Linux polon 4.19.0-27-amd64 #1 SMP Debian 4.19.316-1 (2024-06-25) x86_64
Apache/2.4.59 (Debian)
: 10.2.73.233 | : 3.135.247.24
Cant Read [ /etc/named.conf ]
5.6.40-64+0~20230107.71+debian10~1.gbp673146
www-data
www.github.com/MadExploits
Terminal
AUTO ROOT
Adminer
Backdoor Destroyer
Linux Exploit
Lock Shell
Lock File
Create User
CREATE RDP
PHP Mailer
BACKCONNECT
UNLOCK SHELL
HASH IDENTIFIER
CPANEL RESET
CREATE WP USER
README
+ Create Folder
+ Create File
/
home /
dialektologia /
web /
[ HOME SHELL ]
Name
Size
Permission
Action
classes
[ DIR ]
drwxr-x---
cmsimg
[ DIR ]
drwxr-x---
cmsimg2
[ DIR ]
drwxr-x---
css
[ DIR ]
drwxr-x---
dewplayer
[ DIR ]
drwxr-x---
foto
[ DIR ]
drwxr-x---
images
[ DIR ]
drwxr-x---
mambots
[ DIR ]
drwxr-x---
mediaplayer
[ DIR ]
drwxr-x---
movies
[ DIR ]
drwxr-x---
pdfs
[ DIR ]
drwxr-x---
resources
[ DIR ]
drwxr-x---
sounds
[ DIR ]
drwxr-x---
sounds2
[ DIR ]
drwxr-x---
static
[ DIR ]
drwxr-x---
templates
[ DIR ]
drwxr-x---
tools
[ DIR ]
drwxr-x---
trash
[ DIR ]
drwxr-x---
video
[ DIR ]
drwxr-x---
00_ZRCola.eot
1.22
MB
-rw-r-----
00_ZRCola.ttf
1.22
MB
-rw-r-----
00_zrcola.woff
30.3
KB
-rw-r-----
00szukarka.php
600
B
-rw-r-----
Ksz084.jpg
150.97
KB
-rw-r-----
Ksz084_t.jpg
6.16
KB
-rw-r-----
auth.php
231
B
-rw-r-----
commonheader.php
2.23
KB
-rw-r-----
commonheaderProd.php
1018
B
-rw-r-----
d8e34b1cc8847a57a825ed381c0fc8...
9
B
-rw-r-----
db2.sql
27.05
MB
-rw-r-----
dbbackup.php
703
B
-rw-r-----
dewplayer.swf
8.74
KB
-rw-r-----
dymki.css
781
B
-rw-r-----
fckeditor_php4.php
6.04
KB
-rw-r-----
fckeditor_php5.php
6.01
KB
-rw-r-----
galeryjki.txt
16.61
KB
-rw-r-----
googlefbf7e2ca9f0f4509.html
53
B
-rw-r-----
including.html
71
B
-rw-r-----
index.html
185
B
-rw-r-----
index.old
11.54
KB
-rw-r-----
index.php
11.56
KB
-rw-r-----
index2.php_
10.97
KB
-rw-r-----
indexORIGTEST.php
84
B
-rw-r-----
info.php
227
B
-rw-r-----
leksykon.php
164
B
-rw-r-----
leksykonkaszubski.php
92
B
-rw-r-----
literatura.php
128
B
-rw-r-----
logout.php
100
B
-rw-r-----
mapaSerwisuStatic.php
337.71
KB
-rw-r-----
mapaserwisu.php
141
B
-rw-r-----
migration_helpers.txt
289
B
-rw-r-----
mysqlbackup.php
4.73
KB
-rw-r-----
nn.gif
807
B
-rw-r-----
phpinfo.php
25
B
-rw-r-----
player_flv_maxi.swf
12.67
KB
-rw-r-----
r0.jpg
547
B
-rw-r-----
r2.gif
821
B
-rw-r-----
r4.gif
821
B
-rw-r-----
r5.gif
821
B
-rw-r-----
r6.gif
821
B
-rw-r-----
r7.gif
821
B
-rw-r-----
servertypeNOUPLOAD.php
83
B
-rw-r-----
showthread.php_
3.95
KB
-rw-r-----
style.css
3.84
KB
-rw-r-----
stylecms.css
2.51
KB
-rw-r-----
Delete
Unzip
Zip
${this.title}
Close
Code Editor : db2.sql
-- phpMyAdmin SQL Dump -- version 3.2.2 -- http://www.phpmyadmin.net -- -- Host: localhost -- Czas wygenerowania: 14 Mar 2018, 13:42 -- Wersja serwera: 5.1.46 -- Wersja PHP: 5.5.17 SET SQL_MODE="NO_AUTO_VALUE_ON_ZERO"; /*!40101 SET @OLD_CHARACTER_SET_CLIENT=@@CHARACTER_SET_CLIENT */; /*!40101 SET @OLD_CHARACTER_SET_RESULTS=@@CHARACTER_SET_RESULTS */; /*!40101 SET @OLD_COLLATION_CONNECTION=@@COLLATION_CONNECTION */; /*!40101 SET NAMES utf8 */; -- -- Baza danych: `dialektologia` -- -- -------------------------------------------------------- -- -- Struktura tabeli dla `leksykon` -- DROP TABLE IF EXISTS `leksykon`; CREATE TABLE IF NOT EXISTS `leksykon` ( `id` int(11) NOT NULL AUTO_INCREMENT, `idTyp` tinyint(4) DEFAULT NULL, `haslo` varchar(300) COLLATE utf8_polish_ci DEFAULT NULL, `dymek` varchar(900) COLLATE utf8_polish_ci DEFAULT NULL, `content` mediumtext COLLATE utf8_polish_ci, `usuniety` tinyint(4) NOT NULL DEFAULT '0', `sensitiveContent` tinyint(4) DEFAULT NULL, PRIMARY KEY (`id`) ) ENGINE=InnoDB DEFAULT CHARSET=utf8 COLLATE=utf8_polish_ci AUTO_INCREMENT=1229 ; -- -- Zrzut danych tabeli `leksykon` -- INSERT INTO `leksykon` (`id`, `idTyp`, `haslo`, `dymek`, `content`, `usuniety`, `sensitiveContent`) VALUES (514, 1, 'Afrykatyzacja spółgłosek tylnojęzykowych k'', g''', '0', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify;">Afrykatyzacja spółgłosek tylnojęzykowych<em> k’</em>, <em>g’</em><strong> </strong>(łac. <em>affricātus </em>‘przytarty’, niem. <em>Affrikate</em>, ang. <em>affricate </em>‘spółgłoska zwarto-szczelinowa’) to zjawisko mocnego zmiękczenia i przesunięcia artykulacji <em>k’, g’</em> ku przodowi, co powoduje powstanie spółgłosek zwarto-szczelinowych (tzw. afrykat) <em>cz’, dż’</em> lub spółgłosek bliskich <em>ć</em>, <em>dź </em>czy też z nimi tożsamych, np. <em>odzier</em>, <em>cij</em> = <em>ogier</em>, <em>kij</em>. Zmianę <em>k’, g’ > ć, dź </em>poświadczono w gwarach tucholskich, inaczej borowiackich (zob. <a href="?l1=&l2=&l3=bory-tucholskie">Bory Tucholskie</a>) i krajniackich (zob. <a href="?l1=&l2=&l3=krajna">Krajna</a>) należących do szeroko rozumianego dialektu wielkopolskiego, ale mających również szereg cech wspólnych z kaszubszczyzną. Afrykatyzacja <span>dziś t</span>ypowa jest jednak przede wszystkim dla kaszubszczyzny (gdzie występuje dziąsłowe zmiękczone <em>cz’, dż’</em> na miejscu <em>k’, g’</em>), stąd w znacznej części opracowań dialektologicznych omawiane zjawisko nosi nazwę palatalizacji kaszubskiej. Szerzyła się prawdopodobnie jednak z kierunku południowego, o czym świadczy jej brak na północno-zachodnich krańcach Kaszub i w <span>wymarłych już </span>gwarach słowińskich. Rozwój <em>k’, g’</em> w afrykaty na obszarze borowiacko-krajniackim (także kaszubskim) dokonywał się późno, prawdopodobnie w XIX wieku, w tym samym czasie co rozkład spółgłosek wargowych miękkich na grupy dwuelementowe (na skutek wymowy asynchronicznej). Ponieważ artykulacja afrykat tylnojęzykowych była trudna, nastąpiło przesunięcie ich ku przodowi. Omawiane zjawisko afrykatyzacji <em>k’, g’ </em>bywa też nazywane hipertrofią palatalności spółgłosek tylnojęzykowych <em>k’, g’</em>. Zob. <a href="?l1=leksykon&lid=714">Spółgłoski tylnojęzykowe</a>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (515, 1, 'Akanie', 'wymowa samogłosek e, o jako a w sylabach nieakcentowanych w gwarach polskich powstałych na podłożu białorusko-litewskim', ' <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_288_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Zasięg polszczyzny północnokresowej i gwar podlasko-suwalskich, w których występuje akanie. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Z. Kurzowa, <em>Język polski Wileńszczyzny i Kresów północno-wschodnich XVI-XX w., </em>wyd. II, Kraków 2006, mapa nr 1; J. Marcinkiewicz, <em>Polsko-litewskie kontakty językowe na Suwalszczyźnie, </em>Poznań 2003, Urbańczyk (Podlasie).</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M861.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M861.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M861.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_288_1 = new gallery($(''gallery_288_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nAkanie<strong> – </strong>umowne określenie wymowy samogłosek <em>e, o </em>jako <em>a </em>w sylabach nieakcentowanych w gwarach polskich powstałych na podłożu białorusko-litewskim, np. <em>pajechali</em>, <em>oka liewa</em>, <em>żyja, moga, udała sia, z chlebam, pożanilim sia, jadzenia, dziaciuka, pamidory </em>= pojechali, oko lewe, żyję, mogę, udało się, z chlebem, pożeniliśmy się, dzieciuka, pomidory. Charakteryzuje głównie polszczyznę północnokresową, tj. gwary polskie na Litwie, Łotwie (południowej, tzw. Łatgalii, czyli w dawnych Inflantach polskich) i Białorusi. Spośród gwar pozostających na terenie Polski zjawisko to pojawia się rzadko w gwarach pogranicza północno-wschodniego, tj. w gwarach podlasko-suwalskich (<a href="?l1=&l2=&l3=podlasie">Podlasie</a> i <a href="?l1=&l2=&l3=suwalszczyzna">Suwalszczyzna</a>), głównie w suwalskich gwarach niemazurzących (sejneńskich). Nie jest to jednak proces fonetyczny bezwyjątkowy we wspomnianych gwarach polskich, gdyż akanie nie wszędzie i nie zawsze występuje w tych pozycjach, w których jest ono możliwe, np. rzadkie jest na Kowieńszczyźnie (Litwa) i na Grodzieńszczyźnie (Białoruś). Opisane zjawisko powstało pod wpływem gwar białoruskich, a swą nazwę zawdzięcza fonetycznej właściwości języka białoruskiego i rosyjskiego (ale nie jest z nią tożsame), która polega na neutralizacji opozycji samogłosek <em>o</em> i <em>a</em> w pozycji nieakcentowanej, co skutkuje zmianą <em>o > a</em>.<em> </em>Nieakcentowane o wymawiane jest jak <em>a</em> lub samogłoska zbliżona do <em>a</em> (oznaczane w transkrypcji fonetycznej przez <em>ə</em>), np. błr. <em>w|ody</em> – <em>wad</em>|<em>a</em>, <em>dom</em> – <em>dam</em>|<em>y</em>, <em>wołk</em> – <em>wałk</em>|<em>i</em>. Jest to zjawisko żywotne, obejmujące nie tylko wyrazy rodzime, ale i zapożyczenia, np. <em>optyka</em> – <em>apt</em>|<em>yczny</em>, <em>boks </em>– <em>baks</em>|<em>or</em><strong>. </strong>Wskutek akania nie ma różnicy w wymowie samogłosek <em>o</em> i <em>a</em> w sylabach nieakcentowanych, co odzwierciedla również pisownia białoruska. Pisownia rosyjska rozróżnienie to zachowuje, chociaż wymowa w ogólnym języku rosyjskim jest akająca, np. <em>mołoko</em> (wymowa: <em>małak</em>|<em>o</em>). </p><div style="padding-right: 4pt; padding-left: 4pt; padding-bottom: 1pt; padding-top: 1pt; border: windowtext 1pt solid"><p style="line-height: 150%; text-align: justify; border: medium none; padding: 0cm" class="MsoNormal"><em>Czy wiesz, że.... </em>Ślady akania można odnaleźć w tekstach pisanych z terenu dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego (Kresy północno-wschodnie). Jest to zjawisko dawne, mające poświadczenia od drugiej połowy XVIII w. (ustalone na podstawie analizy rymów w poezji XVIII i XIX w.).</p></div><p> </p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n', 0, 1), (516, 1, 'Akcent', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2"> </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify;" class="MsoNormal"><!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>-->\r\n <table cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin-left: 0px; margin-right: 10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border: medium none;">\r\n <!--<![endif]-->\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td colspan="2" rowspan="2" style="background-color: rgb(245, 245, 232);">\r\n <div id="gallery_287_1" style="float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: -2000px;">\r\n <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Odmienności akcentowe w gwarach polskich. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 35.</p>\r\n <img alt="" src="cmsimg/akr/288/M862.gif" class="full" /> <img src="cmsimg/akr/100/M862.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" /></div>\r\n </div>\r\n </td>\r\n <td width="1"><img height="10" width="10" border="0" alt="" src="r2.gif" /></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="background-image: url("r4.gif");"><img height="196" width="10" border="0" alt="" src="r4.gif" /></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td width="1"><img height="10" width="10" border="0" alt="" src="r5.gif" /></td>\r\n <td style="background-image: url("r6.gif");">\r\n <table width="100%" cellspacing="0" cellpadding="0" border="0">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="100%"><img height="10" width="10" border="0" alt="" src="r6.gif" /></td>\r\n <td width="1900"> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n </td>\r\n <td width="1"><img height="10" width="10" border="0" alt="" src="r7.gif" /></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n </p>\r\n <p style="text-align: justify;"><script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_287_1 = new gallery($(''gallery_287_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script> Akcent w dialektach. Różnic w zakresie akcentu między polszczyzną ogólną i gwarami ludowymi jest niewiele. W większości gwar<strong> </strong>akcent jest taki sam jak w języku ogólnym, czyli występuje na ogół na przedostatniej sylabie (tzw. <u>akcent paroksytoniczny</u>). Dotyczy to także, jak i w polszczyźnie potocznej (zgodnie z normą użytkową), wyrazów zapożyczonych zakończonych na <em>‑ika</em>, ‑<em>yka</em>, np. <em>Amer</em>|<em>yka</em>, <em>muz</em>|<em>yka</em>, oraz form lmn. czasu przeszłego i trybu przypuszczającego, np. <em>chodzil</em>|<em>iśmy</em>, <em>czytal</em>|<em>iśmy</em>, <em>chodz</em>|<em>iłbym</em>, <em>czytalib</em>|<em>yście</em>, które w języku ogólnym (w normie wzorcowej) mają akcent na trzeciej lub czwartej sylabie od końca wyrazu. Jedynie w gwarze jabłonkowskiej (zob. <a href="?l1=&l2=dialekt-slaski">Śląsk Cieszyński</a>), podhalańskiej (zob. <u><a href="?l1=&l2=&l3=podhale">Podhale</a></u>), spiskiej (zob. <u><a href="?l1=&l2=&l3=spisz">Spisz</a></u>) i nieregularnie orawskiej (zob. <u><a href="?l1=&l2=&l3=orawa">Orawa</a></u>) po polskiej stronie akcent pada na sylabę początkową. Jest to tzw. <u>akcent inicjalny</u>, który występował w języku staropolskim. Z kolei pod wpływem języka białoruskiego zmienia się miejsce akcentu w polszczyźnie północnokresowej i w części gwar Podlasia i Suwalszczyzny (podlasko-suwalskich), a pod wpływem ukraińskim w polszczyźnie południowokresowej i w gwarach Pogranicza wschodniego młodszego (Zamojskie, Przemyskie). Może to być akcent na ostatniej sylabie (<u>akcent oksytoniczny</u>), zwłaszcza w rzeczownikach na <em>-uk</em>, <em>-uch </em>(<em>dziec|iuk, Ant|uk, leni|uch</em>), w stopniu wyższym przysłówków (<em>rani</em>|<em>ej</em>, <em>dawn|iej, trudn|iej</em>), w formach 2. os. lp. trybu rozkazującego (<em>daw|aj, nie patrz|aj, poł|oż, zaj|dzi</em>), w proklitykach i enklitykach, tj. w połączeniach dwuwyrazowych z partykułą przeczącą (<em>nie m|am, nie chc|em</em>), w połączeniach dwuwyrazowych przyimek + zaimek (<em>u n|as</em>, <em>za w|as</em>) oraz w formach czasownikowych z enklityką <em>się</em>, por. <em>nie boj</em>|<em>e</em> <em>sie</em>, <em>dow|ie sie</em>; <em>uczy|li sie, pożeni|li sia. </em>O wiele rzadziej występuje akcent na trzeciej sylabie od końca (<u>akcent proparoksytoniczny</u>), który charakteryzuje głównie formacje przymiotnikowe z przyrostkiem <em>-eńki </em>(<em>ch|udzieńki, cz|yścieńki, mal|usieńki, mł|odzieńki</em>)<em>. </em>Przez akcent rozumie się także szczególny sposób wymowy, np. akcent kresowy, krakowski, wielkopolski. <u>Akcent kresowy</u><strong> </strong>polega na silniejszym wymawianiu sylab akcentowanych przy równoczesnym osłabieniu wymowy i zwężeniu samogłosek nieakcentowanych. Potocznie nazywa się to zjawisko „zaśpiewem” lub „śpiewaniem”. <u>Akcent krakowski</u><strong> </strong>cechuje przeciąganie ostatniej samogłoski w wyrazie na końcu zdania lub frazy, np. <em>Staszeeek!</em> <em>Chodź</em> <em>no</em> <em>tuuu!</em> Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=522">Archaizmy fonetyczne</a></u>.</p>\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify;" class="MsoNormal"><em><br />\r\n </em></p>\r\n <div style="padding: 1pt 4pt; border: 1pt solid windowtext;">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify; border: medium none; padding: 0cm;" class="MsoNormal"><em>Czy wiesz, że....</em>Akcent inicjalny charakterystyczny jest też dla południa Kaszub. Północne Kaszuby mają <u>akcent swobodny</u><strong> </strong>(może padać na każdą sylabę) i <u>akcent ruchomy</u><strong> </strong>(w różnych formach jednego wyrazu mogą być akcentowane różne sylaby), np. <em>n</em>|<em>oga</em>, ale <em>na</em> <em>nog</em>|<em>ach</em>. Szerzej zob. <strong>Akcent w kaszubszczyźnie</strong>.</p>\r\n </div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span></p>\r\n<table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev"> </th>\r\n <td width="50"> </td>\r\n <th class="pagenav_next"> </th>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>', 0, 1), (517, 1, 'Alternacje głoskowe', 'oboczności samogłosek lub spółgłosek', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Alternacje głoskowe – oboczności samogłosek lub spółgłosek. W gwarach w większości alternacje samogłoskowe i alternacje spółgłoskowe są takie, jak i w języku ogólnopolskim, np. oboczności samogłosek <em>e – a</em> (<em>las – lesie</em>), <em>e – o</em> (<em>zioło – zielny</em>), <em>e – ø</em>, tj.<em> </em>zero dźwięku (<em>sen – snu</em>), <em>o – u </em>(w zapisie <em>ó</em>) (<em>dół – dołu</em>), oboczności spółgłosek, np. <em>k – c</em> (<em>rynka – rynce</em>), <em>g – dz</em> (<em>noga – nodze</em>), <em>t – ć </em>(<em>płot – płocie</em>), <em>d – dź </em>(<em>woda – wodzie</em>), <em>ę – ą</em> (<em>dąb – dęba</em>). Obserwuje się natomiast inny ich zakres na skutek wyrównywania tych oboczności między innymi przez upowszechnienie się w części gwar tematów bez alternacji, np. w zakresie oboczności <em>e – a </em>upowszechnienie się po spółgłoskach wargowych, zwłaszcza na Mazowszu, postaci z <em>e</em>, np. <em>powiedać, zawiesy, zamietać</em>, podobnie w zakresie alternacji <em>e – o</em> upowszechnienie się na ogół tematów z <em>e</em>, np. <em>niesę, bierę, wiezę, mietła, biedro, wiesna</em>, choć także sporadycznie można zauważyć wyrównanie do postaci z <em>o</em>, np. <em>niosę – niosiesz, wiozę – wioziesz </em>(zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=660">Przegłos</a></u>). Zakres oboczności <em>e – ø </em>też jest inny ze względu na jej usuwanie przez wprowadzanie ruchomego <em>e</em>, np. <em>bes – besu, mech – mechu, </em>lub przez wtórne wprowadzanie <em>e</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=695">Samogłoski wstawne</a></u>), np. <em>wiater – wiatra, meter – metra</em>. Podobnie na skutek wyrównań usuwana jest w niektórych gwarach częściowo oboczność <em>ę – ą</em> (np. <em>męż – męża</em>, <em>dęb – dęba</em>) oraz oboczności spółgłoskowe, np. <em>mogę – mogymy </em>(na Spiszu: <em>mozym – mozymy</em>), <em>bierę – bierymy </em>(= ogp. mogę – możemy, biorę – bierzemy). Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=758">Wyrównania tematów fleksyjnych</a></u>. Oboczności typowo gwarowe to przede wszystkim alternacje samogłosek pochylonych i jasnych, kiedyś właściwe też językowi ogólnemu, np. <em>a</em> jasne – <em>a</em> pochylone (tu w zapisie <em>a<sup>o</sup></em>): <em>dzia<sup>o</sup>d – dziada, sa<sup>o</sup>d – sadu, ra<sup>o</sup>z – razu</em>, <em>e</em> jasne – <em>e</em> pochylone (tu w zapisie <em>e<sup>i/y</sup></em>), np. oraz <em>o</em> jasne – <em>o </em>pchylone (tu w zapisie <em>o<sup>u</sup></em>), np. <em>wo<sup>u</sup>ł – wołu, mro<sup>u</sup>z – mrozu</em>. Na skutek mazurzenia pojawiają się w gwarach mazurzących inne alternacje, np. <em>g – z </em>(<em>noga – nózka – nózek</em>), <em>ch – s </em>(<em>suchy – susyć – susa</em>) czy w innym zakresie <em>k – c </em>(<em>kotek – kotecek, płaces – płakał</em>) lub też usuwane są pewne oboczności, np. <em>z – ż</em> (<em>mazes – mazać</em> = og. mażesz – mazać), <em>s – sz</em> (<em>pise – pisać</em> = ogp. piszę – pisać).</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (518, 1, 'Analogia', 'upodabniający wpływ jednej jednostki językowej na inną', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Analogia – upodabniający wpływ jednej jednostki językowej na inną. Analogia odgrywa bardzo ważną rolę, szczególnie we fleksji. Skutkiem analogii są różnorodne wyrównania, zarówno w zakresie końcówek, jak i tematów fleksyjnych. Zob. <a href="?l1=leksykon&lid=756">Wyrównania analogiczne we fleksji</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=757">Wyrównania końcówek w formach fleksyjnych</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=758">Wyrównania tematów fleksyjnych</a>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (519, 1, 'Antycypacja miękkości', 'wyodrębnienie się miękkości w postaci j, poprzedzającej spłg. miękką', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Antycypacja miękkości<strong> </strong>(łac. <em>anticipatio</em> ‘uprzedzenie’) polega na uniesieniu języka ku podniebieniu twardemu jeszcze przed właściwą artykulacją spółgłoski miękkiej, co doprowadza do wyodrębnienia się miękkości w postaci <em>j</em>, poprzedzającej spółgłoskę palatalną. Zjawisko to znane było językowi staropolskiemu, ale wtedy dokonywało się głównie w wyniku upodobnienia spółgłoski miękkiej do następującej po niej spółgłoski twardej, np. <em>oćca</em> > <em>ojca</em>. Znacznie intensywniejsza i zachodząca także przed spółgłoską zachowującą miękkość jest antycypacja miękkości w gwarach Krajny, zachodniej Wielkopolski i zachodniego Śląska. Ta zachodniopolska innowacja dialektalna nawiązuje do języków łużyckich i świadczy o dawnych powiązaniach tych obszarów. Zasięg antycypacji miękkości i jej zakres zależny jest od jakości spółgłoski. Konsekwentnie zachodzi przed <em>ś</em>, <em>ź</em>: <em>w lejsie, niejsie</em>, <em>vojzi</em>, <em>karajś</em> = w lesie, niesie, wozi, karaś; przed stwardniałymi grupami spółgłoskowymi: <em>bogajtszy</em>, <em>brzydajstwo</em>, <em>błojk<sup>ł</sup>o</em> = bogatszy, brzydactwo, błocko; przed <em>k’</em>, <em>g’</em>: <em>b<sup>ł</sup>ojki</em>, <em>ojgiyń</em> = boki, ogień i w formie <em>krujrzy</em> = krócej. Formy z antycypacją miękkości (ale tylko przed <em>ś, </em>gdzie prawdopodobnie pierwotnie zaszło podwojenie tej spółgłoski) spotyka się też na południu Małopolski, por. <em>w lejsie, wiejso, zawiejsiuł </em>= w lesie, wiesza, zawiesił, także w grupach spółgłoskowych, np. <em>Bajsce, Zojsce </em>= Baśce, Zośce.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (520, 1, 'Aoryst', 'w przeszłości (w języku prasłowiańskim) jeden z czasów przeszłych prostych (niezłożonych), określających czynność zachodzącą w przeszłości, dokonaną i momentalną', ' <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_283_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Resztki aorystu w gwarach polskich. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 98.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M864.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M864.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M864.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_283_1 = new gallery($(''gallery_283_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nAoryst<strong> </strong>(grec. <em>aóristos</em> ‘nieokreślony’) – nazwa jednego z dawnych czasów przeszłych prostych (niezłożonych) używana na określenie czynności zachodzącej w przeszłości, dokonanej i momentalnej. Polszczyzna odziedziczyła aoryst z języka prasłowiańskiego – przodka wszystkich języków słowiańskich, ale go nie zachowała. Formy aorystu szybko wyszły z użycia – do XV w. Najstarsze pisane zabytki języka polskiego rejestrują jedynie pojedyncze użycia aorystu, np. <em>mołwich</em> ‘powiedziałem’, <em>idziechą</em><strong> </strong>‘poszli’, <em>poczęchą</em> ‘poczęli, zaczęli’ (z <em>Kazań świętokrzyskich</em>). Odmiana słowa posiłkowego <em>być</em> w aoryście była następująca: lp. 1. os. <em>bych</em>, 2. os. <em>by</em>, 3. os. <em>by</em>; lmn. 1. os. <em>bychom</em>, 2. os. <em>byście</em>, 3. os. <em>bychą</em>. Niektóre z tych form przetrwały do dziś w języku ogólnym jako wykładniki trybu przypuszczającego (warunkowego) – <em>by</em>, <em>byście</em>, a w niektórych gwarach ludowych zachowała się również forma <em>bych</em>. Znają ją gwary ostródzkie (zob. <u><a href="?l1=&l2=&l3=ostrodzkie">Ostródzkie</a></u>), warmińskie (zob. <u><a href="/?l1=&l2=&l3=warmia">Warmia</a></u>), dialekt śląski (zob. <u><a href="?l1=&l2=dialekt-slaski">Śląsk</a></u>); gwary Małopolski południowo-zachodniej (w postaci <em>byk</em> < <em>bych</em>), gwary spiskie (w formie <em>byf</em> < <em>bych</em>). Na skutek kontaminacji (skrzyżowania) końcówek 1. os. lp. czasu przeszłego <em>-em </em>i formy 1. os. lp. trybu przypuszczającego <em>bych </em>(z dawnej 1. os. lp. aorystu) aorystyczne ‑<em>ch</em>‑ występuje w formach 1. os. lp. czasu przeszłego w gwarach śląskich, np. <em>miołech, chodziłech.</em> Końcówka <em>-ech</em> przybiera postać -<em>ek</em> w gwarach południowo-zachodniej Małopolski, w których w wyniku procesów fonetycznych <em>-ch</em> może przechodzić w <em>-k, </em>lub postać <em>-ef</em> (na Spiszu), gdzie <em>-ch</em> przechodzi w <em>-f</em> (np. <em>wydałak sie < wydałach się, zostałak < zostałach, zek została < żech została, tuk sie wychowała < tuch się wychowała, przysłaf < przysłach</em>, <em>zef ucyła < żech uczyła</em>). W tych gwarach mamy również do czynienia z reliktami aorystycznej odmiany słowa posiłkowego <em>być</em> w 1 os. lmn. czasu przeszłego, np. <em>bylichmy</em>, <em>nieślichmy</em>, <em>niosłychmy</em>, <em>nosilichmy</em>. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=574">Formy 1. os. lmn. czasu przeszłego</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=735">Tryb przypuszczający</a></u>.</p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n', 0, 1), (521, 1, 'Archaizmy fleksyjne', 'dawna forma odmiany wyrazów niewystępująca już w języku ogólnym lub przestarzała', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Archaizmy fleksyjne<strong> </strong>w dialektach ludowych to przede wszystkim formy dualne, czyli formy dawnej liczby podwójnej (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=626">Liczba podwójna</a></u>). Z innych archaizmów fleksyjnych warto wymienić m.in.: 1) szerszy zakres użycia końcówki ‑<em>a</em> w D. lp. rzeczowników rodzaju męskiego (jak w języku staropolskim), np. <em>płota</em>, <em>woza</em>; 2) zachowanie na niektórych terenach dawnych końcówek deklinacji żeńskiej: ‑<em>e</em> w D. lp. i -<em>ą</em> w B. lp. po spółgłoskach miękkich i stwardniałych, np. <em>od granice</em>, <em>widziałem wieżą</em>, <em>kopiemy studnią</em>, oraz ‑<em>am</em> w C. lmn., np. <em>paniam</em>, <em>kobietam</em>; 3) końcówka ‑<em>ę</em> w B. lp. zaim. dzierżawczych rodzaju żeńskiego: <em>swoję</em>, <em>moję</em> (Kujawy); 4) formy dawnej rzeczownikowej odmiany liczebników, np. <em>przydzi haw pięci</em>, <em>sześci</em> (Podhale), <em>s piuńci pomocnikamy</em> (Łowickie); 5) utrzymanie się resztek aorystu i pierwotnych form odmiany niektórych czasowników, np. <em>sypę</em> – <em>suć</em>, <em>skubę</em> – <em>skuść</em> (Małopolska), <em>kwtę</em> – <em>kwciesz</em> – <em>kwiść</em> = kwitnę (Mazowsze i przyległe tereny Małopolski), <em>rostę</em> – <em>rościesz</em> – <em>róść</em> itp. Utrzymanie niektórych archaizmów fleksyjnych wynika w gwarach ludowych z większego konserwatyzmu w zakresie fonetyki, np. samogłoski pochylone zachowane w końcówkach fleksyjnych podtrzymują odrębny typ deklinacyjny dawnych rzeczowników rodzaju nijakiego na <em>‑ьje</em> > długie <em>ē</em> > ścieśnione <em>e<sup>y</sup></em> > <em>i</em>//<em>y</em>, np. <em>kazanie<sup>y</sup></em> (w D. lp. <strong>‑</strong><em>a</em>, a w N. lp. ‑<em>im</em>//‑<em>ym</em>). Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=527">Archaizmy w dialektach ludowych</a></u>. Mapy zamieszczone zostały w: <u><a href="?l1=leksykon&lid=647">Odmiana przymiotników</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=719">Stopniowanie przymiotników i przysłówków</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=644">Odmiana liczebników</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=648">Odmiana rzeczowników</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=649">Odmiana zaimków</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (522, 1, 'Archaizmy fonetyczne', 'cecha dawnej wymowy', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Archaizmy fonetyczne<strong> </strong>to zjawiska, które charakteryzowały wymowę polską w przeszłości, a następnie w języku ogólnym zanikły, pozostając tylko w dialektach ludowych, których rozwój był inny niż polszczyzny ogólnej.<strong> </strong><span>W</span>ystępują one szczególnie często w różnych gwarach w różnym stopniu i zakresie. Na peryferiach polskiego obszaru językowego – na Podhalu i w części Spiszu – zachował się dawny akcent inicjalny, czyli padający na początkową sylabę wyrazu, jak w języku staropolskim. W wielu gwarach zachowały się samogłoski ścieśnione (inaczej: pochylone), które zanikły w języku ogólnym w XVII-XIX w. Archaiczna jest również – obecnie sporadyczna – synchroniczna wymowa samogłosek nosowych i nieco częściej spotykana szeroka artykulacja <em>ę</em>, np. <em>ga<sup>n</sup>ś, ta<sup>n</sup>dy </em>(w transkrypcji fonetycznej: <em>gąś</em>, <em>tą<sup>ę</sup>dy</em><span>)</span>, wymowa <em>i</em> zamiast <em>y</em> po dawnych spółgłoskach miękkich <em>sz</em>,<em> ż</em>, <em>cz</em>, <em>dż</em> (nawet mimo mazurzenia), <em>c</em>, <em>dz</em>, <em>r<sup>ż</sup></em> (<em>ř</em><span>)</span>, (tzw. <a href="?l1=leksykon&lid=524">archaizm podhalański</a>) oraz oboczność ‑<em>ew</em>‑//‑<em>ow</em>‑. Z zakresu konsonantyzmu przetrwały w niektórych gwarach takie archaizmy, jak: frykatywne <em>r<sup>ż</sup></em> (które w polszczyźnie ogólnej utożsamiło się z <em>ż</em>, <em>sz</em> w XVII w.), miękkość spółgłosek wargowych w wygłosie <em>karp<sup>ś</sup></em>, <em>gołomp<sup>ś</sup></em>, (zanikła w języku ogólnym w XIX w.), dźwięczne <em>w</em>, <em>w’</em> po spółgłoskach bezdźwięcznych (zaznaczane tu pogrubieniem), np. <em>s<strong>w</strong>ój</em>, <em>t<strong>w</strong>ój</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=710">Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne</a></u>). Częste są także wyrazy z archaiczną fonetyką: <em>viesiele</em>, <em>sierce</em>, <em>mołwa</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=523">Archaizmy leksykalne</a></u> i <a href="?l1=leksykon&lid=528">Archaizmy znaczeniowe</a>). Największy konserwatyzm w fonetyce, czyli zachowanie archaicznych cech wymawianiowych, wykazują przede wszystkim gwary ludowe Polski północnej.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (523, 1, 'Archaizmy leksykalne (wyrazowe)', '(a. wyrazowy) dawny wyraz niewystępujący już w języku ogólnym lub przestarzały', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Archaizmy leksykalne (wyrazowe) w gwarach<strong> </strong>to wyrazy, które nie występują już w polszczyźnie ogólnej lub są przestarzałe z punktu widzenia współczesnej normy językowej, a są używane w odmianie gwarowej. Wiele archaizmów leksykalnych zachowało się w gwarach mimo coraz większego wpływu na nie języka ogólnego i mimo szybkiego ginięcia starych desygnatów i wraz z nimi ich nazw. Archaizmy wyrazowe najlepiej zdołały się zachować na terenach później zasiedlonych, kiedyś odizolowanych, trudniej dostępnych, słabiej uprzemysłowionych, np. na Kurpiach na Mazowszu (oddzielały je od innych obszarów puszcze) czy na terenach górskich (Podhale, Orawa, Spisz). Przykładowo – na Kurpiach mimo wycofywania się archaizmów pod naporem języka ogólnego przetrwały jeszcze przede wszystkim: 1) archaiczne nazwy tych dawnych przedmiotów, których wygląd zachował się w pamięci najstarszych mieszkańców wsi i które można obecnie oglądać w skansenach, np. <em>potaczka </em>‘drewniane naczynie z klepek używane do wyparzania bielizny w ługu’, <em>stępa</em> ‘dawny drewniany przyrząd do obrabiania ziarna na kaszę’; 2) zleksykalizowane formy fonetyczne pełniące funkcje nazw, np. <em>kwścieć</em> ‘kwitnąć (tylko o kwiatach), <em>wiołna </em>‘wełna’; 3) nazwy, które skostniały w tekstach pieśni ludowych (najbardziej licznie), np. <em>gaj, lice, nadobny</em>; 4) w najmniejszym stopniu te nazwy, które trwają jeszcze w pamięci najstarszego pokolenia, ale już widać ich szybkie wychodzenie z użycia, np. <em>dźwierze </em>‘wrota stodoły’, <em>raby </em>‘żebra’, <em>skródlić </em>‘bronować’, <em><span style="letter-spacing: 1pt;">kukrzysko</span></em> ‘miejsce, w którym kiedyś stał dom, dawne siedlisko’. Giną stare nazwy wraz z desygnatami, ale niektóre z nich zaczynają określać nowe realia, np. <em>kołacz, socha</em>. Część archaicznych nazw w gwarach ludowych przechodzi do warstwy regionalizmów, pozostając w odmianach regionalnych języka polskiego, np. <em>tuk </em>‘tłuszcz’ (na Mazowszu) czy <em>trześnia </em>‘czereśnia’ (na południu Małopolski i w Wielkopolsce). Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=757">Słownictwo gwarowe – zróżnicowanie terytorialne</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, 1), (524, 1, 'Archaizm podhalański', 'zachowanie pierwotnej sam. i w dawnych psł. połączeniach *i, *i, *či (które potem uległy mazurzeniu) jako ci, dzi, ri (> ř, później > żi//szi )', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 41.}Archaizm podhalański<strong> </strong>(grec. <em>archaismós</em> z <em>archaios</em> ‘dawny’) – wymowa typu <em>s·iba</em>, <em>sy<sup>i</sup>ba</em>, <em>s’iba</em> (ale nie: <em>śiba</em>), <em>pomiyndz·i, z·ivy</em>, <em>c·itać</em>, <em>chłopc·i </em>= szyba, pomiędzy, żywy, czytać, chłopcy. Polega na zachowaniu pierwotnej samogłoski <em>i</em> (w języku ogólnym w tej pozycji <em>y</em> od XVI w.) w kontynuantach dawnych prasłowiańskich połączeń <em>*sz’i, *ż’i, *cz’i </em>(czyli w zapisie fonetycznym <em>*ši, *i, *či</em>). W połączeniach tych spółgłoski dziąsłowe <em>cz, ż, sz </em>następnie uległy mazurzeniu. Utrzymanie się samogłoski <em>i</em>, nawet mimo mazurzenia, sprzyjało rozszerzeniu się takiej wymowy także na dawne połączenia <em>sy</em>, <em>zy</em>, np. <em>s·in</em>, <em>naz·ivać</em>. Archaizm podhalański występuje na Podhalu i w części Pogórza; od gór i Popradu po okolice Nowego Targu, Rabki aż po Myślenice. Grupy <em>szi, żi</em> (ale zarazem <em>sy</em>, <em>zy</em>) istnieją ponadto na niemazurzącym Śląsku (na pograniczu czeskim), grupa <em>r<sup>ż</sup>i </em>(fonetycznie <em>ři</em>) jest zachowana w Beskidach i na całym Śląsku: <em>nar<sup>ż</sup>yndzia</em>, <em>r<sup>ż</sup>ecy</em>, <em>rozr<sup>ż</sup>ucone<strong> </strong></em>(w pisowni fonetycznej: <em>nařyndźa</em>, <em>řecy</em>, <em>rozřucone</em>). Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=522">Archaizmy fonetyczne</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=586">Frykatywne <em>r</em></a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (525, 1, 'Archaizmy składniowe', 'dawna konstrukcja składniowa niewystępująca już w języku ogólnym lub przestarzała', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span>Archaizmy składniowe </span><span>– to dawne konstrukcje składniowe, sposoby łączenia wyrazów właściwe polszczyźnie w przeszłości. W składni wypowiedzi dialektalnej występuje szereg arch. wynikających z odmiennego rozwoju </span>dialektów ludowych i języka ogólnopolskiego w okresie od XVI w. Przykładowo za takie archaizmy składniowe można uznać: 1) występowanie w składni zdania pojedynczego dawnych syntetycznych przypadkowych określeń dopełnień i okoliczników zamiast wyrażeń przyimkowych, np. <em>doma</em> = w domu (w języku ogólnym XIV-XVIII w.); 2) składnię typu: biernik + bezokolicznik (tzw. accusativus cum infinitivo), np. <em>ja słyszałem go tak mówić</em>, <em>natrafiła na ten ogień się palić</em>, zastępującą konstrukcje imiesłowowe (Pomorze, Wielkopolska, Śląsk, południowo-zachodnia Małopolska); 3) wyrażenia nieosobowe, np. <em>najpierw boło po<sup>ł</sup>orano porównano</em> = najpierw poorano i porównano, <em>było hakowano</em> (język ogólny XV-XVI w.); 4) odmienną realizację związków składniowych dotyczących rodzaju, np. <em>mamy syny</em> zamiast mamy synów, <em>te silne chłopy orali</em>, związaną z bardzo słabym wyróżnieniem w wielu gwarach rodzaju męskoosobowego; 5) podwajanie przyimków, np. <em>wyszedł z domu z mego</em>; 6) wielofunkcyjność wskaźników zespolenia, np. <em>jak</em> = kiedy, jeżeli, gdzie, <em>co</em> = który, że, bo, zaledwie: <em>jak kwoka dobrze siedzi, to się kurczynta wylyngnum</em>; <em>jak go potem wzieni ku wojsku, został dług</em>; <em><sup>ł</sup>o dukatach, co ji pod piersi wsuli</em>; <em>posłańcowi jek pedzioł, co jesce haw na tobie zajźrem</em>; 7) niezróżnicowanie zakresów użyć przyimków, np. <em>dla</em> ‘z powodu, po’; <em>bez</em> ‘przez’: <em>mój wianyszku dla ciebie ginę</em>; <em>chodzę tam dla wody</em>; <em>śli bez las</em>; <em>ostał sie przez konia</em>; 8) dawne formy spójników, np. <em>jako</em>, <em>iże</em>, <em>ku</em>: <em>ja ty casy pamiętóm, jako śli Moskale</em>; <em>naraz ocucneli bez to, iże słyseli, jak chtoś idzie</em>; <em>posłał ku panowi fararowi</em>; 9) prepozycyjny szyk przydawek dopełniaczowych, np. <em>Sabałów Jaśka głos</em>, <em>Jaśków śwagra dom</em>. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=697">Składnia dialektalna</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=700">Składniowe konstrukcje z bezokolicznikiem</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=708">Spójniki</a></u>, <a href="?l1=leksykon&lid=611">Kategoria męskoosobowości</a>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (526, 1, 'Archaizmy słowotwórcze', 'formacja słowotwórcza utworzona nieużywanym, przestarzałym lub rzadkim dziś formantem, czy formantem występujących w dawnej (obecnie zanikłej w języku ogólnym) funkcji', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Archaizmy słowotwórcze to formacje słowotwórcze utworzone za pomocą formantów nieużywanych, przestarzałych lub rzadkich, dziś nieproduktywnych, albo występujących w dawnej (obecnie zanikłej w języku ogólnym) funkcji. W gwarach ludowych występuje wiele archaizmów słowotwórczych, np. dawne formy przysłówków: <em>onegda</em>, <em>wsze</em>, <em>wszegdy</em>, <em>więce</em>, przymiotniki dzierżawcze (powszechnie występujące): <em>Tadków</em> (dom), <em>Grzesiowa </em>(koszula), <em>Basin</em>, <em>Hanczyn</em>, <em>żonin, mamin,</em> itp., częste – dawne formacje jedno‑ i bezprzedrostkowe zamiast ogp. czasowników z dwoma przedrostkami: <em>obaczyć</em> = zobaczyć, <em>ostać</em> = zostać, <em>przedać</em> = sprzedać, <em>naleźć</em> = znaleźć, <em>glundać</em> = oglądać. W różnych gwarach występują formacje z archaicznymi przedrostkami <em>pa</em>‑, <em>wą</em>‑, <em>są</em>‑ (zachowane tylko w kilku ogólnopolskich wyrazach: <em>sąsiad</em>, stpol. <em>sąmnienie</em>, dziś <em>sumienie</em>): <em>paryja</em> ‘wąwóz’, <em>pazerny</em> ‘żarłoczny, chciwy’, <em>wągroda</em> ‘ogród’, <em>wądół</em> ‘dół’, <em>sąsiek</em> ‘część stodoły, gdzie składa się snopy, skrzynia’, oraz formacje z przedrostkami <em>ot</em>‑, <em>s</em>‑ dawnej postaci<em> </em>obecnych ogólnopolskich przedrostków <em>od</em>‑, <em>z</em>‑ : <em>otnoga</em>, <em>otłogi, otmęt, otmiana</em>, <em>slyźć</em>, <em>ślecieć</em> ‘zleźć, zlecieć’. W wielu gwarach produktywne są niektóre przyrostki typowo staropolskie, np. ‑<em>ach</em>, ‑<em>aj</em>, ‑<em>an</em>, ‑<em>awa</em>, ‑<em>ba</em>, ‑<em>oń</em>, ‑<em>ować</em> (zam. ogp. ‑<em>i</em>/<em>y</em>/<em>wać</em>): <em>niedbach</em> ‘ten, który o nic nie dba’, <em>ździach</em> ‘widły’ (od <em>ździać</em> ‘szturchać’), <em>hulaj</em> ‘hulaka’, <em>polewan</em> ‘garnek polewany’, <em>trzęsawa</em> ‘trzęsawisko’, <em>chwalba</em> ‘chwalenie się’, <em>pasoń</em> ‘wół o sierści w pasy’, <em>zasypować</em>, <em>przeskakować</em> = zasypywać, przeskakiwać. Rzadsze są przykłady zachowania przez formant dawnej funkcji. W gwarach zachował się także staropolski typ zrostów niezachowujących reguł składni zgody, np. <em>długinoga</em> ‘bocian’, <em>gęsinóżka</em> ‘ktoś cienkonogi’, <em>kurzydupa</em> ‘kurzajka’. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=527">Archaizmy w dialektach ludowych</a></u>. Por. <a href="?l1=leksykon&lid=703">Słowotwórstwo czasowników</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=704">Słowotwórstwo przymiotników</a>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=705">Słowotwórstwo rzeczowników</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (527, 1, 'Archaizmy w dialektach ludowych', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span>Archaizmy w dialektach ludowych</span><span> </span><span>(grec. <em>archaismos</em> < <em>archaios</em> ‘dawny'') to zachowane w nich </span>– nieużywane obecnie w języku ogólnopolskim – formy językowe, charakterystyczne dla wcześniejszych stadiów rozwojowych języka. Utrzymanie wielu archaizmów fonetycznych, gramatycznych i słownikowych w dialektach ludowych wynika z odmiennego rozwoju → języka ogólnego w okresie od XVI w. Zob. <a href="?l1=leksykon&lid=521">Archaizmy fleksyjne</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=522">Archaizmy fonetyczne</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=523">Archaizmy leksykalne</a> i <a href="?l1=leksykon&lid=528">Archaizmy znaczeniowe</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=525">Archaizmy składniowe</a> i <a href="?l1=leksykon&lid=526">Archaizmy słowotwórcze</a>. Termin powyższy może być stosowany również w innym znaczeniu na określenie przestarzałych, wychodzących z użycia elementów danej gwary (np. cechy fonetycznej, wyraz itp.). W takim ujęciu to, co jest archaizmem w jednej gwarze, w drugiej nim być nie musi. Przykładowo – w gwarze Pogórza wschodniego (okolic Biecza i Gorlic) takimi archaizmami są wyrazy <em>hawok </em>czy <em>norymnie </em>‘gwałtownie’, dziś nieużywane już nawet przez najstarszych mieszkańców, częściowo zachowane jeszcze w pamięci najstarszego pokolenia (pamięta się np. formę, ale już nie znaczenie – <em>norymnie</em>, <em>tak kiedyś godali, ale nie wiym, co to znacyło</em>). Wyrazy te utrzymują się do dziś np. w gwarze podhalańskie, a więc tam nie są archaizmami. Takie rozumienie archaizmów nie jest typowe w literaturze dialektologicznej. Mówi się wtedy raczej o formach wychodzących z użycia, recesywnych, znajomości biernej słownictwa gwarowego.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (528, 1, 'Archaizmy znaczeniowe', 'dawne znaczenie danego wyrazu niewystępujące już w języku ogólnym lub przestarzałe', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Archaizmy znaczeniowe to dawne znaczenia wyrazów nieznane już językowi ogólnemu lub przestarzałe z punktu widzenia współczesnej normy językowej. Podobnie jak archaizmy wyrazowe najlepiej zdołały się zachować na terenach odizolowanych, trudniej dostępnych, słabo uprzemysłowionych. Przykładowo – na Kurpiach zachowały się m.in. takie archaizmy znaczeniowe, jak: <em>błaźnić </em>‘rozpieszczać’, <em>orędować </em>‘zawiadomić kogoś, przesłać ważną wiadomość przez okazję’, <em>skała</em> ‘szpara w ścianie, w pękniętej desce’, <em>sklep </em>‘piwnica pod podłogą domu’ (wyraz zachowany też w innych gwarach, np. wielkopolskich). W różnych gwarach przetrwały takie archaizmy, jak <em>ojczyzna</em> ‘ojcowizna’ (w polszczyźnie ogólnej już od XVI w. przede wszystkim kraj ojców), <em>badać </em>‘bóść’. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=702">Słownictwo gwarowe – zróżnicowanie terytorialne</a></u>.</p>\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"> </p>\r\n<div style="padding: 1pt 4pt; border: 1pt solid windowtext;">\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; border: medium none; padding: 0cm;"><em>Czy wiesz, że... </em>Wiele archaizmów leksykalnych i znaczeniowych zachowało się w regionalnym języku kaszubskim i w gwarach kaszubskich ze względu na ich peryferyczne położenie nie tylko w stosunku do obszaru polskiego, ale i do całości terytorium słowiańskiego, np. <em>kałp</em> ‘łabędź morski’ (jedna z nielicznych bałtosłowiańskich nazw ptaków), <em>charna</em> ‘licha strawa’, <em>toczk</em> ‘kret’, <em>długosz</em> ‘dryblas’, <em>bogusz</em> ‘bogacz’ (por. staropolskie imię <em>Bogusz</em>).</p>\r\n</div>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (529, 1, 'Asymilacja', 'upodobnienie głosek do siebie, częściowe lub pełne dostosowanie artykulacji głosek sąsiednich', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Asymilacja<strong> </strong>(łac. <em>assimilatic</em> ↔ <em>similis</em> ‘podobny’). Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=740">Upodobnienie fonetyczne</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (530, 1, 'Asynchroniczna wymowa samogłosek nosowych', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Asynchroniczna wymowa samogłosek nosowych – zob. <a href="?l1=leksykon&lid=677">Rozłożona wymowa samogłosek nosowych</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=691">Samogłoski nosowe</a>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (531, 1, 'Asynchroniczna wymowa spółgłosek wargowych miękkich', 'wymowa dwuelementowa powstała na skutek niejednoczesnych ruchów warg i języka, co powoduje wyodrębnianie się miękkości w postaci joty lub spółgłoski szczelinowej (ź, ś, h, ch)', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_272_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Wymowa asynchroniczna spółgłosek wargowych miękkich. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 18.</p>\r\n <a href="cmsimg/akr/640/M866.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="cmsimg/akr/288/M866.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/akr/100/M866.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_272_1 = new gallery($(''gallery_272_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nAsynchroniczna wymowa spółgłosek wargowych miękkich. Spółgłoski wargowe miękkie mają dwa miejsca artykulacji, gdyż biorą w niej udział wargi i środek języka. Ich wymowę charakteryzują więc dwa ruchy artykulacyjne: zwarcie warg lub szczelina między górnymi zębami a dolną wargą oraz podniesienie środka języka ku podniebieniu twardemu. Jeżeli ruch warg odbywa się jednocześnie z ruchem wznoszenia się środka języka ku podniebieniu twardemu, wówczas wymawiane są synchronicznie, tzn. jednocześnie, jako <em>p’</em>, <em>b’</em>, <em>m’</em>, <em>w</em><em>’</em>, <em>f’</em>, np. <em>p’ić</em>, <em>b’ić</em>, <em>m’asto</em>, <em>w’ara</em>, <em>f’ilut </em>(zgodnie z nowszymi badaniami taka wymowa należy już do przeszłości). Jeżeli ruch języka jest opóźniony w stosunku do artykulacji warg, wówczas ich wymowa jest asynchroniczna (rozłożona). Na skutek tego wyodrębnia się po spółgłosce wargowej element palatalny w postaci szczeliny. Najczęściej występuje tu jota, tj. słyszymy <em>pj</em>, <em>bj</em>, <em>mj</em>, <em>wj</em>, <em>fj</em>, np. <em>pjić</em>, <em>bjić</em>, <em>mjasto</em>, <em>wjara</em>, <em>fjilut </em>(taka jest już wymowa w języku ogólnym według najnowszych badań). Element palatalny nie wszędzie jest artykułowany jednakowo. W zależności od kształtu szczeliny może on przybierać postać <em>ś, ź </em>lub <em>sz’ ż’ </em>czy też <em>ch’, h’</em>, a w wypadku spółgłoski nosowej – <em>ń</em>. Wymowa spółgłosek wargowych miękkich typu: <em>psiasek</em>, <em>bziały</em>, <em>ofsiara</em>, <em>wziara</em>, <em>fsilut</em>; <em>mniodu, mniasto</em>, <em>mniejsce, w ziemni</em>, <em>ciemnie</em> itp. charakteryzuje gwary tzw. Mazowsza dalszego, w tym także gwarę kurpiowską, oraz Kociewie. Wymowa rozłożona typu <em>pchiasek</em>, <em>bhić</em>, <em>whino</em>, <em>Kurpch’</em>, <em>ofchiara</em>; jest głównie północno-mazowiecka i mazurska. Wymowa typu <em>psziasek</em>, <em>bżiały<sup>i</sup></em>, <em>ofsziara </em>(<em>osiara</em>), <em>wżiara </em>(<em>ziara</em>) panowała na Warmii. Może też dochodzić nie tylko do zachwiania jednoczesności artykulacji omawianych spółgłosek, ale także niekiedy nawet do osłabienia i zaniechania jednego z dwu ruchów artykulacyjnych. Efektem tego może być albo uproszczenie grup spółgłoskowych powstałych w wyniku asynchronicznej wymowy spółgłosek wargowych miękkich, przez zaniechanie wargowości, np. <em>zianek, sigurka, niały<sup>i</sup></em><sup> </sup>= wianek, figurka, miały, albo stwardnienie spółgłoski wargowej w grupach <em>św’, ćw’, dźw’</em> i spółgłoski nosowej <em>m’, </em>zwłaszcza w końcówce <em>-ami > -amy</em>, powstałe również przez etap uproszczenia (np. <em>śwj // śwś > św, </em>stąd <em>śwat, śwynia</em>). Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=741">Uproszczenia grup spółgłoskowych powstałych w wyniku asynchronicznej wymowy spółgłosek wargowych miękkich</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=546">Depalatalizacja</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=637">Narzędnik liczby mnogiej rzeczowników</a></u>. Asynchroniczna wymowa spółgłosek wargowych miękkich z elementem palatalnym innym niż jota dobrze zachowuje się na Kurpiach, na innych terenach szybko zanika. Obserwować można też przenikanie się poszczególnych kontynuantów i brak konsekwencji ich występowania. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=716">Spółgłoski wargowe</a></u>. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"> </p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=273&Itemid=58">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=271&Itemid=58">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 0, 1), (532, 1, 'Bezokolicznik', '0', ' \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_271_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Zastępowanie bezokolicznika na <em>-eć </em>przez formy na <em>-ić /-yć </em>w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 76.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M867.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M867.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M867.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_271_1 = new gallery($(''gallery_271_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nBezokolicznik<strong> </strong>to forma fleksyjna czasownika, nieokreślona pod względem czasu, osoby, liczby i rodzaju. Bezokoliczniki w gwarach ludowych w niewielkim stopniu różnią się od tych w języku ogólnym. W Polsce północno-wschodniej występuje zmieszanie dwóch typów koniugacyjnych: -<em>ić</em>, -<em>yć </em>)( -<em>eć</em>, w wyniku którego nastąpiło wyrównanie bezokoliczników na <em>-eć </em>do form na <em>-ić / -yć</em>, np. <em>widzić, słyszyć</em>, <em>cierpić, leżyć</em> (wg <em>bielić</em>, <em>robić</em>, <em>głuszyć</em>). Na niewielkich obszarach Mazowsza pojawiają się natomiast formy na <em>-eć </em>zamiast na <em>-ić / -yć</em>, np. <em>pogodzieć, modleć, ułożeć, robieć</em>, <em>zrobieć</em>, <em>chodzieć</em>, <em>postawieć</em>. Gwary części Małopolski (głównie południowej i częściowo środkowej), Wielkopolski południowej i zachodniej, Śląska zachowują starszy typ bezokoliczników na <em>-ować</em>, np. <em>pokazować, zapisować, podskakowa</em>ć wobec ogólnopolskiego i mazowieckiego <em>pokazywać, zapisywać, podskakiwać </em>(podobnie <em>-ow- </em>występuje w czasie przeszłym). </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_271_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Bezokoliczniki (i formy czasu przeszłego) na <em>-ow(ać), -uw(ać), -yw(ać)</em> w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Kucała 97, Dejna 74.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M868.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M868.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M868.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_271_2 = new gallery($(''gallery_271_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nNa niewielkich obszarach w środkowo-północnej Małopolsce, na Spiszu, w Sądeckiem, w części Lubelszczyzny (obszar na południowy wschód od Lubartowa), w okolicach Suwałk, w Malborskiem i w kilku innych punktach na północy na skutek analogii do form czasu teraźniejszego na <em>-uj-</em> bezokoliczniki na -<em>ować</em> zostały zastąpione formami na <em>-uwać</em>, np. <em>pokazuwać, zapisuwać </em>(podobnie <em>-uw-</em> jest w czasie przeszłym). Niektóre gwary (śląskie, w tym cieszyńskie, a także niektóre małopolskie, np. żywiecka) końcowe -<em>ć</em> w formach bezokolicznika zastąpiły jotą (-<em>j</em>): <em>pisaj</em>, <em>czytaj</em>, <em>zrobij</em>. Ponadto na znacznym obszarze bez wyraźnego zróżnicowania terytorialnego końcowe ‑<em>ć </em>po spółgłoskach <em>s</em> (<em>ś</em>) zanika: <em>jejś</em> = jeść, <em>niyś</em> = nieść, <em>wiyjś</em> = wieść. Por. <a href="?l1=leksykon&lid=700">Składniowe konstrukcje z bezokolicznikiem</a>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=768">Zmorfologizowane procesy fonetyczne</a></u>.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th>\r\n </th>\r\n <td width="50">\r\n\r\n </td>\r\n \r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (533, 1, 'Biernik liczby pojedynczej rzeczowników żeńskich samogłoskowych na -a (B. lp. rzecz. ż.)', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Biernik liczby pojedynczej rzeczowników żeńskich samogłoskowych na <em>-a</em> (B.lp. rzecz. ż.). W wielu gwarach w wyniku szerokiej wymowy nosówki przedniej (<em>ę > a<sup>n</sup></em>) i zaniku nosowości w wygłosie biernik lp. rodzaju żeńskiego rzeczowników samogłoskowych zakończonych na <em>-a</em> jest równy mianownikowi lp. (np. <em>mam</em> <em>córka, sprzedoł krowa </em>= mam córkę, sprzedał krowę). Konstrukcje typu <em>widza ta dzioucha</em> z B. lp. rodzaju żeńskiego na <em>-a</em> = M. lp. rodzaju żeńskiego na <em>-a</em> są przez Polaków uznawane za charakterystyczne szczególnie dla gwar śląskich. W gwarach suwalskich (zwłaszcza w niemazurzących gwarach suwalskich, tzw. sejneńskich), podobnie jak w polszczyźnie północnokresowej zrównanie B. i M. lp. rzeczowników dokonuje się natomiast głównie pod wpływem akania. Na niewielkim obszarze małopolskich gwar jednonosówkowych i w gwarze podegrodzkiej (od Sącza po Limanową) odnosowienie samogłoski wygłosowej <em>-ą </em>(pochodzącej ze zlania się <em>ę )( ą</em>) spowodowało powstanie końcówki <em>-o </em>w B. lp., np. <em>zabić tako świnio</em>, <em>we wielko sob<sup>ł</sup>oto, świeci sie </em>(= święci się) <em>kiełbaso</em>, <em>niesie tako palmo</em>, <em>na odmiano</em><em> </em>= świnię, w Wielką Sobotę, kiełbasę, taką palmę, na odmianę. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=691">Samogłoski nosowe</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (534, 1, 'Błędy językowe wynikające z podłoża dialektalnego', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Błędy językowe wynikające z podłoża dialektalnego, czyli tzw. błędy gwarowe, są rezultatem niedostatecznego opanowania języka ogólnego. Pojawiają się one w wypowiedziach pierwotnych użytkowników gwary na skutek zetknięcia się dwóch systemów językowych: gwarowego i ogólnopolskiego, co powoduje interferencję językową, czyli przenoszenie pewnych cech gwarowych do języka ogólnego, np. asynchronicznej wymowy spółgłosek wargowych miękkich (<em>mnienso</em>, <em>psiwo</em>), wymowy typu <em>chiba</em>, <em>kedy</em>, odmiany typu <em>królewnej</em> (zam. <em>królewny</em>) czy wyrazów gwarowych, np. maz. <em>lignąć</em> ‘kopnąć’. Zjawiska takie, typowe dla gwary, stanowią wyraźne naruszenie normy języka ogólnego i są kwalifikowane jako błędy językowe. Częste są również błędy wtórne, czyli hiperyzmy, powstające w procesach przyswajania języka ogólnego i wyzbywania się cech gwarowych, np. chęć uniknięcia gwarowej wymowy typu <em>mniasto</em> (zam. <em>miasto</em>) prowadzi do redukcji etymologicznej grupy <em>mń</em>: <em>pomik</em>, <em>ciemica</em> zamiast <em>pomnik</em>, <em>ciemnica</em>. Podobnie unikanie labializacji samo jest przyczyną powstawania form takich, jak <em>opata</em>, <em>ubin</em> zamiast <em>łopata</em>, <em>łubin</em>. Liczną grupę stanowią także błędy, których źródłem są nawyki gwarowe. Najczęściej są one wynikiem mechanizmu analogii, np. <em>chłopczęta</em> (na wzór <em>dziewczęta</em>), <em>psowi</em> zamiast <em>psu</em> (bo <em>koniowi</em>, <em>domowi</em>). Tzw. błędy gwarowe zauważa się nie tylko w sytuacjach oficjalnych w języku ogólnym robotników wywodzących się ze środowisk wiejskich, uczniów szkół wiejskich, ale i w języku inteligencji pochodzenia chłopskiego (nawet z wykształceniem wyższym). Szczególny nacisk kładzie się na usuwanie tego typu błędów językowych w szkole. Z badań wynika, że stanowią one ok. 10% uchybień językowych popełnianych przez uczniów, <span>a ich </span>liczba zmniejsza się w toku nauczania. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=595">Hiperpoprawność językowa</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=727">Szadzenie</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (535, 1, 'Brak przegłosu ', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Brak przegłosu <em>e > ‘o, ě > ‘a</em>.<strong> </strong>Zob.<strong> </strong><u><a href="?l1=leksykon&lid=660">Przegłos</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (536, 1, 'Cecha dialektalna', 'właściwość mowy użytkowników danego dialektu, różnicująca go w porównaniu z językiem ogólnym lub innymi dialektami.', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Cecha dialektalna. Właściwość mowy użytkowników danego dialektu, różnicująca go w porównaniu z językiem ogólnym lub innymi dialektami. Podstawą uznania faktu językowego za cechę dialektalną jest powszechność jego występowania w idiolektach reprezentujących ten dialekt. Cechy dialektalne składają się na system językowy dialektu i decydują o jego odrębności bądź podobieństwie do systemów innych dialektów. Wyróżniamy je, stosując metody badań statystycznych (por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=718">Statystyka w dialektologii</a></u>). Cechy dialektalne występują we wszystkich warstwach strukturalnych systemu językowego (fonetyka, fleksja, składnia, słowotwórstwo, leksykologia, frazeologia). Ponieważ dialekty są odmianami języka ograniczonymi terytorialnie, więc i cechy dialektalne mają ograniczony zasięg. Przedstawianiem graficznym <span>cech dialektalnych </span>zasięgów w postaci wykresów na mapach zajmuje się geografia lingwistyczna. Wykresy cech dialektalnych dzielimy na cztery podstawowe typy: izofony (fonetyka i fonologia), izomorfy (morfologia), <span>izosyntagmy (składnia),<strong> </strong></span>izoleksy (słownictwo). W odniesieniu do polskich dialektów ludowych cechy dialektalne układają się w trzy grupy: I. Cechy ogólnodialektalne charakteryzujące większość dialektów ludowych (np. samogłoski ścieśnione), spółgłoski protetyczne, skrócone formy wyrazowe – <em>trza</em>, <em>se</em> = trzeba, sobie, alternacje w tematach słowotwórczych, sufiks ‑<em>k</em> w zaimkach nieokreślonych (<em>jakisik</em>), przymiotniki dzierżawcze, zróżnicowanie słowotwórcze nazwisk (nazw) żon i dzieci, wyrównania analogiczne w koniugacji czasowników zakończonych na ‑<em>eć</em>, ‑<em>yć</em>, formy – pluralis maiestaticus i indykatywne grzecznościowe formy w lmn., końcówka <em>-ów</em> w dopełniaczu lmn. rzeczowników, nadmiar zaimków anaforyczno-wskazujących, partykuła <em>ano</em> na początku wypowiedzeń). II. Cechy dzielące dialekty ludowe na dwa lub kilka kompleksów terytorialno-językowych (np. mazurzenie, fonetyka międzywyrazowa, uproszczenie grupy <em>str<sup>ż</sup></em>, wymowa grupy <em>śr</em>, <em>źr</em>, zanik <em>r</em>‑ w prefiksie <em>roz</em>‑, <span>formant czasowników iteratywnych </span><em>-ować</em>, sufiks rzeczownikowy -<em>ak</em> w funkcji tworzenia nazw istot młodych, końcówka ‑<em>ma</em> w 1. os. lmn. czasu przeszłego, imiesłowy przysłówkowe w funkcji form czasu przeszłego, pełne formy przyimków <em>we</em>, <em>ze</em>). III. Cechy charakteryzujące poszczególne dialekty i gwary ludowe (np. zmieszanie wymowy <em>i</em> oraz <em>y</em>, zmiana <em>ił</em> → <em>ył</em>, podwajanie <em>s</em>, <em>ś</em> i dysymilacja (odpodobnienie) <span>tak powstałych </span>grup spółgłoskowych, depalatalizacja (stwardnienie) spółgłosek <em>k’</em>, <em>g, </em>końcówka ‑<em>i</em> w 2 os. lp. trybu rozkazującego, końcówka <em>-e<sup>y</sup>ge</em> → ‑<em>yge</em> w D. lp. przymiotników). Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=537">Cecha gwarowa</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (537, 1, 'Cecha gwarowa', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Cecha gwarowa. Jeśli terminy <em>gwara</em> i <em>dialekt</em> traktowane są jako synonimy (por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=548">Dialekt ludowy</a></u>), to również pojęcie cechy gwarowej jest tożsame z pojęciem cechy dialektalnej. Jeśli natomiast <em>gwara</em> traktowana jest jako wyodrębniająca się terytorialnie i językowo część dialektu, to wtedy przez cechę gwarową należy rozumieć właściwość mowy użytkowników danej gwary różnicującą tę gwarę w porównaniu z językiem ogólnym lub innymi gwarami i dialektami, np. gw. spiskie <em>byf</em> (← <em>bych</em>) w porównaniu z małopolskim dialektalnym południowo-zachodnim <em>byk</em> (← <em>bych</em>) i dialektalnym śląskim <em>bych</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=520">Aoryst</a></u>).</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (538, 1, 'Celownik liczby mnogiej rzeczowników', '0', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Celownik liczby mnogiej rzeczowników.<strong> <span> </span></strong>W C. lmn. rzeczowników <span>obok ogólnopolskiej końcówki </span>-<em>om</em> może pojawiać się wariant <em>-óm</em> z <em>o </em>pochylonym (<em>psóm, kotóm</em>), <em>-um </em>(<em>konium</em>), ‑<em>am</em>: <em>psam</em>, <em>dzieciam</em>, oraz końcówka dawnej lpod. ‑<em>oma</em>, np. <em>dał</em> <em>dwoma</em> <em>skopoma</em> ‘dwóm baranom’ (m.in. w gwarach niemodlińskich). Końcówka <em>-am</em> występuje na Lubelszczyźnie, na wschodzie zarówno w rzeczownikach twardo-, jak i miękkotematowych wszystkich rodzajów: <em>psam, świniam, koniam, żołnierzam, </em>podobnie na Suwalszczyźnie: <em>koniam, krowam, rybakam</em>. Notowano ją w rzeczownikach żeńskich miękkotematowych także na Warmii i Mazurach. Występuje także w gwarach północnokresowych, gdzie można ją interpretować jako wariant fonetyczny końcówki <em>-om</em>, tj. powstały pod wpływem akania.</p><br>', 0, NULL), (539, 1, 'Celownik liczby pojedynczej rzeczowników męskich', '0', '<h1>Celownik liczby pojedynczej rzeczowników męskich</h1>\r\n\r\n\r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_265_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Końcówka -owiu celownika liczby pojedynczej rzeczowników męskich. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 82.</p>\r\n\r\n <a href="cmsimg/akr/640/M870.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="cmsimg/akr/288/M870.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/akr/100/M870.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_265_1 = new gallery($(''gallery_265_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nCelownik liczby pojedynczej rzeczowników męskich.<strong> </strong>W C. lp. rzeczowników męskich rozkład końcówek ‑<em>u</em> oraz -<em>owi </em>może się nieco różnić od stan ogólnopolskiego, np. <em>bratowi</em>, <em>kotowi, </em>ale <em>chlebu</em>, <em>stołu</em>. W dialekcie wielkopolskim po spółgłoskach miękkich występuje tu końcówka ‑<em>ewi</em> (<em>koniewi</em>, <em>Jasiewi, majewi</em>), a w Polsce centralnej także po spółgłoskach twardych, np. <em>wołewi</em>, <em>chłopakewi</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=642">Oboczność ‑<em>ew</em>‑//‑<em>ow</em>‑</a></u>). Osobliwością Mazowsza i części gwar Polski północnej od Borów Tucholskich, przez Kociewie, gwary malborsko-lubawskie, po część Warmii i Mazur (granica przechodzi koło Olecka, Siedlec, Sochaczewa, Tucholi, Kościerzyny, Malborka i Lubawy) jest końcówka ‑<em>owiu</em> powstała z kontaminacji dwu końcówek celownika ‑<em>u</em> )( ‑<em>owi</em>, por. <em>bratowiu, ojcowiu, wilkowiu</em>. Końcówka ta może przybierać postać -<em>oziu: bratoziu,</em> <em>ojcoziu, sąsiadoziu, wilkoziu</em> lub <em>-oju: bratoju, ojcoju, sąsiadoju, wilkoju, traktoroju, nauczycieloju, lekarzoju</em> na skutek zaniku wargowości w grupie spółgłoskowej powstałej w wyniku asynchronicznej wymowy miękkich spółgłosek wargowych.</p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (540, 1, 'Czas przeszły', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Czas przeszły<strong> </strong>w gwarach – tak jak w języku ogólnym – składa się z dawnego imiesłowu przeszłego czynnego zakończonego na ‑<em>ł</em> i końcówek powstałych ze słowa posiłkowego <em>być</em>: <em>byłem</em>, <em>miałem</em>, <em>wierzyłem</em>. Złożona budowa czasu przeszłego jest w gwarach bardziej wyrazista niż w języku ogólnym i odzwierciedla dawną dwuczłonowość jego konstrukcji: <em>robił</em> + <em>jeśm</em> → robiłem. Wiąże się z tym duża ruchomość końcówek czasu przeszłego we wszystkich gwarach, np. <em>przeciem</em> <em>dał</em>, <em>kobyłeśmy</em> <em>kupili</em>. Końcówki czasem są wzmacniane partykułą <em>że</em>, szczególnie w gwarach Polski północno-zachodniej, np. <em>ty</em> <em>żeś</em> <em>widzioł</em>. Rzadziej występuje czas przeszły typu <em>ja był</em>, <em>ty widział, my znali</em>. Takie konstrukcje są częstsze w gwarach wschodnich (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=578">Formy analityczne czasu przeszłego</a></u>). Niejednokrotnie pewne formy występują obocznie, np. <em>my</em> <em>znali </em>// <em>znalimy</em>, <em>wyście</em> <em>znali </em>// <em>znaliście</em> (m.in. w gwarach południowych i zachodnich). Zróżnicowane są formy 1. os. lp. (<em>robiłem, robiłech, robiłek, robiłef, ja robił</em>) i lmn. (<em>byliśmy</em> // <em>byliźmy</em>, <em>bylichmy, byliźwa</em>, <em>bylim</em>, <em>bylimy, my</em> <em>byli</em>). Zob. <a href="index.php?option=com_content&task=view&id=223&Itemid=58">Formy </a><span><a href="?l1=leksykon&lid=574">1.os. lp. czasu <span> </span>przeszłego</a>. </span><a href="?l1=leksykon&lid=574">Formy 1. os. lmn. czasu przeszłego</a>. W 2 os. lmn. na znacznych terenach Polski wschodniej, północnej i centralnej występuje końcówka ‑<em>śta</em> (wywodząca się z liczby podwójnej), np. <em>dostaliśta</em>, <em>zanieśliśta</em> lub <em>czyśta</em> <em>zanieśli.</em> Końcówka ‑<em>ście</em> na tym obszarze występuje w pluralis maiestaticus (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=626">Liczba podwójna</a></u>. <u><a href="?l1=leksykon&lid=653">Pluralis maiestaticus</a></u>). Z pewnych osobliwości warto odnotować występowanie ‑<em>n</em> zamiast ‑<em>ł</em> w formach czasu przeszłego czasowników zakończonych w bezokoliczniku na ‑<em>ąć</em>, ‑<em>nąć</em> (np. <em>wzien</em>, <em>wziena</em>, <em>wzieni</em>, <em>wzionem</em> itp., na skutek rozłożenia nosówki <em>-ą</em> przed <em>ł</em> i uproszczenia powstałej grupy <em>nł</em> <em>> n</em>). Szeroki zasięg ma zanik ‑<em>ł</em> w 3 os. lp. rodzaju męskiego, np. <em>star</em> = starł, <em>wiód</em> = wiódł, które to formy prowadzą do powstania 1. os. lp. w postaci <em>niósem</em>, <em>wiótem</em> w gwarach z nieudźwięczniającą fonetyką międzywyrazową oraz <em>niózem, wiódem </em>w gwarach z udźwięczniającą fonetyką międzywyrazową (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=575">Formy 1. os. lp. czasu przeszłego</a></u>). Duży zasięg w wielu gwarach ma też pomijanie przyrostka <em>-<span>ną</span>-</em> w formach czasu przeszłego (podobnie jak w rozkaźniku) czasowników zakończonych na <em>-<span>nąć</span></em>, np. <em>cisła, rzła, ciągli, wyciągła, krzykła. </em><span>W wielu gwarach w Polsce południowo-zachodniej ogólnopolskim (i mazowieckim) formom czasu przeszłego czasowników z przyrostkiem tematycznym -<em>yw(a)-,-iw(a)- </em>odpowiadają formy z <em>-ow-</em>, np. <em>pokazował / pokazowoł, wyskakował / wyskakowoł</em>. Niewielki zasięg, głównie wyspowy w Małopolsce środkowo-zachodniej, na Spiszu, w okolicach Sącza i na małych obszarach na północy na Kociewiu, koło Ostródy i Suwałk, mają natomiast formy z <em>-uw-</em>, np. <em>pokazuwał /pokazuwoł, ratuwał / ratuwoł</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=532">Bezokolicznik</a></u> z mapą). </span></p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (541, 1, 'Czas przyszły', '0', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Czas przyszły w dialektach ludowych tworzony jest w dwojaki sposób. Czas przyszły prosty mają czasowniki dokonane: <em>pojadę, zrobię, przeczytam</em>. Czas przyszły złożony (dla czasowników niedokonanych) składa się z czasownika posiłkowego <em>być</em> oraz imiesłowu czasu przeszłego na ‑<em>ł</em>: <em>będę</em> <em>robił</em>, lub bezokolicznika: <em>będę</em> <em>robić</em>. Niekiedy używanie form czasu przyszłego może wiązać się z rodzajem, <span>i tak w rodzaju męskim częścią składową czasu przyszłego jest zazwyczaj imiesłów: </span><em>będę widział</em>, <em><span>będziemy widzieli</span></em>, <span>podczas gdy w </span>rodzaju żeńskim – bezokolicznik: <em>będę wiedzieć</em>, <em><span>będziemy róść</span></em><span>, choć brak tutaj ścisłych reguł</span>. Czasownik posiłkowy <em>być</em> w związku z niedbałą wymową może występować w gwarach w postaci uproszczonej, np. <em>bede</em>, <em>bedziesz</em>, góralskie <em>bee</em>, <em>beez</em>, śląskie <em>baną</em>, <em>bańdziesz</em>, lub <em>bydę</em>, <em>bydziesz</em> (oparte na temacie bezokolicznika).</p><br>', 0, NULL), (542, 1, 'Czas teraźniejszy', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Czas teraźniejszy. Dobór końcówek osobowych w czasie teraźniejszym i przyszłym prostym oraz postać tematów fleksyjnych niektórych czasowników odbiega w dialektach ludowych od systemu języka ogólnego. W 1. os. lp. różnice dotyczą rozkładu końcówek <em>-(a)m, -(e)m, -ę, </em>oraz postaci tematu fleksyjnego czasowników, typu <em>skubę, złapę </em>z twardą spółgłoską wargową zamiast miękką jak w języku ogólnym (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=576">Formy 1. os. lp. czasu teraźniejszego</a></u>). W 2. os. lp. rzadsza jest końcówka -<em>asz</em>, zamiast której występuje ‑<em>esz</em>, np. <em>znajesz</em>, <em>grajesz</em>, jako kontynuant form staropolskich (wskutek braku kontrakcji, czyli ściągnięcia). Największe zróżnicowanie form jest w 1. os. lmn. Oprócz ogólnopolskiej końcówki ‑<em>my</em> mogą wystąpić ‑<em>m</em>, ‑<em>ma</em>, ‑<em>me</em>, ‑<em>wa </em>(zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=573">Formy 1. os. lmn. czasu teraźniejszego</a></u>). W 2. os. lmn. czasu teraźniejszego, obok końcówki ‑<em>cie</em>, pojawia się również ‑<em>ta</em> (z dawnej liczby podwójnej). Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=577">Formy 2. os. liczby mnogiej czasu teraźniejszego</a></u>. Inne końcówki występujące w dialektach ludowych nie odbiegają od systemu języka ogólnego.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (543, 1, 'Czasownikowe formy nieosobowe', '0', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Czasownikowe formy nieosobowe<strong> </strong>w gwarach występują częściej niż w języku ogólnym, por. np. <em>pali</em>, <em>suszy</em>, <em>łamało</em> <em>drzewa</em>, <em>łupło</em> <em>dźwierkami</em>, <em>w gazecie stojało</em>, niejednokrotnie z zaimkiem nieokreślonym, <em>ono</em> – <em><sup>ł</sup>ono grzmi</em> (częste w gwarach łowickich). Zarazem jednak czasem zamiast form nieosobowych występują formy osobowe czasowników, np. <em>wzięli go ku wojsku</em> zamiast <em>wzięto go do wojska</em>, także w trybie przypuszczającym – <em>jakby pojechał, toby zdążył</em> zamiast <em>jeśli by się pojechało, to by się zdążyło</em>. Formy nieosobowe na ‑<em>no</em>, ‑<em>to</em> w gwarach ludowych nie występują.</p><br>', 0, NULL), (544, 1, 'Deklinacja', 'odmiana przez przypadki, liczby i rodzaje, której podlegają rzeczowniki, przymiotniki, imiesłowy przymiotnikowe, zaimki i liczebniki; także system takiej odmiany', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Deklinacja<strong> </strong>(łac. <em>declinatio</em> ‘odchylenie’) to odmiana przez przypadki, liczby i rodzaje, której podlegają rzeczowniki, przymiotniki, imiesłowy przymiotnikowe, zaimki i liczebniki, a także system takiej odmiany. O różnicach w deklinacji między dialektami ludowymi i językiem ogólnopolskim zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=644">Odmiana liczebników</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=646">Odmiana przymiotnikowa rzeczowników</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=647">Odmiana przymiotników</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=648">Odmiana rzeczowników</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=649">Odmiana zaimków</a></u>.</p>\r\n<p> </p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (545, 1, 'Denazalizacja', 'zanik nosowości, inaczej odnosowienie', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify;" class="MsoNormal">Denazalizacja<strong> </strong>(fr. <em>denazalisatien</em>) – odnosowienie. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=760">Zanik nosowości</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (546, 1, 'Depalatalizacja', 'stwardnienie; zanik miękkości spółgłoski pierwotnie miękkiej lub zmiękczonej', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Depalatalizacja (łac. <em>de</em>‑ w złożeniach = od ‘przeczenie, odwrotność, pozbawienie’ + <em>palatalizacja</em>), inaczej: dyspalatalizacja, to stwardnienie, czyli zatracenie, zanik miękkości spółgłoski pierwotnie miękkiej lub zmiękczonej. Szczególnie intensywnie procesy depalatalizacji zachodziły w okresie staropolskim (np. stwardnienie <em>c’</em>, <em>dz’</em>, <em>cz’</em>, <em>dż’</em>, <em>sz’</em>, <em>ż’</em>). Terminu depalatalizacja używa się także w odniesieniu do przegłosu samogłosek przednich <em>e</em>, <em>ě</em> w tylne <em>o</em>, <em>a</em>. Najbardziej charakterystyczna jest w gwarach depalatalizacja spółgłosek wargowych miękkich, szczególnie spółgłoski <em>w’ </em>w grupie <em>św’, ćw’, dźw’ </em>oraz spółgłoski nosowej <em>m’</em>, zwłaszcza w końcówce <em>-ami</em>. Wymowa typu <em>śwynia, śwat</em> = świnia, świat oraz <em>my, me</em>, <em>Polakamy </em>= mi, mię, Polakami jest uznawana za <span>cechę </span>typowo mazowiecką, ekspansywną, szerzącą się też w dialektach sąsiednich (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=741">Uproszczenia grup spółgłoskowych powstałych w wyniku asynchronicznej wymowy spółgłosek wargowych miękkich</a></u>).</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (547, 1, 'Derywacja', 'tworzenie wyrazów prostych za pomocą różnych formantów słowotwórczych', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Derywacja<strong> </strong>(łac. <em>derivatio</em> ‘odłączanie, skierowanie w bok’). Proces tworzenia wyrazów prostych za pomocą formantów słowotwórczych (w odróżnieniu od kompozycji rozumianej jako proces tworzenia wyrazów złożonych). W zależności od typu formantów wyróżnia się: 1) derywację afiksalną, a w jej obrębie: sufiksalną – formantem jest przyrostek, np. ‑<em>aszek</em> (<em>panasek</em>, <em>smrecasek</em>); prefiksalną – formantem jest przedrostek, np. <em>po</em>‑ (<em>poniektórzy</em>), <em>o</em>‑ (<em>okląć</em> ‘skląć’); postfiksalną – formantem jest morfem <em>się</em> (<em>obejść</em> <em>się</em>); 2) derywację paradygmatyczną, gdy różnica między wyrazem pochodnym (derywatem) a podstawą polega wyłącznie na odrębności odmiany, np. <em>barani</em> ← <em>baran</em>, <em>wybier</em> ← <em>wybierać</em>; 3) derywację alternacyjną, gdy elementem różniącym są jedynie oboczności tematyczne ilościowe (tzw. derywacja wsteczna), np. <em>szczup</em> ← <em>szczupak</em>, lub jakościowe, np. <em>mięso</em> → <em>mięcho</em>. Mogą też występować kombinacje różnych typów derywacji, np. afiksalno-paradygmatyczna (<em>o-męż-yć</em> <em>się</em>, <em>o-wapn-ić</em>). Termin derywacja stosuje się również na oznaczenie działu <span>słowotwórstwa </span>opisującego budowę wyrazów pochodnych. O różnicach w zakresie derywacji między językiem ogólnopolskim a gwarami zob. <a href="?l1=leksykon&lid=703">Słowotwórstwo czasowników</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=704">Słowotwórstwo przymiotników</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=705">Słowotwórstwo rzeczowników</a>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (548, 1, 'Dialekt ludowy', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Dialekt ludowy<strong> </strong>– zespół gwar ludowych używanych na większym obszarze, termin nadrzędny w stosunku do gwary ludowej. Zob. więcej: Podstawy dialektologii/ I. Czym zajmuje się dialektologia?/ 1.1. <u><a href="?l1=&l2=definicja-dialektologii">Definicja dialektologii, jej przedmiot, zadania i terminy</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (549, 1, 'Dialektologia', 'nauka o dialektach, dyscyplina językoznawcza zajmująca się geograficznym (terytorialnym) zróżnicowaniem języka oraz naukowym opisem dialektów i gwar', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Dialektologia<strong> </strong>– nauka o dialektach i gwarach ludowych czy ogólniej o języku mieszkańców wsi. Zob. więcej: Podstawy dialektologii / I. Czym zajmuje się dialektologia? / 1.1. <u><a href="?l1=&l2=definicja-dialektologii">Definicja dialektologii, jej przedmiot, zadania i terminy</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (550, 1, 'Dialektologia a inne dyscypliny badawcze', '0', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify;" class="MsoNormal">Dialektologia a inne dyscypliny badawcze<strong> </strong>– zob. Podstawy dialektologii / I. Czym się zajmuje dialektologia? / 1.6. <u><a href="?l1=&l2=dialektologia-a-inne-mwr">Dialektologia a inne dyscypliny badawcze</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (551, 1, 'Dialektyzm', 'element językowy charakterystyczny dla dialektu (gwary)', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Dialektyzm to cecha dialektalna, element językowy odczuwany przez posługujących się językiem ogólnym jako należący do jednego z dialektów. Dialektyzmy są zróżnicowane tak, jak zróżnicowane są dialekty, i tak, jak zróżnicowane są ich systemy językowe. Można zatem wyróżnić dialektyzmy mazowieckie, małopolskie, wielkopolskie, śląskie z jednej strony, z drugiej zaś – fonetyczne, fleksyjne, składniowe, słowotwórcze, leksykalne i frazeologiczne. Dialektyzmy najczęściej występują w tekstach artystycznych jako wykładniki dialektyzacji. W celach stylizacyjnych mogą także występować w innych wypowiedziach mówionych i pisanych. Używanie ich bez poczucia ich dialektalnego nacechowania stylistycznego przez ludzi posługujących się językiem ogólnym jest traktowane jako błąd, natomiast jest w pełni uzasadnione w wypowiedziach osób porozumiewających się <span>danym dialektem</span>. Zob. więcej: Podstawy dialektologii / I. Czym zajmuje się dialektologia? / 1.4. <u><a href="?l1=mapa-serwisu&l2=dialektyzmy-mwr">Dialektyzmy a regionalizmy</a></u>. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=534">Błędy językowe wynikające z podłoża dialektalnego</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=552">Dialektyzmy w języku ogólnopolskim</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, 1), (552, 1, 'Dialektyzmy w języku ogólnopolskim', '0', '<p style="text-align: justify; line-height: 150%" class="MsoNormal">Dialektyzmy w języku ogólnopolskim. Są to elementy językowe przejęte z dialektów ludowych do języka ogólnego i niemające gwarowego nacechowania dzięki całkowitemu ich przyswojeniu. Tak rozumiane dialektyzmy mają charakter tzw. <em>zapożyczeń wewnętrznych</em>. Najczęściej są to wyrazy wywodzące się z dialektów ludowych i związane z pewnymi cechami folkloru ludowego lub charakterystycznymi cechami ludowej kultury materialnej. Z folklorem góralskim wiążą się np. takie dialektyzmy, jak <em>ciupaga</em>, <em>kierpce</em>, <em>watra</em>. Historycznie podobny charakter mają przykładowo: <em>donica</em>, <em>gumno</em>, <em>niecka</em>, <em>żytnisko</em>, <em>źrebak</em>, <em>cielak</em>. </p> <br>', 0, NULL), (553, 1, 'Dopełniacz cząstkowy', '0', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Dopełniacz cząstkowy oznacza ograniczenie ilościowe, wskazuje na część większej całości. Dopełniacz cząstkowy występuje na ogół z czasownikiem, np. <em>pożycz <span>pieniędzy</span></em><span>, </span><em>przynieś mleka</em>. W gwarach dopełniacz cząstkowy występuje częściej niż w języku ogólnym, np. <em><span>zwiedzi chociaż światu</span></em>, <em>koniczynki mam posianej, tam krzesłów jest, daj ognia</em>, <em>zostaw węgla</em> itp. Szerszy zakres konstrukcji z dopełniaczem cząstkowym cechuje zwłaszcza gwary pogranicza północno-wschodniego i polskie gwary północnokresowe. </p><br>', 0, NULL), (554, 1, 'Dopełniacz i miejscownik liczby mnogiej przymiotników i zaimków przymiotnych', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_249_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Mapa. Końcówka <em>-e<sup>y</sup>ch </em>(<em>-éch</em>) w D. i Msc. liczby mnogiej przymiotników i zaimków przymiotnych. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 86.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/491x480-M871.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/221x216-M871.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/77x75-M871.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_249_1 = new gallery($(''gallery_249_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nDopełniacz i miejscownik liczby mnogiej przymiotników i zaimków przymiotnych. W dopełniaczu i miejscowniku liczby mn. przymiotników i zaimków przymiotnych w Polsce północnej: na Mazowszu (bez jego południowej i zachodnio-południowej części), Kociewiu, Warmii, Mazurach i zachodniej Suwalszczyźnie, oraz w północnej Wielkopolsce, wyspowo (na niewielkich obszarach) również na Śląsku w okolicach Opola, w Małopolsce w okolicach Niska notowana jest końcówka <em>-e<sup>i</sup>ch /-e<sup>y</sup>ch </em>(tj. <em>-éch</em>): <em>o tanie<sup>i</sup>ch, te<sup>y</sup>ch głupie<sup>i</sup>ch, w moje<sup>i</sup>ch oczach, w te<sup>y</sup>ch wszystke<sup>y</sup>ch</em>. Końcówka ta ustaliła się w dopełniaczu i miejscowniku lmn. na skutek analogii do form celownika lmn. z końcówką <em>-e<sup>i/y</sup>m</em> (<em>-ém</em>), w których <em>e<sup>i/y</sup> </em>pochodzi z rozszerzenia samogłoski <em>-y </em>przed spółgłoską nosową, czyli w grupie -<em>yN-</em>.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (555, 1, 'Dopełniacz liczby mnogiej rzeczowników', '0', ' <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_248_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Końcówki -<em>óch, -ich -ych </em>D.lmn. rzeczowników. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 87.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M872.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M872.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M872.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_248_1 = new gallery($(''gallery_248_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nDopełniacz liczby mnogiej rzeczowników.<strong> </strong>W D. lmn. w rzeczownikach wszystkich rodzajów na prawie całym obszarze gwarowym dominuje końcówka ‑<em>ów</em>: <em>koniów, nauczycielów, żołnierzów, dyszlów</em>, <em>kobietów</em>, <em>chwilów,</em> <em>gęsiów</em>, <em>kromków, muchów, truciznów, polów, miejsców, dzieciów, oknów</em>. W XVIII-XIX wieku szerzyła się ona też w języku ogólnym, ale tendencja ta została wyhamowana, natomiast w gwarach stała się końcówką ogólnodeklinacyjną, występując w rzeczownikach żeńskich, nijakich i męskich (twardo- i miękkotematowych).</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_248_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Resztki form z usuniętym <em>e</em> ruchomym w D.lmn. rzeczowników, zwłaszcza w nazwach miejscowości, oraz w niektórych wyrazach z przyrostkami <em>-ec, -ek</em>. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 72.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M873.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M873.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M873.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_248_2 = new gallery($(''gallery_248_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nW gwarach północnopolskich (Krajna, ziemia chełmińsko-dobrzyńska, Mazury, Suwalszczyzna) zanika ruchome <em>e</em> w dopełniaczu lmn. rzeczowników żeńskich: <em>matk</em>, <em>Ank</em>, a zwłaszcza w pluralnych nazwach miejscowości: <em>do</em> <em>Szczepank</em>, <em>do</em> <em>Mikołajk </em>(w języku ogólnopolskim utrwaliła się tylko forma <em>do Suwałk</em>); jest to ten sam teren, gdzie pojawiają się formy mianownika lp. r. męskiego, typu <em>krafc, poniedziałk</em>, ilustrujące usuwanie <em>e </em>ruchomego w odmianie rzeczowników z przyrostkiem <em>-ec, -ek</em>. Rzadkie są formy bezkońcówkowe: <em>do</em> <em>gód </em>// <em>do</em> <em>godów</em>, <em>do</em> <em>Niewodnik </em>// <em>do</em> <em>Niewodników. </em>Sporadycznie pojawia się końcówka -<em>ich </em>/ ‑<em>ik </em>(na skutek przejścia <em>-ch > -k</em>), będąca kontaminacją końcówek rzeczownika i przymiotnika, np. <em>ludzich</em>, <em>konich</em> (południowy Śląsk), <em>ludzik</em>, <em>dnik</em> (górzysta część Małopolski), zdarzająca się również w miejscowniku (<em>w</em> <em>takich</em> <em>spodnich</em>). Okazjonalnie utrzymuje się też końcówka ‑<em>óch</em> (pod wpływem odmiany przymiotników): <em>naszych ojcóch</em>, <em>z małych wsióch, na wieki wiekóch</em> w Polsce centralnej i wschodniej Wielkopolsce (okolice Rawicza).</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (556, 1, 'Dopełniacz liczby pojedynczej przymiotników i zaimków przymiotnych', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n \r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_247_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Wyrównania w zakresie przymiotnikowej końcówki <em>-e<sup>i/y</sup>go</em> (-<em>égo</em>) oraz zaimkowej <em>-ego</em>. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 85.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M874.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M874.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M874.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_247_1 = new gallery($(''gallery_247_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nDopełniacz liczby pojedynczej przymiotników i zaimków przymiotnych. W D. lp. przymiotników i zaimków przymiotnych wskutek wyrównań analogicznych zaszły pewne zmiany. Dialekty wielkopolski i mazowiecki utrzymują <em>e</em> ścieśnione: <em>małe<sup>y</sup>go</em>, <em>tanie<sup>i</sup>go</em>, przy czym dialekt mazowiecki (wraz z gwarami pasa północnopolskiego od Krajny, przez część Borów Tucholskich, Kociewie, Warmię, Mazury, po Suwalszczyznę) <em>e </em>ścieśnione wprowadził również do zaimka, np. <em>te<sup>y</sup>go, </em>na wzór <em>małe<sup>y</sup>go,</em> <em>dobre<sup>y</sup>go</em>. Większość gwar Śląska i południowo-zachodniej Małopolski <em>e </em>ścieśnione (pochylone) zachowuje jedynie w przymiotnikach miękkotematowych, np. <em>tanie<sup>y</sup>go</em>, ale <em>małego</em>. Część gwar w ogóle zatraciła pochylenie (np. tereny od Skawy i Pilicy po Wieprz). Część gwar wielkopolskich wprowadziła do dopełniacza lp. również <em>o<sup>u</sup></em> ścieśnione, por. <em>dobre<sup>y</sup>go<sup>u</sup></em>, <em>małe<sup>y</sup>go<sup>u</sup></em>. W najbardziej na zachód wysuniętych gwarach zachodniowielkopolskich występują pod wpływem dolnołużyckim w przymiotnikach i zaimkach przymiotnych końcówki ‑<em>yg</em> (‑<em>ig</em>), ‑<em>ych</em> (‑<em>ich</em>): <em>tyg</em> <em>dobryk</em> <em>chłopa</em>, <em>takich</em> <em>nauczyciela</em> (podobnie było w gwarze chwalimskiej, dziś nieistniejącej gwarze śląskiej na pograniczu zachodniej Wielkopolski i północnego Śląska), co prowadzi do zrównania form D. lp. i lmn. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (557, 1, 'Dopełniacz liczby pojedynczej rzeczowników żeńskich (D. lp. rzecz. ż.)', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n \r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_246_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Końcówka -e w D.lp. rzeczowników żeńskich miękkotematowych. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 83</p>\r\n <a href="cmsimg/akr/640/M875.gif" class="open"></a>\r\n <img src="cmsimg/akr/288/M875.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/akr/100/M875.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_246_1 = new gallery($(''gallery_246_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nDopełniacz liczby pojedynczej rzeczowników żeńskich (D.lp. rzecz. ż.) – w gwarach w rzeczownikach miękkotematowych w odmianie samogłoskowej obok końcówki <em>-i/-y</em> zgodnej z językiem ogólnopolskim częsta jest archaiczna końcówka <em>-e</em>, np. <em>cybule, granice, kosule / koszule, z piwnice, do</em> <em>kuchnie</em>, <em>do studnie</em>. Występuje ona na południu Polski: na Śląsku, w południowej i środkowej Małopolsce (po Brzozów, Biłgoraj, Lubartów na wschodzie, Kozienice, Opatów, Radomsko, Łask na północy), ale na Lubelszczyźnie sięga jeszcze dalej na południe, niż to wynika z danych atlasowych. Obejmuje także południowo-zachodnią Wielkopolskę. Notowano ją również na Mazowszu nad dolnym Wieprzem, w okolicach Łukowa, koło Siedlec, Ryk i Garwolina. W języku ogólnym końcówka ta została wyparta w XVIII w.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n \r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (558, 1, 'Dyftongiczna wymowa samogłosek', 'dwuelementowa wymowa samogłosek', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_245_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Dyftongiczna wymowa samogłosek</h3>\r\n <p>Wymowa dyftongiczna samogłoski pochylonej o. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 61.</p>\r\n <a href="cmsimg/akr/640/M876.gif" title="Dyftongiczna wymowa samogłosek" class="open"></a>\r\n <img src="cmsimg/akr/288/M876.gif" alt="Dyftongiczna wymowa samogłosek" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/akr/100/M876.gif" alt="Dyftongiczna wymowa samogłosek thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> \r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n <h3>Dyftongiczna wymowa samogłosek</h3>\r\n <p>Wymowa dyftongiczna samogłoski o. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 57.</p>\r\n <a href="cmsimg/akr/640/M878.gif" title="Dyftongiczna wymowa samogłosek" class="open"></a>\r\n <img src="cmsimg/akr/288/M878.gif" alt="Dyftongiczna wymowa samogłosek" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/akr/100/M878.gif" alt="Dyftongiczna wymowa samogłosek thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> \r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n <h3>Dyftongiczna wymowa samogłosek</h3>\r\n <p>Wymowa dyftongiczna samogłoski pochylonej a. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 52.</p>\r\n <a href="cmsimg/akr/640/M877.gif" title="Dyftongiczna wymowa samogłosek" class="open"></a>\r\n <img src="cmsimg/akr/288/M877.gif" alt="Dyftongiczna wymowa samogłosek" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/akr/100/M877.gif" alt="Dyftongiczna wymowa samogłosek thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Dyftongiczna wymowa samogłosek</h3>\r\n <p>Wymowa dyftongiczna grupy oN w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 60 D</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/224/images/517x480-M983.gif" title="Dyftongiczna wymowa samogłosek" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/224/images/233x216-M983.gif" alt="Dyftongiczna wymowa samogłosek" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/224/images/81x75-M983.gif" alt="Dyftongiczna wymowa samogłosek thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Dyftongiczna wymowa samogłosek</h3>\r\n <p>Wymowa dyftongiczna samogłoski y w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 39 C</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/224/images/489x480-M984.gif" title="Dyftongiczna wymowa samogłosek" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/224/images/220x216-M984.gif" alt="Dyftongiczna wymowa samogłosek" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/224/images/77x75-M984.gif" alt="Dyftongiczna wymowa samogłosek thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Dyftongiczna wymowa samogłosek</h3>\r\n <p>Wymowa dyftongiczna samogłoski u w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 43 B</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/224/images/489x480-M982.gif" title="Dyftongiczna wymowa samogłosek" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/224/images/220x216-M982.gif" alt="Dyftongiczna wymowa samogłosek" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/224/images/77x75-M982.gif" alt="Dyftongiczna wymowa samogłosek thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_245_1 = new gallery($(''gallery_245_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nDyftongiczna wymowa samogłosek. W dialektach ludowych samogłoski mogą się rozwijać w dwugłoski, inaczej dyftongi (grec. <em>diphtónges</em> ‘dwudźwięczny; dwugłoska’), czyli połączenia dwóch samogłosek w sylabie. Tendencja do dyftongizacji samogłosek charakteryzuje przede wszystkim gwary Polski zachodniej, północno-zachodniej i część gwar Polski południowej, co jest związane ze swoistą artykulacją samogłosek na tych terenach, w której ważniejszy jest udział warg – ich zaokrąglanie (labializacja) i spłaszczanie – niż ruchy języka w jamie ustnej. Różnego rodzaju dyftongi rozwinęły się szczególnie w zachodniej Wielkopolsce, na północnym Śląsku i w środkowej Małopolsce. Najczęściej mamy do czynienia z dyftongiczną wymową <em>o</em>: <em><sup>ł</sup>osa</em>, <em>k<sup>ł</sup>oval</em>, występującą w większości gwar wielkopolskich, śląskich i małopolskich (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=624">Labializacja</a>). Znaczne tereny na zachodzie (od Raciborza na Śląsku po Tucholę na północy) obemuje dyftongiczna wymowa <em>á</em> pochylonego (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=559">Dyftongiczna wymowa <em>á</em> pochylonego</a>). Wyjątkowa jest dyftongiczna wymowa samogłoski nosowej <em>ą</em>: <em>do<sup>uł</sup>b</em>, <em>dy<sup>ł</sup>b</em> = dąb, koło Opola i na Krajnie. W Wielkopolsce (bez gwar kramskich) <em>y</em> wymawia się bardziej przednio i płasko, co doprowadza również do jego dyftongizacji, zwłaszcza w wygłosie <em>y<sup>i</sup></em> → <em>y<sup>j</sup></em>: <em>d<sup>ł</sup>o<sup>e</sup>bry<sup>j</sup></em> <em>k<sup>ł</sup>ot</em>, <em>niszczy<sup>j</sup></em> <em>my<sup>j</sup>szy<sup>j</sup></em> = dobry kot niszczy myszy. Dyftongiczne <em>y<sup>j</sup></em> w sylabach akcentowanych, np <em>my<sup>j</sup>szy</em>, <em>zły<sup>j</sup></em> (ale przy tym <em>dobry</em>), występuje także w gwarach koło Suwałk (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=688">Samogłoska <em>y</em></a>). Wielkopolskę zachodnią charakteryzuje wymowa dyftongiczna samogłoski <em>u </em>z częstym przesunięciem jej artykulacji ku przodowi i ewentualnym opuszczeniem niezgłoskotwórczego u, np.<em>brzu<sup>ł</sup>ch / brzu<sup>o</sup>ch</em>. </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (559, 1, 'Dyftongiczna wymowa samogłoski á', '0', ' \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n \r\n \r\n </td>\r\n\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_244_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Wymowa dyftongiczna samogłoski pochylonej a. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 52.</p>\r\n\r\n <a href="cmsimg/akr/640/M877.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="cmsimg/akr/288/M877.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/akr/100/M877.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_244_1 = new gallery($(''gallery_244_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nDyftongiczna wymowa samogłoski <em>á</em>. Dyftongiczna wymowa <em>á</em> pochylonego obejmuje tereny na zachód od lini Racibórz – Lubliniec – Wieluń – Konin – Bydgoszcz – Tuchola (północny Śląsk, zachodnia Wielkopolska, Bory Tucholskie). Dyftong może mieć różne formy: <em>a<sup>oł</sup></em>, <em>o<sup>ł</sup></em>, <em>o<sup>uł</sup></em>, np. <em>pta<sup>oł</sup>k</em>, <em>pto<sup>ł</sup>k</em>, <em>pto<sup>uł</sup>k</em>; <em>taka<sup>oł</sup></em> <em>tro<sup>ł</sup>va</em>, <em>tako<sup>uł</sup> tro<sup>uł</sup>va</em>, <em>tako<sup>ł</sup> tro<sup>ł</sup>va</em>, przy czym niekiedy dochodzi do osłabienia niezgłoskotwórczego elementu, a nawet do jego zaniku. Dyftongizacja <em>a<sup>o</sup> (á)</em> przed spółgłoską nosową (grupy<em> a<sup>o</sup>N</em>) występuje jedynie w gwarach Krajny i u Mazurów wieleńskich: <em>chrzo<sup>uł</sup>n</em>, <em>mo<sup>uł</sup>m</em> = chrzan, mam.</p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=245&Itemid=58">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=243&Itemid=58">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 0, 1), (560, 1, 'Dyftongiczna wymowa samogłoski o', '0', ' <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n \r\n \r\n </td>\r\n\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_243_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Wymowa dyftongiczna samogłoski o. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 57.</p>\r\n\r\n <a href="cmsimg/akr/640/M878.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="cmsimg/akr/288/M878.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/akr/100/M878.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_243_1 = new gallery($(''gallery_243_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nDyftongiczna wymowa samogłoski <em>o</em>. Najczęściej dyftongiczną wymowę ma samogłoska <em>o</em> w większości gwar wielkopolskich, śląskich i małopolskich. Samogłoska <em>o</em> jasne w dyftongu <em><sup>ł</sup>o </em>może ulegać przesunięciu ku przodowi: <em><sup>ł</sup>o</em> → <em><sup>ł</sup>o<sup>e</sup></em>, np. <em>s<sup>ł</sup>o<sup>e</sup>va</em>, <em>s<sup>ł</sup>eva</em> = sowa, może też ulegać osłabieniu element niezgłoskotwórczy <em><sup>ł</sup></em>: <em>soeva</em>. Takie przesunięcie artykulacyjne w znacznej części gwar wielkopolskich, u Mazurów wieleńskich, w gwarach północnośląskich i w Małopolsce środkowej (koło Sandomierza, Kielc, Tarnowa) zapobiegało przejściu dyftongu <em><sup>ł</sup>o</em> → <em><sup>ł</sup>u</em> i zmieszaniu się z kontynuantami <em>ó</em> ścieśnionego. Samogłoska <em>o</em> jako <em>o<sup>ł</sup></em>: <em>to<sup>ł</sup>per</em>, <em>ko<sup>ł</sup>peć</em> pojawia się niekiedy na Dolnym Śląsku. Dyftongizacja <em>ó</em> pochylonego występuje na północnym Śląsku, w zachodniej Wielkopolsce: <em>s<sup>ł</sup>u<sup>o</sup>l</em>, <em>s<sup>ł</sup>y<sup>e</sup>l</em>, <em>sóy<sup>e</sup>l</em> i pozostaje w związku z wymową <em>o</em> jasnego. Tam, gdzie brzmi ono jak <em><sup>ł</sup>o</em>, tam <em>ó </em>→ <em><sup>ł</sup>u<sup>o</sup></em>; tam, gdzie <em>o</em> → <em><sup>ł</sup>e</em> lub <em>oe</em>, tam, <em>ó </em>→ <em><sup>ł</sup>y</em> lub <em>óy<sup>e</sup></em>: <em>s<sup>ł</sup>ova</em> – <em>s<sup>ł</sup>u<sup>o</sup>l</em>, <em>s<sup>ł</sup>eva</em>, <em>soeva</em> – <em>s<sup>ł</sup>y<sup>e</sup>l</em>, <em>so<sup>u</sup>y<sup>e</sup>l</em>. W północno-zachodniej Wielkopolsce (z wyjątkiem gwar kramskich), gdzie <em>ó</em> pochylone = <em>u</em>, etymologiczne <em>u</em> wymawia się szeroko i przeważnie dyftongicznie: <em>do<sup>uł</sup>sza</em>, <em>o<sup>uł</sup>mar</em> = dusza, umarł.</p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=244&Itemid=58">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=242&Itemid=58">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 0, 1), (561, 1, 'Dyspalatalizacja', 'stwardnienie; zanik miękkości spółgłoski pierwotnie miękkiej lub zmiękczonej', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify;" class="MsoNormal">Dyspalatalizacja<strong> </strong>(łac. <em>dis</em>‑ = <em>roz</em>‑, w złożeniach ‘przeciwstawieństwo, pozbawienie + <em>palatalizacja</em>). Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=546">Depalatalizacja</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (562, 1, 'Dysymilacja', '(rozpodobnienie) zróżnicowanie takich samych lub podobnych głosek, sąsiadujących ze sobą w wyrazie', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Dysymilacja<strong> </strong>(łac. <em>dissimilis </em>‘niepodobny’). Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=678">Rozpodobnienie</a></u>.</p>\r\n<p> </p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (563, 1, 'Ruchome e', 'takie e, które wymienia się z zerem dźwięku w formach pokrewnych (np. występuje w mianowniku, a nie ma go w pozostałych przypadkach w odmianie tego samego wyrazu)', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Ruchome <em>e</em><strong> </strong>w dialektach to taka samogłoska <em>e</em>, która w formach pokrewnych wymienia się (alternuje) z zerem dźwięku (znak <em>ø</em>). Nie jest to osobliwość wyłącznie dialektalna, występuje także w języku ogólnym. Oboczność <em>e</em> : <em>ø</em> powstała w wyniku rozwoju samogłosek zredukowanych, tzw. jerów <em>ь</em>, <em>ъ</em> (odziedziczonych z epoki prasłowiańskiej), które w ciągu XI wieku w zależności od pozycji zanikały (stąd zero dźwięku) bądź wokalizowały się, dając samogłoskę <em>e</em>, por. <em>sen</em> : <em>snu</em>, <em>chłopiec</em> : <em>chłopca</em>. Różnice między językiem ogólnym a gwarami sprowadzają się głównie do innego zakresu występowania <em>e</em> ruchomego. Północnopolskim zjawiskiem dialektalnym jest usuwanie <em>e</em> ruchomego w formach bezkońcówkowych rzeczowników z przyrostkiem ‑<em>ek</em>, ‑<em>ec</em> itp., por. <em>paznokć</em>, <em>podwieczork</em>, <em>krafc</em>, <em>ows</em>, a zwłaszcza w dopełniaczu pluralnych nazw miejscowych, np. <em>do</em> <em>Szczepank</em>, <em>do</em> <em>Mikołajk</em>, <em><span>do</span></em><span> <em>Suwałk</em> (ostatnia forma utrwaliła się także w języku ogólnym).</span> Proces ten charakterystyczny dla Kaszub i gwar północnych Krajny, ziemi chełmińskiej i Mazur prawdopodobnie w przeszłości sięgał dalej na południe i obejmował także północną Wielkopolskę, Kujawy i prawobrzeżne Mazowsze, o czym świadczą <span>takie </span>zapisy, <span>jak</span> <em>konc</em>, <em>kaczk</em> w zabytkach mazowieckich czy <em>podatk</em> – w kujawskich. W całej Polsce, oprócz tylko niektórych gwar północnych i wschodnich, widoczna jest tendencja do wyrównania form przypadków zależnych do M., czyli występowania <em>e</em> w całej odmianie w wyrazach <em>mech</em> : <em>mechu</em>, <em>bes</em> : <em>besu</em>, rzadziej <em>len</em> : <em>lenu</em>. Ogólnodialektalne zjawisko pojawienia się wtórnego <em>e</em> ruchomego (<span>w</span> M.<span> lp</span>.), tam, gdzie jest ono historycznie nieuzasadnione, obserwujemy w niektórych wyrazach, np. <em>Pieter</em> : <em>Pietra</em>, <em>wiater</em> : <em>wiatra</em>, <em>meter</em> : <em>metra</em>, <em>kiosek – kioska</em><span>,<span> też</span></span><em> ździebło</em> : <em>żdziebła </em>(zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=695">Samogłoski wstawne</a></u>). Polskę południową i zachodnią charakteryzuje szerszy zakres występowania przyimków i przedrostków <em><span>we</span></em><span>, z<em>e</em>, a więc z <em>e </em>dodawanym przed</span> następującymi po nich takimi <span>samymi</span> lub podobnymi spółgłoskami:<em> we wodzie</em>, <em>ze sokiem</em>, <em>ze ziemie</em>,<em> zeżarł</em>, <em>wewieść</em>, <em>zesunąć, zesed </em>(północna Polska typ <em>z ziemi</em>, <em>w wodzie</em> itp.). To dzisiejsze zróżnicowanie dialektalne kontynuuje dawne podziały regionalne polszczyzny w okresie staropolskim i średniopolskim. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=756">Wyrównania analogiczne we fleksji</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 1, NULL), (564, 1, 'Ekspresywne nacechowanie wypowiedzi', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Ekspresywne nacechowanie wypowiedzi. W gwarach ludowych występuje tendencja do większej ekspresji wypowiedzi niż w języku ogólnym. W części wynika to z mówionej formy przekazów, w części wiąże się z cechami intelektualnymi <span>użytkowników </span>idiolektów. Tendencje do ekspresywności przejawiają się w szczególności w słowotwórstwie i słownictwie oraz w składni. Z mówioną (ustną) formą przekazu wiąże się skłonność do tworzenia (często intensywnych) zdrobnień i spieszczeń, np. <em>garnczaczek</em>, <em>panoczek</em>, <em>krowiączko</em>, <em>deszczeczka</em>, <em>kwiateniek</em>, <em>komoreńka</em>, <em>krzesełeńko</em>, <em>chlebiczek</em>, <em>oczyczko</em> (← <em>oko</em>), <em>miotlina</em>, <em>jabłuchno</em>, <em>bochenuszek</em>, <em>wieprzuś</em>, <em>galanciuchny</em>, <em>ciepluśki</em>, <em>mokrzutki</em>, <em>płakuchać</em>, <em>bawulkować</em> <em>się</em> ‘bawić się’; zgrubień, np. <em>świanial</em> (← <em>świniak</em>), <em>liściar</em> (← <em>liść</em>), <em>kuras</em> (← <em>kur</em>), <em>noch</em> (← <em>nos</em>), <em>donicha</em> (← <em>donica</em>), <em>snopiec</em> ‘wielki snop’, <em>izbica</em> ‘wielki pokój’, <em>chamidło</em>, <em>gąsiorzysko</em> ‘wielki, zły gąsior’, <em>podkówsko</em> (← <em>podkowa</em>), <em>znajduch</em> (← <em>znajda</em>), <em>dziewucha</em>; stosownie intensywnej (redundantnej) prefiksacji, np. <em>doprzyczynić</em> = przyczynić, <em>nawdziać</em> = wdziać, <em>pospaść</em> = spaść, <em>spodorywać</em> = podorywać, <em>zaogrodzić</em> = ogrodzić, <em>zaobolić</em> = obalić, <em>zuwieść</em> = uwieść, <em>naskupwać</em> = nakupować, <em>popoganiać</em> = poganiać, <em>zaposięgnąć</em> = sięgnąć, <em>napowyrywać</em> = nawyorywać, <em>pozamietować</em> = pozamiatać, <em>wynadokuczać</em> = nadokuczać; tworzenie żartobliwo-przezwiskowych złożeń oraz wulgaryzmów, np. <em>chwalibieda</em> ‘samochwał’, <em>drzyskóra</em> ‘lichwiarz’, <em>gonidiabeł</em> ‘niegodziwiec’, <em>lizidupa</em> ‘lizus’, <em>pędzigówno</em> ‘pędziwiatr’. Istotną rolę w wypowiedzi gwarowej odgrywają złożone partykuły i spójniki pełniące funkcję ekspresywną, np. <em>a jakże</em>, <em>a bo</em>, <em>aż tu</em>, <em>aż...aż</em>, <em>abo i</em>, <em>ano to już</em>, <em>ano tak</em>. Jeśli chodzi o budowę zdań, to dają się zauważyć podobieństwa między gwarami ludowymi a potoczną mówioną polszczyzną ogólną, polegające m.in. na przewadze zdań współrzędnych nad podrzędnie złożonymi, ale w wypowiedzi gwarowej w mniejszym zakresie są uwydatnione związki logiczne przyczyny, skutku, warunku, przeciwstawienia, co powoduje, że na plan pierwszy wysuwają się konstrukcje odwołujące się do emocji, podkreślające przede wszystkim następstwo zdarzeń w czasie lub ich współwystępowanie. Ogólnie zatem można stwierdzić, że wypowiedzi gwarowe cechuje większe natężenie elementów ekspresywnych, choć tendencje są wspólne i dla odmian języka ogólnego, i dla dialektów. Zob. <a href="?l1=leksykon&lid=701">Słownictwo ekspresywne</a>. Por. <a href="?l1=leksykon&lid=638">Nazwiska kobiet</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=639">Nazwy ekspresywne</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=703">Słowotwórstwo czasowników</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=704">Słowotwórstwo przymiotników</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=705">Słowotwórstwo rzeczowników</a>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (565, 1, 'Elementy interdialektalne', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Elementy interdialektalne<strong> </strong>są to formy właściwe <a href="?l1=leksykon&lid=603">interdialektowi</a>, o charakterze ponadgwarowym lub ogólnodialektalnym, używane w dwóch podstawowych funkcjach – komunikatywnej i artystycznej. Przykładem elementów interdialektalnych ponadgwarowych, występujących na większym terytorium niż gwara, mogą być formy: <em>kedi</em> = kiedy, <em>cielak</em> (formant ‑<em>ak</em> w nazwach istot niedorosłych), <em>niesieta</em>, <em>nieśta, nieśliśta</em> (końcówka ‑<em>ta</em> z lpod. w 2. os. lmn. czasu teraźniejszego i trybu rozkazującego; <em><span>-śta </span></em><span>z lpod. czasu przeszłego</span>). Elementy interdialektalne charakteryzują także język folkloru, w stylu artystycznym są najczęściej wynikiem innowacji dialektalnych. Przykładowo można wymienić: redukcję <em>s</em> w małopolskich formach typu <em>do lassa</em> (przez co staje się ona ponaddialektalna), szerszy zakres występowania końcówki ‑<em>a</em> w D. lp. rzeczowników, występowanie pewnych wyrazów, np. <em>bór</em>, <em>dąbrowa</em> poza granicami ich zasięgu w komunikatywnych (potocznych) odmianach dialektalnych. Por. <a href="?l1=leksykon&lid=536">Cecha dialektalna</a>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (566, 1, 'Etymologia ludowa', '0', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Etymologia ludowa. Etymologia (grec. <em>etymon</em> ‘prawda, istota, znaczenie’ + grec. <em>lógos</em> ‘słowo, nauka’) to dział językoznawstwa zajmujący się badaniem pochodzenia wyrazów i ich pierwotnych znaczeń. Obok etymologii naukowej spotykamy się z tzw. etymologią ludową (inaczej: etymologia naiwna, atrakcja paronimiczna, asymilacja etymologiczna). Istotą etymologii ludowej jest błędne ustalenie pochodzenia wyrazu, wywodzenie go od wyrazów niemających z nim nic wspólnego na podstawie wtórnych z nimi skojarzeń. Najczęściej w ten sposób interpretowane są wyrazy odczuwane przez mówiących jako całkowicie lub częściowo nieprzejrzyste, niezrozumiałe, a więc wyrazy rzadkie, pochodzenia obcego, archaizmy. Kojarzą się one z innymi wyrazami ze względu na przypadkowe podobieństwo fonetyczne bądź pewien związek znaczeniowy. Niejasna pierwotnie budowa wyrazów dzięki etymologii ludowej tak wyjaśniona, że sprawiają one wrażenie wyrazów umotywowanych. Ze względu na zmiany formalne i znaczeniowe interpretowanych wyrazów wyróżnia się cztery typy etymologii ludowej: 1) gdy następuje zmiana postaci i znaczenia wyrazu, np. gw. <em>dęborek</em> to przekształcona forma <em>węborek</em> ‘wiadro’ pod wpływem <em>dąb</em>, <em>dębowy</em>, a następnie zawężona znaczeniowo: ‘wiadro’ → ‘wiadro dębowe’; 2) gdy przekształceniu ulega tylko forma wyrazu (znaczenie pozostaje bez zmian), np. gw. <em>adwentarz</em> ‘inwentarz’, bo <em>adwent</em>; gw. <em>pomyks</em> ‘pumeks’, bo <em>pomyć</em>; gw. <em>borowa</em> <em>woda</em> ‘płyn Burowa', bo <em>borowy</em>; 3) gdy zmienia się jedynie znaczenie wyrazu (forma pozostaje bez zmian), np. <em>legat</em> ‘próżniak, leniuch’ ← ogp. <em>legat</em> ‘poseł, wysłannik’, gw. <em>legawy</em> ‘gnuśny, leniwy’; 4) gdy forma i znaczenie pozostają bez zmian, np. <em>Częstochowa</em>, bo ‘często się chowa’; <em>Radzymin</em>, bo ‘radzi mi tę drogę’ (częste zwłaszcza w odniesieniu do nazw miejscowych). Przykłady etymologii ludowej występują nie tylko w gwarach, choć tu są najczęstsze, ale także w języku ogólnym (por. stpol. <em>rozdrzeszyć</em>, <em>rozrzeszyć</em> ‘rozwiązać', dziś <em>rozgrzeszyć</em>, bo <em>grzech</em>, <em>grzeszyć</em>). </p><br>', 0, NULL), (567, 1, 'Fleksja', 'odmiana wyrazów, a także dział gramatyki zajmujący się odmianą wyrazów', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Fleksja<strong> </strong>(łac. <em>flexio</em> ‘zginanie, zmienianie’) to odmiana wyrazów, a także dział gramatyki obejmujący deklinację i koniugację. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=644">Odmiana liczebników</a></u>, <a href="index.php?option=com_content&task=view&id=157&Itemid=58">Odmiana przymiotników</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=647">Odmiana rzeczowników</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=649">Odmiana zaimków</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=540">Czas przeszły</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=541">Czas przyszły</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=542">Czas teraźniejszy</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=735">Tryb przypuszczający</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=736">Tryb rozkazujący</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=601">Imiesłowy</a>.</p>\r\n<p> </p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (568, 1, 'Fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca', '(f. ubezdźwięczniająca) wymowa bezdźwięczna spółgłosek na końcu (w wygłosie) pierwszego wyrazu przed drugim wyrazem, który zaczyna się na samogłoskę lub na spółgłoski r, l, ł, m, n', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify;" class="MsoNormal">Fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca<strong> </strong>– bezdźwięczna wymowa wygłosowej spółgłoski (z wyjątkiem półotwartej) wyrazu poprzedzającego przed samogłoską lub spółgłoską półotwartą wyrazu po nim następującego (<em>bra<u>t A</u>li, sa<u>t M</u>arka </em>= brat Ali, sad Marka). Zob. <a href="?l1=leksykon&lid=570">Fonetyka międzywyrazowa zróżnicowana regionalnie</a>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (569, 1, 'Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca', 'wymowa dźwięczna spółgłosek na końcu (w wygłosie) pierwszego wyrazu przed drugim wyrazem, który zaczyna się na samogłoskę lub na spółgłoski r, l, ł, m, n', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca – dźwięczna wymowa wygłosowej spółgłoski (z wyjątkiem półotwartej) wyrazu poprzedzającego przed samogłoską lub spółgłoską półotwartą wyrazu po nim następującego (<em>bra<u>d A</u>li, sa<u>d M</u>arka </em>= brat Ali, sad Marka) Zob. <a href="?l1=leksykon&lid=570">Fonetyka międzywyrazowa zróżnicowana regionalnie</a>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (570, 1, 'Fonetyka międzywyrazowa zróżnicowana regionalnie', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_234_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca i nieudźwięczniająca w gwarach. Oprac. P. Garczyński na podstawie: Dejna 6. Kucała 72.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/515x480-M879.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/232x216-M879.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/81x75-M879.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_234_1 = new gallery($(''gallery_234_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nFonetyka międzywyrazowa zróżnicowana regionalnie dotyczy jedynie pozycji przed samogłoskami i spółgłoskami półotwartymi. W całej Polsce w wymowie połączeń międzywyrazowych zachodzą upodobnienia pod względem dźwięczności. Są one zawsze wsteczne. Przed spółgłoskami dźwięcznymi rozpoczynającymi drugi wyraz spółgłoski wygłosowe pierwszego wyrazu zachowują dźwięczność lub ulegają udźwięcznieniu: <em>sa<u>d</u> <u>B</u>asi, bra<u>d B</u>asi </em>(= brat Basi), nagłosowa spółgłoska bezdźwięczna powoduje natomiast zachowanie wymowy bezdźwięcznej lub ubezdźwięcznienie: <em>bra<u>t_K</u>asi, sa<u>t K</u>asi</em>. Różnice terytorialne uwidaczniają się wtedy, gdy drugi wyraz rozpoczyna się od samogłoski lub spółgłosek półotwartych <em>r</em>,<em> l</em>, <em>ł</em>, <em>m</em>, <em>n</em>, <em>m’</em>, <em>ń</em>, <em>j</em>, wtedy to możemy mówić o zróżnicowanej regionalnie (nie tylko dialektalnie) fonetyce międzywyrazowej. Tzw. fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca (tzn. dźwięczna wymowa wygłosowej spółgłoski poprzedzającego wyrazu przed samogłoską lub spółgłoską półotwartą występującą w nagłosie wyrazu następnego), np. <em>ja<u>g u</u>gryz, ta<u>g i</u>nne</em>, <em>ja<u>g o</u>dpytuje, brad_Ali</em>, <em>dzi<u>ź j</u>a<u>g j</u>est, je<u>zd j</u>uz</em>, <em>ju<u>z m</u>niej</em>, <em>gdziesi<u>g m</u>iała </em>= jak ugryzł, tak inne, jak odpytuje, brat Ali, dziś jak jest, jest już, już mniej, gdziesik miała, charakteryzuje południową i zachodnią część Polski (Małopolska, Śląsk, Wielkopolska wraz z Kujawami i ziemią chełmińsko-dobrzyńską). Fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca (tzn. bezdźwięczna wymowa wygłosowej spółgłoski poprzedzającego wyrazu przed samogłoską lub spółgłoską półotwartą występującą w nagłosie wyrazu następnego), np. <em>ja<u>k i</u>nne</em>, <em>brat_Ali</em>, <em>nasz_Marek</em>, <em>wós_rusza</em>, <em>sa<u>t m</u>amy, </em>występuje w Polsce północnej i wschodniej (Pomorze, Mazowsze wraz z Warmią, Mazurami, Podlasiem, a także spoza dialektu mazowieckiego Lubelszczyzna i Pogranicze Małopolski z Mazowszem). Zatem fonetyka udźwięczniająca charakteryzuje dialekt małopolski (bez Pogranicza z Mazowszem i Lubelszczyzny), śląski, wielkopolski (bez większości Krajny, bez Kociewia i Borów Tucholskich). Fonetyka nieudźwięczniająca zaś jest typowa dla dialektu mazowieckiego i gwar północnopolskich na obszarze między Wielkopolską a Kaszubami (gwary krajniackie bez małego skrawka na południu, kociewskie, tucholskie). Granica przebiega koło Leżajska, Opatowa, Iłży, Skierniewic, Płocka, Grudziądza. Jest to cecha ważna dla podziału polskich dialektów ludowych, różnica nie tylko dialektalna, ale i regionalna (zob. <u><a href="index.php?option=com_content&task=view&id=130&Itemid=58">Regionalizm</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=675">Regionalne odmiany polszczyzny</a></u>). Izofona udźwięcznień międzywyrazowych jest zbieżna z większą liczbą innych izofon i krzyżuje się z izofoną mazurzenia. Różnice terytorialne w fonetyce międzywyrazowej nie dotyczą przyimków, które w całej Polsce zachowują dźwięczność w wygłosie: <em>bez niego</em>, <em>od Adama</em>, <em>nad ranem</em>. Podobnie jak połączenia międzywyrazowe traktowane są w dialektach ludowych (ale już nie w odmianach regionalnych polszczyzny) formy – czasu przeszłego historycznie złożone, np. <em>wiósem</em>, <em>ukratem</em> (na obszarach nieudźwięczniających), <em>wiózem, ukradem</em> (na obszarach udźwięczniających). Wyraźną tendencję do szerzenia się na sąsiednie dialekty wykazuje mazowieckie nieudźwięcznianie na granicy wyrazów: <em>las_r<sup>ł</sup>ośnie</em>, przy jednoczesnym zachowaniu udźwięcznień w formach historycznie złożonych (całkowicie lub przynajmniej częściowo): <em>tługeś</em> = tłukłeś, <em>zaniózem </em>= zaniosłem. Ten typ wymowy obejmuje szeroki pas wzdłuż granicy rozdzielającej obszary z udźwięczniającą i nieudźwięczniającą fonetyką międzywyrazową, m.in. rozpowszechnił się na północnym zachodzie w gwarach kociewskich, borowiackich i krajniackich, w znacznej części gwar chełmińsko-dobrzyńskich, w gwarach południowej Lubeszczyzny i sąsiednich po okolice Radomia, Iłży, Opatowa, Tarnobrzega i Leżajska. Świadczy, że pierwotnie panowała tu fonetyka udźwięczniająca, a wymowa bezdźwięczna wygłosowej spółgłoski pierwszego wyrazu w połączeniach dwuwyrazowych jest wtórna. Zob. więcej: Podstawy dialektologii / I. Czym zajmuje się dialektologia? / 1.5. <u><a href="?l1=&l2=typy-i-przyklady">Typy i przykłady regionalizmów</a></u>. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (571, 1, 'Forma hiperpoprawna', '(hiperyzm) forma przesadnie poprawna powstała na ogół na skutek unikania niektórych cech gwarowych', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Forma hiperpoprawna. Zob. <a href="?l1=leksykon&lid=597">Hiperyzm</a>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (572, 1, 'Formanty słowotwórcze', 'cząstka słowotwórcza (element), za którego pomocą tworzy się wyraz pochodny', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify;" class="MsoNormal">Formanty słowotwórcze to elementy, <span>które różnią wyraz pochodny od podstawowego (tj. służą do tworzenia wyrazu pochodnego)</span>. Funkcję formantów pełnią najczęściej cząstki słowotwórcze (afiksy) występujące przed tematem słowotwórczym (przedrostki, inaczej: prefiksy), np. <em>pa</em>‑<em>proch</em>, <em>o</em>‑<em>blednąć</em>, <em>do</em>‑<em>rozumieć</em>, lub po nim (przyrostki, inaczej: sufiksy), np. <em>nieruch</em>‑<em>ajda</em>, <em>dalek</em>‑<em>achny</em> albo spójki (interfiksy) ‑<em>i</em>‑, ‑<em>y</em>‑, ‑<em>o</em>‑ występujące między członami wyrazu złożonego, np. <em>dus</em>‑<em>i</em>‑<em>miech</em>, <em>kosz</em>‑<em>o</em>‑<em>plet</em>. Oprócz formantów prostych mogą występować także formy złożone, np. przedrostkowo-przyrostkowy: <em>przy</em>‑<em>zielon</em>‑<em>owaty</em>, <em>ob</em>‑<em>gęst</em>‑<em>ny</em>. Nieco rzadziej występują formanty paradygmatyczne – wykładnikiem pochodności wyrazu jest zmiana paradygmatu fleksyjnego (sposobu odmiany), np. <em>pochowa</em> ‘pogrzeb’ ← <em>pochować</em>, <em>barani </em>← <em>baran</em>, itp. Istnieją też form. alternacyjne, czyli oboczności fonetyczne w temacie słow., np. <em>brzuś</em> ← <em>brzuch</em>. Oboczności tematyczne mogą towarzyszyć także innym wykładnikom → derywacji, np. afiksom. Gwary posługują się na ogół tymi samymi formantami co język ogólny, lecz w sposób nieco odmienny. Mogą się różnić dość znacznie pod względem zakresów formantów, <span>ich </span>produktywności, łączliwości z poszczególnymi tematami, wreszcie ich funkcji. Formantów wyłącznie gwarowych jest stosunkowo niewiele, np. ‑<em>ajka</em> (<em>okrywajka</em>), ‑<em>ich</em>(<em>a</em>) (<em>chwalich</em>, <em>skrobicha</em>), ‑<em>yszek</em> (<em>aniołyszek</em>), ‑<em>asy</em> (<em>siwasy</em>), ‑<em>aśny</em> (<em>dalekaśny</em>), ‑<em>iczki</em> (<em>niewieliczki</em>), ‑<em>onić</em> (<em>gurbonić</em>). Niektóre z nich upowszechniają się w języku ogólnym pod wpływem dialektów. Rzadsze niż w języku ogólnym są niektóre formanty pochodzenia obcego, np. ‑<em>izm</em>, ‑<em>aż</em>, ‑<em>ijny</em>, chociaż niektóre z nich cechuje znaczna produktywność, np. ‑<em>acja</em>, ‑<em>ant</em>, ‑<em>ista</em>, ‑<em>unek</em>, ‑<em>us</em> (<em>marnacja</em>, <em>chudant</em>, <em>myślunek</em>, <em>skrzypista</em>, <em>kłamus</em>). Dialekty zachowują też znaczną liczbę form. archaizmów (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=526">Archaizmy słowotwórcze</a>). Por. <a href="?l1=leksykon&lid=612">Kompozycja</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=703">Słowotwórstwo czasowników</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=704">przymiotników</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=705">rzeczowników</a>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (573, 1, 'Formy 1. os. lmn. czasu teraźniejszego', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_224_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Formy 1. os. lmn. czasu teraźniejszego. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 96.</p>\r\n <a href="cmsimg/akr/640/M882.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="cmsimg/akr/288/M882.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/akr/100/M882.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_224_1 = new gallery($(''gallery_224_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nFormy 1. os. lmn. czasu teraźniejszego.<strong> </strong>W czasie teraźniejszym największe zróżnicowanie form charakteryzuje 1. os. lmn. Dotyczy przede wszystkim końcówek, w mniejszym zakresie postaci tematu fleksyjnego. Oprócz ogp. końcówki ‑<em>my</em> mogą wystąpić ‑<em>m</em>, ‑<em>ma</em>, ‑<em>me</em>, ‑<em>wa</em>. Archaiczna końcówka ‑<em>m</em> jest charakterystyczna dla Polski północnej i północno-wschodniej (tylko w trybie oznajmującym), np. <em>chodzim</em>, <em>widzim</em>. Granica utrzymywania się tej końcówki przebiega w okolicach Kościerzyny, Nowego Tomyśla, Żnina, Kutna, Siedlec i Biłgoraja. Niektóre gwary w 1. os. lmn. mają końcówkę ‑<em>wa</em>. Jest to końcówka dawnej liczby podwójnej (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=626">Liczba podwójna</a></u>) używana współcześnie najczęściej w funkcji liczby mnogiej (na dużych obszarach dialektu mazowieckiego i małopolskiego, poza wschodnią Lubelszczyzną i gwarami podlasko-suwalskimi). Końcówka <em>-wa</em> jako wykładnik liczby podwójnej, czyli oznaczająca dwie osoby, dwa przedmioty, zjawiska itp., może jeszcze wystąpić w okolicach Puław, Kazimierza i Tarnobrzega, por. <em>chodziwa</em>, <em>bierzewa</em>. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_224_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Formy 1. os. lmn. czasu teraźniejszego z twardym tematem przeniesionym z 1. os. lp. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 92, Kucała 85</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M883.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M883.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M883.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_224_2 = new gallery($(''gallery_224_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nKońcówka ‑<em>ma</em>, stosowana w gwarach chełmińsko-dobrzyńskich, malborskich, kujawskich, na południu głównie na Sądecczyźnie, pochodzi z kontaminacji (skrzyżowania) końcówek liczby podwójnej ‑<em>wa</em> i liczby mnogiej ‑<em>m</em>, np. <em>robima</em>, <em>pijema</em>. W gwarach południowo-zachodnich (Podhale, Spisz, Orawa, część południowego Śląska) pod wpływem obcym występuje końcówka ‑<em>me</em>, np. <em>chodzime, piecyme</em>,<em> </em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=752">Wpływy obce we fleksji</a></u>). Na skutek wyrównań analogicznych (do form tematu 1. os. lp.) w 1. os. lmn. pojawia się spółgłoska twarda lub stwardniała w wygłosie tematu fleksyjnego por. <em>idemy, bieremy, niesemy, wrócemy się, chodzemy // idymy, bierymy, niesymy, wrócymy się, chodzymy </em>(bo gwarowe: <em>idę, bierę, niesę, wrócę się, chodzę</em>). Zmiana ta objęła południe Małopolski, Śląsk, południową, zachodnią i częściowo środkową Wielkopolskę.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (574, 1, 'Formy 1. os. lmn. czasu przeszłego', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_225_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Formy 1. os. lmn. czasu przeszłego. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 99.</p>\r\n <a href="cmsimg/akr/640/M881.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="cmsimg/akr/288/M881.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/akr/100/M881.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_225_1 = new gallery($(''gallery_225_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nFormy 1. os. lmn. czasu przeszłego. W 1. os. lmn. mogą wystąpić formy typu: <em>byliśmy</em> (w wymowie udźwięczniającej <em>byliźmy</em>), <em>bylim</em>, <em>byliźwa</em>, <em>bylichmy, bylimy, my</em> <em>byli</em>. Końcówka <em>-(ś)my</em> występuje na całym obszarze dialektalnym (szerzy się ona pod wpływem języka ogólnego), ale jako bezwyjątkowa występuje jedynie w niewielkiej części Śląska i Małopolski. W gwarach Polski północnej, na Mazowszu, w północnej Wielkopolsce, w okolicach Malborka występują formy z archaiczną końcówką <em>-m</em>: <em>chodzilim, robilim</em>, <em>znaleźlim, widzielim</em>. W funkcji 1. os. lmn. występują też dawne formy 1. os. liczby podwójnej (dualne): <em>byliźwa, robiliźwa</em>. Obejmują Małopolskę środkową i północną, część Mazowsza (południe, zachód) po gwary lubawskie na północy i częściowo mazurskie (po Giżycko), choć wyspowo mogły jeszcze niekiedy zachować znaczenie dualne, czyli odróżniać to, co podwójne, od tego, co oznacza mnogość. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=626">Liczba podwójna</a></u>. Formy typu <em>byliśma</em> powstały na skutek kontaminacji końcówki liczby mnogiej (pluralnej) i końcówki liczby podwójnej (dualnej): <em>byli-śmy )( była-źwa > byliśma </em>(na terenach z fonetyką nieudźwięczniającą)<em> / byliźma </em>(na terenach z fonetyką udźwięczniającą). Mogą one się pojawiać na niewielkim obszarze na północy Polski na granicy dialektu mazowieckiego i wielkopolskiego. Między linią Chodzież - Łęczyca a obszarem używania końcówki ‑<em>wa</em> mówi się <em>my</em> <em>znaleźli</em> lub <em>znaleźliśmy</em>. Na Śląsku dość częsta jest końcówka <em>-chmy </em>z aorystycznym <em>ch </em>(zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=520">Aoryst</a></u>). Formy 1. os. lmn. typu <em>bylimy, nosilimy, chodziłymy</em> być może powstały po zaniku słabo artykułowanego <em>ch</em>, skłonnego do zaniku, z form z aorystycznym <em>ch</em>, takich jak: <em>byli(ch)my, nosili(ch)my, chodziły(ch)my</em>. Występują one w Polsce południowej i zachodniej, w Małopolsce (bez części północno-wschodniej), na Śląsku obocznie do form z -<em>chmy</em>, w Wielkopolsce południowej i zachodniej. Formy <em>my byli, my chodzili </em>są stosunkowo rzadkie, częstsze na pograniczu wschodnim, a także w polszczyźnie kresowej (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=578">Formy analityczne czasu przeszłego</a>).</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (575, 1, 'Formy 1. os. lp. czasu przeszłego', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_223_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Formy 1. os. lp. czasu przeszłego. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 98, Kucała 87.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M884.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M884.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M884.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_223_1 = new gallery($(''gallery_223_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nFormy 1. os. lp. czasu przeszłego.<strong> </strong>W 1. osobie liczby pojedynczej czasu przeszłego mogą się pojawiać formy typu: <em>robiłem </em>(<em>jakem / jagem robił</em>)<em>, niósem / niózem, robiłech (robiłek, robiłef), ja robił</em>. Końcówki 1. os. lp. ‑<em>(e)m</em> mogą przybierać różną postać w zależności od wymowy połączeń <em>eN, </em>czyli mogą być wymawiane jako ‑<em>ym</em>, ‑<em>am</em>, ‑<em>um.</em> Gwary cechuje też większa ruchomość końcówki, por. <em>jakem zrobił / jagem zrobił, skądem wziął /skątem wziął</em>. Ponieważ dzisiejsze formy czasu przeszłego kontynuują dawny czas przeszły złożony, to formy historycznie złożone w gwarach podlegają prawom fonetyki międzywyrazowej, dlatego spółgłoska tematu występująca przed końcówką <em>-em </em>ulegała udźwięcznieniu lub ubezdźwięcznieniu nie tylko wtedy, gdy jest dołączana do spójników, zaimków przysłownych, przysłówków (por. typ <em>jakem / jagem zrobił</em>), lecz także w formach czasownikowych, por. <em>niózem, wiózem, ukradem, uplódem</em> (na obszarze z fonetyką międzywyrazową udźwięczniającą) i <em>niósem, wiósem, ukratem, uplótem </em>(na obszarze z fonetyką międzywyrazową nieudźwięczniającą). Podstawę tych form stanowi 3. os. lp. r. męskiego po zaniku wygłosowego <em>-ł</em>, czyli: <em>niós, wióz, ukrad, uplót </em>(<em>< niósł, wiózł, ukradł, uplótł</em>). Na Śląsku i w części południowo-zachodniej Wielkopolski występują końcówki kontynuujące dawny aoryst <em>-</em>(<em>e)ch, -(a)ch</em>, np. śląskie <em>robiłech</em>, <em>dostałach </em>(zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=520">Aoryst</a></u>). W związku z przejściem wygłosowego <em>-ch > -k</em> w południowo-zachodniej Małopolsce i na Podhalu końcówki te brzmią jako -(<em>e)k</em>, ‑(<em>a)k</em>, np. <em>robiłek</em>, <em>dostałak,</em> a na Spiszu, gdzie wygłosowe <em>-ch </em>przechodzi w <em>-f, </em>końcówki te występują w postaci ‑<em>ef,</em> ‑<em>af</em>, np. <em>robiłef</em>, <em>dostałaf.</em> Spółgłoski <em>ch</em>, <em>k</em> ← <em>ch</em>, <em>f</em> ← <em>ch</em> pochodzą w tych formach z dawnego aorystu. Używa się także na wymienionych obszarach niekiedy form z <em>jem</em>, np. <em>ja jem robił</em>. Formy 1. os. lp. typu <em>ja zrobił, ja zrobiła </em>są rzadkie, częstsze na pograniczu wschodnim i w polszczyźnie kresowej (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=578">Formy analityczne czasu przeszłego</a></u>).</p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=224&Itemid=58">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=222&Itemid=58">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n', 0, 1), (576, 1, 'Formy 1. os. lp. czasu teraźniejszego', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_222_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Twarda spółgłoska tematyczna w formach 1. os. lp. czasu teraźniejszego czasowników typu <em>skubę, łapę, kopę</em>. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 92, Kucała 83, 84.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M885.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M885.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M885.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_222_1 = new gallery($(''gallery_222_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nFormy 1. os. lp. czasu teraźniejszego.<strong> </strong> Różnice w stosunku do języka ogólnopolskiego w 1. osobie liczby pojedynczej czasu teraźniejszego dotyczą zarówno rozkładu końcówek <em>-(a)m, -(e)m, -ę</em>, jak i<em> </em>postaci końcówki -<em>ę </em>oraz tematu fleksyjnego niektórych czasowników. Nieco rzadsza jest końcówka <em>-am, </em>zamiast której w czasownikach typu <em>grać, znać</em> występuje ‑<em>ę</em>, np. <em>znaję</em>, <em>graję</em>, wskutek braku kontrakcji (ściągnięcia). Są to archaizmy, kontynuanty form staropolskich. Końcówka ‑<em>ę</em> pojawia się natomiast w grupie czasowników typu <em>umieć, rozumieć</em>, na miejscu ogp. ‑<em>m</em>, np. <em>rozumię</em>, <em>umię</em>. Z kolei na Śląsku Cieszyńskim, w części Małopolski (w tym na Podhalu) częstsza jest końcówka ‑<em>m</em> zamiast ‑<em>ę,</em> np. <em>piszym</em>, <em>siedzym</em>, <em>bendem</em>, <em>chodzem</em>. Końcówka <em>-ę</em> w niektórych na skutek szerokiej wymowy samogłoski nosowej i jej odnosowienia w wygłosie przybiera postać <em>-a</em>, np. <em>pochodza, nie moga, patrza, opisza, chca, </em><em>póda </em>= pochodzę, nie mogę, patrzę, opiszę, chcę, pójdę. Formy z końcówką <em>-a</em> występują na Śląsku, w Borach Tucholskich, na Kociewiu, a więc tam, gdzie jest to uwarunkowane fonetycznie. Mogą pojawiać się także w części (głównie wschodniej) Suwalszczyzny i Podlasia, gdzie są spowodowane akaniem i denazalizacją w wygłosie. Formy z końcówką <em>-a</em> na różnych obszarach gwarowych mają więc inną genezę. W czasownikach <em>grzebę, skubę </em>zachowała się twarda spółgłoska wygłosowa tematu fleksyjnego w zachodniej Małopolsce na terenie ograniczonym linią od południa i wschodu: Bochnia, Mielec, Opatów, Iłża, na północy sięga do Wielkopolski po Kutno, Konin, od zachodu granica przechodzi koło Sieradza, Częstochowy. W wyniku analogii do form <em>grzebę, skubę</em> w innych czasownikach, których temat fleksyjny kończy się na spółgłoskę wargową miękką w języku ogólnopolskim, takich jak <em>łamię, drapię, kopię, łapię</em>, ustaliła się twarda spółgłoska wargowa: <em>łamę, kopę, drapę, złapę</em>. Innowacja ta objęła nie tylko wyżej wymieniony teren, lecz także część gwar mazowieckich od Węgrowa, przez Ostrów, Ostrołękę, Grajewo, po Suwałki.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (577, 1, 'Formy 2. os. lmn. czasu teraźniejszego', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_221_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Formy 2. os. lmn. czasu teraźniejszego w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 95, Kucała 86.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M886.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M886.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M886.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_221_1 = new gallery($(''gallery_221_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nFormy 2. os. liczby mnogiej czasu teraźniejszego.<strong> </strong>W 2. osobie liczby mnogiej czasu teraźniejszego obok końcówki ‑<em>cie</em> pojawia się również ‑<em>ta</em> (z dawnej liczby podwójnej): <em>robita, umieta</em>, <em>piszeta, oglądata</em> charakteryzuje także 2. os. trybu rozkazującego, np. <em>róbta, dawajta, piszta, oglądajta</em>. Występuje na dużym obszarze gwarowym – w dialekcie małopolskim, mazowieckim, części wschodniej dialektu wielkopolskiego. Końcówka ‑<em>cie</em> jest częstsza w zwrotach do osób starszych, w gwarach pojawia się czasem obocznie do ‑<em>ta</em> w lmn. (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=653">Pluralis maiestaticus</a></u>). Jako wyłączna (‑<em>cie</em>) występuje w części Wielkopolski i Śląska oraz w południowej Małopolsce.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (578, 1, 'Formy analityczne czasu przeszłego', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_231_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Formy analityczne czasu przeszłego<strong>. </strong>Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 98, Kucała 89.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M880.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M880.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M880.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_231_1 = new gallery($(''gallery_231_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nFormy analityczne czasu przeszłego.<strong> </strong>Formy czasu przeszłego jedynie<strong> </strong>z zaimkiem w funkcji wykładnika osoby, typu <em>ja był</em>, <em>ty widział, my znali,</em> <em>wy chodzili</em>, są rzadkie w gwarach polskich. Występują wyłącznie lub obocznie do form końcówkowych w gwarach pogranicza wschodniego (polsko-białoruskiego i polsko-ukraińskiego), południowo-wschodniej Małopolski, a także w części zachodniej Pogórza (np. w gwarze podegrodzkiej), części gwar północnopolskich (od Suwalszczyzny przez płd. część Mazur po Kociewie i Bory Tucholskie). Na pograniczu wschodnim ich żywotność wspiera wschodniosłowiański (analityczny) typ czasu przeszłego. Są one rozpowszechnione również w polszczyźnie kresowej, zarówno w północno-, jak i w południowokresowej, choć nie na wszystkich obszarach kresowych są wyłączne. Przykładowo – na Kresach północno-wschodnich typowe są dla Wileńszczyzny, natomiast rzadko występują na Kowieńszczyźnie, gdzie panuje typ końcówkowy <em>chodziłaś // chodziłasz, robilim, chodzilim</em>.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (579, 1, 'Formy bez przegłosu', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Formy bez przegłosu.<strong> </strong><span> </span>Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=660">Przegłos</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (580, 1, 'Formy bezokolicznika na -uwać ', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Formy bezokolicznika na <em>-uwać</em>. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=532">Bezokolicznik</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (581, 1, 'Formy czasu przeszłego z przyrostkiem -ow-, -uw-, -yw-', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Formy czasu przeszłego z przyrostkiem <em>-ow-, -uw-, -yw-</em>. Zob. <a href="?l1=leksykon&lid=532">Bezokolicznik</a>. <a href="?l1=leksykon&lid=540">Czas przeszły</a>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (582, 1, 'Formy dualne', 'formy liczby podwójnej, kiedyś używanej do oznaczania podwójności', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Formy dualne<strong> </strong>– inaczej formy liczby podwójnej, stosowane w odniesieniu do dwóch jednostek. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=626">Liczba podwójna</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (583, 1, 'Formy oboczne', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Formy oboczne.<span> Z</span>ob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=743">Warianty językowe</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (584, 1, 'Frazeologia gwarowa', 'ogół frazeologizmów występujących w tych odmianach języka (ujęcie szerokie) lub te tylko związki frazeologiczne, które nie mają odpowiedników w języku ogólnzm (ujęcie wąskie)', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Frazeologia gwarowa<strong> </strong>(grec. <em>phrasis</em> ‘mówienie’ + <em>lógos</em> ‘słowo, nauka’). W dialektach i gwarach ludowych, mających charakter przede wszystkim mówionych odmian języka, frazeologizmy występują często (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=585">Frazeologizmy gwarowe</a></u>). Frazeologię gwarową można traktować jako ogół frazeologizmów występujących w tych odmianach języka (ujęcie szerokie) bądź jako te tylko związki frazeologiczne, które nie mają odpowiedników w języku ogólnym (ujęcie wąskie). W tym drugim wypadku liczba frazeologizmów na ogół nie przekracza 10% stałych związków wyrazowych występujących w dialektach i gwarach. W pierwszym ujęciu wśród frazeologizmów gwarowych (tu na przykładzie gwar malborskich) można wyróżnić kilka grup: 1) frazeologizmy identyczne znaczeniowo z frazeologizmami ogólnopolskimi, np. <em>wleźć w mysią dziurę;</em> <em>leżeć na obu łopatkach; zaglądać do kieliszka; jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie;</em> <em>być komu solą w oku </em>(mogą się natomiast różnić wymową lub postacią formalną wyrazów wchodzących w ich skład, np. <em>leż’ić na objy<sup>e</sup>ch łopatkach; zaglundać do kiliszka; jak Kuba Bog tak Bóg Kub<u>owiu</u></em><u>)</u>; 2) frazeologizmy zawierające – w porównaniu ze związkami frazeologicznymi ogólnopolskimi – inny składnik pod względem znaczeniowym, np. ogp. <em>mieć wiatr w głowie </em>‘być lekkomyślnym’ – gw. <em>mniy<sup>e</sup>ć <u>klunkri</u> w głowie </em>(malb. <em>klunkri</em> to ‘odpadki przy czesaniu lnu gęstą szczotką’); ogp. <em>patrzeć jak wół na malowane wrota</em> ‘patrzeć na coś bezmyślnie’ – gw. <em>patrzeć <u>jak wół na talar</u></em>, ogp. <em>spać jak suseł</em> ‘spać mocno’ – gw. <em>spać <u>jak niedźwiedź</u></em>, ogp. <em>wyciągnąć kogoś z biedy</em> ‘pomóc komu w nieszczęściu’ – gw. <em><u>wydrzeć</u> kogo z biedy</em>; 3) frazeologizmy (w porównaniu ze związkami<span> </span>ogp.) wzbogacone o dodatkowy składnik lub uboższe o jakiś element, np. ogp. <em>spać jak zając</em> ‘spać czujnie’ – gw. <em>spać jak zając pod miedzą</em>, ogp. <em>być w długach po uszy</em> ‘mieć wiele długów’ – gw. <em>być w długach po same uszy</em>; ogp. <em>spuścić nos na kwintę </em>‘popaść w pesymizm’ – gw. <em>spuścić nos</em>’; 4) frazeologizmy mające inne znaczenie niż ogp., a taki sam skład wyrazowy, np<em>. piąte koło u wozu</em> – ogp. ‘coś niepotrzebnego’, gw. ‘dalsze pokrewieństwo’; <em>latać jak Marek po piekle</em> – ogp. ‘hałasować, chodząc po jakimś pomieszczeniu’, gw. ‘szwendać się niespokojnie i bez celu’; <em>leżeć na obu łopatkach </em>– ogp. ‘być w złym stanie; zaniedbać się w czymś’, gw. malb. ‘nic nie robić’; 6) frazeologizmy niewystępujące w języku ogólnym, np. <em>czielaki obcziungać </em>‘wymiotować’; <em>lać jak z brody</em> ‘bezczelnie kłamać’, <em>spod chmury patrzeć</em> ‘spoglądać na kogo nieufnie’, <em>gruchać przed czasem</em> ‘mieć stosunki płciowe przed ślubem’, <em>mieć długie zęby</em> ‘jeść bez apetytu’. Najciekawszą grupę stanowią zawsze frazeologizmy dyferencyjne. Przykładowo – wśród związków frazeologicznych zawierających nazwy zwierząt charakterystycznych dla gwar Gór Świętokrzyskich i Podtatrza można wydzielić: 1) zapożyczenia frazeologiczne (przejęte do gwar z innych języków w całości lub tylko częściowo), np. orawskie <em>sprosty jako somar </em>(ze słow.), orawskie, spiskie i podhalańskie <em>{ktoś} wyzdaja się jak opica </em>(<em>opica</em> ‘małpa’ ze słow.); 2) frazeologizmy utrwalające realia geograficzne danego regionu, np. <em>skąpy, że za pięć groszy gnałby psa na Odrowąż</em>; <em>skąpy co by za grajcar psa za granicę pogonił</em>; 3) frazeologizmy utrwalające realia kulturowe danego regionu, np. <em>Nie każdemu w życiu dane być Janosikiem </em>(Podtatrze); 4) frazeologizmy, w których dyferencyjność dotyczy wymiany składników, np. <em>{ktoś} bierze nogi na ramię. </em>Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=701">Słownictwo ekspresywne</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (585, 1, 'Frazeologizmy gwarowe', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Frazeologizmy gwarowe<strong> </strong>(czyli gwarowe związki frazeologiczne) to jednostki słownikowe będące ustabilizowanymi połączeniami wyrazów (wyrażeniami, zwrotami, frazami) o znaczeniu innym niż to, które wynika ze znaczenia ich składników. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=584">Frazeologia gwarowa</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (586, 1, 'Frykatywne rż (ř)', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_218_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Resztki frykatywnego <em>r<sup>ż </sup></em>w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 13.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M887.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M887.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M887.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_218_1 = new gallery($(''gallery_218_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nFrykatywne <em>r<sup>ż</sup></em> (<em>ř)</em><strong><em> </em></strong>(łac. <em>fricatus</em> ‘trący’), czyli uszczelinowione, to taka spółgłoska szczelinowa, która zachowała charakter głoski wibracyjnej – drganie końca języka. Frykatywne <em>r </em>to kontynuant prasłowiańskiej półotwartej spółgłoski miękkiej <em>r’</em>, który uległ uszczelinowieniu przy zachowaniu wibracyjności (drgania końca języka); dokonała się zatem zmiana: spółgłoska drżąca zwarta <em>r’</em> → spółgłoska drżąca szczelinowa <em>r<sup>ż</sup></em> (w transkrypcji fonetycznej <em>ř</em>). W polszczyźnie ogólnej <em>r<sup>ż</sup> </em>utożsamiło się w wymowie ze spółgłoskami <em>ż</em> (sz) w XVII w., czyli zatraciło swój wibracyjny charakter (choć jeszcze w XIX w. na podstawie analizy pisowni można przyjąć, że w niektórych wyrazach zachowało się m.in. na Kresach Wschodnich). Podobnie stało się w większości gwar ludowych. Frykatywne <em>r<sup>ż</sup></em> zachowało się jedynie częściowo w pasie południowego Śląska i południowo-zachodniej Małopolski (tj. na Orawie, Spiszu, Podhalu), w północnej Wielkopolsce (okolice Wielenia, Czarnkowa), w pasie od północnego Kociewia przez okolice Ostródy i Lubawy po Warmię i Mazury), na północno-wschodnim Mazowszu wraz z Kurpiami, np. <em>nar<sup>ż</sup>yndzia</em>, <em>r<sup>ż</sup>ecy</em>, <em>rozr<sup>ż</sup>ucone </em>(w transkrypcji fonetycznej: <em>nařyndźia</em>, <em>řečy</em>; <em>rozřucone</em>) = narzędzia, rzeczy, rozrzucone. Artykulacja taka coraz szybciej zanika, zachowując się tylko sporadycznie w mowie najstarszego pokolenia (obok coraz częstszych realizacji ilustrujących proces zanikania wibracyjności <em>r<sup>ż</sup></em>, tak jak w języku ogólnym i w ogromnej większości gwar ludowych).</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (587, 1, 'Grupa spółgłoskowa kt', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-left: 2.85pt; line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_217_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Grupa spółgłoskowa <em>kt </em>w gwarach. Opracowano na podstawie: Dejna 23, Kucała 57.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M888.jpg" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M888.jpg" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M888.jpg" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_217_1 = new gallery($(''gallery_217_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nGrupa spółgłoskowa <em>kt.</em> Grupa <em>kt,</em> składająca się z dwu bezpośrednio ze sobą sąsiadujących spółgłosek zwartych, o dwu różnych miejscach artykulacji, wykazuje prawie w całej Polsce skłonność do osłabienia artykulacji i → rozpodobnienia przez zanik zwarcia spółgłoski <em>k(t)</em> → <em>ch(t)</em>), np. <em>nicht, dochtór</em>, <em>chto</em>, <em>chtóś, chtóry</em> = nikt, doktor, kto, ktoś, który. Zjawisko to objaśnić można czynnikami artykulacyjnymi. Bezpośrednie przejście od zwarcia tylnojęzykowego przy <em>k</em> do przedniojęzykowo-zębowego przy <em>t</em> jest uciążliwe, zatem jedna z artykulacji zostaje osłabiona – głoska <em>k</em> przechodzi w słabsze <em>ch</em>. Wymowa taka, zwłaszcza w wymienionych wyżej wyrazach, występuje w wielu gwarach, m.in. niemal na całym Mazowszu. Na południu Małopolski, w części Śląska oraz w zachodniej i południowej Wielkopolsce grupa <em>kt</em> w wyrazach <em>kto, który </em>może być wymawiana jako <em>ft</em>: <em>ftóry, fto </em>w wyniku zastąpienia spółgłoski <em>ch</em> (w grupie <em>cht < kt</em>) przez <em>f</em>. W środkowo-północnej Małopolsce w grupie <em>kt</em> zaszła natomiast przestawka, czyli <em>kt → tk</em>, np. <em>tko</em>, <em>tkóry</em> = kto, który, zapobiegająca jej uproszczeniu.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (588, 1, 'Grupy spółgłoskowe kontynuujące psł. *sr`, *zr` ', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_216_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>: Kontynuanty grup *sr’, *zr’ (stp. śrz, źrz) w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 32.</p>\r\n <a href="cmsimg/akr/640/M889.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="cmsimg/akr/288/M889.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/akr/100/M889.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_216_1 = new gallery($(''gallery_216_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nGrupy spółgłoskowe kontynuujące psł. <em>*sr’, *zr’ </em>w gwarach. Rozwój dawnych prasłowiańskich grup *<em>sr’</em>, <em>zr’, </em>które dziś w polszczyźnie ogólnej mają swoje kontynuanty w postaci grup <em>śr</em>, <em>źr</em>, ‑<em>jrz</em>‑, różnicuje wyraźnie dialekty ludowe. W gwarach Małopolski i Mazowsza rozwinęły się one podobnie jak w języku ogólnym, np. <em>środa</em>, <em>źródło</em>, ale też: <em>uźreć</em> = ujrzeć. W północnej Małopolsce grupy te uległy przestawce (metatezie), czyli <em>śr → rś, źr → rź</em>, np. <em>rśroda</em>, <em>rźódło</em>, <em>rźebię, urzić / urzieć</em>. Na terenach zachodniej Polski powstały grupy <em>śrz</em>, <em>źrz</em> (tak jak w języku literackim do XIX w.), z tym że w południowej Wielkopolsce i na Śląsku pojawiły się tu spółgłoski wstawne <em>t</em>, <em>d</em>, np. <em>strzoda</em>, <em>zdrzódło</em>, <em>zdrzebię</em>, a na części tego terenu nastąpiło rozpodobnienie: <em>chrzoda</em>, <em>grzebię</em>, lub upodobnienie i uproszczenie: <em>szoda</em>, <em>rzódło</em>.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (589, 1, 'Grupy spółgłoskowe strz, zdrz, trz, drz ', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_215_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Uproszczenia grup spółgłoskowych <em>strz, zdrz, trz, drz </em>w gwarach. Opracowano na podstawie: Dejna 27.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M890.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M890.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M890.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_215_1 = new gallery($(''gallery_215_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nGrupy spółgłoskowe <em>strz, zdrz, trz, drz </em>w gwarach.<strong> </strong>Grupy spółgłoskowe <em>trz, drz, strz, zdrz </em>na dużym obszarze Polski, powszechnie w Małopolsce i Wielkopolsce, są wymawiane jako <em>cz, dż, szcz, żdż</em>, np. <em>czeba</em>, <em>dżewo, szczelać</em>, <em>żdżymnąć</em> <em>sie</em> = trzeba, drzewo, strzelać, zdrzemnąć się. Na skutek upodobnienia i uproszczenia grupy te identyfikują się ze spółgłoskami <em>cz, dż</em> i grupami<em> szcz, żdż, </em>dlatego na tych obszarach np. wyrazy <em>trzy, trzysta </em>i <em>czy, czysta </em>brzmią tak samo, tzn. jako <em>czy, czysta</em>. Wymowa ta jest charakterystyczna nie tylko dla gwar, ale także dla regionalnych odmian polszczyzny (częsta jest np. w Krakowie), choć nie ma aprobaty normatywnej. Nierzadka jest też na dawnych Kresach Wschodnich, zwłaszcza południowo-wschodnich.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (590, 1, 'Grupy spółgłoskowe w dialektach', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_214_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Uproszczenie wygłosowych grup spółgłoskowych <em>-ść, -śń</em>. Opracowano na podstawie: Dejna 25.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M891.jpg" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M891.jpg" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M891.jpg" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_214_1 = new gallery($(''gallery_214_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nGrupy spółgłoskowe w dialektach<strong> </strong>ludowych podlegają przekształceniom dwojakiego rodzaju: jakościowym, wynikającym z przystosowania artykulacji sąsiadujących ze sobą, a więc upodobnieniom i rozpodobnieniom, czy przestawce (np. <em>kt > tk</em>), oraz ilościowym, czyli uproszczeniom, których rezultatem jest zanik jednej (lub kilku) spółgłosek Zmiany te mogą zachodzić równocześnie. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_214_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Spłynięcie grup <em>rs, rsz, rz, rż w ż / sz</em>. Opracowano na podstawie: Dejna 28.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M892.jpg" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M892.jpg" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M892.jpg" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_214_2 = new gallery($(''gallery_214_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nNajdalej posunięte uproszczenia cechują gwary Wielkopolski, szczególnie południowej i środkowej, także Krajnę, np. <em>szur</em> = szczur, <em>szyszy</em> = szerszy, <em>dzie</em> = gdzie, <em>dziyżava</em> = dzierżawa. Na teren Małopolski sięga wymowa typu <em>mażnie</em>, <em>gospodasztwie</em>, <em>leki</em> = marznie, gospodarstwo, lekki (czyli uproszczenie grupy <em>r</em> + spółgłoska szczelinowa lub podwojonego <em>kk</em>) oraz zanik spółgłosek wygłosowych w grupach ‑<em>ść</em>, ‑<em>śń</em> (także na Śląsku), np. <em>jeś</em>, <em>ńyś</em>, <em>pleś</em> = jeść, nieść, pleśń. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_214_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Spłynięcie się <em>kk</em> w <em>k</em>; <em>szsz</em> w <em>sz</em>. Opracowano na podstawie: Dejna 29. </p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M893.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M893.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M893.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_214_3 = new gallery($(''gallery_214_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPowszechne na obszarze Małopolski i Wielkopolski są → upodobnienia i uproszczenia grupy <em>strz</em>, <em>trz</em>, <em>drz </em>(zob. <a href="?l1=leksykon&lid=589">Grupy spółgłoskowe <em>strz, zdrz, trz, drz</em></a>). Wiele gwar cechuje również uproszczenie grup ze spółgłoską <em>ł </em>(wymawianą jako <em>u </em>niezgłoskotwórcze), np. przed o: <em>chopoka, gowa, pócienka, pótnianka</em> = chłopaka, głowa, płocienka, płótnianka; między samogłoskami: <em>miaa, lubiaam, woom </em>= miała, lubiałam, wołom; w złożeniach z liczebnikiem <em>pół-</em>: <em>pukoski</em> = półkoski. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_214_4" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Tylnojęzykowe <em>n </em>przed <em>k, g</em>. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna, Urbańczyk (mapa nosówek).</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/503x480-M894.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/227x216-M894.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/79x75-M894.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_214_4 = new gallery($(''gallery_214_4''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nSzczególnie podatne na zmiany są grupy spółgłoskowe z <em>ch </em>(zob. <a href="?l1=leksykon&lid=591">Grupy spółgłoskowe z <em>ch</em></a>).<strong> </strong>Z drugiej strony grupa <em>kt</em> wykazuje prawie w całej Polsce skłonność do rozpodobnienia lub przestawki (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=587">Grupa spółgłoskowa <em>kt</em></a>). Dialekty ludowe różnicuje też rozwój psł. grup *<em>sr’</em>, <em>zr’</em> (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=588">Grupy spółgłoskowe kontynuujące psł. <em>*sr’, *zr’</em></a>). Różnice widoczne są także w wymowie grupy <em>nk</em>. W Wielkopolsce, części Śląska i Małopolsce spółgłoska <em>n</em> upodobniła się do następującej po niej spółgłoski tylnojęzykowej <em>k </em>i jest wymawiana jako <em>n</em> tylnojęzykowe, czyli tak jak w wyrazie <em>bank</em> (oznaczane tu jako <em>ŋ</em>), np. <em>sukieŋka</em>, <em>sioŋka</em>, <em>syŋka</em>. O dźwięcznym <em>w</em> po spółgłoskach bezdźwięcznych zob. <a href="?l1=leksykon&lid=710">Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne</a>. O zmianach w grupach spółgłoskowych w wyrazach zapożyczonych zob. <a href="?l1=leksykon&lid=761">Zapożyczenia leksykalne</a>. O rozbijaniu grup spółgłoskowych przez wstawienie wtórnych samogłosek zob. <a href="?l1=leksykon&lid=695">Samogłoski wstawne</a>. </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (591, 1, 'Grupy spółgłoskowe z ch', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_213_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Spółgłoska <em>ch</em> w grupach spółgłoskowych. Opracowano na podstawie: Dejna 23.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M895.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M895.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M895.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_213_1 = new gallery($(''gallery_213_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nGrupy spółgłoskowe z <em>ch</em>.<strong> </strong>Grupy spółgłoskowe z <em>ch </em>są szczególnie podatne na zmiany<strong>, </strong>bo <em>ch </em>jest głoską słabą artykulacyjnie, a jako taka ma tendencję do zanikania na znacznym obszarze gwarowym, zwłaszcza w Małopolsce, np. <em>sować</em>, <em>pła</em> = schować, pchła. Tendencją do wzmocnienia <em>ch</em> tłumaczy się zastępowanie tej spółgłoski przez <em>k</em> lub <em>f </em>(zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=666">Przejście wygłosowego <em>-ch > -k</em>)</a></u>. W sąsiedztwie spółgłosek zwartych zachodzą natomiast procesy asymilacji, czyli upodobnienia, tj. spółgłoska szczelinowa <em>ch</em> przechodzi w zwartowybuchową <em>k</em>, np. <em>kce</em>, <em>kciwy</em>, <em>liktorz</em> = chce, chciwy, lichtarz (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=529">Asymilacja</a></u>), a w sąsiedztwie spółgłosek szczelinowych dysymilacji, czyli odpodobnienia, tj. w grupie dwóch spółgłosek szczelinowych spółgłoska <em>ch</em> przechodzi w zwarto-szczelinową, np. <em>krzan</em>, <em>spikrz</em> = chrzan, spichrz, zwłaszcza w grupach <em>chv</em>‑, np. <em>kwalić</em>, <em>kwila</em> = chwalić, chwila (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=562">Dysymilacja</a></u>). W części Śląska i na Mazowszu dochowała się w resztkach dawna uproszczona wymowa grupy <em>chw</em>‑ → <em>f</em>‑, np. <em>falić</em>, <em>fała</em> = chwalić, chwała. Stosunkowo duży obszar Małopolski południowej i środkowej zajmuje też wymiana <em>-ch- > -f- </em>w wyrazie tchórz.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (592, 1, 'Gwara ludowa', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Gwara ludowa<strong> </strong><span> </span>to mówiony wariant terytorialny (lokalny) języka narodowego, używany tylko na pewnym stosunkowo niewielkim terenie; jedna z odmian języka używana przez mieszkańców wsi, ukształtowana kiedyś w obrębie warstwy chłopskiej, podrzędna w stosunku do dialektu. Różni się ona wymową, cechami gramatycznymi (morfologicznymi, składniowymi) i słownictwem od języka ogólnego. W niedalekiej jeszcze przeszłości była to odmiana terytorialno-socjalna, czyli taka, której używano na pewnym obszarze i tylko w określonej warstwie społecznej – chłopskiej. Zob. więcej: Podstawy dialektologii / Czym zajmuje się dialektologia?/ 1.1. <u><a href="?l1=&l2=definicja-dialektologii">Definicja dialektologii, jej przedmiot, zadania i terminy</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (593, 1, 'Gwary mieszane', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Gwary mieszane występują na pograniczu dwu (lub więcej) dialektów ludowych, powstają też na styku różnojęzycznych gwar. Charakteryzują się tym, że występują w nich na przemian cechy graniczących zespołów gwarowych. Od gwar przejściowych różnią się przemieszaniem cech dialektalnych w tych samych pozycjach fonetycznych i kategoriach gramatycznych, brakiem konsekwencji w ich występowaniu. Przykładem gwar mieszanych mogą być dialekty pogranicza polsko-słowackiego, w których przemieszane są formy z głoskami sonantycznymi (sylabotwórczymi) lub bez nich (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=706">Sonanty</a></u>), np. <em>z<strong>r</strong>no</em> = ziarno, <em>gornek</em> = garnek; spółgłoski <em>g</em> i <em>h</em> w tych samych pozycjach, np. <em>pograbać</em>, <em>humno</em> = gumno; grupy <em>tret</em> i <em>trat</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=669">Przestawka</a></u>), np. <em>droga</em> – <em>draha</em> = szosa, <em>tlet</em> i <em>tlat</em>, np. <em>głowa</em>, <em>gławnie</em>. W literaturze przedmiotu można też spotkać nazwę dialekty mieszane. Por. <a href="?l1=leksykon&lid=640">Nowe dialekty mieszane na ziemiach zachodnich i północnych</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=641">Nowsze dialekty mieszane</a>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (594, 1, 'Gwary przejściowe', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Gwary przejściowe, zwane też narzeczami przejściowymi, to zespół gwar pogranicznych, w których w różnych pozycjach fonetycznych i funkcjach występują cechy dwu (rzadziej kilku) sąsiednich dialektów. Zazwyczaj nasilenie cech jednego dialektu jest większe niż drugiego, a występujące zjawiska językowe odznaczają się pewną regularnością. Przyczyną powstawania gwar przejściowych jest brak ostrych granic między dialektami ludowymi. Przykładem gwar przejściowych są gwary tucholskie (zob. <u><a href="?l1=&l2=&l3=bory-tucholskie">Bory Tucholskie</a></u>), w których krzyżują się cechy gwar sąsiednich: kociewskich i krajniackich. Z gwarami krajniackimi łączy gwary tucholskie używanie w 2. osobie lmn. czasu teraźniejszego i przeszłego form typu: <em>niesiecie</em>, <em>nieśliście</em>, archaiczna forma Msc. lp. rodzaju męskiego rzeczowników – <em>w boru</em>, a wymowa miękkiego <em>l’</em> łączy Bory Tucholskie z Kociewiem, Krajną i częścią Kaszub. Gwary przejściowe powstają także na pograniczu różnojęzycznym. Do takich należą np. gwary okolic Puszczy Białowieskiej (polsko-białorusko-ukraińskie) oraz gwary polsko-czeskie na południu (tzw. gwary laskie). Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=593">Gwary mieszane</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (595, 1, 'Hiperpoprawność językowa', '(przesada poprawnościowa), przejawia się w unikaniu form językowych zgodnych z normą językową jako rzekomo błędnych i zastępowaniu ich ? hiperyzmami, tj. formami błędnymi, niesłusznie uważanymi za lepsze.', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Hiperpoprawność językowa<strong> </strong>(grec. <em>hyper</em> ‘nad, ponad’), czyli przesada poprawnościowa, przejawia się w unikaniu form językowych zgodnych z normą językową jako rzekomo błędnych i zastępowaniu ich hiperyzmami, tj. formami błędnymi, niesłusznie uważanymi za lepsze. Zwykle do hiperpoprawności językowej dochodzi na skutek bezpośredniego kontaktu dwu systemów językowych, np. gwar ludowych i języka ogólnego (czy też dwóch gwar), z których jeden jest uważany za lepszy i godzien naśladowania (system naśladowany), a drugi za gorszy (system naśladujący). Na ogół w obu systemach występują podobne cechy, ale w innym nieco zakresie. Chcąc naśladować system lepszy, użytkownicy systemu gorszego rozszerzają niewłaściwie zakres cechy językowej (uznawanej za lepszą) <span>na formy, które ich zdaniem poświadczają cechę gorszą, typową dla gwary. W ten sposób unika się głównie cech najbardziej wyrazistych, najbardziej odmiennych od polszczyzny standardowej, np</span>. użytkownicy gwar mazurzących, unikając mazurzenia, zastępują poprawne formy ze spółgłoskami <em>s</em>, <em>z</em>, <em>c</em>, <em>dz</em> (jako rzekomo błędne) formami ze spółgłoskami <em>sz</em>, <em>ż</em>, <em>cz</em>, <em>dż</em>, <span>mówią zatem </span>np. <em>żabawa</em> zamiast <em>zabawa</em>, <em>czałować</em> zamiast <em>całować</em>, <em>u nasz</em> zamiast <em>u nas</em> <span>i <em>szadzić</em> zamiast <em>sadzić </em></span>(zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=727">Szadzenie</a></u>). Przykładowo – na granicy suwalskich gwar mazurzących i niemazurzących (ale jeszcze w obrębie gwar mazurzących) można zaobserwować bardzo wiele przykładów hiperpoprawnego unikania mazurzenia, np. <em>pomoczy, palczy, nażywali, na naucze, opłaczające, szwoje, faszola, ża niego żapłacił, szchowali, żakłady, deszeczki, czyment </em>= pomocy, palce, nazywali, na nauce, opłacające, swoje, fasola, za niego zapłacił, schowali, zakłady, deseczki, cement. Przyczyną hiperpoprawności językowej jest brak wiedzy o języku <span>i</span> niedostateczny poziom świadomości językowej,<strong> </strong><span>ale jednocześnie też pewna dbałość o język i podporządkowywanie się jego normom</span>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (596, 1, 'Hipertrofia palatalności spółgłosek tylnojęzykowych k`, g`', 'mocne zmiękczenia tych spółgłosek i przesunięcie ich artykulacji ku przodowi, co powoduje powstanie spłg. cz, dż', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify;" class="MsoNormal">Hipertrofia palatalności spółgłosek tylnojęzykowych<em> k’</em>, <em>g’</em><strong> </strong>(<em>hipertrofia</em> ‘przerost, nadmiar’ ← grec. <em>hyper</em> ‘nad, ponad’ = grec. <em>trophē</em> ‘odżywianie’) to zjawisko ich mocnego zmiękczenia i przesunięcia artykulacji ku przodowi, co powoduje powstanie spółgłosek zwarto-szczelinowych (tzw. afrykat) <em>cz’, dż’</em> lub spółgłosek bliskich <em>ć</em>, <em>dź </em>(niekiedy z nimi tożsamych), np. <em>odzier</em>, <em>cij</em> = <em>ogier</em>, <em>kij</em>. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=514">Afrykatyzacja spółgłosek tylnojęzykowych <em>k’, g’</em></a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=714">Spółgłoski tylnojęzykowe</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (597, 1, 'Hiperyzm', '(inaczej: forma hiperpoprawna) błędna forma językowa utworzona na skutek unikania wymowy gwarowej, w wyniku przesadnej poprawności językowe', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Hiperyzm, inaczej: forma hiperpoprawna, jest dowodem i wynikiem → hiperpoprawności językowej, czyli przesady poprawnościowej. Hiperyzm to błędna forma językowa utworzona na skutek niewłaściwie pojętej normy językowej, głównie w wyniku unikania wymowy gwarowej, i niesłusznie uważana przez mówiącego lub piszącego za poprawną, np. formy <em>ziemiak</em>, <em>karmik</em> ze zredukowaną pierwotną grupą <em>mń</em> powstałe na skutek unikania asynchronicznej wymowy spółgłoski wargowej miękkiej <em>m’</em> jako <em>mń</em> (<em>mniasto</em>, <em>mnięso</em>). W gwarach <span>bezpośrednio graniczących z małopolskim obszarem beznosówkowym hiperyzmem jest</span> ucieczka od gwarowej wymowy bez samogłosek nosowych, <span>co<strong> </strong></span>daje w efekcie nosowość wtórną, np. <em>kręt</em>, <em>języny</em>, <em>pęstka</em> = kret, jeżyny, pestka. W związku z wymową gwarową typu <em><sup>ł</sup>oko</em>, <em><sup>j</sup>anioł</em>, <em><sup>h</sup>ameryka</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=624">Labializacja</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=670">Przydech</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=711">Spółgłoski protetyczne</a></u>) powstają formy hiperpoprawne, <span>takie jak</span> <em>okeć</em>, <em>upić, arbata</em> = łokieć, łupić, herbata. W gwarach północno-wschodnich (pogranicza polsko-białoruskiego): suwalskich, podlaskich i poza granicami Polski w gwarach północnokresowych mogą się pojawiać formy z <em>o </em>zamiast <em>a </em>związane z unikaniem <u><a href="?l1=leksykon&lid=515">akania</a></u>, np. <em>osystent </em>= asystent ‘drużba’, <em>orendować </em>= arendować ‘dzierżawić’, <em>okuratnie </em>= akuratnie, <em>jogodków </em>= jagodków (t. jagódek), <em>pogórek </em>= pagórek. Hiperyzmy występują w języku ogólnym od dawna, np. w <em>Kazaniach gnieźnieńskich</em> (XIV w.) jest forma <em>mężoboćca</em> zamiast <em>mężobojca</em>, powstała w wyniku unikania wymowy typu <em>rajca</em> zamiast stpol. <em>radźca</em>. Hiperyzmy przejawiają się szczególnie w fonetyce, we fleksji i w słowotwórstwie, np. unikanie gwarowych form typu <em>jebłko</em>, <em>gościami</em>, <em>rozumią</em>, <em>kradnąć</em> powoduje pojawienie się hip. <em>jaden</em>, <em>rzeczmi</em>, <em>lubieją</em>, <em>pęc</em> zamiast <em>jeden</em>, <em>rzeczami</em>, <em>lubią</em>, <em>pęknąć</em>. Hiperyzmy mogą świadczyć nie tylko o obecnej wymowie gwarowej, ale także o wymowie dawnej, np. na Kociewiu <span>dziś </span>mówi się <em>jabłko</em>, <em>jarmark</em> itp., ale forma <em>jażyny</em> = jeżyny świadczy o tym, że i na tym terenie mówiono kiedyś <em>jebłko</em>, <em>jermark</em><strong> </strong>(zob. <a href="?l1=leksykon&lid=661">Przejście nagłosowego <em>ja</em>‑ → <em>je</em>‑</a> i <u><a href="?l1=leksykon&lid=662">Przejście nagłosowego <em>ra</em>‑ → <em>re</em>‑</a></u>). W języku ogólnym utrwaliły się niektóre hiperyzmy, np. <em>cybuch</em>, <em>zmierzch</em> zamiast <em>cybuk</em> (zapożyczenie z tur. <em>czibuk</em>), <em>zmierzk</em> (unikanie małopolski<span>ej </span>wymowy, typu <em>mek</em> = mech), <em>żubr</em> zamiast dawnego <em>zubr</em> (unikanie mazurzenia) czy <em>sumienie</em> zamiast <em>sąmnienie </em>// <em>sumnienie</em> (unikanie asynchronicznej wymowy spółgłoski wargowej miękkiej <em>m’</em> jako <em>mń</em>). Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=534">Błędy wynikające z podłoża dialektalnego</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=727">Szadzenie</a></u>.</p>\r\n<p> </p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (598, 1, 'Hipotaksa', 'stosunek składniowej podrzędności, także zdania złożone podrzędnie', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Hipotaksa (grec. <em>hypó</em> ‘pod’ + grec. <em>táksis</em> ‘uporządkowanie’) to stosunek składniowej podrzędności, także zdania złożone podrzędnie. Przeciwieństwem hipotaksy jest parataksa. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=697">Składnia dialektalna</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (599, 1, 'Idiolekt', 'mowa jednej osoby (język osobniczy, indywidualny)', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Idiolekt<strong> </strong>(ang. <em>idolect</em> z grec. <em>idio</em>‑: w złożeniach ‘własny, osobisty’ + grec. <em><span>leksis</span></em> ‘mowa) – termin przyjęty z językoznawstwa amerykańskiego <span>oznaczający mowę </span>jednostki w danym okresie jej rozwoju<strong>, </strong><span>czyli inaczej </span>język osobniczy, indywidualny, traktowany jako całość przyzwyczajeń mownych <span>danego człowieka</span>. Każdy idiolekt cechuje pewien zespół indywidualnych właściwości związanych z pochodzeniem danej jednostki, środowiskiem, wiekiem, zawodem, upodobaniami stylistycznymi itp. Różnice między poszczególnymi idiolektami zależne od wszystkich uwarunkowań dotyczą przede wszystkim cech fonetycznych i leksykalnych, w mniejszym stopniu składniowych i semantycznych. Pojęcie idiolektu odgrywało zawsze wielką rolę w badaniach dialektologicznych. Ponieważ każda gwara (dialekt) realizuje się w poszczególnych idiolektach, zatem najczęściej jako punkt wyjścia do jej opisu służy mowa (sposób wypowiadania się) jednego z jej przedstawicieli. <span>Dopiero p</span>orównanie zespołu idiolektów pozwala odróżnić cechy systemowe od jednostkowych. </p><br>', 0, 1), (600, 1, 'Iloczas', 'zróżnicowanie długości samogłosek (istnienie samogłosek długich i krótkich), które wpływa na znaczenia wyrazów', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Iloczas to zjawisko językowe polegające na opozycji samogłosek długich i krótkich, <span>które nie ma nic wspólnego z emfatycznym wzdłużaniem samogłoski (por. <em>taaka ryba)</em>, lecz jest cechą dystynktywną. </span>Oznacza to, że dwa wyrazy różniące się tylko długością samogłoski <span>mają </span>odmienne znaczenie, np. lit. <em>kasti</em> ‘kopać’ i <em>kāsti</em> kąsać’. Polszczyzna odziedziczyła iloczas z języka prasłowiańskiego (przodka wszystkich języków słowiańskich) i zachowała do przełomu XV/XVI w. Po zaniku iloczasu dawne samogłoski długie zamieniły się w <a href="?l1=leksykon&lid=683">samogłoski pochylone</a> (ścieśnione), które następnie zaginęły w języku ogólnopolskim (XVIII-XIX w.), ale zachowały się w części dialektów jako odrębne dźwięki. Por. <u><a href="?l1=mapa-serwisu&l2=dialekty-polskie">Dialekty polskie – historia</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (601, 1, 'Imiesłowy', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p style="line-height: 150%; text-align: justify;" class="MsoNormal">Imiesłowy<strong> </strong>w gwarach polskich nie należą do form powszechnie używanych. Najczęściej występują <span>imiesłowy </span>przymiotnikowe bierne, które mają czasem nieco inny rozkład przyrostków, np. <em>zasiaty</em>, <em>spuchniony</em>, <em>umarty</em>. Zupełnie wyjątkowo spotyka się w gwarach imiesłowy przymiotnikowe czynne, np. <em>bojòncy</em> <em>synek</em>. Kategorią zanikającą są również imiesłowy przysłówkowe; jedynie na północy (Bory Tucholskie, Kociewie) stosunkowo liczne są imiesłowy na ‑<em>ąc</em>, np. <em>ostali</em> <em>leżąc</em>, <em>jażam</em> <em>go</em> <em>widział</em> <em>stojąc</em>. Stare formy imiesłowu rodzaju żeńskiego na ‑<em>ęcy</em> występują w funkcji przysłówkowej w Małopolsce, rzadziej na Mazowszu, np. <em>po</em> <em>malućku</em> <em>odpocywajęcy</em>, <em>niewiela</em> <em>myślący</em>. Imiesłowy uprzednie <span>(zakończone na -<em>wszy</em>, <em>-(ł)szy</em>)</span> prawie w ogóle nie są używane w dialektach ludowych;<strong> </strong><span>w większym nasileniu p</span>ojawiają się w gwarach pogranicza litewsko-białoruskiego (gwary suwalskie), w polszczyźnie północnokresowej i w mowie repatriantów z Litwy. Pełnią zazwyczaj więcej funkcji niż w języku <span>ogólnym; mają</span> znaczenie <span>zarówno</span> czasu przeszłego<span>, jak</span> i przymiotników, np. <em>matka</em> <em>już</em> <em>była</em> <em>umarszy </em><span>= matka już umarła</span>, <em>siostra</em> <em>pojechawszy</em> <em>do</em> <em>Szypliszk</em> <span>= siostra pojechała do Szypliszek, ale też </span><em>doszedszy</em> <em>jabłko</em> <span>= doszłe, czyli </span>dojrzałe <span>jabłko</span>. Por. <u><a href="?l1=&l2=&l3=suwalszczyzna">Suwalszczyzna</a></u> (Gwary suwalskie), <a href="?l1=leksykon&lid=698">Składnia dialektalna – wpływy obce</a>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=699">Składniowe konstrukcje imiesłowowe</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (602, 1, 'Innowacja dialektalna', 'nowy element językowy wprowadzony do gwary', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Innowacja dialektalna<strong> </strong>(łac. <em>innovatio</em> ‘odnowienie’) to nowy element językowy wprowadzony do danego systemu gwarowego. Innowacje dialektalne dotyczą wszystkich poziomów języka. Są to zmiany zarówno fonetyczne, jak i gramatyczne czy leksykalne. Można zatem wyróżnić: a) fonetyczne innowacje dialektalne, np. wprowadzenie akcentu paroksytonicznego (tj. na 2. sylabie od końca) w ogp. wyrazach zapożyczonych na ‑<em>ika</em>, ‑<em>yka</em> (<em>muz|yka</em>, <em>matemat|yka</em>), osłabienie <span>i ostateczny </span>zanik nosowości samogłosek nosowych (<em>chodzo</em>, <em>ide</em>, <em>ksiużka</em>), stwardnienie w’ w grupie <em>św’, ćw’, dźw’</em> (<em>śwat, ćwerć, niedźwedź</em>); b) fleksyjne innowacje dialektalne, np. kontaminacja (skrzyżowanie) końcówki celownika lp. rzeczowników męskich ‑<em>owi</em> )( ‑<em>u</em> → ‑<em>owiu</em> (<em>bratoziu</em>, <em>wołoju</em>), czy końcówka <em>-ma</em> w 1. os. lmn. czasu teraźniejszego (<em>robima, chodzima</em>); c) słowotwórcze innowacje dialektalne, np. zaimkowe formacje gwarowe typu <em>cosik, ktosik</em> czy tworzenie czasowników wieloprzedrostkowych (<em>ponawtykać</em>, <em>dopodrywać</em>); d) składniowe innowacje dialektalne, por. np. konstrukcję dla + dopełniacz zamiast przyczasownikowego celownika, wielofunkcyjność niektórych spójników, np. <em>co</em>, zastępującego zaimek <em>który</em> <span>czy </span>spójnika <em>że</em>, <em>aby</em>; e) słownikowe (leksykalne) innowacje dialektalne, które dzielą się na wyrazowe (np. <em>cumelek </em>‘smoczek’, <em>spodlorka</em> ‘spód wozu – bez skrzyni’) i znaczeniowe (np. <em>cierlica </em>‘niesympatyczna, jazgotliwa kobieta’). Wiele innowacji dialektalnych przechodzi z czasem do języka ogólnego, np. obecnie szerzy się tendencja do wyrównania akcentu we wszystkich wyrazach na drugiej sylabie od końca (dziś już aprobowana w normie użytkowej, ale nie wzorcowej). Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=536">Cecha dialektalna</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=537">Cecha gwarowa</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (603, 1, 'Interdialekt', 'ponadgwarowa (międzydialektalna, właściwa większemu terytorium niż gwara) lub ogólnodialektalna (właściwa wszystkim dialektom jęz. etnicznego) odmiana języka', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Interdialekt<strong> </strong>(łac. <em>inter</em> ‘między’ + <em>dialekt</em>) to formalno-funkcjonalna odmiana języka o charakterze regionalnym bądź środowiskowym używana w funkcji komunikatywnej lub artystycznej. W dialektologii terminu tego używa się głównie w opisie → integracji językowej na wsi. Jest on rozumiany dwojako: jako ponadgwarowa (międzydialektalna, właściwa większemu terytorium niż gwara) lub ogólnodialektalna (właściwa wszystkim dialektom języka etnicznego) odmiana języka. Zjawisko o mniejszym zasięgu gwarowym określane są terminem <em>intergwara</em>. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=565">Elementy interdialektalne</a></u>. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=536">Cecha dialektalna</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=640">Nowe dialekty mieszane na ziemiach zachodnich i północnych</a></u>.</p>\r\n<p> </p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (604, 1, 'Interferencja językowa', 'wzajemne oddziaływanie na siebie dwu lub więcej systemów (odrębnych języków lub też dwóch dialektów należących do tego samego języka); także ślady językowe tych wpływów', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Interferencja językowa<strong> </strong>(ang. <em>interference</em> z łac. <em>inter</em> ‘między’ + <em>ferens</em> ‘niosący, przynoszący’) to wzajemne oddziaływanie na siebie dwu lub więcej systemów (odrębnych języków lub też dwóch dialektów należących do tego samego języka) przejawiające się przez kontakt językowy i dwujęzyczność. Terminem tym określa się także ślady wzajemnego oddziaływania dwóch języków na różnych poziomach językowych (podsystemach). Zjawisko interferencji językowej jest częste w środowiskach wielojęzycznych, w gwarach mieszanych i przejściowych. Przykładem interferencji językowej w zakresie fonetyki jest zachowanie dźwięcznego <em>h</em> i przedniojęzykowego <em>ł</em> w gwarach pogranicza wschodniego pod wpływem języka ukraińskiego i białoruskiego. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=623">Kresowe odmiany polszczyzny</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=640">Nowe dialekty mieszane na ziemiach zachodnich i północnych</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=641">Nowsze dialekty mieszane</a></u>, <u><a href="?l1=&l2=gwary-polskie">Gwary polskie za granicą</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (605, 1, 'Izofona', 'linia wytyczająca na mapie zasięg zjawisk fonetycznych (cech wymowy)', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Izofona<strong> </strong>(<em>izo</em>‑: w złożeniach z grec. <em>isos</em> ‘jednakowy, równy’ + grec. <em>phōnē</em> ‘dźwięk, głos’) to <span>linia wytyczająca<strong> </strong></span>na mapie językowej rozpowszechnienie <span>danego zjawiska fonetycznego, np. </span>mazurzenia, asynchronicznej wymowy spółgłosek wargowych miękkich czy przejścia wygłosowego ‑<em>ch</em> → ‑<em>k. </em><span> </span>Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=606">Izoglosa</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (606, 1, 'Izoglosa', 'linia na mapie językowej (ciągła, przerywana, kropkowana), wyznaczająca zasięg jakiejś cechy językowej', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Izoglosa<strong> </strong>(<em>izo</em>‑ + grec. <em>glōssa</em> ‘język, mowa’) to linia na mapie językowej (ciągła, przerywana, kropkowana <span>itp.</span>) wyznaczająca zasięg jakiejś cechy językowej. Tradycyjnie wyróżnia się trzy rodzaje izoglos ze względu na to, jakie zjawisko językowe ilustruj<span>ą</span>: <u><a href="?l1=leksykon&lid=605">izofony</a></u>, czyli linie wytyczające na mapie rozpowszechnienie zjawisk fonetycznych (np. przejścia wygłosowego ‑<em>ch</em> → ‑<em>k</em>), <u><a href="?l1=leksykon&lid=608">izomorfy</a></u> ukazujące zasięg zjawisk morfologicznych (fleksyjnych i słowotwórczych, np. końcówki ‑<em>owiu</em> czy przyrostka zdrabniającego ‑<em>yszek</em>) oraz <u><a href="?l1=leksykon&lid=607">izoleksy</a></u> obrazujące fakty leksykalne, czyli słownikowe (np. zasięg wyrazu <em>kociuba</em> ‘pogrzebacz’). Ponadto mówi się także o <u><a href="?l1=leksykon&lid=609">izosyntagmach</a></u> przedstawiających zjawiska składniowe. Izoglosy są jedynie umownym środkiem technicznym, ułatwiającym orientowanie się w geograficznym zróżnicowaniu języka, a nie odbiciem jakichś ostrych granic między dialektami. Obrazują zwykle przejścia od dialektów, w których jakaś cecha dominuje, do takich, w których stanowi ona zjawisko sporadyczne i nietypowe.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (607, 1, 'Izoleksa', 'linia wytyczająca na mapie zasięg wyrazów', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Izoleksa (<em>izo</em>‑ + grec. <em>léksis</em> ‘słowo, wyraz’) to linia na mapie językowej obrazująca fakty leksykalne, czyli słownikowe (np. zasięg wyrazu <em>kociuba</em> ‘pogrzebacz’ <span>lub</span> znaczenia wyrazu <em>babka</em>). Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=606">Izoglosa</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (608, 1, 'Izomorfa', 'linia wytyczająca na mapie zasięg zjawisk morfologicznych (fleksyjnych i słowotwórczych)', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Izomorfa (<em>izo</em>‑ + grec. <em>morphé</em> ‘kształt, forma’) to linia na mapie językowej ukazująca zasięg zjawisk morfologicznych (fleksyjnych i słowotwórczych), np. końcówki celownika lp. rzeczowników męskich -<em>owiu, </em>resztek <a href="?l1=leksykon&lid=520">aorystu</a> czy przyrostka zdrabniającego ‑<em>yszek</em>). Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=606">Izoglosa</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (609, 1, 'Izosyntagma', 'linia wytyczająca na mapie zasięg zjawisk składniowych', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Izosyntagma (<em>izo</em>‑ + grec. <em>sỳntagma</em> ‘zestawienie’) to linia na mapie językowej przedstawiająca <span>określone zjawisko składniowe</span>, np. składnię typu <em>pięć hektary</em>. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=606">Izoglosa</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (610, 1, 'Jabłonkowanie', '(inaczej: sziakanie) wymowa spłg. dziąsłowych sz, ż, cz, dż i środkowojęzykowych ś, ź, ć, dź jako miękkich sz, ż, cz, dż', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Jabłonkowanie polega na takiej samej wymowie spółgłosek dziąsłowych <em>sz, ż, cz, dż </em>oraz spółgłosek środkowojęzykowych <em>ś, ź, ć, dź </em>jako zmiękczonych dziąsłowych <em>sz’, <span>ż</span>’, cz’, dż’</em>, np. <em>sziare</em> <em>sziano</em> = szare siano, <em>cziarni</em> <em>czielak</em> = czarny cielak, <em>żiółta</em> <em>żiemia</em> = żółta ziemia. Inaczej bywa nazywane <u><a href="?l1=leksykon&lid=729">sziakaniem</a></u> lub niekiedy <u><a href="?l1=leksykon&lid=696">siakaniem</a></u>, choć ten termin może oznaczać też inną wymowę<strong>, </strong><span>mianowicie<strong> </strong></span><em>sz</em> jako <em>ś</em>. Omawiane zjawisko jest pokrewne mazurzeniu, gdyż polega (tak samo jak mazurzenie, choć efekty są nieco inne) na redukcji trzech szeregów spółgłosek szczelinowych i zwarto-szczelinowych <em>s</em>, <em>z</em>, <em>c</em>, <em>dz</em>, <em>sz</em>, <em>ż</em>, <em>cz</em>, <em>dż</em> i <em>ś</em>, <em>ź</em>, <em>ć</em>, <em>dź</em> do dwu <span>dzięki spłynięciu </span>spółgłosek dziąsłowych <em>sz</em>, <em>ż</em>, <em>cz</em>, <em>dż</em> ze środkowojęzykowymi <em>ś</em>, <em>ź</em>, <em>ć</em>, <em>dź</em> w jeden szereg pośredni <em>sz’</em>, <em>ż’</em>, <em>cz’</em>, <em>dż’</em>. Zmieszanie to dokonało się w gwarze jabłonkowskiej na południowym Śląsku (stąd nazwa) oraz w okolicach Czacy na terenie Słowacji w polskich gwarach czadeckich i na północy Polski w gwarach malborsko-lubawskich oraz ostródzkich i warmińskich. Zjawisko to tłumaczono również wpływem obcym; słowackim na południu, niemieckim i pruskim na północy. Por. <u><a href="index.php?option=com_content&task=view&id=93&Itemid=58">Spółgłoski przedniojęzykowe</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=712">Spółgłoski środkowojęzykowe</a></u>. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=628">Mazurzenie</a></u> (tu: <u>Mapa. Mazurzenie i zjawiska pokrewne</u>).</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (611, 1, 'Kategoria męskoosobowości', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_193_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Z: Zanikanie kategorii rodzaju męskoosobowego w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 100.</p>\r\n <a href="cmsimg/akr/640/M896.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="cmsimg/akr/288/M896.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/akr/100/M896.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_193_1 = new gallery($(''gallery_193_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nKategoria męskoosobowości<strong> </strong>w gwarach polskich nie ukształtowała się tak jak w języku ogólnopolskim. Przejawia się to m.in. w braku korelacji form czasownikowych z rzeczownikami, przymiotnikami i zaimkami (np. <em>baby prali, moje ojcowie robili</em>), dużym zróżnicowaniu form w zakresie tej kategorii w obrębie tej samej gwary, a nawet <a href="?l1=leksykon&lid=599">idiolektu</a>. W większości gwar w mianowniku lmn. dla rzeczowników męskoosobowych używa się końcówek niemęskoosobowych, np. <em>chłopy</em>, <em>Żydy</em>, <em>sąsiady</em>, <em>robotniki, </em>czyli stosuje się tzw. formy męskorzeczowe. Tylko Wielkopolska, Śląsk i południowa Małopolska ma formy zgodne z językiem ogólnym – <em>chłopi</em>, <em>sąsiedzi</em>, <em>robotnicy</em>, <em>Żydzi</em>. Zatem na tym obszarze jest w pełni utrzymywana kategoria męskoosobowości, por. <em>Ci</em> <em>dobrzy</em> <em>ludzie</em> <em>nam</em> <em>pomogli</em>, ale <em>te</em> <em>dobre</em> <em>psy</em> <em>szczekały</em>. W niektórych gwarach w pasie od Tucholi po Łomżę (np. gwary tucholskie, północnowielkopolskie, kujawskie, zachodniomazowieckie) wyodrębnienie kat. męskoosobowości obejmuje tylko czasowniki z pominięciem przymiotników i zaimków, a więc mówi się <em>te</em> <em>stare</em> <em>robotniki</em> <em>robili</em> i <em>te</em> <em>stare</em> <em>kobiety</em> <em>robiły</em>. Na północy i wschodzie Polski, m.in. na Kociewiu, w Lubawskiem, Ostródzkiem, na Mazurach i Suwalszczyźnie, na dalszym Mazowszu, na Podlasiu, w Małopolsce wschodniej późniejszej (Pogranicze wschodnie młodsze, tj. Zamojskie, Przemyskie, Rzeszowskie) formy męskoosobowe czasowników występują z rzeczownikami wszystkich rodzajów, por. <em>Te</em> <em>kobiety</em> <em>szli</em>; <em>Te</em> <em>chłopy</em> <em>szli</em>; <em>Te</em> <em>dzieci</em> <em>szli</em>. W Małopolsce północnej i środkowej (wraz z Lubelszczyzną właściwą), wschodniej Wielkopolsce i południowym Mazowszu brak zróżnicowania form; mówi się i <em>chłopy</em> <em>kupowały</em>, i <em>kobiety</em> <em>kupowały</em>. Tak duże zróżnicowanie prowadzi do powolnego zaniku kategorii męskoosobowości w gwarach. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=676">Rodzaj gramatyczny</a></u>.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (612, 1, 'Kompozycja', 'tworzenie nowych wyrazów poprzez łączenie wyrazów w jedną formalną i znaczeniową całość', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Kompozycja<strong> </strong>(łac. <em>compositio</em> ‘połączenie, zestawienie’) – tworzenie nowych wyrazów poprzez łączenie wyrazów (tematów słow.) w jedną formalną i znaczeniową całość. Rezultatem kompozycji są wyrazy złożone (złożenia i zrosty). Łączenie to odbywa się bezpośrednio bez użycia formantów słowotwórczych (<span>powstają wtedy </span>zrosty, np. <em>pustanoc</em> ‘noc czuwania nad zmarłym’, <em>chleburad</em> ‘ktoś łasy na chleb’, <em>paniłaska</em> ‘łasica’<span>)<strong> </strong></span>lub za ich pomocą <span>(rezultatem procesu są </span>złożenia, np. <em>wielg</em>‑<em>o</em>‑<em>len</em> ‘gatunek lnu’, <em>wsz</em>‑<em>o</em>‑<em>bij</em> ‘gęsty grzebień’, <em>kop</em>‑<em>i</em>‑<em>dół</em> ‘grabarz’, <em>mocz</em>‑<em>y</em>‑<em>pysk</em> ‘pijak’). Termin ten bywa też stosowany na określenie rezultatów tego procesu, czyli <span>samych </span>wyrazów złożonych. Por. <a href="?l1=leksykon&lid=547">Derywacja</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=564">Ekspresywne nacechowanie wypowiedzi</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=701">Słownictwo ekspresywne</a>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (613, 1, 'Koniugacja', 'odmiana czasowników przez osoby, liczby, czasy, tryby i strony, a także w cz. przesz. i przysz. oraz w tr. przyp. przez rodzaje; zespół form fleksyjnych czas., typ odmiany.', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Koniugacja<strong> </strong>(łac. <em>coniugatio</em> ‘sprzęganie się’) to odmiana czasowników przez osoby, liczby, czasy, tryby i strony, a także przez rodzaje <span>(co dotyczy</span> czasu przeszłego, przyszłego <span>analitycznego</span> oraz tryb<span>u</span> przypuszczając<span>ego)</span>; <span>także </span>zespół form fleksyjnych czasowników, typ <span>ich</span> odmiany. Różnice między gwarami a językiem ogólnym w zakresie koniugacji sprowadzają się do innej przynależności koniugacyjnej niektórych czasowników, np. <em>kupać</em> = kupować należy do kon. ‑<em>am</em>, ‑<em>asz</em> (<em>kupam</em>, <em>kupasz</em>, itd.), <span>czy </span>występowania odmiennych końcówek osobowych, np. w 1. os. lmn. końcówki ‑<em>wa</em>, ‑<em>ma</em>, ‑<em>me</em>: <em>chodziwa</em>, <em>chodzima</em>, <em>chodzime</em>, w 2 os. ‑<em>ta</em>: <em>chodzita</em>. Niekiedy różnice mogą dotyczyć całego zasobu form, np. czasowniki <em>mleć</em>, <em>pleć</em>. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=532">Bezokolicznik</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=543">Czasownikowe formy nieosobowe</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=601">Imiesłowy</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=735">Tryb przypuszczający</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=736">Tryb rozkazujący</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (614, 1, 'Konsonantyzm', 'zasób spółgłosek systemu językowego (np. danej gwary), ich właściwości i wzajemne stosunki', '<br />\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Konsonantyzm<strong> </strong>(łac. <em>consonans</em> ‘spółgłoska’) to zasób spółgłosek systemu językowego (np. danej gwary), ich właściwości i wzajemne stosunki. Zob. <a href="?l1=leksykon&lid=531">Asynchroniczna wymowa spółgłosek wargowych miękkich</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=546">Depalatalizacja</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=590">Grupy spółgłoskowe w dialektach</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=596">Hipertrofia palatalności spółgłosek tylnojęzykowych</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=610">Jabłonkowanie</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=628">Mazurzenie</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=666">Przejście wygłosowego ‑<em>ch</em> w ‑<em>k</em></a>, <a href="?l1=leksykon&lid=678">Rozpodobnienie</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=711">Spółgłoski protetyczne</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=712">Spółgłoski przedniojęzykowe</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=713">Spółgłoski środkowojęzykowe</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=714">Spółgłoski tylnojęzykowe</a>.</p>', 0, NULL), (615, 1, 'Konstrukcja `dla` + dopełniacz ', '0', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Konstrukcja <em>dla </em>+ dopełniacz<span> </span>zamiast celownika, czyli struktury typu: <em>podziękował <u>dla niej</u>; mówił <u>dla żony</u>; <u>dla nas </u>by to odpowiadało, </em>odpowiadające ogólnopolskim połączeniom z celownikiem: <em>podziękował <u>jej</u>; mówił żonie; <u>nam</u> by to odpowiadało,</em> charakteryzują gwary Polski północno-wschodniej (Białostocczyzna) oraz polszczyznę kresową. Struktury analityczne z przyimkiem <em>dla </em>zastępują celownik w kontekstach o różnych znaczeniach, m.in. po czasownikach z rekcją celownikową w języku ogólnym, np. <em>Dla mnie to tak prawie wszystko podobało się. Jak to dla was wytłumaczyć? Dla siostry powodzi się. Pomożcie dla mnie z wody wyciągnąć ten kosz. Trzeba dla tej niaboszczki głowa ściąć. Przyglądała się dla mnie. Zaufał dla Adama. Opowiedział dla nas zebranych o swojej pracy. Dziękuję dla was wszystkich</em>. Adwerbalna konstrukcja <em>dla</em> + D. <span style="letter-spacing: 0.1pt">w funkcji celownika przyczasownikowego </span>występuje nie tylko w gwarach północno-wschodnich, lecz również w odmianie regionalnej, w języku inteligencji białostockiej. W opracowaniach językoznawczych wymieniana jest jako wyrazisty przykład jednego z regionalizmów białostockich. <span style="letter-spacing: 0.1pt">W upowszechnieniu się tej konstrukcji na obszarach pogranicza polsko-wschodniosłowiańskiego można widzieć przykład dywergencji językowej, czyli tendencji do odpodobnienia spokrewnionych ze sobą języków. Zastępowanie celownika konstrukcją <em>dla </em>+ D. niekiedy wyjaśnia się także jego unikaniem ze względu na wahania w użyciu końcówek tego przypadka <em>-u, -owi </em>na tym terenie (por. <em>temu człowieku; daj to Adamu</em>). </span>Odnotować też należy hiperpoprawne zastępowanie powyższej konstrukcji przyimkowej celownikiem (choć niekiedy możemy mieć tu do czynienia z kalkowaniem składni typowej dla odpowiednika wyrazu nadrzędnego w językach wschodniosłowiańskich), np. <em>sprawa zrozumiała czytelniku / czytelnikowi; Książka jest przeznaczona bratu; Te listy były ważne pisarce; Wykonanie tej pracy jest możliwe niektórym ludziom; Jaką książkę mogłaby pani poradzić jako prezent ośmioletniemu dziecku? </em></p><br>', 0, NULL), (616, 1, 'Kontaminacja końcówek', 'skrzyżowanie dwóch końcówek fleksyjnych, w wyniku czego powstaje nowa końcówka', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Kontaminacja końcówek<strong> </strong>(łac. <em>contaminatio</em> ‘zetknięcie) polega na skrzyżowaniu dwóch końcówek fleksyjnych, w wyniku czego powstaje nowa końcówka. Kontaminacja końcówek w gwarach występuje zarówno w deklinacji (por. końcówkę celownika lp. rzeczowników męskich ‑<em>owiu</em> ← ‑<em>owi</em> )( ‑<em>u</em>: <em>chłopakowiu</em>, końcówkę dopełniacza i miejscownika lmn. liczebników ‑<em>uch</em> ← ‑<em>ich</em> )( ‑<em>u</em>: <em>pięciuch</em>), jak i w koniugacji (np. końcówki 1. os. lmn. czasu teraźniejszego ‑<em>ma</em> ← ‑<em>wa</em> )( ‑<em>m</em>: <em>pijema</em>). Kontaminacja często zachodzi w odniesieniu do końcówek wspólnofunkcyjnych, tj. występujących w tej samej funkcji i w tej samej kategorii morfologicznej (np. w tym samym przypadku, liczbie i rodzaju, np. w C. lp. rzeczowników męskich <em>-u )( -owi </em>czy w tej samej osobie i czasie, np. w 1. os. lmn. czasu teraźniejszego <em>-m )( -wa</em> z dawnej liczby podwójnej, ale już na określenie mnogości). Kontaminacja może jednak dotyczyć także końcówek różnofunkcyjnych, np. skrzyżowanie końcówki 1. os. lp. czasu przeszłego i wykładnika trybu przypuszczającego w jego postaci aorystycznej <em>bych, </em>czyli <em>-em )( bych, </em>spowodowało powstanie końcówki 1. os. lp. czasu przeszłego z aorystycznym <em>-ch</em>: <em>-(e)ch </em>w rodzaju męskim, <em>-(a)ch </em>w rodzaju żeńskim, np. <em>zrobiłech, zrobiłach, wydałech, wydałach</em>. Por. <a href="?l1=leksykon&lid=520">Aoryst</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=540">Czas przeszły</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=542">Czas teraźniejszy</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=644">Odmiana liczebników</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=648">Odmiana rzeczowników</a>.</p>\r\n<p> </p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (617, 1, 'Kontrakcja', '(inaczej: ściągnięcie) spłynięcie dwu samogłosek przedzielonych jotą (j), która w takiej pozycji zanikała', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_187_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Brak ściągnięcia w formach niektórych czasowników. Opracowała I. Stąpor na podstawie: Dejna 36. </p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M897.jpg" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M897.jpg" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M897.jpg" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_187_1 = new gallery($(''gallery_187_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nKontrakcja<strong> </strong>(łac. <em>contractio</em> ‘ściągnięcie’), inaczej <u>ściągnięcie</u>, to spłynięcie dwu samogłosek przedzielonych jotą (<em>j</em>), która w tej pozycji zanikała. Kontrakcja zachodziła już w okresie prasłowiańskim i staropolskim w różnych częściach mowy. Różnice między dialektami ludowymi a językiem ogólnym dotyczą jedynie niektórych czasowników (typu <em>grać, umieć, stać</em>, kontynuujących dawną psł. koniugację <em>-je-//-jo-</em>). Kontrakcja nie objęła Polski północnej (Wielkopolska, Mazowsze) w formach wyrazów <em>bojać</em> <em>się</em>, <em>bojał</em> <em>się</em> itd., oraz <em>stojać</em>, <em>stojał</em> itd. Formy nieściągnięte czasowników typu <em>graję</em>, <em>grajesz, graje, grajemy, grajecie; znaję, znajesz, znaje, znaje,y, znajecie</em> zachowały się na mniejszym obszarze; w części Wielkopolski (forma <em>znaję</em> sięga nawet na środkowo-północny Śląsk), na Krajnie, w Borach Tucholskich oraz wyspowo także w okolicach Olecka, Brodnicy, Białegostoku, a <em>rozumieją</em> w pasie od Ostródy po Suwałki. Reszta dialektów (centrum i południe Polski) ma zgodne ze stanem ogólnopolskim formy ściągnięte.</p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n', 0, 1), (618, 1, 'Kontynentalne dialekty', '0', '<p style="text-align: justify; line-height: 150%" class="MsoNormal">Kontynentalne dialekty. Termin z zakresu dialektologii historycznej stosowany na oznaczenie dawnych dialektów polskich (wielkopolski, mazowiecki, małopolski, śląski) w odróżnieniu od wymarłych dialektów pomorskich, których ostatnim reliktem terytorialno-językowym jest dziś kaszubszczyzna (uznana prawnie za język regionalny). Inaczej: dialekty lądowe (Polski lądowej).</p> <br>', 0, NULL), (619, 1, 'Kontynuanty sonantów miękkich *l'', *r'' ', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-left: 2.85pt; line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_186_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Kontynuanty sonantu <em>*l` </em>w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 4.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M898.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M898.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M898.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_186_1 = new gallery($(''gallery_186_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nKontynuanty sonantów *<em>ļ’, *ŗ’</em> w gwarach. Dawne zgłoskotwórcze *<em>ļ’, *ŗ’</em>, czyli takie, które mogło tworzyć sylabę, rozwinęło się w większości gwar tak jak w język ogólnym. Odmiennie niż na pozostałych terenach Polski rozwinęło się sonantyczne <em>ļ’</em> na Mazowszu, gdzie w pozycji po spółgłoskach wargowych, a przed miękkimi, wargowymi i tylnojęzykowymi powstała grupa ‘<em>el</em>, dochowana częściowo w formach <em>mielli</em>, <em>pielli</em> oraz <em>wywielga</em>. Przed spółgłoskami przedniojęzykowo-zębowymi twardymi <em>t</em>, <em>d</em>, <em>n</em>, <em>s</em>, <em>z</em>, <em>r</em>, <em>ł</em> ten dawny sonant<strong> </strong>przechodził w ‘<em>oł</em>, por. <em>miołła</em>, <em>piołła</em>, <em>wiołna</em>. Omówione kontynuanty występują na całym Mazowszu, bez okolic Płocka i Mławy, a także wschodniego Podlasia. Na skutek wyrównań do dawnej postaci <em>mielli</em>, <em>pielli</em> powstały także formy nowe ze zmiękczoną spółgłoską wargową, typu <em>miełła</em>, <em>piełła</em>, spotykane w zachodniej części dialektu mazowieckiego, w okolicach Płocka i Mławy. Grupy <em>‘el, ‘oł</em> jako kontynuanty *<em>ļ’ </em>to bardzo stara różnica między dialektem mazowieckim a pozostałymi dialektami polskimi, w których występuje w tej pozycji <em>eł</em>, <em>ił</em>: <em>mełł</em>, <em>pełł</em>, <em>vełna</em>, <em>vilga</em>. Wskazany<strong> </strong>typ rozwoju<strong> </strong>zgodny z językiem ogólnopolskim wpływał też na dialekt mazowiecki, znacznie wypierając dawniejsze ‘<em>el </em>i ‘<em>oł, </em>dziś sporadyczne i bardzo ograniczone terytorialnie, przykładowo: formę <em>wiołna</em> częściej spotyka się jedynie we wschodniej części Mazowsza właściwego, zaś <em>wywielga</em> jest obecnie formą sporadyczną. Obecnie na Mazowszu bardzo zróżnicowane są formy odmiany czasowników <em>mleć</em>, <em>pleć</em>. Na wschód od linii Pułtusk – Wołomin – Otwock dominuje typ <em>miołłem</em>, <em>piołłem</em>, <em>miołłeś</em>, <em>piołłeś</em>, <em>miołł</em>, <em>piołł</em>, zaś na zachód od tej linii widoczne jest duże zróżnicowanie form, por. <em>mliłem</em>, <em>pliłem</em>, <em>mlił</em>, <em>plił</em>, <em>plułłem</em> czy <em>mieliłem</em>, <em>pieliłem</em>, <em>miełłem</em>, <em>piełłem</em>. Natomiast w zakresie 1., 2. i 3. osoby l.mn. czasu przeszłego we wschodniej części Mazowsza właściwego najczęstsze postacie to <em>mielliśmy</em>, <em>mielliście</em> oraz <em>miołliśmy</em>, <em>miołliście</em>, natomiast na północnym-zachodzie przeważają formy typu <em>miełliśmy</em>, <em>miełliście</em>. Na Mazowszu dłużej też niż w Małopolsce i Wielkopolsce utrzymała się miękkość spółgłosek przed <em>ar</em> (← <em>ŗ’</em>) w pozycji przed przedniojęzykowo-zębowymi w gwarowych formach wyrazów <em>siarna</em>, <em>siorek</em> <strong>= </strong>sarna, samiec sarny i w nazwach miejscowych <em>Dziarniki</em>, <em>Dziarnowo</em>. Odwrotne zjawisko stwardnienia w formach <em>zorno</em>, <em>zorko</em> (w języku ogólnym <em>ziarno</em>, <em>ziarnko</em> ← psł. *<em>zŗ’no</em>) występuje na południowym Śląsku i w południowej Małopolsce (po linię Opole – Rybnik – Żywiec – Wadowice – Myślenice – Lubownia). Sonant <em>ŗ’</em>, z wyjątkiem pozycji przed zębową twardą, przeszedł w <em>’er</em> lub na północy też <em>’er<sup>ż</sup></em>, przy czym na północy jest tu z reguły<em> e</em> pochylone lub jego kontynuant: <em>se<sup>y</sup>rce</em>, <em>pirsi</em>, <em>śmirć</em> (lub <em>cierzpieć</em>, <em>śmierzć</em>), na południu bądź pochylone: <em>ciyrpieć</em>, <em>wiyrzba</em>, <em>czyrwieć</em>, bądź jasne: <em>serce</em>, <em>pierśi</em>, <em>śmierć</em>. Notowane na Mazowszu formy wyrazów <em>sierzp,</em> <em>sierzć</em>, <em>pasierzb</em> = sierp, sierść, pasierb kontynuują dawny prawidłowy rozwój sonantycznego <em>ŗ’</em> w omawianej pozycji. Mają one szeroki zasięg na Mazowszu właściwym, zwłaszcza na północ od linii Wisła – Bug.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (620, 1, 'Kontynuanty staropolskiego a długiego', '0', '<p class="MsoNormal" style="margin-left: 2.85pt; line-height: 150%; text-align: justify;">Kontynuanty staropolskiego <em>ā </em>długiego.<strong> </strong>Kontynuanty dawnego <em>ā</em> długiego to samogłoska <em>á</em> pochylone, któr<span>a </span>stanowi dźwięk pośredni między samogłoską <em>a</em> i <em>o</em>, lub całkowicie utożsamia się z samogłoską <em>o</em> (por. <em>trowa, ptok, godo</em>), oraz <em>a</em> jasne (<em>trawa, ptak, gada</em>). Pochylone <em>a </em>może też być wymawiane dwugłoskowo z drugim elementem w postaci <em>u</em> niezgłoskotwórczego, czyli może ulegać dyftongizacji (<em>tra<sup>uł</sup>wa, tro<sup>ł</sup>wa, pta<sup>uł</sup>k, pto<sup>ł</sup>k, ptó<sup>ł</sup>k</em>).<span> </span>O zasięgach tej wymowy zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=684">Samogłoska pochylona <em>a</em></a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=683">Samogłoski pochylone</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (621, 1, 'Kontynuanty staropolskiego e długiego', '0', '<p style="margin-left: 2.85pt; line-height: 150%; text-align: justify;" class="MsoNormal">Kontynuanty staropolskiego <em>ē </em>długiego. Kontynuanty dawnego <em>ē</em> długiego to <em>é</em> pochylone, głoska <span>bądź </span>pośrednia między <em>i/y</em> oraz <em>e</em>, por. <em>chle<sup>y</sup>b, se<sup>y</sup>r, pogrz<sup>y</sup>p</em><span>, <span>bądź<strong> –</strong></span></span> przy podwyższeniu artykulacji z silniejszym ścieśnieniem <strong>– </strong><span>utożsamiająca</span> się z samogłoską <em>y</em> (<em>syr</em>, <em>chlyb, pogrzyb</em>) lub <strong>– </strong><span>na niektórych terenach po spółgłoskach miękkich <strong>– </strong>z<strong> </strong></span><em>i </em>(<em>chlib, śnig</em>). Przy obniżeniu natomiast artykulacji (rozszerzeniu) identyfikuje się z <em>e</em> jasnym. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=685">Samogłoska pochylona <em>e</em></a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=683">Samogłoski pochylone</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (622, 1, 'Kontynuanty staropolskiego o długiego', '0', '<p class="MsoNormal" style="margin-left: 2.85pt; line-height: 150%; text-align: justify;">Kontynuanty staropolskiego <em>ō</em> długiego. Kontynuanty dawnego <em>ō</em> długiego mogą brzmieć jak <em>o<sup>u</sup></em>, czyli dźwięk pośredni między samogłoską <em>o</em> i <em>u </em>(<em>go<sup>u</sup>ra, pro<sup>u</sup>g, gno<sup>u</sup>j, wo<sup>u</sup>z</em>), <span>lub mogą utożsamić się </span>z <em>u </em>(jak w języku ogólnym)<em>. </em>Sporadycznie, niekonsekwentnie i tylko w niektórych rdzeniach może się pojawiać wymowa <em>o </em>(np. <em>znow</em>). Ścieśnione <em>o</em> może też ulegać w gwarach dyftongizacji (<em>wo<sup>uł</sup>z</em>). Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=686">Samogłoska pochylona <em>ó</em></a></u>.<span> </span></p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (623, 1, 'Kresowe odmiany polszczyzny', 'regionalne odmiany języka ogólnego powstałe na terenach etnicznie niepolskich', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_181_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Zasięg polszczyzny kresowej. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Z. Kurzowa, <em>Język polski Lwowa i Kresów południowo-wschodnich do 1939 roku</em>, wyd. II, Kraków 2006, mapa nr 3.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M899.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M899.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M899.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_181_1 = new gallery($(''gallery_181_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nKresowe odmiany polszczyzny, nazwane też dialektami kresowymi, są to regionalne odmiany języka ogólnego wyrosłe na terenach etnicznie niepolskich, bądź to na substracie ukraińskim – tzw. dialekt południowokresowy, bądź białoruskim i litewskim – tzw. dialekt północnokresowy. Ze względu na ruskie podłoże językowe<strong> </strong>obie kresowe odmiany polszczyzny łączy wiele cech wspólnych, np. przedniojęzykowe <em>ł</em> (<em>ława</em> nie <em>uawa</em>), miękkie <em>l’</em> w każdej pozycji (<em>l’epsy</em>, <em>l’ampa</em>), miękkie <em>ch’</em> (<em>głuchi</em>), dźwięczne <em>h</em>, odnosowienie wygłosowego ‑<em>ą</em>, formy czasu przeszłego z zaimkiem osobowym jako wykładnikiem kategorii osoby (<em>ja</em> <em>chodził</em>, <em>ty</em> <em>chodził</em>, itp.) czy nierozróżnianie form męskoosobowych i niemęskoosobowych. Występujące między nimi różnice są natomiast uwarunkowane nieco odmiennym (choć ogólnie mówiąc ruskim) substratem (dodatkowo bałtyckim na północy). W polszczyźnie północnokresowej występuje zatem jak w języku białoruskim <u><a href="?l1=leksykon&lid=515">akanie</a></u>, przedłużanie samogłosek w sylabach akcentowanych i szereg spółgłosek półmiękkich, dialekt południowokresy cechuje natomiast, tak jak i języku ukraińskim, <a href="?l1=leksykon&lid=516">akcent</a> dynamiczny i redukcja nieakcentowanych samogłosek <em>o</em>, <em>e</em> przechodzących w <em>i</em>, <em>y</em> oraz <em>u</em>, miękkie <em>t’</em>, <em>d’</em> itp. Do 1939 r. oba dialekty kresowe były w powszechnym użyciu, po r. 1945, kiedy to w ramach repatriacji opuściła te tereny większość ludności polskiej, w tym głównie inteligencji i ziemiaństwa, dialekty te zeszły na pozycje prestiżowo niższe. Obecnie status obu odmian nieco się różni, mianowicie dialekt północnokresowy ze względu na zwartość terytorialną (ludność polska stanowi przeważającą większość w kilku powiatach) i autonomię kulturalną, a także używanie w niektórych sytuacjach oficjalnych (polskie szkoły, gazety, teatr, zespoły pieśni i tańca itp.) ma szerszy zasięg i pewien prestiż w porównaniu z dialektem południowokresowym, bo o niskim statusie dialektu południowokresowego na Ukrainie decyduje brak zarówno zwartego pasu osiedlenia polskiego, jak i większych swobód kulturalnych.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (624, 1, 'Labializacja', 'poprzedzanie sam. tylnych o, u niezgłoskotwórczym ł, czyli wymowa ło, ło, łu, łu', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_180_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Labializacja w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 57.</p>\r\n <a href="cmsimg/akr/640/M900.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="cmsimg/akr/288/M900.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/akr/100/M900.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_180_1 = new gallery($(''gallery_180_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nLabializacja<strong> </strong>(łac. <em>labialis</em> ‘wargowy’ ← <em>labia</em> ‘wargi’) to zjawisko poprzedzania samogłosek tylnych <em>o</em> niezgłoskotwórczym <em>u, </em>zwykle osłabionym (zapisywanym jako <em>ł</em>), czyli wymowa <em><sup>ł</sup>o</em>, <em><sup>ł</sup>u</em>, wywołana większym niż w języku ogólnym wysunięciem i zaokrągleniem warg podczas artykulacji samogłosek. Labializacja występuje głównie w dialekcie wielkopolskim, małopolskim, śląskim, co wiąże się z faktem, że na tych terenach podczas artykulacji samogłosek ważniejsze niż położenie języka są: układ warg, ich zaokrąglenie bądź spłaszczenie, bardziej przednie bądź tylne ich położenie (na Mazowszu odwrotnie – istotniejsze są ruchy języka niż warg). Taki układ warg podczas artykulacji samogłosek jest przyczyną wcześniejszego wyodrębniania się osobnego elementu, co powoduje dyftongiczną wymowę samogłosek. Labializacja jest ważną cechą różniącą Polskę południową i zachodnią (Małopolska, Śląsk, Wielkopolska) od północnej (Mazowsze), gdyż na terenie Mazowsza labializacja samogłoski nagłosowej jest rzadka, a formy po tej zmianie zawsze występują obok form nielabializowanych (czyli np. <em><sup>ł</sup>obiad </em>obok <em>obiad</em>), zaś labializacja samogłosek w śródgłosie wyrazów pojawia się zupełnie sporadycznie. Najbardziej powszechna jest labializacja <em>o</em>, najczęstsza w nagłosie (nazywana wówczas bywa prelabializacją, zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=711">Spółgłoski protetyczne</a></u>): <em><sup>ł</sup>odvijać</em>, <em><sup>ł</sup>okręca, <sup>ł</sup>osiół <sup>ł</sup>odpoviem, <sup>ł</sup>obiecoł</em>, <em><sup>ł</sup>obiod</em>, <em><sup>ł</sup>oni</em>, <em><sup>ł</sup>oddoł</em> = odwijać, okręca, osioł, odpowiem, obiecał, obiad, oni, oddał, a także – na niektórych terenach – w śródgłosie po spółgłoskach wargowych i tylnojęzykowych: <em>p<sup>ł</sup>otym</em>, <em>k<sup>ł</sup>ość</em> = potem, kość, rzadsza w innych pozycjach: <em>d<sup>ł</sup>obry</em>, <em>r<sup>ł</sup>oście</em> = rośnie. Tam, gdzie jest silna labializacja i gdzie zachodzi również <u><a href="?l1=leksykon&lid=742">wałczenie</a></u>, czyli <em>ł</em> jest wymawiane jako <em>u</em> niezgłoskotwórcze, dochodzi do pomieszania <em>o</em> i <em>ło</em>, np. <em>g<sup>ł</sup>odny</em> = godny i głodny, a przy unikaniu labializacji mogą pojawić się <a href="?l1=leksykon&lid=597">hiperyzmy</a> <em>okieć</em>, <em>opata, opucha,</em> <em>obuz</em>, <em>putno</em>, <em>boto</em> = łokieć, łopata, łopuch, łobuz, płótno, błoto. W niektórych gwarach labializacja jest cechą fonologiczną odróżniającą <em>o</em> etymologiczne od <em>o</em> powstałego z <em>á</em> pochylonego: <em>na</em> <em>p<sup>ł</sup>olu</em> = na polu, <em>na</em> <em>polu</em> = na palu (bo labializacja <em>o</em>, będącego kontynuantem <em>á</em> pochylonego, jest zupełnie wyjątkowa. Mniej powszechna, ograniczona do pozycji nagłosowej i posamogłoskowej, fonologicznie nieistotna jest labializacja <em>u</em>: <em><sup>ł</sup>ucyć</em>, <em><sup>ł</sup>usiod</em>, <em><sup>ł</sup>ubity, <sup>ł</sup>ul</em>, <em><sup>ł</sup>umocniony</em>, <em><sup>ł</sup>uda, <sup>ł</sup>u was</em>, <em><sup>ł</sup>uzbieram</em> czy <em>za<sup>ł</sup>urocyć </em>= uczyć, usiadł, ubity, umocniony, uda, u was, uzbieram i zauroczyć, a jej unikaniu towarzyszą również formy hiperpoprawne typu <em>uska</em>, <em>ubin, Ukas</em> = łuska, łubin, Łukasz.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (625, 1, 'Leksykalizacja', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Leksykalizacja.<strong> </strong>Termin leksykalizacja oznacza w językoznawstwie najczęściej zatarcie w świadomości użytkowników języka przejrzystości budowy słowotwórczej wyrazu pochodnego (jego motywacji) i odbieranie go jako wyrazu niepodzielnego słowotwórczo, np. <em>miednica </em>= pierwotnie miska z miedzi, czyli miska <em>miedna </em>(dziś miedziana, a więc <em>miedn-ica</em> to wyraz pochodny od przymiotnika <em>miedny</em>). Ten rodzaj leksykalizacji nazywamy leksykalizacją słowotwórczą. Leksykalizacja w dialektologii może także oznaczać ograniczenie występowania pewnych cech fonetycznych lub fleksyjnych tylko do pewnej liczby wyrazów (leksemów). Mówimy wtedy o leksykalizacji procesów fonetycznych lub – rzadziej – zjawisk fleksyjnych, czyli o ich ograniczeniu do niewielu wyrazów (czy nawet pojedynczych poświadczeń). Przykładowo – podwojenie <em>s, ś</em>, czyli przedłużona wymowa spółgłosek <em>s, ś,</em> dotyczy tylko kilku wyrazów (<em>boso, lasu, wisi</em>), a w wielu innych nigdy nie występuje. Podobnie stwardnienie <em>w’</em> w grupie <em>św’ </em>najdalej na obszar Małopolski sięga tylko w pojedynczym wyrazie <em>śwynia</em>, a więc jest to wówczas zjawisko zleksykalizowane. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=765">Zleksykalizowane formy fonetyczne</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (626, 1, 'Liczba podwójna', 'do XVI w. używana w polszczyźnie do oznaczania podwójności, parzystości', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_178_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Formy liczby podwójnej (dualne) czasowników. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 96, 97.</p>\r\n <a href="cmsimg/akr/640/M901.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="cmsimg/akr/288/M901.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/akr/100/M901.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_178_1 = new gallery($(''gallery_178_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nLiczba podwójna<strong> </strong>(łac. <em>dualis</em> ‘podwójny’ ← <em>duo</em> ‘dwa’) to specjalna kategoria gramatyczna, z własnym zasobem końcówek, używana na oznaczenie dwóch jednostek. Odziedziczona została z języka prasłowiańskiego i w polszczyźnie była żywotna do końca XVI w. Proces całkowitego zaniku liczby podwójnej, który zaszedł w języku ogólnym, nie do końca dokonał się w gwarach. Na niewielkim terytorium zachowały się formy liczby podwójnej odrębne od liczby mnogiej, a na znacznie większym obszarze <u><a href="?l1=leksykon&lid=582">formy dualne</a></u> wyparły formy lmn., przejąwszy ich funkcje. Najczęściej zachowały się formy dualne czasowników, rzadziej zaimków, wyjątkowo rzeczowników. Charakterystyczne dla liczby podwójnej do dziś zachowane w gwarach końcówki czasownikowe to ‑<em>wa</em> w 1. os., ‑<em>ta</em> w 2. os. czasu teraźniejszego i trybu rozkazującego, ‑<em>śwa</em>//‑<em>źwa</em> w 1. os., ‑<em>śta</em> w 2. os. czasu przeszłego. Formy <em>niesiewa</em>, <em>nieśwa, gotujewa, gotujwa</em> stosowane wyłącznie w odniesieniu do dwu osób (do większej liczby <em>niesiemy</em>, <em>nieśmy</em>) występują dziś już sporadycznie w części gwar centralnych, na zachodniej Lubelszczyźnie, koło Tarnobrzega, Puław, Włoszczowej, Kielc, Miechowa, zaś formy typu <em>nieśliśwa, <sup>ł</sup>obwiązaliśwa</em> – w Lubelskiem, Sandomierskiem, na południu Mazowsza, <em>robiłaźwa</em> notowano dawniej w okolicach Tarnobrzega, Sandomierza, Puław. W wyniku kontaminacji (skrzyżowania) końcówek liczby podwójnej i liczby mnogiej powstały końcówki ‑<em>ma</em>, ‑<em>śma</em>: <em>siedzima</em>, <em>siedzieliśma // siedzieliźma</em>. Końcówek ‑(<em>ś</em>)<em>wa</em>, ‑(<em>ś</em>)<em>ta</em>, ‑(<em>ś</em>)<em>ma</em> używa się powszechnie w znaczeniu liczby mnogiej w czasie teraźniejszym, czasie przeszłym i w trybie rozkazującym na znacznych obszarach Małopolski i Mazowsza (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=573">Formy 1. os. lmn. czasu teraźniejszego</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=577">Formy 2. os. lmn. czasu teraźniejszego</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=574">Formy 1. os. lmn. czasu przeszłego</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=542">Czas teraźniejszy</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=540">Czas przeszły</a></u>, <a href="?l1=leksykon&lid=736">Tryb rozkazujący</a>). Podobny zasięg jak formy dualne czasowników mają też formy liczby podwójnej zaimków: <em>naju</em>, <em>nama</em> oraz <em>waju</em>, <em>wama</em>, choć zakres występowania form liczby podwójnej tych zaimków jest różny, mianowicie czasem już tylko <em>naju</em>, <em>nama</em> tworzą opozycję z <em>nas</em>, <em>nam</em>, podczas gdy <em>waju</em>, <em>wama</em> są używane w znaczeniu lmn., a <em>was</em>, <em>wam</em> wyłącznie w zwrotach grzecznościowych (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=653">Pluralis maiestaticus</a></u>). W rzeczownikach formy liczby podwójnej w pierwotnym znaczeniu zachowały się jedynie w celowniku i narzędniku w gwarze lasowskiej, np. <em>dać</em> <em>psoma</em> ‘dwu psom’ (i na Kaszubach). Na większym terenie występują końcówki N. wywodzące się z liczby podwójnej: ‑<em>ama</em>, ‑<em>oma</em>, ‑<em>ma</em> w funkcji liczby mnogiej, choć różni je zakres użycia w poszczególnych rodzajach, a nawet w poszczególnych wyrazach (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=637">Narzędnik liczby mnogiej</a></u>). Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=521">Archaizmy fleksyjne</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=648">Odmiana rzeczowników</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=649">Odmiana zaimków</a></u>.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (627, 1, 'Mapy językowe', '0', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Mapy językowe, szeroko wykorzystywane w kartografii lingwistycznej, ukazują zróżnicowanie geograficzne gwarowych zjawisk językowych. Mapy językowe mogą ilustrować zagadnienia z zakresu fonetyki, np. przegłos <em>e</em> → <em>o</em> (mapy fonetyczne), morfologii, czyli fleksji i słowotwórstwa, np. zasięg końcówki ‑<em>owiu</em> (mapy morfologiczne), składni, np. zanikanie kategorii męskoosobowości (mapy składniowe). Wśród map pokazujących fakty słownikowe przeważają mapy wyłącznie leksykalne, tzn. przedstawiające różne nazwy desygnatu wymienionego w ich tytule, np. nazwy części sań, rzadsze są mapy semantyczne, typu „co znaczy...”, np. „Co znaczą jasła?”. Spotykamy też mapy kombinowane, np. fonetyczno-leksykalne, na których obok nazw ilustrujących jakieś zjawisko fonetyczne lub jego brak, pokazane są jednocześnie ich synonimy. Technika opracowywania map jest zróżnicowana i zależna w dużej mierze od charakteru przedstawianych zjawisk. Ze względu zatem na sposób ich graficznego ukazania wyróżniamy mapy napisowe, znakowe (punktowe), płaszczyznowe i izoglosowe. Metodę napisową stosuje się przy dużym zróżnicowaniu i przemieszaniu zjawisk niedających się ująć w jakieś geograficzne uogólnienia. Gdy zróżnicowanie jest mniejsze, sporządza się mapy znakowe (punktowe), na których umieszcza się obok punktów oznaczających miejscowości znaki, stanowiące symbole odpowiednich form, objaśnione w legendzie. Każdy atlas językowy ma ustaloną symbolikę, np. w <em>Małym atlasie gwar polskich</em> (MAGP) kolory znaków oznaczają wyrazy rdzeniowo (etymologicznie) różne, kształt – różnice gramatyczne. W innych atlasach, np. w <em>Atlasie gwarowym województwa kieleckiego </em>Karola Dejny, odcienie w artykulacji ustnej sam. oddawane są przez różnice w fakturze, inne cechy (spółgłoskowe, morfologiczne, słownikowe) wyróżniono przy pomocy figur i kresek dorysowanych na zewnątrz znaku. Czasem ugrupowanie cech jest tak wyraźne, że można całą przestrzeń pokryć jednolitym kolorem lub zakreskować (mapy płaszczyznowe). Ilustrację zwartych podziałów terytorialnych (ale nie zawsze dostatecznie, żeby zastosować płaszczyznę) stanowią mapy izoglosowe, na których zasięgi zjawisk wyznaczają linie, czyli izoglosy. Zastosowanie jednej metody mapowania (np. płaszczyzny) nie wyklucza umieszczenia na niej różnych znaków czy izoglos. Tak powstają mapy pozornie najtrudniejsze o mieszanej technice opracowania. Mapy językowe mogą ilustrować jedno lub więcej zjawisk (m. zbiorcze), mogą być jedno‑ lub wielobarwne. </p><br>', 0, NULL), (628, 1, 'Mazurzenie', 'wymowa spółgłosek cz, sz, ż, dż jako c, s, z, dz', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-left: 2.85pt; line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_176_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Mazurzenie i zjawiska pokrewne. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 11. </p>\r\n <a href="cmsimg/akr/640/M902.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="cmsimg/akr/288/M902.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/akr/100/M902.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_176_1 = new gallery($(''gallery_176_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nMazurzenie<strong> </strong>to wymowa spółgłosek dziąsłowych <em>sz, ż, cz, dż </em>jako przedniojęzykowo-zębowych <em>s, z, c, dz</em>, np. <em>lepse, przysed, blaske, mniejsym, starsy, rózne, więkso, ułozyli, grubse, muse, zawse, zaceło, upiece, namocyło sie, jesce, cego, jus, w łózecku, nizej, sukienecke, usyła, kozde, ojcyzne, wiecór, cymś, przesła, nojwidocniej, moze, zył </em>= lepsze, przyszedł, blaszkę, mniejszym, starszy, różne, większą, ułożyli, grubsze, muszę, zawsze, zaczęło, upiecze, namoczyło się, jeszcze, czego, już, w łóżeczku, niżej, sukieneczkę, uszyła, każde, ojczyznę, wieczór, czymś, przeszła, najwidoczniej, może, żył. Mazurzenie to bardzo ważna cecha dialektalna, dzieląca dialekty polskie na mazurzące i niemazurzące, jedno z dwóch podstawowych kreteriów podziału na dialekty. Polega ono na uproszczeniu podobnych do siebie trzech szeregów spółgłosek <em>sz</em>, <em>ż</em>, <em>cz</em>, <em>dz</em>; <em>s</em>, <em>z</em>, <em>c</em>, <em>dz</em>; <em>ś</em>, <em>ź</em>, <em>ć</em>, <em>dź</em> do dwóch: <em>s</em>, <em>z</em>, <em>c</em>, <em>dz</em>; <em>ś</em>, <em>ź</em>, <em>ć</em>, <em>dź</em> (<em>sz</em>, <em>ż</em>, <em>cz</em>, <em>dz</em> → <em>s</em>, <em>z</em>, <em>c</em>, <em>dz</em>). Na skutek tego w gwarach mazurzących występują tylko dwa szeregi: przedniojęzykowo-zębowy <em>s, z, c, dz</em> i środkowojęzykowy <em>ś, ź, ć, dź</em>. Nazwa cechy pochodzi od rzeczownika <em>Mazur</em>, który w języku staropolskim oznaczał mieszkańca Mazowsza. Mazurzenie (a więc wymowa, typu <em>syja</em>, <em>coło</em>, <em>zaba</em>, <em>dzdzownica</em> = szyja, czoło, żaba, dżdżownica) obejmuje dziś dialekt → mazowiecki (bez okolic Sejn na północnym wschodzie na granicy z Litwą, czyli niemazurzących gwar wschodniosuwalskich, zwanych też sejneńskimi, oraz bez wschodniego Podlasia), dialekt małopolski (bez Pogranicza wschodniego młodszego), północną część dialektu śląskiego (od granicy z Wielkopolską do linii na południe od Lublińca, Opola, Niemodlina) i pogranicze małopolsko-śląskie, gwary występujące w peryferycznych enklawach na terenie Wielkopolski, tj. gwary chazackie, chwalimskie, Mazurów wieleńskich, powstałe w wyniku osadnictwa mazowieckiego. Mazurzenie nie występuje w szeroko rozumianym dialekcie wielkopolskim, w tym także w gwarach kujawskich, chełmińsko-dobrzyńskich, kociewskich, oraz w gwarach północnopolskich zaliczanych z pewnymi zastrzeżeniami do dialektu mazowieckiego, tj. w gwarach warmińskich, malborsko-lubawskich (przez niektórych dialektologów, np. Stanisława Urbańczyka, zaliczanych do dialektu wielkopolskiego), a także na terenie Śląska środkowego (bez pogranicza małopolsko-śląskiego) i Śląska południowego oraz pogranicza wschodniego (tzw. Małopolski wschodniej późniejszej, czyli pogranicza wschodniego młodszego i wschodniej części Podlasia). Na Mazowszu i w zachodniej części Podlasia w zakresie omawianego zjawiska zachodzą również duże różnice między wsiami chłopskimi i szlacheckimi; ludność tych ostatnich świadomie unika mazurzenia. Na temat przyczyn i chronologii (czyli czasu pojawienia się) mazurzenia istnieje bogata literatura związana z bardzo żywą dyskusją na ten temat w okresie tużpowojennym (np. tylko w latach 1848-1954 ukazało się 25 publikacji poświęconych tym zagadnieniom). W tej polemice wykorzystywano różne argumenty dowodzące dawności (czasy plemienne) bądź późności (doba średniopolska) mazurzenia i jego genezy, takie jak: 1) argumenty geograficzne, oparte na dzisiejszym przebiegu granic mazurzenia; 2) argumenty filologiczne, oparte na pisowni zabytków (pod kątem śladów mazurzenia); 3) argumenty historyczne, oparte na świadectwach dawnych gramatyków; 4) argumenty czysto językoznawcze, oparte na tzw. chronologii względnej, czyli ustalaniu kolejności procesów językowych. Na podstawie bogatej literatury przedmiotu można stwierdzić, że mazurzenie jest zjawiskiem rodzimym, i to stosunkowo późnym. Zapoczątkowane w dialekcie mazowieckim mazurzenie między wiekiem XIV a XVI, objęło dialekty mazowiecki, małopolski i śląski (częściowo). Mazurzeniu nie uległo <em>ż/sz </em>zapisywane ortograficznie jako <em>rz</em>, czyli takie, które pochodzi z dawnego <em>r’</em> miękkiego, tj. <em>ř </em>(← <em>r’</em>) = rz, a zatem zmiana musiała zajść przed XVII w., czyli czasem utożsamienia się w języku ogólnym wymowy kontynuantu dawnego <em>r</em> frykatywnego (w zapisie fonetycznym <em>ř</em> ← <em>r’</em>) z etymologicznym <em>ż </em>(zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=586">Frykatywne <em>r</em></a></u>). Od XVI w. mazurzenie jest uznawane za cechę bardzo odbiegającą od normy języka literackiego (stosowano je np. w satyrze sowizdrzalskiej XVII w. dla ośmieszenia osób tak mówiących, por. np. początek <em>Psalmu mazowieckiego: W kazdziornej tarapacie wołałem do Pana, a septa moja zawdy była wysłuchana</em>). Mazurzenie wyraźnie odróżnia gwary od języka literackiego, a łatwo zauważalne, często jest wyśmiewane i zwalczane w szkole, dlatego też mieszkańcy wsi szybko się go wyzbywają. Obecnie jest to cecha fonetyczna realizowana niekonsekwentnie, często w wymowie tego samego informatora występują obocznie formy bez mazurzenia i zmazurzone, co dotyczy nawet tych samych wyrazów. Mazurzenie lepiej się zachowuje w wyrazach oznaczających typowo wiejskie realia niż w wyrazach wspólnych z polszczyzną ogólną. Wyrazem unikania mazurzenia jest prawdopodobnie zastępowanie spółgłosek zmazurzonych miękkimi, por. <em>śtaba</em>, <em>zielazo</em>, <em>pośli</em>, oraz <u><a href="l1=leksykon&lid=595">formy hiperpoprawne</a></u> powstałe w wyniku <u><a href="?l1=leksykon&lid=727">szadzenia</a></u>, takie jak: <em>akszamitny, u nasz</em>, <em>szkobel</em>, <em>żaraz</em>, <em>nażywajo</em>, <em>borszuk</em>, <em>szo</em><em>łtys</em>, <em>teraż</em>, <em>dzie</em><em>dzicze</em> = aksamitny, u nas, skobel, zaraz, nazywają, borsuk, sołtys, teraz, dziedzice. Zjawiska pokrewne mazurzeniu, także polegające na redukcji jednego z trzech szeregów spółgłosek: <em>s, z, c, dz </em>i<em> sz, ż, cz, dż</em> oraz<em> ś, ź, ć, dź</em>, to z jednej – występuje na małym obszarze na południu Śląska (okolice Jabłonkowa i Czacy na Słowacji) oraz na północy w gwarach malborsko-lubawskich, ostródzkich i warmińskich – jabłonkowanie, nazywane inaczej sziakaniem, tj. wymowa spółgłosek środkowojęzykowych i dziąsłowych jako zmiękczonych dziąsłowych, typu <em>sziare cziele</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=610">Jabłonkowanie</a></u>), z drugiej zaś – dotyczące kaszubszczyzny – kaszubienie, tj. zastąpienie spółgłosek środkowojęzykowych przedniojęzykowo-zębowymi, czyli wymowa typu <em>sedzec, scana </em>= siedzieć, ściana.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (629, 1, 'Metateza', 'przestawienie głosek w obrębie sylaby lub przestawienie sylab', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Metateza<strong> </strong>(grec. <em>metathesis</em> ‘przestawienie’). Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=669">Przestawka</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (630, 1, 'Mianownik liczby mnogiej rzeczowników męskich', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Mianownik liczby mnogiej rzeczowników męskich.<strong> </strong>W gwarach męskie osobowe rzeczowniki twardotematowe częściej niż w języku ogólnym przybierają w M. lmn. obok końcówek -<em>owie </em>oraz -<em>i // -y </em>(po spółgłoskach stwardniałych) także końcówkę -<em>y</em>, a współwystępujące dziś w gwarach – obok ogólnopolskich form typu <em>chłopi</em><span>,</span><em> muzykanci</em><span>,</span><em> bandyci</em><span> czy </span><em>doktorzy </em>– formy <em>chopy</em><span>,</span><em> muzykanty</em><span>, </span><em>bandyty</em><span>, </span><em>doktory </em><span>są tu nienacechowane. Także zakres </span>użycia końcówek <em>-e </em>i <em>-owie </em>w tematach miękkich różni się nieco od współczesnej normy ogólnopolskiej, co przejawia się mniejszym rozpowszechnieniem form z końcówką -<em>owie </em>(choć końcówka ta wypiera czasem ogólnopolskie <em>-e</em><span>, </span>np. <em>nauczycielowie</em><span>),</span> a więc występowaniem form typu <em>ucznie</em>, <em>sędzie </em>oraz<em> </em>zachowaniem archaizmów typu <em>króle</em>, <em>ojce</em>. W Wielkopolsce i w Małopolsce zdarzają się formy z końcówką ‑<em>a</em> (a ponieważ jest to dawne <em>a </em>długie, jest też realizowane jako <em>‑a<sup>o</sup></em><span>,</span><em>-o</em>), które są genetyczymi rzeczownikami zbiorowymi, np. <em>adwokacia</em>, <em>muzykancia</em>, <em>sołtysia</em><span>, </span><em>kawalyrza<sup>o</sup></em>, <em>wójcio </em>= adwokaci, muzykanci, sołtysi, kawalerowie, wójtowie. (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=611">Kategoria męskoosobowości</a></u>).</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (631, 1, 'Mianownik liczby pojedynczej rzeczowników męskich', '0', '<p style="text-align: justify; line-height: 150%" class="MsoNormal">Mianownik liczby pojedynczej rzeczowników męskich.<strong> </strong>W mianowniku lp. <span>rodzaju męskiego</span> występuje końcówka ‑<em>u</em> w imionach spieszczonych, np. <em>Stasiu</em>, <em>Zbysiu, </em>obocznie <em>Stachu, Zbychu, </em>i w zdrobnieniach miękkotematowych, typu <em>wujciu, dziadziu, gościu</em> w gwarach wielkopolskich i kujawskich, małopolskich (bez Lubelszczyzny), śląskich. W ten sposób dokonuje się zrównanie form mianownika i wołacza lp. (M. = W.) wymienionych rzeczowników. </p> <br>', 0, NULL), (632, 1, 'Mianownik liczby pojedynczej rzeczowników nijakich', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_172_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Wyrównania w zakresie końcówek M.l p. rzeczowników nijakich na <em>-e </em>oraz na<em> -é</em> (pochylone). Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 75.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/487x480-M903.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/219x216-M903.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/76x75-M903.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_172_1 = new gallery($(''gallery_172_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nMianownik liczby pojedynczej rzeczowników nijakich.<strong> </strong>Różnice w porównaniu ze stanem ogólnopolskim widoczne są w kilku grupach rzeczowników nijakich, przede wszystkim w: a) miękkotematowych zakończonych w odmianie ogólnopolskiej na <em>-e </em>pochodzące z <em>-é </em>(<em>< ē < -</em><em>ьje</em>), typu <em>kazanie</em> (gwar. <em>ka<sup>o</sup>zanie<sup>i</sup></em><sup><strong> </strong></sup>// <em>ka<sup>o</sup>zanie<sup>y</sup>)</em>; b) miękkotematowych zakończonych na <em>-e </em>w języku ogólnym pochodzącym z <em>-e</em> (gwar. <em>-é</em>: <em>sercé </em>lub gwar. <em>-o</em>: <em>serco</em>); c) rzeczownikach z rozszerzeniami tematu w przypadkach zależnych w polszczyźnie ogólnej (typ <em>cielę, ramię</em>). Odrębny typ deklinacyjny rzeczowników na <em>-é</em> i <em>-e </em>zachowują tylko nieliczne gwary. Na skutek analogii rzeczowniki na <em>-é </em>i <em>-e </em>podlegają wyrównaniom w zakresie końcówek, stąd też rzeczowniki typu <em>serce, pole, słońce </em>w M.-B. lp. na wzór <em>weselé, zbożé </em>wprowadziły <em>-é </em>ścieśnione: <em>sercé, polé, słońcé. </em>Zmiana ta objęła Śląsk północny (na obszarze między Raciborzem, Strzelcami Opolskimi i Namysłowem) i Wielkopolskę zachodnią (po Pleszew, Środę, Żnin, Wyrzysk, Czarnków i Wolsztyn). W ogromnej natomiast większości gwar w Małopolsce, na Mazowszu, w części Wielkopolski i Śląska dokonał się proces odwrotny, taki sam, jaki zaszedł w języku ogólnym, tj. nastąpiło zniesienie różnicy między typami odmiany <em>pole – zbożé</em> przez upowszechnienie się <em>-e </em>jasnego: <em>zboże, wesele, życie</em> na wzór <em>pole, serce, słońce</em>. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_172_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Zastępowanie rzeczowników nijakich zakończonych na <em>-ę </em>rzeczownikami męskimi z przyrostkiem <em>-ak</em>. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 75.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M904.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M904.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M904.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_172_2 = new gallery($(''gallery_172_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nRzeczowniki miękkotematowe rodzaju nijakiego zakończone w języku ogólnym na <em>-e</em> podlegają jeszcze w niektórych gwarach innemu wyrównaniu, mianowicie do form deklinacji nijakiej na <em>-o</em>: <em>jajo, polo, serco, słońco, bierco </em>‘orczyk’ (na wzór <em>lato, mleko, piwo</em>). Formy na <em>-o </em>występują na całym Śląsku i jego pograniczu polsko-czesko-słowackim, śląsko-wielkopolskim i śląsko-małopolskim, a poza Śląskiem na północy w Lubawskiem i na południowym wschodzie w Rzeszowskiem. Zazwyczaj jednak pojawiają się wszędzie obocznie do form na <em>-e</em> nie tylko w różnych wyrazach (np. <em>pole, oje</em> ‘dyszel’ <em>// sierco, bierco</em>), ale i w tym samym wyrazie (<em>serce // serco</em>). Zasięg form na <em>-o </em>jest różny, często uwarunkowany leksykalnie, tj. niektóre wyrazy reprezentujące to zjawisko mają szeroki zasięg (np. <em>jajo</em>), inne znacznie węższy (np. <em>wajco</em> na samym południu Śląska). Zmianom mianownika lp. podlegają też rzeczowniki nijakie z końcówką -<em>ę</em> i rozszerzeniami tematu w pozostałych przypadkach, typu <em>cielę, ramię</em>, czasem na skutek różnej wymowy samogłosek nosowych w wygłosie (stąd: <em>ciele, ciely, ciela</em>) lub wprowadzenia rozszerzenia również do mianownika lp. i wyrównań do rzeczowników na <em>-o</em> (stąd np. <em>ramiono, ramio</em>). Rzeczowniki na -<em>ę</em> oznaczające istoty niedorosłe utrzymują się zazwyczaj w Polsce południowej, podczas gdy na północy wyparły je rzeczowniki z mazowieckim z pochodzenia przyrostkiem ‑<em>ak</em> (<em>cielak</em>, <em>dzieciak</em>, <em>gęsiak</em>).</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (633, 1, 'Miejscownik liczby mnogiej rzeczowników', '0', '<p style="text-align: justify; line-height: 150%" class="MsoNormal">Miejscownik liczby mnogiej rzeczowników. Miejscownik lmn. ma zasadniczo końcówkę ‑<em>ach</em> (małopolskie <em>-ak </em>na skutek przejścia wygłosowego <em>-ch > -k, </em>spiskie <em>-af</em> w wyniku przejścia wygłosweg <em>-ch > -f</em>), ale na południowym Śląsku trafia się również ‑<em>och</em>: <em>we</em> <em>stawoch</em>, <em>na</em> <em>żarnoch</em>, w dawnej polszczyźnie (XIV-XVI w.) końcówka ograniczona regionalnie do południa Polski (Małopolska i Śląsk).</p> <br>', 0, NULL), (634, 1, 'Miejscownik liczby pojedynczej rzeczowników męskich', '0', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Miejscownik liczby pojedynczej rzeczowników męskich.<strong> </strong>W miejscowniku lp. rzeczowników męskich można obserwować zachwianie dystrybucji końcówek ‑<em>e</em> oraz <em>-u</em>, np. <em>w</em> <em>domu </em>// <em>w</em> <em>domie</em>, <em>w</em> <em>boru // w borze, o synie // o synie</em>, wywołane analogią i tendencją do usuwania form wyjątkowych (podobnie się dzieje w polszczyźnie potocznej). W gwarach mazurzących końcówka ‑<em>e</em> występuje też w rzeczownikach męskich zakończonych na ‑<em>sz</em>, ‑<em>ż</em> (zmazurzonych) ze względu na zrównanie ich z tematami na ‑<em>s</em>, np. <em>w kapelusie, o</em> <em>męzie</em>, <em>o</em> <em>kojsie</em> = w kapeluszu, o mężu, o koszu. W gwarze podhalańskiej oraz spiskiej miejscownik lp. rzeczowników męskich jest równy formie celownika lp., np. <em>przy</em> <em>Jóźkowi, w tym cłowiekowi</em><span>, <em><sup>ł</sup>o bacowi </em>na skutek upowszechnienia końcówki <em>-owi</em>. </span></p><br>', 0, NULL), (635, 1, 'Morfologizacja', '0', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Morfologizacja to termin stosowany na określenie zjawiska fonetycznego (wymowy), które występuje tylko w określonej pozycji morfologicznej. Przykładowo – w małopolskich gwarach jednonosówkowych, w których jedna nosówka pochodząca ze zlania się <em>ę</em> i <em>ą </em>często ulega odnosowieniu (stąd wymowa: <em>roka, ciogła</em>), w końcówce narzędnika lp. przymiotników, zaimków przymiotnych i rzeczowników jest nie <em>-o</em>, którego można się spodziewać po zaniku nosowości, tylko <em>-om</em> (np. <em>z tom dobrom matkom</em> = z tą dorbą matką).<span> </span></p><br>', 0, NULL), (636, 1, 'Narzecze', 'dziś termin rzadko używany, oznaczał jednostkę terytorialnie i etnicznie większą niż dialekt czy gwara', '<p style="text-align: justify; line-height: 150%" class="MsoNormal">Narzecze. Termin językoznawczy coraz rzadziej stosowany. Tradycyjnie narzecze oznaczało jednostkę terytorialnie i etnicznie większą niż dialekt czy gwara. Dziś używa się go częściej w opisie języków egzotycznych.</p> <br>', 0, NULL), (637, 1, 'Narzędnik liczby mnogiej rzeczowników', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_167_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Końcówki <em>-oma, -ama, -ami</em> narzędnika liczby mnogiej rzeczowników męskich. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 81, 19, Kucała 80, 46.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M905.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M905.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M905.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_167_1 = new gallery($(''gallery_167_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nNarzędnik liczby mnogiej rzeczowników.<strong> </strong>W N. lmn. rzeczowników wszystkich rodzajów, oprócz końcówki ‑<em>ami</em> (mazowieckie ‑<em>amy</em>: <em>nogamy</em>) oraz <em>-mi </em>może wystąpić końcówka dawnej liczby podwójnej (dualna) -<em>oma, </em>najczęściej w postaci <em>-óma </em>(: <em>słowoma / słowóma</em>, <em>psoma / psóma</em>). Została ona poświadczona na różnych obszarach gwarowych<em>, </em>takich jak:<em> </em>zachodnia Wielkopolska, północny Śląsk, Warmia, wschodnie Mazury, wraz z zachodnią częścią Suwalszczyzny, Ostródzkie, wyspowo w okolicach Mińska Mazowieckiego, w Małopolsce w okolicach Sandomierza. Na wymienionych terenach różny jest zakres jej użycia dla rzeczowników poszczególnych rodzajów, a nawet dla poszczególnych wyrazów. Podstawowa i powszechna dla wszystkich rodzajów i wszystkich typów deklinacyjnych jest końcówka <em>-óma</em> tylko w gwarach środkowo- i północnośląskich, np. <em>końcóma, kijóma, kołkóma; babóma, kosóma, deskóma; polóma, skrzidłóma, oknóma. </em>Oprócz <em>-oma (-óma)</em> na różnych obszarach pojawia się końcówka dualna <em>-ama, -oma </em>w narzędniku rzeczownika <em>ręka </em>(też często w rzeczowniku <em>krowa</em>)<em>, </em>np. <em>rękama, rękoma, ręcama, ręcoma </em>(znaczna część Mazowsza, Mazur, wyspowo w Wielkopolsce, między Sieradzem a Łowiczem, na Krajnie i w Borach Tucholskich). W gwarach jednonosówkowych w południowej Małopolsce w wyniku procesów fonetycznych związanych z rozwojem nosówek (unosowionego <em>ą</em> przed <em>N</em>) końcówka <em>-ami</em> jest wymawiana jako <em>-omi</em>, por. <em>przyśpiewkomi, cekinomi, korolikomi, powrósłomi, gorkomi </em>= przyśpiewkami, saniami, cekinami, koralikami, powrósłami, garkami. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (638, 1, 'Nazwiska kobiet', '0', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Nazwiska kobiet<strong> </strong>w gwarach tworzone są niejednokrotnie w inny sposób niż w języku ogólnopolskim. Nazwiska kobiet zamężnych najczęściej powstają od nazwisk w postaci męskiej za pomocą przyrostków: ‑<em>ka</em>: <em>Hycnarka, Grybośka, Karaśka, Klesycka, Malarka, Mrucka, Ryndocka </em>(< od nazwisk Hycnar, Gryboś, Karaś, Klesyk, Malarz, Mruk, Ryndak), <em>-owa:</em> <em>Karasiowa, Grybosiowa, Mrozowa, Bajorkowa, Dutkowa </em>(< od nazwisk Karaś, Mróz, Bajorek, Dutka), <em>-ina: <span>Czajczyna,</span> Lijanina, Kawina, Przybylina, <span>Rosparzyna</span> </em>(<em>< </em>od nazwisk Czajka, Lijana, Kawa, Przybyła, Rospara), rzadziej ‑<em>ula</em> (np. na Podhalu i na Śląsku): <em>Dutkula, Sikorula </em>(<em>< </em>od nazwisk Dutka, Sikora); <em>-icha: Baturlicha, Kowalicha<span> </span></em>(< od nazwisk Baturla, Kowal). Przyrostek ‑<em>icha</em> jest w nazwiskach kobiet dwufunkcyjny – może oznaczać zarówno żonę, jak i córkę (częsty na wschód od Puław i w polszczyźnie południowokresowej). Formy nazwisk typu: <em>Dutkowa, Mazgajowa</em>, <em>Wójcina, Lijanina </em>z pochodzenia są formami przymiotnikowymi. Nazwiska dziewcząt i kobiet niezamężnych najczęściej są tworzone formantem -<em>anka (-onka)</em>: <em>Lijanionka, Kawionka, Kantorzonka, Mazurzonka, Firlecionka, Fuglonka, Piłusionka, Słocionka </em><span>(</span>< od nazwisk męskich Lijana, Kawa, Kantor, Mazur, Firlit, Fugiel, Piłuś, Słota) w południowej i północnej części Polski oraz ‑<em>ę</em>: <em>Czyżę</em>, <em>Lipię</em> na Śląsku, ponadto przyrostkami<span> </span><em>-ka, -icha, -ula</em>, które służą też do tworzenia nazwisk żon. Często powyższe sposoby tworzenia nazw kobiet mają nacechowanie ekspresywne. </p><br>', 0, NULL), (639, 1, 'Nazwy ekspresywne', 'wyrażające dodatni bądź ujemny stosunek emocjonalny mówiącego', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Nazwy ekspresywne<strong> </strong>(łac. <em>expressio</em> ‘wyrażenie, wyrazistość’) odznaczają się sugestywnością, wyrazistością. Wyrażają dodatni bądź ujemny stosunek emocjonalny mówiącego. Nazwy ekspresywne w gwarach są bardzo liczne, por. np. <em>fifołk</em> ‘mędrek’, <em>glacołka</em> ‘łysy – o człowieku’, <em>zdechlołk</em> ‘człowiek chorowity’, <em>zbabraniec</em> ‘brudas’; <em>dziyciontecko</em>, <em>syneczek</em> itd. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=701">Słownictwo ekspresywne</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=707">Spieszczenia</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=763">Zdrobnienia</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=764">Zgrubienia</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (640, 1, 'Nowe dialekty mieszane na ziemiach zachodnich i północnych', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Nowe dialekty mieszane na ziemiach zachodnich i północnych<strong> </strong>powstały po 1945 r. w wyniku zasiedlenia terenów, które należały przed wojną do Rzeszy Niemieckiej (w odleglejszej przeszłości polskich z mniejszą lub większą liczbą ludności polskiej), przez: 1) osadników z Polski centralnej i południowej, 2) repatriantów z dawnych Kresów Wschodnich, które na mocy układu jałtańskiego zostały zaanektowane przez Związek Radziecki, czyli obszarów należących w okresie przedwojennym do Rzeczypospolitej położonych na wschód od Bugu, 3) ludność łemkowską i ukraińską przesiedloną z pogranicza południowo-wschodniego w wyniku akcji „Wisła”. Dialekty <span>przesiedleńców </span>w części nawarstwiały się na gwary polskiej ludności autochtonicznej tych ziem, w części zaś mieszały się ze sobą, w związku z czym w poszczególnych miejscowościach używano kilku dialektów. Doprowadziło to do powstania dialektów mieszanych, które w następnym etapie integracji językowej stawały się podstawą pandialektu (interdialektu) i wreszcie potocznej regionalnej odmiany polszczyzny. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=675">Regionalne odmiany polszczyzny</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (641, 1, 'Nowsze dialekty mieszane', '0', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Nowsze dialekty mieszane<strong> </strong>objęły obszar Pomorza Mazowieckiego, a więc obszar pierwotnie zasiedlony przez plemiona pruskie. Kolejne zespoły tych dialektów stanowią gwary malborskie, grudziądzkie, lubawskie, ostródzkie, warmińskie, mazurskie. Gwary malborskie, grudziądzkie i lubawskie powstały w wyniku osadnictwa wielkopolsko-kujawsko-pomorskiego, a gwary ostródzkie, warmińskie i mazurskie – w wyniku osadnictwa wielkopolsko-kujawskiego i mazowieckiego. Kolonizacja z zachodu posuwała się bezpośrednio z zasiedlonej już wcześniej ziemi chełmińsko-dobrzyńskiej, a kolonizacja z południa brała początek na Mazowszu wschodnim i zachodnim. Nowe dialekty mieszane ukształtowały się w okresie od XIV do XVI w. O ich mieszanym charakterze świadczy m.in. niewystępowanie mazurzenia w ich części zachodniej (gwary malborskie, grudziądzkie, lubawskie, ostródzkie, warmińskie) i mazurzenie w gwarach mazurskich. Dzisiaj w związku z migracją i emigracją autochtonicznej ludności tych obszarów w latach 1945-1950 i 1970-1990 wywołaną stosunkiem władz komunistycznej Polski do tej ludności mają one charakter historyczny. </p><br>', 0, NULL), (642, 1, 'Oboczność -ew-||-ow-', 'wymowa ew zamiast ow po spłg. miękkich i stwardniałych (c, dz, cz, sz, ż, l), a ow po twardych', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_162_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Oboczność <em>-ew-//-ow-</em> w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 70, Kucała 29.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M906.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M906.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M906.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_162_1 = new gallery($(''gallery_162_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nOboczność ‑<em>ew</em>‑//‑<em>ow</em>‑, czyli ‑<em>ew</em>‑ po spółgłoskach miękkich (tj. <em>ć, dź, m’, ń, b’, p’, ś, w’, ź</em>) i funkcjonalnie miękkich, inaczej stwardniałych (tj. <em>c, dz, cz, sz, ż, rz, l</em>), ‑<em>ow</em>‑ po twardych, np. <em>majewy</em>, <em>kóniewi</em>, <em>wujewie</em> = majowy, koniowi, wujowie, ale <em>listopadowy</em>, <em>synowi</em>, wywodzi się z prasłowiańskiej tendencji do ujednolicania składników sylaby pod względem miękkości (a więc po spółgłoskach twardych tylko samogłoski tylne, po miękkich i zmiękczonych tylko przednie). Po przegłosie, który spowodował załamanie tego prawa, wprowadzając możliwość występowania samogłoski tylnej po spółgłoskach miękkich, nastąpił proces usuwania zbędnej oboczności przez upowszechnienie się ‑<em>ov</em>‑ we wszystkich tematach, także po spółgłoskach miękkich, najwcześniej na Śląsku (XIII wiek) i w Małopolsce (XIV wiek), natomiast w Wielkopolsce i na Mazowszu oboczność ta zachowała się dłużej. Do dziś utrzymały ją gwary zachodniowielkopolskie, a w mniejszym zakresie pozostałe gwary wielkopolskie, krajniackie: <em>zięciewi</em>, <em>różewy<sup>i</sup></em>, <em>mężewie</em>. Zachowała się także w nazwach miejscowych Wielkopolski i Mazowsza nawet w formach zmazurzonych: <em>Janusewo</em>, <em>Magnusewo</em> ← <em>Januszewo</em>, <em>Magnuszewo</em>. Osobliwy stan panuje w Łowickiem, gdzie ‑<em>ew</em>‑ występuje wyłącznie w C. lp. rzeczowników męskich, ale zarówno po spółgłoskach twardych, jak i miękkich: <em>stryjewi</em>, <em>chłopakewi</em>. Jest to już zatem fakt morfologiczny, a nie fonetyczny (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=768">Zmorfologizowane procesy fonetyczne</a></u>). Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=682">Samogłoski jasne</a></u>.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (643, 1, 'Odmiana liczebnika dwa', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_161_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Formy liczebnika 2 w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 88.</p>\r\n <a href="cmsimg/akr/640/M907.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="cmsimg/akr/288/M907.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/akr/100/M907.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_161_1 = new gallery($(''gallery_161_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nOdmiana liczebnika <em>dwa.</em><strong><em> </em></strong>Odmiana liczebnika <em>dwa</em> dzieli Polskę na dwa obszary – północny i południowy. Gwary większości Mazowsza, gwary suwalskie, chełmińsko-dobrzyńskie, kociewskie (od okolic Kościerzyny, Złotowa, Kutna, Ciechanowa po okolice Ostrowi Mazowieckiej, Grajewa, Suwałk) nie znają formy <em>dwie</em>. Zamiast niej używają liczebnika rodzaju męskiego <em>dwa</em>, np. <em>dwa</em> <em>kaczki</em>, <em>dwa</em> <em>krowy</em>. Liczebnik <em>dwa </em>także na określenie rzeczowników rodzaju żeńskiego (<em>dwa krowy</em> zamiast <em>dwie krowy</em>) pojawia się też pod wpływem słowackim na niewielkim terenie na południu na Spiszu. Staropolski podział form: <em>dwa</em> dla rodzaju męskiego, <em>dwie</em> dla rodzaju żeńskiego i nijakiego zachowuj<span>e</span> dialekt śląski i przyległe gwary małopolskie (na zachód od Żywca, Chrzanowa, Lublińca), por. <em>dwa</em> <em>konie</em>, ale <em>dwie</em> <em>kury</em>, <em>dwie</em> <em>cielęta</em>. Inne gwary mają w zasadzie stan zgodny z językiem ogólnym, nie używają jednak form męskoosobowych <em>dwaj</em>, <em>obaj</em> (na Śląsk występuje forma męskoosobowa <em>dwo</em> <em>bracio</em>, <em>dwo</em> <em>ludzie</em>) oraz liczebników zbiorowych, zastępując je liczebnikami głównymi, por. <em>dwa</em> <em>sąsiady</em>, <em>cztery</em> <em>dzieci</em>.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (644, 1, 'Odmiana liczebników', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Odmiana liczebników w gwarach cechuje się wieloma formami różnymi od języka ogólnego, ale niektóre z nich mają niewielki zasięg. Nie zawsze też są to różnice istotne. Odmiana liczebnika <em>dwa</em> dzieli Polskę na dwa obszary – północny, gdzie upowszechniła się forma <em>dwa </em>na wszystkie rodzaje, i południowy, rozróżniający formy <em>dwa </em>i <em>dwie</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=643">Odmiana liczebnika <em>dwa</em></a></u>). Gwary charakteryzuje też brak na ogół form męskoosobowych liczebników, typu <em>dwaj, trzej, czterej</em>. Zamiast nich używa się (obocznie występujących w języku ogólnym) form męskoosobowych, typu <em>dwóch, trzech, czterech</em> lub niemęskoosobowych <em>dwa, trzy, cztery</em>. W dialekcie śląskim zachowały się staropolskie formy męskoosobowe liczebników <em>trze</em>, <em>cztyrze</em>. Wyraźna jest w gwarach tendencja do nieużywania liczebników zbiorowych (którą obserwuje się też w polszczyźnie ogólnej) i zastępowania ich liczebnikami głównymi, por. <em>dwa</em> <em>drzwi</em>, <em>cztery</em> <em>dzieci</em>. Tam, gdzie trafiają się liczebniki zbiorowe, zazwyczaj nie są odmieniane, por. <em>prziszła</em> <em>z</em> <em>troje</em> <em>dzieci</em>, <em>sztwioro</em> <em>dzieciom</em>. Część gwar (np. Wielkopolski, Małopolski) używa liczebników ułamkowych typu <em>półtrzecia</em> = 2<sup>1</sup>/<sub>2</sub>, <em>półszósta</em> = 5<sup>1</sup>/<sub>2</sub>. W odmianie liczebników od 5-10 w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku spotyka się coraz rzadziej dawną końcówkę -<em>i, </em>a niekiedy innowacyjne <em>-ich </em>(<em>-ik</em>) lub <em>-uch </em>(<em>-uk</em>). Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=645">Odmiana liczebników 5-10</a></u>. Narzędnik ma końcówki dawnej lpod. ‑<em>oma</em> (<em>-óma</em>) lub <em>‑ema</em>, a ponieważ zwykle nie odróżnia się rodzajów, stąd formy <em>dwoma</em> <em>koniami</em>, <em>chłopami</em>, <em>babami</em> lub (rzadziej) <em>dwiema</em> <em>chłopami</em>, <em>koniami</em>, <em>babami</em>. Archaiczny narzędnik<span> liczebników 5-10 typu <em>z piącią ludźmi </em><span>jest sporadyczny. </span></span>Część nietypowych form <span>fleksyjnych </span>liczebników lub ich odmienna składnia występuje pod wpływem obcym, np. pod wpływem czeskim mówi się w niektórych gwarach śląskich <em>patnost</em>, <em>dwacet</em> = piętnaście, dwanaście, pod wpływem słowackim w gwarach spiskich – <em>petnac </em>= piętnaście, pod wpływem niemieckim mogą pojawiać się formy złożone liczebników z szykiem przestawnym – <em>jedyn</em> <em>dwadzieścia</em> = dwadzieścia jeden, pod wpływem wschodniosłowiańskim w gwarach pogranicza wschodniego stosuje się składnię rządu zamiast składni zgody przy liczebnikach 2–4, np. <em>dwie</em>, <em>trzy,</em> <em>cztery krów</em>, <em>kur</em>, a w gwarach podlaskich (podobnie jak i w polszczyźnie północnokresowej) częsta jest łączliwość liczebników od 5 wzwyż z M. lmn. zamiast z D. lmn., np. <em>sto hektary ziemi; pięć kilometry. </em>Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=521">Archaizmy fleksyjne</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (645, 1, 'Odmiana liczebników 5-10', '0', ' <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_160_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Odmiana liczebników 5-10 w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 89, 87.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M908.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M908.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M908.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_160_1 = new gallery($(''gallery_160_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nOdmiana liczebników 5-10.<strong> </strong>W odmianie liczebników od 5-10 w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku w części Śląska, Małopolski i Wielkopolski spotyka się – dziś<strong> </strong>już sporadycznie <strong>– </strong>dawną końcówkę ‑<em>i</em> (liczebniki te odmieniały się kiedyś w języku ogólnopolskim jak rzeczowniki), np. tych <em>piąci, po</em> <em>dziesińci</em> <em>rokach</em>. W Polsce południowo-wschodniej zapanowała tu końcówka -<em>u, </em>tak jak we współczesnej polszczyźnie ogólnej: <em>pięciu</em>, a na północnym zachodzie od okolic Złotowa i Brodnicy na północ (Bory Tucholskie, Kociewie) nastąpił zanik ich odmiany, np. <em>ma</em> <em>pięć</em> <em>synów</em>, <em>od</em> <em>sześć</em> <em>lat</em>. W wąskim pasie na południowym zachodzie Polski (południowy Śląsk i część południowa Małopolski), na wschodzie (Suwalszczyzna, częściowo Podlasie, Małopolska południowo-wschodnia) pojawia się końcówka <em>-ich, </em>np. <em>pięcich braci, siedmich koni </em>(czyli dawna końcówka -<em>i </em>została rozszerzona o <em>-ch</em> przeniesione z odmiany przymiotnikowej). W części gwar małopolskich, które charakteryzuje przejście wygłosowego <em>-ch</em> w <em>-k</em>, końcówka ta brzmi <em>-ik</em>, np. <em>pięcik</em>. W gwarach śląskich występuje końcówka ‑<em>uch</em> (kontaminacja, czyli skrzyżowanie, końcówek ‑<em>ich</em> )( ‑<em>u</em>), np. <em>od</em> <em>pięciuch, </em>a w gwarze podhalańskiej i na południowym zachodzie Spiszu, w których <em>-ch > -k</em>, używana jest końcówka <em>-uk</em>, np. <em>po ośmiuk rokach, śteruk</em>.</p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n', 0, 1), (646, 1, 'Odmiana przymiotnikowa rzeczowników', 'odmiana, która polega na stosowaniu końcówek fleksyjnych charakterystycznych dla odmiany przymiotników', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_158_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Przymiotnikowe końcówki w formach rzeczowników. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 87; Władysława Książek, Bryłowa, Teresa Skubalanka, <em>Wariantywność polskiej fleksji</em>, s. 56.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M909.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M909.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M909.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_158_1 = new gallery($(''gallery_158_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nOdmiana przymiotnikowa rzeczowników<strong> </strong>to odmiana rzeczowników taka jak przymiotników, czyli polega ona na stosowaniu końcówek fleksyjnych charakterystycznych dla odmiany przymiotników. Poza rzeczownikami należącymi do tej odmiany w języku ogólnym lub do odmiany mieszanej przymiotnikowo-rzeczownikowej (np. <em>woźny, woźnego</em>, <em>woźnemu, </em>..., <em>budowniczy, budowniczego, budowniczemu, ...., </em>ale: <em>budowniczowie; podchorąży, podchorążego, podchorążemu, ..., </em>ale: <em>podchorążowie</em>) w gwarach obejmuje ona też inne rzeczowniki. Odmianę przymiotnikową mogą mieć rzeczowniki męskie w mianowniku lp. zakończone na ‑<em>a</em>, np. <em>maszynista</em>, <em>maszynistego</em> (Podhale), <em>organisty, organistego. </em>Spotyka się też końcówki przymiotnikowe w odmianie rzeczowników przeniesione tam na skutek analogii, np. końcówka dopełniacza lmn. <em>-ich: do</em> <em>ludzich</em>, <em>takich</em> <em>spodnich, </em>rozszerzona o <em>-ch </em>przez wyrównanie do formy przymiotnikowej <em>dobrych</em>; lub -<em>óch (-ók): synóch / synók </em>na wzór form odmiany przymiotnikowo-zaimkowej <em>tych dobrych</em>. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=648">Odmiana rzeczowników</a></u>.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (647, 1, 'Odmiana przymiotników', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Odmiana przymiotników. Różnice w odmianie przymiotników między poszczególnymi dialektami i gwarami sprowadzają się przede wszystkim do występowania w końcówkach samogłosek pochylonych. W M. pochylenie na ogół się zachowuje: <em>stara<sup>o</sup></em>, <em>zielona<sup>o</sup></em>, <em>dobre<sup>y</sup></em>. W D. lp. wskutek wyrównań analogicznych zaszły pewne zmiany (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=556">Dopełniacz liczby pojedynczej przymiotników i zaimków przymiotnych</a></u>). W celowniku lp. końcówka ‑<em>e<sup>y</sup>mu</em> w zależności od rozwoju grupy <em>eN</em> może być wymawiana jako ‑<em>ymu</em> lub ‑<em>amu</em>: <em>starymu</em>, <em>staramu</em>. To samo dotyczy narzędnika i miejscownika lp. (‑<em>ym</em>): <em>tem takem dżemem; w tem wieku,</em> oraz celownika i narzędnika lmn. (‑<em>ym</em>, ‑<em>em</em>, ‑<em>am</em>): <em>starem / staram babam</em> (<em>babom</em>). Przymiotniki rodzaju żeńskiego mogą mieć kilka jednakowych <span>(homonimicznych)</span> form przypadkowych, <span>co jest skutkiem zmian fonetycznych, </span>por. np. w Wielkopolsce D. lp. <em>ty</em> <em>dobry</em> <em>matki</em>, C. lp. <em>ty</em> <em>dobry</em> <em>matce</em>, Msc. lp. <em>ło</em> <em>ty</em> <em>dobry</em> <em>matce</em> lub B. lp. = M. lp. <em>ta</em> <em>dobra</em> <em>matka</em> (Śląsk, ziemia chełmińsko-dobrzyńska). W Polsce północnej w D. i Msc. lmn. notowana jest końcówka -<em>e<sup>y</sup>ch</em>: <em>take<sup>y</sup>ch</em> <em>stare<sup>y</sup>ch </em>(zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=554">Dopełniacz i miejscownik liczby mnogiej przymiotników i zaimków przymiotnych</a></u>). W narzędniku lmn. w gwarach mazowieckich i przyległych pozostających pod wpływem Mazowsza funkcjonuje końcówka <em>-<span>emy // e<sup>y</sup>my</span></em>, np. <em>starszemy (ludziamy)</em>, <em>dobremy,</em> <em>cudzemy</em>. Na rozpowszechnienie końcówki mogły wpłynąć procesy fonetyczne: rozszerzenie artykulacyjne samogłoski <em>-i/-y </em>przed spółgłoską nosową <span>(tj. <em>-i/-yN > éN / eN</em>) </span>i stwardnienie miękkiej spółgłoski wargowej <em><span>m’</span></em>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (648, 1, 'Odmiana rzeczowników', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Odmiana rzeczowników<strong> </strong>w gwarach różni się od języka ogólnego inną przynależnością deklinacyjną części rzeczowników (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=676">Rodzaj gramatyczny</a></u>), doborem niektórych końcówek fleksyjnych, zachowaniem form archaicznych (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=521">Archaizmy fleksyjne</a></u>) lub innowacjami. W mianowniku lp. rzeczowników męskich zdrobniałych (w tym w spieszczeniach imion) w różnych gwarach występuje końcówka -<em>u</em>: <em>Stachu</em>, <em>Jasiu, dziadziu</em> (<u><a href="?l1=leksykon&lid=631">Mianownik liczby pojedynczej rzeczowników męskich</a></u>). Różnice w zakresie końcówek charakteryzują również mianownik rzeczowników nijakich na skutek różnorodnych wyrównań, np. <em>polé, serco, ramiono</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=632">Mianownik liczby pojedynczej rzeczowników nijakich</a></u>). <span>W mianowniku lp. rzeczowników rodzaju żeńskiego obserwuje się wzajemne interferencje między rzeczownikami żeńskimi</span> <span>spółgłoskowymi a typowymi rzeczownikami żeńskimi z końcówką <em>-a</em>, zatem z jednej strony rzeczowniki spółgłoskowe przybierają </span>końcówkę ‑<em>a</em>, np. <em>brwia</em>, <em>marchwia</em>, <em>mysza</em><span>, z drugiej zaś mamy formy spółgłoskowe typu (ta) </span><em>kontrol</em><span>, </span><em>pomarańcz</em> (szerzące się także w polszczyźnie potocznej)<span>. </span>W dopełniaczu lp. rzeczowników rodzaju męskiego szerszy jest zasięg końcówki ‑<em>a</em>, np. <em>woza</em>, <em>płota</em>, <em>gnoja</em>, a rzeczowniki rodzaju żeńskiego w południowo-zachodniej Wielkopolsce oraz w południowej i środkowej Małopolsce zachowują archaiczną końcówkę -<em>e, </em>np. <em>do</em> <em>kuchnie</em>, <em>ze</em> <em>studnie</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=557">Dopełniacz liczby pojedynczej rzeczowników żeńskich</a></u>). W celowniku lp. rzeczowników męskich końcówka ‑<em>u</em> jest wypierana przez ‑<em>owi</em>, np. <em>bratowi</em>, <em><span>kotowi</span></em>, ale <span>pozostaje też archaiczne</span> <em>chlebu</em>, <em>stołu</em>. W dialekcie wielkopolskim po spółgłoskach miękkich występuje tu ‑<em>ewi</em> (<em>koniewi</em>, <em>Jasiewi</em>), a w Polsce centralnej końcówka ta pojawia się także po spółgłoskach twardych, np. <em>wołewi</em>, <em>chłopakewi</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=642">Oboczność ‑<em>ev</em>‑//‑<em>ov</em>‑</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=539">Celownik liczby pojedynczej rzeczowników męskich</a></u>). Osobliwością Mazowsz<span>a</span>, części Warmii i gwar malborsko-lubawskich jest końcówka ‑<em>owiu</em> (w wymowie ‑<em>oziu</em>, ‑<em>oju</em>), powstała z kontaminacji (skrzyżowania) ‑<em>u</em> )(<strong> </strong>‑<em>owi</em>, por. <em>bratowiu</em>, <em>bratoziu</em>, <em>bratoju</em>. Biernik lp. rzeczowników nieżywotnych jest często równy dopełniaczowi lp. (<em>wziąłem</em> <em>noża</em><span>, </span><em><span>włożyli tego wiyńca</span></em>), a w wielu gwarach w wyniku szerokiej wymowy nosówki przedniej i zaniku nosowości biernik lp. rodzaju żeńskiego jest równy mianownikowi lp. (<em>mam</em> <em>córka</em>). W polszczyźnie północnokresowej i w gwarach suwalsko-sejneńskich zrównanie biernika i mianownika lp. rzeczowników żeńskich dokonuje się natomiast pod wpływem akania. W miejscowniku lp. rzeczowników męskich jest <span>nieco </span>zachwian<span>a</span> dystrybucj<span>a<strong> </strong></span>końcówki ‑<em>e</em> oraz <span> </span><em>-u</em>, np. <em>w</em> <em>domu</em>//<em>w</em> <em>domie</em>, <em>w</em> <em>boru</em>. W gwarach mazurzących końcówka ‑<em>e</em> występuje też w rzeczownikach męskich zakończonych na ‑<em>sz</em>, ‑<em>ż</em> ze względu na zrównanie ich z tematami na ‑<em>s</em>, np. <em>o</em> <em>męzie</em>, <em>o</em> <em>kojsie</em> = o mężu, o koszu. W gwarze podhalańskiej miejscownik lp. jest równy celownikowi, np. <em>przy</em> <em>Jóźkowi </em>(zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=634">Miejscownik liczby pojedynczej rzeczowników męskich</a></u>). Mianownik lmn. rzeczowników męskich cechuje częstsza niż w języku ogólnym końcówka ‑<em>y</em>: <em>ksiyndzy</em>, <em>chopy</em>, <em>doktory</em> (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=611">Kategoria męskoosobowości</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=630">Mianownik liczby mnogiej rzeczowników</a>); końcówka ‑<em>owie</em> jest rzadka (<span>co nie znaczy, że nie występuje, por. np. </span><em>Karasiowie</em>, <em>ojcowie</em>). W Wielkopolsce i w Małopolsce zdarzają się formy na ‑<em>a</em> (‑<em>á</em>), np. <em>muzykancia</em>, <em>kawalyrzá</em>, <em>sołtysia</em>. W dopełniaczu lmn. rzeczowników wszystkich rodzajów dominuje końcówka ‑<em>ów</em>: <em>dyszlów</em>, <em>kobietów</em>, <em>dzieciów</em><span>, </span><em><span>wiosków</span></em><span>, </span><em><span>jajków</span></em>. W gwarach północnopolskich zanika ruchome <em>e</em> w dopełniaczu lmn. rzeczowników żeńskich: <em>matk</em>, <em>Ank</em>, zwłaszcza w pluralnych nazwach miejscowości: <em>do</em> <em>Szczepank</em>, <em>do</em> <em>Mikołajk</em>. Rzadkie są formy bezkońcówkowe: <em>do</em> <em>gód</em>//<em>do</em> <em>godów</em>, <em>do</em> <em>Niewodnik</em>//<em>do</em> <em>Niewodników,</em> oraz końcówki ‑<em>ich</em>/ ‑<em>ik</em>, <span>wynik </span>kontaminacji końcówek rzeczowników i przymiotników, np. <em>ludzich</em>, <em>konich</em> (południowy Śląsk), <em>ludzik</em>, <em>dnik</em> (górzysta część Małopolski). <span>Ostatnia ze wskazanych końcówek dopełniacza </span>pojawia się również w miejscowniku (<em>w</em> <em>takich</em> <em>spodnich</em>),<strong> </strong><span>gdzie ponadto<strong> </strong>występuje </span>‑<em>óch</em> (pod wpływem przymiotników): <em>ojcóch</em>, <em>wodóch</em> w Polsce centralnej, wschodniej Wielkopolsce (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=555">Dopełniacz liczby mnogiej rzeczowników</a></u>). W celowniku lmn. <span>obok ogólnopolskiej końcówki <em>-om</em></span> może występować ‑<em>am</em>: <em>psam</em>, <em>dzieciam</em> (Mazowsze dalsze), oraz końcówka dawnej lpod. ‑<em>oma</em>, np. <em>dał</em> <em>dwoma</em> <em>skopoma</em> ‘dwóm baranom’, <span>tak<strong> </strong></span>m.in. w gwarach niemodlińskich (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=538">Celownik liczby mnogiej rzeczowników</a></u>). W narzędniku lmn. rzeczowników wszystkich rodzajów oprócz końcówki ‑<em>ami</em> (maz. ‑<em>amy</em>: <em>nogamy</em>) może wystąpić ‑<em>oma</em>: <em>słowoma</em>, <em>baboma</em>, <em>psoma</em> (zachodnia Wielkopolska, północny Śląsk). Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=637">Narzędnik liczby mnogiej rzeczowników</a></u>. Miejscownik lmn. ma zasadniczo końcówkę ‑<em>ach</em> (małopolskie ‑<em>ak</em>), ale na południowym Śląsku trafia się również ‑<em>och</em>: <em>we</em> <em>stawoch</em>, <em>na</em> <em>żarnoch </em>(zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=633">Miejscownik liczby mnogiej rzeczowników</a></u>). Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=646">Odmiana przymiotnikowa rzeczowników</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (649, 1, 'Odmiana zaimków', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Odmiana zaimków<strong> </strong>wykazuje sporo analogii do odmiany przymiotników. Na wzór tej odmiany niektóre gwary (głównie mazowieckie) wprowadziły <em>e<sup>y</sup></em> ścieśnione do form zaimkowych, por <em>te<sup>y</sup>go</em><span>, </span><em><span>te<sup>y</sup>mu</span></em> <span>na wzór </span><em>dobre<sup>y</sup>go</em><span>, </span><em><span>dobre<sup>y</sup>mu</span></em>. W Wielkopolsce ścieśnieniu ulega <span>ponadto</span> wygłosowe ‑<em>o</em>: <em>te<sup>y</sup>go<sup>u</sup></em>. Podobnie jak i w <span>odmianie</span> przymiotników <span>również</span> w dopełniaczu lp. <span>zaimków </span>w części gwar zachodniowielkopolskich pod wpływem dolnołużyckim pojawia się ‑<em>yg</em> (‑<em>ig</em>), ‑<em>ych</em> (‑<em>ich</em>), co prowadzi do zrównania form dopełniacza<span> </span>lp. i lmn. zaimków, por. <em>tyg</em> <em>chłopa</em>, <em>takich</em> <em>nauczyciela </em><span>i </span><em><span>tyg chłopów</span></em><span>, </span><em><span>takich nauczycieli</span></em>. Ujednolicenie końcówek zaimków i przymiotników w mianowniku i bierniku lp., np. <em>nasza</em> <em>stara</em> <em>matka</em> – <em>naszą</em> <em>starą</em> <em>matkę,</em> zaszło w większości gwar, stare <em>ę</em> w bierniku utrzymuje się jeszcze na Kujawach, np. <em>swoje</em> <em>zagrode</em>. Osobliwa postać biernika lp. rodzaju żeńskiego <em>ten</em> występuje w gwarze podhalańskiej i wieluńskiej, por. <em>te<sup>y</sup>n</em> <em>babe</em>. Wiele gwar ma identyczną postać zaimków w dopełniaczu i celowniku oraz miejscowniku lp. rodzaju żeńskiego, por. <em>ty</em> <em>głupi</em> <em>baby</em> (D.), <em>ty</em> <em>głupi</em> <em>babie</em> (C.-Msc.), rozróżniają natomiast te przypadki gwary południowego Śląska i Beskidów (<em>do</em> <em>te</em> <em>baby</em>, <em>ty</em> <em>babie</em>). W Polsce północnej w D. i Msc. lmn. notowana jest końcówka -<em>e<sup>y</sup>ch</em>: <em>take<sup>y</sup>ch</em> <em>stare<sup>y</sup>ch </em>(zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=554">Dopełniacz i miejscownik liczby mnogiej przymiotników i zaimków przymiotnych</a></u>). W tej części dialektów zachowały się formy dawnej liczby podwójnej, dziś na ogół w znaczeniu lmn.: <em>naju</em>, <em>waju</em>, <em>nama</em>, <em>wama</em>. Zaimek <em>on</em> w wielu gw<span>arach</span> zachował charakter zaimka wskazującego, por. <em>on</em>, <em>onego</em>, <em>onemu</em>. Nie wszystkie gwary mają skrócone formy zaim. <em>go</em>, <em>mu</em> (tzn. używają form dłuższych <em>jego</em>, <em>jemu</em>), np. <em>widziałem</em> <em>jego</em> zamiast <em>go</em> (pogranicze wschodnie, część Mazowsza). Anaforyczna postać <em>go</em> bywa często używana w rodzaju nijakim, np. <em>lubi</em> <em>go</em> (ciastko), <em>bije</em> <em>ich</em> (dzieci). Zaimek zwrotny <em>się</em> w C. lp. ma w gwarach śląskich dwie formy <em>sobie</em>//<em>se</em> lub <em>sie</em>, np. <em>do<sup>u</sup>m</em> <em>sie</em> <em>rada</em> = dam sobie radę. W zachodniej Polsce rozróżnia się też formy zaimków rodzaju żeńskiego w dopełniaczu lp. i dopełniaczu lmn.: dłuższe w funkcji dzierżawczej: <em>jejo</em> <em>dziecko</em>, <em>jeji</em> <em>chłop,</em> i krótsze w funkcji anaforycznej: <em>pytam</em> <em>się</em> <em>ji</em>. Niektóre zaimki mają zmienioną postać fonetyczną, np. <em>gdo</em> = kto (pod wpływem czeskim), <em>chto</em>, <em>fto</em> = ts. Na Śląsku zdarzają się zaimki podwojone <em>totyn</em>, <em>tota</em>, <em>tote</em> oraz starsze formy lmn. zaimków dzierżawczych <em>naszy</em>, <em>waszy</em> obok <em>nasi</em>, <em>wasi</em>. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=521">Archaizmy fleksyjne</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (650, 1, 'Palatalizacja kaszubska', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Palatalizacja kaszubska.<strong> </strong>Termin ten określa proces miękczenia spółgłosek tylnojęzykowych<em> k’</em>, <em>g’</em> i przesunięcia ich artykulacji do przodu, co powoduje powstanie spółgłosek zwarto-szczelinowych (tzw. afrykat) <em>cz’, dż’</em> lub spółgłosek bliskich <em>ć</em>, <em>dź </em>(niekiedy z nimi tożsamych), np. <em>odzier</em>, <em>cij</em> = <em>ogier</em>, <em>kij</em>. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=514">Afrykatyzacja spółgłosek tylnojęzykowych <em>k’, g’</em></a></u>. <u><a href="?l1=leksykon&lid=714">Spółgłoski tylnojęzykowe</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (651, 1, 'Parataksa', 'zdania złożone współrzędnie, też współrzędne składników zdania pojedynczego', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Parataksa<strong> </strong>(grec. <em>parataksis</em> ‘ustawienie, szyk’) to termin używany w odniesieniu do zdań złożonych współrzędnie, rzadziej do współrzędnych składników zdania pojedynczego. Przeciwieństwem parataksy jest <u><a href="?l1=leksykon&lid=598">hipotaksa</a></u>. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=697">Składnia dialektalna</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (652, 1, 'Pełnogłos', '0', '<p align="justify" class="mj" style="text-indent: 0cm;">Pełnogłos – cecha fonetyczna właściwa językom wschodniosłowiańskim (rosyjskiemu, ukraińskiemu i białoruskiemu): grupy <em>oro, olo, ere, ele </em>między spółgłoskami odpowiadające polskim: <em>ro/ró, ło/łó, rze/rzo/rzó, le </em>(powstałe w wyniku metatezy prasłowiańskich grup TorT, TolT, TerT, TelT, w których T oznacza dowolną spółgłoskę)<em>. </em>Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=629">Metateza</a></u>. Pod wpływem tych języków pojedyncze formy z pełnogłosem – głównie zapożyczenia ukraińskie i białoruskie – mogą się pojawiać w gwarach polskich pogranicza wschodniego, np. w Przemyskiem: <em>obor</em>|<em>oh</em> ‘bróg, ruchomy dach na czterech słupach do składania siana’, <em>pelewnyk</em> ‘pomieszczenie na słomę, plewy’, <em>pereskrynok</em> ‘schowek z wieczkiem przy krótszej ścianie wewnętrznej skrzyni’, <em>sołomianyk</em> ‘siennik’, na Zamojszczyźnie: <em>koromysło</em> ‘nosidła na wodę’, <em>kałatuszka ‘</em>tłuczek do robienia masła’, na Podlasiu: <em>czieławiek</em>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (653, 1, 'Pluralis maiestaticus', 'używanie męskoosobowych. form czasowników, zaimków i przymiotników (ale nie rzecz.) w lmn. w odniesieniu do jednej osoby zarówno mężczyzny, jak i kobiety', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Pluralis maiestaticus<strong> </strong>(łac. <em>pluralis</em> ‘liczba mnoga’, łac. <em>maiestaticus</em> ‘dostojny, czcigodny’) polega na używaniu męskoosobowych form czasowników, zaimków i przymiotników w lmn. <span>w formach zwrotu </span>do jednej osoby<span>, i to</span> zarówno mężczyzny, jak kobiety<span>, przy czym sam rzeczownik pozostaje w liczbie pojedynczej</span>. W dialektach ludowych ten rodzaj zwracania się do drugich jest powszechny w zwrotach grzecznościowych: <em>siądźcie</em> <em>mamusiu</em><span>;</span> <em><span>byliście mamusiu w kościółku </span></em>oraz w zwrotach neutralnych zamiast ogólnopolskiego „pan(i)”, np. <em>skądeście</em> <em>przyszli</em>? <em>mądrzyście </em><span>= skąd pan(i) przyszedł / przyszła?, jest pan(i) mądry(a)</span>. Na Śląsku ze szczególnym poważaniem mówi się <em>oni</em> <em>są</em>, <em>wiedzieli</em> <em>oni? </em><span>= pan(i) jest, czy pan(i) wiedział(a)?</span> Na ogół w tego typu zwrotach nie występują formy dawnej liczby podwójnej, choćby miały już znaczenie liczby mnogiej. W gwarach, które <span>w 2. os. lmn. czasowników</span> mają końcówkę dualną ‑<em>ta,</em><span> </span>do wielu osób równych sobie mówi się: <em>co</em> <em>wy</em> <em>jeta</em>, <em>chodźta</em> <em>tu</em>, a do jednej szanowanej osoby: <em>matko</em>, <em>co</em> <em>wy</em> <em>jecie</em>?, <em>panie</em>, <em>chodźcie</em> <em>tu</em>! Rzadkie są gwary (głównie na południowej Lubelszczyźnie), w których końcówka ‑<em>ta</em> wyparła całkowicie końcówkę lmn. ‑<em>cie</em>, przejmując wszystkie jej funkcje, łącznie z grzecznościową: <em>babko</em>, <em>siądźta</em> <em>sobie</em>! <span>Pluralis maiestaticus to nie tylko formy bezpośredniego zwrotu do osoby, to także używanie mnogich i męskoosobowych form zaimków, przymiotników i czasowników w trzecioosobowej relacji o osobach godnych szacunku, poważanych, czyli np. </span><em>nasi</em> <em>dziadek</em> <em>przyszli</em>; <em>tatuś p<sup>ł</sup>ojechali; <span>to ty szynki mama ukrajali po kawołku; </span>tatuś grzoli żelazo w ogniu</em>. Nazwa <em>pluralis maiestaticus</em> pochodzi stąd, że dawniej władcy używali zaimka <em>my</em> zamiast <em>ja</em> (głównie w dokumentach), do dziś tej formy używa kancelaria papieska. W gwarach natomiast taki sposób zwracania się do jednej osoby i mówienia o jednej osobie nazywa się „dwojeniem”. </p><br>', 0, NULL), (654, 1, 'Podwojenie s, ś', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n \r\n \r\n </td>\r\n\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_150_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Podwojenie s, ś w niektórych gwarach. Oprac. I. Stąpor na podstawie: Dejna 30.</p>\r\n\r\n <a href="cmsimg/akr/640/M910.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="cmsimg/akr/288/M910.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/akr/100/M910.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_150_1 = new gallery($(''gallery_150_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPodwojenie <em>s, ś</em>.<strong> </strong>Zjawisko przedłużonej wymowy i w rezultacie (dziś nieemfatyczne)<strong> </strong>podwajanie spółgłosek <em>s</em>, <em>ś</em> w niektórych wyrazach: <em>b<sup>ł</sup>osso</em>, <em>z</em> <em>lassa</em>, <em>wiśsi</em>, <em>wiessak</em>, sporadycznie <em>miesso</em>, <em>rossa</em>, <em>kossa</em>, występuje głównie w środkowej i północnej części dialektu małopolskiego. W najbardziej rozpowszechnionych wyrazach z przedłużoną wymową <em>s</em> (<em>las, boso, wisieć, wieszać</em>) sięga jednak znacznie dalej: na południu po Nowy Targ, a na zachodzie po Wieluń. W wyniku rozpodobnienia grupy <em>ss </em>powstaje <em>sc</em>, <em>ść </em>(czyli jedna ze spółgłosek szczelinowych <em>s</em> zostaje zastąpiona spółgłoską zwarto-szczelinową)<em>, </em>stąd wymowa: <em>b<sup>ł</sup>osco</em>, <em>z</em> <em>lasca, w leście, wiści, wiścieć</em>; takie rozpodobnienie nie zawsze jednak zachodzi w odniesieniu do spółgłosek miękkich, w tym wypadku – na skutek <a href="?l1=leksykon&lid=519">antycypacji miękkości</a> – miękkość wyodrębnia w postaci joty, a więc mówi się <em>w lejsie, wiejso, zawiejsiuł</em> (a nie <em>w leście</em>). Omawiane zawisko ma charakter wyraźnie leksykalny, gdyż występuje tylko w kilku wyrazach, natomiast nigdy nie pojawia się w innych wyrazach, takich jak: <em>nosy, głosy, włosy, nosić, prosić</em> itp. Może być przejawem przesady poprawnościowej związanej z powszechną w Małopolsce tendencją do upraszczania grup spółgłoskowych, czyli unikania wymowy, typu <em>droszy, długszy / długsy</em>.</p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=151&Itemid=58">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=149&Itemid=58">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (655, 1, 'Pomieszanie nagłosowego o- z wo-', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_149_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Pomieszanie nagłosowego <em>o-</em> z <em>wo-</em>. Opracowała I. Stąpor na podstawie: Dejna 8, Kucała 9.</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M911.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M911.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M911.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_149_1 = new gallery($(''gallery_149_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPomieszanie nagłosowego <em>o</em>‑ z <em>wo</em>‑<strong> </strong>jest rezultatem upodobnienia dawniejszego dwuwargowego <em>w</em> (w grupie <em>wo</em>‑) do <em>ł</em>, powstałego przed <em>o</em> w wyniku silnej <a href="?l1=leksykon&lid=624">labializacji</a> lub <u><a href="?l1=leksykon&lid=742">wałczenia</a></u> (tzn. przejścia <em>ł</em> przedniojęzykowo-zębowego → <em>u</em> niezgłoskotwórcze). Prowadzi to do identyfikacji różnych etymologicznie nagłosów, np. <em>łowca</em>, <em>łoda</em>, <em>łosk</em>, <em>łopata</em> (także <em>łeda</em>, <em>łepata</em>) lub <em>wowca</em>, <em>woda</em>, <em>wosk</em>. Zjawisko to występuje na tych terenach, na których dłużej utrzymała się dwuwargowość <em>w</em>, a więc na Krajnie oraz w Wielkopolsce północnej i częściowo środkowej. Łączy te gwary z Kaszubami, ze słowiańskimi Łużycami (dziś na terenie Saksonii i Brandenburgii w południowo-wschodniej części Niemiec w okolicach Chociebuża – niem. Cottbus, i Budziszyna – niem. Bautzen) i wymarłą połabszczyzną (tereny dzisiejszych północno-wschodnich Niemiec), gdzie było bardziej konsekwentne. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=716">Spółgłoski wargowe</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=711">Spółgłoski protetyczne</a></u>.</p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=150&Itemid=58">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=148&Itemid=58">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n', 0, 1), (656, 1, 'Prejotacja', 'poprzedzenie samogłosek na początku wyrazu (w nagłosie) przez j', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Prejotacja<strong> </strong>(<em>pre</em>‑ z łac. <em>prae</em> ‘przed, najpierw’ + jota). Prejotacja to poprzedzenie samogłosek w nagłosie <em>j</em> niezgłoskotwórczym: <em><sup>j</sup>ile</em>, <em><sup>J</sup>ewa</em>, <em><sup>j</sup>anioł</em> = ile, Ewa, anioł. Prejotacja najczęściej dotyczy samogłoski <em>i</em>-, która jest wymawiana jako <em>ji</em>-, np. <em><sup>j</sup>igła, <sup>j</sup>indycka, <sup>j</sup>innych, <sup>j</sup>igliwie, <sup>j</sup>imbryk</em>, <em><sup>j</sup>indor, jich </em>= igła, indyczka, innych, igliwie, imbryk, indor, ich. Grupa <em>ji</em>- przed spółgłoską nosową bardzo często przechodzi w <em>je</em>-, por. <em>jendyk, jendyki, jendor, jendycka</em>. Znacznie rzadziej prejotacji ulega nagłosowe <em>e-</em><strong><span>, </span></strong><em>a-, </em>np. <em><sup>j</sup>agrest, <sup>j</sup>akurat, <sup>j</sup>akuratnie</em><span>; zmiana d</span>otyczy niektórych wyrazów, przede wszystkim imion osobowych, np. <em><sup>J</sup>Ewa, <sup>J</sup>Adam</em>. Prejotacja nagłosowych <em>e-, a</em>- jest zjawiskiem zanikającym, reliktem dawnej tendencji do unikania nagłosu samogłoskowego. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=711">Spółgłoski protetyczne</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (657, 1, 'Prelabializacja', 'poprzedzenie samogłosek na początku wyrazu (w nagłosie) przez niezgłoskotwórcze u (wymowa jak dziś ł)', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify;" class="MsoNormal">Prelabializacja. Termin stosowany obocznie do określenia labializacja. Prelabializacja oznacza poprzedzenie <span>nagłosowych </span>samogłosek <em>o, u</em> niezgłoskotwórczym <em>u </em>(w zapisie <em>ł</em> w indeksie górnym): <em><sup>ł</sup>oko</em>, <em><sup>ł</sup>ucyć</em> = oko, uczyć. Labializacja jest natomiast określeniem zjawiska szerszego, nie tylko poprzedzania niezgłoskotwórczym <em>u </em>(<em>ł</em>) samogłosek w nagłosie, lecz także w innych pozycjach, <span>czyli </span>w śródgłosie. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=624">Labializacja</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=711">Spółgłoski protetyczne</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (658, 1, 'Prowincjonalizm', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Prowincjonalizm. Termin stosowany dawniej (m.in. przez A. Mickiewicza) na określenie regionalizmu. Dziś już nieco przestarzały, wychodzący z użycia i nacechowany pejoratywnie. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=674">Regionalizm</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=675">Regionalne odmiany polszczyzny</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (659, 1, 'Przednia artykulacja a jasnego', 'termin przestarzały na określenie regionalizmu, czyli każdego elementu językowego charakterystycznego dla języka danego regionu, a niewystępującego w języku ogólnym w całym kraju', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_145_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Przednia artykulacja jasnego <em>a</em>. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 45.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M912.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M912.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M912.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_145_1 = new gallery($(''gallery_145_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPrzednia artykulacja <em>a </em>jasnego w gwarach. Samogłoska jasna <em>a </em>to kontynuant staropolskiego <em>a</em> krótkiego, które prawie na całym obszarze gwarowym jest wymawiane jako <em>a</em>. Artykulacja <em>a</em> jasnego różni się od ogólnopolskiej na północnym krańcu Mazowsza i w części wschodniej Mazur, gdzie <em>a</em> uległo przesunięciu ku przodowi i zwężeniu w <em>a<sup>e</sup></em>; głoska ta miękczy poprzedzające spółgłoski tylnojęzykowe <em>k</em>, <em>g</em>, <em>ch</em>: <em>strzechia<sup>e</sup></em>, <em>matkia<sup>e</sup></em>, <em>kia<sup>e</sup>nień</em> = strzecha, matka, kamień. Zmiękczenie to zostaje nawet po cofnięciu artykulacji przedniej <em>a</em>, por. <em>giarnek</em>, <em>blachia</em>, <em>kiapusta</em>, <em>drogia</em>. </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (660, 1, 'Przegłos', 'historyczny proces przejścia psł. samogłosek przednich ě *tzw. jać), e, ę przed spłg. przedniojęzykowo-zębowymi twardymi w a, o, ą, który spowodował powstanie oboczności e : a (kwiat : kwiecie), e : o (wiozę : wieziesz), ę : ą (zatartą przez późniejszy rozwój nosówek)', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><br />\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_144_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Brak przegłosu <em>e > `o </em>w gwarach. Opracowano na podstawie: Dejna 59, Kucała 20.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M913.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M913.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M913.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_144_1 = new gallery($(''gallery_144_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPrzegłos<strong> </strong>jest to historyczny (IX-XI w.) proces przejścia prasłowiańskich samogłosek przednich <em>ě </em>(tzw. jać, czyli w prasłowiańszczyźnie przedni odpowiednik <em>a</em>), <em>e </em>(bez <em>e</em> ← <em>ь</em>, <em>ъ</em>, zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=563">Ruchome <em>e</em></a></u>), <em>ę</em> przed spłg. przedniojęzykowo-zębowymi twardymi (<em>t</em>, <em>d</em>, <em>n</em>, <em>r</em>, <em>ł</em>, <em>s</em>, <em>z</em>) w <em>’a</em>, <em>’o</em>, <em>’ą</em>, który spowodował powstanie oboczności <em>e </em>: <em>a</em> (<em>kwiat</em> : <em>kwiecie</em>), <em>e </em>: <em>o</em> (<em>biorę</em> : <em>bierzesz</em>), <em>ę </em>: <em>ą</em> (zatartej przez późniejszy rozwój nosówek). W dialektach ludowych w porównaniu z językiem ogólnym powszechna była tendencja do wyrównań analogicznych, co doprowadziło do znacznego ograniczenia przegłosu. W ramach tej tendencji zastępowanie <em>’a</em> (← <em>ěT</em>) przez <em>’e</em>, czyli zatarcie przegł. <em>ěT</em> → <em>aT</em>, dokonało się na Mazowszu pod wpływem panującej tam przedniej artykulacji <em>a</em>, głównie po spółgłoskach wargowych: <em>zamietać</em>, <em>wietrak</em>, <em>spowiedać,</em> <em>opowiedać,</em> <em>zawiesy</em>, <em>wiedro</em>, <em>wietr</em>, <em>ofiera</em>, sporadycznie po innych spółgłoskach, np. <em>śniedanie</em>, <em>zapletać</em>. Formy bez przegłosu występują na całym Mazowszu, bardzo często obocznie do form przegłoszonych. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_144_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Brak przegłosu <em>ě > `a</em> w gwarach. Opracowano na podstawie: Dejna 49, Kucała 19.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M914.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M914.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M914.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_144_2 = new gallery($(''gallery_144_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nSpośród postaci bez przegłosu największy zasięg w gwarach mazowieckich, po Łowicz i Grójec na zachodzie, mają formy <em>zamietać</em> oraz <em>wietrak</em>, nieco węższy formy <em>spowiedać</em> i <em>opowiedać</em>. Postać <em>zawiesy</em> występuje głównie na wschód od linii Wisła-Wkra. W dialektach małopolskim i wielkopolskim nastąpiło natomiast na skutek analogii upowszechnienie tematów z nieprzegłoszonym <em>e</em> (usunięcie przegłosu <em>eT</em> → <em>oT</em>): <em>niesę</em>, <em>bierę</em>, <em>wiezę, na wiesnę, piełun, pierun, biedro</em>, <em>mietła</em> (w języku ogólnym stan odwrotny: szerzyły się formy analogiczne z <em>o</em>, np. <em>o wiośnie</em>) pod wpływem mniej zaokrąglonej tam artykulacji <em>o</em>, która zbliża tę głoskę do <em>e</em>. Formy bez przegłosu <em>e > ’o </em>występują też na Mazowszu zachodnim, łącząc ten obszar z Małopolską, częścią wschodniej Wielkopolski, ziemią łęczycko-sieradzką, Kujawami oraz ziemią chełmińsko-dobrzyńską. Niekiedy gwary przeprowadziły przegłos w tych wyrazach, które w języku ogólnopolskim stanowią odstępstwo od przegłosu, np. <em>krzasło</em>, <em>śmiotana</em>, <em>rzazać</em>, a nie wprowadziły tzw. fałszywego przegłosu (nieuzasadnionego) <em>e</em> pochodzącego z jeru: <em>kocieł</em>, <em>osieł</em>, <em>kozieł, </em>lub przed spółgłoską wargową, np. <em>poziemka</em>. </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (661, 1, 'Przejście nagłosowego ja- > je-', 'wymowa grup ja- i ra- na początku wyrazu (w nagłosie) jako je- i re-', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><br />\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_143_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>: Przejście nagłosowego ja- > je-. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 46.</p>\r\n <a href="cmsimg/akr/640/M915.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="cmsimg/akr/288/M915.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/akr/100/M915.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_143_1 = new gallery($(''gallery_143_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPrzejście nagłosowego <em>ja</em>‑ → <em>je</em>‑,<strong> </strong>czyli wymowa typu <em>jebłko, jek</em>, <em>jegoda</em>, <em>jermark</em>, <em>jeskółka</em>, zamiast <em>jak, jagoda, jarmark, jaskółka</em>,<em> </em>charakterystyczna dla północy Polski, wiąże się z typowo mazowieckim przesunięciem artykulacji <em>a</em> jasnego ku przodowi, które po spółgłoskach miękkich i w sąsiedztwie spółgłosek półotwartych (<em>r, l, ł, j, m, m’, n, ń</em>) zbliża się do <em>e</em> (<em>a<sup>e</sup></em>) lub się z nim całkowicie utożsamia, czyli <em>a</em> → <em>a<sup>e</sup> // e</em>. W okresie staropolskim przejście nagłosowego <em>ja</em>- > <em>je</em>- i <em>ra</em>- > <em>re</em>- było zjawiskiem systemowym, obejmującym obszar północnopolski, w tym całe Mazowsze. Współcześnie zjawisko to ma charakter leksykalny (ograniczony do kilkunastu rdzeni), a nie fonetyczny, i szybko zanika. Wymiany <em>ja</em>- > <em>je</em>- (podobnie i <em>ra</em>- > <em>re</em>-) spotyka się obecnie w kilkunastu wyrazach o różnym zasięgu terytorialnym, zazwyczaj obocznie do form z <em>ja-</em>. Formy z nagłosowym <em>je</em>‑ zamiast <em>ja- </em>panują na północno-wschodzie Polski, przede wszystkim na północnym (i częściowo środkowym) Mazowszu, w Ostródzkiem, na Warmii i Mazurach, na Suwalszczyźnie (bez jej skrawka wschodniego niemazurzącego koło Sejn) mniej więcej po linię Suwałki, Ostróda na północy i Pułtusk, Ostrów Mazowiecka na południu, a na zachodzie po Przasnysz i Niedzicę. Mniej konsekwentnie (wyspowo i w odniesieniu do niektórych tylko wyrazów z nagłosowym <em>ja-</em>) występują w gwarach podlaskich (zob. <u><a href="?l1=&l2=&l3=podlasie">Podlasie</a></u>), tucholskich (zob. <u><a href="?l1=&l2=&l3=bory-tucholskie">Bory Tucholskie</a></u>), także na Kaszubach. Granice występowania tej cechy dialektalnej są różne dla poszczególnych wyrazów, np. nieco dalej wysunięta na wschód jest izoglosa wyrazu <em>jeszczurka</em> niż ta, która dotyczy wyrazów <em>jebłko</em>, <em>jegoda</em>, <em>jezyna</em>, <em>jeskółka.</em> Szerszy zasięg terytorialny (w kierunku zachodnim) ma wymowa <em>je-</em> w wyrazie <em>jerzmo</em>, która obejmuje także ziemię chełmińsko-dobrzyńską, Kujawy i część Wielkopolski, a także wyraz <em>jesion</em>, który wszedł również do języka ogólnego, wypierając dawną formę <em>jasion</em>. Wymiana nagłosowego <em>ja- > je-</em> nie objęła nigdy niektórych wyrazów, np. <em>jajko</em>, <em>jasny</em>, <em>jama</em>. Niekiedy występują także formy hiperpoprawne, związane z unikaniem gwarowej wymiany <em>ja-</em> > <em>je-</em>, stąd grupa <em>ja-</em> na miejscu etymologicznej <em>je-</em>, np. <em>jadwab,</em> <em>jażyna </em>= jedwab, jeżyna. Zob. <u><a href="?l1=&l2=dialekt-mazowiecki">Dialekt mazowiecki</a></u>.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (662, 1, 'Przejście nagłosowego ra- > re-', 'wymowa grup ja- i ra- na początku wyrazu (w nagłosie) jako je- i re-', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_141_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Przejście <em>-ar- </em>w <em>-er-</em>. Opracowała I. Stąpor na podstawie: Dejna 48, Kucała 23.</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M917.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M917.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M917.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_141_1 = new gallery($(''gallery_141_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPrzejście śródgłosowego -<em>ar</em>- > -<em>er</em>-.<strong> </strong>Wymiana <em>-ar- </em>śródgłosowego, czyli występującego między spółgłoskami, na <em>-er-</em>, a więc wymowa typu <em>umer, poder</em>, <em>terli, zaperty, umerlak, zer, zerli </em>nie jest obecnie systemowa, podobnie jak przejście nagłosowego <em>ja- > je-</em> i <em>ra- > re-</em>. Przejście -<em>ar</em>- > <em>-er-</em> jest zjawiskiem starym, sięgającym doby przedpiśmiennej języka polskiego, obejmującym niegdyś całą północną Polskę z Wielkopolską włącznie, nigdy jednak nie przybrało większych rozmiarów i nie ogarnęło większej liczby wyrazów. Zmiana ta pojawia się tylko w niektórych formach czasowników, m.in. <em>trzeć</em>, <em>drzeć</em>, <em>żreć</em>, <em>umrzeć</em>, <em>uprzeć się</em>, <em>zaprzeć</em>, <em>zawrzeć,</em> oraz rzeczowników odczasownikowych, np. <em>tartak</em>, <em>tarcica</em>, <em>umarlak</em>, <em>darń</em>. Współcześnie jej zasięg ogranicza się do Mazowsza, głównie prawobrzeżnego (bez jego południowej części), Suwalszczyzny, części zachodniej Podlasia, części ziemi chełmińsko-dobrzyńskiej, Kociewia. Granicę południowo-zachodnią wytycza linia: Radzyń – Garwolin – Sochaczew – Płock – Lipno – Chełmno – Kościerzyna. Formy z <em>-er-</em> stopniowo wycofują się z omawianych wyrazów na północ, ustępując przed szerzącymi się w tym kierunku południowomazowieckimi i literackimi formami z -<em>ar</em>-. Najdłużej utrzymują się formy z <em>er</em> ← <em>ar</em> na miejscu dawnego → sonantu <em>ŗ’</em>, ponieważ przejście to było wspierane wyrównaniami do form z kontynuantami niestwardniałego <em>ŗ’</em>. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=706">Sonanty</a></u>. <u><a href="?l1=&l2=dialekt-mazowiecki">Dialekt mazowiecki</a></u>.</p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=142&Itemid=58">\r\n </a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=140&Itemid=58">\r\n »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n\r\n', 0, 1), (663, 1, 'Przejście śródgłosowego -ar- > -er-', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">{smoothgallery image=M917.gif&title=Leksykon&caption=Przejście <em>-ar- </em>w <em>-er-</em>. Opracowano na podstawie: Dejna 48, Kucała 23.}Przejście śródgłosowego -<em>ar</em>- > -<em>er</em>-.<strong> </strong>Wymiana <em>-ar- </em>śródgłosowego, czyli występującego między spółgłoskami, na <em>-er-</em>, a więc wymowa typu <em>umer, poder</em>, <em>terli, zaperty, umerlak, zer, zerli </em>nie jest obecnie systemowa, podobnie jak przejście nagłosowego <em>ja- > je-</em> i <em>ra- > re-</em>. Przejście -<em>ar</em>- > <em>-er-</em> jest zjawiskiem starym, sięgającym doby przedpiśmiennej języka polskiego, obejmującym niegdyś całą północną Polskę z Wielkopolską włącznie, nigdy jednak nie przybrało większych rozmiarów i nie ogarnęło większej liczby wyrazów. Zmiana ta pojawia się tylko w niektórych formach czasowników, m.in. <em>trzeć</em>, <em>drzeć</em>, <em>żreć</em>, <em>umrzeć</em>, <em>uprzeć się</em>, <em>zaprzeć</em>, <em>zawrzeć,</em> oraz rzeczowników odczasownikowych, np. <em>tartak</em>, <em>tarcica</em>, <em>umarlak</em>, <em>darń</em>. Współcześnie jej zasięg ogranicza się do Mazowsza, głównie prawobrzeżnego (bez jego południowej części), Suwalszczyzny, części zachodniej Podlasia, części ziemi chełmińsko-dobrzyńskiej, Kociewia. Granicę południowo-zachodnią wytycza linia: Radzyń – Garwolin – Sochaczew – Płock – Lipno – Chełmno – Kościerzyna. Formy z <em>-er-</em> stopniowo wycofują się z omawianych wyrazów na północ, ustępując przed szerzącymi się w tym kierunku południowomazowieckimi i literackimi formami z -<em>ar</em>-. Najdłużej utrzymują się formy z <em>er</em> ← <em>ar</em> na miejscu dawnego → sonantu <em>ŗ’</em>, ponieważ przejście to było wspierane wyrównaniami do form z kontynuantami niestwardniałego <em>ŗ’</em>. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=706">Sonanty</a></u>. <u><a href="?l1=&l2=dialekt-mazowiecki">Dialekt mazowiecki</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (664, 1, 'Przejście wygłosowego -aj > -ej', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-left: 2.85pt; line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><br />\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_140_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Przejście wygłosowych grup <em>-aj > -ej</em>. Opracowano na podstawie: Dejna 50, Kucała 24.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M918.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M918.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M918.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_140_1 = new gallery($(''gallery_140_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPrzejście wygłosowego -<em>aj </em>> -<em>ej</em><em>.</em> Wymiana <em>-aj > -ej</em>, a więc wymowa typu <em>dej, słuchej, czekej, tutej, dzisiej</em>, to cecha typowa przede wszystkim dla zachodniej i południowej Polski (Wielkopolska, Śląsk), w niektórych wyrazach obejmująca znaczną część Małopolski, a niekiedy (w formach przysłówków <em>dzisiaj</em>, <em>wczoraj</em> i <em>tutaj</em>) trafiająca się też na Mazowszu. Występuje głównie w rozkaźniku (2. os. lp. trybu rozkazującego), np. <em>śpiywej, zapytej się, </em>oraz w formach przysłówków: <em>dzisiej, wczorej, tutej, </em>w których wygłosowe <em>-ej </em>można tłumaczyć również analogią do form przymiotnikowych: d<em>zisiejszy, wczorajszy, tutejszy</em>. W formach rozkaźnika ma natomiast charakter fonetyczny, tj. objaśnia się to zjawisko jako przesunięcie ku przodowi i zwężenie artykulacji samogłoski <em>a</em> przed tautosylabicznym <em>j</em>. Formy rozkaźnika z <em>-ej</em> mają różny zasięg. Najszerzej, gdyż obejmują również większość Małopolski, są znane formy z <em>-ej</em> w formach rozkaźnika od czasownika <em>dać</em>, np. <em>dej, dejcie, dejta</em>. Mimo zakresu form z -<em>ej</em> < -<em>aj</em> typowego przede wszystkim dla południowej i zachodniej Polski uprzednioną artykulację przed <em>a</em> można obserwować także na Mazowszu, ale w zasadzie tylko w formach przysłówków <em>dzisiaj</em>, <em>wczoraj</em> i <em>tutaj</em>, co można uważać za skutek wyrównań analogicznych. Sporadycznie na Mazowszu bliższym do linii Wisły mogą się też pojawić formy rozkaźnika typu <em>dej, czytej</em>. </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (665, 1, 'Przejście wygłosowego -ej > -i/-y', '0', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Przejście wygłosowego -<em>ej > -i/-y</em>. Wymiana <em>-ej</em> <em>></em> <em>-i </em>lub <em>-y</em>, czyli wymowa typu <em>mili, wiyncy</em>, charakteryzuje wiele gwar. Samogłoska <em>e</em> w grupie <em>-ej </em>ścieśnia się do <em>-i </em>(po spółgłoskach miękkich) lub do <em>-y </em>(po spółgłoskach stwardniałych, także tych, które w gwarach mazurzących uległy mazurzeniu), a jota w wygłosie zanika. Cecha ta występuje w stopniu wyższym przysłówków, por. <em>dawni, lepi, g<sup>ł</sup>orzy, <sup>j</sup>inacy, pryndzy, śmieli </em>= lepiej, gorzej, inaczej, prędzej, śmielej, oraz w końcówce <em>-ej </em>zaimków przymiotnych i przymiotników, por. <em>w naszy wsi</em>, <em>u swoi siostry </em>= w naszej wsi, u swojej siostry.</p><br>', 0, NULL), (666, 1, 'Przejście wygłosowego -ch > -k', 'wymowa ch na końcu wyrazu (w wygłosie) jako k', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_138_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Przejście wygłosowego <em>-ch > -k</em>. Opracowano na podstawie: Dejna 22.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M919.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M919.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M919.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_138_1 = new gallery($(''gallery_138_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPrzejście wygłosowego ‑<em>ch</em> → ‑<em>k</em>, czyli wymowa typu <em>mek</em>, <em>na</em> <em>nogak</em>, <em>tyk</em> <em>staryk</em>, <em>niek</em>, to stara zmiana, typowo małopolska, która dokonała się między XII (<em>ch</em> po zaniku jerów znalazło się w wygłosie) a XV w. (już wtedy przenikała do języka ogólnego). Genezy tego zjawiska upatruje się w osłabieniu artykulacji <em>ch</em> i tendencji do jego zanikania, charakterystycznej m.in. dla znacznych obszarów Małopolski. Zanik słabego ‑<em>ch</em> w wygłosie wielu wyrazów spowodowałby poważne komplikacje w systemie, np. formy <em>da<sup>ch</sup></em>, <em>na</em> <em>noga<sup>ch</sup></em>, <em>ty<sup>ch</sup></em>, <em>dobry<sup>ch</sup></em>, <em>ńe<sup>ch</sup></em> zidentyfikowałyby się z <em>da</em>, <em>noga</em>, <em>ty</em>, <em>dobry</em>, <em>ńe</em>; stąd zastąpienie go przez wyraziste zwarto-wybuchowe <em>k</em>. Istotą omawianego zjawiska jest zatem wzmocnienie artykulacji przez całkowite zwarcie tylnej części języka. Wymiana ‑<em>ch</em> → ‑<em>k</em> we wszystkich pozycjach wygłosowych: <em>byłek</em>, <em>tyk</em> <em>staryk</em>, <em>niek</em>, <em>grok</em>, utrzymuje się w górzystej części Małopolski (Podhale i Orawa z przyległymi okolicami Pogórza po Żywiec, Chrzanów, Wadowice, Myślenice, Limanową, Nowy Targ, Bukowinę). Znacznie szerszy zasięg ma zachowanie tej wymiany w końcówkach fleksyjnych bądź zleksykalizowanych formach: <em>niek</em>, <em>dotykcza<sup>o</sup>s</em>, <em>dvo<sup>u</sup>k</em>, przy usunięciu jej z bezkońcówkowych tematów rzeczowników rdzennych na skutek analogii do postaci tematów w przypadkach zależnych, np. <em>duch</em>, a nie <em>duk</em>, bo <em>ducha</em>. Na zachodzie zmiana ta sięga po okolice Czadcy (Słowacja), Pszczyny, Bytomia, Lublińca, Wielunia, Sieradza; w Kieleckiem i Rzeszowskiem po linię: Brzeziny – Ożarów – Kolbuszowa – Rzeszów – Jasło. Resztki tej wymowy pod Lublinem, Janowem Lubelskim, a także zapisy w zabytkach języka polskiego świadczą o tym, że pierwotnie przejście ‑<em>ch</em> → ‑<em>k</em> obejmowało całą Małopolskę, a nawet szerzyło się w innych dzielnicach. Na Spiszu i w zachodniej części Podhala ‑<em>ch</em> zastąpiono przez ‑<em>f</em>: <em>daf</em>, <em>robiłef</em>, <em>na</em> <em>nogaf</em>, <em>tyf</em> <em>staryf</em>, <em>nief</em>. Zob. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=714">Spółgłoski tylnojęzykowe</a></u>.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (667, 1, 'Przejście wygłosowego lub śródgłosowego -ił, -ył > -uł ', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_137_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Przejście <em>-ił, -ył > -uł</em> w gwarach. Opracowano na podstawie: Dejna 40.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M920.jpg" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M920.jpg" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M920.jpg" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_137_1 = new gallery($(''gallery_137_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPrzejście wygłosowego lub śródgłosowego <em>-ił, -ył > -uł </em>(<em>-y<sup>u</sup>ł</em>). Wymowa typu <em>robiuł</em>, czyli przejście wygłosowego <em>-ił, -ył </em>→ <em>-uł, </em>występuje często na różnych obszarach gwarowych. Polega ona na przesunięciu artykulacji <em>i</em>, <em>y</em> w pozycji tautosylabicznej (tzn. gdy <em>i, y </em>oraz <em>ł </em>należą do tej samej sylaby) do tyłu i jej obniżaniu, wywołanym wpływem <em>ł</em>, zwłaszcza <em>ł</em> wałczonego, artykułowanego z wyrazistym cofnięciem języka. Na skutek tego <em>był</em> wymawia się jako <em>buł</em> lub rozszerzone <em>bo<sup>u</sup>ł</em>, <em>pił</em> → <em>piuł</em> lub <em>pio<sup>u</sup>ł</em>. Proces ten objął obszary na północy i zachodzie od od okolic Suwałk i Augustowa po Lublin i Kraśnik, dalej Łowicz, Koło, Tarnowskie Góry, Cieszyn, a na północy od Czarnkowa, Bydgoszczy po Bytom i Tczew oraz Limanową, Jasło, Busko, Brzesko. Dotyczy przede wszystkim form 3. os. lp. r. męskiego czasu przeszłego: <em>prowadziu<strong>ł, </strong>buł,</em><strong> </strong><em>ch<sup>ł</sup>odziuł, robiuł, pobiuł, </em><em>wch<sup>ł</sup>odziuł, zapłaciuł, włozuł, puściuł, natrafiuł, załozuł, przetrąciuł,<sup> ł</sup>odskoczuł, nawróciuł, chyciuł, spuściuł,<sup> ł</sup>ożeniuł, zgodziuł</em> = prowadził, był,<em> </em>chodził, robił, pobił, wchodził, zapłacił, włożył, puścił, natrafił, założył, przetrącił,<sup> </sup>odskoczył, nawrócił, chwycił, spuścił,<sup> </sup>ożenił się, zgodził. Na skutek wyrównań analogicznych ten typ tematu może się upowszechniać w całej odmianie, a więc i tam, gdzie <em>i</em>, <em>y</em> oraz <em>ł</em> należą do dwu odrębnych sylab, czyli są heterosylabiczne, np. w 1. os. r. m.: <em>jeździułem, puściułem = </em>jeździłem, puściłem, czy w formach nijakich i żeńskich czasu przeszłego: <em>buło // by<sup>u</sup>ło, nabuła </em>= było, nabyła, a nawet w liczbie mnogiej: <em>buli </em>= byli. Pojawia się również w rzeczowniku <em>k<sup>ł</sup>obuła </em>= kobyła na znacznie mniejszym obszarze w pasie od Tarnowskich Gór i Koźla na Śląsku po Czarnków w Wielkopolsce oraz w okolicach Sącza i Limanowej (w gwarze podegrodzkiej). Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=693">Samogłoski przed spółgłoskami półotwartymi ustnymi</a></u>.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (668, 1, 'Przesada poprawnościowa', '(hiperpoprawność językowa), przejawia się w unikaniu form językowych zgodnych z normą językową jako rzekomo błędnych i zastępowaniu ich ? hiperyzmami, tj. formami błędnymi, niesłusznie uważanymi za lepsze.', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Przesada poprawnościowa. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=595">Hiperpoprawność językowa</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (669, 1, 'Przestawka', 'przestawianie kolejności głosek w sylabie lub kolejności sylab', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Przestawka<strong> </strong>(inaczej <u><a href="?l1=leksykon&lid=629">metateza</a></u>) to przestawianie kolejności głosek w sylabie. Mianem tym określa się głównie historyczny proces przestawki spółgłosek płynnych, tj. <em>r</em>, <em>l</em> w pozycji po <em>o</em> (← <em>ă</em>), <em>e</em>, który dokonał się w okresie rozpadu wspólnoty prasłowiańskiej (VIII-IX w.) pod wpływem tendencji do otwierania sylab, tzn. kończenia <span>ich </span>samogłoską (tzw. prawo sylaby otwartej), i dał w trzech odłamach Słowiańszczyzny różne rezultaty. W języku ogólnopolskim na miejsc<span>u</span> psł. grup <em>orT</em>, <em>olT</em> (<em>T</em> oznacza jakąkolwiek spółgłoskę) w nagłosie mamy grupy <em>raT</em>, <em>łaT</em> (pod dawną intonacją rosnącą dodatkowe wzdłużenie samogłoski): <em>ramię</em>, <em>łakomy</em>, lub <em>roT</em>, <em>łoT</em> (pod dawną intonacją opadającą) obocznie do <em>róT</em>, <em>łóT</em> ze względu na późniejsze procesy fonetyczne: <em>rola</em>, <em>równy</em>, <em>łokieć</em>, <em>łódź</em>. W śródgłosie przestawka <span>oraz </span>późniejsze zmiany fonetyczne spowodowały powstanie grup <em>TroT</em>//<em>TróT</em>, <em>TłoT</em>//<em>TłóT</em>, <em>TrzeT</em>//<em>TrzoT<span>//TrzóT</span></em>, <em>TleT<span>//TloT</span></em>: <em>broda</em>, <em>mróz</em>, <em>złoto</em>, <em>włóczyć</em>, <em>brzeg</em>, <em>brzoza</em>, <em><span>brzózka</span></em><span>, </span><em>mleko</em>, <em><span>plon</span></em><span>.</span> W → dialektach polskich rezultaty tej dawnej przestawki są takie same jak w języku ogp. Ślady grupy <em>TorT</em> bez przestawki zachowały się w nazwach miejscowych na całym niemal obszarze Polski: <em>Karwowo</em> (w okolicach Łomży, Sochaczewa, Płocka), <em>Gardno</em> (w okolicach Radomia), <em>Wyszegard</em> itd. W gwarach ludowych Małopolski środkowej można natomiast obserwować przestawkę w grupie <em>śr</em>, <em>źr</em> i <em>kt, </em>por. <em><span>urzić, porzić </span></em><span>oraz </span><em><span>tko</span></em><span>, </span><em><span>tkóry </span></em><span> </span>(zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=587">Grupa spółgłoskowa </a><em><a href="index.php?option=com_content&task=view&id=217&Itemid=58">kt</a></em></u>, <a href="?l1=leksykon&lid=588">Grupy spółgłoskowe kontynuujące psł. <em>*sr’, *zr’</em></a>), a także w wielu gwarach Polski w pojedynczych wyrazach, zwłaszcza pochodzenia obcego, np. <em>druszlak // durślok</em> = durszlak, <em>korcipka </em>= kocierpka ‘korczyna’. Rzadka jest przestawka w<span> wygłosowej grupie spółgłoskowej</span>, np. <em><span>móld sie</span></em><span> = módl się<span>, a także </span></span>przestawka międzysylabowa, np.<span> <em>parszpot, kralnet, korowłotek </em>= paszport, klarnet, kołowrotek</span>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (670, 1, 'Przydech', 'poprzedzanie samogłoski a (sporadycznie innej) na początku wyrazu (w nagłosie) przez h', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Przydech<strong> </strong>to rodzaj artykulacji krtaniowej lub tylnojęzykowej przed nagłosem samogłoskowym, oznaczany w piśmie przez <em>h</em>‑, tu przez <em>h</em> w indeksie górnym (w transkrypcji fonetycznej <em>x</em>): <em><sup>h</sup>armata</em>, <em><sup>H</sup>Ameryka</em>. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=711">Spółgłoski protetyczne</a></u>. Spółgłoska protetyczna <em><sup>h</sup></em> jest o wiele rzadsza w gwarach polskich niż <em>ł</em> (<em>u</em> niezgłoskotwórcze) lub <em>j</em>. Występuje głównie przed nagłosowym <em>a</em>, podobnie jak <em>j</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=656">Prejotacja</a></u>), np. <em>hale, harbuz, hambitny, hałun</em> = ale, arbuz, ambitny, ałun, sporadycznie przed <em>u</em>, np. <em><sup>h</sup>ulica</em> = ulica.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (671, 1, 'Przyimki', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Przyimki<strong> </strong>w gwarach w porównaniu z językiem ogólnopolskim cechują pewne różnice fonetyczne oraz odmienny zakres użycia. W gwarach Polski południowej i środkowej zamiast ogp. <em>ku</em> występuje <em>pu</em>: <em>pu</em> <em>kościach</em> <em>łamie</em>, <em>pu</em> <em>rzece</em>, w innych – <em>wele</em> zamiast <em>wedle</em>, <em>pole</em> zamiast <em>podle</em>, <em>kole</em> lub <em>kele</em> zamiast <em>koło</em>, np. <em>wela</em> <em>domu</em>, <em>pole</em> <em>chójki</em> ‘obok sosny’, <em>kele</em> <em>Chełmna</em>, <em>kole</em> <em>wsi</em>. Przyimki <em>w</em>, <em>z</em> w gwarach Polski zachodni<span>ej</span> i południow<span>ej </span>są zastępowane przez <em>we</em>, <em>ze</em>, gdy nagłos następnego wyrazu rozpoczyna się od takiej samej lub bliskiej im spółgłoski. (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=563">Ruchome <em>e</em></a></u>)<span>; podobny stan dotyczy </span>także <span>przyimków </span><em>od</em>, <em>nad</em>, <em>pod</em>, <em>przed</em> przed grupami z <em>d</em>, np. <em>we</em> <em>wodzie</em>, <em>ze</em> <em>sokiem</em>, <em>ze</em> <em>siana</em>, <em>we</em> <em>fajce</em>, <span>oraz</span> <em>pode</em> <em>dworem</em>, <em>przede</em> <em>dniem</em>, <em>ode</em> <em>drogi</em>. Na wschód od tych terenów, w Polsce środkowej, północnej i wschodniej przyimki te mają postać identyczną z językiem ogólnym – <em>z sianem</em>, <em><span>od dworu </span></em>itp. W Wielkopolsce, głównie pod Poznaniem, występują przyimki podwojone: <em>wew</em> <em>feriach</em>, <em>wew</em> <em>łóżku</em>, <em>zez</em> <em>matką</em><span>,</span> <em>wew</em> <em>Poznaniu</em>. Dosyć częsty jest inny niż w języku ogólnym zakres użycia przyimków. Na południowym zachodzie zamiast <em>do</em> używa się <em>ku</em>: <em>zaniosłem</em> <em>ku</em> <em>panu</em>, <em>ku</em> <em>obiadu</em>. <span>Przyimek <em>do</em></span> może czasem wystąpić zamiast <em>na</em>, np. <em>Jasia</em> <em>do</em> <em>wojny</em> <em>wołają</em>, lub <em>po</em>, np. <em>mają</em> <em>jechać</em> <em>do</em> <em>sprawunków</em>. W wielu gwarach (głównie na północy: w gwarach krajniackich, malborsko-lubawskich, chełmińsko-dobrzyńskich<span>, lecz nie tylko, także np. w Małopolsce południowej</span>) nie jest ściśle odróżniony zakres użycia przyimków <em>bez</em> i <em>przez</em>, por. <em>bez</em> <em>las</em>, <em>bez</em> <em>drzwi</em>, <em>bez</em> <em>siedem</em> <em>lat</em>, <em>przez</em> <em>czapki</em>, <em>ostał</em> <em>przez</em> <em>konia</em>. W Polsce północno-wschodniej, m.in. na Białostocczyźnie, w gwarach podlasko-suwalskich przyimek <em>dla</em> często występuje w konstrukcjach z dopełniaczem (<span>wyrażenie przyimkowe </span><em>dla</em> + D.) zamiast <span>rekcji celownikowej</span>, np. <em>mówilim</em> <em>dla</em> <em>babci</em>, <em>podziękuj dla</em> <em>taty</em>, <em>powiedz dla pani dzień dobry</em>. Jest to cecha składniowa o szerszym zasięg<span>u,</span> obejmująca też polszczyznę kresową (tj. Kresów Wschodnich). <span>W dialektach n</span>ierzadkie są <span>ponadto </span>przyimki złożone: <em>poza</em>, <em>poprzed</em>, <em>spoza</em>, <em>sprzed</em>. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=525">Archaizmy składniowe</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (672, 1, 'Przymiotniki dzierżawcze', 'tworzone od imion i nazw własnych ludzi i istot żywych dla określenia przynależności przedmiotu do osoby wskazanej przez przymiotnik', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Przymiotniki dzierżawcze<strong> </strong>tworzone są od imion i nazw własnych ludzi dla określenia przynależności przedmiotu do osoby wskazanej przez przymiotnik. W gwarach przymiotniki dzierżawcze występują częściej niż w języku ogólnym, np. <em>pisarzowa</em> <em>córka</em>, <em>Mazgajowa</em> <em>Maryśka</em>, <em>Ziętków</em> <em>syn</em>, <em>kowalowe</em> <em>podwórze</em>, <em>Kaścyn</em> <em>sweter</em>, <em>Grzesiowo kosula</em>, a niekiedy całkowicie zastępują konstrukcje z dopełniaczem (tzw. genetivus possesivus), typu <em>córka</em> <em>pisarza</em>, <em>podwórze</em> <em>kowala</em>, <em>sweter</em> <em>Kaśki</em>. Przymiotniki dzierżawcze były charakterystyczne dla języka staropolskiego. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=526">Archaizmy słowotwórcze</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (673, 1, 'Przysłówki', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Przysłówki<strong> </strong>w dialektach ludowych wykazują znaczne zróżnicowanie w stosunku do języka ogólnego, przede wszystkim pod względem budowy słowotwórczej. Szczególnie wyróżniają się przysłówki odzaimkowe i odrzeczownikowe. Do najbardziej charakterystycznych przyrostków gwarowych należą: ‑<em>k</em>, ‑<em>ki</em> (<em><span>dzisiok</span></em>, <em>tutok</em>, <em>wtedyk</em>, <em>jeszczyk</em>, <em>cokolek</em>, <em>zarazki</em>, <em>zawdyk</em>), ‑<em>j </em>(<em>tamoj</em>, <em>hawoj</em>, <em>teraj</em>, <em>kiedaj</em>, <em>wtedaj</em>, <em>znowuj</em>), ‑<em>ny</em>, ‑<em>ni</em> (<em>kany</em> = kędy, <em>nikany</em>, <em>teni</em>, <em>kani</em>), ‑<em>si</em> (<em>skądsi</em>, <em>kajsi</em>). Mogą występować również formy skrócone przysłówków: <em>kie</em>, <em>wte</em>, <em>te</em>, <em>sa</em>, <em>tera</em>, <em>zara</em> = kiedy, wtedy, tamo, samo, teraz, zaraz. Nie są też rzadkością przysłówki zdrobniałe, np. <em>zarazicko</em>, <em>zaraniuteńko </em>(zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=763">Zdrobnienia</a></u>). Przysłówki odprzymiotnikowe w gwarach cechuje przejście ‑<em>ej</em> → ‑<em>i</em>, ‑<em>y</em> w stopniu wyższym (<em>bardzi</em>, <em>lepi</em>, <em>dal</em>, <em>prości</em>, <em>gorzy</em>, <em>wyży</em>) oraz zróżnicowanie terytorialne przedrostków w stopniu najwyższym: <em>naj</em>‑ na Mazowszu, <em>na<sup>o</sup></em>‑ w Wielkopolsce, <em>nej</em>‑ w części Śląska i Małopolski (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=719">Stopniowanie przymiotników i przysłówków</a>). Archaiczne formy przysłówków <em>wczora</em>, <em>nigda</em>, <em>wsze</em>, <em>więce</em> są rzadkie. Do osobliwości należą formy <em>ni u kogo</em>, <em>niżaden</em> (Lubelskie). W funkcji przysłówków w gwarach występują także zwroty przyimkowe, typu <em>na śpioncku</em>, <em>po</em> <em>stojoncku</em>, <em>po</em> <em>leżoncku</em>, a także imiesłowy na ‑<em>ęcy</em>//‑<em>ący</em>: <em>leżęcy</em>, <em>śpiewajęcy</em>. Przysłówki o gwarowej postaci mają różny zasięg. Na całym obszarze dialektalnym występują przysłówki <em>kiedy</em>, <em>wtedy</em>, <em>nigdy</em>, <em>teraz</em>//<em>tera</em>, <em>zaraz</em>//<em>zara</em>, <em>zawsze</em>//<em>zawdy</em>. Niektóre jednak są związane z określonym terenem, np. <em>kień</em>, <em>kań</em> ‘gdzie’ oraz <em>hani</em>, <em>hań, hajnok</em> ‘tam’ <span>to formy małopolskie i śląskie, </span><em>kieni</em>, <em>kień</em> ‘gdzie’ –<span> mazowieckie</span>. Duże zróżnicowanie panuje w Małopolsce południowej i na Śląsku, niewielkie na Mazowszu (bez Mazur) i w Wielkopolsce. Różnice znaczeniowe są mniejsze, np. <em>kiedy</em> może oznaczać również ‘kiedykolwiek, kiedyś, kiedy indziej’.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (674, 1, 'Regionalizm', 'element językowy (cecha fonetyczna, morfologiczna, konstrukcja składniowa, wyraz, frazeologizm) występujący na części obszaru j. narodowego, ograniczonej do pewnego regionu (stąd nazwa). występujący w języku wszystkich jego mieszkańców, także inteligencję, aprobowane przez normy języka ogólnego (tym różnią się od dialektyzmów)', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify;">Regionalizm to element językowy (cecha fonetyczna, morfologiczna, konstrukcja składniowa, wyraz, frazeologizm) występujący na części obszaru języka narodowego, ograniczonej do pewnego regionu (stąd nazwa). Inaczej – regionalizm to wyznacznik regionalnej odmiany polszczyzny ogólnej. Regionalizmy występują w języku wszystkich mieszkańców regionu, także warstwy wykształconej (inteligencji) zarówno w mowie, jak i w piśmie, w związku z czym są aprobowane przez normy języka ogólnego, czym różnią się od dialektyzmów. Regionalizmy stanowią zatem ogniwo pośrednie między składnikami języka ogólnego a elementami dialektów ludowych (dialektyzmami). Z tymi pierwszymi łączy je kodyfikacja (aprobata normatywna), a z drugimi – nieogólnopolski zasięg (ograniczenie terytorialne ich występowania). Niemal wszystkie regionalizmy leksykalne mieszczą się jednak głównie w użytkowej normie regionalnej, do polszczyzny wzorcowej wchodzą jako warianty tylko nieliczne z nich (np. <em>borówki</em> i <em>czarne jagody</em>). Pewne regionalizmy tego typu pomimo powszechności używania na określonym obszarze pozostają jednak poza normą, nawet użytkową, np. południowopolskie <em>ubierać płaszcz, sukienkę, </em>poprawne <em>wkładać płaszcz, sukienkę </em>albo <em>ubierać się w płaszcz, sukienkę. </em>Podkreślić należy także to, że regionalizmy stosują również ci, którzy posługują się tylko<strong> </strong>gwarami ludowymi danego regionu (nie używają języka ogólnego<strong>)</strong>, a zatem regionalizm to wyznacznik językowy ogółu mieszkańców regionu. Regionalny charakter ma zróżnicowanie fonetyki międzywyrazowej (udźwięczniającej i nieudźwięczniającej), odmienność formantów słowotwórczych, np. <em>krawczyni</em> : <em>krawcowa</em> (Małopolska : Mazowsze = ogp.), różne słownictwo, np. <em>ziemniaki</em> (Małopolska) : <em>pyrki</em> (Wielkopolska) : <em>kartofle</em> (Mazowsze = ogp.). Nacechowanie regionalne zyskują niejednokrotnie wyrazy wychodzące z użycia w języku ogólnym (przestarzałe), np. <em>jaźwiec</em> (ogp. <em>borsuk</em>), <em>sośnik</em> (ogp. <em>lemiesz</em>), <em>szwacz</em> (ogp. <em>krawiec</em>). Regionalizmy leksykalne obejmują przede wszystkim rzeczowniki, i to rzeczowniki konkretne, z takich działów jak nazwy roślin (krakowskie <em>borówka, liszki, </em>poznańskie <em>świętojanki </em>‘porzeczki’,<em> modrak</em>), nazwy artykułów spożywczych (krakowskie <em>kasza tatarczana, grysik, </em>poznańskie <em>szabel </em>‘fasola’, białostockie <em>ołatki </em>‘placki ziemniaczane’), wyrazy związane z gospodarstwem domowym (krakowskie <em>sagan, szabaśnik, </em>poznańskie <em>haczyk, </em>białostockie <em> baleja </em>‘balia’, <em>koczerga </em>‘pogrzebacz’) i z człowiekiem; tu należą nazwy części ciała (poznańskie <em>giry, </em>białostockie <em>halopy </em>‘nogi’), ale przede wszystkim ekspresywne określenia człowieka (krakowskie <em>łobuz, andrus, </em>poznańskie <em>rober </em>‘urwis, nicpoń’, <em>gzub </em>‘malec’, białostockie <em>ciuma </em>‘kobieta ociężała’). Także regionalne przymiotniki i czasowniki odnoszą się do cech i czynności najbardziej podstawowych, związanych z codziennym życiem i jego problemami (krakowskie <em>jadzić się </em>‘ropieć, nie goić się’, poznańskie <em>mączkować </em>‘krochmalić’, białostockie <em>topić </em>(palić w piecu), krakowskie <em>przejściowy </em>(płaszcz), poznańskie <em>modrakowy </em>‘niebieski’, białostockie <em>tarkowane </em>(jabłka) ‘tarte’. Główne typy regionalizmów leksykalnych to: 1) regionalizmy o podłożu gwarowym, np. krakowskie <em>bil</em> ‘słonina’, <em>drzewko </em>‘choinka’, poznańskie <em>pyrki, glapa </em>‘wrona’, warszawskie <em>dzieciak, kurczak, </em>białostockie <em>doktorka, mączka </em>‘miałki cukier’; 2) regionalizmy będące kontynuacją wyrazów staropolskich w ich formie i znaczeniu (archaizmy, np. krakowskie <em>kaflarz </em>‘zdun’, <em>prawie</em> ‘akurat’, poznańskie <em>rżany </em>‘żytni’, <em>gościniec</em> ‘karczma’, <em>młodzie </em>‘drożdże’; 3) regionalizmy powstałe pod wpływem języków obcych (zapożyczenia różnych typów), np. poznańskie <em>tytka </em>‘torba papierowa’, <em>fyrtel</em> ‘kąt, okolica, rejon’<em>, </em>krakowskie <em>krachla, flaszka, </em>białostockie <em>durny, pastka </em>‘pułapka na myszy’. Współcześnie regionalizmy zanikają, do czego przyczyniły się radio i telewizja, propagujące jednolitą polszczyznę o podłożu regionalnym warszawskim. Dopiero ostatnio, wraz z odżyciem ruchów regionalnych, dochodzi do nowego spojrzenia na regionalny, „swojski” sposób mówienia i zaczyna się postrzegać odrębność językową własnych regionów jako wartość. Zachowanie regionalizmów świadczy o bogactwie języka, sprzyja jego różnorodności i jest odzwierciedleniem historii i kultury danego regionu. Zob. więcej: Podstawy dialektologii/ I. Czym zajmuje się dialektologia?/ 1.4. <a href="?l1=&l2=dialektyzmy-mwr">Dialektyzmy a regionalizmy</a>, 1.5. <a href="?l1=&l2=typy-i-przyklady-mwr">Typy i przykłady regionalizmów</a>. Por. <a href="?l1=leksykon&lid=675">Regionalne odmiany polszczyzny</a>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (675, 1, 'Regionalne odmiany polszczyzny', 'odmiany języka ogólnego, mające pewne cechy charakterystyczne tylko dla danych regionów', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Regionalne odmiany polszczyzny<strong> </strong>to terytorialne warianty języka ogólnego, mające oprócz wszystkich istotnych cech języka ogólnego także środki językowe charakterystyczne tylko dla danych regionów. Do połowy XX wieku polszczyzna regionalna była też ograniczona do środowiska inteligencji danego regionu jako jej mowa codzienna, a więc był to wariant terytorialno-środowiskowy języka ogólnego. Obecnie w związku z procesami demokratyzacji języka regionalizmy pojawiają się w mowie ludności różnych grup społecznych danego regionu, nie tylko w języku inteligencji. Różnice między odmianami regionalnymi polszczyzny są niewielkie i nie zakłócają one komunikacji językowej. Najbardziej widoczne są w słownictwie, a współcześnie coraz bardziej się zacierają. Zob. więcej: Podstawy dialektologii/ I. Czym zajmuje się dialektologia?/1.3. <u><a href="?l1=&l2=dialekty-i-gwary-a-odmiany-mwr">Dialekty i gwary ludowe a odmiany regionalne polszczyzny</a></u>, 1.4. <u><a href="?l1=&l2=dialektyzmy-mwr">Dialektyzmy a regionalizmy</a></u>, 1.5. <u><a href="?l1=mapa-serwisu&l2=typy-i-przyklady-mwr">Typy i przykłady regionalizmów</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (676, 1, 'Rodzaj gramatyczny ', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Rodzaj gramatyczny w gwarach. Różnice w zakresie rodzaju gramatycznego między gwarami ludowymi a językiem ogólnopolskim dotyczą przede wszystkim innego zakresu stosowania form męsko- i niemęskoosobowych, rzadziej form męskożywotnych i niemęskożywotnych, oraz zmian rodzaju niektórych rzeczowników. W gwarach kategoria znaczeniowa męskoosobowości nie zawsze jest wyodrębniana. Stan zgodny z językiem ogólnym panuje w Wielkopolsce (bez części wschodniej), w południowej Małopolsce i na Śląsku, por. <em>ci biedni chłopi spali</em>, ale <em>te dobre psy spały</em>. Na pozostałym obszarze Małopolski wraz z Lubelszczyzną brak zróżnicowania form, por. <em>te ludzie szły kraść </em>i <em>te dziewczyny płakały</em>. W niektórych gwarach (tucholskie, krajniackie, wschodniowielkopolskie, kujawskie, zachodniomazowieckie, warmińskie, kurpiowskie) wyodrębnienie kategorii męskoosobowości obejmuje tylko formy czasu przeszłego czasowników (z pominięciem przymiotników i zaimków) – <em>te</em> <em>stare</em> <em>chłopy</em> <em>szli</em> <em>orać</em>, ale <em>te</em> <em>kobiety</em> <em>prały</em>. Na innych obszarach (północne i wschodnie Mazowsze, Podlasie, Lubawskie, Ostródzkie, Kociewie) formy męskoosobowe występują w odniesieniu do wszystkich trzech rodzajów, a przymiotniki i zaimki nie wykazują różnic, por. <em>te</em> <em>ludzie</em> <em>szli</em> <em>kraść</em>, <em>te</em> <em>kobiety</em> <em>prali</em>, <em>te</em> <em>dzieci</em> <em>mówili</em>. Zróżnicowanie form w zakresie kategorii męskoosobowości jest tak duże, że występują wahania w obrębie tej samej gwary, a nawet idiolektu, np. <em>Mniemce</em> <em>wszystko</em> <em>zniszczyli </em>// <em>Mniemce</em> <em>wyganiały</em>. Prowadzi to nierzadko do zanikania kategorii męskoosobowości. W wielu gwarach zrównanie dopełniacza i biernika lp. charakteryzujące rzeczowniki męskożywotne wykracza poza nie, por. <em>związać</em> <em>buta</em>, <em>widzieć</em> <em>smoczka</em>, <em>mieć</em> <em>kija</em> (zjawisko coraz powszechniejsze w potocznej polszczyźnie mówionej). Mniej różnic jest <span>między głównymi rodzajami</span>: męskim, żeńskim i nijakim. Najczęstsze wahania rodzaju obejmują rzeczowniki zakończone na spółgłoski palatalne, por. <em>ta</em> <em>t<sup>ł</sup>opol</em>, <em>ta</em> <em>tyncz </em>// <em>tyn</em> <em>t<sup>ł</sup>opol</em>, <em>tyn</em> <em>tyncz, ta kartofla</em>. Na Mazowszu rzeczowniki rodzaju nijakiego na ‑<em>ę</em> oznaczające istoty niedorosłe <span>zaniknęły, zastąpione derywatami z przyrostkiem -<em>ak</em></span>, <span>przykładowe formy</span> <em>cielak</em>, <em>kurczak</em> <span>zastąpiły</span> <em>cielę</em>, <em>kurczę</em>. Na południowym Śląsku natomiast rodzaju nijakiego są także nazwy małych dziewcząt, np. <em>to</em> <em>Lipię</em>, <em>Zuzię</em>. Inny przykład różnic rodzajowych związanych z postacią słowotwórczą wyrazów to np. małopolskie rzeczowniki żeńskie na <em>-ka</em>: <em>beretka, krawatka </em>(ogp. <em>ten beret, krawat</em>). Wśród innych rzeczowników zmian rodzajowych jest mniej, por. <em>ten</em> <em>ulyw</em>, <em>benzyn</em>, <em><sup>j</sup>ud</em> = ulewa, benzyna, udo, <em>to biedro </em>// <em>ta</em> <em>biedra</em>. Niekiedy może się zachować dawny rodzaj niektórych rzeczowników, np. <em>ten chomąt</em>, dziś <em>to chomąto</em>. Zmiany rodzaju mogą nastąpić również pod wpływem obcym, np. na Śląsku pod wpływem języka niemieckiego część rzeczowników <span>męskich zmieniła rodzaj na żeński,</span> por. <em>kasztana</em>, <em>kosa</em> = kłos, <em>granata</em>, <em><sup>ł</sup>ogórka</em>, <em>torta</em>, <em>znaczka</em>, na wschodzie na skutek oddziaływania języków wschodniosłowiańskich (białoruskiego na północy i ukraińskiego <span>– przede wszystkim</span> na południu, ale też na północy) jako wynik akania pojawiają się mianownikowo-biernikowe formy żeńskie zamiast form nijakich rzeczowników, np. <em>jajka, gniazda, wesela</em>. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=540">Czas przeszły</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=647">Odmiana przymiotników</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=648">Odmiana rzeczowników</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=649">Odmiana zaimków</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (677, 1, 'Rozłożona wymowa samogłosek nosowych', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoBodyText">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_127_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Wymowa rozłożona samogłosek nosowych w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 65, 66, 67, Kucała 15.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M921.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M921.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M921.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_127_1 = new gallery($(''gallery_127_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nRozłożona wymowa samogłosek nosowych - inaczej asynchroniczna wymowa obu nosówek - polega na niejednoczesności ruchów warg, języka i podniebienia miękkiego (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=691">Samogłoski nosowe</a></u>). Gdy ruch podniebienia miękkiego zostaje opóźniony w stosunku do ruchu warg i języka, w efekcie powstaje grupa: samogłoska ustna + spółgłoska nosowa, czyli nosowość wyodrębnia się w osobną głoskę. W języku ogólnopolskim zawsze rozłożona jest wymowa samogłosek nosowych występujących przed spółgłoskami zwartymi (zwarto-wybuchowymi, zwarto-szczelinowymi): <em>świenty, świeńcić, tempy </em>(a nie przesadnie poprawnie: święty, święcić, tępy). W gwarach rozłożenie nosowości może występować też w innej pozycji niż w jezyku ogólnym. Przykładowo – na wschodzie w pasie pogranicza polsko-białoruskiego (Suwalszczyzna), Mazowsza wschodniego i północno-wschodniego, części Mazur (także w polszczyźnie kresowej) oraz w części południowego Śląska (wyspowo także na Śląsku środkowym i północnym) wymowa<strong> </strong>rozłożona pojawia się także przed spółgłoskami szczelinowymi: <em>monż</em>, <em>jynzyk</em> = mąż, język. Dwuelementowa (rozłożona) artykulacja samogłoski tylnej <em>-ą</em> w wygłosie, np. <em>robiom</em>, <em>siedzom, chodzom, tom drogom </em>= robią, siedzą, chodzą, tą drogą;<em> </em>często ścieśniona, por. <em>kopio<sup>u</sup>m głymboko<sup>u</sup>m studnio<sup>u</sup>m // kopium głymbokum studnium </em>= kopią głęboką studnią (tj. studnię), charakteryzuje przede wszystkim gwary Polski zachodniej (Wielkopolska i lewobrzeżne Mazowsze), środkowej (pogranicze wielkopolsko-małopolsko-mazowieckie) i częściowo południowej (część wschodnia Śląska i przyległe tereny Małopolski). Coraz częściej słyszy się ją też w polszczyźnie ogólnej. W zachodniej Małopolsce (od okolic Olkusza, Końskich, Radomia niemal po Wisłę) rozłożenie nosówki tylnej <em>-ą </em>w wygłosie występuje w rzeczownikach, przymiotnikach, zaimkach i liczebnikach, natomiast nie dotyczy to czasowników, gdzie wymawia się <em>-ą</em> nosowe (ewentualnie odnosowione <em>o</em>), np. <em>idą tom wąskom drogom // ido tom wąskom drogom</em>. Czasem nosowość jest zastępowana przez <em>j</em>, <em>ł</em> (element niezgłoskotwórczy <em>u</em>, równoważny z <em>ł</em>, ale nie przedniojęzykowym, tylko wymawianym tak jak w polszczyźnie ogólnej). Wymowa taka była charakterystyczna dla części gwar warmińsko-mazurskich i malborsko-lubawskich, np. <em>ksziy<sup>e</sup>jża</em> = księżą, <em>wo<sup>ł</sup>sz</em> = wąż, oraz wyspowo dla gwar północnomazowieckich w okolicach Kolna, a dziś ma znacznie szerszy zasięg, gdyż upowszechnia się też w języku ogólnym.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (678, 1, 'Rozpodobnienie', '(dysymilacja) zróżnicowanie takich samych lub podobnych głosek, sąsiadujących ze sobą w wyrazie', '<p class="MsoBodyText" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Rozpodobnienie, inaczej <u>odpodobnienie</u> lub <u><a href="?l1=leksykon&lid=562">dysymilacja</a></u>, polega na zróżnicowaniu identycznych lub podobnych głosek, pozostających w bliskim sąsiedztwie w obrębie wyrazu. W gwarach szczególnie często zachodzą rozpodobnienia w grupach spółgłoskowych pod względem: 1) miejsca artykulacji, np. dwie spółgłoski tylnojęzykowe różnicują się na grupę: spółgłoska przedniojęzykowo-zębowa + tylnojęzykowa, por. <em>kk</em> → <em>tk</em>: <em>letki</em>, <em>miętki</em> = lekki, miękki, czy dwie przedniojęzykowe przechodzą w grupę: spółgłoska tylnojęzykowa + przedniojęzykowa, por. <em>dł</em> → <em>gł</em>: <em>mgleje, zemgleć</em> = mdleje, zemdleć; i 2) stopnia otwarcia narządów mowy, np. dwie spółgłoski zwarto-szczelinowe różnicują się następująco: spółgłoska szczelinowa + zwarto-szczelinowa, por.<em> kt</em> → <em>cht</em>: <em>chto</em>, <em>nicht</em> = kto, nikt, <em>czt</em> → <em>śt</em>: <em>śtyry</em> = cztery, <em>ct </em><span> </span>→ st: <em>bogastwo,</em> <em>biedastwo</em><span>;</span> lub dwie spółgłoski szczelinowe dają grupę: spółgłoska zwarto-wybuchowa + szczelinowa, por.<em> chrz</em> → <em>krz</em>: <em>krzun</em> = chrzan, itp. Przekształcenie grupy <em>kk</em> w <em>tk, mdl > mgl</em> jest przykładem tendencji do zachowania grup spółgłoskowych przez zapobieganie ich uproszczeniu, np. przesunięcie miejsca artykulacji zagrożonej głoski <em>d</em> ku tyłowi jamy ustnej wzmacnia jej trwałość. Formy <em>mgłe</em>, <em>zemgleli</em>, <em>mgłość</em>, a także <em>moglić się</em>, <em>moglitwa</em> są znane z historii języka polskiego i do dziś zachowane w wielu gwarach (oprócz gwar śląskich). Znacznie rzadsze są rozpodobnienia głosek sąsiadujących ze sobą niebezpośrednio, głównie w wyrazach zapożyczonych, np. <em><span>karkulować </span></em><span>= kalkulować, <em>margalyna</em> = margaryna, </span><em>ruła</em> = rura, <em>lubryka</em> = rubryka<strong>, </strong><span>ale te zmiany można rozpatrywać jako przekręcenia wyrazów obcych, co wynika ze słabej ich adaptacji w gwarach</span>. Rozpodobnienia zachodziły także w historii języka polskiego, np. rezultatem rozpodobnienia grup <em>śrz</em>, <em>źrz</em> ← (*<em>sr’</em>, *<em>zr’</em>) są ogólnopolskie formy <em>środa</em>, <em>źródło</em> zamiast staropolskich <em>śrzoda</em>, <em>źrzódło</em>. Rozpodobnienie jest też poświadczone np. w imieniu <em>Małgorzata</em> ← <em>Margareta</em>. Rozpodobnienie to proces fonetyczny przeciwny do <a href="?l1=leksykon&lid=740">upodobnienia</a> (asymilacji). Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=591">Grupy spółgłoskowe</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (679, 1, 'Rozszerzenie artykulacyjne', 'wymowa sam. wysokich i, y, u przy niższej niż zwykle pozycji języka jako e, o', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_125_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Rozszerzenie artykulacyjne w grupie <em>uN</em> i w grupie <em>ir</em>. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 44, 38, Kucała 18.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M922.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M922.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M922.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_125_1 = new gallery($(''gallery_125_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nRozszerzenie artykulacyjne, czyli wymowa samogłosek wysokich <em>i</em>, <em>y</em>, <em>u</em> przy niższej niż zwykle pozycji języka, powoduje powstanie dźwięków pośrednich między <em>i, y</em> oraz <em>e</em>, a także między <em>u</em> i <em>o</em> lub odpowiednich samogłosek średnich, tj. <em>e, o</em>. Proces ten zachodzi w gwarach przed spółgłoskami półotwartymi ustnymi <em>r</em>, <em>l</em>, <em>ł</em> i nosowymi <em>m</em>, <em>n</em>, <em>m’</em>, <em>ń</em>, a polega na upodobnieniu artykulacji samogłoski do następującej po niej spółgłoski Rozszerzeniu artykulacyjnemu szczególnie często ulegają samogłoski <em>i, y</em>, przy których wymowie język może się obniżać aż do poziomu samogłoski <em>e</em>: stąd formy typu <em>beł</em>, <em>tele</em> (powszechne w Polsce centralnej od okolic Miechowa po Opatów, Łowicz, Kutno, Koło, Radomsko), <em>gościeniec</em>, <em><sup>j</sup>enteres</em>, <em>mówiemy</em> (<em>iN</em> → <em>eN</em> to właściwość głównie mazowiecko-małopolska), <em>miert</em>, <em>sieranka</em> = mirt, firanka. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_125_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Zmiany barwy samogłosek przed spółgłoskami półotwartymi <em>l, ł</em>. Opracowano na podstawie: Dejna 40.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M923.jpg" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M923.jpg" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M923.jpg" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_125_2 = new gallery($(''gallery_125_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nZjawisko rozszerzenia artykulacji powodowane sąsiedztwem półotwartych żywe było już w okresie staropolskim. Zachowało się do dziś w języku ogp. w grupie <em>ir</em>, <em>yr</em> (z psł. *<em>ir</em>, *<em>yr</em>, *<em>ŗ’</em>) → <em>er</em>: <em>sirota</em> → <em>sierota</em>, <em>szyroki</em> → <em>szeroki</em>, <em>śmirć</em> → <em>śmierć</em>. Nie utrzymały się natomiast rozszerzenia <em>i</em>, <em>y</em> przed spółgłoskami nosowymi: <em>dobremi</em>, <em>mówiemy,</em> i płynnymi: <em>sieła</em> = siła, <em>mieły</em> = miły, przenikające do języka ogólnego w XVI-XVIII wieku. Wpływ półotwartych powoduje też w gwarach (również w polszczyźnie historycznej) rozszerzenie artykulacji <em>u</em>, zwłaszcza przed spółgłoskami nosowymi (czyli w grupie <em>uN</em>), do <em>o<sup>u</sup></em> lub <em>o</em>: <em>fo<sup>u</sup>nt</em>//<em>font</em>, <em>gront</em> (najczęstsze w Małopolsce), <em>mondur, </em>rzadziej w pozycji przed <em>r</em>: <em>chmo<sup>u</sup>ra</em>, <em>figo<sup>u</sup>ra</em>. Zmiana ma jednak charakter niesystemowy, gdyż pojawia się jedynie w określonych wyrazach, takich jak: <em>bunt</em>, <em>grunt</em>, <em>funt</em>, <em>gatunek</em>, <em>trunek</em>, <em>gumka</em>, <em>rachunek</em>, <em>frasunek</em>, <em>szacunek</em>, <em>trumna</em>, <em>numer</em>, <em>piołun</em>, <em>warunek. </em>Większe nasilenie tego zjawiska cechuje głównie Małopolskę (bez wschodniej jej części), zachodni pas Wielkopolski i częściowo Mazowsze. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=693">Samogłoski przed spółgłoskami półotwartymi</a></u>.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (680, 1, 'Rozziew artykulacyjny', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} --><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Rozziew artykulacyjny<strong> </strong>(łac. <em>hiatus</em> ‘otwarcie ust, rozziew’) polega na zetknięciu się – podczas wymowy – dwóch samogłosek wewnątrz wyrazu lub na granicy dwóch wyrazów. Ze względu na trudności <span>w wymowie takiego sąsiedztwa obserwuje się </span>dążenie do uniknięcia rozziewu<span>, co</span> może powodować przekształcenia fonetyczne form wyrazowych. <span>Najprostszym sposobem uniknięcia rozziewu jest</span> <span>zastąpienie jednej z samogłosek podobną artykulacyjnie spółgłoską, co dotyczy samogłosek <em>u </em>oraz <em>i</em>, a co ilustrują takie przykładowe wyrazy jak <em>ałto</em>, <em>Pałla</em> <em><span> </span></em></span>= auto, Paula < Paulina. <span>Z rozziewem łączą niektórzy dialektolodzy m.in.</span> genezę spółgłosek protetycznych (<em>to</em> <em>okno</em> → <em>to</em> <em><sup>ł</sup>okno</em>, <em>ta</em> <em>Ewa</em> → <em>ta</em> <em><sup>J</sup>ewa</em>). </p><br>', 0, NULL), (681, 1, 'Ruchome e', 'takie e, które wymienia się z zerem dźwięku w formach pokrewnych (np. występuje w mianowniku, a nie ma go w pozostałych przypadkach w odmianie tego samego wyrazu)', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_287_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Usunięcie ruchomego e w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 72.</p>\r\n <a href="cmsimg/akr/640/M873.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="cmsimg/akr/288/M873.gif" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/akr/100/M873.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_287_1 = new gallery($(''gallery_287_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n\r\n\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Ruchome <em>e</em><strong> </strong>w dialektach to taka samogłoska <em>e</em>, która w formach pokrewnych wymienia się (alternuje) z zerem dźwięku (znak <em>ø</em>). Nie jest to osobliwość wyłącznie dialektalna, występuje także w języku ogólnym. Oboczność <em>e</em> : <em>ø</em> powstała w wyniku rozwoju samogłosek zredukowanych, tzw. jerów <em>ь</em>, <em>ъ</em> (odziedziczonych z epoki prasłowiańskiej), które w ciągu XI wieku w zależności od pozycji zanikały (stąd zero dźwięku) bądź wokalizowały się, dając samogłoskę <em>e</em>, por. <em>sen</em> : <em>snu</em>, <em>chłopiec</em> : <em>chłopca</em>. Różnice między językiem ogólnym a gwarami sprowadzają się głównie do innego zakresu występowania <em>e</em> ruchomego. Północnopolskim zjawiskiem dialektalnym jest usuwanie <em>e</em> ruchomego w formach bezkońcówkowych rzeczowników z przyrostkiem ‑<em>ek</em>, ‑<em>ec</em> itp., por. <em>paznokć</em>, <em>podwieczork</em>, <em>krafc</em>, <em>ows</em>, a zwłaszcza w dopełniaczu pluralnych nazw miejscowych, np. <em>do</em> <em>Szczepank</em>, <em>do</em> <em>Mikołajk</em>, <em><span>do</span></em><span> <em>Suwałk</em> (ostatnia forma utrwaliła się także w języku ogólnym).</span> Proces ten charakterystyczny dla Kaszub i gwar północnych Krajny, ziemi chełmińskiej i Mazur prawdopodobnie w przeszłości sięgał dalej na południe i obejmował także północną Wielkopolskę, Kujawy i prawobrzeżne Mazowsze, o czym świadczą <span>takie </span>zapisy, <span>jak</span> <em>konc</em>, <em>kaczk</em> w zabytkach mazowieckich czy <em>podatk</em> – w kujawskich. W całej Polsce, oprócz tylko niektórych gwar północnych i wschodnich, widoczna jest tendencja do wyrównania form przypadków zależnych do M., czyli występowania <em>e</em> w całej odmianie w wyrazach <em>mech</em> : <em>mechu</em>, <em>bes</em> : <em>besu</em>, rzadziej <em>len</em> : <em>lenu</em>. Ogólnodialektalne zjawisko pojawienia się wtórnego <em>e</em> ruchomego (<span>w</span> M.<span> lp</span>.), tam, gdzie jest ono historycznie nieuzasadnione, obserwujemy w niektórych wyrazach, np. <em>Pieter</em> : <em>Pietra</em>, <em>wiater</em> : <em>wiatra</em>, <em>meter</em> : <em>metra</em>, <em>kiosek – kioska</em><span>,<span> też</span></span><em> ździebło</em> : <em>żdziebła </em>(zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=695">Samogłoski wstawne</a></u>). Polskę południową i zachodnią charakteryzuje szerszy zakres występowania przyimków i przedrostków <em><span>we</span></em><span>, z<em>e</em>, a więc z <em>e </em>dodawanym przed</span> następującymi po nich takimi <span>samymi</span> lub podobnymi spółgłoskami:<em> we wodzie</em>, <em>ze sokiem</em>, <em>ze ziemie</em>,<em> zeżarł</em>, <em>wewieść</em>, <em>zesunąć, zesed </em>(północna Polska typ <em>z ziemi</em>, <em>w wodzie</em> itp.). To dzisiejsze zróżnicowanie dialektalne kontynuuje dawne podziały regionalne polszczyzny w okresie staropolskim i średniopolskim. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=756">Wyrównania analogiczne we fleksji</a></u>.</p>\r\n<p> </p></table>', 0, 1), (682, 1, 'Samogłoski jasne', '(niepochylona) wymawiana bez zwężenia, przeciwstawia się ją samogłosce ścieśnionej (pochylonej)', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify;" class="MsoNormal">Samogłoski jasne<strong> </strong>(niepochylone) tylko na niektórych terenach różnią się w wymowie w porównaniu z językiem ogólnopolskim. Częściej mamy do czynienia ze swoistym rozwojem pewnych połączeń. Najbardziej charakterystyczna jest wymowa samogłoski <em>y</em> – wysoka, zbliżona do <em>i</em> lub tożsama z <em>i</em> w Polsce północnej albo dyftongiczna w Wielkopolsce zachodniej (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=688">Samogłoska <em>y</em></a></u>). Samogłoska <em>u</em> różni się od ogp. tylko w zachodniej Wielkopolsce, gdzie przeszła w samogłoskę niższą <em>o<sup>u</sup></em> lub <em>o<sup>uł</sup></em>: <em>bo<sup>u</sup>dynek</em>, <em>o<sup>u</sup>mar</em> lub <em>bo<sup>uł</sup>dynek</em>, <em>o<sup>uł</sup>mar</em>. <span>Szeroka</span> wymowa <span>tej głoski</span>, ale tylko po spółgłoskach przednio‑ i środkowojęzykowych: <em>sůszy<sup>j</sup></em>, <em>krůszka</em> = suszy, gruszka, występuje na obszarze Kościan – Rawicz – Krotoszyn – Śrem. Samogłoska <em>e</em> w połączeniach <em>ew</em> zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=642">Oboczność <em>ew</em>//<em>ow</em></a></u>, o formach <em>wieze</em>, <em>biedro</em> zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=660">Przegłos</a></u>, o formach <em>wiołna</em>, <em>piołł </em>zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=706">Sonanty</a></u>, o przejściu <em>eł</em> w <em>oł</em> i zmianach w sąsiedztwie sonornych zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=692">Samogłoski przed spółgłoskami nosowymi</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=693">Samogłoski przed spółgłoskami półotwartymi ustnymi</a></u>. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=563">Ruchome <em>e</em></a></u>. Wymowa samogłoski <em>o</em> różni się od ogp. szczególnie na południu i zachodzie, gdzie jest labializowana (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=624">Labializacja</a></u>). Przesunięcie artykulacji <em>o</em> w <em><sup>ł</sup>o</em> ku przodowi (<em><sup>ł</sup>ö</em>, <em><sup>ł</sup>e</em>) i zanik niezgłoskotwórczego (tu oznaczanego przez <em>ł</em> w indeksie górnym) po spółgłoskach przednio‑ i środkowojęzykowych doprowadziły w gwarach na północ od Tarnowa (Małopolska) do wymowy: <em>depire</em>, <em>znewu</em>, <em>de</em> <em>Ta<sup>o</sup>rnewa</em> = dopiero, znowu, do Tarnowa. Artykulacja <em>a</em> różni się od ogp. na północy Mazowsza i wschodnich Mazur, gdzie <em>a</em> uległo przesunięciu ku przodowi i zwężeniu w <em>a<sup>e</sup></em>, zob. <a href="?l1=leksykon&lid=682">Samogłoski jasne</a>. O wymowie <em>jegoda</em>, <em>reno</em> zob. <a href="?l1=leksykon&lid=662">Przejście nagłosowego <em>ra</em>‑ → <em>re</em>‑</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=661">Przejście nagłosowego <em>ja</em>‑ → <em>je</em>‑</a>, o formach typu <em>zamietać</em>, <em>wiedro</em> zob. <a href="?l1=leksykon&lid=660">Przegłos</a>. O wymowie, głównie mazowieckiej, typu <em>der</em> = darł, <em>terli</em> = tarli, <em>umerlák</em> = zmarły zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=663">Przejście śródgłosowego -<em>ar- </em><span> </span>w -<em>er-</em></a></u>. <span> </span>Przesunięcia <em>a</em> ku przodowi przed <em>j</em>, przede wszystkim w formach rozkaźnika ‑<em>aj</em> → ‑<em>ej</em> charakteryzujące przede wszystkim dialekt wielkopolski, śląski i częściowo małopolski, np. <em>stawiej</em>, <em>zwijejcie</em> = stawaj zwijajcie, zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=664">Przejście wygłosowego <em>-aj </em>w <em>-ej</em></a></u>. Przed spółgłoskami nosowymi i półotwartymi ustnymi samogłoski ulegają różnym zmianom – zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=679">Rozszerzenie artykulacyjne</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=692">Samogłoski przed spółgłoskami nosowymi</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=693">Samogłoski przed spółgłoskami półotwartymi ustnymi</a></u>.</p>\r\n<p> </p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (683, 1, 'Samogłoski pochylone', '(inaczej: ścieśniona lub zwężona) o zwężonej (podwyższonej) artykulacji w stosunku do samogłosek jasnych; kontynuanty dawnych sam. długich', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify;" class="MsoNormal">Samogłoski pochylone, nazywane też ścieśnionymi lub zwężonymi, są to samogłoski <em>e<sup>i/y</sup>, o<sup>u</sup>, a<sup>o</sup> </em>o zwężonej (czyli podwyższonej) artykulacji w stosunku do samogłosek jasnych <em>e, o, a</em>. Są one kontynuantami dawnych samogłosek długich <em>e, o, a</em>. Po zaniku iloczasu (przełom XV/XVI wieku) samogłoski długie (oprócz samogłosek wysokich <em>i</em>, <em>y</em>, <em>u</em>) uległy ścieśnieniu przy równoczesnym skróceniu czasu artykulacji. W języku ogólnopolskim samogłoski pochylone zaginęły (XVIII-XIX wiek), utożsamiając się <em>a<sup>o</sup></em>, <em>e<sup>i/y</sup></em> (oznaczane <em>á, é</em>) z odpowiadającymi im jasnymi samogłoskami <em>a, e</em>, a pochylone <em>o<sup>u</sup></em> po podwyższeniu artykulacji zidentyfikowało się z <em>u</em> (pozostał znak ortograficzny <em>ó</em>). W gwarach kontynuanty samogłosek pochylonych różne od kontynuantów samogłosek jasnych utrzymały się do czasów współczesnych. Zob. <a href="?l1=leksykon&lid=684">Samogłoska pochylona <em>a<sup>u</sup></em> (<em>á</em>)</a>,<em> </em><span> </span><u><a href="?l1=leksykon&lid=685">Samogłoska pochylona <em>e<sup>i/y</sup></em> (<em>é</em>)</a></u>, <a href="?l1=leksykon&lid=686">Samogłoska pochylona <em>o<sup>u</sup></em> (<em>ó</em>)</a><em>.</em> Zob. też: <u><a href="?l1=leksykon&lid=620">Kontynuanty dawnego <em>a</em> długiego</a></u>, <a href="?l1=leksykon&lid=621">Kontynuanty dawnego <em>e </em>długiego</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=622">Kontynuanty dawnego <em>o</em> długiego</a>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (684, 1, 'Samogłoska pochylona á', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_122_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Samogłoska pochylona á w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 52.</p>\r\n <a href="cmsimg/akr/640/M924.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="cmsimg/akr/288/M924.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/akr/100/M924.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_122_1 = new gallery($(''gallery_122_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nSamogłoska pochylona <em>a<sup>u</sup></em> (<em>á</em>), inaczej ścieśniona, kontynuuje dawną samogłoskę długą <em>a</em>. Dawne <em>a </em>długie<em> </em>może w gwarach występować jako odrębny dźwięk (właśnie jako samogłoska pochylona) bądź utożsamiać się z <em>a </em>jasnym lub podwyższać artykulację do <em>o</em>. Samogłoska <em>a<sup>o</sup> </em>pochylone (oznaczana na ogół w pracach dialektologicznych przez znak <em>á</em>) jako dźwięk pośredni między <em>a</em> i <em>o</em> (osobna głoska) występuje w różnych okolicach Małopolski, na północnej Lubelszczyźnie, Kurpiach, Mazurach: <em>tra<sup>o</sup>va</em>, <em>ga<sup>o</sup>da<sup>o</sup></em>, <em>pra<sup>o</sup>wda</em>, a także przed spółgłoskami nosowymi na Kociewiu i dalszym Mazowszu: <em>skakámy</em>. W Polsce południowej i środkowej <em>a<sup>o</sup> </em>(<em>á</em>) utożsamiło się z <em>o</em> (ale bez labializacji) <em>trowa, godo, copka, skokoł</em>. Słyszy się tę wymowę wśród ludzi młodych nawet w miastach. Niekiedy w pozycji przed spółgłoskami nosowymi głoska ta zwęża się jeszcze bardziej, przyjmując barwę pośrednią między <em>o</em> oraz <em>u</em> lub nawet bliską <em>u </em>(<em>pón, zómek </em>= pan, zamek). Na bliższym Mazowszu <em>á</em> często ginie, zrównując się z <em>a</em>. Na zachodzie Polski (zachodnia Wielkopolska, północny Śląsk, Krajna, Bory Tucholskie) panuje wymowa dyftongiczna: <em>taka<sup>oł</sup></em>, <em>tra<sup>oł</sup>wa</em>//<em>tako<sup>ł</sup></em>, <em>tro<sup>ł</sup>wa</em> = taka, trawa. Niekiedy dochodzi tu do osłabienia i zaniku niezgłoskotwórczego <em>ł</em> (koło Tucholi, na Krajnie), np. <em>dzio<sup>ł</sup>d</em>//<em>dziod</em> = dziad. Pochylonego <em>a<sup>o</sup> </em>(<em>á</em>) nie znają gwary na pograniczu wschodnim (białoruskim i ukraińskim), czyli obejmujące obszar Pogranicza Małopolski wschodniego młodszego, Podlasia, Suwalszczyzny, gwary Mazowsza dalszego, ziemi lubawskiej i całego Kociewia, gdzie tak, jak w języku ogólnym występuje tylko <em>a</em> jasne. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=683">Samogłoski pochylone</a></u>. </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (685, 1, 'Samogłoska pochylona é', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_121_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Samogłoska pochylona <em>e</em> w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 54.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M925.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M925.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M925.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_121_1 = new gallery($(''gallery_121_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nSamogłoska pochylona e<sup>i/y</sup> (é). Samogłoska pochylona <em>é,</em> kontynuująca dawną samogłoskę długą <em>e</em>, to dźwięk pośredni między <em>e </em>oraz <em>i</em> lub <em>y</em>. Może się też utożsamiać przy podwyższeniu (zwężeniu) artykulacji do <em>i </em>lub <em>y</em>, a przy obniżeniu (rozszerzeniu) do <em>e</em> jasnego. Pochylone <em>e </em>nie występuje jedynie w gwarach łowickich, w okolicach Miechowa i Kielc oraz na pograniczu wschodnim, gdzie zrównało się z <em>e</em> jasnym. Jako osobny dźwięk, właśnie jako samogłoska pochylona (głoska pośrednia między <em>e</em> i <em>y</em>): <em>se<sup>y</sup>r</em>, <em>sy<sup>e</sup>r</em>, <em>śnie<sup>y</sup>g</em>, <em>śniy<sup>e</sup>g</em> = śnieg przeważa w gwarach północnych, a także na Dolnym Śląsku, w gwarze lasowskiej. Na Kujawach, w środkowej części Łódzkiego, we wschodniej części Kieleckiego wraz z Lubelszczyzną pochylone <em>é</em> wymawiane jest jako <em>y</em> po spółgłoskach twardych, a jako <em>i </em>po miękkich: <em>syr</em>, ale <em>śnig</em>, <em>bida</em>. Wymowa <em>é</em> jako <em>y</em> zarówno po spółgłoskach twardych, jak i po miękkich <em>śniyg</em>, <em>syr</em> obejmuje gwary Wielkopolski, Śląska i południowej Małopolski. W języku literackim <em>é</em> pochylone, kontynuujące <em>ē</em> długie, utrzymywało się jeszcze do końca XIX wieku, a wąska artykulacja tej samogłoski, do dziś zachowana w gwarach, w wielu z nich utrzymuje się zdecydowanie lepiej niż <em>á </em>pochylone. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=683">Samogłoski pochylone</a></u>.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (686, 1, 'Samogłoska pochylona ó', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_120_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Samogłoska pochylona <em>ó</em> w gwarach. Opracowano na podstawie: Dejna 61.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M926.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M926.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M926.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_120_1 = new gallery($(''gallery_120_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nSamogłoska pochylona <em>o<sup>u</sup></em> (<em>ó</em>)<em>.<strong> </strong></em>Samogłoska pochylona <em>ó, </em>kontynuująca dawną samogłoskę długą <em>o</em>, to dźwięk pośredni między <em>o</em> i <em>u</em>. Pochylone <em>ó </em>w żadnej z gwar nie zrównało się z <em>o</em> jasnym oprócz poszczególnych rdzeni na Mazowszu wschodnim, Podlasiu i Suwalszczyźnie (np. <em>znow</em>). Powstała w wyniku podwyższenia artykulacji wymowa <em>ó</em> jako <em>u</em> (zgodna z ogólnopolską) panuje w Polsce środkowej i w Lubelskiem: <em>skóra</em>, <em>wóz</em>. Kontynuant dawnego <em>o </em>długie w postaci dźwięku pośredniego <em>o<sup>u</sup> </em>lub bliskiego <em>u</em> (<em>ů</em>) występuje w południowej Małopolsce, na północy i zachodzie Polski: <em>sko<sup>u</sup>ra </em>// <em>skůra</em>, <em>wo<sup>u</sup>z</em>//<em>wůz</em>. Na Krajnie i w zachodniej Wielkopolsce silnie zaokrąglone <em>ó</em> rozwinęło się w dyftong <em><sup>ł</sup>o<sup>u</sup></em>, czasem <em><sup>ł</sup>y</em> itp.: <em>b<sup>ł</sup>o<sup>u</sup>r</em> = bór, <em>n<sup>ł</sup>yż</em> = nóż. Zakres występowania <em>ó</em> pochylonego w gwarach nie zawsze jest zgodny ze stanem ogólnopolskim, np. w zachodniej Wielkopolsce pospolita jest wymowa <em>kto<sup>u</sup></em>, <em>sto<sup>u</sup>doła</em>, <em>szko<sup>u</sup>lny</em>, natomiast na północy Śląska: <em>ktory</em>, <em>gora</em>, <em>skora</em>, a<em> </em>w części Mazowsza, na Suwalszczyźnie i Podlasiu: <em>bor, ugor, gnoj, znow</em>. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=683">Samogłoski pochylone</a></u>.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (687, 1, 'Samogłoski ścieśnione', '(pochylona) o zwężonej (podwyższonej) artykulacji w stosunku do samogłosek jasnych; kontynuanty dawnych samogłosek długich', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Samogłoski ścieśnione. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=683">Samogłoski pochylone</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (688, 1, 'Samogłoska y ', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-left: 2.85pt; line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_119_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Samogłoska y w gwarach. Oprac. I. Stąpor na podstawie: Dejna 39.</p>\r\n <a href="cmsimg/akr/640/M927.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="cmsimg/akr/288/M927.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/akr/100/M927.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_119_1 = new gallery($(''gallery_119_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nSamogłoska <em>y </em>w gwarach. Spośród samogłosek jasnych największe różnice w gwarach w porównaniu z językiem ogólnym wykazuje samogłoska <em>y</em>. W Polsce północnej (Mazowsze, Mazury, Warmia, Suwalszczyzna, ziemia chełmińsko-dobrzyńska, Kociewie, Bory Tucholskie, Krajna) dokonało się zatarcie różnicy artykulacyjnej między <em>i</em> oraz <em>y</em>. Cecha ta ograniczona linią przechodzącą koło Suwałk, Lublina, Otwocka, Torunia, Złotowa, Gdańska sięga także Małopolski północnej (Pogranicze z Mazowszem, Lubelszczyzna). Samogłoska <em>y</em> brzmi jako <em>y<sup>i</sup></em>, czyli głoska przednia, bardzo zbliżona do <em>i</em> bądź całkowicie z nią utożsamiona, z tym że nie miękczy poprzedzającej spółgłoski. Pozwala to na odróżnienie wyrazów <em>b∙ić</em> : <em>bić</em> = być : bić, <em>woz∙i</em> : <em>wozi</em> = wozy : wozi. Do tego typu wymowy przyczynił się sposób artykulacji samogłosek na tych terenach, w którym ważniejsze jest położenie języka (przednie bądź tylne) niż udział warg. Obecnie wysoka artykulacja <em>y</em> jako <em>i </em>notowana jest rzadko, w niektórych tylko wyrazach czy pozycjach fonetycznych, natomiast stosunkowo liczną grupę stanowią jeszcze wyrazy, w których na miejscu samogłoski <em>y</em> występuje dźwięk pośredni między <em>y</em> oraz <em>i, </em>np. <em>ty<sup>i</sup>lko</em>, <em>by<sup>i</sup>ły</em>, <em>lipy<sup>i</sup></em>, <em>cepy<sup>i</sup></em>, <em>schodzimy<sup>i</sup></em>, <em>łaty<sup>i</sup></em>, <em>do góry<sup>i</sup></em>, <em>twardy<sup>i</sup></em>, <em>jagody<sup>i</sup></em>, <em>ry<sup>i</sup>ba</em>, <em>przy<sup>i</sup></em>, <em>ży<sup>i</sup>to.</em> Również w Wielkopolsce zachodniej (z Krajną) na zachód od Gniezna i Wrześni (częściowo też w Wielkopolsce południowej) <em>y</em> zbliżone jest do <em>i </em>(<em>ry<sup>i</sup>by<sup>i</sup></em>) lub częściej wymawiane dyftongicznie: <em>my<sup>j</sup>szy<sup>j</sup></em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=558">Dyftongiczna wymowa samogłosek</a></u>). Miękczy ono, podobnie jak <em>i</em>, następujące po nim spółgłoski <em>t</em>, <em>d</em>, <em>n</em>, np. <em>sy<sup>j</sup>nia</em>, <em>pierzy<sup>j</sup>nia</em>, <em>ży<sup>j</sup>tio</em> = syna, pierzyna, żyto. W Małopolsce <em>y</em> często obniża się ku <em>e</em>: <em>ry<sup>e</sup>ba</em>, <em>psy<sup>e</sup></em>, <em>cheba</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=679">Rozszerzenie artykulacyjne</a></u>). Na Podhalu po spółgłoskach <em>s</em>, <em>z</em>, <em>c</em>, <em>dz</em>, <em>ř</em> w miejscu ogólnopolskiego <em>y</em><em> </em>występuje <em>i: c∙isty, z∙iwy</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=524">Archaizm podhalański</a></u>). Na południu Małopolski od Bochni, Tarnowa <em>y</em> po <em>ł</em>, a przed <em>s</em>, <em>z</em>, <em>t</em>, <em>d</em>, <em>n</em>, <em>ń</em>, <em>ś</em> przechodzi w <em>uj</em>: <em>łujzka </em>= łyżka, <em>płujtki</em> = płytki. </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (689, 1, 'Samogłoski epentetyczne', '(wstawne) wtórne samogłoski wtrącane między spółgłoski, głównie e', '<p class="MsoNormal" style="margin-left: 2.85pt; line-height: 150%; text-align: justify;">Samogłoski epentetyczne to inaczej samogłoski wstawne, czyli wtórne samogłoski, zazwyczaj dodawane po to, by uniknąć spiętrzonych grup spółgłoskowych, najczęściej samogłoska <em>e </em>(zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=563">Ruchome <em>e</em></a></u>), sporadycznie <em>i</em> lub <em>y</em>. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=695">Samogłoski wstawne</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (690, 1, 'Samogłoski nagłosowe', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Samogłoski nagłosowe<strong> </strong>w gwarach są często poprzedzone spółgłoskami protetycznymi, np. <em><sup>j</sup>izba</em>, <em><sup>ł</sup>osa</em>, <em><sup>h</sup>arenda</em> = izba, osa, arenda. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=624">Labializacja</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=656">Prejotacja</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=657">Prelabializacja</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=670">Przydech</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (691, 1, 'Samogłoski nosowe', '0', '\r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n \r\n \r\n </td>\r\n\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} --><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_61_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Wymowa wąska (zwężona) samogłosek nosowych w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 62, 63.</p>\r\n <a href="cmsimg/akr/640/M939.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="cmsimg/akr/288/M939.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/akr/100/M939.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_61_1 = new gallery($(''gallery_61_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nWąska (zwężona) wymowa samogłosek nosowych. Samogłoski nosowe w wielu gwarach mogą być wymawiane wąsko, czyli ze zwężeniem kanału ustnego przy ich artykulacji (zob. <u><a href="index.php?option=com_content&task=view&id=115&Itemid=58">Samogłoski nosowe</a></u>). Jest to naczęstszy sposób artykulacji samogłosek nosowych. Stopień ścieśnienia nosówek może być różny: od bardzo nieznacznego aż do utożsamienia się z samogłoskami wysokimi. Samogłoska przednia <em>ę</em> ścieśnia się do nosowego <em>i </em>lub <em>y </em>(dźwięk pośredni między <em>ę </em>oraz <em>i / y</em> nosowym lub grupa: <em>i / y </em>+ spółgłoska nosowa w wymowie rozłożonej) albo się z nimi całkowicie identyfikuje, por. <em>kę<sup>y</sup>s // ky<sup>n</sup>s, wę<sup>y</sup>ch // wy<sup>n</sup>ch; ci<sup>n</sup>zki // ciy<sup>nz</sup>ki, wzie<sup>y</sup>nty // wziynty, ke<sup>y</sup>mpa // kympa </em>= kęs, węch,<em> </em>ciężki, wzięty, kępa; natomiast tylna <em>ą</em> ścieśnia się do nosowego <em>u</em> (dźwięk pośredni między <em>ą </em>oraz <em>u</em> nosowym lub grupa: <em>u </em>+ spółgłoska nosowa w wymowie rozłożonej) albo się z nim utożsamia, np. <em>ką<sup>u</sup>sek // ku<sup>n</sup>sek, wą<sup>u</sup>chać // wu<sup>n</sup>chać, ko<sup>u</sup>mpać // kumpać </em>= kąsek, wąchać, kąpać. Wymowa ścieśniona (wąska) tylnego <em>ą</em> jest powszechna w gwarach Polski zachodniej, północnej i środkowej. Największy stopień jej ścieśnienia (utożsamienie się z <em>u</em> nosowym lub z <em>uN</em>) charakteryzuje przede wszystkim gwary na obszarze położonym po obu stronach środkowej Wisły i w południowej Lubelszczyźnie. Ścieśnione <em>ę </em>spotyka się w całej Polsce z wyjątkiem gwar z szeroką wymową nosówki przedniej (zob. <u><a href="index.php?option=com_content&task=view&id=77&Itemid=58">Szeroka wymowa <em>ę</em> i grupy <em>eN</em></a></u>). Na Śląsku jednak ustaliła się wymowa wąska <em>ę</em> po spółgłoskach miękkich, ale szeroka po twardych i stwardniałych, np. <em>ciy<sup>n</sup>żki</em>, ale <em>cza<sup>n</sup>sto, wa<sup>n</sup>chać</em>. Wąska wymowa <em>ę</em> też jest zależna od spółgłoski ją poprzedzającej. Po spółgłoskach twardych zawsze ścieśnia się do <em>y</em>, por. <em>mę<sup>y</sup>ski // my<sup>n</sup>ski</em>, natomiast po spółgłoskach miękkich widać wyraźne zróżnicowanie terytorialne. W pasie gwar Polski środkowej (od północy Małopolski po Kaszuby) wymawia się je wtedy jako <em>i</em> nosowe (<em>ci<sup>n</sup>żko, pi<sup>n</sup>ta // pinta</em>), czyli <em>my<sup>n</sup>ski </em>po spółgłosce twardej, ale: <em>ci<sup>n</sup>żko</em> (po miękkiej). W przyległym natomiast pasie gwar Polski zachodniej (Wielkopolska, zachodnia część Małopolski) <em>ę</em> brzmi jak <em>y</em> nosowe (lub grupa <em>yN</em>), np. <em>ciy<sup>n</sup>żko </em>(<em>ciy<sup>n</sup>zko</em>), czyli nie różnicuje się tu wymowa <em>ę</em> po spółgłoskach twardych i miękkich (zawsze ścieśnia się do <em>y</em> nosowego lub <em>yN</em>).</p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=62&Itemid=58">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=60&Itemid=58">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 0, 1), (692, 1, 'Samogłoski przed spółgłoskami nosowymi', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_113_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Zmiany barwy samogłosek przed spółgłoskami nosowymi. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 42</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M929.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M929.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M929.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_113_1 = new gallery($(''gallery_113_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nSamogłoski przed spółgłoskami nosowymi<strong> </strong>ulegają w gwarach znacznym zmianom. Samogłoski wysokie, zwłaszcza <em>i</em>, <em>y</em>, rzadziej <em>u</em>, wykazują tendencje do rozszerzania artykulacji: <em>jendyk</em>, <em>czy<sup>e</sup>m // czem</em>, <em>naczy<sup>e</sup>nie // naczenie</em>, <em>gru<sup>o</sup>nt // gront, dokoment, homor</em> = indyk, czym, naczynie, grunt, dokument, humor (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=679">Rozszerzenie artykulacyjne</a></u>). Samogłoski średnie (także niska <em>a</em>) częściej ulegają zwężeniu, rzadziej rozszerzeniu. Na ogół wymowa połączeń samogłosek ustnych ze spółgłoskami nosowymi jest analogiczna do wymowy samogłosek nosowych. Dotyczy to zwłaszcza grupy <em>eN </em>(zob. <a href="?l1=leksykon&lid=728">Szeroka wymowa ę i grupy eN</a>). </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_113_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Zmiany barwy samogłosek przed spółgłoskami nosowymi. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 60</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M987.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M987.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M987.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_113_2 = new gallery($(''gallery_113_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nNa obszarach z wymową zwężoną samogłosek nosowych <em>eN</em> również ulega zwężeniu: <em>jedyn</em>, <em>ciymno</em> = jeden, ciemno. Tam, gdzie zawsze panuje szeroka wymowa <em>ę</em>, grupa <em>eN</em> → <em>aN</em>: <em>jedan</em>, <em>ciamno</em>. Paralelizm ten nie występuje jedynie na Śląsku, gdzie przy szerokiej wymowie <em>ę</em> (<em>sa<sup>n</sup>p</em> = sęp) mamy <em>eN</em>, <em>yN</em>: <em>jedyn</em>, <em>tyn</em>. Na obszarze jednonosówkowym (w płn. Małopolsce) obserwujemy wymowę typu <em>jedon</em>, <em>stworzonie</em>. Samogłoska <em>o</em> przed spółgłoskami nosowymi wymawiana jest w wielu gwarach (Śląsk, Wielkopolska, Kujawy) węziej jako <em>o<sup>u</sup></em>, <em>ů</em> lub nawet <em>u</em>: sł<em>o<sup>u</sup></em>ma, <em>dům</em>, <em>kuń</em> = słoma, dom, koń. Także w grupie <em>áN</em> następstwo nosowej powoduje w znacznej części gwar wielkopolskich, śląskich i mazowieckich przejście w <em>o<sup>u</sup>N</em>, <em>ůN</em>, a nawet <em>uN</em>: <em>baro<sup>u</sup>n</em>, <em>pu<sup>o</sup>n</em>, <em>zu<sup>o</sup>mek</em>, <em>krzun</em> = baran, pan, zamek, chrzan. Przejście <em>o<sup>u</sup>N</em> → <em>oN</em> utrzymuje się tylko na terenie: Konin – Skierniewice – Włoszczowa – Radomsko, a dyftongizacja pochylonego <em>a<sup>o</sup></em> przed <em>N</em> – na Krajnie i u Mazurów wieleńskich: <em>chrzo<sup>uł</sup>n</em>, <em>po<sup>uł</sup>n</em> = chrzan, pan. Grupa <em>aN</em> rzadko ulega zmianom; tylko w Nowym Kramsku (zachodnia Wielkopolska) daje <em>u<sup>o</sup>N</em>: <em>ściu<sup>o</sup>na</em>, <em>maślu<sup>o</sup>nka</em> = ściana, maślanka. Cofanie się szerokiej wymowy <em>ę</em> (i <em>eN</em>) spowodowało powstanie form hiperpoprawnych typu <em>sia<sup>e</sup>no</em>, <em>sieno</em>, <em>siyno</em> na niewielkich terenach w Małopolsce między Wisłą i Sanem, koło Puław, Kozienic oraz w Wielkopolsce w okolicach Żnina, Bydgoszczy (tzw. Pałuki). W niektórych gwarach śląskich i na Podhalu z połączeń samogłoski ustnej ze spółgłoską nosową w wygłosie powstały nowe samogłoski nosowe: <em>ta<sup>n</sup></em>, <em>śpiywa<sup>n</sup></em> = tam, śpiewam. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=691">Samogłoski nosowe</a></u>.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (693, 1, 'Samogłoski przed spółgłoskami półotwartymi ustnymi', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_112_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Cofnięcie artykulacji e przed <em>ł</em>. Opracowano na podstawie: Dejna 56.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M930.jpg" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M930.jpg" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M930.jpg" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_112_1 = new gallery($(''gallery_112_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nSamogłoski przed spółgłoskami półotwartymi ustnymi<strong> </strong><em>r</em>, <em>l</em>, <em>ł</em>, zwłaszcza samogłoski wysokie <em>i</em>, <em>y</em>, <em>u,</em> ulegają w dialektach różnym zmianom; najczęściej rozszerzeniom artykulacyjnym, np. <em>beł</em>, <em>tele</em>, <em>miert</em> = był, tyle, mirt (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=679">Rozszerzenie artykulacyjne</a></u>). Wpływ <em>ł</em>, zwłaszcza <em>ł</em> wałczonego, artykułowanego z wyrazistym cofnięciem języka, może się zaznaczać także przesunięciem artykulacji <em>i</em>, <em>y</em> w pozycji tautosylabicznej do tyłu i jej obniżaniu, na skutek którego <em>był</em> → <em>buł</em> lub rozszerzone <em>bo<sup>u</sup>ł</em>, <em>pił</em> → <em>piuł</em> lub <em>pio<sup>u</sup>ł </em>(zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=667">Przejście wygłosowego lub śródgłosowego -<em>ił, -ył > -uł</em></a></u>). Podobnie cofnięciu i obniżeniu artykulacji przed <em>u</em> niezgłoskotwórczym ← <em>ł</em> ulega w gwarach większej części Śląska i Wielkopolski <em>e</em> do <em>o</em>, <em>a<sup>o</sup></em>, co w efekcie daje przejście <em>eł</em> → <em>oł</em>, <em>a<sup>o</sup>ł</em>, np. <em>pa<sup>o</sup>łne</em> <em>puda<sup>o</sup>łk<sup>ł</sup>o</em> lub <em>połne</em> <em>pudołko</em> = pełne pudełko. Rzadkie i tylko do niektórych wyrazów ograniczone jest przejście <em>oł</em> → <em>a<sup>o</sup>ł</em>, wyjątkowo <em>ol</em> → <em>a<sup>o</sup>l</em>: <em>sta<sup>o</sup>łek</em>, <em>ża<sup>o</sup>łniyś</em>, <em>Lełopa<sup>o</sup>lt</em> = stołek, żołnierz, Leopold. Przed <em>r</em>, oprócz rozszerzenia artykulacyjnego, zmian jest niewiele i występują one jedynie w niektórych połączeniach i wyrazach, np. <em>kůra</em>, <em>fůra</em>. W grupie <em>er</em> (z psł. *<em>ŗ’</em>) dialekty północne mają <em>e<sup>i/y</sup> </em>(<em>é</em>) pochylone lub jego kontynuant: <em>sierce</em>, <em>pirsi</em>; dialekty południowe bądź <em>e<sup>y</sup></em> pochylone: <em>pie<sup>y</sup>rsy</em>, <em>piyrsy</em>, <em>ciyrpieć</em>, bądź jasne: <em>serce</em>, <em>piersi</em>. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=692">Samogłoski przed spółgłoskami nosowymi</a></u>.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (694, 1, 'Samogłoski w dialektach', '0', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify;" class="MsoNormal">Samogłoski w dialektach. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=558">Dyftongiczna wymowa samogłosek</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=600">Iloczas</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=642">Oboczność <em>ew</em>//<em>ow</em></a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=660">Przegłos</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=662">Przejście nagłosowego <em>ra</em>‑ w <em>re</em>‑</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=661">Przejście nagłosowego <em>ja</em>‑ w <em>je</em>‑</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=679">Rozszerzenie artykulacyjne</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=680">Rozziew artykulacyjny</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=563">Ruchome <em>e</em></a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=682">Samogłoski jasne</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=690">Samogłoski nagłosowe</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=691">Samogłoski nosowe</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=683">Samogłoski pochylone</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=692">Samogłoski przed spółgłoskami nosowymi</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=693">Samogłoski przed spółgłoskami półotwartymi ustnymi</a></u>, <a href="?l1=leksykon&lid=687">Samogłoski ścieśnione</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=695">Samogłoski wstawne</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=725">Systemy fonologiczne samogłoskowe</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=746">Wokalizm</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=755">Wtórna nosowość</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=760">Zanik nosowości</a>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (695, 1, 'Samogłoski wstawne', '(epentetyczne) wtórne samogłoski wtrącane między spółgłoski, głównie e', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Samogłoski wstawne<strong> </strong>(inaczej: epentetyczne) to wtórne samogłoski, głównie <em>e</em>: <em>Pieter</em>, <em>wiater</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=563">Ruchome <em>e</em></a></u>), wyjątkowo <em>i</em>, <em>y</em>, zwłaszcza w grupie <em>sr</em>, <em>śr</em>: <em>syroka</em>, <em>siroda</em> = sroka, środa. Zjawisko to jest rezultatem tendencji do unikania spiętrzonych → grup spółgłoskowych.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (696, 1, 'Siakanie', 'wymowa spółgłosek sz, ż jako ś, ź; termin używany też często w znaczeniu sziakania, czyli wymowy spółgłosek sz, ż, cz, dż i ś, ź, ć, dź jako sz, ż, cz, dż', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p style="line-height: 150%; text-align: justify;" class="MsoNormal">Siakanie. Termin używany często <span>zamiennie z terminem</span> <u><a href="?l1=leksykon&lid=729">sziakanie</a></u> (<u><a href="?l1=leksykon&lid=610">jabłonkowanie</a></u>). Niekiedy rozróżnia się <em>siakanie</em> i <em>sziakanie</em>, rozumiejąc przez siakanie wymowę <em>sz</em> jako <em>ś</em>, głównie w wyrazach zapożyczonych: <em>śpagat</em>, <em>śnurek</em>, <em>śklonka</em> = szpagat, sznurek, szklanka. W tym ujęciu siakanie ma charakter ogólnodialektalny.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (697, 1, 'Składnia dialektalna', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p style="line-height: 150%; text-align: justify;" class="MsoNormal">Składnia dialektalna wykazuje wiele zbieżności ze składnią mówionej polszczyzny potocznej. Różnice składniowe między poszczególnymi dialektami są niewielkie. Najbardziej charakterystyczną cechą składni dialektalnej jest przewaga parataksy nad hipotaksą (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=598">Hipotaksa</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=651">Parataksa</a></u>). Zdarzają się także połączenia bezspójnikowe. W gwarach używa się mniej spójników (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=708">Spójniki</a></u>), <span>dlatego</span> często są one wielofunkcyjne, np. zaimek względny <em>co</em> poza funkcją zbliżoną do zaimka <em>który</em> (<em>przyszedł chłopiec, co pasł owce</em>) może zastępować spójnik <em>że</em> (<em>powiedz mu, co przyjechałem</em>), a nawet <em>aby</em> (<em>musiałem zbudzić tych ludzi we wsi, co oni mnie przedali chleba, co ja móg tym chłopom jeść dać</em>). Częstsze są zdania jednoczłonowe, bezpodmiotowe, np. <em>susy</em> = suszy; <em>wieje</em>; <em>zmyliło</em> <em>się</em>. Więcej niż w języku ogólnym jest zdań bezosobowych: <em>tak w gazecie</em> <em>stojało</em>; <em>las spaliło od pioruna</em>; <em>nagle zawiało wiatrem</em>. W tego typu zdaniach pojawia się niekiedy podmiot formalny wyrażony zaimkiem <em>ono</em>. W gwarach łowickich jest to prawie stała zasada, por. <em>łuno grzmi</em>; <em>łuno nie możno go beło przekunać</em>. Prawie nie spotyka się zupełnie w gwarach imiesłowowych równoważników zdań (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=699">Składniowe konstrukcje imiesłowowe</a></u>). Osobliwością składni dialektalnej są konstrukcje biernika z bezokolicznikiem (tzw. <em>składnia accusativu<span>s </span>cum infinitivo</em>), które zastępują nieraz konstrukcje imiesłowowe, np. <em>znaleźli go pijanego na ulicy leżeć</em>; <em>słyszał go mówić</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=700">Składniowe konstrukcje z bezokolicznikiem</a></u>). Orzecznik rzeczowny może mieć postać M., np. <em>on beł rybak</em>, <em>rolnik,</em> lub też <span>występować jako wyrażenie przyimkowe <em>za </em>z </span>D., np. <em>był za złodzieja; przy wojsku za parobka nie był</em>. Częstszy jest w gwarach C. podmiotowy, np. <em>idzie mu dwunasty rok</em>. Niektóre czasowniki występują w konstrukcjach bezprzyimkowych, np. <em>grać karty</em>, inne mają rekcję przyimkową, por. <em>orać w konie, radzi się do swojej niewiasty</em>, <em>dać dla baby</em>. Konstrukcje dla + D. zamiast C. cechują głównie Polskę północno-wschodnią:<em> dla cioci nie mów</em>; <em>kup czapkę dla Januszka</em>, <em>zostaw dla kur</em>. Odmienny jest też zakres użycia niektórych przyimków, np. w Polsce północno-zachodniej zamiast <em>do</em> często stosuje się przyimek <em>ku</em>: <em>ku niemu zaseł</em>; <em>krzykła ku ojcu</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=671">Przyimki</a></u>). Przyimki na wzór składni staropolskiej są w zdaniu nieraz powtarzane, por<em>. szli bez las, bez wielgi</em>; <em>wpadło do bagna, do takiego</em>. Powtórzenie wyrazów i zwrotów pełnią czasem funkcję wzmacniającą lub uściślającą, por. <em>jak posła ta matka</em>, <em>to ta córka mówi do niej</em>. Bardzo częstym zjawiskiem w składni dialektalnej jest brak zgody gramatycznej (pod względem liczby i rodzaju) między podmiotem a orzeczeniem. Formy typowe dla rodzaju męskoosobowego są używane z żeńskorzeczowymi i na odwrót, por. <em>wilcy zjedli</em>, <em>chłopy poszły</em>, <em>domy się spalili</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=676">Rodzaj gramatyczny</a></u>). Funkcjonowanie form męskoosobowych komplikują istniejące w tych samych gwarach formy → pluralis maiestaticus. Z innych cech typowych dla dialektów (również i dla potocznej polszczyzny mówionej) warto wymienić powtarzanie czasowników, np. <em>i tak se szli, szli</em>, dodawanie wyrazu <em>wziąć</em>, np. <em>wziął i podzed</em>, <em>wzieni i złapali go</em>, itp. elementy parentetyczne, a także dość liczne konstrukcje B. z czasownikiem zaprzeczonym, por. <em>oni juz nie robią most</em>; <em>nie kopiem ziemniaki</em>. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=525">Archaizmy składniowe</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=698">Składnia dialektalna – wpływy obce</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=611">Kategoria męskoosobowości</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (698, 1, 'Składnia dialektalna - wpływy obce', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} --><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Składnia dialektalna – wpływy obce. Na styku polskich gwar z innymi językami lub w gwarach powstałych na obcym substracie (podłożu) dochodzi do zapożyczenia pewnych konstrukcji składniowych. Liczba przejętych konstrukcji jest ograniczona, ale mogą one mieć czasem znaczny zasięg terytorialny. Przykładowo pod wpływem języka niemieckiego w gwarach północnych i zachodnich Wielkopolski oraz w sejneńsko-suwalskich, a także śląskich, występuje narzędnik z przyimkiem <em>z </em>zamiast samego narzędnika, np. <em>ciska z kamieniami</em>, <em>kosi z kosą</em>, <em>jedzie z samochodem</em>. Na pograniczu wschodnim pod wpływem białorusko-ukraińskim częsta jest składnia, typu <em>u nas jest</em> zamiast <em>my mamy</em> oraz dopełniacz zamiast mianownika z liczebnikami 1, 2, 3, 4, np. <em>dwie</em>, <em>trzy</em>, <em>cztery</em> <em>osób</em>, <em>kur</em>. Za wpływ języka litewskiego uznaje się częste i wielofunkcyjne użycie imiesłowu przeszłego czynnego w gwarach suwalsko-sejneńskich i w polszczyźnie północnokresowej, np. <em>Mama taka zbladszy, przestraszona</em>; <em>Ma natkawszy pasów i ręczników</em>; <em>doszetszy owoce</em>; <em>Była do Smolan pojechawszy</em>. W nowszych dialektach mieszanych, w gwarach wielkopolskich i śląskich nadużywane są konstrukcje strony biernej, typu<em> był póńdzony</em> ‘poszedł’. Por. <a href="index.php?option=com_content&task=view&id=107&Itemid=58">Składnia dialektalna</a>, <u><a href="index.php?option=com_content&task=view&id=105&Itemid=58">Składniowe konstrukcje imiesłowowe</a></u>, <u><a href="index.php?option=com_content&task=view&id=104&Itemid=58">Składniowe konstrukcje z bezokolicznikiem</a></u>, <u><a href="index.php?option=com_content&task=view&id=57&Itemid=58">Wpływy obce w gwarach</a></u>, <u><a href="index.php?option=com_content&task=view&id=56&Itemid=58">Wpływy obce we fleksji</a></u>, <a href="index.php?option=com_content&task=view&id=54&Itemid=58">Wpływy obce w słowotwórstwie</a> i <a href="index.php?option=com_content&task=view&id=55&Itemid=58">Wpływy obce w słownictwie</a>.</p><br>', 0, NULL), (699, 1, 'Składniowe konstrukcje imiesłowowe', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Składniowe konstrukcje imiesłowowe są w gwarach rzadkie. Najczęściej występują konstrukcje z imiesłowami przymiotnikowymi biernymi. Imiesłowy przymiotnikowe bierne na ‑<em>n</em>‑ mogą tworzyć nie tylko stronę bierną czasowników, ale i bierne, zwykle nieosobowe, konstrukcje składniowe, np. <em>wszystko przedane</em>; <em>tyle pobudowano</em>. Imiesłowy na ‑<em>t</em>‑ występują w funkcji przydawki lub orzecznika, por. <em>w tym worku jest pierze darte</em>; <em>dawni krzesła były gięte</em>; również w znaczeniu niedokonanym: <em>ten koń musi być znowu kuty</em>. Imiesłów przymiotnikowy czynny na ‑<em>ący</em> jest używany (o ile w ogóle występuje) na ogół w roli orzecznika – <em>ten pies jes już taki szczekający</em>. Częściej jednak zamiast składniowych konstrukcji imiesłowowych, typu <em>widzi ten stojący drąg</em> używa się zdań podrzędnych, por. <em>widzisz te<sup>y</sup>n drąg, co tam stoi</em>. Imiesłowy przysłówkowe w gwarach są osobliwością (zdarzają się głównie w wypowiedziach najstarszego pokolenia) i występują w znaczeniu okoliczników sposobu, por. <em>Jak będziesz mówiuł pa<sup>o</sup>cierz leże<sup>y</sup>cy, to Pan Jezus bydzie cie słucha<sup>o</sup>ł śpięcy</em>. Niekiedy w tej samej funkcji używa się imiesłowów na ‑<em>ący</em>, np. <em>powiedział, ale bojący </em>‘ze strachem’. Prawie zupełnie brak imiesłowów przysłówkowych na ‑<em>ąc</em> oraz ‑<em>wszy</em>, ‑<em>łszy</em>. Wyjątkowo imiesłowy na ‑<em>ąc</em> dość częste są w gwarach tucholskich, kociewskich (podobnie jak w południowokaszubskich), por. <em>ostali leżąc</em>; <em>jażem go widział stojąc</em>. W gwarach sejneńsko-suwalskich (na pograniczu polsko-litewskim), w polszczyźnie północnokresowej, a także w mowie Polaków z Litwy przesiedlonych na ziemie północne i zachodnie pojawia się imiesłów przysłówkowy uprzedni (‑<em>wszy</em>, ‑<em>łszy</em>) nie tylko w znaczeniu czynności uprzedniej, ale również w funkcji przydawki i orzecznika, por. <em>Oni byli gdzieści wyszedszy</em>; <em>antonówki już doszedszy</em>. Składniowe konstrukcje imiesłowowe zanikają. Imiesłowowe okoliczniki są zastępowane przez wyrażenia przyimkowe, np. <em>po lezoncku</em>, <em>po śpioncku</em>, inne – przez składniowe konstrukcje B. z bezokolicznikiem. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=601">Imiesłowy</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=697">Składnia dialektalna</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=698">Składnia dialektalna – wpływy obce</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=700">Składniowe konstrukcje z bezokolicznikiem</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (700, 1, 'Składniowe konstrukcje z bezokolicznikiem', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p style="line-height: 150%; text-align: justify;" class="MsoNormal">Składniowe konstrukcje z bezokolicznikiem<strong> </strong>w gwarach mają szerszy zakres występowania niż w języku ogólnym, por. <em>twarde było gryźć</em>; <em>Kuby jeszcze nie widno gnać</em>; <em>gdzieście byli kopać</em> itp. Na wzór polszczyzny ogólnej bezokoliczniki mogą pełnić funkcje podmiotu, dopełnienia i orzecznika, mogą też być formą rozkaźnika (<em>robić</em>!, <em>nie gadać</em>!). Nierzadkie są konstrukcje biernika z bezokolicznikiem (tzw. accusativus cum infinitivo), por. <em>słysno było ciupazkami ik brzęceć</em>; <em>ostał tam stojić</em>; <em>zostaw to leżeć</em>. Czasem zastępują one <u><a href="?l1=leksykon&lid=699">składniowe konstrukcje imiesłowowe</a></u>, np. <em>słyszał go mówić</em> zamiast <em>słyszał go mówiącego</em>. Bezokoliczniki mogą wystąpić także na miejscu rzeczowników odsłownych, np. <em>dam ci wałek do oblizać</em> zamiast <em>do oblizania</em>, <em>siekyra drzewo rąbać</em> zamiast <em>do rąbania drzewa</em> lub form bezosobowych czasowników. Dodanie bezokolicznika służy wzmocnieniu orzeczenia, np. <em>Robotna to ona nie jest, ale gotować to gotuje dobrze</em>. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=525">Archaizmy składniowe</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=697">Składnia dialektalna</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (701, 1, 'Słownictwo ekspresywne', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Słownictwo ekspresywne<strong> </strong>w dialektach charakteryzuje się tym, że – podobnie jak w języku ogólnym – nie tylko oznacza jakieś desygnaty (osoby, rzeczy, zjawiska, stany), ale również wyraża do nich emocjonalny stosunek. Barwa ekspresywna wyrazów i frazeologizmów może mieć charakter dodatni (tu należy wymienić takie klasy jak: określenia zdrobniałe i pieszczotliwe, żartobliwe, czułe, uroczyste, podniosłe, poetyckie, patetyczne) lub ujemny (określenia ironiczne, lekceważące, pogardliwe, zgrubiałe, trywializmy i wulgaryzmy). Słownictwo ekspresywne występuje w gwarach z dużą częstotliwością, co jest cechą charakterystyczną wypowiedzi mówionych w ogóle i łączy wypowiedzi gwarowe z wypowiedziami formułowanymi w stylu potocznym języka ogólnego. W gwarach ludowych z większą intensywnością niż w języku ogólnym występują szczególnie określenia pieszczotliwe i zdrobniałe, lekceważące i zgrubiałe, co wynika ze szczególnej produktywności odpowiednich formantów słowotwórczych, np. <em>kierdaczek</em> (<em>kierda</em> ‘knur’), <em>wymiączko</em>, <em>dziewuszątko</em>, <em>krówcia</em>, <em>chleweczek</em>, <em>bydełeczko</em>, <em>sadeniek</em>, <em>swaszeńka</em> (swacha), <em>zbożeńko</em>, <em>wiuczek</em> (wuj), <em>sukniczka</em> (suknia), <em>pierścienik</em> (pierścień); <em>wołowina</em> ‘nędzny wół’, <em>babol</em> (baba), <em>bękarcisko</em>, <em>macoszysko</em>, <em>babiszcze</em> (baba), <em>sraluch</em>, <em>znajduch</em>, <em>dziewczucha</em>, <em>dziewucha</em>. Za charakterystyczne należy uznać także wyrazy złożone o zabarwieniu żartobliwym lub wulgarnym, np. <em>dławiduda</em> ‘organista’, <em>kurzydym</em> ‘palacz papierosów’, <em>łapibabka</em> ‘akuszerka’, <em>płuczymorda</em> ‘pijak’, <em>wykpigrosz</em> ‘oszust’; <em>chwalidupa</em> ‘samochwał’, <em>oszczywęgieł</em> ‘nocny kawaler’, <em>wypnidupa</em> ‘kulawy’. Wyraźnie zaznaczającą się grupą słownictwa ekspresywnego są przezwiska ludowe. Mogą być one tworzone od nazw cech zewnętrznych (<em>Antałek</em> ‘gruby jak beczka’, <em>Gil</em> ‘mający długi czerwony nos’, <em>Kanek</em> ‘niski’, <em>Kleryk</em> ‘o charakterystycznej łysinie, jak u zakonnika’, <em>Zajęczy</em> <em>pyszczek</em> ‘mający zajęczą wargę’); od nazw cech psychicznych (<em>Balon</em> ‘szybki, prędki’, <em>Dyluś</em> ‘tchórzliwy; dać dyla’, <em>Salomon</em> ‘mądry, oczytany’, <em>Ogier</em> ‘kobieciarz’); od imion i nazwisk (<em>Mikuś</em> ‘syn Mikołaja’, <em>Mościcki</em> ‘chrzestnym przezywanego, jako siódmego chłopca w rodzinie, był prezydent Mościcki’); od określeń topograficznych (<em>Góras</em>, <em>Warszawiak</em>); od charakterystycznych powiedzonek, przekleństw (<em>Bożeć</em> ← <em>Boze, co za casy</em>, <em>Kajton</em> ← <em>kaj</em> <em>to</em>, <em>Winc</em> ← <em>więc</em>, <em>Skurczysyn</em>, <em>Kurwytyna</em>); od nazw zawodów (<em>Farmiarz</em> ← właściciel farmy kur, <em>Pszczółka</em> ← właściciel pasieki); od szczególnych sytuacji (<em>Wisieluch</em>, <em>Wściekły</em>, <em>Żeniarz</em>). Swoistą grupę ekspresywizmów gwarowych stanowi słownictwo języka folkloru, np. <em>ród</em>, <em>familia</em> ‘rodzina’, <em>ojcowie</em> ‘rodzice’, <em>tatuś</em>, <em>ojczulek</em>, <em>mać</em>, <em>mateczka</em>, <em>mamusia</em>, <em>pan</em> <em>ojciec</em>, <em>pani</em> <em>matka</em>, <em>matula</em>, <em>matuś</em>, <em>tatuliczek</em>, <em>tateńka</em>, <em>dziecię</em>, <em>dzieciąteczka</em>, <em>dziecina</em>, nacechowane podniosłością (często archaiczne), o charakterze honoryfikatywnym (godnościowym). Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=564">Ekspresywne nacechowanie wypowiedzi</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=638">Nazwiska kobiet</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=639">Nazwy ekspresywne</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=703">Słowotwórstwo czasowników</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=704">Słowotwórstwo przymiotników</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=705">Słowotwórstwo rzeczowników</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=707">Spieszczenia</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=763">Zdrobnienia</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=764">Zgrubienia</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (702, 1, 'Słownictwo gwarowe - zróżnicowanie terytorialne', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Słownictwo gwarowe – zróżnicowanie terytorialne. Zróżnicowanie terytorialne słownictwa gwarowego jest znaczne, nie tylko w dużych zespołach dialektalnych, ale też i na małych obszarach gwarowych. Wśród przyczyn stratyfikacji terytorialnej słownictwa gwarowego należy wymienić: 1) dawne podziały etniczno-językowe, administracyjne i polityczne; 2) zróżnicowanie profesjonalne związane z określonymi zawodami wykonywanymi w pewnych regionach; 3) wpływy dialektów i języków obcych; 4) rozwój wielu gwar w izolacji od innych wywołanej warunkami naturalnymi (np. na terenach trudno dostępnych – góry, puszcze itp.), powodujący m.in. zachowanie wielu archaizmów, lub też – odwrotnie – w sytuacji częstych kontaktów z innymi gwarami, co może przyczyniać się do powstawania wielu innowacji. W pierwszym wypadku wielu danych dostarcza <u>geografia językowa</u>, za pomocą map i atlasów językowych ukazując terytorialne zróżnicowanie nazw desygnatów, np. <u>ziemniaki</u> – młp. <em>ziemniaki</em>, <em>grule</em>, <em>rzepy</em>, śl. <em>knule</em>, <em>kobzale</em>, <em>jabłka</em>, maz. <em>kartofle</em>, wlkp. <em>pyrki</em>, pom. <em>bulwy</em>, kuj. <em>pantówki</em>; <u>lemiesz</u> – młp. <em>trzósło</em>, <em>nóż</em>, <em>kierpiec</em>, śl. <em>radlica</em>, <em>żelazko</em>, maz.podlaskie <em>sosznik</em>, <em>sośnik</em>; <u>sufit</u> – młp. <em>powała</em>, <em>pował</em>, maz. <em>pułap</em>, <em>połap</em>, wlkp. <em>posoba</em>, <em>posowa</em>; <u>rączki pługa</u> – młp. <em>nogi</em>, <em>czapigi</em>, <em>czepigi</em>, <em>cepigi</em>, śl. <em>nogi</em>, <em>ochy</em>, wlkp. <em>sochy</em>, maz. <em>rączki</em>; <u>niejednolita barwa</u> – młp. <em>krasa</em>, <em>krasiasta</em>, <em>pstra</em>, śl. <em>pstra</em>, <em>rozmaita</em>, maz. <em>pstra</em>, <em>graniasta</em>, wlkp. <em>bestra</em>. Każdy z zespołów dialektów ludowych ma charakterystyczny dla niego zasób leksykalny, np. młp. <em>jużyna</em> ‘podwieczorek’, <em>gadzina</em> ‘drób, bydło’, <em>pociasek</em> ‘narzędzie do wygarniania żaru z pieca chlebowego’, <em>chochla</em> ‘łyżka wazowa’, <em>giczale</em>, <em>gicze</em> ‘nogi’, <em>kostka</em> ‘pestka’, <em>dziubaty</em>, <em>dziobaty</em> ‘ospowaty’, <em>dokazować</em> ‘figlować’, <em>darzyć</em> ‘dobrze się udać’, <em>furgać</em> ‘latać, fruwać’, <em>źraleć</em> ‘dojrzewać’, prędzej ‘wcześniej’, <em>na</em> <em>pole</em> ‘na dwór’; śl. <em>chudoba</em> ‘zwierzęta domowe’, <em>reż</em> ‘żyto’, <em>strom</em> ‘drzewo’, <em>synek</em> ‘chłopiec’, <em>starek</em>, <em>starzyk</em> ‘dziadek’, <em>fararz</em> ‘proboszcz’, <em>zdrzadło</em> ‘lustro’, <em>chodnik</em> ‘ścieżka’, <em>godzić</em> się ‘dojrzewać’, <em>piznąć</em> ‘uderzyć’, <em>smykać</em> <em>się</em> ‘włóczyć się’, <em>moc</em> ‘dużo’, <em>terazki</em> ‘teraz’, <em>razy</em> ‘nagle’; wlkp. <em>skibka</em> ‘kromka’, <em>korbal</em> ‘dynia’, <em>strzemcha</em> ‘czeremcha’, <em>gira</em> ‘noga’, <em>pociot</em> ‘mąż ciotki’, <em>ogrodowy</em> ‘ogrodnik’, <em>skład</em> ‘sklep’, <em>czerstwy</em> ‘świeży’, <em>latowy</em> ‘letni’, <em>manyzgować</em> ‘próżnować’, <em>mądrować</em> <em>się</em> ‘wymądrzać się’, <em>ździebko</em> ‘trochę’, <em>dość</em> ‘dużo’; maz. <em>tok</em> ‘żłób’, <em>sokora</em> ‘czarna topola’, <em>galak</em> ‘sosna’, <em>kosior</em> ‘narzędzie do wygarniania żaru’, <em>stecka</em> ‘ścieżka’, <em>jarki</em> ‘kruchy’, <em>kopsać</em> ‘kopać’, <em>otoknąć</em> <em>się</em> ‘opłukać’, <em>jednoraz</em> ‘nagle’, <em>tylo</em> ‘tylko’. Zróżnicowanie profesjonalne słownictwa gwarowego wynika z charakterystyki zawodów (rzemiosł, zajęć) wykonywanych na pewnych obszarach, np. pasterstwa na Podhalu (<em>kierdel</em> ‘stado owiec’, <em>redyk</em> ‘spędzanie owiec na hale lub z hali’, <em>strąga</em> ‘zagroda dla owiec’, <em>juhas</em>, <em>baca</em>), rybactwa na Pojezierzu Mazurskim (<em>buchta</em> ‘zatoka’, <em>chełst</em> ‘fala’, <em>ostrówek</em> ‘wysepka’, <em>ploso</em> ‘głębia na jeziorze’). Zróżnicowanie słownictwa gwarowego może wiązać się z wpływami obcymi, np. wpływami wołosko-rumuńsko-węgierskimi w słownictwie pasterskim na Pogórzu (<em>koszar </em>‘zagroda dla owiec’, <em>watra</em> ‘ognisko pasterskie’, <em>bryndza</em> ‘owczy ser’, <em>żętyca</em> ‘serwatka z mleka owczego’, <em>ferecyna</em> ‘paproć’, <em>juhas</em> ‘pasterz’); wpływami czeskimi w gwarach południowego Śląska i południowo-zachodniej Małopolski (<em>wychód</em> ‘wschód słońca’, <em>swaczyna</em> ‘podwieczorek’, <em>hłobuk</em> ‘kapelusz’, <em>źradło</em> ‘lusterko’, <em>brzim</em> ‘modrzew’, <em>ocel</em> ‘stal’, <em>kładziwo</em> ‘młot’), wpływami wschodniosłowiańskimi (i litewskimi na północy) na terenach pogranicza wschodniego małopolskiego i mazowieckiego (<em>ajer </em>‘tatarak’, <em>telega</em> ‘wóz’, <em>hreczka </em>‘kasza gryczana’, <em>kaczan </em>‘trzonek’, <em>mogiłki </em>‘cmentarz’, <em>musi </em>‘chyba’, <em>kucia / kucja </em>‘wieczerza wigilijna’, <em>trybulka </em>‘szczypiorek’); wpływami pruskimi w nowszych dialekt<span>ach</span> mieszanych (np. <em>jegla</em> ‘jodła, sosna, świerk’, <em>kadyk</em> ‘jałowiec’, <em>jewa</em> ‘czeremcha’); wpływami niemieckimi w gwarach występujących na terenie dawnego zaboru pruskiego i austriackiego (np. <em>bratrura </em>‘piekarnik’, <em>zajzajer </em>‘kwas solny’). W zdecydowanej większości zasób słownictwa gwarowego jest wspólny z zasobem leksykalnym języka ogólnego, zróżnicowaniu terytorialnemu podlega ok. 20% słownictwa gwarowego. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=701">Słownictwo ekspresywne</a></u>, <a href="?l1=leksykon&lid=751">Wpływy obce w słowotwórstwie</a> i <a href="?l1=leksykon&lid=750">Wpływy obce w słownictwie</a>, Podstawy dialektologii/ I. Czym zajmuje się dialektologia/ 1.7. <a href="?l1=&l2=historia-i-dorobek-mwr"><font color="#0033ff">Historia i dorobek dialektologii polskiej (Atlasy językowe</font></a>).</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (703, 1, 'Słowotwórstwo czasowników', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Słowotwórstwo czasowników<strong> </strong>w gwarach ludowych różni się od języka ogólnego przede wszystkim doborem formantów słowotwórczych. Za typowo gwarowe uznaje się przyrostki: ‑<em>asić</em>, ‑<em>olić</em>, ‑<em>onić</em>, ‑<em>osić</em>, np. <em>pitwasić</em> ‘robić coś źle, niedbale’, <em>wyrapasić</em> ‘wyrapić, tj. wytrzeszczyć oczy’, <em>biedolić</em> ‘biedzić się’, <em>sepolić</em> ‘seplenić’, <em>świegonić</em> ‘brudzić’, <em>sklekosić</em> ‘sklecić’, <em>gęgnosić</em> ‘gęgać, mamrotać’. Najczęstszy z nich ‑<em>olić</em> pojawia się czasem na miejscu innych zakończeń czasowników, np. <em>opatolić</em> ‘opatulić’, <em>przywąkrolić</em> = przywąkroić. Spośród przyrostków ogólnopolskich najbardziej produktywny jest sufiks ‑<em>ować</em>, por. <em>arfować</em> ‘wiać zboże wialnią’, <em>beksować</em> ‘płakać jak beksa’, <em>doktorować</em> ‘być doktorem’, <em>grzybować</em> ‘zbierać grzyby’, <em>kolacjować</em> ‘jeść kolację, <em>sianować</em> ‘kosić i zwozić siano’, <em>przygwoździować</em> ‘przybić gwoździem’, <em>szkołować</em> ‘uczyć się w szkole’. Formant słowotwórczy ‑o<em>w</em>ać występuje często <span>na miejscu ogólnopolskiego</span> <span>przyrostka</span> ‑<em>ywać</em>. Dzieje się tak najczęściej w gwarach południowej i zachodniej Polski, np. <em>obiecować</em>, <em>pokazować </em>(zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=532">Bezokolicznik</a></u>). Na Mazowszu (stąd promieniuje na inne obszary) dominuje przyrostek ‑<em>ywać</em>, np. <em>obiecywać</em>, <em>pokazywać</em>, który wypiera <span>dawne</span> formy czasowników na ‑<em>ować</em>. Gwary północne tracą często sufiks ‑<em>ować</em>, por. <em>kupać</em>, <em>zajmać</em> zamiast <em>kupować</em>, <em>zajmować</em>, inne gwary pozbywają się formantu ‑<em>nę</em> w czasie przeszłym, np. <em>kopła</em>, <em>popchli</em>, <em>dotkła</em> zamiast <em>kopnęła</em>, <em>popchnęli</em>, <em>dotknęła</em>. Sufiks bezokolicznika ‑<em>eć</em> bywa zastępowany przez ‑<em>ić</em>, por. <em>wisić</em>, <em>myślić</em>, <em>umrzyć</em>, <em>drzyć</em>, <em>leżyć</em>. Powszechnym zjawiskiem jest inna prefiksacja niż w języku ogólnym, np. <em>doradzać</em> <em>się</em>, <em>naczęszczać</em>, <em>ojeść</em>, <em>przechmurzyć</em> <em>się</em>, <em>wyżyczać</em>, <em>ściekawić</em> zamiast <em>naradzać się</em>, <em>uczęszczać</em>, <em>objeść się</em>, <em>zachmurzyć się</em>, <em>pożyczyć</em>, <em>zaciekawić</em>. Nierzadko, głównie na Podhalu i w Wielkopolsce, używa się kilku przedrostków (tzw. intensywna prefiksacja) przede wszystkim w celu uzyskania wyraźnej dokonaności, por. <em>obująć</em>, <em>popoganiać</em>, <em>ponawtykać</em>, <em><span>dopodorywać</span></em>, <em>ponawystawiać</em>, <em>pozamiatać</em>. Rzadkie są wypadki uboższej prefiksacji, np. <em>naleźć</em>, <em>pojrzeć</em>, <em>potkać</em>, <em>przedać</em> zamiast <em>znaleźć</em>,<em> spojrzeć</em>,<em> spotkać</em>,<em> sprzedać</em>. W gwarach czasowniki, podobnie jak przymiotniki i rzeczowniki (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=704">Słowotwórstwo przymiotników</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=705">Słowotwórstwo rzeczowników</a></u>), mogą mieć charakter zdrabniający, szczególnie w odniesieniu do dzieci, np. <em>śpikać</em>, <em><span>śpiulkać</span></em><span>,</span> <em>płakuchnać</em>, <em><span>płakuniać</span></em><span>, </span><em>płakulać</em>, <em>bawulkać</em> <em>się</em>, <em>biegulkać</em>, <em>luluniać</em>, <em>siusiuchnać</em>. Częstsze niż w języku ogólnym są czasowniki dźwiękonaśladowcze, por. <em>hopkać</em>, <em>tupkać</em>, <em>kodkodakać</em>. Zdarzają się także nowe wyrazy powstałe w wyniku kontaminacji (skrzyżowania), np. <em>dryndać</em> ← <em>drygać</em> )( <em>dyndać</em>, <em>brzdągotać</em> ← <em>brzdąkać</em> )( <em>bulgotać</em>, <em>mrauczeć</em> ← <em>mruczeć</em> )( <em>miauczeć</em>, <em>złakusić</em> <em>się</em> ← <em>złakomić</em> <em>się</em> )( <em>skusić się</em>. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=526">Archaizmy słowotwórcze</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=564">Ekspresywne nacechowanie wypowiedzi</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=701">Słownictwo ekspresywne</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=707">Spieszczenia</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (704, 1, 'Słowotwórstwo przymiotników', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Słowotwórstwo przymiotników<strong> </strong>w gwarach ludowych różni się od języka ogólnego zakresem występowania formantów słowotwórczych. Częstszy niż w języku ogólnym jest przyrostek ‑<em>ny</em>, np. <em>adwentny</em>, <em>charakterny</em>, <em>dziecny</em>, także z podwojoną spółgłoską <em>drewnianny</em>, <em>glinianny</em>, <em>szklanny</em>, <em>kartoflanny</em>, a na południu (głównie na Śląsku, częściowo także w Małopolsce) również ‑<em>ni</em>, <em>schodni</em>, <em>tylni</em>, <em>poszczedni</em> zamiast wschodni, tylny, średni. Formy typu <em>ceglaty</em>, <em>liściaty</em>, <em>nagaty</em> ‘nagi’ dominują w gwarach wielkopolskich i śląskich. W innych dialektach w jednych wyrazach może być sufiks ‑<em>aty</em>, w innych ‑<em>asty</em>, np. <em>liściaty</em> – <em>liściasty</em>, <em>łaciaty</em>, ale <em>kolczasty</em>. Podobnie jest z formantem ‑<em>ity</em>, ‑<em>isty</em>, np. <em>piaszczyty</em>, <em>wodnity</em>, <em>piaszczysty</em>, <em>soczysty</em>. Sufiks ‑<em>isty</em> przeważa na terenach wschodnich. Poza ogp. istnieją przyrostki wyłącznie gwarowe. Należą do nich: ‑<em>achny</em>, ‑<em>alki</em>, ‑<em>asy</em>, ‑<em>aśki</em>, ‑<em>chny</em>, ‑<em>ki</em>, np. <em>długachny</em>, <em>dalekachny</em>, <em>sporachny</em>, <em>grubalki</em>, <em>czarnasy</em>, <em>wielgaśki</em>, <em>dalechny</em>, <em>dłużki</em>, <em>szeroczki</em>, <em>głęboczki</em>, <em>dobroczki</em>. Od norm ogólnopolskich odbiega również dobór prefiksów, por. <em>obciężkawy</em>, <em>obgęstny</em>, <em>przybiaławy</em>, <em>przyciasny</em>, rzadkie są formy typu <em>prześliczny</em>, <em>przeczysty</em>. Inny jest rozkład formantów słowotwórczych w stopniu wyższym i najwyższym przymiotników. W części gwar śląski<span>ch</span> zamiast przyrostka ‑<em>szy</em> w niektórych przymiotnikach używa się ‑<em>ejszy</em>, np. <em>lachciejszy</em> ‘lżejszy’. W stopniu najwyższym w gwarach wielkopolskich występuje prefiks <em>ná</em>‑, a na południu Śląska i w południowo-zachodniej Małopolsce ‑<em>nej</em> (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=647">Odmiana</a> i <u><a href="?l1=leksykon&lid=719">stopniowanie przymiotników</a></u>). Najbardziej jednak charakterystyczną cechą gwarową w zakresie słowotwórstwa przymiotników jest duża liczba formantów oznaczających stosunek emocjonalny w zdrobnieniach i zgrubieniach. Odcień pieszczotliwości wprowadzają m.in. formanty: ‑<em>utki</em>, ‑<em>uśki</em>, ‑<em>usi</em>, ‑<em>uni</em>, ‑<em>ućki</em>, ‑<em>uchny</em>, np. <em>nagutki</em>, <em>świeżutki</em>, <em>okrągluśki</em>, <em>malusi</em>, <em>żółciuni</em>, <em>drobniuńki</em>, <em>caluchny</em>. Niektóre z nich są pochodzenia obcego, np. ‑<em>eńki</em> występujący wyłącznie w gwarach pogranicza ukraińsko-białoruskiego: <em>bieleńki</em>, <em>siweńki</em>, <em>złocieńki</em>, <em>dobreńki</em>. Odcień ujemny mają formacje typu <em>wielgachny</em>, <em>długachny</em>, a także pochodzące z kontaminacji, np. <em>dokurczliwy</em> ← <em>kurczyć </em>)( <em>dokuczliwy</em>, <em>łachciwy</em> ← <em>łakomy</em> )( <em>chciwy</em>, <em>sucherlawy</em> ← <em>suchy</em> )( <em>chuderlawy</em>. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=701">Słownictwo ekspresywne</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (705, 1, 'Słowotwórstwo rzeczowników', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Słowotwórstwo rzeczowników w gwarach ludowych cechuje większa produktywność niektórych formantów słowotwórczych. Dotyczy to między innymi przyrostków ‑<em>acz</em>, ‑<em>ak</em>, ‑<em>ek</em>, ‑<em>ka</em>, ‑<em>nik</em>, np. <em>dmuchacz</em>, <em>budowacz</em>, <em>golacz</em> ‘fryzjer’, <em>bluźniak</em>, <em>judak</em>, <em>źłopak</em>, <em>niedbałek</em>, <em>bociek</em>, <em>indorka</em>, <em>brudaska</em>, <em>krawczka</em> ‘krawcowa’, <em>wyśmiewnik</em>, <em>dębnik</em>, <em>kacznik</em>. Formant ‑<em>ak</em> w nazwach istot małych dominuje w gwarach Polski północnej, skąd przechodzi również do języka ogólnego, np. <em>cielak</em>, <em>źrebak</em>, <em>kurczak</em>, <em>prosiak</em>; ‑<em>ę</em> w tej kategorii występuje w gwarach Podhala i innych terenów Małopolski. W związku z zanikiem odmiany rzeczowników, typu <em>źrebię</em> w gwarach północnej Wielkopolski i Krajny wytworzyła się opozycja znaczeniowa <em>cielę</em> ‘małe cielę’ : <em>cielak</em> ‘podrosłe cielę’. Duży ekspresywizm wypowiedzi gwarowych prowadzi do wielkiej liczby formantów zdrabniających i zgrubiających. Do tworzenia zdrobnień wykorzystuje się m.in. przyrostki: ‑<em>ęczek</em>, ‑<em>ak</em>, ‑<em>aszek</em>, ‑<em>cik</em>, ‑<em>iczek</em>, ‑<em>ulek</em>, ‑<em>unia</em>, ‑<em>uszczek</em>, ‑<em>uszka</em>, ‑<em>yszek</em>, np. <em>boczeszek</em>, <em>chleweczek</em>, <em>bocianiak</em>, <em>stryjaszek</em>, <em>krówcia</em>, <em>córcia</em>, <em>bydełeczko</em>, <em>nosulek</em>, <em>buziunia</em>, <em>grzebiuszczek</em>, <em>stołyszek</em>, a na pograniczu białorusko-ukraińskim występują także przyrostki ‑<em>eniek</em>, ‑<em>eńka</em>, ‑<em>eńko</em>: <em>ogródeniek</em>, <em>kukuleńka</em>, <em>żyteńko</em>, <em>serdeńko</em>, <em>słoweńko</em>. Równie liczne są zgrubienia, najczęściej z formantami: ‑<em>al</em>, ‑<em>as</em>, ‑<em>cha</em>, ‑<em>idło</em>, ‑<em>isko</em>, ‑<em>sko</em>, np. <em>babal</em>, <em>zębal</em>, <em>pędral</em>, <em>cukieras</em>, <em>dziobas</em>, <em>gburas</em>, <em>szwagras</em>, <em>świnias</em>, <em>donicha</em>, <em>zmarszcha</em>, <em>łycha</em>, <em>kiełbacha</em>, <em>chamidło</em>, <em>chłopidło</em>, <em>durnidło</em>, <em>bękarcisko</em>, <em>chorobisko</em>, <em>czapisko</em>, <em>kiełbasisko</em>, <em>garnczysko</em>, <em>łąjdaczysko</em>, <em>chmurzysko</em>, <em>końsko</em>, <em>pazursko</em>, <em>świńsko</em>. Liczne w gwarach ludowych są także derywaty paradygmatyczne (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=547">Derywacja</a></u>), np. <em>narzek</em> ‘narzekanie’, <em>potraf</em> ‘potrafienie’, <em>zaprzeka</em> ‘zaprzeczenie’. Zjawiskiem szczególnym jest prefiksacja rzeczowników, którą cechuje większa produktywność formantu <em>pa</em>‑, rzadkie zaś <em>wą</em>‑, np. <em>pałuba</em> ‘kloc’, <em>pamłoka</em> od <em>młaka</em> ‘czarna chmura’, <em>parowa</em> ‘miejsce grząskie, błotnisko’, <em>wądół</em>, <em>wągroda</em> ‘ogród’. Zachowane są też niektóre formanty staropolskie, np. ‑<em>ach</em>, ‑<em>aj</em>, ‑<em>al</em>, ‑<em>ała</em>, ‑<em>as</em>, ‑<em>awa</em>, np. <em>niedbach</em>, <em>mrugaj</em>, <em>bajdała</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=526">Archaizmy słowotwórcze</a></u>). Niewiele jest formantów typowo gwarowych, takich jak: ‑<em>aga</em>, ‑<em>ajda</em>, ‑<em>ajka</em>, ‑<em>aszek</em>, ‑<em>ich</em>, ‑<em>icha</em> (np. <em>sałaga</em> ‘włóczęga’, <em>ciamajda</em>, <em>kokajka</em> ‘kura’) <span>czy<strong> </strong></span>ograniczony tylko do gwar wielkopolskich ‑<em>yszek</em>, np. <em>kamyszek</em>. Pojawiają się także sufiksy obce: ‑<em>acja</em>, ‑<em>ant</em>, ‑<em>atyka</em>, ‑<em>ista</em>, ‑<em>unek</em>, ‑<em>us</em>, np. <em>buntacja</em>, <em>żebracja</em>, <em>rekrutant</em>, <em>grajatyka</em>, <em>skrzypista</em>, <em>spekulista</em>, <em>myślunek</em>, <em>potargus</em>, <em>wędrus</em>. Liczne złożenia, zrosty i kontaminacje wyrazowe w większości mają charakter ekspresywny, np. <em>chłopodziad</em>, <em>babożeń</em> ‘ten, który się ożenił z kobietą starszą od siebie’, <em>chlapousz</em>, <em>ciężkosraj</em>, <em>darmochleb</em>, <em>gównojad</em>, <em>chwalibzdura</em>, <em>dusimiech</em> ‘organista’, <em>kopidół</em> ‘grabarz’, <em>męczybułka</em> ‘piekarz’, <em>pustanoc</em> ‘noc czuwania nad zmarłym’, <em>chleburad</em> ‘ktoś łasy na chleb’, <em>dziadoryja</em> ← <em>dziad</em> )( <em>pracharyja</em> ‘żebracze zaniedbane gospodarstwo’, <em>samoludek</em> ← <em>samolub</em> )( <em>odludek</em>. Dość zróżnicowane są nazwy żon i dzieci (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=638">Nazwiska kobiet</a></u>). W nazwach synów występują zazwyczaj przyrostki ‑<em>ów</em>, ‑<em>ak</em>, a na pograniczu białoruskim również ‑<em>uk</em>, np. <em>Jasieniców</em> <em>Staszek</em>, <em>Bernecczak</em>, <em>Bobiniuk</em>. Nazwy żon i dzieci często są nacechowane emocjonalnie. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=564">Ekspresywne nacechowanie wypowiedzi</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=701">Słownictwo ekspresywne</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=707">Spieszczenia</a></u>.</p>\r\n<p> </p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (706, 1, 'Sonanty', 'głoski l, r, które mogą tworzyć sylaby, nie istniejące dziś w j. polskim', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p style="line-height: 150%; text-align: justify;" class="MsoNormal">Sonanty (łac. <em>sonans</em>, ‑<em>tis</em> ‘dźwięczący’) to spółgłosk<strong>i</strong> zgłoskotwórcze z szeregu płynnych, które mogą być ośrodkami sylaby, nieistniejące dziś w języku polskim. W języku prasłowiańskim były 4 sonanty <em>ŗ</em>, <em>ļ</em> (twarde) i <em>ŗ’</em>, <em>ļ’</em> (miękkie) zróżnicowane iloczasowo (tzn. mogły być długie i krótkie, zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=600">Iloczas</a></u>). W większości języków słowiańskich (i w języku polskim) sonanty uległy wokalizacji, tzn. przekształciły się w połączenia: samogłoska + <span>zwykła (niezgłoskotwórcza)</span> spółgłoska płynna. Ich rozwój w języku polskim był różny w zależności od sąsiedztwa fonetycznego. Odmiennie niż na pozostałych terenach Polski rozwinęło się sonantyczne <em>ļ’</em> na Mazowszu, gdzie dało <em>’el</em>: <em>mielli</em>, <em>pielli</em>, <em>wywielga</em> (po spółgłoskach wargowych) lub <em>’oł</em>: <em>miołł, piołł, wiołny </em>(przed spółgłoskami przedniojęzykowo-zębowymi). Jest to bardzo stara różnica między dialektem mazowieckim a pozostałymi dialektami polskimi, w których występuje w tej pozycji <em>eł</em>, <em>ił</em>: <em>mełł</em>, <em>pełł</em>, <em><span>w</span></em><em>ełna</em>, <em><span>w</span>ilga</em>. Na Mazowszu dłużej też niż w Małopolsce i Wielkopolsce utrzymała się miękkość spółgłosek przed <em>ar</em> (← <em>ŗ’</em>) w pozycji przed przedniojęzykowo-zębowymi w gwarowych formach wyrazów <em>siarna</em>, <em>siorek</em> i w nazwach miejscowych <em>Dziarniki</em>, <em>Dziarnowo</em>. Zob. <a href="?l1=leksykon&lid=619">Kontynuanty sonantów <em>*l’, </em>*<em>ŗ’</em></a>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (707, 1, 'Spieszczenia', 'słowotwórcze formacje zdrobniałe, dodatnio nacechowane emocjonalnie.', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Spieszczenia to słowotwórcze formacje zdrobniałe (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=763">Zdrobnienia</a>), dodatnio nacechowane emocjonalnie. Spieszczenia we wszystkich typach gwar są bardzo często używane, szczególnie w kontaktach z dziećmi. Najczęściej spieszcza się rzeczowniki i przymiotniki, ale spieszczane są też zaimki i przysłówki. Formanty służące do spieszczenia to przede wszystkim: ‑<em>eczek</em>, ‑<em>aszek</em>, ‑<em>ulek</em>, ‑<em>unia</em>, ‑<em>uśki</em>, ‑<em>utki</em>, ‑<em>usieńki</em>, ‑<em>uteńki</em>, np. <em>noseczek</em>, <em>ciuteczek</em>, <em>świateczek</em>, <em>stryjaszek</em>, <em>gazdaszek</em>, <em>ogieniaszek</em>, <em>bochenulek</em>, <em>jęzulek</em>, <em>tatulek</em>, <em>babunia</em>, <em>krowunia</em>, <em>drobnusieńki</em>, <em>maluśki</em>, <em>wszyściusieńki</em>, <em>zaraniutko</em>, <em>zaraniuteńko</em>, <em>dopirusko</em>, <em>nikogutko</em>. W gwarach częste są spieszczenia kilkustopniowe, tworzone za pomocą kilku przyrostków naraz, np. <em>wianuszeczek</em>, <em>drobniusienieczki</em>, <em>lasaneczek</em>; spieszczane bywają również czasowniki, np. <em>płakulać</em>, <em>bawulkać</em> <em>się</em>, <em>śpikulać</em>. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=564">Ekspresywne nacechowanie wypowiedzi</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=701">Słownictwo ekspresywne</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (708, 1, 'Spójniki ', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Spójniki w dialektach<strong> </strong>różnią się znacznie od języka ogólnego, np. typowe dla niego spójniki <em>ponieważ</em>, <em>aczkolwiek</em>, <em>jakkolwiek</em>, <em>jednakże</em>, <em>bowiem</em>, <em>lub</em>, <em>bądź</em>, <em>dopóki</em>, <em>oraz</em>, <em>tudzież</em> itp. w dialektach nie występują w ogóle lub są bardzo rzadkie. Niewiele jest spójników wyłącznie gwarowych, np. <em>ba</em>, <em>pokiel</em>, <em>pokiela</em>, <em>podwiel</em> ‘póki’, <em>ino</em>, <em>zaczym</em>, <em>czym</em>, <em>źeli</em>. Mniejsza liczba spójników sprawia, że są one mniej wyspecjalizowane i pełnią kilka funkcji. Np. spójnik <em>jak</em> służy nie tylko do porównania <span>(w tej funkcji w gwarach niemal nie występuje częsty w polszczyźnie ogólnej spójnik <em>niż</em>)</span>, ale też do określenia czasu, warunku i miejsca, do przeciwstawienia i przyzwolenia, por. <em>jak</em> ‘kiedy’ <em>go potem wzieni ku wojsku, został dług</em>; <em>jak</em> ‘jeżeli’ <em>kwoka dobrze siedzi, to się kurcynta wylyngum</em>; <em>jak</em> ‘ponieważ’ <em>nie chciołeś nojprzód, tło tero niy dłestaniesz nic</em>. Spójniki mają też odmienną od ogólnopolskich postać fonetyczną, por. np. <em>kie</em>, <em>kiej</em> ‘kiedy’, <em>kandy</em>, <em>kany</em>, <em>kań</em>, <em>kani</em> lub <em>ka</em>, <em>kej</em>, <em>kień</em> ‘gdzie’, <em>jele</em> ‘ile’, <em>kiela</em>, <em>kielo</em> ‘ile. Por. <a href="?l1=leksykon&lid=525">Archaizmy składniowe</a>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=697">Składnia dialektalna</a></u>.</p>\r\n<p> </p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (709, 1, 'Spółgłoska l', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-left: 2.85pt; line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_96_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Stwardnienie <em>l`</em>. Opracowano na podstawie: Dejna 16, Kucała 30.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M931.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M931.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M931.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_96_1 = new gallery($(''gallery_96_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nSpółgłoska <em>l</em>. Odziedziczona z języka prasłowiańskiego spółgłoska <em>l’</em> była miękka do około XVI w., a następnie przeszła w neutralne <em>l</em>, por. <em>l’as > las</em>. Jednakże w języku ogólnopolskim oraz w gwarach Wielkopolski, Małopolski i Śląska <em>l’</em> miękkie pozostało nadal jako wariant pozycyjny przed samogłoską <em>i </em>oraz przed <em>j</em>, por. <em>l’ico</em>, <em>l’ist</em>, <em>bibl’joteka</em>. Nieco inaczej głoska ta rozwinęła się na Mazowszu i Kaszubach oraz w gwarach pozostających pod ich wpływami - na tych terenach <em>l’</em> miękkie stwardniało nawet w pozycji przed samogłoską <em>i</em>. Na początku XX wieku wymowa twarda <em>ly</em> była powszechna i obejmowała północ polskiego obszaru dialektalnego, czyli Krajnę, Bory Tucholskie, Kociewie, Ostródzkie, Lubawskie, Mazury i przede wszystkim Mazowsze. Wymowa ta sięga też do gwar małopolskich, pozostających pod wpływem mazowieckim, po Łęczycę, Piotrków, Puławy, Kraśnik, Tarnów. W II poł. XX wieku cecha ta została znacznie ograniczona i występuje niekonsekwentnie, obok <em>l</em> twardego, np. <em>lys</em>, <em>z glyny</em>, <em>tulypany</em>, <em>palyło</em>, <em>solyła</em>, <em>lystek,</em> słyszy się już częściej także <em>l’</em> palatalne. Największe nasilenie twardej artykulacji <em>l</em> zaobserwowano na obszarze między Wisłą, Narwią i Orzycem, a także na Mazowszu lewobrzeżnym. Natomiast cała wschodnia część Mazowsza najczęściej wymawia <em>l</em> lekko palatalne lub całkowicie spalatalizowane. Stwardnienie <em>l’</em> nie obejmuje pasa gwar pogranicza wschodniego. Na tych terenach (Podlasie, Pogranicze wschodnie młodsze) występuje bowiem inna cecha gwarowa, czyli miękka wymowa <em>l</em> w każdej pozycji (nie tylko przed samogłoskami, lecz także przed spółgłoskami) pod wpływem języków wschodniosłowiańskich, np. <em>l’as, l’ewy, na kol’e, l’aska, kol’ano, tyl’ko, wal’ka</em>. </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (710, 1, 'Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_95_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Udźwięcznianie spółgłosek w poszczególnych wyrazach. Opracowała I. Stąpor na podstawie: Dejna 7.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M932.jpg" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M932.jpg" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M932.jpg" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_95_1 = new gallery($(''gallery_95_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nSpółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne<strong> </strong>mają w dialektach ludowych nieco inny niż w języku ogólnym zakres występowania. Na zachodzie (część Śląska, Wielkopolski, Kujaw i tereny północne po Ostródzkie) zachowała się dźwięczność <em>w</em>, <em>w’</em> po spółgłoskach bezdźwięcznych (tu zaznaczona pogrubieniem <em><strong>w</strong></em>): <em>s<strong>w</strong>ój</em>, <em>ch<strong>w</strong>ała</em>, <em>łat<strong>w</strong>o</em>, <em>k<strong>w</strong>iat</em> (tak jak w języku prasłowiańskim i w językach wschodniosłowiańskich), co wynikało z dłuższego utrzymania się dwuwargowej wymowy <em>w</em> na tych terenach. Podobne zjawisko zachowania dźwięczności – jako rezultat wpływów białorusko-ukraińskich – występuje w kresowych odmianach polszczyzny. W różnych dialektach, zwłaszcza w pozycji przed spółgłoskami sonornymi, utrzymują się dawne przedrostki <em>s</em>: <em>srękowiny</em>, <em>smo<sup>u</sup>wić</em>, <em>śla<sup>o</sup>tać</em>, <em>sjąć</em>, <em>słożyć,</em> oraz szczątkowo <em>ot</em>: <em>otmienić</em>, <em>otlać</em>, <em>otnowić</em>. Stare <em>s</em> rzadko, a <em>ot</em> wyjątkowo (na Warmii) spotyka się też w przyimku: <em>s</em> <em>nam’i</em>,<em> ś nim</em>, <em>ot</em> <em>okna</em>, <em>ot</em> <em>brata</em> (usunięte z języka ogólnego przed poł. XVI wieku na rzecz nowszych form <em>z</em>, <em>od</em>). Różnice co do dźwięczności występują też w poszczególnych wyrazach, np. gwary północnomazowieckie zachowały pierwotne bezdźwięczne <em>t</em> w liczebniku <em>siedem</em> : <em>śetem</em>. Alternacje spółgłosek dźwięcznych i bezdźwięcznych w obrębie odmiany danego wyrazu typu: <em>kret</em> : <em>kredy</em>, <em>plizga</em> : <em>plisk</em>, <em>piazda</em> – <em>piast</em> objaśnia się analogią do form typu: <em>bród </em>– <em>brody</em>, <em>gwiazda</em> – <em>gwiazd </em>(wymawianych z bezdźwięcznym -<em>t, -st</em>) itp. W znacznej części gwar utrwaliła się wymowa <em>besu</em>, <em>besem</em> (na podstawie M. lp. <em>bez </em>wymawianego z ubewzdźwięcznieniem jako <em>bes</em>). Dźwięczne <em>h</em>, odpowiednik bezdźwięcznego <em>ch</em>, występuje na pograniczu wschodnim jako wynik wpływów ukraińskich i białoruskich oraz na południowym Śląsku jako rezultat wpływów czeskich. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=570">Fonetyka międzywyrazowa zróżnicowana dialektalnie</a></u>.</p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=96&Itemid=58">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=94&Itemid=58">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n', 0, 1), (711, 1, 'Spółgłoski protetyczne', 'spółgłoski poprzedzające samogłoski na początku wyrazu (w nagłosie)', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify;">Spółgłoski protetyczne (inaczej: protezy), czyli elementy spółgłoskowe poprzedzające samogłoski w nagłosie, powstają w wyniku tzw. artykulacji przygotowawczej. Spółgłoski protetyczne mają zasięg ogólnodialektalny. Jest to dawna cecha językowa, występująca w języku staropolskim (wcześniej w prasłowiańszczyźnie), która wycofała się z języka ogólnego, pozostała natomiast w dialektach. Gdy artykulacja samogłoski poprzedzi wzniesienie się środka języka ku podniebieniu twardemu, wówczas powstaje niezgłoskotwórcze <em>j</em>. Zjawisko to nosi nazwę prejotacji. Protetyczne <em>j</em> występuje przed samogłoskami przednimi <em>e</em>, <em>i</em> oraz przed <em>a</em>, np. <em><sup>j</sup>igła</em>, <em><sup>j</sup>idzie</em>, <em><sup>J</sup>Ewa</em>, <em><sup>J</sup>Adam</em>, <em><sup>J</sup>Agata</em>, rzadko przed <em>u</em>: <em><sup>j</sup>ucho</em> = ucho (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=656">Prejotacja</a></u>). Jeśli przed wymówieniem samogłoski tylnej <em>o</em> lub <em>u</em> cofnięciu się języka towarzyszyć będzie zbyt silne zaokrąglenie warg, usłyszymy niezgłoskotwórcze protetyczne <em>ł</em>, np. <em><sup>ł</sup>oko</em>, <em><sup>ł</sup>oves</em>, <em><sup>ł</sup>osa</em>, <em><sup>ł</sup>umyć</em>. Zjawisko to nazywamy labializacją lub prelabializacją (od łac. <em>labia</em> ‘wargi’). Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=624">Labializacja</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=657">Prelabializacja</a></u>. Samogłoski w nagłosie może poprzedzić także przydech, zwłaszcza przed <em>a</em>: <em><sup>h</sup>apteka</em>, <em><sup>h</sup>armata</em>, <em><sup>H</sup>Ameryka</em>, rzadziej przed <em>u</em>, np. <em><sup>h</sup>ulica</em> = ulica (zob. <a href="index.php?option=com_content&task=view&id=134&Itemid=58">Przydech</a>). Najbardziej rozpowszechnione protezy w gwarach to <em>ł</em>, <em>j</em>, rzadsze <em>h</em>, wyjątkowo <em>w</em>. Spółgłoska protetyczna <em>w </em>pojawia się głównie na pograniczach językowych, np. na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim: <em><sup>w</sup>on, <sup>w</sup>ona, <sup>w</sup>alkirz / <sup>w</sup>ankir </em>= on, ona, alkierz (na południowym Podlasiu) czy na Pomorzu:<em><sup> w</sup>ud, <sup>w</sup>ulica</em> = udo, ulica,. Unikanie tych cech prowadzi często do form hiperpoprawnych (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=595">Hiperpoprawność językowa</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=597">Hiperyzm</a></u>) typu <em>arbata</em>, <em>okeć</em> = łokieć, <em>Apońcik</em> = Japończyk, <em>esce</em> = jeszcze. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=690">Samogłoski nagłosowe</a></u>.</p>\r\n<p> </p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (712, 1, 'Spółgłoski przedniojęzykowe', '(zębowe s, z, c, dz, n, t, d, ł; dziąsłowe cz, dż, sz, ż, r, l).', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Spółgłoski przedniojęzykowe<strong> </strong>(zębowe <em>s</em>, <em>z</em>, <em>c</em>, <em>dz</em>, <em>n</em>, <em>t</em>, <em>d</em>, <em>ł</em>; dziąsłowe <em>cz</em>, <em>dż</em>, <em>sz</em>, <em>ż</em>, <em>r</em>, <em>l</em>). Najważniejsza różnica między dialektami a językiem ogólnym dotyczy spółgłosek <em>s</em>, <em>z</em>, <em>c</em>, <em>dz</em>, <em>sz</em>, <em>ż</em>, <em>cz</em>, <em>dź</em> i spółgłosek środkowojęzykowych <em>ś</em>, <em>ź</em>, <em>ć</em>, <em>dź</em>, które uległy redukcji do dwóch szeregów. W Polsce południowej i wschodniej <em>sz</em>, <em>ż</em>, <em>cz</em>, <em>dź</em> przeszły w <em>s</em>, <em>z</em>, <em>c</em>, <em>dz</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=628">Mazurzenie</a></u>), w gwarach: jabłonkowskiej, warmińskich i malborsko-lubawskich, spółgłoski dziąsłowe i palatalne spłynęły w szereg pośredni <em>sz’</em>, <em>ż’</em>, <em>cz’</em>, <em>dż’</em> (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=610">Jabłonkowanie</a>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=729">Sziakanie</a></u>), w kaszubszczyźnie <em>ś</em>, <em>ź</em>, <em>ć</em>, <em>dź</em> → <em>s</em>, <em>z</em>, <em>c</em>, <em>dz</em>. Zjawisko przedłużonej wymowy i w rezultacie podwajanie spółgłosek <em>s</em>, <em>ś</em> w niektórych wyrazach: <em>b<sup>ł</sup>osso</em>, <em>z</em> <em>lassa</em>, <em>wiśsi</em>, <em>wiessak</em>, także z rozpodobnieniem: <em>b<sup>ł</sup>osco</em>, <em>z</em> <em>lasca</em>, rzadziej <em>miesso</em>, <em>rossa</em>, <em>kossa</em>, występuje w środkowo-północnej części dialektu małopolskiego (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=654">Podwojone <em>s, ś</em></a></u>). O wymowie głoski oznaczonej <em>rz</em>, zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=586">Frykatywne <em>r<sup>ż</sup></em></a></u>. Stwardnienie <em>l</em> przed <em>i</em>: <em>list</em>, <em>lipa</em> (= <em>lyst</em>, <em>lypa</em>) odróżnia Mazowsze od reszty gwar Polski, które tak jak język ogólny mają miękkie <em>l’</em>: <em>list</em>, <em>lipa </em>(= <em>l’ist, l’ipa</em>). Miękkie <em>l’</em> w każdej pozycji: <em>lias</em>, <em>lievy</em>, <em>klion</em> występuje natomiast na pograniczu wschodnim. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=709">Spółgłoska <em>l</em></a></u>. W gwarach południowej Wielkopolski spółgłoski <em>n</em>, <em>t</em>, <em>d</em> po <em>i</em>, <em>y</em> ulegają zmiękczeniu: <em>malinia</em>, <em>sy<sup>j</sup>nia</em>, <em>ży<sup>j</sup>tio</em>. Spółgłoska <em>ń </em>zamiast <em>n </em>w wynik palatalizacji pojawia się także w różnych formach w gwarach kresowych, np. <em>z rania</em>, <em>pilniować, pachniący, zupełnia </em>= z rana, pilnować, pachnący, zupełnie. Przedniojęzykowa artykulacja <em>ł</em>: <em>g<strong>ł</strong>ova</em>, <strong><em>ł</em></strong><em>okieć</em> szybko zanika. Wymowa taka utrzymuje się na pograniczu wschodnim i południowym, na Podhalu, w północnej Małopolsce, w gwarach krajniackich, w różnych punktach Mazowsza. W większości dialektów <em>ł</em> przeszło w wargowe<em> ł </em>(tzw. <em>u </em>niezgłoskotwórcze), tak jak w języku ogólnym: <em>płaski, woła, głova</em>, <em>siedział</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=742">Wałczenie</a></u>).</p>\r\n<p> </p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (713, 1, 'Spółgłoski środkowojęzykowe', 'miękkie ś, ź, ć, dź', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Spółgłoski środkowojęzykowe<strong> </strong>(<em>ś</em>, <em>ź</em>, <em>ć</em>, <em>dź</em>) różnią się od tychże w języku ogólnym innym zakresem występowania. Na niewielkim obszarze (południowy Śląsk, Warmia, Mazury) zmieszały się z <em>sz</em>, <em>ż</em>, <em>cz</em>, <em>dż</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=610">Jabłonkowanie</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=696">Siakanie</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=729">Sziakanie</a></u>), a na Kaszubach spółgłoski <em>ś</em>, <em>ź</em>, <em>ć</em>, <em>dź</em> ulegają stwardnieniu (kaszubienie). W polszczyźnie kresowej zamiast <em>ś</em>, <em>ź</em>, <em>ć</em>, <em>dź</em> występuje lekko zmiękczone przedniojęzykowo-zębowe <em>s’</em>, <em>z’</em>, <em>c’</em>, <em>dz’</em>: <em>c’iemno</em>, <em>m’iłos’c’</em>, <em>s’iedz’i</em>. Wymowę tego typu żartobliwie nazywa się „sliedz’ikowaniem”. Spółgłoska <em>ń</em> w gwarach północnokresowych twardnieje przed następującą spółgłoską twardą: <em>słonce</em>, <em>wilenska</em>. Spółgłoska <em>ń</em> w wielu gwarach na terenie Polski przed spółgłoską szczelinową, rzadziej w wygłosie, przechodzi w <em>j</em> lub nosowe <em>į</em>: <em>pajski</em>, <em>czy<sup>j</sup></em> = pański, czyń lub <em>paįski</em>, <em>czyį</em>.</p>\r\n<p> </p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (714, 1, 'Spółgłoski tylnojęzykowe', 'g, k, ch, g, k, ch', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Spółgłoski tylnojęzykowe<strong> </strong>to twarde: <em>ch </em>(w zapisie też <em>h</em>)<em>, k, g, </em>i miękkie: <em>ch’, k’, g’</em>. W wielu gwarach znacznie się różnią w wymowie od stanu ogólnopolskiego. Duże zmiany obserwuje się w artykulacji bezdźwięcznego <em>ch</em> (niemającego w języku ogólnopolskim i w większości gwar swego dźwięcznego odpowiednika), które ulega osłabieniu, a niekiedy całkowitemu zanikowi w nagłosie i śródgłosie na znacznych obszarach Małopolski, Wielkopolski i Śląska. Słabe, zanikające <em>ch</em> charakteryzuje przede wszystkim gwarę podhalańską, np. <em>(<sup>h</sup>)onorny</em>, <em>sovać</em> = schować. Następstwem osłabienia artykulacji <em>ch</em> jest <a href="?l1=leksykon&lid=666">przejście wygłosowego ‑<em>ch</em> → ‑<em>k</em></a> (na Spiszu ‑<em>ch</em> → ‑<em>f</em>): <em>na</em> <em>nogak</em>, <em>dak</em>, spowodowane tendencją do unikania zmiany tematu lub końcówki, co zatarłoby wyrazistość znaczeniową i odrębność omawianych form. Większość gwar ma tylko wymowę bezdźwięczną <em>ch</em>, taką samą jak w polszczyźnie standardowej, w której ortografia <em>ch – h </em>nie odzwierciedla wymowy, gdyż oba znaki graficzne oznaczają jeden dźwięk. Rozróżnienie dźwięcznego <em>h</em> i bezdźwięcznego <em>ch</em> na wschodnim pograniczu Polski jest wynikiem wpływów białorusko-ukraińskich, na południowym Śląsku – czeskich, przy czym dźwięczne <em>h</em> (tu sygnalizowane pogrubieniem), np. <strong><em>h</em></strong><em>erbata</em>, <strong><em>h</em></strong><em>ańba</em>, <strong><em>h</em></strong><em>ardy</em>, <strong><em>h</em></strong><em>andel</em>, występuje tylko w wyrazach zapożyczonych. W zakresie spółgłosek tylnojęzykowych miękkich <em>k</em>’, <em>g’</em>, <em>ch’</em> stan zgodny z językiem ogólnym (<em>k’, g’</em> przed samogłoskami <em>i, y, e</em>, ale nie przed odnosowionym <em>ę</em>) panuje na południu i zachodzie: w Wielkopolsce, Małopolsce i przeważnie na Śląsku, znaczne różnice natomiast w stosunku do języka ogólnego wykazują gwary północnopolskie, tj. dialekt mazowiecki i gwary zachodnio-północne (borowiacko-krajniackie), zaliczane do szeroko pojętego dialektu wielkopolskiego. Tę część północnopolską można ze względu na artykulację <em>k’, g’</em> podzielić jeszcze na trzy obszary: 1) mazowiecki (z przyległymi gwarami północnymi wraz z kociewskimi, bez wschodnich Mazur), gdzie miękka wymowa <em>k’, g’</em> jest fakultatywna lub współistnieje z twardą wymową <em>k, g</em>; 2) wschodniomazurski z największym zakresem zmiękczenia spółgłosek tylnojęzykowych; 3) borowiacko-krajniacki (wraz z kaszubszczyzną), gdzie <em>k’, g’</em> rozwinęły się w spółgłoski szczelinowe (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=514">Afrykatyzacja spółgłosek tylnojęzykowych <em>k’, g’</em></a>). Na pierwszym z wymienionych obszarów, czyli w dialekcie mazowieckim i w gwarach północnych po zachodnią granicę Kociewia, występuje osłabienie, a nawet zanik palatalności <em>k’</em>, <em>g’</em> przed <em>i</em>, <em>e</em> wszelkiego pochodzenia, także przed odnosowionym <em>ę</em> (w wyniku braku fonologizacji miękkości w odniesieniu do spółgłosek tylnojęzykowych), co skutkuje wymową, typu <em>leśnikem, środkem, wszystkego, kerować</em>, <em>kerownik</em>, <em>cukerek</em>, <em>kedy</em>, <em>take</em>, <em>droge</em>, <em>drugemu, gełda, kyj</em>, <em>szczeniakem</em>, <em>kelnerka</em>, także <em>na Prage</em>, <em>po piłke</em>. Skoro miękkie <em>k’, g’ </em>nie są tu fonemami, to w istocie nie ma różnicy, czy spółgłoska tylnojęzykowa wymawiana jest twardo czy miękko (bo nie różnicuje znaczeń: <em>droge – drogie</em>), zatem powyższe wyrazy mogą być realizowane jako <em>leśnikiem, środkiem, wszystkiego, kierować</em>, <em>kierownik</em>, <em>cukierek</em>, <em>kiedy</em>, <em>takie</em>, <em>drogie</em>, <em>drugiemu, giełda, kij</em>, <em>szczeniakiem</em>, <em>kielnerka</em> czy <em>na Pragie</em>, <em>po piłkie</em>. Na różnych więc obszarach Mazowsza i przyległych gwar północnopolskich pojawia się wymowa tylko z miękkimi <em>k’, g’ </em>(odpowiadająca ogp. <em>k’, g’ </em>i <em>k, g</em>): <em>rękie, nogie, uwagie, niekiedy, długie</em>; lub częściowo twarde <em>k, g </em>są wymieszane z miękkimi <em>k’, g’</em>: <em>cuker, kedy</em>, <em>kerownik, </em>ale <em>matkie, córkie, drogie </em>(= drogę), <em>nogie</em>. Najbardziej peryferyczne spośród dialektu mazowieckiego gwary wschodniomazurskie mają silnie zmiękczone wszystkie spółgłoski tylnojęzykowe (nie tylko <em>k’, g’</em>, lecz także <em>ch’</em>) nie tylko w omawianej pozycji (<em>kiedy</em>, <em>syrokie</em>, <em>długie</em>, <em>suchie,</em> <em>mogie</em>, <em>chiba, muchi</em>), lecz także przed <em>a</em> jasnym - kontynuantem dawnego <em>a</em> krótkiego (na Mazowszu zawsze zbliżonego do <em>e</em>): <em>ma<sup>e</sup>tkia<sup>e</sup></em>, <em>drogia<sup>e</sup></em>, <em>muchia<sup>e</sup></em>. W gwarach krajniackich, tucholskich (tak jak w kaszubszczyźnie) obserwujemy zjawisko afrykatyzacji <em>k’, g’</em> (nazywane inaczej też: tzw. palatalizacją kaszubską czy hipertrofią palatalności spółgłosek tylnojęzykowych), czyli wymowę, typu<em> ciedy, dzinie // cziedy</em>, <em>dżinie</em> = kiedy, ginie). O przejściu <em>chw</em> → <em>kw </em>i<em> w (f) </em>oraz zastępowaniu <em>ch</em> przez <em>k</em> lub <em>f</em> zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=591">Grupy spółgłoskowe</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (715, 1, 'Spółgłoski ', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Spółgłoski w dialektach. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=531">Asynchroniczna wymowa spółgłosek wargowych miękkich</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=590">Grupy spółgłoskowe w dialektach</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=596">Hipertrofia palatalności spółgłosek tylnojęzykowych <em>k’, g’</em></a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=610">Jabłonkowanie</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=614">Konsonantyzm</a></u>, <u><a href="index.php?option=com_content&task=view&id=176&Itemid=58">Mazurzenie</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=666">Przejście wygłosowego <em>‑ch </em>w <em>‑k</em></a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=696">Siakanie</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=710">Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=711">Spółgłoski protetyczne</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=712">Spółgłoski przedniojęzykowe</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=713">Spółgłoski środkowojęzykowe</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=714">Spółgłoski tylnojęzykowe</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=716">Spółgłoski wargowe</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=717">Spółgłoski wstawne</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=726">Systemy fonologiczne spółgłoskowe w dialektach</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=727">Szadzenie</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=729">Sziakanie</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=742">Wałczenie</a></u>.</p>\r\n<p> </p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (716, 1, 'Spółgłoski wargowe', 'spółgłoski b, p, m, w, b', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Spółgłoski wargowe<strong> </strong>twarde w dialektach nie różnią się od wymowy tychże w języku ogólnym. Jedynie dwuwargowa artykulacja <em>w</em> występująca jeszcze pod Piszem i na pograniczu środk. i południowo-wschodnim różna jest od wargowo-zębowej wymowy w języku ogólnym. Dłuższe utrzymanie się dwuwargowości w Wielkopolsce było przyczyną <u><a href="?l1=leksykon&lid=655">pomieszania nagłosowego <em>o</em>‑ z <em>wo</em>‑</a></u>, a także wpłynęło na zachowanie dźwięczności <em>w</em> po spółgłoskach bezdźwięcznych: <em>s<strong>w</strong>ój</em>, <em>t<strong>w</strong>ój</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=710">Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne</a></u>). Znaczne zróżnicowanie w stosunku do języka ogólnego wykazuje w dialektach wymowa spółgłosek wargowych miękkich, trudna ze względu na <span>skoordynowanie</span> dwu rodzajów artykulacji: wargowej i środkowojęzykowej. Wymowa synchroniczna (<span>mówimy wtedy o </span>równoczesn<span>ych</span> ruch<span>ach</span> warg i języka i w efekcie o wymowie <em>b’, p’, w’, f’, m’</em>) taka jak kiedyś w języku ogólnym, panowała w Małopolsce, Wielkopolsce i na Śląsku (o<span>becnie w rzeczywistości mamy jednak do czynienia z lekkim opóźnieniem artykulacji środkowojęzykowej, co skutkuje wyodrębnieniem się miękkości w postaci <em>j</em>, czyli wymową <em>b<sup>j</sup>ały</em></span><span>, </span><em><span>p<sup>j</sup>asek</span></em><span>, </span><em><span>m<sup>j</sup>asto</span></em><span>).</span> Mazowsze i tereny północnopolskie cechuje natomiast wyrazista <u><a href="?l1=leksykon&lid=531">asynchroniczna wymowa spółgłosek wargowych miękkich</a></u>, spowodowana opóźnieniem ruchu języka w stosunku do artykulacji warg. Jej rezultatem są grupy dwugłoskowe, których drugi składnik wyodrębnia się w postaci joty (tak jak obecnie w języku ogólnym) lub spółgłoski szczelinowej o różnej barwie<span>, czyli</span> <em>ch’</em> lub <em>ś, ź</em>: <em>pchivo</em>, <em>psiwo / p<sup>s</sup>ivo, bchiało, bziało / b<sup>z</sup>iało</em>. Na nieco mniejszym terenie (gwary północno-zachodnie i okolic<span>e</span> nadwiślański<span>e</span>) utrzymała się miękkość spółgłosek wargowych w wygłosie (zwłaszcza dzięki wymowie asynchronicznej): <em>karp<sup>ś</sup></em>, <em>gołomp<sup>ś</sup></em>. Na dużych obszarach gwarowych na skutek ekspansji cech mazowieckich występuje zjawisko twardnienia <em>w<span>’ </span></em>po spółgłoskach środkowojęzykowych <span>w grupach</span> <em><span>ćw’</span></em><span>,<em> św’</em>, <em>dźw’</em>, co poświadczają wyrazy, takie jak:</span> <em>śwat</em>, <em><span>śwynia</span></em>, <em>ćwyrć</em> <span>czy <em>niedźwedź</em>, a także twardnienia</span> <em><span>m’</span></em><span>, zwłaszcza w końcówce narzędnika lmn. <em>-ami</em><span>, realizowanej jako </span><em>-amy</em><span>, por. </span><em>rękamy</em><span>, </span><em>nogamy</em></span>.<span> </span></p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (717, 1, 'Spółgłoski wstawne', 'spółgłoski dodatkowe wtrącane t, d, rzadziej g', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} --><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Spółgłoski wstawne<strong> </strong>(inaczej: epentetyczne) <em>t</em>, <em>d</em>, rzadziej <em>g</em> pojawiają się w dialektach między bliskimi artykulacyjnie spółgłoskami w połączeniach <em>r</em>, <em>r<sup>ż</sup></em> po <em>n</em>, <em>s</em>, <em>z</em>, np. <em>Hendryk</em>, <em>Kondrad</em>, <em>zdrąb</em> = zrąb, szczególnie w kontynuantach dawnych grup spółgłoskowych *<em>sr’</em>, *<em>zr’</em>: <em>str<sup>ż</sup>oda</em>, <em>zdr<sup>ż</sup>ébią</em> lub <em>zgr<sup>ż</sup>ebią</em>, <em>zdr<sup>ż</sup>enica</em> = środa, źrebię, źrenica, zapobiegając w ten sposób uproszczeniom tych grup. Spółgłoski wstawne cechują przede <span>wszystkim</span> gwary południowowielkopolskie i śląskie. Spółgłoski wstawne występowały już w okresie prasłowiańskim, por. psł. *<em>mądrь</em> ← pie. *<em>monros</em>, psł. *<em>ostrь</em> ← pie. *<em>akros<span>, </span></em><span>a także w staropolszczyźnie, np. </span><em>zdręky</em> = z ręki. Wstawne <em>d</em> utrwaliło się m.in. w ogp. <em>zdrada</em> ← <em>zrada</em><span>, <span>i wyrazach pokrewnych </span></span><em><span>zdradzać</span></em><span>, </span><em><span>zdrajca</span></em>. </p><br>', 0, NULL), (718, 1, 'Statystyka w dialektologii', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Statystyka w dialektologii. Badania ilościowe w dialektologii polskiej mają tradycję sięgającą 20-lecia międzywojennego. Wprowadził je Witold Doroszewski, widząc możliwość przedstawienia za pomocą danych liczbowych i procentowych stosunku mowy jednostki (idiolektu) do mowy ogółu (dialektu). Drugim problemem, który zyskał w szeregu prac warszawskiej szkoły dialektologicznej opis statystyczny, jest problem funkcji, które elementy językowe (fonetyczne) mogą pełnić w formach wyrazowych, oraz zagadnienie zmian tych funkcji, ich występowania i zaniku. Współcześnie metody statystyczne znajdują zastosowanie przede wszystkim w badaniach nad środowiskowymi odmianami komunikatywnymi języka prowadzonymi przez socjolingwistów. Zob. więcej: Podstawy dialektologii/ IV. Jak badamy i opisujemy gwary?/ 4.6. <a href="?l1=&l2=glowne-nurty">Główne nurty metodologiczne w dialektologii. Szkoły dialektologiczne</a>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (719, 1, 'Stopniowanie przymiotników i przysłówków', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} --><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_86_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Przedrostek w formach stopnia najwyższego przymiotników. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 77.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M934.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M934.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M934.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_86_1 = new gallery($(''gallery_86_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nStopniowanie przymiotników i przysłówków.<strong> </strong>Stopniowanie przymiotników i przysłówków w gwarach jest zróżnicowane. Wyrazista jest zwłaszcza geografia form w stopniu najwyższym. Na Mazowszu, w przyległej części północno-wschodniej Wielkopolski i we wschodniej Małopolsce funkcjonuje przedrostek <em>naj</em>‑, np. <em>największa / najwiękso</em> . Przyrostek <em>na<sup>o</sup>- </em>(w fonetycznym zapisie <em>ná</em>‑) obok <em>na<sup>o</sup>j-</em> obejmuje swoim zasięgiem duży obszar Małopolski, Śląska, Wielkopolski oraz gwar północnopolskich do linii: Żnin – Rypin – Mława – Kolno i sięga za Suwałki. Wewnątrz tego obszaru zachował się wyspowo przedrostek <em>na<sup>o</sup>- </em>jako wyłączny (m.in. na Żywiecczyźnie, na północnym Śląsku od Koźla, w południowej Wielkopolsce, na Krajnie i w różnych okolicach Małopolski środkowej i północnej), por. <em>nawiększa</em>, <em>nolepi</em>. Przyrostek <em>nej</em>‑ powstały w wyniku fonetycznego przejścia <em>naj- > nej-</em> trafia się na południowym Śląsku i na niewielkich skrawkach w południowo-zachodniej Małopolsce i południowo-wschodniej Wielkopolsce, por. <em>nejwiększa / nejwiękso, nejlepi</em>. Różnice w stopniu wyższym są mniej istotne, na ogół wywołane zmianami fonetycznymi, np. różne postaci mają przymiotniki z tematem zakończonym na spółgłoskę <em>g</em>, por. <em>dłuszy</em>, <em>droszy</em> (południowa i północna Wielkopolska), <em>dłujszy</em> (zachodnia Wielkopolska), <em>drogszy</em> (gwary śląskie, małopolskie), <em>dłuższy </em>(gwary mazowieckie i środkowowielkopolskie). W części Śląska (i nie tylko) niektóre przymiotniki zamiast ogólnopolskiego przyrostka ‑<em>szy</em> mają oboczny przyrostek <em>-ejszy</em>, np. <em>ciężejszy</em>, <em>cinciejszy </em>= <em>cięższy</em>, <em>cieńszy</em>.<em> </em>Spotyka się również stopniowanie opisowe typu <em>barzy</em> <em>zielony</em> (Śląsk), <em>gorszy</em> <em>chory</em> (Łowickie). Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=704">Słowotwórstwo przymiotników</a></u>.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (720, 1, 'Stwardnienie w'' w grupach św'', ćw'', dźw''', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Stwardnienie <em>w’</em> w grupach <em>św’, ćw’, dźw’</em>,<strong> </strong>czyli wymowa typu <em>śwat, ćwerć, nedźwedź </em>wiąże się z asynchroniczną wymową spółgłosek wargowych miękkich. Jest wynikiem redukcji spółgłoski szczelinowej w grupach spółgłoskowych powstałych z rozłożenia <em>w’ </em>w połączeniach <em>św’, ćw’, dźw’</em>. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=741">Uproszczenia grup spółgłoskowych powstałych w wyniku asynchronicznej wymowy spółgłosek wargowych miękkich</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (721, 1, 'Substrat językowy', 'język pierwotny, na który nawarstwia się język ludności napływowej; też ślady języka wymarłego na określonym obszarze w mowie późniejszych mieszkańców tych ziem', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Substrat językowy<strong> </strong>(łac. <em>substratum</em> ‘podłoże, warstwa’) to język pierwotny, na który nawarstwia się język ludności napływowej. Substratem językowym nazywa się też ślady języka wymarłego na określonym terytorium w mowie późniejszych mieszkańców tych ziem. Zjawisko substratu językowego może przejawiać się na wszystkich poziomach języka (w systemie fonologicznym, gramatyce, słownictwie). Gwary północno-wschodniej Polski powstały na substracie białorusko-litewskim (podobnie polszczyzna północnokresowa), a <span>gwary </span>pogranicza południowo-wschodniego <span>i polszczyzna południowokresowa </span>– na substracie ukraińskim, <a href="?l1=leksykon&lid=641">nowsze dialekty mieszane</a> – na substracie pruskim. Substrat białoruski w gwarach polskich przejawia się przykładowo poprzez <u><a href="?l1=leksykon&lid=515">akanie</a></u>, ruchomy <u><a href="?l1=leksykon&lid=516">akcent</a></u>, twarde <em>r</em>: <em>reka</em>, <em>treba,</em> zamiast <em>rz</em>: <em>rzeka, trzeba</em>. O substracie językowym można mówić także w przypadku nawarstwiania się jednej gwary na drugą (ustępującą), <span>co dotyczy </span>np. gwar chazacki<span>ch w powiecie rawickim w Wielkopolsce</span>, gwar czadecki<span>ch wokół Czadcy na Słowacji na Śląsku południowym</span>. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=722">Superstrat językowy</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (722, 1, 'Superstrat językowy', 'ślady języka ludności napływowej w systemie językowym ludności etnicznej danego obszaru.', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Superstrat językowy<strong> </strong>to ślady języka ludności napływowej w systemie językowym ludności etnicznej danego obszaru. Może to być np. przyswojenie nowych głosek lub zmiana wymowy własnych pod wpływem języka obcego, zapożyczenia, kalki. Superstrat językowy w gwarach śląskich to – przykładowo – słownictwo pochodzenia niemieckiego: <em>trefić</em> ‘spotkać’, <em>nic</em> <em>wert</em> ‘nic nie wart’, <em>presować</em> ‘prasować’. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=721">Substrat językowy</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (723, 1, 'Synchroniczna wymowa samogłosek nosowych', 'wymowa, w której artykulacja ustna i rezonans nosowy występują jednocześnie', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} --><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_83_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Wymowa synchroniczna samogłosek nosowych w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 64, 66, 67.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M935.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M935.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M935.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_83_1 = new gallery($(''gallery_83_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nSynchroniczna wymowa samogłosek nosowych. Z synchroniczną wymową samogłosek nosowych mamy do czynienia wtedy, kiedy ruchy warg, języka i podniebienia miękkiego występują równocześnie (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=691">Samogłoski nosowe</a>). W polszczyźnie ogólnej wymowa taka dotyczy nosówek znajdujących się przed spółgłoskami szczelinowymi (<em>s, ś, sz, z, ź, ż, ch, f, f’, w, w’</em>) i w wygłosie (głównie <em>-ą</em>, gdyż <em>-ę </em>ulega odnosowieniu). W gwarach rezonans nosowy może wystąpić też w innych pozycjach, choć jest to zjawisko coraz rzadsze. Wymowa synchroniczna nosówek niezależna od następującej po nich spółgłoski, a więc także przed zwartymi: <em>ga<sup>n</sup>ś</em>, <em>ta<sup>n</sup>dy</em>, <em>wąs</em>, <em>rącka,</em> może jeszcze wystąpić w Małopolsce południowo-zachodniej (głównie w pasie gwar jednonosówkowych), na skrawku zachodnio-środkowego Śląska, w pasie mniej więcej od Rzeszowa po Ostrołękę (część Lubelszczyzny, ziemi łukowskiej, okolice Siedlec i Ostrowi), przy czym łączy się przeważnie z szeroką artykulacją <em>ę</em>. Powyższe dane były właściwe w odniesieniu do stanu nosówek w II połowie XX wieku. Ostatnio w wymowie samogłosek nosowych zachodzą poważne zmiany (m.in. w Małopolsce południowo-zachodniej). Zob. <u>Sądecczyzna</u>. </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (724, 1, 'Synonimika w gwarach', 'wyrażanie tej samej (lub podobnej) treści za pomocą dwu lub więcej różnych form językowych', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p style="line-height: 150%; text-align: justify;" class="MsoNormal">Synonimika w gwarach. Synonimika polega na wyrażaniu tej samej (lub podobnej) treści za pomocą dwu lub więcej różnych form językowych. <strong><u>Synonimia</u> </strong>może dotyczyć konstrukcji składniowych (gw. <em>beło mu śtyrdzieści roków</em> : <em>mioł śtyrdzieści roków</em>), form fleksyjnych (<em>siedzima</em> : <em>siedzime</em>) oraz wyrazów. Wyrazy równoznaczne i bliskoznaczne powszechnie nazywa się synonimami (grec. <em>synónymos</em> ‘równoimienny’), choć niektórzy językozawcy za synonim uznają tylko wyrazy równoznaczne. Wielość nazw w dialektach dla każdego desygnatu (nawet kilkadziesiąt i więcej), por. np. nazwy lemiesza: <em>blat</em>, <em>blaszka</em>, <em>lemiesz</em>, <em>łopata</em>, <em>nakład</em>, <em>narożnik</em>, <em>naróg</em>, <em>pierć</em>, <em>plecak</em>, <em>płyta</em>, <em>podnóżek</em>, <em>sosznik</em>, <em>stalica</em>, <em>szar</em>, <em>żelazko</em>, <em>żelazo</em>, jest rezultatem zróżnicowania geograficznego, tzn. wynika z różnic leksykalnych między gwarami, które mają mniejsze lub większe zasoby wyrazów im tylko właściwych (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=702">Słownictwo gwarowe – zróżnicowanie terytorialne</a></u>). Czasem nazwy mogą dotyczyć nieznacznie różniących się desygnatów, np. inny typ budownictwa, odmienna budowa przedmiotu, itp. mogą powodować różnice językowe. O synonimach można mówić wtedy, gdy wielość nazw dla jednego desygnatu (lub cechy <span>czy czynności</span>) charakteryzuje nie dialekty w ogóle, ale poszczególne gwary. <strong><u>Synonimy absolutne</u></strong> (tj. <u><strong>wyrazy równoznaczne</strong></u>), podobnie jak w języku ogólnym, są rzadkie. Obecnie naczęściej mogą być wynikiem funkcjonowania w danej gwarze wyrazu typowego dla niej i wyrazu przejętego z polszczyzny ogólnej, np. małopolskie <em>cumelek – smoczek</em>. Częściej niż synonimy absolutne występują <strong><u>synonimy częściowe</u></strong>, tj. <strong><u>wyrazy bliskoznaczne</u></strong>, różniące się jedynie np. stopniem natężenia emocjonalnego, zakresem itp. Źródłem bogatej synonimii jest słowotwórstwo. Synonimy powstają w wyniku tworzenia nowych formacji od tego samego tematu za pomocą różnych formantów słowotwórczych (por. warianty słowotwórcze wyrazu itp.) lub bliskoznacznych podstaw za pomocą identycznych lub różnych formantów, np. śl. <em>fyrtok</em> : <em>pofrtaniec</em> : <em>pomotaniec</em> : <em>pomirwiyniec</em> ‘człowiek szybki, ale działający chaotycznie’. Także znaczna liczba wyrazów zdrobniałych, spieszczonych, zgrubiałych (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=707">Spieszczenia</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=763">Zdrobnienia</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=764">Zgrubienia</a></u>) wpływa na wielość wyrazów bliskoznacznych, różniących się jedynie stopniem ekspresywności. Źródłem synonimii może też być w dialektach szerzenie się nowych wyrazów<span> wspólnych</span> z językiem ogólnym (por. warianty nawiązujące do słownictwa ogólnopolskiego bądź gwarowego <em>biydok</em> : <em>borok</em> : <em>wiercipięta</em> : <em>wiyrgaczka</em>) czy <span>przejętych </span>z języków obcych, zwłaszcza na pograniczach językowych (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=761">Zapożyczenia leksykalne</a></u>), np. <em>plotkarka</em> : <em>klebetnica</em> (słow.).</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (725, 1, 'Systemy fonologiczne samogłoskowe ', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><strong><u>Systemy fonologiczne samogłoskowe</u> </strong>w dialektach<strong> </strong>(inaczej: <strong><u>systemy wokaliczne</u></strong>, zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=746">Wokalizm</a></u>) różnią się znacznie od systemu języka ogólnopolskiego zarówno pod względem liczby fonemów i ich pozycji w systemie (różnice systemowe), jak i szczególnie w zakresie realizacji fonetycznej <span>poszczególnych fonemów samogłoskowych</span> (różnice artykulacyjne) oraz <span>ich </span>dystrybucji, tzn. odmiennego zakresu występowania takich samych fonemów (różnice dystrybucyjne)<span>, a także</span> innego zakresu występowania fonemów w danym wyrazie czy zbiorze wyrazów lub form fleksyjnych (różnice zakresowe). Za podstawę dzisiejszych systemów fonologicznych dialektów polskich przyjmuje się staropolski system samogłoskowy, który powstał na przełomie XV/XVI wieku po zaniku iloczasu: <em>a</em>, <em>á </em>(<em>a </em>ścieśnione, czyli pochylone), <em>o</em>, <em>ó </em>(<em>o </em>ścieśnione, czyli pochylone), <em>e</em>, <em>é </em>(<em>e</em> ścieśnione, czyli pochylone),<em> i</em>, <em>u</em>, <em>ą<sup>ę </sup></em>(nosówka przednia), <em>ą </em>(nosówka tylna). Systemy fonologiczne samogłoskowe w różnych gwarach są bardzo zróżnicowane. Ilościowo wahają się między 5 a 10 fonemami. Rozbieżności w zasobie fonemów mają swoje źródło w zachowaniu lub niezachowaniu samogłosek pochylonych przez poszczególne gwary oraz całkowitym zaniku nosowości w niektórych z nich. System najbardziej rozbudowany 10-fonemowy, zbieżny ze staropolskim, mają tylko niektóre gwary północnopolskie, np. Kurpi<span>e</span>, Warmi<span>a</span>, <span>środkowa</span> częś<span>ć</span> Mazur, podobny – niektóre gwary południowej Małopolski, Śląska i płd. Lubelszczyzny, gdzie fonemem jest <em>y</em> (← <em>é</em>), np. <em>ściska</em> : <em>ściyska</em> = ciżba, ścieżka. Najuboższy system pięciofonemowy: <em>a</em>, <em>o</em>, <em>e</em>, <em>u</em>, <em>i,</em> występuje w Polsce środkowej na terenach beznosówkowych, gdzie samogłoski pochylone zlały się z jasnymi. Większość gwar ma systemy pośrednie 9-, 8-, 7-, 6-fonemowe. Systemy fonologiczne samogłoskowe mogą być trzyklasowe (fonemy przednie, środkowe <em>a</em>, tylne) lub dwuklasowe: przednie i tylne (<em>a</em> przechodzi do klasy fonemów przednich), pięcio-, cztero-, lub trzystopniowe (por. wykresy).</p>\r\n<p class="MsoNormal" style="text-indent: 35.4pt; line-height: 150%; text-align: justify;"> </p>\r\n<p class="MsoNormal" style="text-indent: 35.4pt; line-height: 150%; text-align: justify;">Systemy maksymalne<span> </span>Systemy minimalne</p>\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">i<span> </span>u<span> </span>i<span> </span>u<span> </span>i<span> </span><span> </span>u</p>\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">é<span> </span>ò<span> </span><span> </span>y ← é <span> </span><span> </span>ò<span> </span><span> </span>e<span> </span><span> </span>o</p>\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">e<span> </span>o<span> </span>ą<sup>ę</sup><span> </span>ą<span> </span><span> </span>e<span> </span><span> </span>o, ą<span> </span>a</p>\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">a<span> </span>á<span> </span><span> </span>ą<sup>ę</sup><span> </span><span> </span>á</p>\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span> </span><span> </span>a</p>\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"> </p>\r\n<p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center;">Systemy pośrednie</p>\r\n<p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center;">(przykładowo)</p>\r\n<p class="MsoNormal" style="margin-left: 70.8pt; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%; text-align: justify;">i<span> </span>u<span> </span>i<span> </span>u</p>\r\n<p class="MsoNormal" style="margin-left: 70.8pt; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%; text-align: justify;"><span> </span>y<span> </span><span> </span>o, ą<span> </span>y<span> </span>ò</p>\r\n<p class="MsoNormal" style="margin-left: 70.8pt; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%; text-align: justify;"><span> </span><span> </span>a<span> </span>e<span> </span>o</p>\r\n<p class="MsoNormal" style="margin-left: 70.8pt; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%; text-align: justify;"><span> </span><span> </span>a<span> </span>a<span> </span>a</p>\r\n<p class="MsoNormal" style="margin-left: 35.4pt; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%; text-align: justify;"> płd. Małopolska (gwary jednonosówkowe)<span> </span>płd. Lubelszczyzna</p>\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Systemy północnopolskie są bardziej archaiczne, południowopolskie – na ogół bardziej nowatorskie. Silna tendencja do dyftongizacji samogłosek zaznacza się na zachodzie Polski. Również w realizacji fonemów widoczne są w dialektach duże różnice, np. na Orawie <em>o</em> może być wymawiane jako <em>o<sup>e</sup></em>, <em><sup>ł</sup>o<sup>e</sup></em>, <em>łe</em><span>,</span> <em>ło</em> itp., <em>e</em> jako <em>é</em>, <em>o<sup>e</sup></em>, <em>łe</em>, <em>ło<sup>e</sup></em>. Także rozkład fonemów jest inny, gdyż w gwarach zachowujących samogłoski pochylone znacznie ograniczone jest występowanie samogłosek jasnych. Ginięcie samogłosek pochylonych poszerza zakres użycia jasnych, np. w Polsce środkowej zasób fonemów jest ograniczony (5), ale zakres występowania jest szeroki, a frekwencja duża. Podobnie zmiany samogłosek w pewnych połączeniach czy pozycjach wpływają na ich dystrybucję. Zwiększa się np. zakres samogłoski <em>e</em> <span>zarówno </span>kosztem <em>o</em> na skutek braku przegłosu w typie <em>mietła</em>, <em>bierę</em> <span>(</span>m.in. w Małopolsce<span>)</span>, <span>jak i </span>kosztem <em>a</em> w wyniku takich procesów jak: <em>’a</em> → <em>’e</em> czy <em>ra</em>‑ → <em>re</em>‑, <em>ja</em>‑ → <em>je</em>‑, bądź odstępstwo od przegłosu w typie <em>zamietać </em><span>(</span>na północy Polski). Największe zmiany barwy samogłosek (zwężanie, rozszerzanie czy unosowienie samogłosek), a co za tym idzie <span>również</span> zakresu <span>ich użycia</span>, powodują spółgłoski półotwarte nosowe i ustne, zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=692">Samogłoski przed spółgłoskami nosowymi</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=693">Samogłoski przed spółgłoskami półotwartymi ustnymi</a></u>. Systemy fonologiczne samogłoskowe w gwarach ulegają obecnie głębokim przeobrażeniom. Polegają one na zaniku pewnych fonemów, szczególnie pochylonych, obcych językowi ogólnemu (nie zawsze się to dokonuje na wzór ogp., np. <em>á</em> → <em>a</em>, ale często też <em>á</em> → <em>o</em>), na przekształcaniu wartości fonetycznej i fonologicznej samogłosek, zwłaszcza nosowych, na zmianach w częstotliwości używania niektórych fonemów we wszelkich lub ściśle określonych pozycjach, na unikaniu realizacji gwarowych nacechowanych negatywnie, np. labializacji itp. Przyczyną tych zmian jest wpływ języka ogólnego, wzajemne oddziaływanie dialektów, a także wewnętrzne tendencje rozwojowe gwar.</p>\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"> </p>\r\n<div style="padding: 1pt 4pt; border: 1pt solid windowtext;">\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; border: medium none; padding: 0cm;"><em>Czy wiesz, że.. </em>Bardziej skomplikowane systemy istnieją w gwarach kaszubskich, gdzie występuje nieznany dialektom polskim fonem <em>ë</em> (tzw. szwa), kontynuant krótkich <em>ĭ</em>, <em>ў</em>, <em>ŭ</em>, tworzący dziś z nimi takie opozycje jak samogłoski jasne z pochylonymi (<em>lud</em> : <em>lëda</em>, <em>sin</em> : <em>sëna</em>). Gwary kaszubskie są bardzo silnie zróżnicowane i nawet poszczególne wsie mają odrębne systemy wokaliczne. Najbogatszy system kaszubski liczy 11 fonemów (np. płn. Zaborze, płd. część Kartuskiego): <em>a</em>, <em>e</em>, <em>ô</em> (←<em>ā</em>), <em>o</em>, <em>é</em>, <em>ò</em>, <em>i</em>, <em>u</em>, <em>ë</em> (szwa), <em>ę</em>, <em>ą</em>. <em><span> </span></em></p>\r\n</div>\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"> </p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (726, 1, 'Systemy fonologiczne spółgłoskowe ', '0', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify;"><strong><u>Systemy fonologiczne spółgłoskowe</u> </strong>(inaczej: <u><strong>systemy konsonantyczne</strong></u>) w dialektach są zróżnicowane w mniejszym stopniu niż <a href="?l1=leksykon&lid=725">systemy fonologiczne samogłoskowe</a>. Wiąże się to z pewnymi procesami fonetycznymi (np. jabłonkowanie, mazurzenie itp.) prowadzącymi do pomieszania lub redukcji jednego z trzech szeregów spółgłosek: szumiącego <em>sz</em>, <em>ż</em>, <em>cz</em>, <em>dź</em>, syczącego <em>s</em>,<em> z</em>, <em>c</em>, <em>dz</em> i „ciszącego” <em>ś</em>, <em>ź</em>, <em>ć</em>, <em>dź</em>. Gwary mazurzące nie mają spółgłosek <em>cz</em>, <em>dż</em>, a występowanie <em>sz</em>, <em>ż</em> jest ograniczone do spółgłosek pochodzących z dawnego <em>r’</em> (w ortografii <em>rz</em>, <em>trzeba</em>, <em>rzeka</em> = w wymowie tszeba, żeka). W gwarach jabłonkowskich i malborsko-lubawskich doszło do pomieszania spłg. <em>ś</em>, <em>ź</em>, <em>ć</em>, <em>dź</em> z <em>sz</em>, <em>ż</em>, <em>cz</em>, <em>dż</em>. Najwięcej zmian w systemie fonologicznym spółgłoskowym wprowadził dialekt mazowiecki. Nastąpiło uproszczenie systemu ze względu na mazurzenie, zastąpienie spółgłosek wargowych miękkich przez połączenia typu <em>pj</em>, <em>bj</em>, <em>pś</em>, <em>bź </em>itd. oraz twardą wymowę spółgłosek tylnojęzykowych <em>k’</em>, <em>g’</em> (<em>kedy</em>, <em>wrogem</em> = kiedy, wrogiem). System fonologiczny spółgłoskowy najbardziej zbliżony do języka ogólnego mają Wielkopolska i Śląsk. Między najuboższym systemem spółgłoskowym Mazowsza i najliczniejszym Wielkopolski i Śląska plasują się systemy fonologiczne spółgłoskowe dialektu małopolskiego. Porównajmy dwa skrajne systemy fonologiczne spółgłoskowe:</p>\r\n<p style="line-height: 150%; text-align: justify;"> </p>\r\n<p style="margin-left: 35.4pt; line-height: 150%; text-align: justify;">System maksymalny System minimalny</p>\r\n<p style="line-height: 150%; text-align: justify;">f f’ s ś sz ch f s ś ch</p>\r\n<p style="line-height: 150%; text-align: justify;">v v’ z ż ż v z ź</p>\r\n<p style="line-height: 150%; text-align: justify;">p p’ t c ć cz k k’ p t c ć k</p>\r\n<p style="line-height: 150%; text-align: justify;">b b’ d dz dź dź g g’ b d dz dź g</p>\r\n<p style="line-height: 150%; text-align: justify;">m m’ n ń m n ń</p>\r\n<p style="line-height: 150%; text-align: justify;"> l l</p>\r\n<p style="line-height: 150%; text-align: justify;"> r r</p>\r\n<p style="line-height: 150%; text-align: justify;"> ł ł</p>\r\n<p style="line-height: 150%; text-align: justify;"> j j</p>\r\n<p style="line-height: 150%; text-align: justify;"> Wielkopolska Mazowsze</p>\r\n<p align="justify" style="line-height: 150%; text-align: justify;"> </p>\r\n<p align="justify">Por. <a href="?l1=leksykon&lid=531">Asynchroniczna wymowa spółgłosek wargowych</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=590">Grupy spółgłoskowe=</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=596">Hipertrofia palatalności spółgłosek tylnojęzykowych <em>k''</em>, <em>g''</em></a>, <a href="?l1=leksykon&lid=696">Siakanie</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=712">Spółgłoski przedniojęzykowe</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=713">Spółgłoski środkowojęzykowe</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=714">Spółgłoski tylnojęzykowe</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=716">Spółgłoski wargowe</a>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (727, 1, 'Szadzenie', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} --><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Szadzenie. Termin <em>szadzenie</em> pochodzi od wymawiania wyrazu <em>sadzić</em> (<em>sadzić</em> <em>się</em> ‘silić się na coś’) jako <em>szadzić</em>. Szadzenie polega na błędnej wymowie spółgłosek <em>s</em>, <em>z</em>, <em>c</em>, <em>dz</em> jako <em>sz</em>, <em>ż</em>, <em>c</em>z, <em>dż</em> wywołanej unikaniem mazurzenia. Osoby wyzbywające się gwarowej wymowy typu: <em>zaba</em>, <em>sopa</em>, <em>casy</em>, skłonne są zastępować wszystkie głoski <em>c</em>, <em>z</em>, <em>s</em>, <em>dz</em> spółgłoskami dziąsłowymi, w wyniku czego powstają formy hiperpoprawne typu: <em>akszamitny, kocz</em>, <em>szanie</em>, <em>żabawa,</em> zamiast aksamitny, koc, sanie, zabawa. Szadzenie występuje szczególnie często na styku gwar mazurzących i niemazurzących, np. na Suwalszczyźnie w pasie suwalskich gwar mazurzących przy granicy z niemazurzącymi gwarami wschodniosuwalskimi, por. np. <em>pomoczy, palczy, nażywali, na naucze, opłaczające, czyna, szwoje, faszola, ża niego żapłacił, szchowali </em>= pomocy, palce, nazywali, na nauce, opłacające, cena, swoje, fasola, za niego zapłacił, schowali. Czasem terminem tym określa się używanie wszelkich hiperyzmów, czyli<span> </span>hiperpoprawność językową (przesadę poprawnościową).</p><br>', 0, NULL), (728, 1, 'Szeroka wymowa ę i grupy eN', 'wymowa samogłoski nosowej przedniej jako nosowego a (obniżona)', ' \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} --><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_77_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Szeroka wymowa ę i grupy eN w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 62.</p>\r\n <a href="cmsimg/akr/640/M936.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="cmsimg/akr/288/M936.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/akr/100/M936.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_77_1 = new gallery($(''gallery_77_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nSzeroka wymowa <em>ę</em> i grupy <em>eN</em><em>. </em>Szeroka wymowa przedniej samogłoski nosowej <em>ę</em> powoduje, iż słyszymy na miejscu nosówki <em>ę</em> samogłoskę nosową <em>a</em> lub zbliżoną do nosowego <em>a, </em>np. <em>ca<sup>n</sup>sto, pia<sup>n</sup>kna / piankna </em>= często, piękna<em>.</em> Artykulacja szeroka <em>ę</em> była kiedyś właściwa staropolszczyźnie, a do dziś występuje w gwarach Pomorza, bliższego Mazowsza, południowej Małopolski i Śląska (ale tu po spółgłoskach miękkich wymowa wąska: <em>ciy<sup>n</sup>żki</em>). Podobnie jak nosówka przednia <em>ę</em>, czyli szeroko, jest na ogół wymawiana grupa <em>eN, </em>która utożsamia się z <em>aN</em> (<em>eN </em>→ <em>aN</em>), np. <em>jedan</em>, <em>ciamno </em>= jeden, ciemno. Paralelizm ten nie występuje jedynie na Śląsku, gdzie przy szerokiej wymowie <em>ę</em> (<em>są<sup>m</sup>p</em> = sęp) mamy <em>yN </em>(<em>eN </em>→ <em>yN</em>): <em>jedyn</em>, <em>tyn</em>. W niektórych gwarach południowej Małopolski, które jeszcze niedawno charakteryzowały się szeroką wymową <em>ę</em> jako <em>a<sup>n</sup> / ę<sup>a</sup>, </em>np. w gwarze podegrodzkiej, gorczańskiej (zagórzańskiej) sąsiadujących z małopolskimi gwarami jednonosówkowymi, nastąpiły zmiany polegające na utożsamianiu się obu nosówek <em>ę</em> i <em>ą</em> w dźwięk <em>ą</em>, który często ulega odnosowieniu, np. <em>doby, świot</em> = dęby, świąt. Takiej wymowie towarzyszy na ogół realizacja grupy <em>eN </em>jako <em>oN</em>, np. <em>wiom, z grochom, palonisko</em> = wiem, z grochem, palenisko.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (729, 1, 'Sziakanie', '(jabłonkowanie) wymowa spłg. dziąsłowych sz, ż, cz, dż i środkowojęzykowych ś, ź, ć, dź jako miękkich sz, ż, cz, dż', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Sziakanie. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=610">Jabłonkowanie</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (730, 1, 'Szkoły dialektologiczne', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Szkoły dialektologiczne. Pojęcie szkoły naukowej zawiera w sobie treści dotyczące metodologii badań, środowiska naukowego i wyników badawczych. W tradycji polskiej dialektologii zaznaczyły się dwie szkoły: krakowska i warszawska. Dla pierwszej z nich charakterystyczny jest retrospektywny kierunek metodologiczny. Jej podstawy zostały ukształtowane przez Kazimierza Nitscha, który dokonał opisu systemów wszystkich dialektów ludowych, był twórcą krakowskiej szkoły dialektologicznej i najwybitniejszym polskim dialektologiem. Celem tego kierunku badawczego było zarejestrowanie możliwie najstarszego stanu dialektów ludowych, dotarcie do gwary czystej, pozbawionej wpływów języka ogólnego, co umożliwiało przedstawienie systemów tych wariantów języka. Zarazem jednak w badaniach tego kierunku wyraźnie zaznaczyła się teza o potrzebie uwzględniania w badanych dialektach nowych procesów i zjawisk dokonujących się pod wpływem języka ogólnego. Łączenie metod historycznych i opisowych jest charakterystyczne dla krakowskiej szkoły dialektologicznej. Podstawą do wyodrębnienia warszawskiej szkoły dialektologicznej była metoda statystyczno-socjologiczna wprowadzona przez Witolda Doroszewskiego w 20-leciu międzywojennym. Jej celem jest uzyskanie na podstawie danych ilościowych, dotyczących faktów fonetycznych, aktualnego stanu badanej gwary, a następnie – w wyniku syntezy – przedstawienie kierunków i tendencji rozwojowych. Ten kierunek badań koncentrował się na opisie stanu aktualnego, z uwzględnieniem różnorakich wpływów, podejmował zagadnienia stosunku idiolektów do dialektów oraz problem kartograficznego przedstawiania tych faktów. Zob. więcej: Podstawy dialektologii/ I. Czym zajmuje się dialektologia/ 1.7. <a href="?l1=&l2=historia-i-dorobek">Historia i dorobek dialektologii polskiej (Atlasy językowe</a>), IV. Jak badamy i opisujemy gwary?/ 4.6. <a href="?l1=&l2=glowne-nurty">Główne nurty metodologiczne w dialektologii. Szkoły dialektologiczne</a>,</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (731, 1, 'Szyk wyrazów w zdaniu', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Szyk wyrazów w zdaniu w dialektach jest nieco swobodniejszy niż w języku ogólnym. Końcówki czasu przeszłego bywają w większym stopniu przesuwane na wcześniejsze miejsca i łączone ze spójnikiem lub innym wyrazem zajmującym pierwsze miejsce w zdaniu, np. <em>juzech wyśleńdził</em> = wyśledził<span>em</span>, <em>koniźmy odebrali</em>, <em>coźwa nie mieli widzić</em>? Tak samo dzieje się z zaimkami <em>mię</em>, <em>cię</em>, <em>się</em>, <em>go</em>, <em>mu</em> i partykułami <em>by</em>, por. <em>cyby go tys nie przyjon do słuzby; az sie na kawałecki połomoł</em>; <em>zeby cie djabli wzieni</em>. Często formy te mogą pojawić się również na początku zdania, np. <em>sie ubrałem za starego dziada; byś tylko chcioł <span>źryć</span></em><span>, podczas gdy w</span> języku ogólnym końcówki czasu przeszłego i zaimek zwrotny są ściślej powiązane z czasownikami. Przydawki z reguły występują przed rzeczownikami. Od norm języka ogólnego odbiega konstrukcja rzeczowników odsłownych, por. <em>przy deskach rznięciu</em>, <em>do maku tarcia</em> zamiast przy rżnięciu desek, do tarcia maku. Szyk wyrazów w zdaniu może być zmieniony także pod wpływem obcym, por. np. zmiany szyku liczebników pod wpływem niemieckim: <em>jedyn dwadzieścia</em> = 21 (na Śląsku). Por. <a href="?l1=leksykon&lid=697">Składnia dialektalna</a>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=698">Składnia dialektalna – wpływy obce</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (732, 1, 'Ściągnięcie', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><strong><u>Ściągnięcie</u></strong> (inaczej: <strong><u>kontrakcja</u></strong>) – spłynięcie dwu samogłosek przedzielonych jotą (<em>j</em>), która w takiej pozycji zanikała. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=617">Kontrakcja</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (733, 1, 'Terminologia w gwarach', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Terminologia w gwarach. W gwarach ludowych, które służą do porozumiewania się na wszelkie tematy istotne dla ich użytkowników, terminologia pełni takie funkcje jak w języku ogólnym. Ogólnie można wydzielić w jej obrębie dwie grupy nazw: 1) oficjalną terminologię zawodową (słownictwo specjalne) w zakresie, który określa zasób słownictwa wspólnego dla gwar ludowych i języka ogólnego; 2) profesjonalizmy ludowe, często wspólne z gwarami środowiskowymi (np. <em>bukwel</em> = przecinak, <em>dafma</em> = młockarnia szerokomłotna, <em>futernia</em> = magazyn pasz, <em>kłódka</em> = cięgło górne w ciągniku, <em>miśkowanie</em> = kastrowanie młodego wieprzka, <em>opylacz</em> = maszyna rolnicza – pielnik, <em>pikówki</em> = rozsada pomidorów, <em>wlec</em> = bronować), szczególnie liczne w odniesieniu do realiów rolniczych (uprawa roli, pielęgnacja i ochrona roślin, hodowla); w obrębie tej drugiej grupy można dodatkowo wyróżnić profesjonalizmy charakterystyczne tylko dla pewnych regionów (np. słownictwo pasterskie na Podhalu), profesjonalizmy zróżnicowane terytorialne co do postaci nazw, ale występujące w większości dialektów (np. terminologia rolnicza, dotycząca obróbki drewna, budownictwa itp.), profesjonalizmy wychodzące z użycia, stanowiące relikty dawnych rzemiosł i technik wytwarzania produktów użytkowych (np. terminologia tkacka, garncarska). Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=702">Słownictwo gwarowe – zróżnicowanie terytorialne</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (734, 1, 'Transkrypcja fonetyczna', 'zapis tekstu oparty na zasadzie ścisłej odpowiedniości głosek i liter (jedna głoska = jedna litera) umożliwiający ukazanie wymowy.', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_72_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Częściej używane znaki polskiej pisowni fonetycznej. Przytoczono za: <em>Encyklopedia języka polskiego</em>, wyd. III, Wrocław 1999, s. 404</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/537x480-M869.jpg" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/242x216-M869.jpg" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/84x75-M869.jpg" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_72_1 = new gallery($(''gallery_72_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nTranskrypcja fonetyczna<strong> </strong>(łac. <em>transcriptio</em> ‘przepisywanie’) to zapis tekstu oparty na zasadzie ścisłej odpowiedniości głosek i liter (jedna głoska = jedna litera) umożliwiający ukazanie wymowy. Transkrypcję fonetyczną stosuje się najczęściej przy zapisywaniu tekstów gwarowych, a także podając wymowę w słownikach języków obcych. W transkrypcji fonetycznej używane są pewne znaki umowne inne niż w pisowni ortograficznej, np. <em>ż</em>, <em>rz</em> mają wspólny znak <em>ž</em>, <em>sz</em>, <em>cz</em> – odpowiednio <em>š</em>, <em>č</em>; kropki nad literami oznaczają zwężoną wymowę głosek (np. <em>ė</em> w wymowie jest to dźwięki pośredni między\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_72_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Częściej używane znaki polskiej pisowni fonetycznej. Przytoczono za: <em>Encyklopedia języka polskiego</em>, wyd. III, Wrocław 1999, s. 404</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/537x480-M8691.jpg" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/242x216-M8691.jpg" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/84x75-M8691.jpg" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_72_2 = new gallery($(''gallery_72_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n<em>e</em> a<em> i </em>lub <em>y</em>), kreseczki u góry – miękkość (np.<em> l’</em>, <em>p’</em>, <em>ń</em>), ogonki pod literami wymowę nosową (np. <em>ą</em>, <em>ų</em>, <em>į</em>) itd. Umieszczenie litery wyżej niż pozostałe litery oznacza osłabienie artykulacji (np. <em><sup>x</sup>mura</em> = chmura). Kreska pionowa | umieszczona przed sylabą oznacza miejsce akcentu wyrazowego. Polska transkrypcja fonetyczna różni się nieco od międzynarodowego alfabetu fonetycznego. Częściej używane znaki transkrypcji fonetycznej zaprezentowano obok w tabeli. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (735, 1, 'Tryb przypuszczający', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Tryb przypuszczający. Różnice w stosunku do języka ogólnego dotyczą tylko niektórych form. Część gwar oprócz końcówki ‑<em>bym</em> w 1 os. lp. zachowuje aorystyczne ‑<em>bych</em> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=520">Aoryst</a></u>): <em>chodziłbych</em>, <em>dostałbych</em> (<span>na </span>Śląsk<span>u</span>, <span>w </span>południowo-zachodni<span>ej</span> Małopols<span>ce w związku z przejściem <em>-ch > -k </em>wymawiane jako</span> -<em>byk: nosiłabyk, tańcowałbyk</em>, a na Spiszu –<em>byf </em>(<em>-ch > -f</em>): <em>nosiłabyf, tańcowałbyf</em>). Możliwy jest też typ <em>ja by robił</em>, <em>ja by dał</em>. W 1 os. lmn. występują na południu formy: <em>dalibymy</em>, <em>byliby my dali</em>, a w Polsce północnej – <em>bylibym</em> <em>dali</em>, <em>robilibym, </em>obocznie do literackich <em>dalibyśmy</em>. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=540">Czas przeszły</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=541">Czas przyszły</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=542">Czas teraźniejszy</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (736, 1, 'Tryb rozkazujący', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} --><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_70_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Formy 1. os. lmn. trybu rozkazującego. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 97, Kucała 94, 95.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M937.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M937.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M937.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_70_1 = new gallery($(''gallery_70_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nTryb rozkazujący w gwarach.<strong> </strong>Formy trybu rozkazującego w gwarach nie wykazują wielu różnic w porównaniu z formami ogólnopolskimi. Najwięcej różnic jest w 1. os. lmn. Możliwe są tu następujące końcówki: ‑<em>ma</em> i ‑<em>wa</em> (z dawnej liczby podwójnej), ‑<em>my</em>, ‑<em>me</em> oraz ‑<em>mo</em>. Typ <em>pójdźwa</em> jest charakterystyczny dla Mazowsza i dla większości gwar małopolskich, zaś <em>pójdźma</em> – dla Wielkopolski, części Pomorza i Śląska. Końcówka ‑<em>my</em> występuje na południu i wschodzie. Rzadkie jest użycie końcówki ‑<em>me</em> – tylko na Orawie, Podhalu i Spiszu, np. <em>podźme</em> (pod wpływem słowac.) oraz ‑<em>mo</em> na styku z gwarami wschodniosłowiańskimi: <em>chodźmo</em>. Końcówka ‑<em>cie</em> oraz ‑<em>ta</em> w 2. os. lmn. mają podobny zasięg jak w trybie oznajmującym. Na pograniczu mazowiecko-małopolskim zachowała się w 2. os. lp. dawna końcówka ‑<em>i</em>: <em>chluśni</em>, <em>krzykni</em>. W formach lp. zwraca uwagę także zastąpienie ‑<em>aj</em> przez ‑<em>ej</em> w 2. os. w gwarach wielkopolskich, częściowo też w Polsce centralnej i południowej (w niektórych czasownikach), np. <em>dej</em>, <em>czekej</em>, <em>słuchej</em>. W wielu gwarach od czasowników typu <em>dźwignąć </em>tworzy się tryb rozkazujący z pominięciem przyrostka ‑<em>ną</em>‑: <em>ciąg</em> = ciągnij, <em>pociś</em> = pociśnij. Czasem formy rozkaźnika ulegają skróceniu, np. <em>pój</em> = pójdź. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=521">Archaizmy fleksyjne</a></u>.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n \r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (737, 1, 'Ubezdźwięcznienie', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:Tahoma; panose-1:2 11 6 4 3 5 4 4 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:swiss; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-520082689 -1073717157 41 0 66047 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span>Ubezdźwięcznienie</span><span> – to zjawisko utraty dźwięczności przez spółgłoskę dźwięczną, por. <em>suflata, jinwalita</em> = szuflada, inwalida, rodzaj upodobnienia pod względem dźwięczności (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=740">Upodobnienie fonetyczne</a></u>). Ubezdźwięcznienie może zachodzić w jednym wyrazie (np. <em>pukiet </em>= bukiet, <em>tykta</em> = dykta) lub też na granicy dwóch wyrazów i w formach historycznie złożonych, np. <em>ukratem </em>= ukradłem (zob. </span><a href="?l1=leksykon&lid=570">Fonetyka międzywyrazowa zróżnicowana regionalnie</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=710">Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne</a>).<span> Może być skutkiem wyrównań tematu do postaci z ubezdźwięcznieniem, np. <em>kłótek </em>(grupa <em>dk </em>w <em>kłódka </em>wymawiana jest bezdźwięcznie jak <em>tk</em>: <em>kłótka</em>), <em>besu – besem</em> (bo <em>bes</em>: wygłosowe <em>-z</em> w wyrazie <em>bez </em>wymawiane bezdźwięcznie jako -<em>s</em>). </span></p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (738, 1, 'Udźwięcznienie', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} p {mso-style-unhide:no; mso-margin-top-alt:auto; margin-right:0cm; mso-margin-bottom-alt:auto; margin-left:0cm; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:"Times New Roman";} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p style="margin: 0cm 0cm 0pt; line-height: 150%; text-align: justify;">Udźwięcznienie – to zjawisko zyskania dźwięczności przez spółgłoskę bezdźwięczną lub grupę spółgłoskową, por. <em>wielgi, glizda,</em> <em>ślizgi </em>= wielki, glista, śliski, rodzaj upodobnienia pod względem dźwięczności (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=740">Upodobnienie fonetyczne</a></u>). Udźwięcznienie może zachodzić w jednym wyrazie (np. <em>wielgi</em>) lub też na granicy dwóch wyrazów i w formach historycznie złożonych, np. <em>niózem </em>= niosłem (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=570">Fonetyka międzywyrazowa zróżnicowana regionalnie</a></u>, <a href="?l1=leksykon&lid=710">Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne</a>). Częste są udźwięcznienia w grupach spółgłoskowych ze spółgłoską półotwartą, np. <em>czubryna, grymblować</em><span>,</span><em> blomba</em> = czupryna, sweter, gremplować, plomba, zwłaszcza w grupach <em>ns, rs </em>w wyrazach obcego pochodzenia, wymawianych jako <em>nz, rz</em>, nie tylko w gwarach, lecz także w odmianach regionalnych polszczyzny poznańskiej, krakowskiej i lwowskiej: <em>tranzakcja, senzacja, perzonalny </em>= transakcja, sensacja, personalny. Wymowa ta powstała <span>pod wpływem </span>języka niemieckiego w byłym zaborze pruskim i austriackim. Udźwięcznienie może też zachodzić w wyniku hiperpoprawności językowej i analogii, np. <em>kredy </em>(<em>-t </em>w formie <em>kret </em>potraktowano jako pochodzące z ubezdźwięcznienia <em>-d</em>), <em>agrawek</em> (udźwięcznienie na skutek przesadnie poprawnego wyrównania tematu analogicznie do <em>ławka - ławek</em>). Inne przykłady udźwięcznienia spółgłosek występujących w pozycji między dwiema samogłoskami, to np. <em>niedoperz, kródzy, płydzy, sweder, wielgo, drapaga</em> = nietoperz, krócej, płycej, sweter, wielka, drapaka. Udźwięcznienia zachodzą zarówno w wyrazach rodzimych, jak i zapożyczonych. Zasięgi wymienionych wyżej przykładów ilustrujących udźwięcznienie w pojedynczych wyrazach są różne, np. forma <em>kredy</em> obejmuje północno-zachodnią część Małopolski, a postać <em>glizda </em>– spotyka się w prawie całej Małopolsce (AGP, mapa 11, 12).</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (739, 1, 'Upodobnienia międzywyrazowe', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p style="line-height: 150%; text-align: justify;" class="MsoNormal">Upodobnienia międzywyrazowe. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=570">Fonetyka międzywyrazowa zróżnicowana dialektalnie</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (740, 1, 'Upodobnienie fonetyczne', 'częściowe lub pełne dostosowanie artykulacji głosek sąsiednich', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:Tahoma; panose-1:2 11 6 4 3 5 4 4 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:swiss; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-520082689 -1073717157 41 0 66047 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Upodobnienie fonetyczne, inaczej <u><a href="?l1=leksykon&lid=529">asymilacja</a></u>, polega na częściowym lub pełnym dostosowaniu artykulacji danej głoski do wymowy głosek sąsiednich. Upodobnienie może zachodzić w grupach spółgłoskowych wewnątrz jednego wyrazu lub na granicy dwu sąsiednich wyrazów (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=570">Fonetyka międzywyrazowa</a></u>). W gwarach oprócz upodobnień w grupach spółgłoskowych takich jak w języku ogólnym (np. upodobnień pod względem dźwięczności: <em>proźba</em>, <em>bapka</em>, miejsca artykulacji: <em>śsiadły</em> = zsiadły, stopnia zbliżenia narządów mowy: <em>szejset</em> = sześćset) zachodzą odmienne upodobnienia pod względem miejsca artykulacji, np. <em>pośli</em>, <em>nareśće</em> = poszli, nareszcie, czy całkowita asymilacja grup ‑<em>trz</em>‑, ‑<em>drz</em>‑ prowadząca do identyfikacji z <em>cz</em>, <em>dż</em> (zob. Podstawy dialektologii / I. Czym zajmuje się dialektologia?/ 1.4. <a href="?l1=&l2=dialektyzmy">Dialektyzma a regionalizmy, Regionalizmy krakowskie</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=589">Grupy spółgłoskowe <em>trz, drz, strz, zdrz</em></a>). Rzadkie są upodobnienia na odległość, np. <em><span>legularne, rekramowała</span></em><span>,</span><em> korowrotek</em>, <em>lelita</em><strong><span>, </span></strong><em><span>leleń</span></em> = regularne, reklamowała, kołowrotek, jelita<span>, jeleń.</span> Upodobnienie jest to proces przeciwny do rozpodobnienia (dysymilacji). Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=696">Siakanie</a></u>.</p>\r\n<p> </p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (741, 1, 'Uproszczenie grup spółgłoskowych powstałych w wyniku asynchronicznej wymowy spółgłosek wargowych miękkich', 'zanik jednej lub dwóch spółgłosek w grupie kilku spółgłosek', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-bottom: 0pt; line-height: 150%; text-align: justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_65_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Uproszczenia grup spółgłoskowych powstałych w wyniku rozłożenia <em>f, w, m</em>. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 19, Kucała 45, 46.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M938.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M938.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M938.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_65_1 = new gallery($(''gallery_65_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n Grupy powstałe w wyniku rozłożenia spółgłosek wargowych miękkich mogą ulegać uproszczeniom przez zredukowanie jednej z głosek wchodzących w ich skład. Redukcja może dokonać się poprzez zanik spółgłoski wargowej i pozostawienie samego elementu miękkiego, co dotyczy głosek <em>w’</em>, <em>f’ </em>oraz <em>m’</em>, por. <em>mówi</em> > <em>mówji</em> > <em>móji</em>, <em>wino > wzino > zino, ofiara > ofsiara > osiara</em> lub <em>miasto > mniasto > niasto</em>. Tego typu uproszczenie grup spółgłoskowych, powstałych w wyniku asynchronicznej wymowy spółgłosek wargowych miękkich, i pojawienie się wymowy: <em>sieranka </em>= firanka, <em>trasić</em> = trafić, <em>ziadro = wiadro, osziara, żiara</em> = wiara, <em>ochiara </em>= ofiara, <em>hierzeje</em> (z dźwięcznym h) = wierzeje, <em>niasto</em> = miasto, <em>niska</em> = miska itp. charakteryzuje gwary okolic Ostródy, Nidzicy, Przasnysza, Ostrołęki, Kolna, Pułtuska, Mińska, Węgrowa, Olecka, Grajewa i Suwałk, a więc pas północno-wschodni obejmujący Ostródzkie, Mazury, część zachodnią Suwalszczyzny i Mazowsze, głównie północne (częściowo środkowe). Powstała po zredukowaniu artykulacji wargowej w grupie <em>mń</em> < <em>m’</em> spółgłoska <em>ń</em> uważana była za zbyt rażącą cechę gwarową i dlatego zastępowano ją przez ogólnopolskie <em>m’. </em>Proces ten objął także hiperpoprawne unikanie pierwotnej spółgłoski <em>ń</em>, spotykane w różnych formach wyrazowych na całym obszarze dialektu mazowieckiego<em>,</em> np. <em><sup>j</sup>amioł</em> = anioł (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=595">Hiperpoprawność językowa</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=597">Hiperyzm</a>). Redukcja omawianej grupy może także nastąpić w wyniku usunięcia składnika miękkiego. Zjawisko to zachodzi po spółgłoskach środkowojęzykowych <em>ś, ź, dź</em>, a więc w grupach: <em>św’ > śwj // śwś ></em> <em>św; ćw’ > ćwj // ćwś> ćw; dźw’ > dźwj // dźwź > dźw</em>, por. <em>śwat</em>, <em>śwatło, śwęta, śwadek</em>, <em>śwyniak</em>, <em>śwyński,</em> <em>ćwartka, ćwyrć, niedźwedź</em>. Podobny wypadek zredukowania grupy spółgłoskowej powstałej z rozłożenia spółgłoski <em>m</em>’ przez opuszczenie miękkiego jej składnika zaszedł w końcówce N. lmn. <em>-amy < -amni // -amji < -ami</em> (gdzie uległ morfologizacji) oraz w gwarowych odpowiednikach form zaimkowych <em>mi, mię</em>, por. <em>takymy</em> <em>wo</em><em>łamy</em>, <em>żelaznymy</em> <em>p</em><em>ługamy</em>, <em>sochamy</em>, <em>za toramy</em>, <em>nawalili my</em> = nawalili mi, <em>oczamy</em>, <em>os</em><em>łamy</em>, <em>cepamy</em>, <em>saniamy</em>, <em>ziarkamy</em>, <em>szrubamy</em>, <em>tamy deskamy</em>, <em>wid</em><em>łamy</em>, <em>uszamy</em>. Zjawisko twardnienia <em>w’</em> po spółgłoskach środkowojęzykowych występuje na dużych obszarach Mazowsza, Kociewia, ziemi chełmińsko-dobrzyńskiej, a w formie <em>śwynia</em> sięga w głąb Małopolski po Dębicę, Radom, Sieradz. Jeszcze szerszy zasięg – na południu po Leżajsk, Brzesko, na zachodzie po Turek, Żnin, Złotów – ma stwardniałe <em>m’</em> w końcówce ‑<em>amy</em>: <em>rękamy</em>, <em>nogamy</em>, trochę mniejszy – w formach C. i B. lp. zaimka osobowego: <em>my</em>, <em>mi</em> = mi, <em>me</em>, <em>ma<sup>n</sup></em> = mię. Wszędzie jednak może się pojawiać obocznie do wymowy zgodnej z ogólnopolską, nawet w tym samym idiolekcie, por. <em>śwyniaka </em>/ <em>świniaka</em>, <em>śwęta </em>/ <em>święta</em>. Zob. <a href="?l1=leksykon&lid=531">Asynchroniczna wymowa spółgłosek wargowych miękkich</a>.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (742, 1, 'Wałczenie', 'wymowa ł (kiedyś spółgłoski przedniojęzykowo-zębowej) jako u niezgłoskotwórczego, czyli takiego, które nie tworzy sylaby', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Wałczenie. Wałczeniem określa się zmianę spółgłoski <em>ł</em> przedniojęzykowo-zębowej w <em>u</em> tylne, zwane <em>u</em> niezgłoskotwórczym, polegając<span>ą</span> na zaniku zwarcia zębowego i artykułowaniu spółgłoski za pomocą samych warg. Zmiana ta <span>to</span> wynik tendencji do uproszczenia artykulacji. Zaszła ona na przełomie XVI/XVII wieku i początkowo była uważana za cechę wymowy chłopskiej, gwarowej, jednakże w XVIII i XIX wieku upowszechniła się w języku ogólnym. Na przełomie XIX/XX wieku wymowa <em>u</em> zostaje uznana za poprawną w mówionych stylach język<span>a</span> ogóln<span>ego</span> (potocznym, kulturalnym, oficjalnym), taka też wymowa dominuje w dialektach ludowych. Pozostałości wymowy <em>ł</em> przedniojęzykowo-zębowego występują dziś przede wszystkim w języku ludzi pochodzących z kresów oraz w gwarach pogranicza wschodniego (polsko-białoruskiego i polsko-ukraińskiego) oraz polsko-czeskiego i polsko-słowackiego na południu. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=712">Spółgłoski przedniojęzykowe</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (743, 1, 'Warianty językowe', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Warianty językowe<strong> </strong>to inaczej formy oboczne, czyli występujące w dwóch lub więcej postaciach. Mogą to być: 1) <strong>warianty fonetyczne</strong> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=744">Warianty wymowy w dialektach</a></u>), 2) <strong>warianty fleksyjne</strong>, czyli takie formy fleksyjne (odmiany) wyrazów, w których występują różne końcówki, a formy te wyrażają to samo, np. D. lp. rzeczowników męskich: <em>woza // wozu, lasa // lasu</em>; 3) <strong>warianty leksykalne</strong> (słownikowe), czyli wyrazy występujące w dwóch lub więcej postaciach zróżnicowanych, tj. charakteryzuące się odmienną budową wyrazu i odmiennym rodzajem, por. <em>klusek – kluska, </em>lub czasem nietypową postacią fonetyczną, np. <em>chrobak – robak</em>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (744, 1, 'Warianty wymowy w dialektach', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Warianty wymowy w dialektach, inaczej: warianty fonetyczne, czyli różne realizacje tych samych głosek (lub <span>ich </span>połączeń), występują nie tylko w obrębie tej samej gwary (por. formy <em>kręć</em>, <em>kręńć</em>, <em>kręńci</em> <em>kreńć</em>, <em>krąci</em>, <em>krą<sup>ń</sup>ci</em>, <em>krąńci</em>, <em>krańci</em>), ale nawet u tych samych ludzi. O wariantach wymawianiowych w gwarach decydują różne czynniki, m.in. cofanie się wielości wymowy gwarowej na skutek wpływu języka ogólnego czy sąsiednich dialektów, uważanych za lepsze, oraz nowe wewnętrzne tendencje rozwojowe gwary; czynniki socjalne (np. wiek, wykształcenie, płeć itp.) czy psycholingwistyczne (np. zdolności poszczególnych osób do świadomego przyswojenia sobie wymowy ogólnopolskiej). Występowanie różnych wariantów wymowy może być także zdeterminowane sytuacją mówienia, oficjalną bądź nieoficjalną, oraz tempem i starannością <span>mowy</span>. <span>W </span>badaniach wariantów wymowy stosuje się metodę statystyczną (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=718">Statystyka w dialektologii</a></u>), która może ukazać tendencje rozwojowe idiolektu lub gwary.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (745, 1, 'Wąska (zwężona) wymowa samogłosek nosowych', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} --><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_61_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Wymowa wąska (zwężona) samogłosek nosowych w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 62, 63.</p>\r\n <a href="cmsimg/akr/640/M939.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="cmsimg/akr/288/M939.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/akr/100/M939.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_61_1 = new gallery($(''gallery_61_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nWąska (zwężona) wymowa samogłosek nosowych. Samogłoski nosowe w wielu gwarach mogą być wymawiane wąsko, czyli ze zwężeniem kanału ustnego przy ich artykulacji (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=691">Samogłoski nosowe</a></u>). Jest to naczęstszy sposób artykulacji samogłosek nosowych. Stopień ścieśnienia nosówek może być różny: od bardzo nieznacznego aż do utożsamienia się z samogłoskami wysokimi. Samogłoska przednia <em>ę</em> ścieśnia się do nosowego <em>i </em>lub <em>y </em>(dźwięk pośredni między <em>ę </em>oraz <em>i / y</em> nosowym lub grupa: <em>i / y </em>+ spółgłoska nosowa w wymowie rozłożonej) albo się z nimi całkowicie identyfikuje, por. <em>kę<sup>y</sup>s // ky<sup>n</sup>s, wę<sup>y</sup>ch // wy<sup>n</sup>ch; ci<sup>n</sup>zki // ciy<sup>nz</sup>ki, wzie<sup>y</sup>nty // wziynty, ke<sup>y</sup>mpa // kympa </em>= kęs, węch,<em> </em>ciężki, wzięty, kępa; natomiast tylna <em>ą</em> ścieśnia się do nosowego <em>u</em> (dźwięk pośredni między <em>ą </em>oraz <em>u</em> nosowym lub grupa: <em>u </em>+ spółgłoska nosowa w wymowie rozłożonej) albo się z nim utożsamia, np. <em>ką<sup>u</sup>sek // ku<sup>n</sup>sek, wą<sup>u</sup>chać // wu<sup>n</sup>chać, ko<sup>u</sup>mpać // kumpać </em>= kąsek, wąchać, kąpać. Wymowa ścieśniona (wąska) tylnego <em>ą</em> jest powszechna w gwarach Polski zachodniej, północnej i środkowej. Największy stopień jej ścieśnienia (utożsamienie się z <em>u</em> nosowym lub z <em>uN</em>) charakteryzuje przede wszystkim gwary na obszarze położonym po obu stronach środkowej Wisły i w południowej Lubelszczyźnie. Ścieśnione <em>ę </em>spotyka się w całej Polsce z wyjątkiem gwar z szeroką wymową nosówki przedniej (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=728">Szeroka wymowa <em>ę</em> i grupy <em>eN</em></a></u>). Na Śląsku jednak ustaliła się wymowa wąska <em>ę</em> po spółgłoskach miękkich, ale szeroka po twardych i stwardniałych, np. <em>ciy<sup>n</sup>żki</em>, ale <em>cza<sup>n</sup>sto, wa<sup>n</sup>chać</em>. Wąska wymowa <em>ę</em> też jest zależna od spółgłoski ją poprzedzającej. Po spółgłoskach twardych zawsze ścieśnia się do <em>y</em>, por. <em>mę<sup>y</sup>ski // my<sup>n</sup>ski</em>, natomiast po spółgłoskach miękkich widać wyraźne zróżnicowanie terytorialne. W pasie gwar Polski środkowej (od północy Małopolski po Kaszuby) wymawia się je wtedy jako <em>i</em> nosowe (<em>ci<sup>n</sup>żko, pi<sup>n</sup>ta // pinta</em>), czyli <em>my<sup>n</sup>ski </em>po spółgłosce twardej, ale: <em>ci<sup>n</sup>żko</em> (po miękkiej). W przyległym natomiast pasie gwar Polski zachodniej (Wielkopolska, zachodnia część Małopolski) <em>ę</em> brzmi jak <em>y</em> nosowe (lub grupa <em>yN</em>), np. <em>ciy<sup>n</sup>żko </em>(<em>ciy<sup>n</sup>zko</em>), czyli nie różnicuje się tu wymowa <em>ę</em> po spółgłoskach twardych i miękkich (zawsze ścieśnia się do <em>y</em> nosowego lub <em>yN</em>).</p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=62&Itemid=58">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=60&Itemid=58">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (746, 1, 'Wokalizm', 'zasób samogłosek systemu językowego (np. danej gwary), ich właściwości i wzajemne stosunki', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p style="line-height: 150%; text-align: justify;" class="MsoNormal">Wokalizm<strong> </strong>(łac. <em>vocalis</em> ''samogłoska''). Zasób samogłosek systemu językowego (np. danej gwary), ich właściwości i wzajemne stosunki (czyli istniejące między nimi opozycje fonologiczne). Zob. <a href="?l1=leksykon&lid=558">Dyftongiczna wymowa samogłosek</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=600">Iloczas</a>, <a href="p?l1=leksykon&lid=642">Oboczność <em>ev</em>//<em>ov</em></a>, <a href="?l1=leksykon&lid=660">Przegłos</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=662">Przejście nagłosowego <em>ra</em>‑ w <em>re</em>‑</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=661">Przejście nagłosowego <em>ja</em>‑ w <em>je</em>‑</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=679">Rozszerzenie artykulacyjne</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=680">Rozziew artykulacyjny</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=563">Ruchome <em>e</em></a>, <a href="?l1=leksykon&lid=682">Samogłoski jasne</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=690">Samogłoski nagłosowe</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=691">Samogłoski nosowe</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=683">Samogłoski pochylone</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=692">Samogłoski przed spółgłoskami nosowymi,</a> <a href="?l1=leksykon&lid=693">Samogłoski przed spółgłoskami półotwartymi ustnymi</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=687">Samogłoski ścieśnione</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=695">Samogłoski wstawne</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=725">Systemy fonologiczne samogłoskowe</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=755">Wtórna nosowość</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=760">Zanik nosowości</a>.</p>\r\n<p> </p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (747, 1, 'Wołacz lp. rzeczowników', '0', '<!--[if gte mso 9]><xml> <w:WordDocument> <w:View>Normal</w:View> <w:Zoom>0</w:Zoom> <w:TrackMoves/> <w:TrackFormatting/> <w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone> <w:PunctuationKerning/> <w:ValidateAgainstSchemas/> <w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid> <w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent> <w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText> <w:DoNotPromoteQF/> <w:LidThemeOther>PL</w:LidThemeOther> <w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian> <w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript> <w:Compatibility> <w:BreakWrappedTables/> <w:SnapToGridInCell/> <w:WrapTextWithPunct/> <w:UseAsianBreakRules/> <w:DontGrowAutofit/> <w:SplitPgBreakAndParaMark/> <w:DontVertAlignCellWithSp/> <w:DontBreakConstrainedForcedTables/> <w:DontVertAlignInTxbx/> <w:Word11KerningPairs/> <w:CachedColBalance/> <w:UseFELayout/> </w:Compatibility> <w:BrowserLevel>MicrosoftInternetExplorer4</w:BrowserLevel> <m:mathPr> <m:mathFont m:val="Cambria Math"/> <m:brkBin m:val="before"/> <m:brkBinSub m:val="--"/> <m:smallFrac m:val="off"/> <m:dispDef/> <m:lMargin m:val="0"/> <m:rMargin m:val="0"/> <m:defJc m:val="centerGroup"/> <m:wrapIndent m:val="1440"/> <m:intLim m:val="subSup"/> <m:naryLim m:val="undOvr"/> </m:mathPr></w:WordDocument> </xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml> <w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true" DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99" LatentStyleCount="267"> <w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/> <w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/> </w:LatentStyles> </xml><![endif]--> <!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} --> <!--[if gte mso 10]> <style> /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:Standardowy; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-para-margin:0cm; mso-para-margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-fareast-font-family:"Times New Roman"; mso-fareast-theme-font:minor-fareast; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin; mso-bidi-font-family:"Times New Roman"; mso-bidi-theme-font:minor-bidi;} </style> <![endif]--> <p style="text-align: justify; line-height: 150%" class="MsoNormal">Wołacz lp. rzeczowników. W gwarach, podobnie jak w polszczyźnie potocznej, widoczna jest tendencja do zastępowania wołacza formą mianownika, zwłaszcza w imionach, np. <em>Halinka, przyjdź do nas</em>; <em>Zbyszek, nie zapomnij o tym</em>. Z kolei formy wołacza, zwłaszcza rzeczowników zdrobniałych i imion, mogą występować w funkcji mianownika, np. <em>Władziu to zrobi</em>;<em> Krzychu powiedział</em>. Zjawisko to obejmuje Małopolskę (bez Lubelszczyzny), Śląsk i Wielkopolskę. <strong><u></u></strong></p> <br>', 0, NULL), (748, 1, 'Wpływ sąsiedztwa spółgłosek nosowych m, m'', n, ń na artykulację samogłosek', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="margin-left: 2.85pt; line-height: 150%; text-align: justify;">Wpływ sąsiedztwa spółgłosek nosowych <em>m, m’, n, ń</em> na artykulację samogłosek<em>. </em>Zob. <a href="?l1=leksykon&lid=692">Samogłoski przed spółgłoskami nosowymi</a>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (749, 1, 'Wpływy obce w gwarach', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Wpływy obce w gwarach<strong> </strong>są dwojakiego pochodzenia, mogą być rezultatem <span>bądź</span> bezpośrednich kontaktów z innymi systemami językowymi<span>,</span> bądź pośrednich<span>, z czym mamy do czynienia</span>, gdy zapożyczenia obce przechodzą do gwar poprzez polski język ogólny. Najczęściej wpływom obcym ulegają gwary graniczące z innymi systemami językowymi (np. pogranicze polsko-czeskie, polsko-ukraińskie, polsko-białoruskie, kresowe odmiany polszczyzny). Najczęściej wpływy obce w gwarach pojawiają się za pośrednictwem osób dwujęzycznych i mogą obejmować wszystkie poziomy języka, od fonetyki po słownictwo. Chronologicznie dzieli się wpływy obce na dawne i nowsze. W gwarach wpływy obce są ograniczone terytorialnie, pochodzą najczęściej z jednego najsilniej oddział<span>u</span>jącego języka (np. wpływy ukraińskie w gwarach południowokresowych) i w największym stopniu obejmują leksykę. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=698">Składnia dialektalna – wpływy obce</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=702">Słownictwo gwarowe – zróżnicowanie terytorialne</a></u>, <u><a href="index.php?option=com_content&task=view&id=56&Itemid=58">Wpływy obce we fleksji</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=750">Wpływy obce w słownictwie</a></u>, <a href="?l1=leksykon&lid=751">Wpływy obce w słowotwórstwie</a>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=761">Zapożyczenia leksykalne</a></u>.</p>\r\n<p> </p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (750, 1, 'Wpływy obce w słownictwie', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Wpływy obce w słownictwie.<strong><span> </span></strong>Wpływy obce w słownictwie to przede wszystkim <strong>zapożyczenia leksykalne</strong> (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=761">Zapożyczenia leksykalne</a></u>). Rzadsze są zapożyczenia (inaczej kalki) znaczeniowe i kalki strukturalne (słowotwórcze). <strong>Kalki z<span>na</span>czeniowe</strong> to wyrazy, które zmieniły znaczenie lub uzyskały nowe znaczenie pod wpływem obcym, np. na pograniczu wschodnim pod wpływem języków wschodniosłowiańskich używa się czasowników <em>hodować, myć, spotkać </em>w znaczeniach ''wychowywać'', ''prać'', ''powitać''. Podobnym zmianom znaczenia ulegają wyrazy na pograniczu południowym pod wpływem czeskim i słowackim, np. <em>dziedzina ''</em>wieś'', <em>cudny ''</em>dziwny'', <em>czuć ''</em>słyszeć'', <em>fara ''</em>plebania'' (można też uznać, że to nie znaczenie się zmieniło, ale całe wyrazy wraz ze znaczeniem zostały przejęte przez gwary polskie). Sporadyczne są tylko gwarowe, lokalne <strong>kalki słowotwórcze</strong>, czyli słowa, które powstają na skutek kopiowania (odwzorowywania) budowy słowotwórczej obcych wyrazów, np. na pograniczu wschodnim i w polszczyźnie północnokresowej używa się kalkowanych z języka litewskiego czasowników <em>odkluczyć ''</em>otworzyć'' (lit. <em>atrakinti</em>), <em>zakluczyć ''</em>zamknąć na klucz'' (lit. <em>urakinti</em>), a w gwarach warmińsko-mazurskich znane były kalki z języka niemieckiego, np. <em>podciąg</em> ''belka podtrzymująca belki pułap'' (niem. Unterzug), <em>podpacha ''</em>pacha'' (niem. Unterarm), <em>sianożniwa</em> (niem. Heuernte).</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (751, 1, 'Wpływy obce w słowotwórstwie', '0', '<!--[if gte mso 9]><xml> <w:WordDocument> <w:View>Normal</w:View> <w:Zoom>0</w:Zoom> <w:TrackMoves/> <w:TrackFormatting/> <w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone> <w:PunctuationKerning/> <w:ValidateAgainstSchemas/> <w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid> <w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent> <w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText> <w:DoNotPromoteQF/> <w:LidThemeOther>PL</w:LidThemeOther> <w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian> <w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript> <w:Compatibility> <w:BreakWrappedTables/> <w:SnapToGridInCell/> <w:WrapTextWithPunct/> <w:UseAsianBreakRules/> <w:DontGrowAutofit/> <w:SplitPgBreakAndParaMark/> <w:DontVertAlignCellWithSp/> <w:DontBreakConstrainedForcedTables/> <w:DontVertAlignInTxbx/> <w:Word11KerningPairs/> <w:CachedColBalance/> <w:UseFELayout/> </w:Compatibility> <w:BrowserLevel>MicrosoftInternetExplorer4</w:BrowserLevel> <m:mathPr> <m:mathFont m:val="Cambria Math"/> <m:brkBin m:val="before"/> <m:brkBinSub m:val="--"/> <m:smallFrac m:val="off"/> <m:dispDef/> <m:lMargin m:val="0"/> <m:rMargin m:val="0"/> <m:defJc m:val="centerGroup"/> <m:wrapIndent m:val="1440"/> <m:intLim m:val="subSup"/> <m:naryLim m:val="undOvr"/> </m:mathPr></w:WordDocument> </xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml> <w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true" DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99" LatentStyleCount="267"> <w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/> <w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/> </w:LatentStyles> </xml><![endif]--> <!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} --> <!--[if gte mso 10]> <style> /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:Standardowy; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-para-margin:0cm; mso-para-margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-fareast-font-family:"Times New Roman"; mso-fareast-theme-font:minor-fareast; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin; mso-bidi-font-family:"Times New Roman"; mso-bidi-theme-font:minor-bidi;} </style> <![endif]--> <p style="text-align: justify; line-height: 150%" class="MsoNormal">Wpływy obce w słowotwórstwie.<strong> </strong>W słowotwórstwie wpływ języków obcych może ujawniać się w gwarach w zapożyczaniu formantów. Przykładowo – w pasie gwar pogranicza wschodniego (Suwalszczyzna, Podlasie) częsty jest przyrostek obcy <em>-uk</em>, charakterystyczny dla języka białoruskiego i litewskiego), np. <em>bocianiuk, cieluk, gęsiuk, kurczuk, synuk. </em>Pochodzenia wschodniego jest też przyrostek przymiotnikowy <em>-eńki</em>, np. <em>chudzieńki, młodzieńki, skromnieńki</em>. </p> <br>', 0, NULL), (752, 1, 'Wpływy obce we fleksji', '0', '<p align="justify">Wpływy obce we fleksji to zmiany w odmianie wyrazów dokonane pod wpływem zewnętrznym, czyli języków obcych. W dialekcie śląskim, na pograniczu polsko-czeskim, pod wpływem języka czeskiego w mianowniku lp. przymiotników rodzaju męskiego występuje końcówka ‑<em>i</em> (zamiast ‑<em>y</em>), np. <em>ładni</em>, <em>stari</em> oraz końcówka ‑<em>i</em> (zamiast ‑<em>e</em>) w rzeczownikach odczasownikowych, np. <em>kazani</em>, <em>zbiyrani</em>. W gwarach wschodniosuwalskich (sejneńskich) powstałych na substracie (podłożu) białoruskim rzeczowniki nijakie w mianowniku i bierniku lp. pod wpływem akania, zrównują się z żeńskimi, np. <em>taka</em> <em>jeziora</em>, <em>wesela</em> <em>była</em>. Te same gwary w odmianie słowa posiłkowego <em>być </em>w czasie teraźniejszym zachowują pod wpływem białoruskim tylko formę 3. os., por. <em>ja</em>, <em>ty</em>, <em>on</em>, <em>ona</em>, <em>ono</em> – <em>jest</em>, <em>my</em>, <em>wy</em>, <em>oni</em>, <em>one</em> – <em>jest</em>. Na granicy gwarowej polsko-czeskiej i polsko-słowackiej w czasie teraźniejszym używa się końcówki -(<em>y)m </em>w 1.os. lp., np. <em>mozym</em>, i ‑<em>me</em> (zamiast ‑<em>my</em>) w 1. os. lmn., np. <em>robime</em>, <em>zwalime</em>. W kresowych odmianach polszczyzny i w gwarach pogranicza wschodniego pod wpływem języków wschodniosłowiańskich używa się częściej analitycznych form czasu przeszłego – <em>ja</em> <em>został</em>, <em>ty</em> <em>milczał</em>, <em>my</em> <em>bywali </em>– z zaimkiem osobowym w roli wykładnika osoby.</p><br>', 0, NULL), (753, 1, 'Wskaźniki zespolenia', '0', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Wskaźniki zespolenia<strong> </strong>w zdaniach złożonych sygnalizują typ związków składniowych między tymi zdaniami. Mogą być one wymawianiowe, tj. realizowane poprzez intonację<strong>,</strong> lub wyrazowe, realizowane przez spójniki hipotaktyczne i parataktyczne (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=598">Hipotaksa</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=651">Parataksa</a></u>) oraz przez tzw. zaimki zespolenia. Zaimki pytające (<em>kto</em>, <em>który</em>, <em>jaki</em>, <em>czyj</em> itp.) w zdaniach podrzędnych pełnią rolę wskaźników zespolenia i są nazywane zaimkami względnymi. W zdaniach nadrzędnych mogą im odpowiadać zaimki wskazujące (wyrażone lub domyślne <em>ten</em>... <em>który</em>; <em>tam</em>… <em>gdzie</em>) nazywane odpowiednikami zespolenia lub zaimek <em>to</em> <span>(nie tylko w M., lecz także </span>w przypadkach zależnych. np. <em>To, że ty jesteś tu, jest nierozważne</em>), nazywa<span>n</span>y zapowiednikiem zespolenia.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (754, 1, 'Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca', 'takie samogłoski, które są wtrącane do grupy spółgłoskowej i ją rozbijają, najczęściej jest to samogłoska e', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca – dźwięczna wymowa wygłosowej spółgłoski (z wyjątkiem półotwartej) wyrazu poprzedzającego przed samogłoską lub spółgłoską półotwartą wyrazu po nim następującego (<em>bra<u>d A</u>li, sa<u>d M</u>arka </em>= brat Ali, sad Marka) Zob. <a href="?l1=leksykon&lid=570">Fonetyka międzywyrazowa zróżnicowana regionalnie</a>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (755, 1, 'Wtórna nosowość', 'pojawienie się rezonansu nosowego przy samogłosce pierwotnie ustnej.', '<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Batang; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-alt:바탕; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:238; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:"\\@Batang"; panose-1:2 3 6 0 0 1 1 1 1 1; mso-font-charset:129; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1342176593 1775729915 48 0 524447 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:Batang;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-fareast-font-family:Batang;} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->\r\n<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Wtórna nosowość<strong> </strong>(etymologicznie nieuzasadniona) polega na pojawieniu się rezonansu nosowego <span>podczas wymowy samogłoski</span> pierwotnie ustnej. Nie jest to regularna zmiana fonetyczna, gdyż pojawia się tylko w niektórych wyrazach i pozycjach fonetycznych. Zjawisko wtórnej nosowości znane jest już od czasów staropolskich. Do języka ogólnopolskiego weszły tylko nieliczne wyrazy z wtórną nosowością, np. <em>między</em>, <em>tęsknota</em>, <em>częstować</em>. W gwarach wtórna nosowość pojawia się na całym terenie Polski, a zwłaszcza na Mazowszu bliższym, najczęściej zaś na terenach graniczących z małopolskim obszarem beznosówkowym (przejaw hiperpoprawności językowej). Niektóre wyrazy z wtórną nosowością są formami prawie ogólnodialektalnymi, np. <em>mięsać</em>, <em>mięszkać</em> (częste w języku ogólnym XIX wieku), <em>śmientana, tompola, mendalik</em>, inne mają zasięg ograniczony. Najczęściej wtórnie unosowione samogłoski pojawiają w sąsiedztwie spółgłosek nosowych: <em>kąnopie<sup>i</sup></em>, <em>winadgrodzęnie<sup>i</sup></em> = konopie, wynagrodzenie, często między dwoma spółgłoskami nosowymi: <em>zamięnić</em>, <em>siemięnia<sup>o</sup></em> = zamienić, siemienia, i przed spółgłoskami nosowymi w wygłosie: <em>B<sup>ł</sup>ogę<sup>a</sup>m</em>, <em>siyrpę<sup>a</sup>m </em><span> </span>= Bogiem, sierpem. Unosowienie jest tu wynikiem upodobnienia fonetycznego (antycypacji lub przedłużenia opuszczonej pozycji podniebienia miękkiego). Wtórna nosowość przed spółgłoskami zwartymi i zwarto-szczelinowymi: <em>hębel</em>, <em>angrest</em>, <em>mętryka,</em> tłumaczy się fizjologicznie; przy zwarciu w niedbałej wymowie część powietrza może się wydobywać przez jamę nosową, co prowadzi do unosowienia samogłosek. Trzecia grupa przykładów to formy hiperpoprawne, powstałe na skutek unikania wymowy beznosówkowej (w Małopolsce): <em>jęzioro</em>, <em>węsele</em>, <em>pęstka</em> itp. Niektóre tego rodzaju formy występujące w różnych gwarach powstały prawdopodobnie na skutek analogii do podobnych dźwiękowo wyrazów, np. <em>kręt,</em> bo <em>kręcić</em>, <em>cząd</em>, <em>czędu</em> = czad, czadu, bo <em>swąd</em>, <em>swędu</em>. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=691">Samogłoski nosowe</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=760">Zanik nosowości</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (756, 1, 'Wyrównania analogiczne we fleksji', 'ujednolicanie tematów i końcówek fleksyjnych wywołane wpływem form pokrewnych, ale nieusprawiedliwione rozwojem fonetycznym systemu', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Wyrównania analogiczne we fleksji<strong> </strong>to zjawisko ujednolicania tematów i końcówek fleksyjnych wywołane wpływem form pokrewnych, ale nieusprawiedliwione rozwojem fonetycznym systemu. Przykładem takiego wyrównania mogą być formy M. lp. <em>węż</em>, <em>dęb</em> pod wpływem następnych przypadków <em>węża</em>, <em>dębu</em>, <em>wężowi</em>, <em>dębowi</em> itp. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=757">Wyrównania końcówek w formach fleksyjnych</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=758">Wyrównania tematów fleksyjnych</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (757, 1, 'Wyrównania końcówek w formach fleksyjnych', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Wyrównania końcówek w formach fleksyjnych<strong> </strong>to rezultat wyrównań analogicznych we fleksji, zachodzący w obrębie deklinacji (między różnymi typami deklinacyjnymi) oraz w obrębie koniugacji (także między różnymi typami koniugacyjnymi). Przykładem wyrównań końcówek jest zrównanie końcówek przymiotników i zaimków w gwarach mazowieckich w D. lp. rodzaju męskiego i nijakiego, tj. wprowadzenie <em>e </em>ścieśnionego (pochylonego) do zaimków pod wpływem analogicznej końcówki przymiotników z <em>e</em> pochylonym: <em>te<sup>y</sup>go</em>, <em>małe<sup>y</sup>go</em>, <em>dobre<sup>y</sup>go</em>. Podobnie <em>e</em> ścieśnione wprowadza się do dopełniacza – miejscownika lmn. przymiotników i zaimków przymiotnych <em>-e<sup>y</sup>ch </em>na wzór narzędnika <em>-e<sup>y</sup>m </em>z pierwotnego <em>-ym</em> (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=554">Dopełniacz i miejscownik liczby mnogiej przymiotników i zaimków przymiotnych</a>). W niektórych gwarach śląskich na skutek wyrównań końcówka <em>-o</em> upowszechnia się w M. lp. rzeczowników nijakich, np. <em>serco, słońco</em>; a znacznie szerszy gwarowy zasięg mają wyrównania w obrębie rzeczowników nijakich typu <em>życié – pole </em>(zob. <a href="?l1=leksykon&lid=554">Mianownik liczby pojedynczej rzeczowników nijakich</a>). Na pograniczu wschodnim na wzór końcówek rzeczownika i zaimka w B. lp. wprowadza się ‑<em>ę</em> także do form przymiotników, np. <em>tę</em> <em>ładnę</em>, <em>miłę</em> <em>dziewczynę</em>. Dążność do uproszczeń w odmianie prowadzi w wielu gwarach do rozszerzenia się zakresu użycia końcówki ‑<em>ów</em> w D. lmn. <em>krowów</em>, <em>ludziów</em>, <em>dzieciów</em>, <em>kobietów</em> jak <em>stołów</em>, <em>dębów</em> oraz <em>‑ami</em> w N. lmn. <em>kościami</em>, <em>ludziami</em>, <em>koniami</em> na wzór <em>babami</em>, <em>mężami</em>. Spośród częstszych końcówek czasownikowych, będących wynikiem wyrównań, warto przytoczyć przykładowo -<em>am</em>, -<em>asz</em>, np. <em>kopam</em>, <em>kopasz</em> jak <em>mam</em>, <em>masz </em>lub formy czas przeszłego czasownika <em>lubić</em>: <em>lubiał, lubieli </em>(na wzór koniugacji na <em>-ę, -esz</em>). Por. <a href="?l1=leksykon&lid=532">Bezokolicznik</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=542">Czas teraźniejszy</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=647">Odmiana przymiotników</a> i <a href="?l1=leksykon&lid=719">Stopniowanie przymiotników</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=648">Odmiana rzeczowników</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=649">Odmiana zaimków</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=758">Wyrównania tematów fleksyjnych</a>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (758, 1, 'Wyrównania tematów fleksyjnych', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Wyrównania tematów fleksyjnych w dialektach najczęściej dotyczą tematów czasownikowych. Obejmują np. czasowniki z wymianą samogłosek (<em>e </em>: <em>o</em>) w temacie fleksyjnym, typu <em>wiodę – wiedziesz</em>, np. gwarowe <em>niesę</em> – <em>niesiesz</em>, <em>piere</em> – <em>pierzesz</em>, <em>wieze</em> – <em>wieziesz</em>. Typ literacki istnieje jedynie w zachodniej Wielkopolsce oraz w Polsce północno-wschodniej. Dla większości gwar charakterystyczny jest typ <em>niese</em> – <em>niesiesz</em> z wyrównaniem tematów w 1. os. lmn. czasu teraźniejszego <em>niesemy</em>, <em>bieremy / niesymy, bierymy </em>(zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=573">Formy 1. os. lmn. czasu teraźniejszego</a></u>), podczas gdy na Spiszu występuje wyrównanie do postaci tematu 1. os. lmn. czasowników z tematycznym <em>-k, -g</em>, por. <em>mozym – mozemy / mozum </em>= mogę – możemy – mogą. Wyrównanie tematów bezokoliczników do typu ‑<em>ować</em> występuje głównie w Wielkopolsce, na Śląsku i w środkowo-południowej Małopolsce, np <em>pisować</em>, <em>wylatować</em>, <em>wymachować</em> jak <em>darować</em>, <em>kupować</em>. W niektórych częściach Małopolski dość często ujednolica się temat bezokoliczników do tematu czasu teraźniejszego, np. <em>rachuwać</em>, <em>kupuwać</em>, <em>miłuwać </em>(zob. <a href="?l1=leksykon&lid=532">Bezokolicznik</a>). Wyrównania tematyczne obejmują również rzeczowniki, głównie z wymianą w temacie <em>ę </em>: <em>ą</em>, np. <em>dęb</em>, <em>dęba</em>, <em>węż</em>, <em>węża</em>. Formy M. lp. <em>dęb</em>, <em>węż</em> powstają w wyniku wyrównań analogicznych do następnych przypadków. Podobnie usuwa się <u><strong>ruchome </strong></u><em><u><strong>e</strong></u> </em>w formach M. lp. (w części gwar północnych), np. <em>ows</em>, <em>łokć</em>, <em>parobk</em>, ale możliwe jest również wyrównanie odwrotne, tj. wprowadzenie <em>e</em> <span>z M. </span>do form <span>pozostałych przypadków</span>, np. <em>mech</em> – <em>mecha</em>, <em>mechowi </em>itd. czy <em>bez</em> – <em>bezu (besu)</em>, <em>len</em> – <em>lenu</em>. Rzeczowniki typu <em>ramię</em> w przypadkach zależnych mogą zachowywać temat M. lp., np. <em>ramia</em>, <em>ramiu</em> itp. (na północy) lub odwrotnie wprowadzić rozszerzenie tematu do mianownika lp., por. <em>ramiono</em>. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=757">Wyrównania końcówek w formach fleksyjnych</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (759, 1, 'Wyrównanie do kontynuantów nieprzegłoszonych', '0', '<p class="MsoNormal" style="margin-left: 2.85pt; line-height: 150%; text-align: justify;">Wyrównanie ''<em>a</em> < *<em>ěT, ''</em><em>o</em> < *<em>eT</em> do kontynuantów nieprzegłoszonych.<strong> </strong>Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=660">Przegłos</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (760, 1, 'Zanik nosowości', 'wymowa samogłosek nosowych bez rezonansu nosowego jako odpowiadających im ustnych', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_47_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Zanik nosowości w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 64, 65, 66.</p>\r\n <a href="cmsimg/akr/640/M980.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="cmsimg/akr/288/M980.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/akr/100/M980.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_47_1 = new gallery($(''gallery_47_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n<strong>Zanik nosowości</strong> (inaczej: <strong>denazalizacja</strong>, <strong>odnosowienie</strong>) to wymowa samogłosek nosowych jako odpowiadających im samogłosek ustnych, czyli <em>ę</em> jako <em>e</em>, <em>ą</em> jako <em>o </em>oraz ścieśnionych <em>ę, ą</em> jako <em>i / y, u</em>. Polega zatem na utracie przez samogłoski nosowe rezonansu nosowego. W gwarach tendencja do zaniku nosówek przejawia się znacznie silniej niż w języku ogólnym Rezonans nosowy ginie w każdej pozycji w środkowej i północnej Małopolsce (Włoszczowa, Kozienice, Sandomierz, Kolbuszowa, Tarnów po Kraków); <em>cesto, geba</em>, <em>zeby</em> – <em>za<sup>o</sup>b </em>// <em>zob</em>, <em>reka</em> – <em>ra<sup>o</sup>k </em>// <em>rok</em>, <em>pieć</em> – <em>pia<sup>o</sup>ty </em>// <em>pioti</em>, przy czym różnica w barwie obu samogłosek po zatracie nosowości zostaje zachowana (samogłoska przednia <em>ę </em>> <em>e</em>, samogłoska tylna <em>ą </em>> <em>a<sup>o</sup></em> lub <em>o</em>). Denazalizację notuje się także często w jednonosówkowym pasie beskidzko-karpackim, tj. z jedną nosówką <em>-ą</em>, powstałą ze zlania się obu nosówek <em>ę )( ą</em>, która po odnosowieniu brzmi jak <em>o</em>, np. <em>sok</em> = sęk, <em>zob</em> = ząb, <em>jarzobina, ksiodza, toca </em>= jarzębina, księdza, tęcza; <em>kurcotk<sup>ł</sup>o, <sup>ł</sup>obrocki, zodło, gosienice </em>= kurczątko, obrączki, gąsienice; lub jak <em>o</em> pochylone, np. <em>cio<sup>u</sup>zki, cielo<sup>u</sup>ta, grzo<sup>u</sup>da, wo<sup>u</sup>giel </em>= ciężki, cielęta, grzęda, węgiel; <em>wo<sup>u</sup>wóz, bo<sup>u</sup>k, jaszczo<sup>u</sup>b, ko<sup>u</sup>t, rzo<sup>u</sup>dki </em>= wowóz, bąk, jastrząb, kąt, rządki. Trzy wyspy małopolskich gwar jednonosówkowych, w których zachodzi również odnosowienie, obejmują: 1) obszar na granicy ze Śląskiem (między Jaworznem a Oświęcimiem); 2) obszar na północ i wschód od Żywca (między Żywcem, Wadowicami na północy, Suchą na wschodzie); 3) obszar na południe od Myślenic po Limanową. Tendencja do przechodzenia sąsiadujących z nimi gwar do typu jednonosówkowego spowodowała, że jedna nosówka szerzy się poza Limanową w kierunku Nowego i Starego Sącza (na obszarze lachowskiej gwary podegrodzkiej) i także ulega denazalizacji, zarówno w śródgłosie, por. <em>rocznie (zszywały</em>), <em>doby</em>, <em>miota (pieprzowa<sup>o</sup>)</em>, <em>świoty </em>= ręcznie, dęby, mięta, święty; <em>ściogajo, zajo<sup>u</sup>ce, z|wierzotka, </em>= ściągają, zające, zwierzątka, <em>gałozi</em> = gałęzi;<em> sosiedzi, </em><em>uwiozoł, wstożki, </em>= sąsiedzi, uwiązał, wstążki, jak i w wygłosie:<em> pieko, suso, modlo sie </em>= pieką, suszą, modlą się (z wyjątkiem N. lp. rzecz. ż., gdzie występuje rozłożona wymowa samogłoski -<em>ą > -om</em>). Odnosowienie wyłącznie przed spółgłoskami szczelinowymi zachodzi na znacznych obszarach północnych i zachodnich Polski (Wielkopolska południowa, Kociewie, okolice Grudziądza, Rypina, Mławy, Niborka): <em>p<sup>ł</sup>owo<sup>u</sup>choł</em>, <em>ksio<sup>u</sup>szka</em> = powąchał, książka. W wygłosie nosowość <em>ę</em> zanika na całym terenie Polski: <em>robie</em>, <em>siedze</em>, nawet przy szerokiej wymowie ‑<em>ę</em>, np. śl. <em>widza</em> <em>ta krowa</em>; rzadko natomiast zanika nosowość samogłoski tylnej <em>-ą </em>(poza obszarem beznosówkowym)<em>, </em>np. <em>s koso, chodzo, robio</em> = z kosą, chodzą, robią (głównie pogranicze wschodnie i Kresy Wschodnie). Por. <a href="?l1=leksykon&lid=691">Samogłoski nosowe</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=692">Samogłoski przed spółgłoskami nosowymi</a>.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (761, 1, 'Zapożyczenia leksykalne ', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Zapożyczenia leksykalne w gwarach<strong> </strong>wywodzą się z języka ogólnego lub bezpośrednio z innych języków. Pożyczki pierwszego typu stanowią wspólne dziedzictwo z językiem ogólnym i mają zwykle szeroki, ogólnogwarowy zasięg, np. z łaciny: <em>kaplica, adwent, okazja</em>, <em>lamentować</em>; z języka niemieckiego: <em>wójt, sołtys, ganek, śruba, </em><em>dach</em>, <em>izba</em>; z francuskiego: <em>bluza, szofer</em>, <em>taborek</em> ‘taboret’, <em>żandarm</em>; z języków ruskich (przodków dzisiejszego języka ukraińskiego i białoruskiego): <em>serdak, morda, wertepy,</em><em><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;"> </span></em><em>portki</em>, <em>hulać,</em> i za ich pośrednictwem z języków orientalnych: <em>derka</em>, <em>jasiek</em> itp. Na ogół są to zapożyczenia stare. Niektóre z zapożyczeń, które przeniknęły do gwar za pośrednictwem języka ogólnego, zachowują się jedynie w gwarach, a zaginęły lub są odczuwane jako przestarzałe w języku ogólnym, por. <em>despet</em> (ogp. przestarzałe <em>despekt</em> ‘uchybienie norm, ubliżenie’), <em>wiktować</em> itp. O zróżnicowaniu języka ogólnego i gwar w zakresie wpływów obcych decydują jedynie pożyczki drugiego typu, wyłącznie gwarowe, lokalne, które są <span>przede wszystkim</span> wynikiem bezpośrednich kontaktów z ludnością innojęzyczną głównie na pograniczach polskiego obszaru językowego (zapożyczenia niemieckie, czeskie, słowackie, ruskie, litewskie)<span>,</span> rzadziej <span>- </span>kolonizacj<span>i</span> (zapożyczenia niemieckie), migracj<span>i czy </span>sezonow<span>ych</span> wyjazd<span>ów</span> do innych krajów. Olbrzymie źródło przenikania zapożyczeń do gwar i regionalnych odmian języka stanowiły w okresie zaborów języki: niemiecki i rosyjski na skutek kontaktów z obcymi instytucjami państwowymi, urzędami, szkołą, wojskiem itp. Terenami szczególnie narażonymi na wpływy niemieckie były ziemie pozostające pod wielowiekowym panowaniem obcym, np. Warmia i Mazury, Śląsk. Pożyczki te zwykle mają ograniczony zasięg terytorialny, por. warmińsko-mazurskie: <em>faterek</em> ‘tatuś’, <em>felować</em> ‘wypełniać’, <em>klewer </em>‘koniczyna’, <em>obzorgować</em> ‘zatroszczyć się’, <em>szur </em>‘szopa na drzewo lub narzędzia rolnicze’, <em>tyna</em> ‘beczka’, <em>zaketować </em>‘zamknąć na klucz’ (tu mają już charakter historyczny w związku z masowym przesiedleniem autochtonów do Niemiec w okresie powojennym), śląskie: <em>śtrykować </em>‘robić na drutach’, <em>wuszt </em>‘kiełbasa’, <em>klopsztanga </em>‘trzepak do dywanów’, <em>luftować </em>‘wietrzyć’, <em>bryle </em>‘okulary’, <em>gruba </em>‘kopalnia’, <em>szmaterlok </em>‘motyl’; południowomałopolskie i często południowokresowe (na terenie byłej Galicji): <em>bradrura </em>‘piekarnik’, <em>hadra</em> ‘kobieta zła, kłótliwa’, <em>lytry </em>‘drabiny u wozu’, <em>nakaslik / nakastlik </em>‘szafka nocna’, <em>zajzajer</em> ‘kwas solny’, <em>hajcować</em> ‘mocno palić’. Wpływ języka niemieckiego zaznaczył się także w gwarach byłej Kongresówki, np. na Kurpiach: <em>zorg</em> ‘kłopot’, <em>fele</em> ‘wady’<span>,</span> w Płockiem: <em>ćwelę</em> ‘przynieść’, <em>szenkle</em> ‘końce osi’ itp. Ogólnogwarowy zasięg mają zapożyczenia niemieckie w terminologii rzemieślniczej, np. nazwy narzędzi stolarskich: <em>cyrkularka, hebel</em>, <em>krajzega, winkiel</em>, <em>waserwaga</em> itp. Zapożyczenia czeskie występują głównie na południowym Śląsku, np. <em>bedliwy </em>‘uważny’, <em>kładziwko</em> ‘młotek’, <em>hawierz</em> ‘górnik’, <em>kiery </em>‘który’, <em>mledziwo</em> ‘siara’, <em>morak</em> ‘indyk’, <em>pawłacz </em>‘chór w kościele’, <em>siedlok </em>‘bogaty gospodarz’, słowackie na pograniczu polsko-słowackim, choć niektóre sięgają dalej na zachód (południowy Śląsk, Orawa, Podhale, Spisz): <em>gumbicka </em>‘guzik’, <em>hladać </em>‘szukać’, <em>jor </em>‘wiosna’, <em>krajczirka </em>‘krawcowa’, <em>spowiedelnica </em>‘konfesjonał’, <em>wreco </em>‘worek’ i ‘wymię owcy (lub kozy)’. Pożyczki ukraińskie pojawiają się nie tylko w gwarach bezpośrednio stykający<span>ch</span> się z językiem ukraińskim, lecy także <span>– </span>w odniesieniu do niektórych wyrazów szerzej – w gwarach południowej Małopolski, Lubelszczyzny: <em>mogiłki</em> ‘cmentarz’,<em> kociuba</em> ‘pogrzebacz’, <em>makutra</em> ‘donica do ucierania maku’, <em>trybulka</em> ‘szczypiorek’. Przenikały one nie tylko ze wschodu z typowo ukraińskich gwar, lecz także z południa z gwar łemkowskich. Szczególnie dużo elementów wschodniosłowiańskich, tj. ukraińskich czy białoruskich, też rosyjskich, cechuje <u><a href="?l1=leksykon&lid=623">kresowe odmiany polszczyzny</a></u>. Zapożyczenia białoruskie: <em>kaczan </em>‘trzonek’, <em>kaliwa </em>‘roślina’, <em>kidać</em> ‘rzucać’, <em>caplina</em> ‘dzierżak cepa’, <em>odryna</em> ‘szopa na siano’, <em>pietuch</em> ‘kogut’, i litewskie (najczęściej zapożyczane za pośrednictwem białoruskim, a nie bezpośrednio z litewskiego): <em>dyrwan</em> ‘ugór’, <em>kumpiak </em>‘szynka’, <em>parsiuk</em> ‘wieprz, prosię’, <em>rojsty</em> ‘mokradła’, charakteryzują gwary Białostocczyzny i polszczyznę północnokresową. W gwarach Karpat i Pogórza funkcjonuje dość dużo zapożyczeń węgierskich, ukraińskich, rumuńskich i słowackich, związanych z górskim pasterstwem i warunkami życia, tzw. karpatyzmów, np. <em>bryndza, baca, cap </em>‘samiec kozy’, <em>juhas, kierdel, koszar </em>‘ogrodzenie na owce w hali’, <em>żętyca</em>. Zapożyczenia w gwarach uległy różnym procesom adaptacyjnym, <span>w tym </span>morfologicznym, polegającym na włączeniu do polskiego systemu fleksyjnego<span>,</span> i polonizacj<span>i</span> słowotwórcz<span>ej</span>, np. <em>dylunek</em> (niem. <em>die</em> <em>Dielung</em>), <em>molkernia</em> ‘mleczarnia’ (niem <em>Molkerei</em>). Objęły je też typowe dla gwar procesy fonetyczne, takie jak: <a href="index.php?option=com_content&task=view&id=176&Itemid=58">mazurzenie</a> (<em>safa</em>, <em>sopa</em>), występowanie spółgłosek protetycznych (<u><a href="?l1=leksykon&lid=656">prejotacja</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=624">labializacja</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=670">przydech</a></u>): <em><sup>j</sup>agrest</em>, <em><sup>ł</sup>organy, <sup>h</sup>asystować</em>, ścieśnienia samogłosek przed spółgłoskami nosowymi: <em>atramynt</em>, <em>kómora</em>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=679">rozszerzenie artykulacyjne</a></u>, np. <em>mondur</em>, <em>derektor</em>, <em>enteligencjo</em>, a także różnego typu <u><a href="?l1=leksykon&lid=740">upodobnienia</a></u> (asymilacje), np. <em>blomba</em>, <em>lewolwer</em> = plomba, rewolwer, <u><a href="?l1=leksykon&lid=678">rozpodobnienia</a></u> (<a href="?l1=leksykon&lid=562">dysymilacje</a>): <em><sup>j</sup>agwent</em>, <em>kanfora</em> = adwent, kamfora, czy <a href="?l1=leksykon&lid=669">przestawki</a>: <em>druszlak</em>, <em>renament</em> = durszlak, remanent itp. Często wyrazy zapożyczone, przechodząc z języka ogólnego do gwar, zmieniły w nich znaczenie, np. <em>komplementy</em> ‘swaty, zaloty’. Obecnie trwa proces zanikania wraz z desygnatami wielu zapożyczeń. Wiele zapożyczeń lokalnych wypiera też język ogólny <span>i z kolei poprzez język ogólny upowszechniają się też nowe pożyczki z języków obcych,</span> głównie za pośrednictwem środków masowego przekazu, szkoły, urzędów itp. Por<u>. Integracja językowa</u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=702">Słownictwo gwarowe – zróżnicowanie terytorialne</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (762, 1, 'Zapożyczenia wewnętrzne', 'element językowy przejęty z dialektów ludowych do języka ogólnego, który nie ma gwarowego nacechowania dzięki całkowitemu przyswojeniu', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Zapożyczenia wewnętrzne<strong> </strong>to elementy językowe przejęte z gwar ludowych<span> </span>do języka ogólnego Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=552">Dialektyzmy w języku ogólnopolskim</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (763, 1, 'Zdrobnienia', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Zdrobnienia<strong> </strong>są charakterystyczne dla wszystkich gwar, stanowią część ich słownictwa ekspresywnego. Są tworzone najczęściej za pomocą tych samych formantów słowotwórczych, c<span>o </span>w języku ogólnym, ale formanty te mogą mieć inny rozkład, por. ogp. <em>deszczyk</em>, <em>chlebek</em> i gw. <em>deszczek</em>, <em>chlebik</em>. Niejednokrotnie używa się również formantów złożonych, np. <em>golusienieczki</em>, <em>lasaneczek</em>. Zdrabniane są nie tylko rzeczowniki (<em>boczeczek</em>, <em>wnuczuszek</em>, <em>miotełeczka</em>), przymiotniki (<em>czerwieniutki</em>, <em>twardaśki</em>), lecz także zaimki (<em>każdziutki</em>, <em>nikogutko</em>) i przysłówki (<em>ciepluteńko</em>, <em>zaraziutko</em>), a nawet czasowniki (<em>lulusiać</em>, <em>papuśkać</em> ‘jeść’, <em>rozbawińciać</em> się). Część leksyki gwarowej o charakterze zdrobnień ma charakter czysto strukturalny, np. <em>rączka</em> u kosy, <em>słoneczko</em> zatraciły charakter zdrabniający. Ze względu na ekspresywny charakter wypowiedzi gwarowych zdrobnienia są w nich częste. Szczególnie duże nasilenie zdrobnień cechuje język folkloru. Por. <u><a href="?l1=leksykon&lid=564">Ekspresywne nacechowanie wypowiedzi</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=701">Słownictwo ekspresywne</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (764, 1, 'Zgrubienia', 'formacje słowotwórcze, które służą na ogół do wyrażenia negatywnego stosunku do rozmówcy bądź otoczenia.', '<p style="line-height: 150%; text-align: justify;" class="MsoNormal">Zgrubienia<strong> </strong>(inaczej: <em>augumentatywa</em>) to formacje słowotwórcze, które służą do wyrażenia negatywnego stosunku do rozmówcy bądź otoczenia. Zgrubienia w gwarach – podobnie jak zdrobnienia – są częste ze względu na ekspresywny charakter wypowiedzi. Nieraz mają one charakter przezwiskowy. W większości powstają za pomocą tych samych środków słowotwórczych <span>co </span>w języku ogólnym, por. <em>świńsko</em>, <em>chłopidło</em>, <em>handlara</em>; tylko niektóre są typowo gwarowe, por. <em>grubajda</em>, <em>barabajda</em>, <em>oślaga</em>, <em>krowicha</em>, <em>łachtyga</em> ‘nierządnica’, <em>gorzalica</em>, <em>biczycho</em>, <em>tłuścialachny</em>, <em>grubalachny</em>. Przezwiskowy charakter mają złożenia <em>chłapciouch</em>, <em>mocykura</em>, <em>płuczymorda</em>, <em>chwaliportek</em>. Por. <a href="?l1=leksykon&lid=564">Ekspresywne nacechowanie wypowiedzi</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=701">Słownictwo ekspresywne</a>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (765, 1, 'Zleksykalizowane formy fonetyczne', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Zleksykalizowane formy fonetyczne<strong>. </strong>Pewne procesy fonetyczne w niektórych gwarach przestają być żywe, a występowanie danej cechy ilustrują tylko pojedyncze wyrazy lub kilka wyrazów, często wywodzące się ze wspólnego rdzenia. Takie formy ograniczone do bardzo niewielu wyrazów (leksemów) nazywamy zleksykalizowanymi formami fonetycznymi. Przykładowo – na niektórych terenach relikty frykatywnego <em>r</em> są poświadczone tylko w wyrazie <em>wier<sup>ż</sup>ch </em>lub <em>gor<sup>ż</sup>ki, </em>w innych gwarowe mazowieckie stwardnienie <em>w’</em> w grupie <em>św’</em> pojawia się tylko w formie <em>śwynia</em>, a więc w tych gwarach można mówić o leksykalizacji powyższych cech fonetycznych, a formy typu <em>wier<sup>ż</sup>ch </em>określać jako zleksykalizowane formy fonetyczne. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=625">Leksykalizacja</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (766, 1, 'Zmiany barwy samogłosek przed spółgłoskami półotwartymi', '0', '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_41_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Zmiany barwy samogłosek przed spółgłoskami półotwartymi. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 60.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M940.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M940.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M940.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_41_1 = new gallery($(''gallery_41_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nZmiany barwy samogłosek przed spółgłoskami półotwartymi. Samogłoski w pozycji przed spółgłoskami półotwartymi: nosowymi <em>m, m’, n, ń</em> oraz ustnymi <em>r, l, ł,</em> ulegają w gwarach znacznym zmianom. Samogłoski wysokie, zwłaszcza <em>i</em>, <em>y</em>, rzadziej <em>u</em>, wykazują tendencje do rozszerzania artykulacji: <em>jendyk</em>, <em>czem</em>, <em>naczenie</em>, <em>gront, tromna</em> = indyk, czym, naczynie, grunt, trumna. Samogłoski średnie <em>e, o</em> (także niska <em>a</em>) częściej ulegają zwężeniu do <em>i / y, u</em> (<em>a</em> do <em>o</em>), rzadziej rozszerzeniu (<em>e, o</em> do <em>a</em>). Na ogół wymowa połączeń samogłosek ustnych ze spółgłoskami nosowymi <em>eN, oN </em>jest analogiczna do wymowy samogłosek nosowych. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=679">Rozszerzenie artykulacyjne</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=692">Samogłoski przed spółgłoskami nosowymi</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=693">Samogłoski przed spółgłoskami półotwartymi ustnymi</a></u>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=769">Zwężenie artykulacji samogłosek przed spółgłoskami półotwartymi</a></u>. </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n \r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n \r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 0, 1), (767, 1, 'Zmiany w grupach spółgłoskowych', '0', '<p class="MsoNormal" style="margin-left: 2.85pt; text-indent: -2.85pt; line-height: 150%; text-align: justify;">Zmiany w grupach spółgłoskowych<strong>. </strong>Zmiany w grupach spółgłoskowych polegają: 1) na ich uproszczeniach; 2) na procesach upodobnienia (asymilacji) i rozpodobnienia (dysymilacji), które mogą się łączyć z procesami wzmocnienia lub osłabienia artykulacji jednej ze spółgłosek w grupie; 3) na przestawce spółgłosek. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=590">Grupy spółgłoskowe</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (768, 1, 'Zmorfologizowane procesy fonetyczne', '0', '<p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">Zmorfologizowane procesy fonetyczne<strong> </strong>to zjawiska językowe o charakterze fonetycznym (wymawianiowym), których występowanie jest ograniczone do pewnych kategorii (pozycji) morfologicznych. Przykładem może być <u><a href="?l1=leksykon&lid=642">oboczność ‑<em>ew</em>‑ // ‑<em>ow</em>‑</a></u> <span>realizowana m.in. w celowniku lp. jako </span>–‘<em>ewi </em>// ‑<em>owi</em>. Dobór końcówki zależy w tym wypadku od poprzedzającej spółgłoski, jej miękkości lub twardości. Inne przykłady to: zanik spółgłoski <em>r-</em> w przedrostku <em>roz-</em>, np. <em>ozgrzoło </em>= rozgrzało; ‑<em>j</em> w bezokoliczniku zamiast ‑<em>ć</em> – <em>pisej</em>, <em>zrobij </em>= pisać, zrobić (Śląsk), podwajanie spółgłoski <em>n</em> w przymiotnikowych formacjach słowotwórczych na ‑<em>any</em>, np. <em>drewnianny</em>, <em>glinianny</em>, <em>szklanny </em>itd.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (769, 1, 'Zwężenie artykulacji samogłosek przed spółgłoskami półotwartymi', '0', '<p class="MsoNormal" style="margin-left: 2.85pt; line-height: 150%; text-align: justify;">Na zmianę artykulacji samogłosek może wpływać sąsiedztwo spółgłosek sonornych. <span>Samogłoski u</span>legają wówczas albo rozszerzeniu artykulacyjnemu (samogłoski wysokie <em>i / y, u </em>oraz samogłoski średnie), albo zwężeniu artykulacji, czyli podwyższeniu (ścieśnieniu). Dotyczy to tylko samogłosek średnich <em>e, o, ę, ą</em> oraz samogłoski niskiej <em>a</em>. Np. samogłoska <em>o</em> przed spółgłoskami nosowymi może ulegać nieznacznemu zwężeniu i cofnięciu do <em>o<sup>u</sup>N</em>, por. <em>ko<sup>u</sup>nia, fro<sup>u</sup>ńcie, to<sup>u</sup>ne, stro<sup>u</sup>ny, bro<sup>u</sup>nach, połozo<sup>u</sup>na, konio<sup>u</sup>m</em>, a nawet stać się głoską maksymalnie zwężoną i cofniętą do <em>óN </em>(w wymowie <em>uN</em>), por. <em>óny</em>, <em><sup>ł</sup>ogón</em>, <em>kómpania</em>, <em>bizón</em>, <em>kónia</em>. Sporadycznie mogą pojawiać się ścieśnienia także przed spółgłoską <em>r</em> w wyrazach pochodzenia obcego, por. <em>doktór</em>, <em>dyrektór // dokto<sup>u</sup>r</em>, <em>dyrekto<sup>u</sup>r</em>. Zob. <a href="?l1=leksykon&lid=692">Samogłoski przed spółgłoskami nosowymi</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=693">Samogłoski przed spółgłoskami półotwartymi ustnymi</a>, <u><a href="?l1=leksykon&lid=766">Zmiany barwy samogłosek przed spółgłoskami półotwartymi</a></u>.</p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (770, 1, '', NULL, NULL, 1, NULL), (771, 1, 'Asynchroniczna wymowa spółgłosek wargowych miękkich', NULL, NULL, 1, NULL), (772, 1, 'Asynchroniczna wymowa spółgłosek wargowych miękkich', NULL, NULL, 1, NULL), (773, 1, 'Formy 3. os. lmn. czasu przeszłego', NULL, ' <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_787_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Formy 3. os. lmn. czasu przeszłego w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: B. Bartnicka, <em>Podstawowe wiadomości z dialektologii polskiej, </em>Warszawa 1965.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/424x480-M989.gif" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/191x216-M989.gif" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/67x75-M989.gif" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_787_1 = new gallery($(''gallery_787_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nFormy 3. os. lmn. czasu przeszłego<strong> </strong>wykazują zróżnicowanie w gwarach ludowych. W północno-wschodniej Polsce – na Mazowszu, Pomorzu, na wschodniej Lubelszczyźnie używa się form na <em>-eli</em> zamiast ogólnopolskich na <em>-ali </em>w czasownikach typu <em>grzał - grzali</em>, np. <em>grzeli, leli, obleli, sieli</em> = grzali, lali, oblali, siali. Formy te powstały przez wprowadzenie oboczności <em>‘a – ‘e </em>na wzór czasowników, które w czasie przeszłym wykazują taką alternację, pr. <em>miał – mieli</em>. Dodatkowo mogła tu oddziaływać analogia do form czasu teraźniejszego z <em>-e- </em>(por. <em>leję, lejesz.., grzeję, grzejesz, sieję, siejesz</em>...). Cecha ta uznawana jest za regionalizm, nie tylko za dialektyzm, gdyż mówi się tak zarówno na wsi, jak i w mieście, także w kręgach inteligencji. Na samej północy – na północnym Kociewiu, w Malborskiem upowszechniło się zawsze (we wszystkich typach czasowników) zakończenie <em>-eli</em>, np. <em>greli, śpieweli, czekeli, gadeli </em>= grali, śpiewali, czekali, gadali. Innym zjawiskiem występującym w niektórych typach koniugacyjnych w 3. os. lmn. czasu przeszłego jest pomijanie przyrostka <em>-nę- </em>w czasownikach typu <em>ciągnąć</em>, por. <em>pragli, ciągli, ciśli, pragły, ciągły, cisły </em>= pragnęli, ciągnęli, cisnęli, pragnęły, ciągnęły, cisnęły.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n ', 0, 1), (774, 1, '', NULL, NULL, 1, NULL), (775, 1, '', NULL, NULL, 1, NULL), (776, 1, 'Afrykatyzacja spółgłosek tylnojęzykowych k g', NULL, '<p style="line-height: 150%; text-align: justify">Afrykatyzacja spółgłosek tylnojęzykowych<em> k’</em>, <em>g’</em><strong> </strong>(łac. <em>affricātus </em>‘przytarty’, niem. <em>Affrikate</em>, ang. <em>affricate </em>‘spółgłoska zwarto-szczelinowa’) to zjawisko mocnego zmiękczenia i przesunięcia artykulacji <em>k’, g’</em> ku przodowi, co powoduje powstanie spółgłosek zwarto-szczelinowych (tzw. afrykat) <em>cz’, dż’</em> lub spółgłosek bliskich <em>ć</em>, <em>dź </em>czy też z nimi tożsamych, np. <em>odzier</em>, <em>cij</em> = <em>ogier</em>, <em>kij</em>. Zmianę <em>k’, g’ > ć, dź </em>poświadczono w gwarach tucholskich, inaczej borowiackich (zob. <a href="index.php?option=com_content&task=category&sectionid=7&id=23&Itemid=36">Bory Tucholskie</a>) i krajniackich (zob. <a href="index.php?option=com_content&task=category&sectionid=7&id=25&Itemid=34">Krajna</a>) należących do szeroko rozumianego dialektu wielkopolskiego, ale mających również szereg cech wspólnych z kaszubszczyzną. Afrykatyzacja <span>dziś t</span>ypowa jest jednak przede wszystkim dla kaszubszczyzny (gdzie występuje dziąsłowe zmiękczone <em>cz’, dż’</em> na miejscu <em>k’, g’</em>), stąd w znacznej części opracowań dialektologicznych omawiane zjawisko nosi nazwę palatalizacji kaszubskiej. Szerzyła się prawdopodobnie jednak z kierunku południowego, o czym świadczy jej brak na północno-zachodnich krańcach Kaszub i w <span>wymarłych już </span>gwarach słowińskich. Rozwój <em>k’, g’</em> w afrykaty na obszarze borowiacko-krajniackim (także kaszubskim) dokonywał się późno, prawdopodobnie w XIX wieku, w tym samym czasie co rozkład spółgłosek wargowych miękkich na grupy dwuelementowe (na skutek wymowy asynchronicznej). Ponieważ artykulacja afrykat tylnojęzykowych była trudna, nastąpiło przesunięcie ich ku przodowi. Omawiane zjawisko afrykatyzacji <em>k’, g’ </em>bywa też nazywane hipertrofią palatalności spółgłosek tylnojęzykowych <em>k’, g’</em>. Zob. <a href="index.php?option=com_content&task=view&id=91&Itemid=58">Spółgłoski tylnojęzykowe</a>.</p>', 1, NULL), (777, 1, 'aatest', NULL, NULL, 1, NULL), (1078, 2, '.', NULL, NULL, 1, NULL), (1079, 2, '..', NULL, NULL, 1, NULL), (1080, 2, 'Afrykatyzacja ', NULL, '<p> </p>\r\n<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div><b> AFRYKATYZACJA W KASZUBSZCZYŹNIE </b>to właściwość dziś specyficznie kaszubska dotycząca spółgłosek tylnojęzykowych, polegająca na zmianie miękkich <i>k</i>’ <i>g</i>’ w palatalne <i><span>č</span> <span>з</span></i> (pn.) lub <i>ć <span>з</span></i>’ (pd.), np. <i>Nasze cel<span>ô</span>czi mają tacz<span>é</span> dłudż<span>é</span> dzibcz<span>é</span> nodżi</i>, pol. <i>Nasze cielaki mają takie długie giętkie nogi</i>. Wcześniej zmieniły się one na <i><span>ћ</span> <span>ђ</span></i>, czego resztki zachodzą wyjątkowo na peryferiach w mowie najstarszych. Zjawisko to pojawić się mogło już w XVI w. (przed zmianą <i>i</i> w <i><span>ë</span></i> {L szwa kaszubskie}, filologicznie poświadczone od końca XVI w., np. <i>Radczi</i>, (1596), pol. <i>Radki</i>, <i>Dzierszewski</i> (1747), pol. <i>Gierszewski</i>, ale więcej materiału dopiero u A. Hilferdinga z poł. XIX w., np. <i>pieczelny</i>,<i> seczera</i>, <i>żedzel </i>‘żagiel’. Obejmowała dawniej też Bory i Krajnę. Gruntownie proces ten opisali P. Smoczyński i H. Górnowicz.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1081, 2, 'Akcent', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div><b>AKCENT</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>doraznik</i>, <i>przëcësk</i>, <i>przëzwãk</i>) w kaszubszczyźnie polega zasadniczo na wyróżnieniu jednej sylaby wyrazu (akcent wyrazowy) lub wyrazu w zdaniu (akcent zdaniowy) mocniejszym wydechem, czyli ma charakter przycisku, a zatem jak w polszczyźnie, ale na pn. jest on bardziej dynamiczny i powoduje redukcje samogłosek nieakcentowanych, np. <i>chałpa</i>, <i>glińca</i>, <i>L<span>ë</span>zno</i>,<i> nie chc</i> (= <i>nie chc<span>ã</span></i>), <i>rozmi<span>ô</span>c</i>,<i> skòrpa</i>, <i>srowi</i>. Kaszubszczyzna nadmorska utrzymała archaiczny akcent swobodny i częściowo ruchomy, np. <i>czar<u>o</u>wnica</i>,<i> czarown<u>i</u>cą</i>,<i> czarown<u>i</u>c</i>,<i> czarown<u>i</u>cama</i>; <i>d<u>o</u>l<span>ë</span>na</i>, <i>dol<u>i</u>n</i>, <i>dol<u><span>ë</span></u>nami</i>; tu też zachował się stary akcent na ostatnią (<i>oksytoniczny</i>) w dwuzgłoskowych przymiotnikach (np. <i>miodn<u>y</u></i>, <i>mitcz<u>i</u></i>) i przysłówkach (np. <i>lep<u>i</u></i>, <i>wczor<u><span>ô</span></u></i>) czy bezokolicznikach typu <i>rozebl<u><span>é</span></u>c</i>, w czasie teraźniejszym typu <i>dr<span>ë</span>ż<u>i</u></i>,<i> grz<span>ë</span>m<u>i</u></i> czy czasie przeszłym skróconym typu <i>cz<span>ë</span>t<u>a</u></i> (= <i>cz<u><span>ë</span></u>tała</i>), także w rzeczownikach typu <i>c<span>é</span>ni<u><span>ô</span></u></i>, <i>rol<u><span>ô</span></u></i>, zdrobnieniach typu <i>kòsz<u>i</u>k</i>, <i>wòz<u>y</u>k</i>, <i>kòsc<u>ó</u>łk</i> czy w typie <i>krow<u>i</u>ńc</i>, jak też w połączeniach typu <i>nad tob<u>ą</u></i>, <i>za mn<u>ą</u></i>. Akcent o ograniczonej swobodzie spotkać można na pn., ale reprezentatywny jest on dla Kaszub środkowych (Kartuskie i pd. Wejherowskiego), np. <i>czar<u>o</u>wnica</i>,<i> czar<u>o</u>wnic</i>,<i> czar<u>o</u>wnicama</i>; jest to tzw. akcent <i>kolumnowy</i>, wykazujący stałą odległość między sylabą akcentowaną a początkową wyrazu. Nieruchomy akcent na sylabie początkowej (<i>inicjalny</i>) ma pd. (Bytowskie i Kościerskie), a szerzy się on też w centrum (Kartuskie), np. <i>cz<u>a</u>rownica</i>,<i> cz<u>a</u>rownic</i>,<i> cz<u>a</u>rownicama</i>. Jest on wynikiem wyrównań z analogii morfologicznych. Na pd.-wsch. (Zabory) akcent pada na przedostatnią sylabę (<i>paroksytoniczny</i>), co jest wynikiem wpływów pol., np.<i> czarown<u>i</u>ca</i>,<i> czar<u>o</u>wnic</i>,<i> czarownic<u>a</u>ma</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1082, 2, 'Alternacje morfonologiczne', NULL, '<div>autor: Marek Cybulski, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div><b>ALTERNACJE MORFONOLOGICZNE W KASZUBSZCZYŹNIE</b> (oboczności morfonologiczne; kasz. <i>mòrfònologiczné wëmianë</i>) to wymiany głosek w obrębie jednego morfemu (między jego wariantami) uwarunkowane kontekstem fonologicznym (np. <i>a</i> : <i>ô</i> przed spółgłoską wygłosową genetycznie dźwięczną: <i>brzadu</i> : <i>brzôd</i>, <i>żaba</i> : <i>żôb</i>, <i>dała</i> : <i>dôł</i>, <i>radë</i> : <i>rôd</i>) lub morfologicznym (np. <i>k</i> : <i>cz</i>, <i>g</i> : <i>dz</i>, <i>ch</i> : <i>sz</i> przed końc. <i>‑e</i> miejscownika lp. r.ż.: <i>kluka</i> : <i>kluce</i>, <i>żôga</i> : <i>żôdze</i>, <i>macecha</i> : <i>macesze</i>), rzadziej leksykalnie (np. <i>k</i> : <i>cz</i> przed końc. <i>‑óm</i> celownika lm. w wyrazie <i>òkò</i> : <i>òczóm</i>,choć w innych wyrazach brak tej alternacji, np. <i>kluka</i> : <i>klukóm</i>). Zachodzą w formach fleksyjnych (fleksja wewnętrzna), np. <i>żaba</i> : <i>żôb</i>, i w derywatach słowotwórczych, pełniąc funkcję współformantów, np. <i>żaba</i> : <i>żôbka</i>, rzadziej formantów słowotwórczych. We fleksji występują w tematach fleksyjnych, np. <i>krowa</i> : <i>krów</i> – i w końcówkach, np. <i>‑ima</i> : <i>‑yma </i>w narzędniku l.m. przymiot.: <i>krowima</i> : <i>czôrnyma</i>, w słowotwórstwie zaś w tematach słowotwórczych, np. <i>krowa</i> : <i>krówka</i>, przedrostkach, np. <i>òb-</i> : <i>òbe-</i>: <i>òbcyc</i> : <i>òberwac</i> – i przyrostkach, np. ‑<i>iszcze</i>║‑<i>yszcze</i> : <i>-ëszcze</i>: <i>ówsniszcze </i>: <i>ówsëszcze</i>. Ze względu na typ uczestniczących w nich głosek a. m. dzielą się przede wszystkim na {L alternacje samogłoskowe} i {L alternacje spółgłoskowe}, a ponadto: alternacje samogłoskowo-spółgłoskowe, np. <i>m</i> : <i>ą</i>: <i>dmã</i> : <i>dąc</i>, <i>weznã</i> : <i>wząc</i>; samogłoskowo-grupowe, np. <i>i</i> : <i>òj</i>: <i>napic</i> <i>sã</i>: <i>nôpòju</i>, <i>vic sã</i> : <i>pòwòju</i>; grupowo-grupowe, np. ‘<i>el</i> : <i>ło</i>: <i>mielã</i> : <i>młoc</i>, <i>pielã</i> : <i>płoc</i>; ewentualnie spółgłoskowo-grupowe, np. <i>r</i> : <i>ar</i>: <i>tr</i>(<i>z</i>)<i>ã</i> : <i>carła</i>, <i>dr</i>(<i>z</i>)<i>ã</i> : <i>darty</i>, <i>zawr</i>(<i>z</i>)<i>ã</i> : <i>zawarti</i>, choć te ostatnie można opisać jako samogłoskowe, np. <i>a</i> : <i>Ø</i>: <i>trã</i> : <i>carła</i>. Najczęstsze są dwa pierwsze typy. Ze względu na charakter wymiany wyróżnia się alternacje jakościowe, np. <i>e</i> : <i>é</i>: <i>brzegù</i> : <i>brzég</i>; <i>g</i> : <i>dż</i>: <i>sniég</i> : <i>sniedżi</i>, <i>róg</i> : <i>rodżi</i>, <i>tôrg</i> : <i>tardżi</i> – i alternacje ilościowe, np. <i>e</i> : <i>Ø</i>: <i>pòmùchel</i> : <i>pòmùchla</i>, <i>mòdlëtew</i> : <i>mòdlëtwë</i>; <i>ł</i> : <i>Ø</i> (zanik <i>ł</i> po spółgłosce w wygłosie form 3. os. l.p. r.m. cz. prze.): <i>biegła </i>: <i>biég</i>, <i>mògła </i>: <i>móg</i>, <i>tłëkła</i> : <i>tłuk</i>. Ze względu na zakres występowania wyodrębnia się: 1. alternacje występujące a) zarówno we fleksji, jak i w derywacji (większość), b) tylko we fleksji, np. <i>g</i> : <i>dz</i>: <i>droga</i> : <i>drodze</i> – i c) tylko w derywacji, np. <i>t</i> : <i>z</i> w kasz. lit.: <i>pòéta</i> : <i>pòézëjô</i>; 2. alternacje właściwe dla tematów a) imiennych, np. g : <i>dz</i>: <i>droga</i> : <i>drodze</i> – i b) werbalnych, np. <i>a</i> : <i>Ø</i>: <i>carła</i> : <i>trze</i>. Źródłem alternacji morfonologicznych są: 1. dawne procesy fonetyczne: a) praindoeuropejskie, np. apofonia *<i>e </i>: *<i>o</i> – dla ‘<i>e</i> : <i>o</i>: <i>plesc </i>: <i>płot</i>, <i>cec</i> : <i>krwiotok</i>, <i>rzec</i> : <i>rok</i>, b) prasłowiańskie, np. palatalizacja spółgłosek tylnojęz. *<i>k</i> ≥ <i>č</i>, *<i>g</i> ≥ <i>ž</i>, *<i>ch</i> ≥ <i>š</i> – dla <i>k</i> : <i>cz</i>, <i>g</i> : <i>ż</i>, <i>ch</i> : <i>sz</i>: <i>rãka</i> : <i>rączka</i>, <i>noga</i> : <i>nóżka</i>, <i>ùchò</i> : <i>ùszkò</i>, c) lechickie, np. przegłos *<i>ě</i> ≥ <i>a</i> przed spółgłoskami przedniojęz. twardymi i przejście *<i>ě</i> ≥ <i>e</i> w pozostałych pozycjach dla ‘<i>e</i> : ‘<i>a</i>; <i>swiat</i> : <i>swiece</i>, i <i>e</i> : <i>a</i>: <i>sedzelë</i> : <i>sedzała</i>, d) pol.-pom., np. przegłos *<i>e</i> ≥ <i>o</i> przed spółgłoskami przedniojęz. twardymi dla ‘<i>e </i>: ‘<i>o</i>: <i>aniele</i> : <i>anioła – </i>i <i>e </i>: <i>o</i>: <i>kòscele</i> : <i>kòscoła</i>, e) kaszubskie, np. *<i>ę</i> ≥ <i>i</i> dla <i>ã</i> : <i>i</i>: <i>zaklãti</i> : <i>zaklic</i>, <i>drzéwiãta</i> : <i>drzéwica</i>; <i>ã </i>: <i>y</i>: <i>wzãti</i> : <i>wzyc</i>; <i>ã</i> : <i>ë</i>: <i>celãta</i> : <i>celëca</i>, a także <i>ë</i> : <i>i</i>: <i>klic</i> : <i>klëcé</i>, <i>ë </i>: <i>y</i>: <i>sëgnąc</i> : <i>sygnã</i>, 2. analogia do form z alternacją będącą rezultatem dawnych procesów fonetycznych, np. <i>e</i> : <i>Ø</i> w wyrazach zapożyczonych z niem.: <i>cëpel</i> : <i>cëpla</i>, <i>szëper</i> : <i>szëpra</i>; <i>o </i>: <i>ó</i> przed spółgłoską wygłosową genetycznie bezdźwięczną, por. <i>stopa</i> : <i>stóp</i>. Wyrównania analogiczne mogą jednak prowadzić również do usunięcia alternacji, np. <i>òpòwiôdac</i>, <i>òpòwiôdóm</i> na Kaszubach pd. i śr. wobec <i>òpòwiadac</i>, <i>òpòwiôdóm</i> na Kaszubach pn., <i>jô bierzã</i>, <i>pierzã</i> i <i>òni pierzą</i>, <i>bierzą</i> na wzór <i>të</i> <i>bierzesz</i>, <i>pierzesz</i> na całym obszarze Kaszub.</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1083, 2, 'Archaizm', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i\r digitalizacja Małgorzata Klinkosz</div>\n<div> </div>\n<div><b>ARCHAIZM</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz.\r <i>archaizna</i>) językowy to element wyszły\r z użycia lub dziś odczuwany jako przestarzały. Kasz. obfituje w a.: a)\r fonetyczne, np. cechy zachodniolechickie:<i>\r TarT</i>: <i>karwińc</i> ‘krowieniec’,\r rozwój sonantu *<i>ľ</i>: <i>m<span style="
mso-symbol-"Times New Roman""><span style="
mso-symbol-"Times New Roman"">ô</span></span>łknąc</i> ‘milknąć,\r drętwieć’, rozwój sonantu *<i><span style="mso-symbol-"Times New Roman""><span style="mso-symbol-"Times New Roman"">ŕ</span></span></i>:\r <i>cwiardi</i> ‘twardy’; nadto np. <span style="font-size:10.0pt;
mso-ascii-"Times New Roman";mso-hansi-"Times New Roman";"">®</span></span> akcent ruchomy, wymowa {L
 samogłosek nos.}; b) fleksyjne, np. typ <i>kam</i>(<i><span style=" new=""><span style="mso-symbol-"Times New Roman"">ë</span></span>),\r <i>jiczm<span style="
mso-symbol-"Times New Roman""><span style="
mso-symbol-"Times New Roman"">ë</span></span></i>; typ <i>graj<span style="
mso-symbol-"Times New Roman""><span style="
mso-symbol-"Times New Roman"">ã</span></span></i>,<i> grajesz</i>...; rozk. typu <i>robi</i>,<i>\r pùsc<span style="mso-symbol-"Times New Roman""><span style="mso-symbol-"Times New Roman"">ë</span></span></i>;\r cz. prze. typu<i> pis<span style="mso-symbol-"Times New Roman""><span style="mso-symbol-"Times New Roman"">ô</span></span>ł\r jem</i>,<i> pisôł jes</i>; c) słowotwórcze,\r np. formanty: ‑<i><span style="mso-symbol-"Times New Roman""><span style="mso-symbol-"Times New Roman"">ë</span></span>szcze</i>:<i> rż<span style="
mso-symbol-"Times New Roman""><span style="
mso-symbol-"Times New Roman"">ë</span></span>szcze </i>‘rżysko’; ‑<i>ica</i>:<i>\r bardawica </i>‘brodawka’; <i>są</i>-: <i>sąceln<span style="
mso-symbol-"Times New Roman""><span style="
mso-symbol-"Times New Roman"">ô</span></span></i>;d) leksykalne, np. nawiązujące do\r połab.: <i>charna</i> ‘licha pasza’, <i>jesor<span style="
mso-symbol-"Times New Roman""><span style="
mso-symbol-"Times New Roman"">ë</span></span></i> ‘ości ryby’, <i>szczel<span style="
mso-symbol-"Times New Roman""><span style="
mso-symbol-"Times New Roman"">ë</span></span>sc</i> ‘szczęka’;\r nadto np. <i>b<span style="mso-symbol-"Times New Roman""><span style="mso-symbol-"Times New Roman"">ô</span></span>dac</i> ‘bóść’,\r k<i><span style="
mso-symbol-"Times New Roman""><span style="
mso-symbol-"Times New Roman"">ô</span></span>łp</i> ‘łabędź\r morski’,<i> prz<span style="mso-symbol-"Times New Roman""><span style="mso-symbol-"Times New Roman"">ë</span></span>d<span style="mso-symbol-"Times New Roman""><span style="mso-symbol-"Times New Roman"">ô</span></span>ca</i>\r ‘posag’; e) składniowe, np. <i>doma</i> ‘w domu’.</div>\n<div><i> </i></div>\n<div> </div>\n<p> </p>', 0, NULL), (1084, 2, 'Aspekt', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>ASPEKT</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE</b> funkcjonuje jak w innych jęz. słow., polegając na rozróżnieniu czasowników niedokonanych i dokonanych; pierwsze wobec drugich są zwykle bezprefiksalne i mają tylko czas przyszły złożony, np. (<i>jô</i>) <i>bãdã pisôł</i>, (<i>të</i>) <i>bãdzesz pisôł</i> itp. Kaszubszczyzna ma więcej niedokonanych czasowników tzw. podwójnie sufiksalnych, liczniejszych w odmianie lit., typu <i>gadiwac</i><i>║ gôdiwac </i>: <i>gadac</i> (por. pol. <i>pisywać</i> : <i>pisać</i>), też prefiksalne typu <i>dolatëwac</i> : (<i>do</i>)<i>latac</i>; szczególnie charakterystyczny jest w środkowej kaszubszczyźnie typ <i>kùpiewac</i> : <i>kùpiac</i>, <i>ùspòkòjewac</i> : <i>ùspòkajac</i> <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1091">czasowniki wielokrotne</a>. </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1085, 2, 'Asymilacje', NULL, '<p>-> <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1217">UPODOBNIENIA</a></p>', 0, NULL), (1086, 2, 'Atlas', NULL, '<div>Autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>ATLAS JĘZYKOWY KASZUBSZCZYZNY I DIALEKTÓW SĄSIEDNICH</b>(1964-78, Zakład Słowianoznawstwa PAN, t. wstępny i I-VI red. Z. Stieber, t. VII-XV, red. H. Popowska-Taborska). Inicjatywa wyszła w 1954 od Z. Stiebera. Ankietę przeprowadzono w l. 1955-61 w 104 wsiach kasz. i 82 wsiach sąsiednich z ludnością autochtoniczną, reprezentujących dialekty Krajny, Borów i Kociewia, pn. Wielkopolski, Kujaw, Ziemi Chełmińskiej i Powiśla Gd. Materiały z odpytania ankiety pozwoliły wytyczyć współczesne granice dawnego zasiedlenia kaszubskiego i potwierdzić fakt wielkiego zróżnicowania dialektalnego obszaru Kaszub, w tym ogólnie archaiczności pn.-zach. peryferii kaszubskiej i związki rozwojowe ze staropolszczyzną, podczas gdy pd.-wsch uległ licznym wpływom kociewskim i borowiackim czy także polszczyzny literackiej. W badaniach wyzyskano także słowniki, np. F. Lorentza (też słowińskie) i B. Sychty. Komentarze do map ukazują omawiane zagadnienia na tle ogólnopolskim i szerszym słowiańskim. Pracom atlasowym towarzyszy<span>ł</span>y szczegółowe badania zespołu: K. Handke, J. Majowa, H. Popowska-Taborska, E. Rzetelska-Feleszko (Kamińska), Z. Topolińska i J. Zieniukowa (Pałkowska) – czy osób wspomagających, jak np. H. Górnowicz, J. Siatkowski, P. Smoczyński, A. Ściebora. AJK zawiera 750 map: t. I-VI leks., VII-XII – słowotw. i fleks., XIII-XIV – systemowe fakty fonet.; t. XV ma charakter podsumowujący (akcent, semantyka, słowotwórstwo, fleksja, fonetyka, podziały jęz.) i przynosi 38 dodatkowych map, nadto różne indeksy ułatwiające korzystanie z dzieła. AJK uzupełnia i koryguje <i>Mały atlas gwar polskich</i>, t. I-XIII (1950-1970), red. K. Nitsch, M. Karaś, w którym kaszubszczyzna jest dobrze prezentowana. AJK potwierdza stanowisko o jej przejściowym charakterze. Obszerne i na wysokim poziomie komentarze do nich uznać można za zalążek <i>SEK</i>. Prace nad AJK przyniosły wiele ustaleń metodologicznych i nowych ujęć dla geografii lingwistycznej.</div>', 0, NULL), (1087, 2, 'Bezokolicznik', NULL, '<p>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</p>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>BEZOKOLICZNIK W KASZUBSZCZYŹNIE</b> (kasz. <i>infinitiw</i>,<i> niepòzwóny nadżib</i>)to forma nieodmienna czasownika, uznawana za podstawową, której wykładnikiem morfologicznym w kaszubszczyźnie jest sufiks ‑<i>c</i>, np. <i>b<span>ë</span>c</i>, <i>grac</i>, <i>jic</i>, <i>piec</i>, <i>rzec</i>, <i>stojec</i>. W kasz. pd. i częściowo śr. doszło do przeniesienia z form czasu ter. jakości { L iloczas} samogłoski rdzennej na bezokolicznik, np. <i>mi<span>é</span>wac</i> wg <i>mi<span>é</span>w<span>ô</span></i>, <i>chw<span>ô</span>l<span>ë</span>c</i> wg <i>chw<span>ô</span>li</i> itd. (wobec pónocnokasz. <i>miewac</i>, <i>chwal<span>ë</span>c</i> itd.). </div>\r\n<p> </p>\r\n<p> </p>', 0, NULL), (1088, 2, 'Bilingwizm', NULL, '<div><b>BILINGWIZM</b> – <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1100">DWUJĘZYCZNOŚĆ</a> KASZUBÓW</div>', 0, NULL), (1089, 2, 'Bylaczenie', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>BYLACZENIE</b> (<i>b<span>ë</span>laczeni<span>é</span></i>) oznacza wymawianie przez Bylaków<i> l</i> za <i>ł</i>, np. <i>b<span>é</span>l</i>, <i>b<span>ë</span>la</i>, <i>b<span>ë</span>lo</i>; nazwa pochodzi od wymowy tego wyrazu. Proces zapisany w słowińskich zabytkach językowych i opisany już przez A. Hilferdinga (1856). Nie należy do cech normatywnej kaszubszczyzny, ale możliwy w tzw. stylizacji jęz. (np. u H. Derdowskiego czy J. Trepczyka). Z. Stieber podejrzewał, że to „późny germanizm fonetyczny, choć niewątpliwie wcześniejszy niż stwardnienie <i>ń</i>”, ale Z. Topolińska objaśnia przekonująco wewnętrznym rozwojem konsonantyzmu kasz.; za archaizm uznawał K. Dejna. W piśmiennictwie właściwość tę widać m.in. u J. Drzeżdżona, Ł. Jabłońskiego, K. Muzy, A. Necla, M. Selina.</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1090, 2, 'Czas teraźniejszy', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>CZAS TERAŹNIEJSZY</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>terny czas</i>) w pn. kasz. zachowuje starsze formy dłuższe (bez <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1158">kontrakcji</a>) w całej odmianie czasowników <i>grac</i>, <i>znac</i>, tj. <i>graj<span>ã</span></i>, <i>znaj<span>ã</span></i>, <i>grajesz</i>, <i>znajesz</i>, <i>graje</i>, <i>znaje</i>, <i>grajem<span>ë</span></i><i>║ grajema</i>, <i>znajem<span>ë</span></i><i>║ znajema</i>, <i>grajeta</i>, <i>znajeta</i> (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1179">pluralis maiestaticus</a>.: <i>grajece</i>, <i>znajece</i>), <i>grają</i>, <i>znają</i>; od innych czasowników zwykle tylko 1. os. l.p. i 3. os. l.m., a zatem ‑<i>aj<span>ã</span></i>, ‑<i>ają</i>: <i>kùpiaj<span>ã</span></i>,<i> rozmiej<span>ã</span></i>,<i> ùmiej<span>ã</span></i>, <i>kùpiają</i>,<i> rozmieją</i>,<i> ùmieją</i> itp. Zrzeszeńcy preferowali postaci dłuższe, ale spotyka się u nich dublety: <i>pòspi<span>é</span>wóm s<span>ã</span></i>║ <i>pòspi<span>é</span>waj<span>ã</span> s<span>ã</span></i>, <i>ùjimóm</i><i>║ ùjimaj<span>ã</span></i>, <i>zg<span>ô</span>dzóm s<span>ã</span></i><i>║ zg<span>ô</span>dzaj<span>ã</span> s<span>ã</span></i>, skąd u F. Gruczy np. <i>gôdajã</i>, ale <i>szukóm</i>; E. Gołąbek preferował za nimi w tłum. Biblii typ <i>pòwiôdajã</i>, <i>szukajã</i>. Z kolei w kaszubszczyźnie środkowej są formy typu <i>spi<span>é</span>wi<span>ã</span></i>,<i> trzimi<span>ã</span></i>,<i> spi<span>é</span>wiesz</i>,<i> trzimiesz</i>,<i> spi<span>é</span>wie</i>,<i> trzimie</i>,<i> spi<span>é</span>wiema</i>,<i> trzimiema</i> itd.W 1. os. l.m. przeważa końcówka ‑<i>m<span>ë</span></i>, w kaszubszczyźnie środkowej często ‑<i>ma</i> (daw. dualna), na pd. rzadko ‑<i>m</i>: <i>bijem</i>, <i>pijem</i>, <i>znajem</i> (czasownik posiłkowy).</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1091, 2, 'Czasowniki wielokrotne', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>CZASOWNIKI WIELOKROTNE</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(<i>frequentativa</i>, kasz. <i>zwieloné czasniczi</i>) to twory bezprzyrostkowe typu <i>kòsztac</i>, <i>kùp</i>(<i>i</i>)<i>ac</i>, <i>retac</i> i przyr. z ‑<i>owac</i><i>║</i> ‑<i>òwac</i> (rzadszy archaizm na pn., śr. i pd.-zach.) lub ‑<i>iwac</i><i>║ ‑<span>ë</span>wac</i>, np. <i>pòdskakòwac</i><i>║ pòdskakiwac</i>, <i>ùgadowac s<span>ã</span></i><i>║ ùgad<span>ë</span>wac s<span>ã</span></i>, <i>w<span>ë</span>p<span>ë</span>towac</i><i>║ w<span>ë</span>p<span>ë</span>t<span>ë</span>wac</i>; wśród drugich uwagę zwracają tzw. podwojone typu<i> przejinacz<span>ë</span>wac</i>,<i> rozkòsc<span>é</span>rz<span>ë</span>wac</i>,<i> sc<span>ë</span>giwac</i>,<i> ùż<span>ë</span>cz<span>ë</span>wac</i>,<i> w<span>ë</span>chw<span>ô</span>lëwac</i> (wobec <i>przejinaczac</i> itd.), nowsze i powszechne na pd. i częściowo na śr. Kaszubach. Często tworzy się te czasowniki przez dodanie przedrostka, np. <i>pòwërwac</i>, <i>pòzabijac</i>.</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1092, 2, 'Deklinacja', NULL, '<div>autor Edward Breza, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>DEKLINACJA W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(łac. <i>declinatio</i>, tj. skłanianie, tu dostosowanie końcówek do tematów; kasz. <i>kùncowanié</i>,<i> przëpôdkòwanié</i>) to – jak we wszystkich językach fleksyjnych, wyrażających stosunki przestrzenno-czasowe między przedmiotami i osobami za pomocą tematów i końcówek – odmiana wyrazów przez przypadki. W deklinacji kasz. wyróżnia się 7 przypadków z ograniczonym użyciem wołacza (<i>krzik<span>ô</span>cz</i>,<i> wòłiwôcz</i>), np. częściej powie się<i> Zosza</i>! niż <i>Zoszo</i>! Dobrze trzyma się on jeszcze w zdrobnieniach, np. <i>Jankù</i>, <i>L<span>é</span>ónkù</i>, <i>pòmòż<span>ë</span>ta</i>! <i>Kn<span>ô</span>pkù</i>!, też w wyrazach pospolitych w bezpośrednim zwrocie do osoby: <i>sąsadze</i>!, <i>kn<span>ô</span>pie</i>! – i w wyrazach obelżywych: <i>t<span>ë</span> smarkù smarkati</i>!, <i>bl<span>é</span>rwò</i>! ‘źle o owcy’, <i>kl<span>ã</span>pò</i>! ‘źle o krowie’ itp. Występują też 2 liczby, przy czym daw. końcówki l. podwójnej (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1099">dualis</a>) narz. ‑<i>ama</i> lub ‑<i>óma</i> już w funkcji l.m. mogą się pojawiać we wszystkich rzeczownikach, np.<i> nogama</i>,<i> z<span>ã</span>bama</i>,<i> pòlama</i>,<i> pros<span>ã</span>tama</i>, też w celowniku i narzędniku zaimków <i>nama</i> ‘nam, nami’, <i>wama </i>‘wam, wami’. Miejscownik l.m. deklinacji rzeczownikowej i zaimkowo-przymiot. ma ‑(<i>a</i>)<i>mi </i>obok ‑(<i>a</i>)<i>ma</i>, np. <i>taczima dobrima chłopami</i>║ <i>chłopama</i>. W kasz. pn. i śr. mian. l.p. r.m. i r.n. ma końcówkę <i>‑<span>ã</span></i> (≤ <i>‑em</i>): <i>brat<span>ã</span></i>. W deklinacji rzeczownika zwracają uwagę: a) r.ż. rzeczowników <i>c<span>é</span>ń</i> obok <i>c<span>é</span>ni<span>ô</span></i>, <i>diszel</i>; b) l.p. r.ż. rzeczownika <i>płëca</i> ‘płuco’ (też r.ż. <i>pł<span>ë</span>c</i>); c) nowsza deklinacja przymiotnikowa (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1171">odmiana przymiotnikowa</a>) rzeczowników na ‑<i><span>é</span></i> ≤ <i><sup>*</sup>‑<span>ь</span>je</i> typu <i>k<span>ô</span>zani<span>é</span></i>, <i>ż<span>ë</span>c<span>é</span></i>, a więc <i>ż<span>ë</span>c<span>é</span>gò</i>, <i>ż<span>ë</span>c<span>é</span>mù</i>, (ò) <i>ż<span>ë</span>cym</i>, powstała przez analogię do przymiot. r.n. typu <i>dobr<span>é</span></i>, <i>dobr<span>é</span>gò</i>,<i> dobr<span>é</span>mù</i> (wraz z synkretyzmem przypadków) obok daw. rzeczownikowych typu <i>wiesela</i>,<i> wieseli</i>; d) daleko posunięte zjawisko końcówek równoległych, np. w l.m. mian. <i>chłopi</i><i>║ chłop<span>ë</span></i><i>║ chłopòwie</i>, dop. <i>òwc</i><i>║ òwcy</i><i>║ òwców</i>; e) pnkasz. krótkie formy rzeczowników <i>kam</i>,<i> krzem</i>,<i> płom</i>,<i> rzem</i>, też <i>jicz<span>ë</span>m</i><i>║ jiczm<span>ë</span></i> (na pd.: <i>kami<span>é</span>ń</i>,<i> krzemi<span>é</span>ń</i>,<i> płomi<span>é</span>ń</i>, <i>rz<span>é</span>mi<span>é</span>ń</i>,<i> j<span>ã</span>czmi<span>é</span>ń</i>); w kasz. lit. zwykle archaiczne<i> kam</i>(<i><span>ë</span></i>),<i> krzem<span>ë</span></i>,<i> płom<span>ë</span></i>, <i>rzem<span>ë</span></i>,<i> j<span>ã</span>czm<span>ë</span></i>. W przymiotnikach uwagę zwracają: a) żywe dotąd formy krótsze typu <i>r<span>ô</span>d</i>,<i> n<span>ô</span>łożen</i> ‘przyzwyczajony’, <i>w<span>ô</span>rt</i>,<i> żiw</i>,<i> pełen</i>,<i> próżen</i>, z niem. przejęte<i> fòrsz</i>,<i> karsz</i>,<i> fejn</i> i inne ({przymiotniki krótsze}); b) żywotność daw. odmiany prostej przymiot. dzierżawczych z sufiksami ‑<i>ów</i>,<i> ‑owa</i>,<i> ‑owe</i><i>║ ‑owò</i>, np. <i>tatów</i>,<i> tatowa</i>,<i> tatowe</i><i>║ tatowò</i>,<i> Janków</i>,<i> Jankòwa</i>,<i> Jankòwe</i><i>║ Jankòwò</i>, lub <i>‑in</i><i>║ ‑<span>ë</span>n</i>, ‑<i>ina</i><i>║ ‑<span>ë</span>na</i>, ‑<i>ino</i><i>║ ‑<span>ë</span>no</i>, np. <i>mamin</i>,<i> sostrz<span>ë</span>n</i>; c) w stopniu najwyższym regularny przedrostek <i>n<span>ô</span></i>-: <i>n<span>ô</span>lepszi</i>,<i> n<span>ô</span>zdrowszi</i>; d) zachowanie <i>‑<span>ã</span></i> w bierniku l.p. r.ż. zaimków typu <i>j<span>ã</span></i>,<i> ni<span>ã</span></i>,<i> nasz<span>ã</span></i>,<i> swòj<span>ã</span></i> (obok <i>ją</i>,<i> nią</i>,<i> naszą</i>,<i> swòją</i>, jak pol.); e) resztki kategorii dualu, zwł. w zaimkach, np. <i>ma</i>,<i> naju</i>,<i> nama</i>;<i> wa</i>, <i>waju</i>,<i> wama</i>; nadto daw. formy dualne zaimka <i>ma</i>,<i> wa</i> odnoszą się do wielu osób, gdy pluralne <i>m<span>ë</span></i>,<i> w<span>ë</span></i> obsługują tzw. <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1179">pluralis maiestaticus</a>. W liczebnikach charakterystyczne jest użycie liczebników zbiorowych tylko w mian., np. <i>dwòje dwi<span>é</span>rzi</i>,<i> troje dzecy</i>, ale już (z) <i>dwóma dzecama</i>. Zaimkowe formy z pochodzenia dualne (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1099">dualis</a>) mają znaczenie l.m., a pierwotne pluralne używane są w funkcji { L pluralis maiestatis}, np.<i> wa jidzeta</i> ‘idziecie’ obok <i>W<span>ë</span> jidzece</i> ‘Pani, Pan idzie’, <i>waju nie b<span>ë</span>ło doma</i> ‘nie byliście w domu’ wobec <i>Was nie b<span>ë</span>ło doma</i> ‘Pani, Pana nie było w domu’.</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1093, 2, 'Depluralizacja', NULL, '<div>autor: Edward Breza, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>DEPLURALIZACJA W KASZUBSZCZYŹNIE</b> to proces, w którym wyraz traktowany jest jako l.p., choć forma ta w języku, z którego została zapożyczona, była l.m., np. <i>cherubin</i> i <i>serafin</i> przejęte z jęz. starohebr. (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1178">pluralia tantum</a>), <i>Ewanieli<span>ô</span></i> z gr. <i>Euangelia</i> (l.m.), <i>Bibl<span>ë</span>j<span>ô</span></i> z gr. <i>Biblia</i> (l.m.), <i>data</i>,<i> errata</i>,<i> premia</i> z łac. (l.m.), <i>Eskimòs</i> z ang. <i>Eskimo</i> (l.p.), <i>Eskimòs</i> (l.m.),<i> fùks</i> (r. m.) ≤ <i>fùksë</i> plt. ‘fuksja’ .</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1094, 2, 'Dialekt kaszubski', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>DIALEKT KASZUBSKI</b> to – zdaniem wielu językoznawców. – jeden z pięciu głównych dialektów polskich, którym mówią Kaszubi, zamieszkujący dziś zwarty obszar (etniczny) historycznego Pomorza Gdańskiego (dziś w woj. pomorskiego) na zach. od ujścia Wisły do Bałtyku. Granicę wsch. obszaru wyznacza Wisła, zach. ujście Piaśnicy do Bałtyku, pd. rzeka Brda (linia Czersk – Swornegacie), a pn. Bałtyk i płw. Hel. Nieco Kaszubów osiadło po 1945 dalej na wsch. i zach. na ziemiach odzyskanych po 1945 od Niemiec, w okolicach Bytowa, Miastka i Lęborka. Nowe badania socjologów (M. Latoszek) i geografów (J. Mordawski) nadal wykazują dużą zbieżność rozprzestrzenienia Kaszubów z zasięgiem właściwości mowy kaszubskiej, zwł. <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1150">kaszubienia</a>, tj. zmiany <i>ś</i>,<i> ź</i>,<i> ć</i>,<i> dź</i> na <i>s</i>,<i> z</i>,<i> c</i>,<i> dz</i>, np. <i>sedzec</i> (pol. <i>siedzieć</i>), która dla językoznawcy ma wartość konstytutywną. Aktualny zasięg osadnictwa kasz. nie pokrywa się z hist. zasięgiem osadnictwa, lecz stanowi ledwie wsch. skrawek większego (w. XII-XIII po Parsętę i Kołobrzeg) terytorium Pomorza, które od wieków ulegało powolnej germanizacji. Spośród ok. 330 tys. Kaszubów – nadto ok. 185 tys. tzw. pół-Kaszubów (małżeństwa mieszane) – najwięcej zamieszkuje obszar etniczny, gdzie na wsi stanowią do 90% ludności, na obrzeżach zaś i w aglomeracji Gdańsk-Gdynia-Sopot ok. 15%, a więc z silnym zmieszaniem z innymi grupami etnicznymi, jak np. Borowiacy, Kociewiacy, przybysze ze wsch. Większość mieszka w miastach, np. stare: Puck, Władysławowo, Kartuzy, częściowo Kościerzyna, a także młode, z dawnych wsi: Brusy, Jastarnia, Władysławowo, Reda, Rumia, Żukowo. Cały obszar zamieszkuje łącznie ok. 1,5 mln osób, w tym ok. 80% w 14 miastach. Problem liczebności Kaszubów żywy był już w poł. XIX w., kiedy A. Hilferding wymienił liczbę 200 tys., co powtarzano po 1945. Kontrowersje budziła statystyka S. Ramułta. Wg K. Nitscha dialekt kaszubski jest pozostałością historycznych dialektów pomorskich, najbardziej odrębnym na pol. obszarze jęz., przeciwstawiającym się wszystkim innym dialektom polskim, choć niektóre cechy łączą go z: 1. wielkopolskim, np. dyftongizacja: <i><sup>u</sup>ek<sup>u</sup>e</i>, <i><sup>u</sup>ux<sup>u</sup>e</i>, zmieszanie nagłosowego <i>ò</i>- z <i>wò</i>-: <i><sup>u</sup>ełów</i>, <i><sup>u</sup>ełac</i>, dysymilacyjne<i> t d</i>: <i>st<span>ř</span>oda</i>,<i> zd<span>ř</span>ódło</i>, rozwój samogłosek <i>ò</i>, <i>ó</i> w kier. <i>e</i>, <i>y</i>: <i>k<sup>u</sup>eza</i><i>║ k<sup>u</sup>yza</i>, <i>łyżk<sup>u</sup>e</i> ‘łóżko’, zachowanie zróżnicowania ‑<i>ow</i>- po twardych i ‑<i>ew</i>- po miękkich, np. <i>s<span>ô</span>dzewi</i> ‘więzień’,<i> L<span>ë</span>sewò</i>; 2. mazowieckim, np. fonetyka międzywyrazowa ubezdźwięczniająca: <i>brat òjca</i>,<i> kòt nasz</i>, szeroka wymowa nosówki przedniej: <i>j<span>ã</span>z<span>ë</span>k</i>, <i>mi<span>ã</span>so</i>, rozłożona wymowa wargowych miękkich: <i>pj<span>ô</span>sk</i>║ <i>psi<span>ô</span>sk</i>, zlanie <i>y</i> z <i>i</i>: <i>dim</i>, <i>s</i>·<i>in</i>, twarde <i>l</i>: <i>l<span>ë</span>s</i>. O przynależności kasz. do jęz. zachodniolechickich, przyjmowaną powszechnie – poza np. S. Ramułtem (1893), F. Lorentzem i W. Mańczakiem (1997) – w nauce, świadczy dialektologia historyczna Kaszub: <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1092">deklinację</a> i <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1155">koniugację</a> cechuje znaczny konserwatyzm. Kaszubskie <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1202">słowotwórstwo</a> dzieli od ogólnopolskiego różne wykorzystanie na ogół wspólnych technik derywacji i kompozycji, zwł. funkcja i dystrybucja określonych formantów, wśród których sporo archaicznych. Kaszubska leksyka wykazuje znaczną oryginalność, wyrażającą się w zachowaniu wielu archaizmów (np. <i>charna</i> ‘karma’, <i>cz<span>ô</span>rm<span>ë</span>sł<span>ë</span></i> ‘drewniane nosidła’, <i>d<span>ô</span>c<span>ô</span></i> ‘datki, taca’, <i>jesor<span>ë</span></i> ‘ości’,<i> k<span>ô</span>łp</i> ‘łabędź morski’, <i>mirza</i> ‘narzeczony’, <i>nogawica</i> ‘pończocha’, <i>turz<span>ë</span>c</i> ‘pędzić na koniu’) i przeprowadzeniu licznych innowacji, np. starsze <i>s<span>ë</span>nówc</i> ‘zięć’ obok nowszych <i>gòl<span>ë</span>tka</i> ≤ <i>ż<span>ë</span>letka</i> )( <i>gòl<span>ë</span>c</i>, <i>haczka</i> ‘rodzaj motyki’ i ‘maszynka do golenia’, <i>kôłtón</i> ‘kołtun’ i ‘jemioła’,<i> pùrtk</i> ‘diabeł’ i ‘motocykl’. Od wieków ujawnia się wpływ ogólnej polszczyzny, szczególnie w zakresie dotyczącym administracji, szkoły, wojska, techniki, sztuki itp., gdzie dawniej funkcjonowały zapożyczenia niem., np. <i>pòwiôt</i> <span>–</span> <i>kr<span>é</span>z</i>, <i>starosta </i>–<i> l<span>ã</span>dr<span>ô</span>t</i>,<i> zeszit</i> – <i>heft</i>, <i>armata</i> – <i>kanóna</i>. Zapożyczenia niem. stanowią ok. 5% (F. Hinze, 1965), starsze z gwar dniem., nowsze z niemczyzny lit. Pożyczki pol. i niem. podlegają asymilacji fonet. czy morfol., np. <i>czis</i> ≤ niem. <i>Kies</i> ‘żwir’. Ukazuje to m.in. <i>Słownik etymologiczny kaszubszczyzny</i>. Hist. leksykę słowińską zbiera <i>Słownik gwarowy tzw</i>.<i> Słowińców kaszubskich</i>. Kaszubska <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1201">składnia</a> wymaga badań, ale wydaje się mocno zbliżona do polskiej; nierzadkie są w niej konstrukcje niemieckie. Odrębność i żywotność wewnętrzna kaszubszczyzny skutecznie chroniła ją przed niwelującymi i wielowiekowymi wpływami ogólnej polszczyzny (m.in. przez Kościół kat.) i oddziaływaniem jęz. niem., zwł. w okresie krzyżackim i zaborów (urzędy, szkoła). Kaszubszczyzna wytworzyła własne piśmiennictwo w okresie reformacji (<span>®</span> Krofej) i Wiosny Ludów.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1095, 2, 'Dialektologia historyczna kaszubszczyzny', NULL, '<p> </p>\r\n<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>DIALEKTOLOGIA HISTORYCZNA KASZUBSZCZYZNY </b>obejmuje m.in. cechy: 1. zachowanie samogłosek nosowych (najczęściej synchronicznych), np. <i>ząb</i> : <i>z<span>ã</span>b<span>ë</span></i>, pol. <i>ząb</i> : <i>zęby</i>, i dyspalatalizacje: ps. <i><sup>*</sup><span>ě</span></i> ≥ ‘<i>a</i>: <i>wierz<span>ë</span>c</i> : <i>wiara</i>, pol. <i>wierzyć</i> : <i>wiara</i>; ps. *<i>e</i> ≥ ‘<i>o</i>: <i>niesc</i> : <i>niosã</i>, pol. <i>nieść</i> : <i>niosę</i>; 2. archaiczne i reliktyczne cechy pnkasz., zdradzające daw. związki z językiem połabskim: ‘<i>ar</i> ≤<i> <span>ŕ</span></i> (sonant): <i>cwiardi</i>, pol. <i>twardy</i>; <i><span>ô</span>ł</i> ≤ <i><sup>*</sup>l</i>)(<i><sup>*</sup><span>ľ</span></i> (sonanty): <i>d<span>ô</span>łdżi</i>, <i>w<span>ô</span>łk</i>, pol. <i>długi</i>, <i>wilk</i>; <i>TłoT</i> ≤ <i><sup>*</sup>TelT</i>: <i>młoc</i>,<i> płoc</i>, pol. <i>mleć</i>, <i>pleć</i>; <i>Tart</i> ≤ <i><sup>*</sup>TǎrT</i>: <i>warna</i>, pol. <i>wrona</i>; należy tu nadto <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1081">akcent</a> swobodny i ruchomy i zachowanie śladów (w alternacjach) dawnej opozycji <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1139">iloczasu</a>: długość wokalizmu w rdzeniu praesentis i krótkość w innych formach czasowników III i IV koniugacji A. Leskiena: <i>g<span>ô</span>d<span>ô</span></i> : <i>gadac</i>, <i>spi<span>é</span>w<span>ô</span></i> : <i>spiewac</i>; 3. równoczesne powiązania ze wsch. Lechią, czyli dialektami Polski kontynentalnej reprezentują m.in. średniowieczne procesy <i>re-</i>, <i>je-</i> ≤ <i>rǎ-</i>,<i> jǎ-</i>: <i>rek</i>,<i> jerzmò</i>, pol. <i>rak</i>,<i> jarzmo</i> czy <i>‑k</i>,<i> ‑c</i> ≤ <i><sup>*</sup>‑<span>ъ</span>k<span>ъ</span></i>,<i> <sup>*</sup>‑<span>ь</span>c<span>ь</span></i>: <i>kòtk</i>,<i> òjc</i>, pol.<i> kotek</i>, <i>ojciec</i> (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1143">jery</a>); wspomnieć można o reliktycznym <i>z</i> ≤ <i>dz</i>: <i>miz<span>ë</span></i> <span>£</span> <i>midz<span>ë</span></i>, pol. <i>między</i>. Z całym obszarem dialektalnym pol. dokonała się zmiana barwy (XV/XVI w.) długich <i><span>ā</span></i>,<i> <span>ō</span></i>,<i> <span>ē</span></i> w tzw. ścieśnione <i><span>ô</span></i>,<i> ó</i>,<i> <span>é</span></i>: <i>dż<span>ô</span>d</i>, <i>dół</i>, <i>chl<span>é</span>b</i>, pol. <i>dziad</i>,<i> dół</i> [wymowa: <i>duł</i>],<i> chleb</i>. Wyłącznie kasz. są cechy: a) starsze: <i>i</i> ≤ <i><span>į</span> </i>≤ *<i>ę</i> (nieprzegłoszone) (XII w.): <i>trzisc</i>, pol. <i>trząść</i>; <i>s z c dz</i> ≤ <i>ś ź ć dź</i> (po poł. XII w.): <i>sedzec</i>, pol. <i>siedzieć</i>; <i><span>ë</span></i> ≤ <i>ǐ</i>,<i> ў</i>,<i> ǔ</i> (poł. XVII w.): <i>ż<span>ë</span>da</i>,<i> d<span>ë</span>mù</i>,<i> l<span>ë</span>du</i>, pol. <i>żyda</i>,<i> dymu</i>, <i>ludu</i>; b) nowsze z XIX w.: <i>cz</i>, <i>dż</i> ≤<i> k</i>’,<i> g</i>’: <i>tacz<span>é</span> nodżi</i>, pol. <i>takie nogi</i>, czy <i>l</i> ≤ <i>ł</i>: <i>stól</i>, pol. <i>stół</i>; ostatnia ograniczona tylko do {L Bylaków i Słowińców.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1096, 2, 'Dialekty', NULL, '<div><b>DIALEKTY</b> (<b>NARZECZA</b>) <b>LECHICKIE </b>– JĘZYKI LECHICKIE</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1097, 2, 'Diglosja', NULL, '<div><b>DIGLOSJA</b> <span style="font-size: 10pt;">®</span><span style="font-size: 10pt;"> </span><a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1100">DWUJĘZYCZNOŚĆ</a> KASZUBÓW</div>', 0, NULL), (1098, 2, 'Drobocy kasz', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>DROBOCY</b> kasz. <i>Drobòc<span>ë</span></i> to mieszkańcy parafii Stężyca i Wygoda, nazwani tak, gdyż <i>drobòcą</i> lub <i>drobòlą</i>, tj. prędko mówią (Sychta SGK I 242); por. tu <i>Drobòl<span>ô</span>c<span>ë</span> i Drobòc<span>ë</span>sze</i> z 1868 u Ceynowy.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1099, 2, 'Dualis', NULL, '<div>autor: Edward Breza, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>DUALIS</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>dwòjôk</i>,<i> dual</i>) jest genetycznie łacińskim liczebnikiem mnożnym od liczebnika gł. <i>duo</i> ‘dwa, dwaj’, użytym przez gramatyków na oznaczenie liczby podwójnej (<i>numerus</i> <i>dualis</i>), w wielu bowiem jęz., jak starożytna greka, scs., dzisiejszy język łużycki i słoweński oprócz l.p. (<i>n</i>. <i>singularis</i>) i l.m. (<i>n</i>. <i>pluralis</i>) występowała i występuje liczba podwójna Wzięła się ona stąd, że człowiek liczył na dwóch rękach, nogach i organach ciała człowieka i zwierzęcia występujących parzyście. Osobnych form używano też, gdy liczono przedmioty po dwa egz. Formy te dotyczyły też przymiot., liczebników, zaimków i czasowników, z którymi rzeczowniki wchodzą w związku zgody lub związku gł. (orzeczenie z podmiotem). Morfologicznymi formami liczby podwójnej w jęz. pol. są <i>ręce</i>,<i> rękoma</i>,<i> ręku</i>; <i>oczy</i>,<i> uszy</i>,<i> oczu</i>,<i> uszu</i>,<i> oczyma</i>; <i>plecy</i> (<i>piersi</i> są też formą l. mnogiej), jednak od XVII w. mają one już tylko znaczenie l. mnogiej. Jako osobna kategoria – fleksyjna l.podwójna istniała do niedawna w kaszubszczyźnie; stosował ją np. J. Trepczyk. Dziś jej liczne formy mają znaczenie l. mnogiej, np. nie tylko <i>dwie r<span>ã</span>ce</i>, ale też <i>szter<span>ë</span> r<span>ã</span>ce</i>. W zaimkach i czasownikach formy l.podwójnej używane są do większej liczby osób (funkcja pluralna), np. <i>wa jidzeta</i>,<i> g<span>ô</span>d<span>ô</span>ta</i>,<i> jidzta</i>,<i> gad<span>ô</span>jta</i><i>║ mówta</i>, do jednej szanowanej osoby używa się form l.m.: <i>W<span>ë</span> jidzece</i>,<i> g<span>ô</span>d<span>ô</span>ce</i>,<i> jidzce</i>,<i> gad<span>ô</span>jce</i><i>║ mówce</i> (pluralis maiestaticus).</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1100, 2, 'Dwujęzyczność', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>DWUJĘZYCZNOŚĆ (BILINGWIZM) KASZUBÓW </b>(kasz. (<i>mòwnô</i>) <i>bilingwizna</i>).Kaszubi mówiący po kasz. znajdują się w sytuacji bilingwizmu bądź diglosji. Wobec dość znikomej znajomości odmiany pisanej (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1152">kaszubszczyzna literacka</a>) częściej występuje diglosja. Różnica między bilingwizmem a diglosją na Kaszubach zaciera się z powodu: a) silnej odrębności dialektu i kultury, b) istnienia kaszubszczyzny jako środka piśmiennictwa; ponadto dla Kaszubów jęz. kulturalnym stał się pol., początkowo w postaci gwar wielkopolsko - kujawskich nie różniących się ostro od pomorszczyzny. W przeszłości, zwł. w okresie zaborów (1772-1918) byli nawet trójjęzyczni: a) w domu i z sąsiadami mówili po kasz., b) w kościele (nauka religii, spowiedź, modlitwy, pieśni) po pol.; nierzadko był to zapewne tylko pn.-zach.-pol. interdialekt, pośredni między konkretną lokalną gwarą kaszubską i polszczyzną literacką; c) w szkołach i urzędach literacki niemiecki; od czasów krzyżackich mieli kontakty z osadnikami, posługującymi się tzw. plattdeutsch, np. tzw. <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1159">Kosznajdrzy</a> – osadnicy z Niemiec sprzed reformacji w okolicach Człuchowa.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1101, 2, 'Dyftongi', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>DYFTONGI</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>dwagłosowi zwãk</i>,<i> diftong</i>) to samogłoski o zmiennym w czasie wymowy stopniu otwarcia, istniejące w kasz. na płaszczyźnie fonet., np. silna dyftongizacja (jak w gwarach wielkopolskich) samogłosek okrągłych (tylnych) <i>ò</i>, <i>ù</i> w nagłosie oraz po spółgłoskach wargowych i tylnojęz. prowadzi do wymowy typu<i> <sup>u</sup>o</i><i>║ <sup>u</sup>e</i><i>║ <sup>u</sup><span>é</span></i>, np. <i><sup>u</sup>ewca</i>,<i> b<sup>u</sup>eli</i>,<i> k<sup>u</sup>eza</i>;<i> <sup>u</sup>u</i><i>║ <sup>u</sup><span>ü</span></i>, np. <i><sup>u</sup>ud</i>,<i> b<sup>u</sup>uda</i>,<i> k<sup>u</sup>ura</i>; taka wymowa ustępuje na pd.-wsch. (Zabory) i często nie obejmuje nowych zapożyczeń z pol., np. <i>helikopter</i>, <i>komputer</i> (lep.: <i>helikòpter</i>, <i>kòmpùter</i>). W gw. słowiń. dyftongi zachodziły po różnych spółgłoskach, np. <i>c<sup>u</sup>o</i>,<i> n<sup>u</sup>oc</i>,<i> r<sup>u</sup>ok</i>. Rzadziej zachodzą dyftongi typu <i>dro<sup>u</sup>g<span>å</span><sup>u</sup> so<sup>u</sup>stra</i> (Bór). Dyftongizacja prowadzi m.in. do zlania nagłosowego <i>ò</i>- z <i>wò</i>-, np. <i>uoni</i> ‘oni’ i <i>łoni</i> ‘w zeszłym roku’, <i>uowca</i> i <i>łowca</i> (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1205">protetyczne spółgłoski</a>), czemu zapobiega zwykle brak wymowy typu <i>chłepi</i>║ <i>chłypi</i> czy obecność artykulacji typu <i>dr<sup>j</sup>ega</i>,<i> s<sup>j</sup>estra</i> (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1125">gwara luzińska</a>). Nagłosowe <i>ó</i> częściej wymawia się jak np. <i><sup>u</sup>óws</i>, <i><sup>u</sup>ósmi</i>, rzadziej jak np. <i>e<sup>u</sup>l cygnie e<sup>u</sup>s</i> ‘wół ciągnie wóz’ (Bór, Jastarnia). Dyftongizacji podlega też lokalnie <i>e</i>, np. <i>Re<sup>i</sup>da</i>,<i> ml<span>é</span><sup>j</sup>k<sup>u</sup>o</i>.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1102, 2, 'Dyspalatalizacja', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>DYSPALATALIZACJA</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>ùcwiardzenié</i>) to utrata miękkości spółgłosek, dotycząca konstytutywnego dla kaszubszczyzny <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1150">kaszubienia</a>, tj. stwardnienia środkowojęz. <i>ś ź ć dź</i> ≥ <i>s z c dz</i>, np. <i>sedzec</i>; tylko na południu w zdrobnieniach i <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1203">spieszczeniach</a> zachowują miękkość:<i> babùsia</i>,<i> Brunisia</i>,<i> bazia</i> ‘owieczka’, <i>miś</i>,<i> truś </i>‘królik’. Na południu i w centrum pojawia się też nowe <i>ć <span>з</span></i>’ z miękkich <i>k</i>’ <i>g</i>’ (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1080">afrykatyzacja</a>). Zmiana *<i><span>ť</span></i> *<i><span>ď</span></i> ≥ <i>ć <span>з</span></i>’ na pn. i pd.-zach. wykazuje ograniczenie, np.<i> bratin</i>,<i> matinka</i>,<i> n<span>ô</span>deja</i>,<i> nawied<span>ë</span>n<span>ë</span></i>,<i> tãtół</i> ‘dzięcioł’. Twardnienie <i>ń</i> ≥ <i>n</i>, np. <i>granca</i>, <i>kón</i>, <i>kónsczi</i>, <i>ne je</i> ‘nie jest’, <i>ny ma</i> ‘nie ma’ zachodzi częściej lub rzadziej na całych Kaszubach, ale najszerzej w gwarach <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1089">bylaczących</a>, wyjątkowo zaś na pd.-wsch. Wtórnie pojawia się wymowa z miękkim <i>ń</i> typu <i>fùńt</i>,<i> gruńt</i>,<i> kańta</i>, <i>testameńt</i> (śr., pd.), <i>fùńdament</i>,<i> hańdel</i> (pn.-zach.) itd., a także <i>przińc</i><i>║ przinc</i>,<i> wińc</i><i>║ winc</i>,<i> roz<span>é</span>ńc</i><i>║ roz<span>é</span>nc</i>,<i> z<span>é</span>ńc</i><i>║ z<span>é</span>nc</i>, tylko na pd. <i>przyjsc</i>,<i> wijsc</i>. Stwardniało też <i>ľ</i>, np. <i>l<span>ë</span>s</i>,<i> òlëwa</i>. Częściowo zachowały się wargowe miękkie w wygłosie, np. <i>karpś</i>, jak też <i><span>č</span> <span>з</span> <span>š</span> <span>ž</span> <span>ř</span></i> .</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1103, 2, 'Dysymilacja', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>DYSYMILACJA</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(odpodobnienie, kasz.<i> rozszlachòwanié</i>) jako przeciwieństwo <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1085">asymilacji</a> dotyczy różnych typów spółgłosek w bezpośrednim sąsiedztwie lub od siebie oddalonych, przy czym przykłady je ilustrujące mogą wykazywać zróżnicowanie geogr.: a) wargowe: <i>kafólc</i> ‘pajda’ (Puckie)║ <i>fafólc</i>, <i>bùmacz</i> (śr.)║ <i>mùmacz</i>, <i>bùrkòt</i>║ <i>turkòt</i>, <i>Wabrzińc</i> (Jastarnia)║ <i>Wawrzińc</i>, <i>gąbierz<span>ë</span>c s<span>ã</span></i> ‘wypaczać się’║ <i>wąbierz<span>ë</span>c s<span>ã</span></i>; b) zębowe: <i>smùl<span>ë</span>c s<span>ã</span></i><i>║ cmùl<span>ë</span>c s<span>ã</span></i>, <i>t<span>ë</span>mr<span>ô</span>k</i> ‘deska wozu’ (Przyjez. Raduńskie)║ <i>t<span>ë</span>mr<span>ô</span>t</i>; c) dziąsłowe: <i>b<span>ã</span>bel</i> (pn., Sianowo)║ <i>b<span>ã</span>ben</i>, <i>cz<span>ô</span>rlina</i> (pd.)║<i> cz<span>ô</span>rnina</i>, <i>òczelnica</i> (śr., pd.)║ <i>òczennica</i>, <i>sr<span>é</span>bło</i> (pd., śr.)║ <i>sr<span>é</span>bro</i>, <i>swi<span>ô</span>rcz<span>ë</span>c</i> (Zabory)║ <i>swi<span>ô</span>dcz<span>ë</span>c</i>; d) tylnojęz.: <i>kcec</i> (śr., pd.)║ <i>chcec</i>, <i>kl<span>ë</span>chac</i> (Wejherowskie)║ <i>chl<span>ë</span>chac</i> i powsz. <i>letczi</i>,<i> letkò</i>, <i>chto</i>║ <i>kto</i>. Dysymilacji służą tzw. spółgłoski wstawne.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1104, 2, 'Dźwięczność', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>DŹWIĘCZNOŚĆ W KASZUBSZCZYŹNIE</b> (kasz. <i>zwãcznota</i>) wiąże się z drganiem wiązadeł głosowych przy artykulacji głosek: obligatoryjna dla samogłosek, fakultatywna dla spółgłosek, wyzyskiwana fonologicznie, tzn. różnicująca znaczenia, np.<i> dóńc</i> :<i> tóńc</i>,<i> dwòje</i> :<i> twòje</i>,<i> kòsa </i>: <i>kòza</i> (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1217">upodobnienia</a>).</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1105, 2, 'Etymologia ludowa', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>ETYMOLOGIA LUDOWA W KASZUBSZCZYŹNIE</b> (kasz. <i>lëdowô etimòlogiô</i>) polega na tłum. wyrazów (nazw) na zasadzie aktualnego skojarzenia, np. <i>chòwa</i> ‘kieszeń’, <i>jastrón </i>‘jesiotr’, <i>martwic s<span>ã</span></i> ‘tlić się’ (Kępa Oksywska) ≤ <i>marwic s<span>ã</span></i> (Przyjez. Żarnowieckie) i <i>martwic s<span>ã</span></i>; <i>kùjar<span>ë</span></i> ‘okolica zabita deskami’ (Wojsk, Borzyszkowy, Glisno)║ <i>chùjar<span>ë</span></i> (Zabory) i <i>kùjónczi</i> (Zabory)║ <i>pùjónczi</i> (Parchowo, Jamno, Nakla) itp. Niektóre wynikają z eufemizacji, np. <i>gòsc<span>ë</span>je</i> ‘szczepienie przeciw ospie’ (za: <i>òspic<span>ë</span></i>). Skojarzenia nierzadko prowadzą do kontaminacji, np. <i>dąsewnica</i> ‘gąsienica’ (Kępa Żarnowiecka) obok<i> gąstewnica</i> (Szary Dwór) i <i>wąsewnica</i> (pn., śr.); słowiń. <i>dejszczmetka</i> ‘dżdżownica’ ≤ kasz. <i>de(j)szcz</i> i dial. niem. <i>metk</i> ‘dżdżownica’; <i>gałónk</i> ‘skowronek polny’ ze <i>skòwrónk</i> i <i>gałowac</i> ‘wołać’; <i>gòl<span>ë</span>tka </i>≤<i> gòl<span>ë</span>c sã </i>)(<i> ż<span>ë</span>letka</i>. Etym. lud. często wpływa na przekształcenia wyrazu, np.<i> blarwa </i>‘maska...’ (Bytowskie) ≤ <i>larwa</i> )(<i> bl<span>é</span>rwa</i> ‘owca’, <i>brzmi<span>é</span>l</i>, <i>brzmi<span>ô</span>l</i> ≤ <i>trzmiel</i> )( <i>brzmiec</i>, <i>brzmi<span>ô</span>c</i>, <i>dãbórk</i> ‘wiadro’ (Lubocino) ≤ <i>wãbórk</i> i <i>dąb</i>,<i> karolina </i>≤<i> krynolina</i> )( (imię)<i> Karolina</i>;<i> kòłow<span>ã</span>ż<span>é</span></i> ≤ <i>kòłoważ<span>é</span></i> )( <i>w<span>ã</span>że</i>, <i>kùrantka</i> (śr.-wsch.) ≤<i> chòranka</i> (śr.) i <i>chór</i> )( <i>kurant</i>. Sporo etym. lud. <b>nazw</b> odnotowują monografie z serii PMT (<span>®</span> toponimia Pom.), np. pow. wejherowskiego: <i>Domamirze</i>≥<i> Donimierz</i> ≥<i> Dulnamierzo </i>1659 ≥ <i>Dółmierz </i>1881 : <i>doły mierzy</i>; <i>Kontrawers</i> ≥<i> Kontorwes </i>1884 : <i>k</i><i>Qtor </i>‘ropucha’;<i> Klęczynko </i>(od <i>klęka</i>) ≥<i> Kłocienko</i> : <i>kłoć</i> obok<i> Kocinko</i> : <i>kot</i>;<i> Łekno</i> ≥<i>Okno</i> (wymowa: <i><sup>ł</sup>ekno</i>); <i>Łużek</i>≥ <i>Luszko</i> : <i>ùszkò</i> lub<i> łóżkò</i>; <i>Kątnica</i>≥<i> Kłótnica </i>: <i>kłótnia</i>; <i>Na Albeckiego</i>≥ <i>Na Albrogi</i> :<i> ‑eck</i>(<i>i</i>)= niem. <i>Ecke </i>‘róg’. Wiele nazw miast i nazwisk ma swe ludowe interpretacje.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1106, 2, 'Etymologia', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>ETYMOLOGIA</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>etimòlogiô</i>) jako nauka zajmuje się badaniem pierwotnej postaci i pierwotnego znaczenia wyrazu (nazwy), wynikającego z budowy morfol. Słowniczki powstałe na gruncie kasz. po części też miały charakter etymologiczny, np. pierwsze etymologie K.C. Mrongowiusza: <i>ch</i>(<i>w</i>)<i>oastnik</i> od <i>chwatać</i>, plattdeutsch <i>faten</i><i>║ fassen</i> i łac. <i>hostis</i>, „jak Linde dopuszcza dla <i>złodziey</i>”; <i>gr<span>ê</span>by</i> : pol. <i>gruby</i>, niem. <i>grob</i>; <i>Kaszuba</i> od <i>podkasać szubę</i> (jak w <i>Kronice wielkopol</i>.), potem od <i>kożuch</i>; <i>landzk</i> ‘żołnierz’ od niem. <i>Lanze</i>; <i>niekara</i> : pol. <i>kara</i>, niem. <i>kirr</i>, łac. <i>cicur</i>; <i>wewca</i> : pol. <i>owca</i>, łac. <i>ovis</i>; <i>pettel</i> i mazur. <i>Mentel</i><i>║ mętelek</i> wobec niem.Trauer-<i>Mantel</i>;<i> skunia</i> od <i>Scheune</i>; <i>tanga</i> : pol. <i>tęcza</i> i <i>dęga</i>, ros. <i>duga</i> i <i>raduga</i>, litewskie <i>dangus</i>; <i>żot</i><i>║ żoat</i> : „ein Contractum ex Polonico <i>żywot</i> ‘das Leben’”.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1107, 2, 'Ewolucja kaszubszczyzny', NULL, '<p> </p>\r\n<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>EWOLUCJA KASZUBSZCZYZNY</b> jest oczywista. Niektóre <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1083">archaiczne</a> cechy kaszubszczyzny wycofują się: 1. nawiązujące do jęz. połab.: ‘<i>ar</i> ≤ *<i>ŕ</i> (sonant.), np. <i>miartwi</i> (por. pol. <i>martwy</i>); zlanie się sonantów *<i>l</i> i *<i>l</i>’, np. <i>mi<span>ô</span>łni<span>ô</span></i> obok <i>m<span>ô</span>łnia</i>, *<i>TorT</i> ≥ <i>TarT</i>, np. <i>parmi<span>é</span>ń</i> (por. pol. <i>promień</i>), nadto ruchomość na rzecz stabilizacji <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1081">akcentu</a>; 2. nawiązujące do jęz. pol.: dawne północnopol. <i>rǎ</i>- ≥ <i>re</i>- i <i>jǎ</i>- ≥ <i>je</i>-, np.<i> remię</i>, <i>jeskùl<span>ë</span>ca</i>; też dawne wielkopolskie ‑<i>k</i>, ‑<i>c</i> ustępują na pd. Kaszub na rzecz ‑<i>ek</i>, ‑<i>ec</i>, np. <i>kotek</i>, <i>krawiec</i> (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1143">jery w kaszubszczyźnie</a>); <i><span>ř</span></i> z *<i>ŕ</i> itd. Mniej więcej do 1900 istniał <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1139">iloczas</a>. Liczne są innowacje. Najstarszą była zmiana *<i>ę</i> (nieprzegłoszonego w <i>Q</i>) ≥ <i>i</i>, (najpierw <i>į</i> nosowe, krótkie i długie), dokonane w XII w., na co wskazują zapisy typu <i>Mislicyn</i> 1209, <i>Prusicino</i> 1279, utrwalone w <i>Gościcino</i> i <i>Gostycyn</i>, <i>dosignie</i>,<i> jagnica</i>,<i> midzy</i> (Krofej 1586). Tzw. <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1150">kaszubienie</a> (np. <i>sedzec</i>) mogło zajść w XIII w., poświadczone zostało w tłum. Krofeja (1586). Najpóźniej w poł. XVII w. powstało szwa kaszubskie (<i><span>ë</span></i>), poświadczone przez Pontanusa, np. <i>trzemac</i>, <i>urechlenie</i>. Specyficznie dziś kasz. (daw. też Krajna i Bory) tzw. <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1080">afrykatyzacja</a> <i>k</i>’ <i>g</i>’ w <i><span>č</span></i> <i><span>з</span></i>, np. <i>tacz<span>é</span> nodżi</i>, mogła zajść już w XVI w. (np. <i>Radczi</i> ‘Radki’ 1593), a została poświadczona nielicznymi przykładami przez A. Hilferdinga, gdy nie zauważył jej F. Ceynowa. Zmianę <i>ł</i> ≥ <i>l</i> <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1089">bylaczenie</a>, np. <i>lowic</i> u Słowińców w pełni oddają teksty Hilferdinga, wspomina ją Ceynowa i rejestruje Bronisch.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1108, 2, 'Fejnkasz', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i>FEJNKASZ<span>Ë</span>BI</i></b> żyjący w okolicy Żarnowca zostali wspomniani przez Ceynowę; mieli mówić mniej skażoną (tj. spolonizowaną?) kaszubszczyzną niż <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1116"><i>Grëbi Kasz<span>ë</span>bi</i></a>, a zatem od niem. <i>fein</i> ‘dokładnie’, ‘czysto’.</div>', 0, NULL), (1109, 2, 'Fleksja', NULL, '<div>autor: Edward Breza, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>FLEKSJA</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>fleksëjô</i>, <i>zjinaka</i>, z łac. <i>flexio</i>, -<i>onis</i> ‘zginanie’, czyli dostosowywanie końcówek do tematów) to dział morfologii (obok <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1202">słowotwórstwa</a>), zajmujący się odmianą wyrazów. Wszystkie języki indoeuropejskie były językami fleksyjnymi, ale ich rozwój przebiega w kierunku upraszczania i zanikania całych kategorii, np. <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1099">dualu</a>, trybu tzw. życzącego (<i>modus optativus</i>), ograniczania liczby przypadków gram., np. wołacza. Wyróżnia się f. syntetyczną i analityczną; w pierwszej stosunki przestrzenno-czasowe wyraża się za pomocą tematów i końcówek łącznie, np. <i>ksążka brata</i>, <i>pòle sąsada</i>; w drugiej dochodzą wyrazy pomocnicze, najczęściej <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1186">przyimki</a>, np. <i>ò karz-e</i>. Rozwój fleksji przebiega od syntetycznej do analitycznej, np. daw. pol. <i>córka odchodzi dom rodziców</i>, współcz. <i>córka odchodzi z domu rodziców</i>. Wyróżnia się niekiedy też fleksję zewnetrzną, tj. zmianę końcówek w wyrazach, np. kasz. <i>brat-</i><i><span>Ø</span></i>, <i>brat-a</i>, <i>brat-owi</i> czy <i>gòn</i>(<i>i</i>)<i>-<span>ã</span></i>, <i>gòn-isz</i>, <i>gòn-i</i> – i f. wewnętrzną, tj. towarzyszącą zwykle f. zewnętrznej wymianę głosek w tematach, np. <i>miasto</i>, <i>w miesc-e</i> czy <i>jid-<span>ã</span></i>,<i> jidz-esz</i>,<i> jidz-e</i>. Wyróżnia się we fleksji <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1092">deklinację</a> i <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1155">koniugację</a>.</div>', 0, NULL), (1110, 2, 'Fleksyjne formy analityczne', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>FLEKSYJNE FORMY ANALITYCZNE</b> w <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1092">deklinacji</a> oznaczają wyrażanie przypadka za pomocą przyimka i końcówki (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1109">fleksja</a>), natomiast w <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1155">koniugacji</a> reprezentują je formy gramatyczne co najmniej dwuwyrazowe, jak czas przeszły i zaprzeszły. </div>', 0, NULL), (1111, 2, 'Fonologia kaszubska', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>FONOLOGIA KASZUBSKA</b> pojawia się w pracach Z. Stiebera (w: <i>Rozwój fonologiczny języka polskiego</i>), Z. Topolińskiej (słowińska z Kluk z 1961, kasz. w tekstach i <i>Opisach fonologicznych punktów OAJ</i>, ujęcie diachroniczne w <i>A Historical Phonology</i>...) – i W.A.L. Stokhofa o Klukach i Główczycach. Wyzyskał to Z. Sobierajski we wstępie do <i>Słownika gwarowego tzw</i>. <i>Słowińców</i>... Elementy takiego opisu znajdujemy też u G. Stone’a. Opis fonostatystyczny przedstawił B. Rocławski.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1112, 2, 'Frazeologia kaszubska', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>FRAZEOLOGIA KASZUBSKA </b>ma wysoki stopień idiomatyczności: ok. 44% zasobów – i imponuje ilościowo i jakościowo; jest silnie zróżnicowana geograficznie, a więc jak pozostałe podsystemy jęz. Przy zestawianiu ze sobą frazeologizmów nie grają roli różnice w porównywanych dialektach czy jęz. niezależne od frazeologii, a zatem: 1. fonetyka, np. <i>c<span>ë</span>chim p<span>ã</span>czim</i> (Zabory) = koc. <i>cichim pacham</i> = borow. <i>cichim pachem</i> = chełm. <i>cichim pąchem</i> = lubaw. <i>cichim pichem</i> wobec pol. <i>z cicha pęk</i>; określone właściwości jęz. zachowują się nieraz lepiej we fraz., np. <i>miec d<span>ë</span>sz<span>ã</span> na remieniu</i> z <i>rǎ</i>- w <i>re</i>-; 2. leksyka: <i>jic jak pò rekl<span>ë</span>nie</i> = pol. ...<i>grudzie</i>; <i>w piekle j<span>ô</span>rmark</i> ‘pada deszcz i równocześnie świeci słońce’ (Zabory) = koc. i cieszyńskie ...<i>kiermasz</i>; 3. fleksja, np. <i>dostac pò nosu</i> = pol. ...<i>po nosie</i>; <i>miec wicy szczesc<span>é</span>gò jak roz<span>ë</span>mù</i> = pol. ...<i>szczęścia niż rozumu</i>; 4. słowotwórstwo, np. <i>bi<span>ô</span>łi jak gòłąbk</i> = pol....<i>gołąb</i>; <i>za niżódn<span>é</span> skarb<span>ë</span></i> = pol. <i>za żadne skarby</i>; <i>psow<span>ô</span> pògòda</i> = pol. <i>psia</i>...; <i>wrzeszczec jak pòt<span>ã</span>pi<span>é</span>lc</i> = pol. <i>krzyczeć jak potępieniec</i>; 5. składnia, np. <i>b<span>ë</span>c doma</i> = pol. ...<i>w domu</i>; <i>ùtrzéc kòmùs nos</i> = pol. ...<i>nosa</i>; <i>trzej pòkrac<span>ë</span></i> (pd.) = koc. <i>trzi pòkraki</i> (tj. <i>święci złodzieje</i>: Pankracy, Serwacy i Bonifacy). Wariantowość frazeologii kaszubskiej jest duża. Klasyfikacja idiomów, tj. fraz. niemających dosłownego odpowiednika w innym jęz. czy gw., np. pol. <i>postawić się okoniem</i> ‘ostro sprzeciwić się’, kasz. <i>star<span>ô</span> baba</i> ‘deszcz wschodni’ (Bór) czy <i>b<span>ë</span>c tegò bòga</i> ‘być przekonanym’ (Sierakowice i Luzino) – uwzględnia stopień zespolenia wyrazów w związku fraz.: 1. związki stałe, w których wyrazy utraciły lub tracą pierwotne znaczenie, np. <i>maricz<span>ë</span>n<span>ë</span> bùks<span>ë</span></i>! ‘okrzyk zdziwienia’; <i>Bòżi batug</i> (<i>secze</i>) ‘grad (pada)’; <i>bùten sz<span>ë</span>kù</i> ‘ponad miarę’ (wyraz zdziwienia, dezaprobaty); <i>c<span>ë</span>szi kòta</i> ‘bardzo cicho (np. chodzić)’; <i>zarżnąc s<span>ã</span> w pôlc</i> ‘skompromitować się’;2. związki łączliwe, zawierające wyraz o przewidywalnej łączliwości z innymi, np. kasz. <i>narowisti kóń</i> (║<i>zgrz<span>é</span>bc</i>);<i> pies szczek<span>ô</span></i> ║pn.:<i> łaje</i>║ <i>czafroce</i><i>║</i> pd., śr.: <i>ùj<span>ô</span>d<span>ô</span></i>; 3. związki luźne, tworzone doraźnie i zawierające wyrazy w pierwotnych znaczeniach, np. kasz. <i>jesc p<span>ô</span>łni<span>é</span></i>; ostatnie należą już do składni, ale niekiedy przechodzą do stałych, np. kasz. <i>òdstawiac pòlk<span>ã</span> </i>‘awanturować się’, pierwotnie dosłownie o popisach tancerza. Dokonuje się też klasyfikacji fraz. ze względu na strukturę: 1. wyrażenia, w których ośrodkiem jest rzeczownik, przymiot., zaimek, imiesłów przymiot. lub przysłówek, np. <i>kasz<span>ë</span>bsk<span>ô</span> b<span>ë</span>lnota</i> ‘uczciwe życie’; <i>g<span>ã</span>s<span>ô</span> g<span>ô</span>dka</i> ‘paplanina’; <i>spiący patrón</i> ‘człowiek niedbały’ (Jastarnia); <i>midz<span>ë</span> dwùma widama</i> ‘o zmierzchu, rzadziej: o świcie’; 2. zwroty, których centrum stanowi czasownik lub imiesłów przysłówkowy, np. <i>cz<span>ë</span>c</i> <i>h<span>é</span>lscz<span>é</span> zwòn<span>ë</span></i> ‘o mrozie: szczypać’, ‘o uderzeniu: boleć’; <i>dostac kògòs na sztur</i> ‘zmusić kogoś do uległości’; 3. frazy mające postać zdania, np. <i>beczka ni m<span>ô</span> dna</i> ‘zabrakło wody’ (pn.) z wariantem <i>dno p<span>ã</span>kło w beczce</i> (Kępa Swarzewska) i <i>beczka m<span>ô</span> suchòt<span>ë</span></i> (Leśno, Wysoka) czy <i>w beczce ni ma dna</i> (śr.) obok <i>grzebi<span>é</span>ń wp<span>ô</span>dł w beczk<span>ã</span></i> (pn.); przysł. i powiedzenia, np. <i>M<span>ô</span>ł<span>é</span> dzec<span>ë</span> depcą pò nogach</i>, <i>wi<span>ô</span>ldż<span>é</span> pò sercu</i>. Z różnych źródeł pisanych, nie wykraczających w zasadzie poza XIX w. (paremiografia) i z eksploracji terenowej, zgromadzono wielkie bogactwo frazeologii kasz., łącznie ok. 9,5 tys. wyrażeń i zwrotów, nie licząc przysł. i porzekadeł czy przekleństw. Sychta SGK gromadzi ponad 12 tys. różnych związków frazeologicznych.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1113, 2, 'Germanizm', NULL, '<div><b>GERMANIZM</b> – ZAPOŻYCZENIA NIEMIECKIE</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1114, 2, 'Gochy', NULL, '<div><b>G<span>Ô</span>CHY</b> <span>®</span> <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1122">GWARA GÔSKÔ</a>, <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1135">GWARY KASZUBSKIE</a></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1115, 2, 'Gramatyka pomorska f', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b><i>GRAMATYKA POMORSKA</i></b> F. Lorentza wchłonęła <i>Slovinzische Grammatik</i> (Petersburg 1903). Była wyd. w zeszytach przez Instytut Zachodniosłow. w P. (1927-37), bez ostatniego 9. zesz. o składni (gł. wpływy niem.) – i w wyniku ustaleń Konferencji Pomorskiej (Gd. 1954) wznow. fotooffs. w 3 tomach (1958-62), z jednolitą paginacją (ss. 1176), z dodaniem<i> Posłowia</i> (s. 1177-84) M. Rudnickiego (m.in. o historii zakupu i druku) i obszernego <i>Indeksu wyrazów i form</i> (s. 1185-1401) <span>®</span> P. Smoczyńskiego. Dodana mapa – <i>Fr</i>.<i> Lorentz Mapa narzeczy pomorskich</i> – na barwnych płaszczyznach ukazuje łącznie 76 gwar kasz. (wg stanu ok. 1910). M. Rudnicki na początku lat dwudziestych dowiedział się od studentów z Pom. i Gd., że Lorentz przygotowuje takie dzieło, postanowił więc kupić od niego rps, gdyż uważał, że opublikowanie tekstu niem. „byłoby działaniem na szkodę państwa pol. i ludności pol.-kasz.” Wersja pol. wymagała też „usunięcia onomastycznego nalotu niemieckiego i dotarcia do właściwych nazw polskich i kaszubskich”, co doprowadziło do powstania publ. Lorentza <i>Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu kaszubskim</i> (P. 1923). Długo zabiegano o odpowiednie czcionki, a najtrudniejsze okazało się tłum., które wziął na siebie Rudnicki. Ukazała się w 1000 egz. Większość ich była w Instytucie, gdy wkroczyli Niemcy, niszcząc je lub wywożąc. Część rękopisu ocalała. Obejmuje ona dwa teksty: oryginał Lorentza i tłum. Rudnickiego, które jest interlinearne (nie przepisywał przykładów kasz.). Na początku Lorentz podał wiadomości z hist. kaszubszczyzny i piśmiennictwa pom., a potem metodą młodogramatyczną opisał kaszubszczyznę traktowaną autonomicznie, z odniesieniem do stanu ps. i jakiegoś „pomorskiego”, z koncentracją na systematycznej i drobiazgowej prezentacji poszczególnych kwestii wg przyjętych podziałów gwarowych, przy czym wywody opatrzył ogromem przykładów z dokładną geogr. lokalizacją. Ujęcie opisowe często uzupełniał informacjami diachronicznymi, odwołując się do materiałów z dobrze mu znanych zabytków kasz. jęz. czy z Ceynowy. Czerpał je także z kasz. literatury pięknej, np. Derdowski. Najszczegółowiej opisał fonetykę, potem fleksję, mniej już <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1202">słowotwórstwo</a>, a rozdział o składni dotyczy tylko pojęć wstępnych i zdania pojedynczego, w dużym zakresie wpływów języka niemieckiego, gdyż ostatni zeszyt rękopisu zawierający opis zdania złożonego spłonął (gramatyki kaszubskie, F. Lorentz).</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1116, 2, 'Grubi kaszubi', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b><i>GR<span>Ë</span>BI KASZ<span>Ë</span>BI</i></b> in.<i>Grobkasz<span>ë</span>bi</i> (par. Strzepcz i Sianowo): mieli mówić mniej czysto po kasz. od <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1108"><i>Fejnkasz<span>ë</span>bów</i></a>; „Za mną <i>grubi</i> Otwarte gęby trzymając <i>Kaszubi</i> Będą cię słuchać” (1675 J. Trembecki i 1933 Bystroń NKP II 41); <span>„</span>Zupe<span>ł</span>nie na bok usunęliśmy <span>»</span>grubych<span>«</span> Kaszubów, jako przechodnich do innej narodowości” (A. Br<span>ü</span>ckner, <i>Encyklopedia staropolska</i>) (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1165">nazwy etniczne</a>). </div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1117, 2, 'Gwara borzyszkowska', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>GWARA BORZYSZKOWSKA</b> wokół wsi Borzyszkowy na <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1114">Gôchach</a> – zbadana w 1904 przez K. Nitscha – „ma prawie wszystkie typowe cechy kaszubskie, z wyjątkiem ruchomego akcentu. Na zachowanie się ich wpłynął prawdopodobnie brak bezpośredniej styczności z dialektami polskimi...”, a od reszty pdkasz. odróżnia ją m.in.: wymowa *<i>v</i> jako <i>u</i>, <i>uœda</i> (przed <i>Q</i> zostaje <i>v</i>, np. <i>vós</i>, <i>vóš</i>); to <i>u</i> zanika po <i>g x</i>: <i>gœzзe</i>, jak też <i>v</i>’ w grupie <i>sv</i>’, np. <i>siat</i>,<i> siińa</i>; miękkie <i>m</i>’ bez <i>ń</i>, np. <i>m</i>’<i>edv</i>’<i>yc</i>, ale daw. <i>mń</i> zdradza typ <i>sm</i>’<i>yk</i> ‘śnieg’; <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1101">dyftongizacja</a> w nagłosie, po wargowych i tylnojęz. nie tylko daw. krótkiego *<i>ǒ</i>, ale i *<i>ó</i> z daw. długiego <i>ō</i>, np. <i>b<sup>u</sup>ól</i>, ale brak dyftongizacji <i>u</i>, np. <i>kula</i>,<i> mucha</i>; tzw. szwa, czyli <i>ë</i> ≤ <i>ǐ ў </i>oraz <i>ǔ</i>, np. <i>lepa</i>,<i> żeda</i>,<i> grebi</i>. (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1122">gwara gôskô</a>)</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1118, 2, 'Gwara brodnicka', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>GWARA BRODNICKA </b>między Jez. Raduńskim i Ostrzyckim na pd. od Chmielna w pow. kart. posiada opis samogłosek L. Biskupskiego (1883), skomentowany i zaktualizowany przez P. Smoczyńskiego (<i>Zmiany w kaszubskim dialekcie okolic Brodnicy</i> (<i>na tle podobnych w innych dialektach kaszubskich</i>), SFPS 4, 1963, s. 23-38), wyzyskującym też dane F. Ceynowy, G. Pobłockiego, J. Łęgowskiego, F. Lorentza. Wykazał m.in. ginięcie archaizmów: *<i>ę</i> ≥ <i>i</i>, np. <i>jiczmień</i>║ <i>jãczmień</i>; zastąpienie ‑<i>iszcze</i> przez ‑<i>isko</i>, np. <i>klepiskò</i>; mian. l.pd. typu <i>dwa grosza</i> na <i>dwa grosze</i>; brak końc. miejsc. l.m. –<i>ech</i> typu w <i>lecech</i>, jest bowiem <i>w</i> <i>latach</i>; w dop. l.p. żeń. końc. ‑<i>e</i> zastępowana przez –<i>i</i>, np. <i>do stëdnie</i> na <i>do</i> <i>stëdni</i>. Ogólne zmiany wymowy: <i>ô</i> też jako <i>ö</i>║ <i>ê</i>, np. <i>stöw</i>║ <i>stêw</i>; <i>ò</i> jako <i>ło</i> na <i>łe</i>, np. <i>młegã</i>, <i>kłeło</i>; wąskie <i>ę</i> jako szerokie <i>ã</i>, np. <i>celãta</i>, <i>jidã</i>. Lokalne: zmiana wygłosowego ‑<i>ą</i> na ‑<i>óm</i>, np. <i>wielgóm</i> <i>stëdnióm</i> – czy denazalizacja nosówek, np. <i>jagniata</i>, <i>góseta</i>, <i>ksóżka</i>, <i>zób</i>; zastępstwo u rzeczowników typu <i>żëcé</i> końcówki dop. l.p. ‑<i>ô</i> przez ‑<i>i</i>, np. <i>kòle jedzeni</i>. Są to zwykle zmiany z k. XIX w. </div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1119, 2, 'Gwara brusko', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>GWARA BRUSKO-LEŚNIEŃSKO-WIELEWSKA </b>na pd. <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1222">Zaborach</a> (Brusy, Leśno, Wiele) została opisana m.in. przez K. Nitscha w jego <i>Dialektach polskich Prus Zachodnich</i> (1907), gdzie m.in. cechy: 1. brzmienie *<i>ǐ</i> jako wysokie i okrągłe <i>ў</i> czy <i>ǔ</i>; 2. zastępowanie tego dźwięku po <i>l</i> przez <i>i</i>; 3. rozróżnianie dop. l.p. od mian. l.m. w tematach na spółgłoskę tylnojęz. dekl. III, np. typ <i>matcie</i>,<i> w nodzie</i> (też z poematu H. Derdowskiego), i wpływ tego na tematy I i III deklinacji na ‑<i>s</i>,<i> ‑z</i>, np. dop. <i>kòsu</i>,<i> kòzu</i>, a mian. <i>kòse</i>,<i> kòze</i>; 4. brak form bez <i>e</i> ruchomego typu <i>bùdink</i>,<i> krawc</i>; 5. ścieśnione <i>a</i> jako <i>ó</i>, np. <i>ptóch</i>, a ścieśnione <i>e</i> jako <i>y</i>, np. <i>mlykò</i>; 6. brak bądź zachwianie użycia formy <i>dwie</i>, np. <i>dwa matcie</i>; 7. akcent jeszcze inicjalny, ale często paroksytoniczny itd. System gram. i jednolitość całości mocno była zachwiana, zwł. na wsch., gdzie brakowało nawet <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1150">kaszubienia</a>. (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1131">gwara zaborska</a>).</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1120, 2, 'Gwara goreczynska', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>GWARA GORĘCZYŃSKA</b>, właściwie kart.-goręczyńska należy do kaszubszczyzny centralnej z przejściem ‘<i>i</i> przed <i>ł</i> w <i>ë</i>, np. <i>p</i>’<i>iëua</i>,<i> m</i>’<i>iëui</i>,<i> zgńëui</i>. Jej opis z 1897 F. Lorentza wydał F. Hinze pt. <i>Der kaschubische Dialekt von Gorrenschyn</i> (Berlin 1959). </div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1121, 2, 'Gwara gorska', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>GWARA GÓRSKA </b>(tj. wsi Góra pod Wejherowem) wykazywała dawniej jeszcze silniejsze niż sąsiednia <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1125">gwara luzińska</a> zwężenie i przesunięcie ku przodowi jamy ustnej samogłosek tylnych jako skutek skrajnej tendencji do <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1101">dyftongizacji</a>, np. <i>chłypi</i>,<i> rjybjic</i>. Opisali ją m.in. K. Nitsch i F. Lorentz.</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1122, 2, 'Gwara goska', NULL, '<div><span style="font-size: 10pt;">autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>GWARA</b> <b>G<span>Ô</span>SKÔ </b>(też <i>gôchòwskô</i>) charakteryzuje tzw. <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1114">Gôchów</a>, kaszubską grupę lokalną w par. Borzyszkowy, Brzeźno Szl., Borowy Młyn i Zapceń na pn.-zach. pow. chojn. (Sychta SGK). Cechy fonet. (wg tekstów: Sychta SGK I 298), np.: <i>ô</i> jako <i>ö</i>: <i>Göchë</i>; <i>o</i> bez <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1101">dyftongizacji</a>, np.<i> potrzebuje</i>; <i>u</i> jako <i>u</i>: <i>duszu</i> ‘duszą’; <i><span style="font-size: 8pt;">Q</span></i> jako <i>ó</i><i><span style="font-size: 8pt;">║</span>u</i>: <i>só</i> ‘są’, <i>tësuc</i>, <i>zajuc</i>, <i>z niu</i>; <i>o</i><span style="font-size: 10pt;">+</span>N: <i>duum</i>; <i>e</i><span style="font-size: 10pt;">+</span>N: <i>zémia</i>; akcent inicjalny: <i>p<u>o</u>trzebuje</i>,<i> w B<u>o</u>rëszkach</i>,<i> n<u>a</u> Göchach</i> <span style="font-size: 10pt;">(<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1117">gwara borzyszkowska</a>, <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1165">nazwy etniczne</a>). </span></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1123, 2, 'Gwara grabowska na pn', NULL, '<div>autor: Edward Breza, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>GWARA GRABOWSKA</b> na pn.-wsch. od Kościerzyny opisana została m.in. przez K. Nitscha; wtedy wsią pograniczną, z mową wyraźnie różną od gwary bruskiej i wielewskiej, np. <i>ô</i> jako <i>ó</i>: <i>gódó</i> ‘gada’; <i>é</i> jako <i>i</i>: <i>taczi żëci</i>; <i>ǐ ў </i>jako <i>ë</i>: <i>lës</i>, <i>rëba</i>, ale <i>ǔ</i> bez zmian: <i>szumòtem</i>, <i>czulë</i> ‘słyszeli’;<i> o</i>+N: <i>póniedzółk</i>; <i>e</i>+N: <i>cymno</i>; brak <i>e</i> ruchomego w typie <i>budink</i>, <i>krawc</i>; akcent inicjalny; brak formy <i>dwie</i>, czyli np. <i>dwa kozë</i>; w koniugacji typ <i>gódac</i>, <i>gódeta</i>. Stan jej dzisiejszy inny, gdyż tylko sąsiednie Grabówko uznane jest za wyspę językową, pozostałe wsie zamieszkują osadnicy po 1945.</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1124, 2, 'Gwara jastarnicka', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>GWARA JASTARNICKA </b>(kasz. <i>jastarskô</i>) na płw. Hel reprezentuje gwarę <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1089">Bylaków</a>; poza Jastarnią obejmowała też Bór (od 1972 razem miasto Jastarnia), ale obie wsie różniła wymowa nosówki tylnej, mianowicie w Borze daw. długa akcentowana zlewa się z przednią, np. <i>ksandz</i>,<i> bank</i>, gdy krótka nieakcentowana z tylną, np. <i>gòl</i><i>Qba</i>,<i> p</i><i>Qkati</i> (LGP 368). Gwara opisana została przez G. Bronischa (1896), potem F. Lorentza (1901). Zmiany w niej przedstawił Z. Stieber, mianowicie upowszechnienie się rozpoczętych ok. 1880 procesów twardnienia <i>ń</i>, zmiany <i>k</i>’ <i>g</i>’ w afrykaty <i>ć dź</i> oraz rozłożona wymowa wargowych miękkich typu <i>pszóro</i> ‘pióro’,<i> lefszi</i> ‘lwy’. Nadto daw. długie <i>ō</i> za Bronischa wymawiane monoftongicznie za Lorentza brzmiało już jak dyftong <i>öu</i>: <i>kröul</i>,<i> mröufczi</i>, a w 1950 jak <i>yu</i>: <i>kyun</i>,<i> nyusz</i>. Pierwsza zmiana miałaby być „germanizmem fonetycznym” (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1102">dyspalatalizacja</a>), pozostałe innowacje wynikły z rozwoju wewnętrznego. Nadto samogłoski nosowe są rozłożone z <i>m</i> niezależnie od pozycji, np. <i>gems</i>,<i> ksemdz</i>, <i>ksemżo</i>,<i> prosamta</i>,<i> temcza</i>, <i>wemż</i>.</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1125, 2, 'Gwara luzińska', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>GWARA LUZIŃSKA </b>(in.: luzińsko-szynwałdzka, tj. luzińsko-szemudzka) charakteryzowała się wg G. Bronischa 4 zmianami: 1. <i>ǒ </i>po nielabialnych ≥ <i>i<span>ě</span></i>,<i> e<span>ě</span></i> (w tekstach z zapisem <i><span>ě</span></i>, np. <i>d<span>ě</span> gr<span>ě</span>m<span>ā</span>d<span>ë</span></i>); 2. <i>o </i>po wargowych i tylnojęz. ≥ <i>ǔ<span>ě</span></i>: <i>kǔ<span>ě</span>sa</i>,<i> xǔ<span>ě</span>r<span>ě</span>sc</i>, też <i>kǔ<span>ě</span>łǔ<span>ě</span></i>; 3. <i>ło </i>≥ <i>ǔ<span>ě</span></i>: <i>gǔ<span>ě</span>va </i>: pol. <i>głova</i>,<i> xǔ<span>ě</span>p</i> : pol.<i> chłop </i>itp.; 4. <i><span>á</span></i> ≥ <i><span>ō</span></i>, np. <i><span>č</span><span>ō</span>rni</i>. Zamieścił on 4 teksty w tej gwarze: 3 z Luzina i 1 z Grabowca. W ciągu 2 tygodni lipca 1901 Luzino i okolice badał K. Nitsch, opisując wyniki w <i>Studiach kaszubskich</i>.<i> Gwara luzińska</i> (1904), zawierających też 16 tekstów z Luzina i Robakowa oraz słownik obejmujący leksykę różną od Ramułta. Rozmawia<span>ł</span> m.in. z informatorami Bronischa i osobami reprezentującymi <span>®</span> gwarę szemudzką, ale w Szemudzie nie był osobiście, stwierdzając, iż „obie parafie stanowią jedną językową całość”, zajmującą pd.-zach. część pow. wejherowskiego, wyjąwszy mały klin, należący już do par. strzepskiej, gdzie mówi się np. <i>broda</i>,<i> co</i> (wobec luz. <i>brjeda</i>, <i>cje</i>). Wkraczającą w par. rozłazińską (m.in. w Rozłazinie, Jeżowie i Kętrzynie) gwarę luzińską zaliczył do śrkasz. na podstawie właściwości akcentu, braku przejścia <i>‑egò </i>≥ ‑<i>euo</i><i>║‑ehò </i>(jak na pn.) i mniejszego zakresu przechodzenia <i>ǔ </i>≥ <span>¶</span>, ale typową jej cechę stanowiło przesunięcie artykulacji samogłosek ku przodowi, zwł. zmiana krótkiego <i>ŏ</i> ≥ <i><sup>i</sup>e </i>po spółgłoskach przedniojęzykowych P. Smoczyński w art. <i>Zmiany językowe w Luzinie w ostatnich pięćdziesięciu latach</i> (1955) pisał: „różne językowe zjawiska układają się inaczej zależnie od wieku mieszkańców”, ale są one „mniej duże i ważkie niż w Sławoszynie”, gdzie widać skupianie się wokół pola palatalnego, gdy w Luzinie oddalanie się od pola palatalnego; zanikanie <i><span>ř</span></i>, uproszczenia akcentu, wycofanie się u średniego i młodszego pokolenia zmiany krótkiego <i>ŏ</i> ≥ <i><sup>i</sup>e</i> i zleksykal. typu <i>bare</i>, <i>kor<span>ë</span>te</i>, zachowanie nieściągniętych grup <i>ała</i> typu <i>sedzała</i>; <i><span>ë</span></i> bliskie <i>e</i>, ale też w kier. <i>a</i><i>║</i> <i>o</i>; cofanie się dyftongizacji i uprzednienia samogłoski, tj. wymowa typu<i> kopla</i><i>║</i> <i>kuopla</i> (por. <i>xłypi</i>); obniżanie artykulacji prowadzi do wymowy pośredniej <i>ą</i><i>║</i> <i>ę</i>; wargowe miękkie asynchr. z twardością elementu wargowego; często twarde <i>k</i>, mniej <i>g</i>: <i>dr<sup>i</sup>egi</i>; cel. ‑<i>owie</i><i>║ ‑ewie</i>: <i>kuewolevje</i> (<i>i</i> po miękkiej w <i>‘e</i>); końc. ‑<i>ama</i><i>║ ‑ami</i>, dop. = cel. = miejsc.; <i>nóm</i><i>║ nami</i>,<i> wóm</i><i>║ wami</i>. Wszystko to uznał za skutek wewnętrznego rozwoju i zaliczył do śrkasz.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1126, 2, 'Gwara sworzeńska', NULL, '<div><b>GWARA SŁAWOSZYŃSKA</b> - <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1132">GWARA ŻARNOWIECKA</a></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1127, 2, 'Gwara szemudzka', NULL, '<div><b>GWARA SZEMUDZKA </b>– <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1125">GWARA LUZIŃSKA</a></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1128, 2, 'Gwara w literaturze', NULL, '<div><b>GWARA W LITERATURZE</b> – <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1211">STYLIZACJA KASZUBSKA</a></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1129, 2, 'Gwara wielewska', NULL, '<div><b>GWARA WIELEWSKA</b> <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1119">GWARA BRUSKO-LEŚNIEŃSKO-WIELEWSKA</a></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1130, 2, 'Gwara wierzchucina', NULL, '<div><b>GWARA WIERZCHUCINA</b> – <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1132">GWARA ŻARNOWIECKA</a></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1131, 2, 'Gwara zaborska', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>GWARA ZABORSKA</b> (też krubańska, kasz. <i>krëbańskô</i>) charakteryzuje Zabory na pd.-wsch. Kaszub, zamieszkiwane przez <i>Krëbanó</i>w. Dzieli się na: 1. pn. w par. Grabowo (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1123">gwara grabowska</a>), Kościerzyna, Lipusz z <i>p</i>’<i>i</i>, <i>f</i>’<i>i</i> na miejscu <i>p</i>’, <i>f</i>’, np. <i>pies</i> – i 2. pd. w par. Brusy, Leśno, Wiele, a zatem gwarę brusko-leśnieńsko-wielewską z wymową <i>px</i>’, <i>fx</i>’, np. <i>pchies</i> (LGP 21) i szerszego zaniku <i>ẃ</i> grupach <i>kẃ</i>, <i>gẃ</i>, <i>chẃ</i>, <i>krẃ</i> (LGP 540), nie tylko np. <i>kjat</i>, <i>gjôzda</i>, ale też <i>kjitną</i>, <i>kji</i> ‘krwi’, <i>kją</i> ‘krwią’, <i>chjelkę</i>, <i>sę chjądôł</i> i <i>pôrzuchje</i> ‘żegawki’, co z <i>Nôwotnê Spiéwě</i> J. Karnowskiego (1910), który tę gwarę opisał („Gryf” II 1910, s. 365-8; więcej w rps), a w twórczości wyzyskali ją nadto m.in. H. Derdowski i częściowo A. Łajming czy S. Pestka. Pojawia się w niej często <i>ś ź ć dź</i>, nadto <i><span>ë</span></i> tylko z <i>ǐ</i>,<i> ў</i> (np. <i>dzëczi</i> ‘dziki’), nie z <i>ǔ</i> (np. <i>Kaszubë</i>), tylko wyjątkowo <i>ë</i> z <i>ę</i>: <i>zaz<span>ë</span>bła</i> ‘zaziębła’ i typ ‑<i>ek</i>, ‑<i>ec</i>, a zatem zwykle <i>dómek</i>, już też typ ‑<i>iskò</i>, czyli <i>zómkòwiskò</i> (nie: <i>zómkòwiszcze</i>), typ <i>cel<span>ô</span>k</i> za <i>celã</i> (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1165">nazwy etniczne</a>).</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1132, 2, 'Gwara żarnowiecka', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>GWARA ŻARNOWIECKA </b>za czasów F. Lorentza zajmowała pn.-zach. Kaszuby nad Jez. Żarnowieckim i na wschód od niego enklawę wsi Sławoszyno i Sulicice wśród innych wsi już zniemczonych. Podobnie mogło być już za F. Ceynowy, o którego jęz. P. Smoczyński napisał, że to „nieznacznie znormalizowana” gwara <b>Sławoszyna</b>, czego dowodem wydaje się końcówka <i>‑ehò</i> w dop. odmiany zaimkowo-przymiot., uważana za wyróżnik tej gwary. Smoczyński po analizie dużego materiału konkluduje, że „język Cenowy wykazuje stan względnej równowagi, więc nic dziwnego, iż robi wrażenie znacznie większego podobieństwa i zbliżenia do polskiego języka ogólnego niż język dzisiejszy jego wsi rodzinnej.” Potwierdził tak u niego znaczne polonizowanie, które okazałoby się jeszcze większe, gdyby wyłączyć z badań teksty słowińskie i kabackie Hilferdinga podane w <i>Skarbie</i>, choć w wersji znormalizowanej przez Ceynowę. Przykładowe cechy: archaiczny akcent swobodny i ruchomy: <i>b<u>ó</u>żnica</i>, <i>n<u>ö</u>lepszi</i>, <i>ceni<u>ö</u></i>, <i>przëg<u>ò</u>da</i>, <i>przëg<u>ó</u>d</i>, <i>nad<u>i</u>c</i>, <i>slep<u>i</u></i>; grupa <i>TarT</i>: <i>bardawica</i>, <i>charst</i>; zlanie sonantów ps. *<i>ľ</i> i *<i>l</i>: <i>czôłen</i>, <i>wôłna</i>, <i>żôłti</i>; zmiana <i>dz</i> ≥ <i>z</i>: <i>mieze</i> ‘miedze’, <i>tizéń</i>; <i>re</i>-: <i>remię</i>, <i>redło</i>, ale <i>radosc</i>; zmiana <i>ę</i> ≥ <i>i</i>║<i>ë</i>: <i>jiczmë</i>, <i>klic</i>, <i>przësëga</i>, <i>zyb</i>; <i>ô</i> jako <i>ö</i>: <i>czöpk</i>, <i>ptöch</i>; <i>é</i> jako <i>é</i>║<i>i</i>: <i>biéda</i>, <i>sniyg</i>, <i>zbòżi</i>; zmiana <i>ǐ ў ǔ</i> ≥ <i>ë</i>: <i>jęzëk</i>, <i>rozëm</i>; we fleksji np.: przymiotnikowe formy narzęd. l.m. typu <i>pòdwòrzim</i>, <i>wieselim</i>, ale: <i>kôzaniu</i>; u Ceynowy końcówka dop. l.p. ‑<i>ho</i>, np. <i>dobréhò</i>, gdy w mowie tylko –<i>uo</i>, ‑<i>ue</i>, ‑<i>ua</i>, np. <i>dobréuo</i>; daw. odmiana czasowników typu <i>kùpiaję</i>, <i>znaję</i>, <i>zażiwaję</i> itd.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1133, 2, 'Gwary borowiackie in', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>GWARY BOROWIACKIE </b>in. gw. tucholskie, a więc obszaru Borów Tucholskich, w dorzeczu górnej Brdy, charakteryzujące się brakiem mazurzenia (np. <i>czas</i>, <i>szija</i>, <i>żito</i>, <i>rózdżi</i>) i udźwięczniającej fonetyki międzywyraz. (typu <i>brad uojca</i>, <i>jezdem</i>), z wymową <i>ę</i>, <i>eN</i> jako <i>a</i>, <i>aN</i> (np. <i>miąso</i>, <i>ciamno</i>, <i>lan</i>), z dyftongiczną wymową samogłosek (np. <i>gó<sup>u</sup>ra</i>), a zwł. pozostałościami tak wymawianego <i>a</i> pochylonego, np. <i>pt<span>å</span>uk</i>, i zmianą <i>ki gi</i> w <i>ći dźi</i>, np.<i> taci dłudzi</i> (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1080">afrykatyzacja</a> tylnojęz.). Są to gwary przejściowe między Wielkopolską a Kaszubami, graniczące bezpośrednio z dialektem złotowskim i <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1159">Kosznajdrami</a>.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1134, 2, 'Gwary bylackie', NULL, '<div><b>GWARY BYLACKIE </b>– <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1089">BYLACZENIE</a></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1135, 2, 'Gwary kaszubskie', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>GWARY KASZUBSKIE</b> na obszarze Kaszub (<i>Kaszëbë</i>), dziś w woj. pomorskiego trzeba potwierdzić fakt dużego <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1226">zróżnicowania wewnętrznego kaszubszczyzny</a>; F. Lorentz wyróżniał aż 76 gwar, m.in.: borzyszkowska, brodnicka, brusko-leśnieńsko-wielewska, bylackie, goręczyńska, górska, gôskô, grabowska, jastarnicka, kabackie, luzińska, słowińskie, zaborska (krubańska), żarnowiecka. Uwaga: W hasłach tych zwykle dane historyczne, gdy liczne systemy fonologiczne z tekstów współczesnych reprezentujących wiele wsi z całych Kaszub wyprowadza Z. Topolińska.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1136, 2, 'Hiperyzmy językowe', NULL, '<p> </p>\r\n<div>\r\n<div>autor: Ewa Rogowska - Cybulska, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>HIPERYZMY JĘZYKOWE W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>jãzëczné hiperëznë</i>)to formy gram. (fonet., fleksyjne, słowotw. lub składniowe) będące efektem hiperpoprawności (hiperyzacji, przesadnej poprawności językowej), czyli błędnego naśladowania przez społeczność posługującą się daną odmianą języka (gwarą, jęz. potocznym) cech innej odmiany tego języka (innej gwary, języka lit.), uważanej przez tę społeczność za lepszą, przy czym błąd wynika z rozszerzenia zakresu cechy uważanej za lepszą kosztem cechy uznawanej za gorszą. Np. uznanie przez użytkowników gwar kasz. wymowy typu <i>darga</i>, <i>warbel</i> za gorszą od znanej z sąsiednich gwar pol. wymowy typu <i>droga</i>, <i>wróbel</i> doprowadziło nie tylko do upowszechnienia się form <i>droga</i>, <i>wróbel</i>, lecz również do wymowy typu <i>grónk </i>za <i>garnk</i>, <i>grósc </i>za<i> garsc</i>, mimo że w naśladowanych gwarach pol. używa się tylko form <i>garnek</i>, <i>garść</i> (AJK XIII, s. 70-71). W gwarach kasz. występują przede wszystkim hiperyzmy fonet., rezultat unikania procesów specyficznych dla kaszubszczyzny, m.in. 1) obniżenia artykulacji samogłosek wysokich krótkich do <i>ë</i>, np. <i>pôcur</i> ║ <i>pôcórz</i> ‘pacierz’, <i>szczury</i> ‘szczery’ (Zabory), 2) <span>®</span> afrykatyzacji spółgłosek tylnojęz. miękkich, np. <i>kerlica</i> ‘cierlica’ (Wdzydze Kiszewskie), <i>grzągiel</i> ‘grządziel’ (Rytel w pow. chojn.), 3) przejścia <i>dz</i> ≥ <i>z</i>, np. <i>błodzno</i> ‘błozno’ (pow. kart.), <i>dzieńc</i> ‘zięć’ (pow. chojn.), 4) przejścia <i>m</i>’ ≥ <i>mń</i> (typ <i>mniasto</i>) na Zaborach i wschodzie Kaszub śr., np. <i>smniég</i> ‘śnieg’ na pd. Kaszub i <i>smiég</i> w <span>®</span> gw. borzyszkowskiej, 5) przejścia <i>swj</i> ≥ <i>sj </i>na Kaszubach śr. i pd.-zach., czyli wymowy typu <i>sjinia</i>, np. <i>swicëna</i> ≤ <i>sycëna</i> ‘sitowie’. Hiperyzmy fleks. to m.in. formy †<i>pęc</i> (pn.) ‘pęknąć’, <i>chùsc</i> (pn.) ‘chudnąć’, <i>kisc</i> ‘kidnąć’, powstałe w wyniku ucieczki od form typu <i>kradnąć</i> na rzecz form typu <i>kraść</i>. B. Kreja przypuszczał, że hiperyzmem słowotwórczym jest w kaszubszczyźnie występowanie przyrostka <i>‑izna</i> w typach słowotwórczych, w których we wszystkich innych jęz. słowiańskich występuje przyr. <i>‑ina</i>, tj. w nazwach zbiorowych (np. <i>dzadzëzna</i> ‘dziady’), ekskrementatywnych (np. <i>kòcëzna</i> ‘odchody kocie’, <i>mëszëzna</i> ‘odchody mysie’), syngulatywnych (np. <i>gradowizna</i> ‘ziarnko gradowe’) i genetycznych (np. słowiń. <i>baranizna</i> ‘baranina’). Hiperyzmy są jednym z przejawów funkcjonowania <span>®</span> normy jęz. w gwarach kasz. Niektóre hiperyzmy – ze względu na postać fonet. odmienną od polskiej – utrwaliły się w kaszubszczyźnie lit., np. <i>grónk</i> ‘garnek’, <i>grósc</i> ‘garść’, inne wyzyskiwano w niej tylko dla potrzeb <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1211">stylizacji</a>, np. <i>amniołe</i> ‘anioły’, <i>kołmnierz</i> ‘kołnierz’ (Derdowski). Analiza hiperyzmów pozwala wnioskować o przeszłości kaszubszczyzny, zwł. o większym dawniej zasięgu jej niektórych cech (np. nazwa miejscowa <i>Secumin</i>, która zastąpiła w XVI w. nazwę <i>Secemin</i>, świadczy o funkcjonowaniu wówczas fonemu <i>ë</i> koło Starogardu), ale także o istnieniu w niej typów wymowy dziś już nieznanych lub bardzo rzadkich, np. formy typu <i>wieseń </i>‘jesień’ (Jeleńska Huta, Grabowska Huta, Rewa) dowodzą dawnej wymowy typu <i>jater jeje</i> ‘wiater wieje’, a forma <i>rzerzedze</i> ≤ *<i>żerzeze</i> ≤ *<i>żerzezie</i> ≤ *<i>żerzewie</i> ‘zarzewie’ – daw. wym. typu <i>ziara</i> ‘wiara’, <i>zino</i> ‘wino’).</div>\r\n<p style="text-align: justify;" class="MsoNormal"><span style="font-size: 10pt;"> </span></p>\r\n<p style="text-align: justify;" class="MsoNormal"><span style="font-size: 10pt;"> </span></p>\r\n</div>', 0, NULL), (1137, 2, 'Hydronimia kaszub', NULL, '<div><b>HYDRONIMIA KASZUB</b> - NAZWY WODNE</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1138, 2, 'Idiom', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>IDIOM</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>w wąskim znaczeniu to frazeologizm jakiegoś języka niemający dokładnego odpowiednika w innym języku, ale jest to pojęcie niejednoznaczne i relatywne, a zatem idiomem może być lub nie, w zależności od podejścia, np. zwrot kasz. <i>piec</i><i>║</i> <i>pi<span>é</span>ck s<span>ã</span> rozwalił</i>║ <i>je na rozwalenim</i> ‘o kobiecie rodzącej, mającej rodzić’, bez odpowiednika w jęz. pol., ale znany dawniej na Mazowszu: <i>piec się u kogo rozwalił</i>, a por. cieszyńskie <i>bydóm piec bulać</i> ‘urodzi się dziecko’ , nadto czeskie <i>rozbořila se pec</i> = słowackie <i>pec sa im pov<span>á</span><span>ľ</span>ala</i> = łuż. <i>tam su se kachle rozwalili</i> = słoweńskie <i>pe<span>č</span> se je podrla</i> = białorus. <i>ǔ jeho zaraz piecz razwalicsa </i>i ukr.<i> <span>у</span> <span>п</span><span>і</span><span>ч</span><span>у</span><span>р</span><span>ц</span><span>і</span> <span>р</span><span>о</span><span>д</span><span>и</span><span>в</span><span>с</span><span>я</span></i>. Rozstrzyga o tym często znajomość fraz. danego obszaru jęz. i definicja. Przy takim podejściu stopień idiomatyczności <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1112">frazeologii kaszubskiej</a> jest bardzo wysoki, przekracza bowiem 40% ogólnych zasobów fraz., na co wpływa m.in. wariantowość fraz. i zróżnicowanie geogr., np. <i>w strawie l<span>ë</span>s ògónã zamiész<span>ô</span>ł</i> ‘potrawa się przypaliła’ (Przodkowo, Kielno, Stężyca, Kamienica Szl.), też <i>l<span>ë</span>s z czerwònym ògónim przyjech<span>ô</span>ł</i> (Przyjez. Wdzydzkie); <i>Grzenia kògòs tł<span>ë</span>cze</i> (║<i>bierze</i>║<i> d<span>ë</span>szi</i>║<i> nam<span>ô</span>wi<span>ô</span></i>) ‘ktoś drzemie, jest bliski zaśnięcia (poza porą snu)’; <i>wilka brz<span>ë</span>ch bòli</i> ‘świeci słońce i pada deszcz’ (Kępa Żarnowiecka) i w tymże znaczeniu <i>słuńce krz<span>ë</span>czi</i> ‘płacze’ (Jastarnia, Bór). Idiomy mają zwykle głębokie tło wierzeniowe i zwyczajowe.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1139, 2, 'Iloczas', NULL, '<p> </p>\r\n<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>ILOCZAS</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>jiloczas</i>,<i> dołżëna</i>) dla daw. badaczy i dla F. Lorentza był w kasz. pewnikiem, który podważył Z. Stieber dowodząc „nieścisłości” uwag na ten temat G. Bronischa i F. Lorentza. Iloczas fonologiczny zaginął ok. 1900 z powodu silnego <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1081">akcentu</a>. Śladem po nim jest zachowanie na północy długości wokalizmu w rdzeniu praesentis i krótkości w innych formach czasowników III i IV koniugacji (A. Leskiena), wyrażające się w alternacjach typu <i>g<span>ô</span>d<span>ô</span></i> : <i>gadac</i>, <i>spi<span>é</span>w<span>ô</span></i> : <i>spiewac</i>. Potwierdzały to potem badania H. Popowskiej-Taborskiej i Z. Topolińskiej, a dla słowiń. W. Stokhofa.</div>', 0, NULL), (1140, 2, 'Imiona', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>IMIONA W KASZUBSZCZYŹNIE</b> (pnkasz. <i>miono</i>, śr. i pd. <i>jimi<span>ã</span></i>) pomagają identyfikować osoby w najbliższym środowisku, zwł. w rodzinie. Zapas ich był bardzo ograniczony, a zatem się powtarzały, co u Słowińców i Kabatków stwierdził A. Hilferding (1862): „Istnieją wsie [...], gdzie cała ludność męska nosi imiona <i>Martyn</i>,<i> Paweł</i> lub <i>Michał</i>, żeńska zaś <i>Katarzyna</i>, <i>Stanca</i> lub <i>Stanka </i>(<i>Konstancja</i>) i<i> Eliszka </i>(<i>Elżbieta</i>)”. Współczesna praktyka kasz. w zakresie nadawania imion nie odbiega od ogpol., a zatem krzyżują się imiona słow. i obce (zwykle testamentowe i chrześc., lecz i inne, np. <i>Grażyna</i>,<i> Sylwia</i>,<i> Wioletta</i>), ale zwraca uwagę: 1. tendencja do powiększenia zasobów imion o dawne słow.-pom., np. <i>Barnim</i>,<i> Damroka</i> (≤ <i>Dąbrówka</i>?),<i> Dobiegniew</i>,<i> Jaromar</i>,<i> Mściwoj</i>,<i> Sambor</i>,<i> Sławina</i>, <i>Świętopełk</i>, <i>Warcisław</i>,<i> Wisława</i>,<i> Witosława</i>. Początek im dał A. Majkowski, używający m.in. pseudonimów <i>Mestwin</i> lub <i>Mściwoj</i> oraz <i>Świętopełk</i> i mający córki <i>Barbarę</i>, <i>Damrokę</i>, <i>Witosławę</i> i syna <i>Mestwina</i>. Córki A. Labudy to <i>Miłosława</i>, <i>Bogusława</i>, <i>Dagomira</i> (jej syn ma imię <i>Przemysław</i>) i <i>Jaromira</i> oraz synowie <i>Wartysław</i> i <i>Ratybor</i>; 2. rejestrowanie w Sychta SGK licznych oryg. nieoficjalnych spieszczeń, zróżnicowanych geogr., np.: od <i>Agnieszka</i>: <i>Aga</i>,<i> Agnes</i>(<i>a</i>),<i> Agùla</i>,<i> Agùsz</i>,<i> Ajka</i>,<i> Asza</i>,<i> Gnes</i>(<i>k</i>)<i>a</i>,<i> Gniesz</i>(<i>k</i>)<i>a</i>,<i> Gnusza</i>,<i> Gùsza</i>,<i> Jagna</i>,<i> Neska</i>; od <i>Anna</i> (kasz. <i>Ana</i>): <i>Anka</i>,<i> Anecza</i>,<i> An<span>é</span>lka</i>,<i> Aneta</i>,<i> Anul</i>(<i>k</i>)<i>a</i>,<i> Anusza</i>,<i> Hanka</i>,<i> Hanica</i>,<i> Nusza</i>,<i> Nulka</i>; od <i>Aùgùst</i>: <i>Gùst</i>(<i>k</i>),<i> Gùsteleczk</i>,<i> Gùstin</i>(<i>k</i>); od <i>Józef</i> (też kasz. <i>Józwa</i>): <i>Józefk</i>,<i> Józk</i>(<i>a</i>),<i> Józkala</i>,<i> Józul</i>(<i>k</i>),<i> Jófk</i>(<i>a</i>),<i> Jop</i>(<i>k</i>),<i> Jópa</i>,<i> Jocha</i>,<i> Jochal</i>,<i> Jochin</i>,<i> Jefk</i>,<i> Ówa</i>,<i> Ówk</i>; od <i>Jan</i> (kasz. <i>Jón</i>, <i>Jóna</i>): <i>Janeczk</i>,<i> Jan<span>é</span>lk</i>,<i> Jani</i>,<i> Janis</i>,<i> Janiszk</i>,<i> Janita</i>,<i> Jank</i>,<i> Janoch</i>,<i> Janulk</i>,<i> Jónck</i>,<i> Jonus</i>,<i> Jasz</i>,<i> Jaszk</i>,<i> Jaszink</i>,<i> Jaszunk</i>,<i> Joszel</i>,<i> Neczk</i>,<i> Nulk</i>,<i> Asz</i> itd. Pojawiają się one często w <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1144">języku folkloru</a>.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1141, 2, 'Internacjonalizmy', NULL, '<div>autor: Ewa Rogowska - Cybulska, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>INTERNACJONALIZMY W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>internacjonalëznë</i>) to elementy języka o charakterze międzynar., tzn. występujące w większości jęz. a) świata (internacjonalizmy w szerokim sensie) lub b) Europy (internacjonalizmy w węższym sensie, częściej używanym), powstałe poprzez zapożyczanie z innych jęz. (zwł. z łac., greki, franc. i – ostatnio – ang.) lub niezależnie, jako przejaw wspólnej wiedzy anatomicznej i przyrodniczo-geogr. oraz w efekcie jednakowych doświadczeń hist., polit., rel. itp. różnych społeczności. Są to międzynar.: a) wyrazy, np. kasz. <i>tëlpa</i>, <i>tëlpón</i>, pol. <i>tulipan</i>, ros. <i>tiulpan</i>, niem. <i>Tulpe</i>, franc. <i>tulipe</i>, ang. <i>tulip</i> ‘tulipan’; b) afiksy (przyr. i przedrostki), np. kasz. <i>‑ańt </i>(np. w <i>mùzikańt</i>), pol. <i>‑ant</i>, ros. <i>‑ant</i>, niem. <i>‑ant</i>, franc. <i>‑ant</i>, ang. <i>‑ant</i>; kasz. <i>‑ista</i>║ ‑<i>ësta</i> (np. w <i>tubista</i> ‘grający na tubie’), pol. <i>‑ista</i>║ <i>‑ysta</i>, ros. <i>‑ist</i>, niem. <i>‑ist</i>, ang. <i>‑ist</i>, franc. <i>‑iste</i>; c) kalki strukturalne, np. kasz. <i>słunecznica</i>, <i>słunecznik</i>║ <i>słuniecznik</i>, pol. <i>słonecznik</i>, ros. <i>podsołniecznik</i>, niem. <i>Sonnenblume</i>, ang. <i>sunflower</i>, franc. <i>tournesol</i>, wł. <i>girasole</i>, szw. <i>solros</i>, fiń. <i>auringokukka</i>, węg. <i>napraforgo</i> (por. kasz. <i>słuńce</i>, pol. <i>słońce</i>, ros. <i>solnce</i>, niem. <i>Sonne</i>, ang. <i>sun</i>, franc. <i>sol</i>(<i>eil</i>), wł. <i>sole</i>, szw. <i>sol</i>, fiń. <i>auringa</i>, węg. <i>nap</i> ‘słońce’); d) kalki frazeologiczne, np. kasz. <i>jic z tegò swiata</i>, pol. <i>odejść z tego świata</i>, franc. <i>partir de ce monde</i>, ang. <i>to go out of this world</i> ‘umrzeć’. W kaszubszczyźnie internacjonalizmy są najczęściej zapożyczeniami z pol. lub niem. (wpływy obce, <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1224">zapożyczenia niem</a>., <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1181">polonizm</a>). Są tu one znacznie mniej liczne niż w polszczyźnie, ponieważ większość wyrazów międzynarodowych należy do słownictwa książkowego, terminologicznego (zwł. nauk.) lub abstrakcyjnego, rzadko więc występują w gwarach kasz., natomiast w kaszubszczyźnie lit. bywają przez niektórych twórców (np. przez Trepczyka) programowo unikane jako wyrazy obce i zastępowane – w celu obrony tożsamości języka – neologizmami słowotwórczymi zbudowanymi na podstawach rodzimych, np. <i>jistnota</i> ‘absolut’, <i>òdsek</i> ‘akapit’, <i>òdwòłiwôcz</i> ‘apelant’, <i>òstrowina</i> ‘archipelag’, <i>nowiôrz</i> ‘innowator’, lub dobrze przyswojonych, np. <i>gróskòwina</i> ‘akuszerstwo, akuszeria’, zestawieniami wyrazów rodzimych lub dobrze przyswojonych, np. <i>przidny pòdatk </i>‘akcyza’, <i>klôsztornô sëknia</i> ‘habit’, ewentualnie derywatami słowotwórczymi od podstaw obcych, lecz utworzonymi rodzimymi przyrostkami, zwł. <i>‑ëzna</i>, np. <i>egiptolodżëzna</i> ‘egiptologia’, <i>elektromagnétëzna</i> ‘elektromagnetyzm’, <i>feùdalëzna</i> ‘feudalizm’ (leksyka kaszubska, <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1166">neologizm</a>). Ponadto nieco częściej niż w pol. tworzy się w kaszubszczyźnie – niekiedy pod wpływem niem. – międzynar. kalki strukturalne: a) pełne, np. (u Trepczyka) <i>wiodroùstôw</i> ‘aerostatyka’, <i>samòzarwanié</i> ‘autoinfekcja’, <i>skamiałé drzewię </i>‘dendrolit’, a także b) częściowe, np. <i>òczny doktór</i> ‘oftalmolog’, podczas gdy w polszczyźnie odpowiadają im wyrazy międzynar. (<i>aerostatyka</i>, <i>autoinfekcja</i>, <i>dendrolit</i>, <i>oftalmolog</i>). Stosunkowo rzadkie w literaturze pięknej, internacjonalizmy (zwł. będące pożyczkami z pol.) często używane są we współczesnych tekstach publicystycznych, co świadczy o postępującej internacjonalizacji kaszubszczyzny.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1142, 2, 'Intonacja', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>INTONACJA</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>intonacëjô</i>) polega na zmianie w toku mówienia wysokości tonu (tzw. melodii mowy) w obrębie zdania lub sylaby; w tym zakresie kaszubszczyzna nie różni się od polszczyzny.</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1143, 2, 'Jery w kaszubszczyźnie', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>JERY W KASZUBSZCZYŹNIE</b> rozwinęły się ogólnie jak w pol.: mocne uległy wokalizacji, np., <i>sen</i>, <i>wies </i>(≤ ps. *<i>s<span>ъ</span>n<span>ъ</span></i>, *<i>v<span>ь</span>s<span>ь</span></i>), słabe zaś zanikły, np. <i>snu</i>,<i> wsë </i>(≤ ps. *<i>s<span>ъ</span>na</i>, *<i>v<span>ь</span>si</i>). Różnicami w chronol. zaniku jerów tłumaczy się (H. Andersen) zgodny ze średniow. północną polszczyzną (por.<i> Domk</i>, <i>Krostawc</i> Bulla gnieźnieńska 1136) rozwój tych półsamogłosek w przyrostkach ‑<i>ek</i>, <i>‑ec</i> (ps. *‑<i><span>ъ</span>k<span>ъ</span></i>, *‑<i><span>ь</span>c<span>ь</span></i>), np. <i>dob<span>ë</span>tk</i>,<i> dómk</i>,<i> synk</i>,<i> kr<span>ô</span>wc</i>,<i> łokc</i>,<i> òjc</i>,też w dop. l.m. rzeczowników r.ż. i r.n. <i>matk</i>, <i>n<span>ë</span>nk</i>, <i>ł<span>ô</span>wk</i>,<i> jezórk</i>,<i> òczenk</i>, <i>òwc</i>. Tak też od dawna jest w jęz. łuż., np. <i>wotro<span>č</span>k</i>,<i> kónc</i>, na co wskazywał już S. Ramułt (1893), a stwierdzali to nadto A. Hilferding i A. Brückner. Zjawisko to stanowi rezultat realizacji reguły (dowodem bezwyjątkowość): jeśli między przedostatnią a ostatnią sylabą wyrazu ps. występuje spółgłoska bezdźwięczna, to zanika nie tylko pierwszy, ale i drugi jer od końca. J. Baudouin de Courtenay i inni tłumaczyli to wyrównaniem postaci mian. do przypadków zależnych. Tejże proweniencji mogą być też <i>óws</i>,<i> òct</i>, <i>krzept</i> (por. pol. <i>owies</i>,<i> ocet</i>,<i> grzbiet</i>, łuż. <i>wows</i>). Z wyrównań pochodzi typ <i>mech </i><span>–</span> <i>mechù</i>, <i>pies </i><span>–</span><i> piesowi</i>, typ <i>wiater </i><span>–</span><i> wiatra</i>,<i> liter </i><span>–</span><i> litra</i>, a nawiązuje do niego kasz. <i>kr<span>ë</span>wi</i> lub <i>kërwi</i>. Zrzeszeńcy unikali postaci z ‑<i>ek</i>, ‑<i>ec</i>, panujących u H. Derdowskiego i licznych u A. Majkowskiego, u którego też ‑<i>k</i>, ‑<i>c</i>, np. <i>matk</i>, <i>skowronk</i>, <i>ojc</i>,<i> komink</i>, <i>spoczink</i>, a stan podobny u Karnowskiego: <i>skowrónk</i> obok <i>skowrónek</i>, <i>dzónk</i> obok <i>dzónek</i>, <i>grónk</i> obok <i>garnek</i>, <i>czołynk</i>, <i>ptôszek</i>. L. Heyke podobny jest w tym zrzeszeńcom, np. <i>uobrozk</i>, <i>ptoszk</i>, <i>garnuszk</i>, <i>whojc</i>, nawet <i>rymk</i>.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1144, 2, 'Jezyk folkloru', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>JĘZYK FOLKLORU W KASZUBSZCZYŹNIE</b>, tj. pieśni, zagadek, przysłów, oracji, bajek itp. jest mało zbadany, ale na pewno zawiera cechy normalnie rzadkie w gwarze czy elementy obce danej gwarze, m.in. z powodu „wędrowania” tego rodzaju tekstów; to swoista artystyczna odmiana gwarowa. Bernard Sychta przynosi sporo wyrazów z poezji lud., np. <i>kòmin<span>ô</span>szk</i>, wyrazów niezrozumiałych, np. w raczbie <i>òrdédé</i> i <i>òsésé</i>, przyśpiewkach, np. <i>gałganic</i> ‘coire’ czy <i>sudi</i>, próbach biegłości jęz., np. <i>Żelazo ò żelazo wëżelazowało sã</i>, odliczankach, np. <i>Ùkùczka pòdrukùczka</i>,<i> dze je starô klukùczka </i>itd.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1145, 2, 'Jezyk kaszubski', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>JĘZYK KASZUBSKI </b>(kasz. <i>kaszëbizna</i>), <i>etnolekt kasz</i>. (A. Majewicz), <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1094">dialekt kaszubski</a> (w nauce pol.) jest jednym z kilkunastu jęz. słow. Wyłaniał się on wolno z języków lech. i dialektów pom., ulegając jednocześnie niemal od zarania (ok. 1000 r.) wpływom dialektów pol., a potem także lit. polszczyzny. Najważniejszymi starszymi cechami wyodrębniającymi kaszubszczyznę są m.in.: rozwój ps. *<i>ę</i> ≥ <i>i</i>, potem też <i>ë</i> (np. <i>jastrzib</i>, <i>jastrzëba</i>), <span>®</span> kaszubienie (np. <i>sedzec</i> ‘siedzieć’), szwa (np. <i>Kaszëbë</i>), <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1080">afrykatyzacja</a> k’ g’ ≥ <i>cz dż</i> (np. <i>taczé nodżi</i> ‘takie nogi’). Istnieje od dawna w wielu odmianach dialektalnych jako <i>kaszëbskô</i> albo <i>rodnô mòwa</i>, a jako język ogólny, częściowo normatywny zaczął się okresowo kształtować w poł. XVI w. na Pom. Zach. (S. Krofej, M. Brüggemann), a potem w nawiązaniu do tego przerwanego procesu od poł. XIX w. na Pom. Gd. w wyniku świadomej decyzji i działałności F. Ceynowy. Od tego czasu jest on stale <i>in statu nascendi</i> i zarazem ciągle niemal tożsamy z kaszubszczyzną literacką, tj. językiem kasz. piśmiennictwa, a więc także z małym zakresem poliwalencji i w niewielkim stopniu znormalizowany, najbardziej w sferze ortografii, częściowo też w sferze fleksji. Takie stanowisko wynika z wiązania tu pojęcia <i>język</i> z grupą etniczną i kulturową (nie: z państwem i narodem), zwł. zaś ze świadomością odrębności warunkowanej m.in.: dostateczną swoistością samej sfery języka, posiadaniem osobnego piśmiennictwa, świadomym rozwijaniem jęz., lit. i własnej kultury, znaczną osobliwością w dziedzinie obyczajów, nastawieniem na odrębność zarówno spontanicznie, tj. wśród szerokich rzesz ludzi, jak też świadomie, tj. wśród elit i inteligencji. Swoistość obyczajów i poczucie odrębności jęz. wśród Kaszubów – np. trudność porozumiewania z sąsiadami W. Kuraszkiewicz, R. Zawiliński) i słowniki przekładowe – istnieją od dawna, rozwija się literatura, zwiększa zakres stosowania języka itd. Spis powszechny z 2002 wykazał 52600 używających kasz. na co dzień. W związku z <i>Europejską kartą języków</i> (podpisaną przez reprezentanta rządu pol. 12 V 2003 w Strasburgu) uchwała XV Zjazdu Delegatów ZK-P stanowi: „Perspektywicznym celem polityki w zakresie języka kasz. jest uznanie go za drugi oficjalny język na Kaszubach.” Na mocy sejmowej <i>Ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym </i>(z 6 I 2005; Dz.U. 2005 Nr 17 poz. 141.) kaszubski został językiem reg., co oznacza m.in.: obowiązek popularyzacji wiedzy o historii, kulturze i języku Kaszubów, zapewnienie kształcenia nauczycieli i wydawania stosownych podręczników, nauki języka kasz. w szkołach (dobrowolnie, na wniosek rodziców), a także możliwość używania go jako pomocniczego w urzędach gmin, w których co najmniej 20% mieszkańców posługuje się tym językiem (warunek ten spełnia dziś 10 gmin). Ponadto ustawa dopuszcza używanie dodatkowo kasz. <span>®</span> nazw miejscowości, obiektów fizjograficznych i nazw ulic, a także emisję w tym języku programów radiowych i telewizyjnych.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1146, 2, 'Jezyk pomorski', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>JĘZYK POMORSKI</b> <span>–</span> termin wprowadzony przez S. Ramułta w <i>Słowniku języka pomorskiego</i>,<i> czyli kaszubskiego</i> (K. 1893), aby „dać wyraz zapatrywaniom moim na stanowisko kaszubszczyzny w gronie języków słow., a zarazem przypomnieć niedobitkom Pomorzan stare a piękne ich nazwisko”. Nawiązał do tego F. Lorentz w <i>Gramatyce pomorskiej</i> (1927), a za nim F. Hinze, wprowadzając go obok „pomorszczyzna” na określenie „języka tubylczych Słowian, siedzących w pn. części tzw. Prus Zach. i w części wsch. niem. Pomorza”, choć „nie jest znana ludowi miejscowemu” . </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1147, 2, 'Jozki', NULL, '<div><b>JÓZKI</b> - <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1165">NAZWY ETNICZNE</a></div>', 0, NULL), (1148, 2, 'Kabatkowie', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>KABATKOWIE</b>, też kasz.<i>Kabatczi</i> (zapisy m.in. Ch.W. Haken 1780, też Ch.F. Wutstrack,K.C. Mrongowiusz 1823, też <i>Kab<span>ô</span>tk</i> 1868, <i>Sk<span>ô</span>rb</i> 89) o Kaszubach mieszkających między bagienną Pustynką i Łupawą a Łebą na pd. od jez. Łebsko, także <i>Kabatc<span>ë</span></i><i>║</i> <i>Kabatkòwie</i> Sychta SGK II 115. Mrongowiusz chciał m.in. ustalić, „czy ten lud nazywany jest <i>Kabatkami</i> (<i>Kabatker</i>) albo <i>Kaboatkami</i> (<i>Kaboatker</i>), <i>Kapotkami </i>(<i>Kapotker</i>) czy <i>Krabatkowie</i> (<i>Krabatker</i>)”; nazwę wiązał z ubiorem, por. <i>kab<span>ô</span>t</i> ‘kurtka męska’, częściej <i>kab<span>ô</span>tk</i> (gwary kabackie).</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1149, 2, 'Kalka jezykowa', NULL, '<div>autor: Edward Breza, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>KALKA JĘZYKOWA W KASZUBSZCZYŹNIE</b>, też <i>replika</i> lub <i>odbitka </i>(kasz. <i>mòwnô òdbitka</i>), niekiedy <i>klisza</i>, to wyraz lub wyrażenie złożone z rodzimych elementów, ukształtowanych jednak na wzór obcy, np. pol. <i>rzeczpospolita </i>z łac.<i> respublica</i>, <i>światopogląd</i> z niem.<i> Weltanschauung</i>. Wiele kalk mamy w terminologii nauk., np. rel. i gram.: ros. <i>priczaszczenije</i> z gr. <i>metoch<span>ē</span></i> ‘komunia św.’ i ‘imiesłów’, podobnie łac.<i> participatio</i> ‘uczestnictwo w ciele i krwi Chrystusa, tj. komunia’ i <i>participium</i> ‘imiesłów’ (połączenie cech odmiany <i>imion</i>, tj. przypadek i liczba, oraz <i>słów</i>, czyli czasowników, tj. czas i strona) itp., nazwy przypadków gramatycznych (terminologia gramatyczna), np. pol. <i>mianownik</i> z łac. <i>nominativus</i>, co z gr. <i>onomastik<span>ē</span></i>, kasz. <i>naz<span>é</span>w<span>ô</span>cz</i>; <i>rodz<span>ô</span>cz</i> ‘dopełniacz’ z łac. (casus) <i>genetivus</i>, co z gr. <i>genetik<span>ē</span></i> (<i>pt<span>ō</span>sis</i>). Dużo kalk w kaszubszczyźnie tworzonych było przez zrzeszeńców, np. <i>wsebl<span>ô</span>s</i> ‘introspekcja’ (z łac.<i> intra specto</i> ‘patrzę do środka, wnętrza’). Są to kalki leksykalne, obok których bywają kalki semant., tj. przypisywanie wyrazowi znaczeń, które ma w jęz. obcym, jak kasz. <i>chłop</i> ‘mąż’ z niem. <i>Mann</i> nie tylko ‘mężczyzna’, ale też ‘mąż’, pdkasz. <i>kòbi<span>é</span>ta</i> ‘żona’ z niem. <i>Frau</i> nie tylko ‘kobieta’, ale też ‘żona’, i gram., które naśladują schematy składniowe i frazeologiczne, jak kasz. <i>b<span>ë</span>c prz<span>ë</span> wòjskù</i> z niem. <i>bei der Wehrmacht sein</i>, nadużywanie strony biernej typu <i>je jidzóny</i>,<i> są w<span>ë</span>jachóny</i>, <i>tu leżi pies pògrzebóny</i> z niem. <i>hier liegt der Hund begraben</i>, czy w pol. łac. średniow. <i>virum ire</i> z pol. <i>wyjść za mąż</i>.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1150, 2, 'Kaszubienie', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>KASZUBIENIE</b> (kasz. <i>kaszëbienié</i>) ma dla językoznawcy wartość konstytutywną przy potwierdzaniu występowania kasz. mowy. Określa się tak zmianę spółgłosek <i>ś</i>,<i> ź</i>,<i> ć</i>,<i> dź</i> na <i>s</i>,<i> z</i>,<i> c</i>,<i> dz</i>, np. <i>sedzec</i>, <i>scana</i>, <i>zemia</i> (pol. <i>siedzieć</i>,<i> ściana</i>,<i> ziemia</i>), która dokonać się mogła między XIII i XVII w., najwcześniej w 2. poł. XII w., tj. po przejściu *<i><span>ť</span></i> *<i><span>ď</span></i> w <i>ć</i> <i><span>з</span></i>’, a przed zmianą krótkiego <i>i</i> w <i><span>¶</span></i> (szwa kaszubskie), które pojawia się tylko po spółgłoskach twardych, a jest np. <i>c</i><i><span>¶</span>xò</i>, <i>xò<span>з</span></i><i><span>¶</span>c</i>. K. zostało filol. poświadczone u Krofeja (1586), np.<i> cemny</i>,<i> dzecach</i>, <i>niedzele swięta</i>,<i> spiewany</i>. Przyczyną k. jest tendencja do uproszczenia systemu spółgłoskowego w zakresie elementów niewystarczająco zróżnicowanych, tj. syczących <i>s z c <span>з</span></i>, szumiących <i><span>š</span> <span>ž</span> <span>č</span> <span>з</span></i> (dawniej powszechnie palatalnych) i ciszących<i> ś ź ć <span>з</span></i>’; kaszubszczyzna ostatni szereg w pełni zdyspalatalizowała, gdy pozostały pol. obszar jęz. w pełni spalatalizował. Zjawisko to cofa się na pd., na Zaborach, np. w spieszczeniach <i>babùś</i>,<i> babùsia</i>, <i>dziaduś</i>.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1151, 2, 'Kaszubska mowa', NULL, '<div><b>KASZUBSKA MOWA</b> (<i>kaszëbskô mòwa</i> in. <i>rodnô mòwa</i>) - <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1145">JĘZYK KASZUBSKI</a></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1152, 2, 'Kaszubszczyzna literacka', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>KASZUBSZCZYZNA LITERACKA</b> (kasz. <i>lëterackô kaszëbizna</i>) ma pierwsze próby własnego piśmiennictwa z poł. XVI w. na Pom. Zach. (np. S. Krofej), które od poł. XIX w. rozwija się na Pom. Gd. (F. Ceynowa). Piśmiennictwo stworzone przez Ceynowę zaistniało w określonej sytuacji poł. XIX w., w czasie Wiosny Ludów, a więc dążeń narodowych, jęz. i kult. Czechów, Słowaków, Łużyczan i innych ludów, objętych ideami słowianofilskimi, według których wszystkie narzecza słowiańskie są dialektami jednego jęz. słowiańskiego. Kaszubi mogli uznać prawo do własnego języka tym bardziej, że Polska również była w niewoli. Kaszubszczyznę uznano też za zaporę przed germ., a rozwój piśmiennictwa najpierw miał budzić dumę szczepową, umacniać świadomość etniczną i sprzyjać postępowi cywilizacyjnemu Kaszubów, potem służył bardziej przekazywaniu ich bogactwa kult. i tożsamości. Kaszubszczyzna lit. ma zatem swego „ojca”, Ceynowę, który podjął swe działania, mając też na uwadze jako wzorce zabytki kasz. z Pom. Zach., gdzie w dobie reformacji zaistniała potrzeba rozwoju piśmiennictwa rel. w języku wiernych. Stworzył alfabet i ortogr., swoją normę jęz. (np. gramatykę), dał próbki różnorodnych tekstów, bazując na kaszubszczyźnie wyniesionej z domu, a więc północnej (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1132">gwara żarnowiecka</a>). Od tego czasu kaszubszczyzna lit. jest celowo uprawianym środkiem porozumiewania się i ciągle „w stanie stawania się”. Ściśle wiąże się z piśmiennictwem, gdyż w każdym pokoleniu był to dotąd język kilku lub kilkunastu literatów, mówiących jeszcze w zasadzie swoimi lokalnymi kasz. odmianami. Piśmiennictwo kasz. dowodzi, iż w procesie normalizacji kaszubszczyzny ważną rolę odgrywała dążność do dominacji m.in. takich cech, jak: 1. typ <i>cwiardi</i> i <i>m<span>ô</span>łcz<span>ë</span>c</i>; 2. typ <i>c<span>ë</span>zy</i>, <i>redosc </i>i<i> jerzmò</i>, <i>kòtk </i>i<i> kùńc</i> czy <i>klic </i>i<i> wzyc</i>; 3. <i>ń </i>w typie <i>gruńt</i>,<i> hańdel</i>;4. wymowa <i>rz</i>, też w typie <i>gbùrztwò</i>,<i> l<span>é</span>karztwò</i>;5. typ <i>kam</i>(<i><span>ë</span></i>)za <i>kami</i>(<i>é</i>)<i>ń</i> i typ <i>anatomij<span>ô</span></i>; 6. narz. l.p. z ‑<i>ę</i><i>║ ‑ã </i>za ‑<i>em</i>, np. <i>Bògę</i><i>║ Bògã</i>; 7. narz. l.m. z ‑<i>ima</i><i>║‑<span>ë</span>ma</i>,<i> ‑ama</i>:<i> taczima dobr<span>ë</span>ma kòniama</i>, miejsc. l.m. ‑<i><span>ë</span>ch</i>: <i>swòj<span>ë</span>ch dobr<span>ë</span>ch</i>; 8. odmiana przymiot. typu <i>wiesel<span>é</span></i>,<i> ‑<span>é</span>gò</i>; 9. daw. dop. ‑<i><span>é</span>hò</i>, ewentualnie ‑<i><span>é</span>wò</i>; 10. biernik zaimków typu <i>jã</i>,<i> naszã</i>; 11. cz. ter. typu <i>pitajã</i>,<i> pitajesz</i>; 12. tryb rozk. typu <i>nies<span>ë</span></i>,<i> robi</i>; 13. cz. przeszły typu <i>jem pis<span>ô</span>ł</i>,<i> jes pis<span>ô</span>ł</i> i skrócenia w 3. os. r.ż. typu <i>da</i>,<i> zaczã</i>; 14. wyrazy złożone typu <i>òchl<span>ë</span>d<span>ë</span>tk</i>,<i> kùmméster</i>,<i> stalata </i>(autentyczne i neol.); 15. urzeczownikowione przymiot. i imiesł. typu <i>bòląc<span>é</span></i> ‘rana’,<i> l<span>ë</span>stowi</i> ‘listonosz’; 16. derywaty typu <i>adresa </i>i <i>rozwij</i>; 17. produktywność: a) przedrostków <i>òt-</i>:<i> òtmiana</i>; <i>s-</i>: <i>smrok</i>; <i>są</i>-: <i>sąbagni<span>ô</span></i>; b) przyr.: ‑<i>unk</i><i>║‑<span>ë</span>nk</i>:<i> rat<span>ë</span>nk</i>; ‑<i>ota </i>obok ‑<i>osc</i>:<i> mòdrota</i><i>║ mòdrosc</i>; ‑<i>izna</i><i>║ ‑<span>ë</span>zna</i>: <i>słabizna</i>;<i> ‑itwa</i><i>║ ‑<span>ë</span>twa</i>: <i>grz<span>ë</span>bitwa</i>; ‑<i>ba</i>: <i>ùczba</i>; ‑<i>ã</i>:<i> swiniã</i>; ‑<i>iszcze</i><i>║ ‑szcze </i>obok ‑<i>iskò</i><i>║ ‑skò</i>:<i> kal<span>ë</span>szcze</i>; ‑<i><span>é</span>ra</i>:<i> garn<span>é</span>ra</i>; ‑<i><span>é</span>rowac</i>:<i> bad<span>é</span>rowac</i>;<i> ‑iwac</i><i>║ ‑<span>ë</span>wac </i>obok ‑<i>owac</i>:<i> w<span>ë</span>s<span>ë</span>p<span>ë</span>wac</i>; c) czasowniki zdrobniałe, np. <i>róbkac</i>,<i> róbk<span>ô</span>j</i>; d) czasowniki wielokrotne typu <i>derac</i>,<i> derowac</i>; w ogóle tzw. podwójne typu<i> prz<span>ë</span>b<span>ô</span>czëwac</i>; 18. <span>®</span> imiesłowy <i>pisząc</i>(<i><span>ë</span></i>),<i> zrobiwsz<span>ë</span></i>; 19. większa frekwencja strony biernej, np. <i>móm zrobion<span>é</span></i> ‘zrobiłem’; 20. użycie spójników: <i>ab<span>ë</span></i>,<i> cht<span>ë</span>ren</i>,<i> co</i>,<i> jaczi</i>; <i><span>ë</span></i>,<i> <span>ë</span>ż</i>(<i>le</i>), <i>jiże</i>; 21. proporcje między słownictwem autentycznym i „dotworzonym”; 22. udział słownictwa konkretnego lud. i abstrakcyjnego, najczęściej zapożyczanego z polszczyzny lit.; 23. stosunek do germanizmów: znane w mówionej kaszubszczyźnie (przeważnie z gwar dniem.) czy zapożyczone z niemczyzny lit. Kaszubszczyzna charakteryzująca się przewagą i znacznym ujednostajnieniem choćby części wymienionych wyżej znamion – przy jednoczesnym braku wybitnie lokalnych – wykazywać będzie większe lub mniejsze oddalenie od konkretnej kaszubszczyzny mówionej, zbliżenie zaś do polszczyzny lit., która w dziejach kaszubszczyzny lit. pełni(ła) podobną – pozytywną i negatywną – rolę, jak kiedyś łac. w formowaniu pol.; jej unifikujący wpływ wzmacniają takie instytucje, jak: Kościół, administracja, szkoła (oświata), piśmiennictwo.</div>\r\n<div><b><i> </i></b></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1153, 2, 'Kaszuby', NULL, '<div><b>KASZUBY</b> – <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1094">DIALEKT KASZUBSKI</a>, <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1100">DWUJĘZYCZNOŚĆ</a> (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1088">BILINGWIZM</a>) KASZUBÓW, <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1135">GWARY KASZUBSKIE</a>, <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1145">JĘZYK KASZUBSKI</a>, <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1226">ZRÓŻNICOWANIE KASZUBSZCZYZNY</a></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1154, 2, 'Końcówki fleksyjne', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>KOŃCÓWKI</b> <b>FLEKSYJNE W KASZUBSZCZYŹNIE</b> (kasz. <i>fleksjowé kùnôszczi</i>) tworzą formę fleks., sygnalizując jej funkcję składniową. K. przypadków jest w kaszubszczyźnie więcej niż w pol., gdyż zachowały się daw. dualne w funkcji l.m., a zatem liczniejsze są końcówki równoległe, np.<i> ‑ama</i> obok ‑<i>ami</i>, np. <i>chłopama</i><i>║ chłopami</i>. Repartycja końcówek jest często inna niż w pol. (dodatkowo komplikowana geogr.), np. w dop. l.p. męskich ‑<i>a</i> (na pewno żywotne) obok ‑<i>u</i>, np. <i>chłopa</i>,<i> psa</i>; w cel. l.p. męskich ‑<i>u</i> obok ‑<i>owi</i>, np. <i>psu</i><i>║ psowi</i>. Konsekwencją kaszubienia jest występowanie w miejsc. l.p. rzeczowników r.m. z tematami na ‑<i>s</i>, ‑<i>z</i> końcówki ‑<i>u</i>, np. <i>nosu</i>,<i> wòzu</i>. Podobnie motywowane jest ‑<i>e</i> w mian. l.m. r.m., np. <i>nose</i>,<i> wòze</i>, oraz w miejsc. l.m., np. <i>kòse</i>,<i> kòze</i>. W dop. l.m. wszystkich rodzajów często występuje ‑<i>ów</i> (obok ‑<i>ø</i>), np. <i>skrzëniów</i><i>║ skrziń</i>,<i> kùrów</i><i>║ kùr</i>,<i> òknów</i><i>║ òczen</i>, choć w odmianie pisanej rzadziej. W bier. l.p. r.m. rozstrzyga żywotność, w bier. l.m. męskich osobowość, a zatem jak w pol. Archaiczne są np.: cel. l.m. ‑<i>ama</i>, np. <i>chłopama</i>; w narzęd. l.m. rzadko ‑<i>mi</i>, np. <i>kòńmi</i>,<i> wółmi</i>, rzadko ‑<i>i</i>, np. <i>chłopi</i>,<i> gòdi</i>,<i> Jastri</i>,<i> knôpi</i> (obok regularnej ‑<i>ami</i> i ‑<i>ama</i>); też archaizmami są <i>rãkóma</i>, <i>dwasta</i>. W kaszubszczyźnie. pn. zachował się archaiczny mian. l.m. r.n. <i>jiczmë</i> ‘jęczmień’, wg którego w kaszubszczyźnie lit. używa się też <i>kamë</i>, <i>krzemë</i>,<i> płomë</i>,<i> rzemë</i>. Nowatorskie są, np. cel. l.p. r.m. ‑<i>omù</i>║ ‑<i>emù</i> na pn.-wsch. typu <i>kòniomù</i><i>║ kòniemù</i>,<i> ùczniomù</i><i>║ ùczniemù</i> obok <i>kòniu</i><i>║ kònië</i>, <i>kòniowi</i>,<i> ùczniowi</i>. Lokalne warianty fonetyczne, np. pn.-zach. ‑<i>ã</i> w narzęd. l.p. wobec dominującej ‑<i>em</i>, np. <i>Bògã</i><i>║ Bòdżem</i>, <i>nosã</i><i>║ nosem</i>; pn.-wsch. dop., cel. i miejsc. l.p. <i>miodë</i>,<i> jedwabië</i> wobec <i>miodu</i>,<i> jedwabiu</i>. Końcówki osobowe w cz. ter.: w 1. os. l.m. obok regularnej ‑<i>më</i> i częstej ‑<i>ma</i> też pdkasz. ‑<i>m</i>, np. <i>jidzem</i>,<i> widzym</i>; w 2. os. rozróżnia się formy z ‑<i>ta</i> jako pluralne, gdy formy z ‑<i>ce</i> jako pluralis maiestaticus, np. <i>jidzeta</i> ‘idziecie’ wobec <i>jidzece</i> ‘Wy idziecie’. Formy archaiczne wraz z wariantami fonet. obok nowszych występują w trybie rozk., np. <i>robi</i><i>║ prosë</i> obok <i>rób</i>. Brak w kaszubszczyźnie k. tzw. ruchomych czasu prze., nie licząc typu <i>żem</i>,<i> żes</i>,<i> żesmë</i>,<i> żesta</i> na pograniczu z Kociewiem. W kaszubszczyźnie lit. próbuje się ograniczać niektóre końcówki, zwł. warianty fonet., jak to pokazują <i>Wskôzë kaszëbszczégò pisënkù</i> E. Gołąbka. Lit. Br-Tr 112-29. </div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1155, 2, 'Koniugacja', NULL, '<p> </p>\r\n<div>autor: Edward Breza, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>KONIUGACJA W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(łac. <i>coniugatio</i>, tj. łączenie, spajanie, kasz. <i>czasowanié</i>,<i> kòniugacëjô</i>) w kaszubszczyźnie, czyli odmiana czasowników wyróżnia, jak i w innych jęz. fleksyjnych, formy osob. (<i>verba finita</i>) i nieosob. (<i>infinita</i>). Formami osobowymi są osoby (3), liczby (2): l.p. i l.m., bo <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1099">dualis</a> zanikł; czasy (3): czas ter., prze. i prz., niekiedy jeszcze zaprzeszły; tryby (3): oznajm., rozk. i przyp.; strony (3): czynna, bierna i zwrotna; w czasach prze., prz. i zaprzeszłym oraz w trybie przyp. też rodzaje: 3 w l.p.: r.m., r.ż., r.n., 2 w l.m.: męskoos. i niemęskoos. W pluralis występują ongiś dualne końcówki <i>‑ma</i>,<i> ‑ta</i>. Zakres użycia tych kategorii jest często inny niż w polszczyźnie, np. pod wpływem niem. częściej używa się strony biernej, np. <i>tu nie mdze wiele g<span>ô</span>dón<span>é</span></i>,<i> le chùtkò robion<span>é</span></i>; stronę bierną tworzy się też od czasowników nieprzechodnich, np. <i>tatk je w<span>ë</span>jachóny</i>,<i> m<span>ë</span>mka je do kòscoła jidzon<span>ô</span></i>. Tryb rozkazujący tworzy się także przy użyciu słowa modalnego <i>chcec</i>, np. <i>chcem<span>ë</span> le so zaż<span>ë</span>c</i> ‘zażyjmy tabaki’, także <i>chcem<span>ë</span> s<span>ã</span> mòdl<span>ë</span>c</i> ‘módlmy się’,<i> chem<span>ë</span> so jic k<span>ã</span>pac</i> ‘chodźmy się kąpać’. Pod względem morfol. kaszubszczyzna używa wśród jęz. słow. także wiele środków archaicznych, jak np. czasownika posiłkowego i daw. odmiany czasownika <i>rosc</i>:<i> rosc<span>ã</span></i>,<i> roscesz</i>,<i> rosce</i>...; form nieściągniętych czasu ter. typu <i>cz<span>ë</span>taj<span>ã</span></i>, <i>graj<span>ã</span></i>. Na pn. Kaszub występuje również archaiczny tryb rozk. z wygłosowym ‑<i>i</i>║ ‑<i><span>ë</span></i>, np. <i>gòni</i>, <i>pùsc<span>ë</span></i>, a także czas prze. złożony typu <i>jem</i>, <i>jes w<span>ë</span>gr<span>ô</span>ł</i>, preferowany w kaszubszczyźnie lit. Z form nieosobowych w języku mówionym nie stosuje się imiesłowów przysłówkowych, używanych za to od czasów Ceynowy w kaszubszczyźnie lit., np. ...<i>choba le vłosn<span>ô</span> matka rodzon<span>ô</span></i>,<i> prz<span>ë</span> pjers<span>ë</span> go v<span>ë</span>chovavsz<span>ë</span></i>,<i> godkę jego rozumjała</i>. <i>Czując<span>ë</span> taką godkę ludze sę nad Remusem litovel<span>ë</span> </i>(A. Majkowski). W miejsce pol. form na ‑<i>no</i>, ‑<i>to</i> używa się form osob., np. <i>zaprosel<span>ë</span> nas na wiesel<span>é</span></i> ‘zaproszono...”; <i>zamkl<span>ë</span> sklep</i> ‘zamknięto...’, <i>zagrelë marsza</i> ‘zagrano...’</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1156, 2, 'Konsonantyzm', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>KONSONANTYZM W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>kònsonatëzna</i>) Dla całej kaszubszczyzny przyjąć można następujący system spółgłoskowy, zawierający 24 lub 25 spółgłosek (kasz. <i>spółzwãków</i>, <i>kònsonantów</i>), gdyż <i>rz</i> (<i>ř</i>) występuje częściej lub rzadziej na niektórych terenach,</div>\r\n<div>\r\n<div>a) wargowe (<i>lëpné</i>): <i>p b f w m</i></div>\r\n<div>b) <span> </span>zębowe (<i>zãbné</i>): <i>t d s z c dz n</i></div>\r\n<div>c) dziąsłowe (<i>dąsłowé</i>): <i>sz ż cz dż l r </i>(<i>rz</i>)</div>\r\n<div>d) <span> </span>średniojęz. (<i>strzédnojãzëczné</i>): <i>ń</i></div>\r\n<div>e) tylnojęz. (<i>tilnojãzëczné</i>):<i> k g ch</i></div>\r\n<div>f) półsamogłoski (<i>półsamòzwãczi</i>): <i>j ł</i></div>\r\n</div>\r\n<div>zwł. u najstarszego pokolenia. Aż 16 spółgłosek wchodzi w pary bezdźwięczna : dźwięczna, a mianowicie: <i>p</i> : <i>b</i>, <i>f</i> : <i>w</i>, <i>t</i> : <i>d</i>, <i>s</i> : <i>z</i>, <i>c</i> : <i>dz</i>, <i>sz</i> : <i>ż</i>, <i>cz</i> : <i>dż</i>, <i>k</i> : <i>g</i>; poza nimi zostają półotwarte (tj. <i>m n r l ł</i>) i <i>ch</i>, chociaż ostatnia w określonych sytuacjach może mieć fakultatywny odpowiednik dźwięczny, np. <i>dobriγ dzecy</i>. Opozycja twarda : miękka dotyczyć może tylko <span>®</span> wargowych, np. <i>p</i> : <i>p</i>’, <i>b</i> : <i>b</i>’ itd. Tylnojęz. <i>k</i> <i>g</i> są właściwie tylko twarde, alternując z nowymi miękkimi <i>ć</i> <i>dź</i> (pd.) bądź miękkimi<i> cz</i> <i>dż</i> (pn.), zlewającymi się z daw. miękkimi dziąsłowymi <i>cz</i> <i>dż</i>, alternującymi z <i>k</i> <i>g</i> (np. <i>m<span>ã</span>ka</i> : <i>m<span>ã</span>cz<span>ë</span>c</i>,<i> m<span>ã</span>czi</i>), prócz których funkcjonują nadto miękkie<i> sz</i> <i>ż</i>, alternujące z <i>ch</i> <i>g</i>, np. <i>mùcha</i> : <i>mùsze</i>, <i>noga</i> : <i>nóżka</i>. Miękkie <i>ch</i>’ występuje rzadko i lokalnie (<i>marchiew</i>), wymieniając się na palatalne <i>ś</i> bądź <i>sz</i>, np. <i>marsiew</i>║ <i>marsziew</i>. Wyraźnym ograniczeniom, zwł. na pn.-wsch. podlega dystrybucja <i>ń</i>, np. <i>granca</i>, <i>swinsczi</i>, <i>kón</i>. Ograniczeniom na tymże obszarze podlega przede wszystkim częstotliwość <i>ł</i> w wyniku <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1089">bylaczenia</a>, np. <i>losos</i>, <i>stól</i>. Na pd.-wsch. pojawiają się nowe <i>ś</i> ź w spieszczeniach typu<i> babùsia</i>.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1157, 2, 'Kontaminacja', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>KONTAMINACJA</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>kòntaminacëjô</i>,<i> krzëżowanié</i>) to skrzyżowanie dwu faktów jęz., z których powstaje fakt trzeci równofunkcyjny. We fleksji przykładami są: rzadka na pd. końcówka cel. l.p. ‑<i>owiu</i> (np. <i>psowiu</i>) z ‑<i>owi</i> (np. <i>psowi</i>) )( ‑<i>u</i> (np. <i>psu</i>) czy osobliwa dla pn.-wsch. końcówka ‑<i>omù</i><i>║ ‑emù</i> z ‑<i>ow</i>i )( ‑<i>omù</i><i>║ ‑emù</i> (<i>kòmù</i>,<i> temù</i>), np. <i>kòniomù</i>,<i> ùczniomù</i>; końcówka ‑<i>më</i> w 1. os. l.p. cz.ter. z daw. ‑<i>m</i> (np. <i>przejdziem</i>,<i> rzucim</i>) )( zaimek <i>më</i> (np. <i>rzucymë</i>), także ‑<i>ma</i> z daw. ‑<i>m</i> )( ‑<i>wa</i> (np. <i>róbwa</i>), np. <i>jidzema</i>. Najczęściej kontaminacje zachodzą w słowotwórstwie, frazeologii i słownictwie, np. <i>żiletka</i> )( <i>gòlëc</i> ≥ <i>gòlëtka</i>;</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1158, 2, 'Kontrakcja', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>KONTRAKCJA W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(in. ściągnięcie, kasz. <i>scygnienié</i>) dwu sąsiednich samogłosek lub rozdzielonych <i>j</i> przebiegała w kaszubszczyźnie podobnie jak w pol., z ograniczeniami znanymi z gwar pol. obszaru jęz., a mianowicie: zaimki typu <i>mòja</i>,<i> swòja</i>,<i> twòja</i>; czas. <i>bòjec sã</i>,<i> stojec</i>; odmiana części czas. typu <i>znajã</i>,<i> znajesz</i>,<i> znaje</i>, <i>rozmiejã</i>, ‑<i>ejesz</i>, ‑<i>eje</i> (czas ter.). Osobliwością Kaszub pn. i śr. są formy 3. os. lp. r.ż. i 2. os. l.m. r.męskoos. czasu prze. <i>widza</i>, <i>wz<span>ã</span></i>, w których ‑<i>a</i> i ‑<i>ã</i> pochodzi ze ściągnięcia grup ‑<i>ała</i>, ‑<i>ãła</i>. Formy skrócone istnieją obok pełnych. Typ <i>biédzëła sã</i>, <i>gòniła</i>, <i>robiła</i> ≥ <i>biédza sã</i>, <i>gònia</i>, <i>robia</i> (w odmianie mówionej kaszubszczyzny lit.) zlewa się z 1. os. czasu ter. <i>robi<span>ã</span></i>. Samogłoska z kontrakcji jest akcentowana i artykułowana nieco dłużej (już bez ścieśnienia). </div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1159, 2, 'Kosznajdrzy', NULL, '<div>autor: Edward Breza, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>KOSZNAJDRZY</b> to potomkowie osadników niem., sprowadzonych przez komtura tucholskiego i Jana z Osnabrück, rajcę, a potem burmistrza chojnickiego (w księgach Chojnic w l. 1436-71) do 7 wsi: Ciechocin, Kamionka, Ostrowite, Piastoszyn, Granowo, Lichnowy, Sławęcin, potem też Obrowo. W szerszym pojęciu należy tu dalszych 11 lub 12 wsi, a wśród nich są wsie: a) czynszowe (kmiece, książęce): Silno, Ostrowite, Duża Cerkwica (często <i>Cerekwica</i>), Piastoszyn, Granowo, Lichnowy; b) szlacheckie (rycerskie): Angowice (dyskusyjna), Doręgowice (pisane często pod wpływem niem. <i>Deręgowice</i>), Jerzmionki (zwane też <i>Jęczmionki</i>), Niwy, Ogorzeliny i Zamarte (tu diecezjalny dom penitencjarny i pensjonat dla księży emerytów); c) kościelne, stanowiące własność abpa gnieźnieńskiego (podległe archidiakonowi w Kamieniu): Dąbrówka, Obkas, Kamionka, Sławęcin – i d) jezuickie, np. Moszczenica. Region ten, leżący w dzisiejszym pow. chojnickim i tucholskim, odznaczający się żyznymi glebami, nazywa się <b><i>Kosznajderią</i></b>, por. <i>Kòsznéderëjô</i> i <i>Kòsznéder</i> (1893 Ramułt); nie zapisał jej wcześniej np. F. Ceynowa, a K. Nitsch na <i>Mapie dyalektów polskich i pogranicznych polsko-kaszubskich w Prusiech Zach. po lewej stronie Wisły z 1905</i> (w: Nitsch WPP) umieścił nazwę <i>Kosznajdry</i>. Pochodzenie nazwy <i>Kosznajdr</i>(<i>z</i>)<i>y</i>, <i>Kosznajderia</i> nie zostało dotąd zadowalająco objaśnione. W zbiorach O. Kolberga (zob. Kolb Dzieła 228) mamy frantówkę z 1869 z rymem: „Głośne z kośnych pól <i>Kośniewie</i>, z łęgów i swych krów <i>Kociewie</i>”, a do miana <i>Kośniewie</i> zdaje się nawiązywać w 1830 N.G. Bennwitz, gdy mówi, że Polacy nazywali niem. osadników z Silna, Ostrowitego, Ciechocina, Piastoszyna, Sławęcina i Obrowa <i>Koschnewen</i> lub <i>Koschenewjen</i>, co potem przekształcono w <i>Koschneiderei</i>. Zdaniem P. Panskego etnonim, tj. w tym wypadku nazwa grupy etn. ma pochodzić od świadka dokumentu sporządzonego w 1484 na zamku w Tucholi, Jana Kośniewskiego (Joanne <i>Kossnewsky</i>); byliby to (niejako) „ludzie Kośniewskiego”. H. Frischbier wywodził <i>Koschneiderei</i> z <i>kosynier</i> (por. SGP Karłowicza). Inni próbowali wiązać z podstawą <i>kośne</i> (pola), gdzie zboża ścina się nie sierpem, tylko <i>kosą</i>, co przykładem <span>®</span> etymologii lud., ale J. Treder rozumie to topograficznie (wedle analogii do <i>Krajna</i> : (<i>s</i>)<i>kraj</i>) od (<i>u</i>)<i>kośny</i> ‘krzywy, pochyły’ (por. głuż. <i>kosa</i> ‘krzywość, ukośne położenie’ i <i>na</i> <i>ukos</i> ‘krzywo’, stp. <i>na ukoś</i> ‘krzywość’), znaczenie utrwalone w <i>kosznajdroch</i> ‘człowiek koślawy, mający krzywe nogi’: <i>łazy jak taczi kòsznajdroch</i> (Sychta SGK II 217). Kosznajdrzy mówili odmianą dialektu dniem. (<i>Niederdeutsch</i> lub <i>Plattdeutsch</i>); por. w <i>Remusie</i> <span>®</span> A. Majkowskiego: „Kòszniédrzë, gôdką nóm cëzy, krëwią blisczi, bò białczi z Kaszëb bierzą.” Osobliwości tego dialektu próbował tłumaczyć ks. J. Rink w swoich kilku pracach, ale – bez wykształcenia językoznawczego – wyraża się bardzo nieprecyzyjnie i niekomunikatywnie. Od strony leksykalnej można by poznać właściwości tego dialektu z pracy J. Rinka, dotyczącej nazw miejscowych i terenowych Kosznajderii, mianowicie <i>Die Orts</i>=<i> und Flurnamen der Koschneiderei</i>, D. 1926. Quellen und Darstellung zur Geschichte Westpreussen, Bd 12.). Kosznajdrzy byli kat. (przybyli na ziemie pom. przed reformacją), wśród sąsiadów mieli opinię ludzi pracowitych, kontaktowali się z okolicznymi Kaszubami i Borowiakami, często dochodziło do małżeństw mieszanych, stąd spotykane u nich drobnoszlacheckie nazwiska kasz. i borowiackie, nie tylko od ich wsi <i>Doręgowice</i> – <i>Doręgowski</i>, pisani też <i>Deręgowski</i>, ale także <i>Czarnowski</i> z <i>Czarnowa</i> pod Brusami, <i>Gockowski</i> z <i>Gockowic</i> w pow. chojnickim, <i>Lutomski</i> z <i>Lutomia</i> w pow. tucholskim, <i>Prądzyński</i> z <i>Prądzonki</i> w pow. chojnickim i <i>Żaliński</i> z <i>Żalna</i> w pow. tucholskim; również nazwiska niem., które przynieśli na Pomorze, rozprzestrzeniały się poza Kosznajderię, np. <i>Wollenschläger</i>, spolszczone <i>Wolszleg</i>(<i>i</i>)<i>er</i> na ‘tego, co kijanką bił w runo owcze, myjąc je w rzece czy jeziorze’, spotyka się dziś często na Kociewiu; to samo dotyczy nazwisk odimiennych i równych nazwom miejscowości. Zżyci z sąsiadami musieli opuścić ich i swoje gospodarstwa po ostatniej wojnie (l. 1945-50) w wyniku dążności do stworzenia państwa jednonarodowego.</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1160, 2, 'Krubany', NULL, '<p><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n<w:WordDocument>\r\n<w:View>Normal</w:View>\r\n<w:Zoom>0</w:Zoom>\r\n<w:TrackMoves />\r\n<w:TrackFormatting />\r\n<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>\r\n<w:PunctuationKerning />\r\n<w:ValidateAgainstSchemas />\r\n<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>\r\n<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>\r\n<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>\r\n<w:DoNotPromoteQF />\r\n<w:LidThemeOther>PL</w:LidThemeOther>\r\n<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>\r\n<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>\r\n<w:Compatibility>\r\n<w:BreakWrappedTables />\r\n<w:SnapToGridInCell />\r\n<w:WrapTextWithPunct />\r\n<w:UseAsianBreakRules />\r\n<w:DontGrowAutofit />\r\n<w:SplitPgBreakAndParaMark />\r\n<w:DontVertAlignCellWithSp />\r\n<w:DontBreakConstrainedForcedTables />\r\n<w:DontVertAlignInTxbx />\r\n<w:Word11KerningPairs />\r\n<w:CachedColBalance />\r\n</w:Compatibility>\r\n<w:BrowserLevel>MicrosoftInternetExplorer4</w:BrowserLevel>\r\n<m:mathPr>\r\n<m:mathFont m:val="Cambria Math" />\r\n<m:brkBin m:val="before" />\r\n<m:brkBinSub m:val="--" />\r\n<m:smallFrac m:val="off" />\r\n<m:dispDef />\r\n<m:lMargin m:val="0" />\r\n<m:rMargin m:val="0" />\r\n<m:defJc m:val="centerGroup" />\r\n<m:wrapIndent m:val="1440" />\r\n<m:intLim m:val="subSup" />\r\n<m:naryLim m:val="undOvr" />\r\n</m:mathPr></w:WordDocument>\r\n</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"\r\nDefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"\r\nLatentStyleCount="267">\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid" />\r\n<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading" />\r\n</w:LatentStyles>\r\n</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>\r\n<style>\r\n/* Style Definitions */\r\ntable.MsoNormalTable\r\n{mso-style-name:Standardowy;\r\nmso-tstyle-rowband-size:0;\r\nmso-tstyle-colband-size:0;\r\nmso-style-noshow:yes;\r\nmso-style-priority:99;\r\nmso-style-qformat:yes;\r\nmso-style-parent:"";\r\nmso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;\r\nmso-para-margin:0cm;\r\nmso-para-margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-pagination:widow-orphan;\r\nfont-size:11.0pt;\r\nfont-family:"Calibri","sans-serif";\r\nmso-ascii-font-family:Calibri;\r\nmso-ascii-theme-font:minor-latin;\r\nmso-fareast-font-family:"Times New Roman";\r\nmso-fareast-theme-font:minor-fareast;\r\nmso-hansi-font-family:Calibri;\r\nmso-hansi-theme-font:minor-latin;\r\nmso-bidi-font-family:"Times New Roman";\r\nmso-bidi-theme-font:minor-bidi;}\r\n</style>\r\n<![endif]--></p>\r\n<p style="text-align: justify;" class="MsoNormal"><b style="">KRUBANY</b> <span style="font-size: 10pt;">– </span><a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1165">NAZWY ETNICZNE</a></p>\r\n<p class="MsoNormal"> </p>', 0, NULL), (1161, 2, 'Labializacja', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>LABIALIZACJA W KASZUBSZCZYŹNIE</b> (kasz. <i>labializacëjô</i>) to zaokrąglenie warg przy wymowie samogłosek, związane z <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1101">dyftongizacją</a>, właściwość gwar Polski pd.-zach., w kaszubszczyźnie fonologiczna, tj. różnicująca znaczenia, np. <i>na pôlu</i> [m.in. wym. <i>polu</i>] ‘palu’ : <i>na p<sup>u</sup>olu</i> ‘polu’, <i>płot</i> : <i>p<sup>u</sup>ot</i> ‘pot’.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1162, 2, 'Liczba', NULL, '<div><b>LICZBA</b> (kasz. <i>lëczba</i>) funkcjonuje współcześnie w kasz. jako kategoria gram. w opozycji: <i>pòjedinczô</i> <i>l</i>.– pojedyncza; <i>wielnô</i> <i>l</i>., <i>trójn<span>ô</span> wiel<span>ë</span>na</i> – mnoga; daw. też istniał <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1099">dualis</a>.</div>\r\n<div>autor: Jerzy Treder, modyfikacje i uzupełnienia Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1163, 2, 'Makaronizowanie', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>MAKARONIZOWANIE</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>polega zwykle na polonizowaniu bądź germanizowaniu, co zdarza się nierzadko nieświadomie w odmianie mówionej, jak dowodzi np. anegdota uczn.: „W jimnazji we Wejrowie béł przed wòjną za wòznégò taczi Naczk, co wiedno tak knôpóm grozył pòlaszącë, czej òni gò nie chcelë słëchac: Ti smarkaczu, jak ti sã nie poprawisz, to ja ci wstrzimóm swiadectwo, bo pan direktor tilko podpisuje, a ja sztãplujã.” (Sychta SGK V 294). Oto makaronizowany wierszyk: „Meine Mutter matka jechała nach die sztatka, kaufte Messer, noża, szlacht die Ziege, koza.” (tamże, s. 293). Jako zabieg celowy zachodzi w kaszubszczyźnie lit. w tzw. stylizacji jęz., np. u H. Derdowskiego, A. Majkowskiego, A. Łajming. Znany jest felieton A. Labudy <i>Żukowo – wies pańskô</i>: „Jidącë bez Żukowo czëjã, jak jedna takô baba szkalëje na swojã żôrotną córeczkã: Tyle razy czi gadam, że masz mówicz doma i w szkole po polsku. A ty nie chcesz tego czucz, co czi mamusza radży. To sobie wnykaj w ten twój szady łep! Gdy jeszcze raz bendę miała czité, że bendżesz z dzeczmi gadacz po kaszubsku, to czi szpéri uczidnę [...] Gdy bendżesz tak dobrze w szkole mówicz po polsku jak twoja mamusza, tej bendżesz zbieracz dicht same piontki!” </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1164, 2, 'Metateza', NULL, '<div>autor: Ewa Rogowska - Cybulska, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>METATEZA</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(przestawka, kasz. <i>przestawienié</i>) polega na przestawieniu w wyrazie kolejności głosek lub sylab: a) bezpośrednio ze sobą sąsiadujących (metateza bezpośrednia), np. <i>pòwróz </i>║ <i>pòrwóz </i>(Puckie) ║ <i>prowóz</i> (Zabory), <i>arbata</i> ║ <i>rabata</i> (Kępa Żarnowiecka), <i>zaradela</i> (Puckie, Zabory) ║ <i>razadela</i> (Puckie), b) niesąsiadujących ze sobą (metateza na odległość), np. <i>saradela</i> (Gochy) ║ <i>saladera</i> (Borowo w Kartuskiem). Jest to proces stosunkowo rzadki, typowy dla gwar, toteż jego rezultaty raczej nie wchodzą do kaszubszczyzny lit. Wyższą frekwencję w kaszubszczyźnie lit. niż w gwarach kasz. ma natomiast brak metatezy ps. grupy <i>TǎrT</i> w <i>TorT</i> (czyli jedynie jej wzdłużenie w <i>TarT</i>). Odczuwanie tego procesu jako cechy typowo kasz. sprawia, że oprócz dawnych, znanych z gwar (zwł. pnkasz., rzadziej śrkasz.) form <i>bardawica</i>, <i>bardówka</i> ‘brodawka’, <i>marwiszcze</i> ‘mrowisko’, <i>parmiéń</i> ‘promień’, <i>parpac</i> ‘paproć’, <i>skarnia</i> ‘skroń’ itp. w twórczości kasz. pisarzy występują neologizmy archaizujące, np. <i>barń </i>‘broń’, <i>warbel</i> ‘wróbel’. Natomiast rezultatem traktowania wyrazów z nieprzestawioną grupą <i>TarT</i> jako form gwarowych są hiperpoprawne formy <i>grónk</i> za <i>garnk </i>‘garnek’, <i>grósc</i> za <i>garsc</i> ‘garść’ (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1136">hiperyzmy jęz.</a>).</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1165, 2, 'Nazwy etniczne z kaszub', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>NAZWY ETNICZNE Z KASZUB </b>ukazują aktualny zasięg, topografię oraz zróżnicowanie kult. i jęz. tej krainy. Nadrzędna dziś nazwa <i>Kaszëbë</i> (duce <i>Cassubie</i> w bulli Grzegorza IX z 19 III 1238), rzadziej nowsza <i>Kaszëbskô</i>, sięga chyba daw. czasów, niżby to wskazywały jej pierwsze zapisy z XIII w. Najpierw odnosiła się ona do terenu, określając jego ówczesną fizjografię, jeśliby ją wywodzić za S. Kujotem (<i>Pomorze polskie</i>. <i>Szkic</i>..., 1874, s. 312) od zanikłego wyrazu <i>kaszuby</i> ‘wody niezbyt głębokie wysoką trawą porosłe’, a zatem choronim <i>Kaszuby</i> staje wśród nazw typu <i>Bory </i>od <i>bór</i>, <i>Kujawy</i> od <i>kujawy</i> ‘piaski lotne’, <i>Polska</i> od <i>polska</i> ‘obfitująca w pola’ itp. Nazwa ta wyodrębniała ów teren i lud spośród Pomorza i Pomorzan, przy czym nazwa <i>Pomorze</i> (Zemuzil dux <i>Pomeraniorum </i>1046) pochodzi od <i>pomorze</i> ‘kraj wzdłuż morza położony, sięgający po morze’, stąd zaś <i>Pomorzani</i>e (1046). Kaszubi znają nazwę <i>Pòmòrskô</i> (por. w nasze <i>Pommorske</i> 1643 Pontanus) na Pomorze Zach., także <i>Pòmrë</i> (z niem. <i>Pommern</i>), od której tworzy się etnonim <i>Pòmrôcë</i> lub <i>Pòmòréncë</i> (<i>Pomarenkowie</i> A. Fischer), określający sąsiadów ze zgermanizowanych części Pom., poza którym pozostawali zrazu wymarli <span>®</span> <i>Słowińcy</i> zamieszkujący ziemię zwaną też <i>Słowińskô</i>. Nazwę tę łączyć trzeba z przymiot. <i>Slawiesky</i> i <i>Słowięski </i>(Krofej 1583, Pontanus 1643) i objaśniać od etnonimu <i>Słowianin</i>, jakim na pograniczach etn. i jęz. w różnych miejscach Europy obcy (tu: Germanie) określali sąsiadującą czy podbitą ludność słowiańską. Teren nadmorski zwany jest <i>Mòrskô</i> i zamieszkują go <i>Morzanie</i>. Część pn.-wsch. to <i>Bëlôczi</i> (<i>Běllěci</i> 1856 Hilferding), zajmowana przez <i>Bëlôków</i>, nazwanych tak przez sąsiadów od wymowy kasz. <i>béł</i> (pol. <i>był</i>) jako <i>bél</i>, gdyż wymawiają kasz. (i ogpol.) <i>ł</i> jak <i>l</i>, np. <i>môli losos</i> ‘mały łosoś’. Część Bylaków nosi swe nazwy od zatrudnienia, np. <i>Rëbôcë </i>siedzący na <i>Rëbôkach</i> (płw. Hel, gdzie nie było koni) i <i>Kònicë</i> na <i>Kòniznie</i>, in. <i>Gbùrë</i> (nad Zatoką Pucką), czyli od <i>gbùr</i> ‘rolnik’. Względnie urodzajnym glebom Kępa Pucka zawdzięcza nazwę <i>Sëté Stronë</i>, a oboczna nazwa <i>Zapùckô</i> określa położenie. Stąd na zach. leży <i>Zabłocé</i> (Kępa Swarzewska), mianowicie za Bielawskim i Puckim Błotem, gdzie żyją <i>Zabłocónie</i>. Wysoczyzna na wsch., tj. Kępa Oksywska nosi nazwę <i>Wësoczi Krôj</i> (1655), w którym żyją <i>Kòzlôcë</i> lub <i>Kòzlarze</i>. Na pn.-zach. wyodrębnia się <i>Żarnowizna</i> i <i>Krokòwizna</i>, nazwy utworzone od centralnej wsi klasztornej i par. <i>Żarnowiec </i>i od centrum posiadłości grafów Krokowskich, tj. wsi <i>Krokòwa</i>, wokół której żyją <i>Krokòwianie</i>. Począwszy od wsi Mechowo w Puszczy Darżlubskiej na pn. po wieś Szemud w kier. pd. środkiem Kaszub ciągnie się obszar zwany <i>Lesôczi</i> (od <i>las</i>), gdzie siedzą <i>Lesôcë</i>. Na pd.-zach. od niego leżą <i>Wrzosë</i>, zwane tak od dominacji wrzosu porastającego piaszczystą glebę, uprawianą przez <i>Wrzosôków</i>. Ich sąsiadami na wsch. są <i>Glëniôcë</i>, mieszk. <i>Glënów</i> (pol. <i>glina</i>) wokół Żukowa. Obszar Mirachowskich Lasów zwany jest <i>Józkami</i>, mianowicie od wyrazu <i>józczi</i>, oznaczającego okolice odludne, a na tych lasami pokrytych pagórkach siedzą <i>Józcë</i>, zamieszkujący częściowo już tzw. <i>Barabónë</i>, których nazwa pochodzi od <i>barabónë</i> ‘kąty zapadłe’ (por. <i>baraban</i> ‘bęben’, tu topograficznie). Kaszuby śr. charakteryzuje znaczna liczba miejscowości z członem <i>Huta</i>, np. <i>Nowa</i> i <i>Stara Huta</i>, <i>Sierakowska Huta</i>, skąd dla mieszk. ukuto kulturową nazwę <i>Hëtnicë</i>; te huty (węgiel drzewny, smoła, potas) powstawały zwł. w XVII i XVIII w. Kaszubi z Zaborów określają ich nazwami <i>Dochë</i>,<i> Kòdochë</i>,<i> Ledochë</i>, tj. od używanych przez nich wyrazów: <i>doch</i> ‘przecież’, <i>kò</i> ‘ponieważ’, ‘nuże’, <i>le</i> ‘tylko’. Kaszuby pd. cechują choronimy topograficzne. Najstarszy z nich to <i>Zabory</i> (in <i>Sabor</i> 1292, terra <i>Zaborensis</i> 1299) od wyrażenia <i>za borem</i>, tj. Borami (Tucholskimi); od niej urabia się etnonim <i>Zabòrôcë</i> (por. nazw. <i>Zaborowski</i>). Okolice Dziemian, Leśna, Brus, Wiela i Karsina zwą się <i>Krëbanë</i> (1920), zajmowane przez <i>Krëbanów</i> lub też daw. <i>Kùrbanów</i>, a zatem od wyrazu <i>kùrban</i> ‘gliniany garnek do przechowywania tłuszczów, por. stp. <i>kòrban</i> ‘pudełko np. na lep, na sieci’, dłuż. <i>karban</i><i>║</i> <i>kùrban</i> ‘skrzynia bez wieka, korytowato wydrążone drzewo’ itp.; nazwa nawiązuje zatem do zatrudnienia, mniej do właściwości języka mieszk. (por. <i>Kòszarze</i> pod Lipuszem od wyrabiania koszy). Część zach. zwie się <i>Gachy</i>, kasz. <i>Gôchë</i> (1921), gdyż są <i>to gachy</i>, tj. nieużytki rolne; od niej etnonim przybiera formę <i>Gôchòwie</i><i>║ Gôchòwianie</i>. Nazwy te są rzadko używane.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1166, 2, 'Neologizm', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>NEOLOGIZM</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>neòlogizna</i>) to element jęz. nowy, niespotykany wcześniej w języku, w zakresie: a) fonetyki, np. <i>barń</i> ‘broń’ (Heyke) i <i>òbarna</i> ‘obrona’ (Trepczyk) z grupą <i>TarT</i>; <i>zwiarti</i> ‘zawzięty’ (Trepczyk), por. pol. <i>zwarty</i> i rozwój sonantu *<i><span>ŕ</span></i>; <i>szołm</i> ‘hełm’(Majkowski), por. stp. <i>szłom</i> i kasz. kontaminację sonantów *<i>l</i> i<i> *l</i>’; b) fleksji: <i>redac</i> (Heyke) (≤ <i>redowac</i>) wg <i>kùp</i>(<i>i</i>)<i>ac</i>; c) słowotw., np. <i>samòùczba</i> ‘nauka własna’, <i>zn<span>ë</span>kba</i> ‘spęd’ (Trepczyk); d) fraz., np. kalki z pol. <i>w mòkl<span>ë</span>znie skarni</i> (= pol. <i>w pocie czoła</i>); <i>zgr<span>ô</span>w rozgrzeszi spòsób</i> (= pol. <i>cel uświęca środki</i>). Najczęściej mówi się o neol. słownikowych, np. w Sychta SGK: <i>ks<span>ã</span>ż<span>ë</span>cznik</i> ‘lunonauta’ (Kępa Swarzewska); <i>lodz<span>ë</span>c</i> ‘o lodówce: obniżać temperaturę’; <i>madola</i> ‘w języku dzieci: pomidor’ (Szemud); <i>m<span>ë</span>rgaska</i> ‘biegaczka’; <i>òbsecznik</i> ‘kosiarz koszący zboże z brzegu pola...’ (pn.); <i>ówsnop<span>ã</span>dny</i> ‘żart. o pojeździe konnym’ (Puckie); <i>pòmùchl<span>ô</span>k</i> ‘patroszący ryby’ (Przymorze); <i>pòpch</i> ‘zapęd’ (Puckie); <i>sz<span>ë</span>drińc</i> ‘nowoczesny taniec’ (Puckie); <i>ùszacher</i> ‘utarg’ (pn.); <i>w<span>ë</span>legnica</i> ‘wylęgarnia’; z okresu I wojny światowej <i>tratot</i> ‘samolot’ (Kępa Żarnowiecka). Mają one swoją geogr. Częściowo Sychta zarejestrował tzw. literackie, np. <i>radelión</i> ‘aparat radiowy’ (facecjonista Paweł Miotk). Oto inne ich przykłady dość rozpowsz.: <i>òdroda </i>‘odrodzenie’,<i> roda</i> ‘przyroda’, <i>stalata</i> ‘wieki’, <i>widzałi</i> ‘okazały’, <i>wsebl<span>ô</span>s</i> ‘introspekcja’, <i>wsecz<span>ë</span>c<span>é</span></i> ‘doznania wewnętrzne’. Gdy chodzi o kaszubszczyznę lit., to brak ich w zasadzie u Ceynowy i Derdowskiego, nieco pojawia się u młodokaszubów, zwł. Heykego i w <i>Remusie</i> Majkowskiego. Szczególnie jednak tworzyli je zrzeszeńcy, np. Labuda i Trepczyk (np. <i>kùmkôrz</i> ‘rzeźbiarz’ od <i>kùmac</i> ‘rzeźbić’, pierwotnie ‘żłobić’, gdy <i>żłobiôrz</i> od <i>żłobic</i> u Sychty), co spotykało się z krytyką, np. J. Karnowskiego: „Nowotwory językowe (w słownictwie) Labudy mogą człowieka nieraz doprowadzić do rozpaczy. Dawniejsi Czesi w porównaniu do niego to karły.” (C. Obracht-Prondzyński, <i>Jan Karnowski</i> (<i>1886-1939</i>), Gd. 1999, s. 261). Obfituje w nie zwł. jego <i>Słowôrz kaszëbskò-pòlsczi</i> (1982), np. <i>banowiszcze</i> ‘stacja kolejowa’, <i>bezdejny</i> ‘bezmyślny’, <i>bieżan</i> ‘biegun’, <i>runita</i> ‘pisarz’ : <i>runic</i> ‘pisać’ od <i>runa</i> ‘litera’ (ostatnie też u Ceynowy). Nie sygnalizuje ich J. Trepczyk. H. Popowska-Taborska porównuje w tym względzie ok. 580 neol. w niewielkim słowniku A. Labudy z kilkudziesięcioma w ogromnym <i>Słowniku </i>B. Sychty z wyłącznie autentycznym słownictwem. Neologizmy tworzy się po to, aby nazwać nowe rzeczy i pojęcia. Kaszubszczyzna lit. potrzebuje ich więcej, gdyż kasz. leksyka gw., nakierowana na realia wiejskie, w pewnych zakresach zupełnie ich nie wytworzyła (np. abstrakta, nauka, sacrum), ponadto często chodzi o obronę tożsamości samego języka, a zatem przed wpływami obcymi, zwł. pol., np. <i>widzał<span>ô</span> g<span>ô</span>dka</i> obok <i>przimòwa</i> – pol. <i>oracja</i>; <i>bezsystemnota</i> – pol. <i>niesystematyczność</i>. W Lorentza <span>®</span> <i>Pomoranisches Wörterbuch</i> nierzadko opatrywane są kwalifikatorami: <i>künstlich</i> ‘sztuczne’ lub <i>Neubildung</i> ‘nowotwór’, np. <i>rozpart</i>, <i>rób</i> ‘Tat’, <i>zdar</i>, <i>wiada</i>. Szeroko rozumiany neol. to też neosemantyzmy i zapożyczenia.</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1167, 2, 'Neosemantyzm', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>NEOSEMANTYZM</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>neòsemantëzna</i>) to neol. semant., czyli dawny wyraz w nowym znaczeniu, np. z Sychta SGK: <i>kłosowac</i> ‘dwukrotnie młócić jęczmień maszyną’ (pn.) wobec ‘obijać cepami jęczmień z wąsów’; <i>kn<span>ô</span>p</i> ‘bot. kaktus’ wobec ‘chłopiec’ (Gowidlino); <i>las<span>é</span>wc</i> ‘partyzant leśny’ wobec ‘robotnik leśny’ (Puckie); <i>liwk</i> ‘część opony roweru...’ (pn.) wobec ‘kamizelka’; <i>łączba</i> ‘przewody elektr.’ wobec przestarz. ’łączność’ (Puckie); <i>òdpòcznica</i> ‘leżanka’ wobec ‘ława’ (Puckie); <i>p<span>ô</span>chniączka</i> ‘perfumy’ (śr.) wobec ‘zapach’ (śr., pd.); <i>plest<span>ô</span>cz</i> ‘odbiornik radiowy’ wobec ‘gaduła’; <i>szn<span>ë</span>rówka</i> ’snopowiązałka’ (pn.) wobec ‘stanik, gorset’; <i>zastawnik</i> ‘adwokat’ (Kartuskie) wobec przestarz. ‘obrońca’ (śr.). Lokalizacji geogr. brak przy określanych jako międzywoj.: <i>s<span>é</span>wnica</i> ‘siewnik’ wobec ‘płachta do siania’; <i>szaroch</i> ‘strażnik graniczny’ wobec ‘kot’; <i>szpartakùs</i> ‘lewicowiec’ (por. pol. <i>spartakus</i>); <i>szt<span>ã</span>plowac</i> ‘odbierać zasiłek dla bezrobot.’ Przykłady można by mnożyć. Neosemant. nierzadko pojawiają się też w kaszubszczyźnie lit., np. u Majkowskiego: <i>płosz<span>ë</span>dło</i> ‘rodzaj wozu’ wobec ‘lekki deszcz’ i ‘strach na wróble’; <i>szor</i> ‘nawałnica’ wobec ‘głębia w morzu lub jeziorze’; u Labudy: <i>chòchùlc</i> ‘adwokat’ wobec ‘złośl.: obrońca’; u Trepczyka: <i>w<span>ë</span>d<span>ô</span>wk</i> ‘wydanie utworu’ wobec ‘wydatek’; <i>òb<span>é</span>ńda</i> ‘powiat’ wobec ‘okolica’ i ‘nagana’; u Nagla np. <i>wzérnik</i> ‘telewizor’; u Sychty to <i>zdrzélnik</i> : <i>zdrzec</i>.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1168, 2, 'Nieosobowe formy czasownika', NULL, '<div><b>NIEOSOBOWE FORMY CZASOWNIKA</b> – <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1155">KONIUGACJA</a></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1169, 2, 'Norma językowa', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>NORMA JĘZYKOWA W KASZUBSZCZYŹNIE</b> (<i>jãzëcznô</i>,<i> mòwnô norma</i>)to zespół wszystkich środków jęz. (tj. głosek, morfemów, wyrazów, sposobów ich wymawiania i łączenia itp.), które są aktualnie używane zgodnie z aprobatą społ. przez wszystkich mówiących tym językiem. Nieprzestrzeganie n. j. grozi niezrozumieniem lub ośmieszeniem mówiącego. N. j. wynika ze zwyczaju i poczucia językowego. Kaszubi od dawna zdają sobie sprawę z tego, że różnie się mówi w poszczególnych stronach, co znajdywało wyraz w <span>®</span> nazwach etn., np. <i>B<span>ë</span>l<span>ô</span>c<span>ë</span></i>, <i>Drobòcë</i>,<i> Fejnkaszëbi</i>,<i> Gr<span>ë</span>bi Kasz<span>ë</span>bi</i>. W gwarach jednak n. j. przejawia się znacznie słabiej. N. j. w <span>®</span> kaszubszczyźnie lit. kształtowała się zrazu w oparciu o <span>®</span> gwarę żarnowiecką na pn. Kaszub (<span>®</span> F. Ceynowa), potem o gwary pdkasz. (<span>®</span> H. Derdowski), wreszcie śrkasz. (<span>®</span> młodokaszubi, np. A. Majkowski), zwł. z szerokim uwzględnieniem cech pnkasz. (<span>®</span> zrzeszeńcy, np. J. Trepczyk); m.in. tak z powodu aktywności na polu piśmiennictwa reprezentantów tego rejonu. N. kasz. jest ciągle mało wyrazista, bardzo elastyczna, w dużym stopniu nadal zależna od domowej (macierzystej) mowy mówiącego, jak też piszącego. Najbardziej odzwierciedla się ona w <span>®</span> pisowni kasz., mimo jej zmienności w czasie czy obowiązywania dziś dwu (!) wersji jednocześnie. N. w innych zakresach języka wymaga i trafnych opracowań teoret., i dłuższego czasu na upowszechnienie. Rozwiązania teoret. przyniosły ostatnio <span>®</span> <i>Wskôzë kaszëbsczégò piosënkù</i> E. Gołąbka i jego <i>Słownika</i> (2005), także <span>®</span> <i>Słownik języka pomorskiego</i>... Ramułta w nowej edycji J. Tredera (2003). Nie są one identyczne, ale mogłyby one być w pełni realizowane w odmianie pisanej kasz. (np. w wydawnictwach), a z niej przenikać do mówionej. Dla normalizacji nieodzowne jest, by ustalenia normatywnych gramatyk były przekazywane i wdrażane w procesie nauczania języka kasz. i uprawiania przez pisarzy w dobrej książce, przez dziennikarzy w codziennej prasie itd. Jednak ich praktyczne wyegzekwowanie w odmianie mówionej (np. w edukacji szkolnej) jest trudne przy ciągle dużym zróżnicowaniu wewnętrznym kaszubszczyzny. Por. tu choćby czytanie <i>Remùsa</i> przez Z. Jankowskiego (<span>®</span> kasz. w internecie) czy <i>Verba Sacra</i> przez D. Stenkę (<span>®</span> A. Sikora), a także recytacje tych samych tekstów przez osoby z różnych stron Kaszub, m.in. na <span>®</span> konkursie <i>Rodny mòwë</i> w Chmielnie. Rozważa się możliwość usankcjonowania dwu częściowo odrębnych norm, mianowicie w zakresie kilku wyrazistych cech: a) norma pnkasz. uwzględniająca akcent ruchomy i na ostatnią w typie <i>dobri</i>, bylaczenie i wymowę wąską nosówki typu <i>ę</i> – i b) norma śrkasz. z akcentem kolumnowym, niebylacząca i z szeroką wymową nosówki typu <i>ã</i>. W innych kwestiach obowiązywałaby jednolitość czy dążność do jednolitości, np. w zakresie <i>gadac</i>║ <i>gôdac </i>na rzecz <i>gadac</i>, <i>spiewac</i>║ <i>spiéwac</i> na rzecz <i>spiewac</i>; <i>kôzaniégò</i>║ <i>kôzaniô</i> na rzecz <i>kôzaniégò</i>; typ <i>znóny</i>║ <i>znany</i> na rzecz <i>znóny</i>; typ <i>kòtk</i>, <i>kùńc</i>, nie: <i>kòtek</i>, <i>kùniec</i>. Można zauważyć, że gdyby nie usiłowano zachować w kasz. lit. wielu archaizmów (np. typ <i>cëzy</i> i typ <i>wicy</i>, tryb rozk. z –<i>ë</i>), wówczas normalizacja mogłaby się okazać łatwiejsza.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1170, 2, 'Nosowość', NULL, '<div><b>NOSOWOŚĆ</b> – <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1195">SAMOGŁOSKI NOSOWE</a></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1171, 2, 'Odmiana przymiotnikowa', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>ODMIANA PRZYMIOTNIKOWA</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE</b> ogólnie przedstawia się jak w pol., ale zwraca uwagę występowanie w dop. l.p. obok końc. ‑<i>égò</i> także ‑<i>éwò</i>, a u F. Ceynowy (wg LGP właściwa <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1132">gwarze żarnowskiej</a>) ‑<i>éhò</i>, np. <i>dobrégò</i>, też <i>dobréw<sup>u</sup>e</i>, u Ceynowy <i>dobréhò</i>. W tekstach A. Hilferdinga brak przykładów odmiany przymiot. rzeczowników typu <i>kôzanié</i>,<i> wieselé</i>,<i> ż<span>ë</span>c<span>é</span></i>. Nie mówią o niej gramatyki F. Ceynowy, w którego tekstach są one wyjątkowe, np. przed<i> jedzenjim</i>, ale obok pò <i>jedzenju</i> (<i>Xążeczka dlo Kaszebov</i>, 1850). Ramułt we wstępie do swego <i>Słownika</i> potwierdza obok <i>zbòżô</i> też pnkasz. <i>zbòżégò</i>, ale w samym <i>Słowniku</i> takich form nie ma wcale, są nieliczne w narz. i miejsc. l.p. typu <i>łganim</i>, <i>pisanim</i>, wszakże obok częstszych typu <i>òpùszczeniu</i>, <i>żëcu</i>. (Bezzasadny spór o nie toczył z nim J. Karłowicz.) W tych przypadkach pojawiały się już u Słowińców, np. <i>picym</i> (Rudnicki). Poświadczają je teksty G. Bronischa, np. cel. <i>szczescemui</i>, <i>žëcīmuў</i>, narz. <i>žëcīm</i>, <i>m</i>’<i>öškāńim</i>. Dziś występują one częściowo w śrkasz., najczęściej jednak na północy, nad morzem. Punktem wyjścia tej odmiany (początki już u Krofeja: np. <i>mieszkanim</i>) – z analogii do przymiot. r.n. np. <i>żëcé</i> jak <i>dobré</i> – był narz. l.p. z końc. ‑<i>im</i>, np. <i>wieselim</i>, do czego por. pol. typ<i> podchorąże </i>≥<i> podchorąży</i>,<i> podchorążego</i>,<i> podchorążym</i>.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1172, 2, 'Odnosowienie', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>ODNOSOWIENIE</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(<i>denazalizacja</i>, kasz. <i>òdnosowienié</i>) zachodziło w ostatniej fazie istnienia gwar słowińskich i gwar kabackich, a poza tym żywe jest to na zach. Kartuskiego, na obszarze wsi: Klukowa Huta, Sulęczyno, Gowidlino, Sierakowice, Kowale, Kistowo, Łączyno, Zawory, Zgorzałe, Brzeźno, Skorzewo, Lipuska Huta, Zapceń, Kiełpino, Stara Huta, Kujaty, gdzie np. <i>dabòwi</i>, <i>jaz<span>ë</span>k</i>, <i>wabórk</i>, <i>zab<span>ë</span></i>, z czym często wiąże się zmiana barwy typu <i>joz<span>ë</span>k</i>, <i>zob<span>ë</span></i> – i dochodzi do identyfikacji dźwiękowej typu <i>wós</i> ‘wóz’ i <i>wós</i> ‘wąs’.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1173, 2, 'Okolicznik', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>OKOLICZNIK</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>òkòlnik</i>) miejsca, czasu, sposobu, przyczyny itd., czyli część zdania określająca zasadniczo okoliczności czynności, wyrażany jest – jak w jęz. pol. – rzeczownikiem lub inną częścią mowy (w ich roli) oraz bardzo często wyrażeniem przyimkowym, np. <i>Kòl stołowi nodżi leżi jigła</i>. <i>Naszi jachelë na</i>║ <i>w goscënã</i>. Bardzo często o. to połączenie przyimka z rzeczownikiem w miejsc., np. <i>Mieszkóm w lese</i>. – lub przysłówek, np. <i>Jaskùleczczi lôtają dzys niskò</i>. <i>Të sã jesz bòską nachòdzysz</i>. <i>Bãdzëta le terô chwilkã cëszkò</i>. <i>Òni le dzéń w dzéń balëją</i>. Podobnie jak przy <span>®</span> dopełnieniu częsta dla o. jest wymiana formy przypadkowej na połączenie przyimka z rzeczownikiem w określonym przypadku, np. <i>Drëdżégò dnia</i>║ <i>Na drëdżi dzéń òn przeszedł sóm</i>. <i>Nocą</i>║ <i>W nocë zwònë zaczãłë bic</i>. <i>Zëmą</i>║ <i>Òb zëmã je mało robòtë</i>.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1174, 2, 'Onomatopeiczne wyrazy', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>ONOMATOPEICZNE WYRAZY W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>ònomatopejowé słowa</i>) nierzadko są podstawą tworzenia nowych wyrazów, np. <i>ajkùla</i> ‘stara panna’ od <i>ajkac</i> ‘głaskać’; <i>aùka</i> ‘krew, ból, rana’ od <i>aù</i>(<i>a</i>) ‘wyrażenie bólu’; <i>baszk</i> ‘źrebię’ (pn.) od <i>basz</i>! ‘zawołanie owiec’; <i>cziwùt</i>! ‘naśladowanie głosu czajki’ i <i>cziwùt</i> (pd.) i <i>cziwùtka</i> ‘czajka’ (śr.), <i>fitac</i> ‘piszczeć’, <i>fita</i> ‘gąsię’, <i>fitka</i> ‘gąska’ od <i>fit</i>! ‘wykrzyknik naśladujący głos gęsi’, ‘wabienie gęsi’ (Luzino, Strzebielino);w języku dziecięcym<i> hija </i>‘koń’,<i> hijkac </i>‘powozić, jechać końmi’ od<i> hija </i>‘wykrzyknik zachęcający konia do ruszenia’; <i>liwùśka </i>‘gąska’,<i> liwùsiek </i>‘gąsior’ od<i> liwi</i> ‘wabienie gęsi’ (Zabory); <i>misk</i> ‘kotek’ od <i>mis</i>, <i>mis</i>! i <i>mi</i>,<i> mi</i>! ‘wabienie kota’; <i>pila</i> ‘gęś’, <i>pilka</i> ‘gąska’ od <i>pil</i>! ‘wyraz, którym przywołują gęsi’;<i> sys</i>(<i>k</i>) ‘źrebak’ od <i>sys</i>! ‘wykrzyknik, którym wabią źrebaka’; <i>trulôcz</i> ‘żuraw’ od głosu <i>tru lu</i>;<i> wùlka </i>‘gąska od<i> wùl</i>! wabienie gęsi’.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1175, 2, 'Orzeczenie', NULL, '<div>autor: Marek Cybulski, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>ORZECZENIE W KASZUBSZCZYŹNIE</b> podobnie jak w pol. wyrażone jest przez osobną formę czasownika, częściej jednak występuje w stronie biernej, np.<i> Tatk je przëjachóny</i> ‘przyjechał’; <i>Òn to mô zrobioné</i> ‘zrobił’. W zdaniach bezosob., gdy w pol. używamy tzw. czasowników niefleks., w kaszubszczyźnie często występują czasowniki modalne bez podmiotu, np. <i>W naszim krómie mòże wszëtkò kùpic</i>; pol. <i>W naszym sklepie można wszystko kupić</i>. W o. złożonym (imiennym) orzecznik rzeczownikowy częściej niż w pol. stoi w mian., np. <i>Kaszëba béł mój tatk</i> (B. Sychta); <i>Òn je ju chłop</i>; pol. <i>On jest już mężczyzną</i>, natomiast o. przymiot. niejednokrotnie przybiera postać krótką nieodmienną, np. <i>Mëmka je zdrów</i>; pol. <i>Mama jest zdrowa</i>.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1176, 2, 'Osoba', NULL, '<div><b>OSOBA</b> – <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1155">KONIUGACJA</a></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1177, 2, 'Palatalizacja tylnojęzykowych', NULL, '<div><b>PALATALIZACJA TYLNOJĘZYKOWYCH</b> – <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1080">AFRYKATYZACJA</a></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1178, 2, 'Pluralia tantum', NULL, '<div>autor: Edward Breza, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>PLURALIA TANTUM</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>to określenie językoznawcze, przyjęte z gram. łac., oznaczające rzeczowniki, które występują tylko lub najczęściej w l.m. W polszczyźnie i kaszubszczyźnie pluraliami tantum są np. <i>drzwi</i>,<i> dwi<span>é</span>rze</i>, <i>grabie</i>, <i>grable</i>, <i>wrota</i>, <i>wierzeje</i>, <i>spodnie</i>, <i>bùks<span>ë</span></i>, <i>narty</i>, <i>nart<span>ë</span></i>, <i>Kartuzy</i>, kasz. <i>Kartuz<span>ë</span></i>, <i>zaręczyny</i> i <i>zmówin<span>ë</span></i>,kasz. <i>stalata </i>‘długi okres czasu’. Używanie rzeczowników tylko w l.m. nie ma żadnych uwarunkowań pozajęz., rozstrzyga o tym zwyczaj jęz., jak dowodzą nazwy tych samych przedmiotów w różnych jęz., np. w kasz. (i pol.) tylko w l.m., zaś w jęz. niem. w obu liczbach: <i>dwi<span>é</span>rze</i> ‘drzwi’ : <i>die T<span>ü</span>r</i> (por. ros. <i>dv</i>’<i>er<span>ь</span></i>), <i>nożiczczi</i> ‘nożyczki’ : <i>die Schere</i>, <i>sónczi</i> ‘sanki’ : <i>der Schlitten</i>, <i>okùl<span>ô</span>r<span>ë</span></i> ‘okulary’ : <i>die Brille</i>, <i>skrz<span>ë</span>pczi</i> ‘skrzypce’ : <i>die Geige</i>, <i>bùks<span>ë</span></i> ‘spodnie’: <i>die Hose</i>, <i>trap<span>ë</span></i> ‘schody’ : <i>die Treppe</i>. Zwykle występują tylko w l.m. rzeczowniki oznaczające przedmioty używane parzyście lub częściej w większej ilości, np. <i>bót<span>ë</span></i> ‘buty’, <i>p<span>ô</span>córczi</i> ‘paciorki’, <i>str<span>é</span>fle</i> ‘pończochy’, <i>szach<span>ë</span></i> ‘kije’. </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1179, 2, 'Pluralis maiestati', NULL, '<div>autor: Edward Breza, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>PLURALIS MAIESTATI</b>(<b>CU</b>)<b>S</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>to in. l.m. godnościowa i dotyczy: 1. używania l.m. przez pojedynczą osobę, zajmującą zwierzchnie stanowisko, a więc przez króla, prezydenta, marszałka, dostojników kościelnych itd.; 2. zwracania się w l.m. do osoby pojedynczej szanowanej, jak ojciec, matka, dziadkowie, starsi, w ogóle do każdego, komu nie wypada mówić na <i>ty</i>. Po kasz. mówi się: <i>Tatkù</i>,<i> sadnice so</i>. <i>M<span>ë</span>mkò</i>, <i>W<span>ë</span> mie pòzwòlice jic na tuńce</i>? <i>Sąs<span>ô</span>dkò</i>,<i> pòż<span>ë</span>czce</i><i>║ pòżëczëce nama kąsk sol<span>ë</span></i>! Owo <i>W<span>ë</span></i> nie pochodzi z niem. <i>Sie</i>, lecz jest godnym pielęgnowania archaizmem słow. i wyrazem uszanowania rodziców, dziadków, starszych przez dzieci i młodzież oraz dorosłych w stosunku do nieznajomych. Formy takie występują w tekstach słowiń., np. „rzek wotcu: Nie <i>placzíce</i>...” (Hilf) – i Ceynowy (np. <i>Rozmova</i>), a także <span>®</span> Krofeja, które stosuje w swoim tłumaczeniu Biblii E. Gołąbek, np. <i>Panie</i>, <i>żel<span>ë</span> chcece</i>,<i> możece</i>...; <i>Ko m<span>ë</span> jedl<span>ë</span> i pil<span>ë</span> z Wami</i>, <i>a Wë jesce uczël<span>ë</span></i>... Odwrotną sytuację ujawnia tzw.<i> pluralis modestiae</i>, tj. l.m. skromności, gdy nie chcąc eksponować swego <i>ja</i>, konkluzje z rozumowania, stwierdzenia prawd ogólnych przypisuje się ogółowi zebranych, np.: <i>Wsz<span>ë</span>tc<span>ë</span> widzym<span>ë</span></i>,<i> że łeż to rzecz pl<span>ë</span>gaw<span>ô</span></i>. <i>Prz<span>ë</span>ch<span>ô</span>dóm<span>ë</span> do swiąd<span>ë</span></i>,<i> że tim bi<span>é</span>dnym mùszim<span>ë</span> pòmòc</i>. </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1180, 2, 'Podmiot w kaszubszczyźnie', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>PODMIOT W KASZUBSZCZYŹNIE</b>, szczególnie lit., funkcjonuje podobnie (też np. tzw. logiczny) jak w polszczyźnie, choć gdzie w niej tzw. p. domyślny, tam zwykle pojawia się zaimek osob., np. <i>Òn rzekł</i>,<i> ëż òn do nas przińdze</i>; w ogóle częściej wyraża się p., też „powtarza się” go czy podwaja, używając <i>to</i> lub mian. zaimków <i>ten</i>,<i> òn</i>, np. <i>To je gniotka ta jegò białka</i>. <i>Òn mie rzekł</i>,<i> ten chłop</i>. <i>Jô sã ceszã</i>,<i> co jô to zrobił</i>. <i>To òni ti chłopi to wëcerlë</i>... Właściwe to odmianie mówionej. Rzadziej występuje p. tzw. szeregowy i towarzyszący, np. <i>Òjc</i>,<i> matka</i>,<i> syn</i>,<i> córka</i>,<i> wszëtcë zachòrzëlë</i>. <i>Ten łãżnik sóm całi môl </i>‘gospodarstwo’ <i>z białką òbrobi</i>. W p. z grupą zawierającą liczebnik powyżej „4” często występuje składnia rządu, np. <i>To sétem lëdzy ùtonãło</i>. <i>Przëszło dwanôsce chłopów</i>.</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1181, 2, 'Polonizm', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>POLONIZM</b> (kasz. <i>pòlonizna</i>) to wyraz lub konstrukcja gram. przejęta z jęz. pol. Ze względu na niemal 10 wieków rozwoju razem z jęz. pol. jest ich w kaszubszczyźnie sporo, które zresztą dla wspólnej genezy trudno wyodrębnić. Najłatwiej o nie w słownictwie z frazeologią, np. <i>dreszcze</i> za <i>dergòtka</i>,<i> drżączka</i>,<i> ògrôżka</i>; <i>listonosz</i> za <i>brifka</i>,<i> lëstowi</i>; <i>òspa</i> za <i>òspice</i>,<i> gòsceje</i>; <i>nie bëc w cemiã biti </i>(Derdowski),<i> miewac zagraniô</i>, <i>przerastac kògòs ò całé niebò</i>,<i> kląc jaż ùszë wiãdną</i> itd. Mimo wszystko więcej ich spotyka się w kaszubszczyźnie lit., gdzie częściej pojawiają się tzw. <span>®</span> internacjonalizmy. </div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1182, 2, 'Polonizowanie', NULL, '<div><b>POLONIZOWANIE</b> (kasz. <i>polaszenié</i>) - <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1163">MAKARONIZOWANIE</a></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1183, 2, 'Prozodia kaszubska', NULL, '<div><b>PROZODIA KASZUBSKA</b> – <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1081">AKCENT</a>, <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1139">ILOCZAS</a>, <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1142">INTONACJA</a></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1184, 2, 'Przydawka', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>PRZYDAWKA W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>prz<span>ë</span>dónk</i>(<i>a</i>), <i>prz<span>ë</span>d<span>ô</span>wk</i>) określa rzeczownik, łącząc się z nim w związku zgody: tzw. przymiotna, np. <i>To je dobrô matka</i>. – i tzw. rzeczowna, np. <i>Do rzéczi Redë më ju nie doszlë</i>; związku rządu tzw. dopełniaczowa, np. <i>Ùje chëcz stoji wëżi</i>. – lub przynależności, np. <i>Òni mielë płot z délów</i>. <i>Zrobilë mù nos z marchwi</i>. P. przymiotna w mówionej kasz. często jest wyrażana zaimkiem, np. <i>ten</i>, <i>nen</i>, <i>jeden</i>, <i>jaczi</i>, <i>taczi</i>, np. <i>Ten òjc tégò głupégò sã ji zapitôł ò tã wies</i>. Rzadziej występuje p. dopełniaczowa, np. <i>Anczi córka ùmarła</i>. Nierzadko zastępuje ją p. przymiotna wyrażona przymiotnikiem dzierżawczym, np. <i>Anczëna córka ùmarła</i>. <i>Bednarzów syn ùczi sã za bednarza</i>. – lub p. przyimkowa, np. <i>Dôj mie</i> (<i>òd</i>) <i>tëch</i> <i>rib</i>. Częściej niż w polszczyźnie poprzedza ona wyraz określany, np. <i>Naczków Władi béł bëlnym drëchã</i>. <i>Szkólnegò córka chce bëc aptékôrką</i> .</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1185, 2, 'Przydech', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>PRZYIMEK</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>przëmiono</i>, <i>prz<span>ë</span>mión</i>(<i>k</i>), Ceynowa: <i>rzãdnik</i>) służy łączeniu wyrazów w związki wyrazowe, np. <i>pòsowa z délów</i>,<i> zadzewac w niegò</i>. Większość przyimków kasz. znana jest w polszczyźnie. Niektóre z nich mają jednak inny zakres użycia, np. <i>do</i> ‘cel, przeznaczenie’: ...<i>czim Svjętopółk do svehò kraju béł</i> (Ceynowa 1850). <i>Òstawi pôłnié do</i>║<i> dlô tatka</i>.; <i>dlô </i>= <i>na</i>: <i>Dlô tegò</i>║ <i>Na to je le jedna rada</i>. Do dawnych p. należą np. <i>liczi </i>‘(aż) do, (aż) po’: <i>Òna jemù sygô liczi remion</i>. (dziś pn.-wsch.); <i>ò</i>║<i>òb</i>: <i>ò</i>(<i>b</i>) <i>dzéń </i>‘we dnie, przez dzień’, <i>òb czas</i>, <i>òb lato</i>, <i>òb drogã</i>; <i>òkóm</i>(<i>a</i>) ‘przy, obok’ (pnkasz., śrkasz.):<i> Diôbeł z biédą òkòma jidą</i>.; (<i>ò</i>)<i>króm</i>:<i> Móm wszëtkò króm białczi</i>. <i>Wszëtcë bëlë òkróm cebie</i>.;<i> pòle </i>‘pod’: <i>Stojã</i> <i>pòle</i> <i>òknã</i>.;(<i>na</i>)<i>przékã</i>║ (<i>na</i>)<i>przéczi</i> ‘naprzeciw(ko)’:<i> Jô cë nigdë na przéczi nie przëszedł</i> ‘nigdy ci nic złego nie uczyniłem’. Nawiązują nieraz do daw. polszczyzny i innych języków słow., np. czeskiego czy dłuż. Do nowych należą m.in. zapożyczone, np. z niem. <i>bùten</i> i <i>ruten</i> ‘poza, na zewnątrz’: <i>bùten chëczi</i>; <i>jizbë ruten</i>, ‘nad miarę’ w idiomie <i>cos je bùten szëkù</i>. P.<i> kòl</i>(<i>e</i>) w połączeniach typu <i>Ta wies leżi</i> <i>kòl Gdyni</i> w funkcji niem. <i>bei</i>. Z lit. polszczyzny pochodzi <i>gwòli</i>, np. <i>gwòli swégò</i>,<i> gwòli zôróbkù</i> (Ceynowa, Derdowski). Tak odczuwane są też np. <i>mimò </i>wobec <i>nimò</i> czy (<i>na</i>)<i>przecyw</i>(<i>kò</i>) wobec (<i>na</i>)<i>procëm</i>(<i>kò</i>), <i>òbòk</i> wobec <i>òkòma</i>. One w odmianie pisanej są unikane, jak też znane z odmiany mówionej: <i>bez</i> ‘przez’: <i>Zajc przelecôł mie bez drogã</i>. (śrkasz., pdkasz.); <i>s</i>(<i>e</i>): <i>Pòj se mną</i> (pnkasz.), <i>wew</i>: <i>wew nocë</i>,<i> wew se</i>,<i> wew swiat</i> (sporad.); <i>zez</i>(<i>a</i>): <i>Ùgrzôłka</i> ‘piecuch’ <i>zeza pieca nosa nie wëtknie</i>. Zrzeszeńcy i np. A. Nagel używali p. <i>sprzëti</i> ‘(na)przeciw’: <i>Òn mieszkôł sprzëti nas</i>. Pnkasz. są warianty <i>nó</i>, <i>nód</i>, <i>zó</i> w połączeniu z niektórymi zaimkami jednosylabowymi, np. <i>nó miã</i>,<i> nód mie</i>,<i> zó to</i>. Do wtórnych p. należą złożone typu <i>kù</i> <i>reszce</i>║ <i>kùreszce</i>.</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1186, 2, 'Przyimek', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>PRZYIMEK</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>przëmiono</i>, <i>prz<span>ë</span>mión</i>(<i>k</i>), Ceynowa: <i>rzãdnik</i>) służy łączeniu wyrazów w związki wyrazowe, np. <i>pòsowa z délów</i>,<i> zadzewac w niegò</i>. Większość przyimków kasz. znana jest w polszczyźnie. Niektóre z nich mają jednak inny zakres użycia, np. <i>do</i> ‘cel, przeznaczenie’: ...<i>czim Svjętopółk do svehò kraju béł</i> (Ceynowa 1850). <i>Òstawi pôłnié do</i>║<i> dlô tatka</i>.; <i>dlô </i>= <i>na</i>: <i>Dlô tegò</i>║ <i>Na to je le jedna rada</i>. Do dawnych p. należą np. <i>liczi </i>‘(aż) do, (aż) po’: <i>Òna jemù sygô liczi remion</i>. (dziś pn.-wsch.); <i>ò</i>║<i>òb</i>: <i>ò</i>(<i>b</i>) <i>dzéń </i>‘we dnie, przez dzień’, <i>òb czas</i>, <i>òb lato</i>, <i>òb drogã</i>; <i>òkóm</i>(<i>a</i>) ‘przy, obok’ (pnkasz., śrkasz.):<i> Diôbeł z biédą òkòma jidą</i>.; (<i>ò</i>)<i>króm</i>:<i> Móm wszëtkò króm białczi</i>. <i>Wszëtcë bëlë òkróm cebie</i>.;<i> pòle </i>‘pod’: <i>Stojã</i> <i>pòle</i> <i>òknã</i>.;(<i>na</i>)<i>przékã</i>║ (<i>na</i>)<i>przéczi</i> ‘naprzeciw(ko)’:<i> Jô cë nigdë na przéczi nie przëszedł</i> ‘nigdy ci nic złego nie uczyniłem’. Nawiązują nieraz do daw. polszczyzny i innych języków słow., np. czeskiego czy dłuż. Do nowych należą m.in. zapożyczone, np. z niem. <i>bùten</i> i <i>ruten</i> ‘poza, na zewnątrz’: <i>bùten chëczi</i>; <i>jizbë ruten</i>, ‘nad miarę’ w idiomie <i>cos je bùten szëkù</i>. P.<i> kòl</i>(<i>e</i>) w połączeniach typu <i>Ta wies leżi</i> <i>kòl Gdyni</i> w funkcji niem. <i>bei</i>. Z lit. polszczyzny pochodzi <i>gwòli</i>, np. <i>gwòli swégò</i>,<i> gwòli zôróbkù</i> (Ceynowa, Derdowski). Tak odczuwane są też np. <i>mimò </i>wobec <i>nimò</i> czy (<i>na</i>)<i>przecyw</i>(<i>kò</i>) wobec (<i>na</i>)<i>procëm</i>(<i>kò</i>), <i>òbòk</i> wobec <i>òkòma</i>. One w odmianie pisanej są unikane, jak też znane z odmiany mówionej: <i>bez</i> ‘przez’: <i>Zajc przelecôł mie bez drogã</i>. (śrkasz., pdkasz.); <i>s</i>(<i>e</i>): <i>Pòj se mną</i> (pnkasz.), <i>wew</i>: <i>wew nocë</i>,<i> wew se</i>,<i> wew swiat</i> (sporad.); <i>zez</i>(<i>a</i>): <i>Ùgrzôłka</i> ‘piecuch’ <i>zeza pieca nosa nie wëtknie</i>. Zrzeszeńcy i np. A. Nagel używali p. <i>sprzëti</i> ‘(na)przeciw’: <i>Òn mieszkôł sprzëti nas</i>. Pnkasz. są warianty <i>nó</i>, <i>nód</i>, <i>zó</i> w połączeniu z niektórymi zaimkami jednosylabowymi, np. <i>nó miã</i>,<i> nód mie</i>,<i> zó to</i>. Do wtórnych p. należą złożone typu <i>kù</i> <i>reszce</i>║ <i>kùreszce</i>.</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1187, 2, 'Przymiotniki krotsze', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>PRZYMIOTNIKI KRÓTSZE W KASZUBSZCZYŹNIE</b>: a) rodzime, słow.: <i>gòdzén</i>, <i>nôłożen</i> ‘zwyczajny, przywykły’, <i>wôrt</i>, <i>zdrów</i>, <i>krziw</i> i <i>żiw</i> tylko we fraz., np. <i>bëc krziw</i> (<i>kòmùs</i>), <i>żiw</i>; ich kasz. specyfiką jest możliwość używania w r.ż. i r.n. oraz w l.m., np. <i>òn</i>(<i>a</i>),<i> òno je rôd</i>,<i> òni są redzy</i>;<i> òni bëlë winién</i>; b) zapożyczone z niem. <i>apart</i> ‘osobny’, <i>gwës</i> ‘pewien’, <i>karsz</i> ‘dumny’, <i>fòrsz</i> ‘przystojny’, <i>fejn</i> ‘ładny’, <i>klôr</i> ‘jasny’, <i>luz</i> ‘wolny’ (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1171">odmiana przymiotnikowa</a>).</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1188, 2, 'Przypadek', NULL, '<div><b>PRZYPADEK</b> (kasz. <i>przëpôdk</i>) – <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1092">DEKLINACJA</a></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1189, 2, 'Regionalizmy pomorskie', NULL, '<div>autor: Ewa Rogowska - Cybulska, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>REGIONALIZMY POMORSKIE</b> (pomoranizmy, daw. prowincjonalizmy pom.), czyli nieogólnopol. elementy językowe (głównie wyrazy i cechy fonet., rzadziej konstrukcje składniowe, derywaty słowotwórcze i formy fleksyjne) obecne w polszczyźnie mieszkańców Pomorza (Kaszub, Kociewia i Borów Tucholskich, tj. w granicach hist. Prus Królewskich) niezależnie od ich wykształcenia, nie należą – w odróżnieniu od regionalizmów warszawskich, krakowskich, poznańskich, białostockich, śląskich i dawnych kresowych (wileńskich i lwowskich) – do często wymienianych w pracach językoznawczych, nie zostały bowiem, podobnie jak w ogóle <span>®</span> polszczyzna na Pomorzu, dostatecznie zbadane. Mimo braku syntetycznych opracowań zdecydowanie więcej niż o pomoranizmach współczesnych wiadomo o pomoranizmach historycznych (<span>®</span> polszczyzna w Gdańsku), którym poświęcono m.in. 8 tomów serii pt. <i>Polszczyzna regionalna Pomorza</i> pod red. → K. Handke. Badaniom poddano regionalizmy występujące w różnego typu tekstach powstałych na Pomorzu w XVI-XIX w., pisanych w polszczyźnie lit.: w słownikach (np. Jana Cervusa z Tucholi – M. Karplukówna, Bartłomieja z Bydgoszczy – E. Kędelska, I. Kwilecka i H. Popowska-Taborska), w piśmiennictwie rel. (np. w kancjonałach pomorskich i <i>Perykopach smołdzińskich</i> – H. Popowska-Taborska, w <i>Małym katechizmie</i> Pontanusa – H. Kamińska, w <i>Biblii gdańskiej</i> – D. Bieńkowska i E. Umińska-Tytoń, w XVIII-wiecznych gdańskich kazaniach – E. Umińska-Tytoń, w modlitewnikach Kalwarii Wejherowskiej – I. Kępka), w dokumentach klasztornych (np. benedyktynek w Żarnowcu – J. Majowa), w tekstach kancelaryjnych (w lustracjach województwa pom. – E. Wrocławska, inwentarzach starostw puckiego i kościerskiego, księgach miejskich Łobżenicy, wilkierzach pom. i księgach sąd. kośc. – E. Breza, w inwentarzach starostwa skarszewskiego – J. Treder, w testamentach Jakuba i Joanny Wejherów – K. Handke), w podręcznikach, gramatykach, słowniczkach i rozmówkach do nauki języka pol. – R. Pawłowska, P. Zwoliński i E. Masłowska, w literaturze pięknej i pamiętnikach, np. A. Majkowskiego, J. Karnowskiego, J. Wybickiego, F. Sędzickiego, J. Dembieńskiego i N. Sulerzyskiego – E. Breza, w tekstach prasowych, np. w „Gryfie” – K. Handke, „Gazecie Gdańskiej” – J. Zieniukowa. Bibliografię prac poświęconych polszczyźnie pom. w XVI i XVII w., w tym regionalizmom pom., zestawiła A. Mioduska (PRP 4, s. 113-20). Wśród współczesnych pomoranizmów leksykalnych można wyróżnić (za K. Handke, <i>Cechy regionalne w polszczyźnie </i>„<i>Gryfa</i>”, PRP 2, 1991, s. 49-50): a) regionalizmy etnogr., czyli nazwy rzeczy i pojęć związanych z materialną i duchową kulturą regionu (zwł. Kaszub), np. <i>gbur</i> ‘chłop posiadający własną chatę i ziemię’, <i>gwiżdż</i> ‘kolędnik’, <i>bazuna</i>,<i> diabelskie skrzypce</i>, <i>burczybas </i>‘kasz. instrumenty muzyczne’, <i>stolem</i> ‘olbrzym’, <i>dygowanie</i> ‘tradycyjne bicie rózgami w poniedziałek wielkanocny’ – i b) regionalizmy właściwe, czyli regionalne synonimy wyrazów ogólnopol., np. <i>badziewie</i>║ <i>badziew </i>‘rzecz marnej jakości’, <i>badziewny</i> ‘byle jaki’, <i>szałerek</i> ‘szopa’, <i>zgniły</i> ‘leniwy’, <i>jo</i> ‘tak (potwierdzenie)’. W zakresie fonetyki charakter regionalny ma <span>®</span> fonetyka międzywyrazowa ubezdźwięczniająca, czyli tzw. fonetyka warszawsko-pomorska (np. <i>brat ojca</i>, <i>brat matki</i>). Regionalizmem fleksyjnym jest forma (<i>ten</i>) <i>Kaszuba</i> wobec ogpol. formy (<i>ten</i>) <i>Kaszub</i>. Wśród regionalizmów słowotwórczych wyróżnia się typ <i>ogrodnictwo</i> ‘gospodarstwo ogrodnicze’, <i>szewstwo</i> ‘zakład szewski’, <i>rzeźnictwo</i> ‘sklep rzeźniczy’, obejmujący nazwy lokatywne (zwł. nazwy zakładów rzemieślniczych i sklepów) tworzone przyrostkiem <i>‑stwo</i>. Regionalizmy pom. nawiązują zazwyczaj bądź do regionalizmów wielkopolskich (regionalizmy zachodniopol., np. <i>modrak</i> ‘chaber’), bądź do regionalizmów mazowieckich (regionalizmy pnpol., np. <span>®</span> fonetyka międzywyrazowa), rzadziej są to formy wyłącznie pomorskie, np. <i>badziewie</i>, <i>pustki</i>.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1190, 2, 'Rodzaj', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>RODZAJ W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>ôrt</i>:<i> chłopsczi</i>,<i> białogłowsczi</i>,<i> dzecny</i><i>║ strzédny </i>oraz<i> dwùpëłcowi</i>, np. <i>kaléka</i>) obejmuje odmienne części mowy i służy składni zgody; stan w kaszubszczyźnie bliski jest pol.: a) podmiot i orzeczenie typu: <i>ti dwaji bògati gbùrz<span>ë</span> robil<span>ë</span></i> obok <i>tich dwùch bògatëch gbùrów robiło</i> w opozycji do <i>te dwa czôrné psë sã gòniłë</i>; b) dopełnienie: <i>zabiła szterzech chłopów</i> wobec <i>pò szterë żaczi pòstawilë</i>; c) przydawka ma formę biernika daw. odm. niezłożonej: biernik l.m. męskos. równy dopełniaczowi: <i>móm tich dwùch dobrëch s<span>ë</span>nów</i>. Zauważyć należy ważniejsze różnice rodzajowe typu: (ten) <i>ùczeń</i><i>║ ùcznia</i>, (ta) <i>brwia</i>, <i>c<span>é</span>ń</i><i>║ céniô</i>,<i> diszla</i>,<i> marchew</i><i>║ marchwia</i>, <i>płëc</i><i>║ płuca </i>(pd.), <i>wesz</i><i>║</i> <i>wsza</i> (śr.), a także obecność w kaszubszczyźnie męskoosobowych form liczebników głównych typu <i>dwaji</i>,<i> trzeji</i>,<i> szterzej</i>.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1191, 2, 'Rozkaźnik', NULL, '<div><b>ROZKAŹNIK</b> – <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1215">TRYB ROZKAZUJĄCY</a></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1192, 2, 'Ruchome e', NULL, '<div><b>RUCHOME</b> <b><i>E</i></b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>– <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1143">JERY W KASZUBSZCZYŹNIE</a></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1193, 2, 'Rybaki', NULL, '<div><b>RYBAKI</b> – <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1165">NAZWY ETNICZNE</a></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1194, 2, 'Samogłoski nagłosowe', NULL, '<div><b>SAMOGŁOSKI NAGŁOSOWE</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>– <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1185">PRZYDECH</a>, <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1205">SPÓŁGŁOSKI PROTETYCZNE</a></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1195, 2, 'Samogłoski nosowe', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>SAMOGŁOSKI NOSOWE</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>nosowé samòzwãczi</i>) obecne w kaszubszczyźnie zostały opisane odmiennymi metodami w <i>Atlasie Językowym Kaszubszczyzny</i> i w monografii A. Ściebory. Samogłoska tylna <b><i>ą</i></b> przyjmuje brzmienie ustnego <i>o</i> (Wejherowskie, Kartuskie) lub częściej<i> ó</i><i>║ <span>ů</span></i>, a nawet<i> u</i>. W Puckiem wyróżnia(ła) się Jastarnia z Borem: a) w Borze barwa nosówki zależała od akcentu, mianowicie krótka nieakcent. typu <i>o</i>, np. <i>g<b>ò</b>l</i><i>Qba</i>,<i> p</i><i>Qk<b>a</b>ti</i>, nosówka długa akcent. typu <i>a</i>, np. <i>ksandz</i>, <i>bank</i> (pol. <i>bąk</i>), <i>pchnanc</i>; b) w Jastarni krótka <i>ą</i>, długa <i>Q</i>, także niezależnie od akcentu dla obu <i>e</i>, np. <i>gemsór</i>, <i>ksemżka</i>, <i>zemb</i>. Mimo że w Puckiem dominuje wymowa asynchroniczna, to synchroniczna jest częstsza niż przy <i>ę</i><i>║<span>ã</span></i>, a przed spółgłoską szczelinową przeważa. Na pd. od Puckiego wymawia się ją w zasadzie synchronicznie, ale na zach. Kartuskiego obocznie często z odnosowieniem, jak przy <i>ę</i>, czemu sprzyja podwyższenie artykulacji do <i>u</i>. Oto ważniejsze szczegóły: a) Niegdyś dominowała barwa <i>o</i>, <i>ó</i><i>║</i> <i>u</i>, ostatnia zwykle pod akcentem i przed tylnojęz.; b) W cz.prze. przed <i>ł</i>, <i>l</i>: na pn. następuje częściowy lub pełny rozkład nosowości, np.<i> wzón</i><i>║ wzųn</i>, <i>zdjón</i><i>║ zdjųn</i>, rzadziej nosowość jest synchroniczna typu <i>dął</i>, przy czym -<i>ł</i> często ginie, np. <i>scą</i> (pol. <i>ściął</i>), natomiast na pd. przeważa synchronia<i> rznął</i>, ale wzrasta częstość odnosowień, np. <i>ùcół</i><i>║ ùcuł</i>; c) W Jastarni jak przy <i>ę</i><i>║<span>ã</span></i> nosowość wyodrębnia się jako <i>m</i>, np.<i> ksemdz</i>, <i>wemtroba</i>, <i>wemż</i>. Kasz. <b><i>ę</i></b><b><i>║<span>ã</span></i></b>: przeważa wymowa szeroka, czyli archaiczne <i>a</i> nosowe (oddawane od 1996 literą <i><span>ã</span></i>), ale w Puckiem i na pn. Wejherowskiego ekspansywna jest wymowa wąska typu <i>e</i> (oddawana ewentaulnie literą <i>ę</i>), czemu towarzyszy zwykle rozłożenie nosowości, a zatem <i>gąs</i> ≥ <i>gęs </i>≥<i> gens</i><i>║</i> <i>g<span>é</span>ns</i>, zwł. przed spółgłoskami zwartymi i zwartoszczelinowymi, np. <i>tącza </i>≥<i> tęcza </i>≥<i> tencza</i><i>║</i> <i>t<span>é</span>ncza</i>. Ważniejsze szczegóły: a) Na całych Kaszubach przeważa wymowa synchroniczna, ale postępuje proces rozkładania, przy czym wyodrębniająca się spółgłoska nosowa dostosowuje się do miejsca artykulacji następnej spółgłoski; wyjątkiem jest znaczna liczba wymówień w Jastarni, gdzie rezonans nosowy przyjmuje zawsze wartość<i> m</i>, np. <i>ksemż<span>ô</span></i>, <i>prosamta</i>, <i>temcza</i> (poza tym wyodrębnia się spółgłoska miejscem artykulacji tożsama z następną, np. <i>prosanta</i>, <i>tenča</i>); b) Silnej nosowości dowodzą wtórne unosowienia typu <i>kl<span>ã</span>pa</i>, <i>kal<span>ã</span>d<span>ô</span>rz</i>,<i> l<span>ã</span>pa</i> i typu <i>ãgrest</i>, <i>mãtr<span>ë</span>ka</i>, w Jastarni np. <i>adwemt</i>, <i>kalamd<span>ô</span>rz</i>. Na pn. Kaszub zaimek<i> tam</i> wymawiany jest jako <i>tę</i>║ <i>t<span>ã</span></i>, a końcówka narz. ‑<i>em</i> jako ‑<i><span>ã</span></i><i>║ ‑ę</i>; c) Szczególny rodzaj nosowości pojawia się w połączeniach <i>ę</i> + <i>ł</i>, <i>l</i> w cz.prze.: na pn.-wsch. i pd.-wsch. przeważa rozłożona nosowość typu <i>cygnena</i><i>║ cygnęna</i><i>║ cygnãna</i>, <i>wzena</i><i>║ wzęna</i><i>║ wzãna</i>; na pozostałym obszarze dominuje wymowa synchroniczna, ale postępuje odnosowianie, np. <i>cygnãl<span>ë</span></i><i>║ cygnała</i> itp.; d) Postaci liczebników<i> pinc</i>, <i>dzewinc</i>, <i>dzesync</i> (i pochodne) są właściwością Puckiego. Archaiczny brak nosowości występuje w wyrazach: <i>miedz<span>ë</span></i>,<i> szczesc<span>é</span></i>,<i> teszny</i>. Niekiedy zachodzą różnice w typie nosówki, np. <i>kãpac</i> ‘kąpać’, <i>krąc<span>ë</span>c</i> ‘kręcić’. Pierwszy samogłoski nos. opisywał A. Hilferding, którego zapisy stały się podst. do opisów J. Hanusza, a potem wraz z materiałami Ramułta próbował je przedstawić na szerszym tle A. Kryński. Wiele miejsca poświęcił im w <i>Gramatyce pomorskiej</i> F. Lorentz.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1196, 2, 'Samogłoski wstawne', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>SAMOGŁOSKI WSTAWNE W KASZUBSZCZYŹNIE</b> (kasz. <i>wstôwióné samòzwãczi</i>) in. wtórny wokalizm zachodzi – zwykle w postaci <i><span>ë</span></i>, wyjątkowo <i>i</i>, <i>u</i>, np. <i>łiza</i> – w grupach spółgłoskowych z <i>r</i>, <i>rz</i>, <i>l</i>, <i>ł</i>, <i>n</i>, <i>ń</i>, wykazując alternację <i><span>ë</span></i> : <i><span>f</span></i> (nie ma nic wspólnego z <span>®</span> jerami), np. <i>b<span>ë</span>rnąc</i> (pn.)║ <i>br<span>ë</span>nąc</i> (pn.)║ <i>brnąc</i> (śr., pd.) <i>b<span>ë</span>rwi<span>ô</span></i><i>║ br<span>ë</span>wi<span>ô</span></i>, <i>błoz<span>ë</span>no</i><i>║</i> <i>błozno</i>, <i>bùl<span>ë</span>wiskò</i><i>║</i> <i>bùlwiskò</i>, <i>d<span>ë</span>rdza</i><i>║</i> <i>dr<span>ë</span>dza</i>, <i>g<span>ë</span>rzmi</i>║ <i>grz<span>ë</span>mi</i> : <i>grzmi</i>; <i>k<span>ë</span>ln<span>ã</span></i><i>║</i> <i>kl<span>ë</span>n<span>ã</span> </i>: <i>kląc</i>; <i>p<span>ë</span>lwac</i><i>║</i> <i>pl<span>ë</span>wac</i> itd., często wyzyskiwany m.in. w poezji, zwł. zrzeszeńców, np. <i>Bërda</i>, <i>dërżący</i>, <i>sklëniałe</i> (S. Bieszk), <i>rëwią</i> : <i>krëwią</i> (J. Trepczyk), rzadko J. Rompski, np. <i>skrëwawił</i>, i A. Labuda, np.<i> zadërżi</i>, rzadziej w poezji młodokaszuby L. Heykego, np.<i> skleni</i>,<i> zadergo</i> obok <i>drgo</i>, ale nierzadkie w <i>Remusie</i> A. Majkowskiego, np. <i>brzemjeje</i>, <i>okrewavjił</i>, też <i>redzevjeje</i>, <i>sreberno</i> .</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1197, 2, 'Samogłoskowe redukcje i kontrakcje', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>SAMOGŁOSKOWE REDUKCJE I KONTRAKCJE</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>zależą od {L akcentu}, np. <i>chałpa</i>,<i> grańca</i>,<i> kòszla</i>,<i> skòrpa</i> – czy w formach cz.prze., np. <i>pisa</i> ≤ <i>pisała</i>. Obok postaci pełnych typu <i>dlôczegò</i>, <i>dlôtegò</i>, <i>do czegò</i>,<i> do niczegò</i> funkcjonują skrócenia: <i>dlôcz</i>, <i>docz</i>,<i> donicz </i>(pn.) ║ <i>dlôcze</i> (śr.), <i>dlôte</i>, <i>docze</i> (śr., pd.),<i> donicze </i>(śr.), a obok<i> jego</i>, <i>niego</i>, <i>tego</i> także <i>je</i>,<i> nie</i>,<i> te</i>, również właściwsze pn. i śr. Zjawiska te wyzyskiwano w poezji: często S. Bieszk (np. <i>miełta </i>obok<i> miełota</i>, <i>jez</i>’<i>ro</i>) i J. Rompski (np.<i> swój</i>’<i>wo</i> ≤ s<i>w<u>o</u>jiwo</i>, <i>twój</i>’<i>ch</i> ≤ <i>tw<u>o</u>jich</i>), rzadziej J. Trepczyk czy A. Labuda, ale ma je też <span>®</span> A. Majkowski, np. <i>c</i>’<i>mowią</i>, <i>c</i>’<i>on</i> ‘co on’.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1198, 2, 'Schemat opisu gwary', NULL, '<div>Schemat opisu gwary regionu (nie dialektu)</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>1)<span> </span>Uwagi wstępne, jaki to dialekt (zespół dialektalny), ewentualnie, z jakimi gwarami sąsiaduje, albo czasem typ gwary (przejściowy, mieszany, powstały na obcym podłożu),</div>\r\n<div>2)<span> </span>zawsze 2 cechy podstawowe: fonetyka międzywyrazowa i mazurzenie lub jego brak;</div>\r\n<div>3)<span> </span>samogłoski ścieśnione;</div>\r\n<div>4)<span> </span>samogłoski nosowe,</div>\r\n<div>5)<span> </span>inne lokalne cechy fonetyczne ważne dla danej gwary,</div>\r\n<div>6)<span> </span>wybrane cechy morfologiczne i składniowe,</div>\r\n<div>7)<span> </span>uwagi o słownictwie typowym dla gwary,</div>\r\n<div>8)<span> </span>inne uwagi – np. o stopniu zachowania gwary, stosunku do niej itp.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Przygotowywać też, o ile to jest możliwe, ciekawostki (Czy wiesz, że...) w obramowaniu i anegdoty pisane gwarą lub dotyczące w jakiś sposób gwary (zaznaczać symbolem: uśmiechnięta buźka: ☺. Oczywiście – w wersji podstawowej, nie w rozszerzonej.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Uwaga!</div>\r\n<div>Proszę nie numerować wszystkich cech jak Dejna, np. od 1 do 40, bo to źle wygląda. Jeśli już ktoś ma potrzebę numerowania, to – zob. wyżej (8 punktów).</div>\r\n<div>W wersji podstawowej proszę starać się pisać jak najbardziej zrozumiale, bez trudnych terminów, zwłaszcza w podstawie (niekoniecznie pisać o fonemach, cechach dystynktywnych, paradygmatach itp. Można to wyrazić znacznie prościej).</div>\r\n<div>Zazwyczaj tekst podstawowy o gwarze powinien mieć 3 -4 strony, ale czasem przy terenach „skomplikowanych” (por. Suwalszczyzna czy Podlasie) może to być więcej, np. 5 stron. Starajmy się tego nie przekraczać. Pamiętamy, że chodzi o tekst z odstępem 1,5, ale bez pustych linii. Po to są wersje rozszerzone, żeby podstawowa nie „straszyła” nadmiarem. W podstawie dobrze jest dawać też uwagi ogólne, np. o zróżnicowaniu regionu (np. na Suwalszczyźnie – wydziela się wyraźnie część wschodnia i zachodnia), żeby nie była to tylko wyliczanka cech.</div>', 0, NULL), (1199, 2, 'Schemat opisu wsi', NULL, '<div align="center"><b>Wieś dziś <br />\r\n<br />\r\n</b></div>\r\n<div><span>Ø </span>Nazwa wsi oraz jej gwarowa postać D. i Msc.: </div>\r\n<div><span>Ø </span>Przymiotnik od nazwy wsi:</div>\r\n<div><span>Ø </span>Nazwa mieszkańców:</div>\r\n<div><span>Ø </span>Gmina:</div>\r\n<div><span>Ø </span>Powiat:</div>\r\n<div><span>Ø </span>Województwo:</div>\r\n<div><span>Ø </span>Położenie:</div>\r\n<div><span>Ø </span>W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa ... .</div>\r\n<div><span>Ø </span>Parafia:</div>\r\n<div><span>Ø </span>Ludność:</div>\r\n<div><span>Ø </span>Liczba domów:</div>\r\n<div><span>Ø </span>Powierzchnia wsi:</div>\r\n<div><span>Ø </span>Uwagi o wsi, o sytuacji socjolingwistycznej, położeniu na obszarze gwarowym itp.</div>\r\n<div><span>Ø </span>Wsie sąsiadujące:</div>\r\n<div><u>Dane statystyczne za: </u></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1200, 2, 'Singularia tantum', NULL, '<div>autor: Edward Breza, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>SINGULARIA TANTUM</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>to pojęcie gram. przeciwne do { L pluralia tantum}, oznaczające rzeczowniki, które występują tylko lub najczęściej w l.p. Rozstrzyga o tym niekiedy świat pozajęzykowy, np. w religiach monoteistycznych, jak judaizm, chrześc., pojęcie <i>Boga </i>(dlatego benedyktyński mnich z X w., św. Piotr Damiani powiedział, że diabeł był pierwszym gram., bo nauczył pierwszych rodziców odmiany Boga w l.m.: <i>Będziecie jako bogowie</i> (<i>Sicut dii eritis</i>) Rdz 3,5). Chodziłoby tu o niektóre nazwy własne miast, np. <i>Gduńsk</i>, <i>Wejrowò</i>. Z wyrazów pospolitych l.m. nie mają tzw. rzeczowniki materiałowe, jak <i>c<span>ë</span>czer</i>, <i>pi<span>ô</span>sk</i> (l.m. <i>pi<span>ô</span>sczi</i> oznacza bowiem glebę piaszczystą), pol. <i>srebro</i>, <i>złoto</i> (formy <i>srebra</i>, <i>złota</i> oznaczają wyroby). W grę wchodzą też rzeczowniki abstrakcyjne, jak <i>dobroc</i>,<i> miłota</i>,<i> strach</i> (l.m. <i>strach<span>ë</span></i> oznacza straszydła). Zwykle zależy to od zwyczaju w określonym języku. <i> </i></div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1201, 2, 'Składnia kaszubska', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>SKŁADNIA KASZUBSKA</b> nie jest zbadana. W <i>Gramatyce pomorskiej</i> F. Lorentza znajduje się tylko wstęp i zdanie pojedyncze (s.1047-176); dalszy opis zawiera przeważnie wpływy niem. na kaszubszczyznę, o czym traktuje też książka J. Piotrowskiego <i>Składnia słowińska wobec wpływów języka niemieckiego</i> (Wr. 1981). Wyzyskując materiał z Sychta SGK, M. Cybulski oprac.<i> Rząd czasowników w kaszubszczyźnie</i> (Gd. 2001). Obserwuje się w niej liczne konstrukcje niem., np. <i>zrobic czemùs kùńc</i> ≤ niem. <i>ein Ende machen</i>; <i>sz<span>ë</span>kac za zrobioną robòtą</i>; <i>bëło gôdóné</i> ‘mówiło się’ ≤ <i>es wurde gesprochen</i>; <i>móm zabëti</i> ‘zapomniałem’ ≤ <i>ich habe vergessen</i> itp.; m.in. w zakresie szyku wyrazów, np. spójnika <i>ale</i>:<i> to je ale dobr<span>é</span></i> ≤ niem. <i>es ist aber gut</i>. Do badań składniowych niezbyt wiarygodne są <i>Teksty pomorskie</i> Lorentza (zniemczone) i Sychta SGK (wygładzone i spolonizowane). Z kaszubszczyzny lit. najlepsze wydają się np. proza J. Karnowskiego <i>Sowizdrzôł u Krubanów</i>, teksty folklorystyczne J. Patoka, proza J. Drzeżdżona, poezja M. Selina. Język powieści A. Majkowskiego reprezentuje <span>®</span> stylizację, ale ogólnie składnia robi wrażenie (już) mocno zbliżonej do pol., zwł. z doby średniopol. i w wersji kaszubszczyzny lit., np. orzeczenie na końcu zdania. Orzecznik rzeczownikowy często stoi w mian., np. <i>Stach je doktor</i> .</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1202, 2, 'Słowotwórstwo kaszubskie', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>SŁOWOTWÓRSTWO KASZUBSKIE</b> (kasz. <i>ùrôbianié słów</i>) różni się od ogpol. odmiennym nieraz wykorzystaniem na ogół wspólnych technik derywacyjnych i kompozycyjnych, zwł. funkcją i dystrybucją określonych formantów, wśród których sporo archaicznych, np. <i>‑ba</i>: <i>ùczba</i>, pol. <i>ùczenie</i>; <i>‑<span>ã</span></i>: <i>cel<span>ã</span></i>, pol. <i>cielę</i> obok <i>cielak</i>; <i>‑ica</i> (fem. i demin.): <i>bardawica</i>, pol. <i>brodawka</i>, <i>warbl<span>ë</span>ca</i> ‘samica wróbla’; ‑(<i>ow</i>)<i>icz<span>é</span></i>: <i>bòrowicz<span>é</span></i> ‘krzew borówki; <i>‑iszcze</i><i>║ ‑<span>ë</span>szcze</i>: <i>grabl<span>ë</span>szcze</i>, <i>rż<span>ë</span>szcze</i>, pol. <i>grablisko</i>, <i>rżysko</i>; <i>‑ota</i>: <i>jednota</i>,<i> miłota</i>, pol. <i>jedność</i>,<i> miłość</i>; <i>‑owac</i>:<i> zapisowac</i>, pol. <i>zapisywać</i>; <i>‑unk</i><i>║ ‑<span>ë</span>nk</i>: <i>mal<span>ë</span>nk</i>, pol. <i>malowanie</i>,<i> malowidło</i>; <i>n<span>ô</span></i>-: <i>n<span>ô</span>lepi</i>, pol. <i>najlepiej</i>; <i>są</i>-: <i>sąceln<span>ô</span></i> ‘o ciężarnej krowie’. Słowotw. kasz. cechują duże możliwości hipokoryzacyjne (<span>®</span> spieszczenia), nie tylko rzeczowników, ale przymiot. i przysłówków, np. <i>daleczczi</i> i <i>daleczkò</i>, zaimków, np. <i>nick</i> ‘nic’, liczebników, np. <i>pińck</i> ‘pięć’, <i>dwòjiczkò</i> ‘dwoje’, czasowników, np. <i>dajczkac</i>, <i>róbkac</i>, używanych w zwrotach do dzieci.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1203, 2, 'Spieszczenia', NULL, '<div>autor: Edward Breza, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>SPIESZCZENIA</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(pol.<i> hipokorystyki</i>, kasz. <i>pieszczącé słowa</i>) wynikają z ekspresywnej funkcji języka, przy czym ekspresja ta może mieć charakter ujemny, kiedy do otaczającego świata, zwł. człowieka odnosimy się z niechęcią, niekiedy nawet wstrętem i pogardą i wtedy wypowiadamy wyrazy o treści ujemnej, jak <i>bl<span>é</span>rwa</i> ‘o owcy’, <i>scyrz</i> ‘o psie’, <i>paruzel</i> ‘o dziecku’,<i> Fr<span>ã</span>cocha</i> ‘o Franciszce’, <i>Stachùl</i> ‘o Stanisławie’. W wypadku spieszczeń mamy do czynienia z ekspresją dodatnią, mianowicie gdy o owcy mówi się <i>òwieczka</i>, o psie <i>piesk</i>, o dziecku <i>dzec<span>ë</span>szczkò</i>, o Franciszce <i>Fran<span>ë</span>szka</i>, o Stanisławie <i>Staszk</i> itd. Spieszczenia bliskie są zdrobnieniom, niekiedy różnią się od nich tylko barwą głosu mówiącego. Dotyczy to zwł. spieszczeń imiennych, gdzie np. zdrobniona forma <i>Jank</i> może być odczuwana neutralnie, ale może być też spieszczeniem ‘kochany, wybrany Janek’. Podobnie żeńskie <i>Lucka</i>, <i>Magda</i>, <i>Zosza</i> czy męskie <i><span>É</span>dk</i>, <i>Józk</i>, <i>Walk</i>. W każdym języku istnieją specjalne wyrazy pieszczotliwe, tworzone za pomocą podwojenia sylab (tzw. reduplikacja), jak pol.<i> mamusia</i>, hist. <i>ciocia</i>, <i>dziadzia</i>, kasz. <i>tatk</i>, (<span>®</span>) <i>n<span>ë</span>nka</i>, ang. <i>baby</i> ‘dziecko’, <i>papa</i> we wielu jęz., aramejskie <i>abba</i> ‘ojciec’ itd. </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1204, 2, 'Spójniki', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>SPÓJNIKI W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>wiązniczi</i>, <i>wiążënë</i>) podobne są w kasz. do pol., ale jest ich mniej i mają swą specyfikę: a) w odmianie lud., np. słowiń. <i>ga</i> ‘gdy’, ‘jak’ i kaszubsko - słowińskie<i> kò</i> ‘wszak, ponieważ’; jest arch. <i>abò</i> i wariantowe do pol. <i>jeżeli</i> kasz. (<i>ë</i>)<i>żlë</i> czy do stpol. <i>gwoli</i> kasz. <i>wòlim</i> ‘dlatego’: <i>Wòlim tegò dzecë bãdą</i> (Gochy). Można dość łatwo rozgraniczyć spójniki współrzędne od podrzędnych, ale ogólnie są one słabiej wyspecjalizowane, a zatem wielofunkcyjne, jak np. <i>i</i>, <i>a</i>, <i>bò</i>; b) właściwe <span>®</span> kaszubszczyźnie lit., np. notowane w <i>Gramatyce pom</i>. F. Lorentza: <i>ab<span>ë</span></i>,<i> cz<span>ë</span></i>,<i> cht<span>ë</span>ren</i>,<i> czëlë</i>,<i> gdë</i>, a więc wspólne z pol. Zrzeszeńcy z upodobaniem stosowali osobliwe i wielofunkcyjne <i>jiże</i> .</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1205, 2, 'Spółgłoski protetyczne', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>SPÓŁGŁOSKI PROTETYCZNE W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>proteticzné spółzw<span>ã</span>czi</i>)zwykle poprzedzają samogłoski nagłosowe, mianowicie w postaci <i>j</i> (tzw. prejotacja), np.<i> jigła</i>,<i> jikro</i>,<i> jimiã</i>; w postaci <i>h‑ (</i><a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1185">przydech</a>), np. (<i>h</i>)<i>alac</i>; w postaci <i>u‑</i><i>║w‑</i> (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1161">labializacja</a>), przede wszystkim przed <i>o</i>‑, <i>u</i>‑, np. <i>w<span>ô</span>łt<span>ô</span>rz</i>, ale też np. <i>wieséń</i>, <i>wieszczórka</i>,<i> witro.</i></div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1206, 2, 'Spółgłoski środkowojęzykowe', NULL, '<div><b>SPÓŁGŁOSKI ŚRODKOWOJĘZYKOWE</b> – <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1102">DYSPALATALIZACJA</a></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1207, 2, 'Spółgłoski', NULL, '<!--[if gte mso 9]><xml>\r\n<w:WordDocument>\r\n<w:View>Normal</w:View>\r\n<w:Zoom>0</w:Zoom>\r\n<w:TrackMoves />\r\n<w:TrackFormatting />\r\n<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>\r\n<w:PunctuationKerning />\r\n<w:ValidateAgainstSchemas />\r\n<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>\r\n<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>\r\n<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>\r\n<w:DoNotPromoteQF />\r\n<w:LidThemeOther>PL</w:LidThemeOther>\r\n<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>\r\n<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>\r\n<w:Compatibility>\r\n<w:BreakWrappedTables />\r\n<w:SnapToGridInCell />\r\n<w:WrapTextWithPunct />\r\n<w:UseAsianBreakRules />\r\n<w:DontGrowAutofit />\r\n<w:SplitPgBreakAndParaMark />\r\n<w:DontVertAlignCellWithSp />\r\n<w:DontBreakConstrainedForcedTables />\r\n<w:DontVertAlignInTxbx />\r\n<w:Word11KerningPairs />\r\n<w:CachedColBalance />\r\n</w:Compatibility>\r\n<w:BrowserLevel>MicrosoftInternetExplorer4</w:BrowserLevel>\r\n<m:mathPr>\r\n<m:mathFont m:val="Cambria Math" />\r\n<m:brkBin m:val="before" />\r\n<m:brkBinSub m:val="--" />\r\n<m:smallFrac m:val="off" />\r\n<m:dispDef />\r\n<m:lMargin m:val="0" />\r\n<m:rMargin m:val="0" />\r\n<m:defJc m:val="centerGroup" />\r\n<m:wrapIndent m:val="1440" />\r\n<m:intLim m:val="subSup" />\r\n<m:naryLim m:val="undOvr" />\r\n</m:mathPr></w:WordDocument>\r\n</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"\r\nDefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"\r\nLatentStyleCount="267">\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid" />\r\n<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading" />\r\n</w:LatentStyles>\r\n</xml><![endif]--><!--[if !mso]><object\r\nclassid="clsid:38481807-CA0E-42D2-BF39-B33AF135CC4D" id=ieooui></object>\r\n<style>\r\nst1\\:*{behavior:url(#ieooui) }\r\n</style>\r\n<![endif]--><!--[if gte mso 10]>\r\n<style>\r\n/* Style Definitions */\r\ntable.MsoNormalTable\r\n{mso-style-name:Standardowy;\r\nmso-tstyle-rowband-size:0;\r\nmso-tstyle-colband-size:0;\r\nmso-style-noshow:yes;\r\nmso-style-priority:99;\r\nmso-style-qformat:yes;\r\nmso-style-parent:"";\r\nmso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;\r\nmso-para-margin:0cm;\r\nmso-para-margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-pagination:widow-orphan;\r\nfont-size:11.0pt;\r\nfont-family:"Calibri","sans-serif";\r\nmso-ascii-font-family:Calibri;\r\nmso-ascii-theme-font:minor-latin;\r\nmso-fareast-font-family:"Times New Roman";\r\nmso-fareast-theme-font:minor-fareast;\r\nmso-hansi-font-family:Calibri;\r\nmso-hansi-theme-font:minor-latin;\r\nmso-bidi-font-family:"Times New Roman";\r\nmso-bidi-theme-font:minor-bidi;}\r\n</style>\r\n<![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n<o:shapedefaults v:ext="edit" spidmax="1026" />\r\n</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n<o:shapelayout v:ext="edit">\r\n<o:idmap v:ext="edit" data="1" />\r\n</o:shapelayout></xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n<w:WordDocument>\r\n<w:View>Normal</w:View>\r\n<w:Zoom>0</w:Zoom>\r\n<w:TrackMoves />\r\n<w:TrackFormatting />\r\n<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>\r\n<w:PunctuationKerning />\r\n<w:ValidateAgainstSchemas />\r\n<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>\r\n<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>\r\n<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>\r\n<w:DoNotPromoteQF />\r\n<w:LidThemeOther>PL</w:LidThemeOther>\r\n<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>\r\n<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>\r\n<w:Compatibility>\r\n<w:BreakWrappedTables />\r\n<w:SnapToGridInCell />\r\n<w:WrapTextWithPunct />\r\n<w:UseAsianBreakRules />\r\n<w:DontGrowAutofit />\r\n<w:SplitPgBreakAndParaMark />\r\n<w:DontVertAlignCellWithSp />\r\n<w:DontBreakConstrainedForcedTables />\r\n<w:DontVertAlignInTxbx />\r\n<w:Word11KerningPairs />\r\n<w:CachedColBalance />\r\n</w:Compatibility>\r\n<w:BrowserLevel>MicrosoftInternetExplorer4</w:BrowserLevel>\r\n<m:mathPr>\r\n<m:mathFont m:val="Cambria Math" />\r\n<m:brkBin m:val="before" />\r\n<m:brkBinSub m:val="--" />\r\n<m:smallFrac m:val="off" />\r\n<m:dispDef />\r\n<m:lMargin m:val="0" />\r\n<m:rMargin m:val="0" />\r\n<m:defJc m:val="centerGroup" />\r\n<m:wrapIndent m:val="1440" />\r\n<m:intLim m:val="subSup" />\r\n<m:naryLim m:val="undOvr" />\r\n</m:mathPr></w:WordDocument>\r\n</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"\r\nDefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"\r\nLatentStyleCount="267">\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid" />\r\n<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading" />\r\n</w:LatentStyles>\r\n</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>\r\n<style>\r\n/* Style Definitions */\r\ntable.MsoNormalTable\r\n{mso-style-name:Standardowy;\r\nmso-tstyle-rowband-size:0;\r\nmso-tstyle-colband-size:0;\r\nmso-style-noshow:yes;\r\nmso-style-priority:99;\r\nmso-style-qformat:yes;\r\nmso-style-parent:"";\r\nmso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;\r\nmso-para-margin:0cm;\r\nmso-para-margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-pagination:widow-orphan;\r\nfont-size:11.0pt;\r\nfont-family:"Calibri","sans-serif";\r\nmso-ascii-font-family:Calibri;\r\nmso-ascii-theme-font:minor-latin;\r\nmso-fareast-font-family:"Times New Roman";\r\nmso-fareast-theme-font:minor-fareast;\r\nmso-hansi-font-family:Calibri;\r\nmso-hansi-theme-font:minor-latin;\r\nmso-bidi-font-family:"Times New Roman";\r\nmso-bidi-theme-font:minor-bidi;}\r\n</style>\r\n<![endif]-->\r\n<p style="text-align: justify;" class="MsoNormal"><b style="">SPÓŁGŁOSKI</b> <span style="font-size: 10pt;">- </span><a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1080">AFRYKATYZACJA</a>, <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1082">ALTERNACJE SPÓŁGŁOSKOWE</a>, <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1102">DYSPALATALIZACJA</a>, <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1150">KASZUBIENIE</a>, <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1156">KONSONANTYZM</a> ,<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1207">SPÓŁGŁOSKI</a> WSTAWNE, <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1213">SYSTEM FONOLOGICZNY</a></p>\r\n<p class="MsoNormal"> </p>\r\n<p style="text-align: justify;" class="MsoNormal"><i style=""><span style="font-size: 10pt;"> </span></i></p>\r\n<p class="MsoNormal"> </p>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1208, 2, 'Status językowy kaszubszczyzny', NULL, '<p> </p>\r\n<div>autor: Edward Breza, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>STATUS JĘZYKOWY KASZUBSZCZYZNY</b> jest w nauce ciągle przedmiotem kontrowersji. Wyzyskując <b>kryterium genetyczne</b>, sytuuje się kaszubszczyznę wśród jęz. słow., bliżej zachodniosłow. i języków lechickich, do których należy też polski. Językoznawcy, np. Z. Stieber i H. Popowska-Taborska, za konstytutywne cechy kaszubszczyzny, które nie są znane pol. i jej dialektom, uznali przede wszystkim osobny fonem <i><span>ë</span></i> (<span>®</span> szwa) w miejsce daw. krótkich <i>ǐ ў ǔ</i>, np.<i> l<span>ë</span>chò</i>,<i> r<span>ë</span>b<span>ë</span></i>,<i> Kasz<span>ë</span>b<span>ë</span></i>; różnicuje on wyrazy kasz. i pol., np. <i>m<span>ë</span></i> ‘my’ i <i>me</i> ‘głos owcy’, <i>t<span>ë</span></i> ‘ty’ :<i> te</i> (zaimek wskazuj. w l.m.) czy w obrębie kaszubszczyzny, np. <i>b<span>ë</span>stri</i> ‘bystry’ : <i>bestri </i>‘pstry’,<i> r<span>ë</span>k</i> ‘ryk’ :<i> rek</i> ‘rak’, <i>c<span>ë</span>c</i> ‘smoczek’ :<i> cec</i> ‘ciec’. Najłatwiej uchwytny jest brak miękkich spółgłosek <i>ś ź ć dź</i>, w miejsce których kaszubszczyzna ma<i> s z c dz</i> ({ L kaszubienie}), np. <i>sano</i>,<i> zemia</i>,<i> cało</i>,<i> dzys</i>. Trzecią taką cechą jest występowanie po spółgłosce miękkiej <i>i </i>(<i>y</i>), gdy w pol. jest <i>ę</i> : <i>ą</i>, np.<i> cygnąc</i> ‘ciągnąć’, <i>mitczi</i> ‘miękki’, <i>pisc</i> ‘pięść’,<i> trzisc</i> ‘trząść’ (<span>®</span> samogłoski nosowe). Inne cechy, hist. starsze, dziś występujące tylko w mowie Kaszubów, dawniej obejmowały też regiony przyległe: Kociewie, niekiedy Bory, Krajnę, nawet Mazowsze. Współcz. nie mają one charakteru systemowego, lecz właściwe są określonym wyrazom, jak np.: realizacja grupy ps. *<i>TǎrT</i> jako<i> TarT</i>, np.<i> bardówka</i>,<i> skarni<span>ô</span></i>,<i> warna</i> wobec pol. <i>TroT</i>: <i>brodawka</i>, <i>skroń</i>,<i> wrona</i>, ale por. koc. <i>Starogard</i>,<i> Warlubie</i>; realizacja pocz. grupy <i>ra‑</i>,<i> ja</i>‑ jako<i> re‑</i>,<i> je</i>‑, np. <i>rek</i>,<i> jerzmò</i> wobec pol. <i>rak</i>,<i> jarzmo</i>; tak częściowo na Kociewiu i Borach; zmiękczanie poprzedzającej spółgłoski przez grupę ‑<i>ar</i>‑ z sonantu miękkiego *<i><span>ŕ</span></i>, np.<i> carł</i>,<i> dzarł</i>,<i> cwiardi</i> wobec pol. <i>tarł</i>,<i> darł</i>,<i> twardy</i>. Ze spółgłosek wymienić trzeba wymowę tylnojęz. miękkich <i>k</i>’ <i>g</i>’ jako <i>ć dź</i> (pd.) lub miękkie <i>cz dż</i> (pn.), np. <i>dzibci cij</i> obok <i>dżibczi czij</i> (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1080">afrykatyzacja</a>). Na pn. i śr. Kaszubach twardnieje <i>ń</i> ≥ <i>n</i>, np.<i> kón</i>,<i> Gdunsk</i>, a na pn.-wsch. zachodzi wymowa<i> ł</i> jako <i>l</i> (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1089">bylaczenie</a>), np. <i>losos</i>,<i> stól</i>. Rozważając stosunek kaszubszczyzny do polszczyzny lit. w zakresie różnych działów języka, widać, że opisowo oba te systemy różnią się znacznie. W zakresie <b>systemu fonemów </b>samogłoskowych kaszubszczyzna jest bogatsza od pol. Ma bowiem wszystkie fonemy znane pol., a zatem: <i>a</i> <i>e o i u</i>, nadto <i><span>ë</span></i> (szwa) jako fonem specyficznie kasz., ma <i><span>é</span></i> <i>ó</i> powstałe z daw. <i><span>ē</span> <span>ō</span></i> (długich), np. <i>chl<span>é</span>b</i>,<i> rz<span>é</span>ka</i>,<i> dobr<span>é</span>gò</i>, <i>górz</i> ‘gniew’, <i>krótczi</i>, nadto kontynuant daw. <i><span>ā</span></i> (długiego) realizowany na pn. jako <i><span>ô</span></i> lub zaokrąglone <i>o</i>, w centrum jako <i><span>ê</span></i> (płaskie <i>e</i>), np. <i>trowa</i> lub<i> trewa</i> bądź pośrednie <i><span>ö</span></i>: <i>tr<span>ö</span>wa</i>. Jest to więc system 10-fonemowy, gdy pol. jest 6-fonemowy, czyli można uznać kaszubszczyznę za język samogłoskowy. W zakresie spółgłosek kaszubszczyzna jest uboższa od pol. co najmniej o środkowojęz. <i>ś ź ć dź</i>, często też <i>ń</i>. Charakteryzując syntetycznie kasz. i pol. pod względem <b>fleksji</b>, stwierdzić trzeba w obu systemach te same kategorie zarówno w <span>®</span> deklinacji, tj. fleksji rzeczowników, przymiot., liczebników i zaimków, jak i w <span>®</span> koniugacji, tj. fleksji czasowników, jednak liczba wzorców odmiany jest bogatsza w kaszubszczyźnie, np. o paradygmat przymiot. rzeczowników r.n. typu<i> k<span>ô</span>zani<span>é</span></i>,<i> ż<span>ë</span>c<span>é</span></i>, z analogii do odmiany przymiot. r.n. W stopniowaniu przymiot. i przysłówków występuje w stopniu najwyższym przedrostek <i>n<span>ô</span>‑</i>, genetycznie związany z Wielkopolską, np. <i>n<span>ô</span>dł<span>ë</span>gszi</i>,<i> n<span>ô</span>lepszi</i> (w pol. mazowieckie <i>naj</i>‑, ale daw. też <i>na</i>‑). W stopniowaniu przysłówków z opisowego punktu widzenia występuje w stopniu wyższym przyr. ‑<i>i</i> (etym. z ‑<i>ej</i> jak w pol.: <i>dalej</i>), np. <i>dali</i>. Podobnie jest z końcówką dop., cel. i miejsc. l.p. deklinacji przymiot. r.ż., np. <i>dobri n<span>ë</span>nce</i> (pol. <i>dobrej matce</i>). Kaszubszczyzna ma więcej niż pol. tzw. krótszych (rzeczownikowych) form przymiot., np. <i>fejn</i>,<i> fòrsz</i>,<i> karsz</i>,<i> żiw</i> itd. W odmianie czasownika występują jeszcze archaiczne nieściągnięte formy w czasie ter. typu <i>cz<span>ë</span>tajã</i>, <i>dwigajã</i>, trybu rozk. typu <i>gòni</i>,<i> pisz<span>ë</span></i>, cz.prze. typu <i>jem cz<span>ë</span>t<span>ô</span>ł</i>,<i> jes cz<span>ë</span>tała</i> i nowe formy skrócone tegoż czasu w r.ż. typu <i>jes cz<span>ë</span>ta</i> (z akcentem na końcu). W odmianie wszystkich części mowy jest więcej form pochodzenia <span>®</span> dualnego, a więc zawsze w narz., np. <i>z twòjima chòrima nogama</i>, zaimki <i>ma</i>,<i> wa</i> ‘my, wy’,<i> naju</i>,<i> waju</i> ‘nas, was’, w czasownikach<i> robita</i>,<i> jesta robiła</i> itd. W <b>słowotwórstwie</b> istnieją niespotykane w pol. sufiksy np. <i>‑icz<span>é</span></i>, np. <i>bòrowicz<span>é</span></i> ‘krzaczki borówek’, <i>jagòdowicz<span>é</span></i> ‘krzaczki jagód’, prefiks <i>są</i>‑, np. <i>sąbagn<span>ô</span></i>,<i> sąceln<span>ô</span></i>, mamy dalej posuniętą hipokoryzację (<a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1203">spieszczenia</a>) i deminutywizację, np. <i>b<span>ã</span>dzk<span>ô</span>j</i>,<i> róbk<span>ô</span>j</i>,<i> dokądka</i>,<i> nawetk</i>(<i>a</i>) itd. <b>Składnia</b> odznacza się częściej stosowaną stroną bierną. Pod względem <b>leksyki</b> kaszubszczyzna jest uboższa od polskiej. <i>Słownik języka polskiego</i> pod red. W. Doroszewskiego, notuje ok. 125 tys. wyrazów, gdy Sychta SGK zawiera ich ok. 60 tys. Kiedy porównamy ten zasób słów kasz. ze słownikami gwarowymi, np. gw. malborskich H. Górnowicza, gdzie zanotowano ok. 10 tys. słów i połączeń wyrazowych, koc. ks. B. Sychty, gdzie występuje ok. 5 tys. wyrazów itd., to okaże się, że owe 60 tys. wyrazów na tle gw. polskich jest liczbą imponującą. Gdy chodzi o zapożyczenia z jęz. niem., to pol. ma ich ok. 3%, kasz. zaś ok. 5% (wg <span>®</span> F. Hinzego), co biorąc pod uwagę hist. oddziaływanie niem. w okresie krzyżackim, pruskim i hitler., jest sprawą zrozumiałą. Opisowo więc kaszubszczyzna i polszczyzna to systemy różne. Wyrażona wyżej myśl prowadzi do <b>strukturalistycznego</b> ujęcia języka, wg którego język to określona ilość fonemów, wzorców odmiany, konstrukcji słowotw., modeli składniowych, a przede wszystkim pewien inwentarz słów; w tym ujęciu osobnym jęz. pozostanie każda gwara czy dialekt, w tym też <i>a fortiori</i> kaszubszczyzna. Pod względem bowiem ilości fonemów samogłoskowych przewyższa ona pol., gdy spółgłosek ma mniej. Posiada też wszystkie kategorie fleks., występujące w pol., a paradygmatów fleks. ma więcej. Słownictwo ze zrozumiałych powodów ma uboższe, ale o wiele bogatsze niż dialekty polskie. Z ujęcia strukturalistycznego wynika też podejście<b> funkcjonalne</b> do języka. Naczelną funkcją języka jest funkcja komunikatywna. Można zatem powiedzieć, że znamy jakiś język, gdy w nim myślimy, a zatem gdy mówimy gw., musimy znać określony zasób słów w fonetyce tej gw., wzorców odmiany itd. Musi to być materiał operatywny, inaczej bowiem zachodzić będzie zawsze interferencja (nakładanie się) jednego systemu na drugi, obojętnie czy gw. na ogólnonar. czy odwrotnie. I w tym ujęciu kaszubszczyzna pozostanie osobnym językiem. Opierając się na <b>kryterium funkcjonalnym</b>, A. Majewicz jeszcze w innym ujęciu uznaje kaszubszczyznę za osobny język. Badacz ten przyjmuje pojęcie etnolektu, czyli mowy jakiegoś narodu czy grupy etn. Jeśli przedstawiciel jakiegoś narodu czy grupy etn., posiadającej swój etnolekt, nie może się porozumieć w swoim etnolekcie z przedstawicielami innego narodu czy grupy etn., posługującym się innym etnolektem, to taki etnolekt jest osobnym językiem. Odwołując się do praktyki, pokazuje, że Kaszubę, zwł. z pn., z trudem zrozumie Polak; łatwiej porozumieć się Polakowi ze Słowakiem. Zatem wg A. Majewicza kaszubszczyzna jest osobnym językiem. Piśmiennictwo kasz. Ceynowy, Majkowskiego, Sychty, tłum. <span>®</span> Biblii w wersji Gołąbka i Gruczy itd. dowodzi, że kaszubszczyzna ma tyle środków, aby sprostać porozumiewaniu się w różnych dziedzinach. Biorąc szerszy kontekst kulturowy w określaniu języka, a więc piśmiennictwo w danym języku, istnienie słowników, gramatyk, zasad pisowni, tradycji kult., to również kaszubszczyzna nabiera statusu języka, choć w stopniu daleko mniejszym i słabszym niż pol. Ślady piśmiennictwa kasz. sięgają tłum. psalmów, pasji, perykop ewang. i lekcyjnych S. Krofeja (1586) i M. Br<span>ü</span>ggemanna (Pontanusa) (1643), na dobre rozwija się lit. kaszubszczyzna od poł. XIX w.: <span>®</span> F. Ceynowa, H. Derdowski, J. Karnowski, A. Majkowski po pisarzy współcz.: J. Trepczyka, J. Drzeżdżona, S. Pestkę, S. Jankego, J. Walkusza i innych. Mają też Kaszubi <span>®</span> <i>Biblię</i> po kasz. Do pojęcia języka zwykle dodaje się <b>świadomość</b> odrębności narodowej. Historycznie i współcz. Kaszubi uznają się za Polaków, choć przeciwstawiają mowę po kasz., <i>pò nasz<span>é</span>mù</i> i mowę po pol., czyli tzw. <i>pòlaszenié</i>, mówiąc in.: jęz. kasz. i jęz. pol. Ich credo jest zdanie Derdowskiego: „Czujta tu ze serca toni skłod nasz apostolsczi: Ni ma Kaszub bez Polonii, a bez Kaszub Polsczi”, a <i>pòlaszenié</i> w ustach Kaszuby jest źle widziane przez Kaszubów. W pojęciu języka nie mieści się koniecznie, choć często jest ważnym składnikiem, osobna organizacja państwowa. W aspekcie <b>politycznym</b> kaszubszczyzna językiem samodzielnym nie jest. Rozważania statusu kaszubszczyzny w okresie komunist. ocierały się o pol. rację stanu. Pod zaborem pruskim stworzono pojęcie separatyzmu kasz., które powtarzane było w okresie międzywoj. i po ostatniej wojnie. Pod względem więc opisowym, strukturalnym, funkcjonalnym, kulturowym i świadomościowym kaszubszczyzna to osobny język słow., a znamy wiele języków narodowych, choć ludzie nimi mówiący osobnego państwa nie posiadają, jak górno- i dolnołuż., retoromański, fryzyjski i inne. Mówiąc o piśmiennictwie kasz., trzeba zauważyć zjawisko, które należy nazwać kaszubszczyzną lit., często różną od mówionej. Wielu pisarzy, jak np. B. Sychta, wyzyskiwało i wyzyskuje w swej twórczości tylko zasoby autentycznej kaszubszczyzny, poddając ją tylko artystycznej obróbce poprzez staranny dobór słown., fraz. i konstrukcji składniowych. Inni, jak choćby J. Trepczyk (częściowo też A. Nagel), rozszerzają wiele zjawisk znanych np. w fonet. pnkasz. na wyrazy i formy, w których zjawiska te nie występują w kaszubszczyźnie mówionej, np.<i> barnic</i> za <i>bronic</i>, skracanie cz.prze. nie tylko w r.ż. typu <i>òna kòpa</i> na l.m., a zatem <i>òni</i><i>║ òne kòpa</i> ‘kopali, kopały’. Możliwości żywej mowy Kaszubów z dodaniem trafnych neol. wyzyskał Majkowski w znanej powieści o Remusie. W październiku 1991 odbyła się w Gd. sesja na temat <i>Status językowy kaszubszczyzny</i>, na której K. Dejna jako dialektolog, kontynuujący postawę K. Nitscha, Z. Stiebera i innych, podtrzymał tradycyjny pogląd, że kaszubszczyzna to dialekt języka pol. A. Majewicz uważa, że czym jest kaszubszczyzna, winni pokazać sami Kaszubi przez pomnażanie piśmiennictwa i usprawnianie swojej mowy. H. Popowska-Taborska od nowa rozważyła wszystkie cechy jęz. różniące kaszubszczyznę od polszczyzny, a potem czynniki kult.: piśmiennictwo kasz., słownictwo, ortogr. oraz inne i w konkluzji stwierdziła, że określenie, czym jest kasz., nie należy do językoznawców. Niezależnie od tego, jak określimy kaszubszczyznę: czy jako osobny język, czy dialekt jęz. pol., jedno jest pewne: kaszubszczyzna jest mową zwartej kasz. grupy etn., przywiązanej do dziedzictwa przodków i zarazem obrończyni polskości nad brzegiem Bałtyku. Ma prawo tu rozbrzmiewać i rozwijać się w wolnej Polsce.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1209, 2, 'Stopniowanie przymiotników', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>STO</b><b>PNIOWANIE</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>przymiot. i przysł. przebiega w kaszubszczyźnie analogicznie jak w pol.: a) jeśli temat kończy się dwiema spółgłoskami, wtedy częściej przyr. ‑<i>észi</i>, np. <i>cwiardzészi</i> obok <i>cwiardszi</i>,<i> pùscészi </i>obok<i> pùstszi</i>; b) w stopniu wyższym niektórych wstawia się dysymilacyjne ‑<i>g</i>‑, np. <i>drogszi</i>,<i> strogszi</i>;c) stopień najwyższy tworzy się archaicznym przedrostkiem <i>n<span>ô</span></i>-, np. (<i>n<span>ô</span></i>)<i>barżi</i>. W stopniu wyższym i najwyższym ‑<i>ej</i> ≥ ‑<i>i</i><i>║ ‑y</i>.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1210, 2, 'Strona', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>STRONA</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz.<i> ùst<span>ô</span>w</i>: <i>òdsebny </i>‘czynna’, <i>nasebny</i> ‘bierna’, <i>dosebny</i> ‘zwrotna’) wyraża relacje między podmiotem i dopełnieniem a orzeczeniem. W ujęciu tradycyjnym kasz. niczym szczególnym się tu nie wyróżnia, np. <i>Robòta je robionô</i>. <i>Robòta òsta zrobionô</i> – ewentualnie tylko większą w odmianie mówionej frekwencją strony biernej, mianowicie od czasowników nieprzechodnich, wynikającą z interferencji jęz. niem., np. typ <i>oni są jidzony</i> (niem. <i>sie sind gegangen</i>), <i>on je wëjachóny</i> (niem. <i>er ist ausgefahren</i>)</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1211, 2, 'Stylizacja kaszubska', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>STYLIZACJA KASZUBSKA</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE - </b>Stylizacja językowa, tj. zabieg archaizacji lub dialektyzacji w obrębie artystycznej odmiany języka, wydatnie wzbogaca utwór, zapewniając pełniejszą wizję prezentowanego w dziele świata, a zatem w sztuce pisarskiej zabieg ten realizuje istotne cele poznawcze i estetyczne, stanowiąc jedną z dróg integracji formy jęz. utworu z przedstawianą rzeczywistością. Uprzywilejowani w uzyskiwaniu dobrych efektów w dialektyzacji są pisarze znający czynnie wprowadzaną do utworu mowę, jednak umiejętne stosowanie gwary wymaga od autorów nie tylko stosownej wiedzy, ale daru selekcji właściwości językowych przy jednoczesnej wierności, różnorodności i wszechstronności zabiegu. Stylizacja w kasz. literaturze pięknej pojawia się od jej początków, za które uznać trzeba utwór F. Ceynowy <i>Rozmóva Pólocha s Kaszebą</i> (1850) i jej kontynuację <i>Rozm<span>ò</span>wa Kasz<span>é</span>b<span>é</span> s P<span>ò</span>l<span>ô</span>chę </i>(1868). Kaszuba z Polakiem prowadzą dialog każdy we własnym języku. Kaszuba mówi kaszubszczyzną lit. tworzoną przez Ceynowę na podkładzie <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1132">gwary żarnowieckiej</a>. Polszczyzna adwersarza Kaszuby osobliwie się prezentuje w wersji graficznej Ceynowy, którą można by czytać na przykład tak, jak nieraz Kaszubi odczytują tekst polski: „Kochani Bracje, ja słiszałem vjele o Kaszubach i jich kraju, jednakovoż jich początku dovodzjć njemogę; gdiż rożni rożnje o njch povjadają, i njevjem, komu z njch mam vjerzić.” Kaszubszczyznę w tej funkcji wyzyskiwał też H. Derdowski, m.in. w humoresce <i>Walek na jarmarku</i> (1883). On też w poemacie <i>O panu Czorlińscim</i>... (1880) w wąskim zakresie zastosował <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1089">bylaczenie</a>. Na polszczyznę stylizował A. Majkowski pewne fragmenty <i>Remùsa</i>, np. modlitwy i pieśni.</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1212, 2, 'Synonimia', NULL, '<div>autor: Ewa Rogowska - Cybulska, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>SYNONIMIA W KASZUBSZCZYŹNIE</b>, tj. bliskoznaczność (kasz. <i>synonimizna</i>,<i> krótkòznaczëna</i>) (rzadziej równoznaczność, kasz. <i>równoznaczëna</i>), jest właściwością wszystkich jęz. naturalnych, a więc i kaszubszczyzny. Dotyczy ona konstrukcji składniowych (np. <i>Ten nóż je brata</i> – <i>Ten nóż je bratów</i>; <i>Të nie ùńdzesz szëbieńcë</i> – <i>Të nie ùńdzesz òd szëbieńcë</i> – <i>Të nie ùńdzesz przed szëbieńcą</i>, por. Br-Tr 153), fleksyjnych (np. <i>jô jem zesekł</i> – <i>jô zesekł</i> – <i>jô móm zesekłé</i>), słowotwórczych (np. <i>rżëszcze</i> – <i>rżaniszcze</i> – <i>rżanowiszcze</i> ‘pole po życie’, <i>gùlôcz</i> – <i>gùlôk</i> – <i>gùlôrz</i> ‘indyk’), a zwł. wyrazów (synonimia leksykalna). W gwarach kasz.występują różne odmiany synonimii leksykalnej, w tym przede wszystkim: 1. terytorialna: a) typu wyraz ogkasz. – wyraz występujący w jednej z gwar, np. ogkasz. <i>bób</i> – słowiń. <i>bónka</i> – w Pomieczyńskiej Hucie <i>bónk</i> ‘bób’; b) typu wyraz używany w gw. X – wyraz używany w gw. Y, np. pn. <i>kùkùczka</i> – śr. <i>kùkôwka</i>, rzadk. <i>kùcznica</i>, <i>kùkùłka</i> ‘kukułka’; c) typu mieszanego, np. pn. <i>bón</i>, <i>bóna</i>, <i>bónk</i> – pd. i śr. <i>szabelbón</i>, sporad.<i> szabelbóna</i>,<i> szabelbónk</i> – pd. <i>fasola</i> i <i>szabel</i> m., <i>szabla</i>,sporad.<i> szabelk</i>, <i>szablak</i> ‘fasola’; 2. zakresowa, np. <i>łosos</i> ‘łosoś’ – <i>mielëca</i>, <i>mielnica</i> ‘mała odmiana łososia’, <i>brétling </i>‘szprotka’ – <i>përka</i> ‘szprotka, szczególnie wędzona’; 3. emocjonalna, np. pieszczotl. <i>mórkò</i> – neutr. <i>mòrze</i> – zgrub. <i>mòrzëszcze</i>; 4. chronologiczna, np. współcz. <i>żëto</i> – dawn. <i>reż</i> ‘żyto’; 5. stylistyczna, np. żart. <i>pòstnik</i> – neutr. <i>slédz</i> – pogardl. <i>slepôk</i>, <i>szwédrôk</i>; w mowie do dzieci <i>bibkac</i>, <i>bibùlkac</i> – neutr. <i>kòlëbac</i>. Najczęściej spotykanymi w kasz. gwarach źródłami synonimów są: istnienie wariantów słowotwórczych, np. <i>kòsznik</i> – <i>kòszôrz</i> – <i>kòszikôrz</i> – <i>kòsziczkôrz</i> – <i>kòsziczôrz</i> ‘mężczyzna wyrabiający kosze’; współwystępowanie zapożyczeń i wyrazów rodzimych, np. <i>bez</i> – <i>flider</i> ‘bez lilak’; procesy metaforyzacyjne. np. <i>slédz</i> – <i>król</i> ‘śledź’, <i>bańtka – szkaplérz</i>, <i>nënka</i>, <i>cotka </i>‘flądra’ i derywacja ekspresywna, np. <i>òno – ònkò</i>. Bogactwo kasz. synonimii gw. opisywał m.in. B. Sychta (zwł. <i>Twórcze zdolności językowe Kaszubów </i>(<i>na przykładzie synonimów biedronki</i>) (JP 38, 1958, s. 217-20). W tworzącej się kaszubszczyźnie lit. w stosunku do synonimii można zaobserwować dwie przeciwstawne tendencje (np. w słowniku J. Trepczyka): 1. dla uzupełnienia zasobu leksykalnego kaszubszczyzny, zwł. o wyrazy abstrakcyjne i terminy techniczne, tworzy się neol. o charakterze synonimicznym, stanowiące rodzaj propozycji danych piszącym , przy czym często są to wyrazy utworzone z elementów rodzimych i wyrazów zapożyczonych, np. <i>zrzeczënk</i>, <i>abdikacëjô</i> ‘abdykacja’, <i>dwigòwnica</i>, <i>elewator</i> ‘elewator’; 2. dążąc do standaryzacji języka, ogranicza się liczbę synonimów gw., zwł. w wypadku terminów botanicznych i zoologicznych, np. ‘szczupak’ to u Trepczyka<i> bierôszk</i>, <i>szczëka</i> i <i>szczublã</i>,u Sychtyponadto<i> szczëpôk</i>, <i>suwôk</i>,<i> żëdowskô</i> <i>rëba</i>,<i> żid</i>,<i> biérc</i>,<i> kaczélc</i>,<i> kaczi zbój</i>,<i> szczëczã </i>i <i>szczublôk</i>.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1213, 2, 'System fonolog', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>SYSTEM FONOLOGICZNY KASZUBSZCZYZNY</b> stał się przedmiotem badań najpierw Z. Stiebera, który na tle jęz. pol. dał zarys<i> Rozwoju fonologicznego kaszubszczyzny</i> (w:<i> Rozwój fonologiczny języka polskiego</i>, W. 1952, s. 91-4). Do w. XII nie różnił się niczym od ogpol. Do XV w. jedyną różnicą był brak zmieszania nosówek, a w XVI w. nastąpiło odnosowienie <i>į</i> ≥ <i>i</i>, co ukazują <i>Duchowne piesnie</i> (1586), np. <i>dzikujemy</i>,<i> midzy</i>,<i> przysig</i>. Najpóźniej w poł. XVII w. krótkie <i>ǐ</i>(<i>ў</i>) zmieniło się w <i>ë</i>, udokumentowane w <i>Małym Catehismie</i> (1643), np. <i>decht</i>,<i> trzemac</i>,<i> urechlenie</i>. W <span>®</span> <i>Perykopach smołdzińskich</i> (1. poł. XVIII w.) są też przykłady zmiany krótkiego <i>ǔ</i> w <i>ë</i>, np. <i>grepa</i>,<i> ledze</i>. Zanikł iloczas, a przed 2. poł. XVII w. pojawiły się twarde <i>s z c dz</i> z tzw. kaszubienia <i>ś ź ć dź</i>. Znacznie bardziej szczegółowo przeobrażenia systemu w ujęciu chronol. ukazała Z. Topolińska w<i> A Historical Phonology of the Kashubian Dialects of Polish </i>(1974). Później na podstawie osobiście zapisanych <i>Tekstów gwarowych</i>... zaprezentowała ona systemy współcz.: 1. pnkasz.: (s. 83 i 85); 2. śrkasz.: a) <b>wokaliczny</b>: wys.: <i>i u</i>, średnie wys.: ustne <i><span>é</span> ó</i> (+ nosowe: <i><span>ã</span> </i><i>Q</i>), średnie niskie: <i>e </i><span>Æ</span><i> o</i>, niskie: <i><span>D</span> a</i>; nosowe albo tracą odrębność fonol., albo na części obszaru nie występują. W tym 9-elementowym układzie ustnych podstawową rolę spełnia podział na wysokie:<i> i <span>é</span> u ó</i>, niskie <i><span>D</span> a</i> i średnie <i>e </i><span>Æ</span><i> o</i>. Z nimi krzyżuje się podział na przednie: <i>i <span>é</span> e </i><i><span>D</span></i> wobec tylnych: <i>e u ó o a</i> oraz obojętne <span>Æ</span>. Z obydwoma krzyżuje się podział na marginalne: <i><span>é</span> o ó</i> wobec centralnych <i>i </i><i><span>D</span></i><span>Æ</span><i> a u</i>. Redundantną cechą przednich nieniskich: <i>i <span>é</span> e</i> jest płaskość, zaś tylnych nieniskich: <i>u ó o</i> okrągłość; b) <b>konsonantyczny</b>: wargowe: <i>p b f v m</i>; zębowe: <i>t d c s z r l n</i>; dziąsłowe:<i> <span>č</span> <span>š</span> <span>ž</span> </i>(<i><span>ř</span></i>); <i>k g x j ń</i>. Zwarte i szczelinowe przeciwstawiają się sonornym: <i>m n ń l <span>ř</span> u j</i>; tylnojęz. przeciwstawiają się wargowym i zębowym, natomiast tylnojęz., wargowe i zębowe przeciwstawiają się dziąsłowym; poza korelacją dźwięczności stoją <i><span>č</span> x</i>; 3. pdkasz. – oprac. dla poszczególnych punktów (wsi). Bliżej charakteryzuje fonemy przy wyzyskaniu minimum cech oraz wskazuje ich ważniejsze ograniczenia dystrybucyjne i warianty fakultatywne czy kombinatoryczne, np. dyftongi typu <i>ue</i>, a potem opisuje właściwości różnicujące obszar, np. pnkasz. zależności od akcentu, nosówki i zakres labializacji, a śrkasz. w zakresie wokalizmu nosowego. </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1214, 2, 'Szyk wyraz', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>SZYK</b> wyrazów w kaszubszczyźnie nie jest dowolny, ale dość swobodny, swobodniejszy niż w pol. Podkreślić można większą regularność występowania przymiot. przed rzeczownikiem, np. <i>To bëła jedna ładnô</i>,<i> piãknô panna</i>. <i>Nen stôri</i>,<i> kùlawi prachôrz</i>..., <i>Bednarzów syn ùczi sã ù òjca za bednarza</i>, ale typ bot. <i>ùkropnik pszczeli</i>, nazwa<i> Górë Piôskòwé</i> itp. W liczebniku stanowiącym zestawienia obok szyku <i>dwadzesca szesc</i> możliwy jest szyk <i>szesc dwadzesce</i>, znany też w stp. Imię poprzedza nazwisko, a zatem jak w jęz. pol.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1215, 2, 'Tryb rozkazujący', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>TRYB ROZKAZUJĄCY</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>spòsób</i>,<i> trib rozkazowny</i>,<i> rozkazownik</i>) w kasz. tworzy się jeszcze obocznie w sposób archaiczny z końcowym ‑<i>i</i> obocznym z ‑<i>ë</i>, zwł. na samej pn., np. <i>nies</i>(<i>ë</i>), <i>nies</i>(<i>ë</i>)<i>ta</i>, <i>robi</i><i>║ rób</i>, <i>robita</i><i>║ róbta</i>. Rozk. od czasownika <i>pójść</i>: <i>pój</i><i>║ pój sa</i>,<i> pój le sa</i>; poświadczony już w XVII w.</div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1216, 2, 'Tucholskie gwary', NULL, '<div><b>TUCHOLSKIE GWARY </b>– <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1133">GWARY BOROWIACKIE</a></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1217, 2, 'Upodobnienia', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>UPODOBNIENIA</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(asymilacje, kasz. <i>zeszlachòwania</i>) wsteczne w kaszubszczyźnie przebiegają – poza wyjątkami, np. <i>lecba</i>, <i>l<span>ë</span>czba</i> – właściwie tak samo jak w pol., a niektóre postacie wyrazowe motywowane są hist., np. <i>smrok</i>, <i>sewsl<span>ô</span>d<span>ë</span></i>, <i>srąb</i>, <i>òtłóg</i>, <i>òtnoga</i>, <i>òtm<span>ë</span>kac</i> (pn.) obok powsz. <i>zmrok</i>, <i>zewsl<span>ô</span>d<span>ë</span></i>, <i>zrąb</i>, <i>òdnoga</i>, <i>òdm<span>ë</span>kac</i>. U. postępowe typu <i>twòja swi<span>é</span>ca</i> i <i>trz<span>ë</span> krze</i> realizowane jest nieco inaczej ze względu na częściowo archaiczną artykulację <i>w</i> i <i>rz</i>. Przykłady u.: a) wargowych: <i>bùlbarz<span>ë</span>c</i> ‘gotować’ (Kępa Żarnowiecka)║ <i>bùlwarz<span>ë</span>c</i> (Gochy), <i>farwa</i> (pn.)║ <i>farba</i>, <i>Miemc</i>, <i>miemiecczi</i><i>║ Niemc</i>,<i> niemiecczi</i>, <i>b<span>ã</span>bórk</i> (Zabory)║ <i>w<span>ã</span>bórk</i>, <i>bróbel</i> (Jastarnia)║ <i>wróbel</i>, <i>mùrmączka</i> ‘kartoflanka’ (Wejherowskie)║ <i>pùrmączka</i> ‘zacierka, kartoflanka’ (Strzepcz, Puzdrowo, Lipusz); b) zębowych: <i>dzerdza</i> (Wejherowo)║ <i>żerdza</i>, <i>cyc<span>ë</span>na</i> (Puckie)║ <i>s<span>ë</span>c<span>ë</span>na</i>; c) dziąsłowych: <i>dżerzl<span>ë</span>ca</i> (Kępa Swarzewska)║ <i>cerl<span>ë</span>ca</i>, <i>rzerzewie</i> (śr., pd.)║ <i>zarzewie</i>, <i>strz<span>é</span>brzo</i> (Kępa Oksywska)║ <i>strz<span>é</span>bro</i>; d) tylnojęz.: <i>gnaga</i> (Piaszno, Łubiana)║ <i>knaga</i>, <i>kòszczka</i> (Zabory)║ <i>chòszczka</i>, <i>kùkwic s<span>ã</span></i> ‘guzdrać się’ (Bytowskie)║<i> kùtwic s<span>ã</span></i> (Zabory).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1218, 2, 'Wokalizm', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>WOKALIZM</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>wokalëzna</i>) dla całej kaszubszczyzny, tj. nie bacząc na lokalne różnice, przyjąć można następujący: samogłoski ustne: niskie <i>a</i>, średnioniskie <i>e</i>, <i><span>ô</span></i>, <i>o</i>, średniowysokie <i><span>é</span></i>, <i>ó</i>, wysokie <i>i</i>, <i>u</i> oraz <i><span>ë</span></i>, czyli tzw. <i>e</i> centralne. Dochodzą do tego dwa fonemy samogłoskowe nosowe: <i>ę</i> (pn.) ║ <i><span>ã</span></i> (śr. i pd.) oraz <i>ą</i>. Wymowa części samogłosek kasz. różni się nieco od odpowiednich ogpol., zwł. w pozycji zależnej (np. przed spółgłoskami <i>m</i>,<i> n</i>,<i> ń</i>, także przed <i>ł</i>,<i> l</i>,<i> r</i>,<i> j</i>), ale bliżej należy opisać samogłoski niemające w niej współcz. swoich odpowiedników, mian. <i><span>ô</span></i>, <i><span>é</span></i>, <i>ó</i>, <i><span>ë</span></i>, <i><span>ã</span></i> .</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1219, 2, 'Wskaźniki zespolenia', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>WSKAŹNIKI ZESPOLENIA W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>wskôzywôcze zrzeszeniô</i>) należą do wyrazowych wykładników stosunków składniowych. Dzielą się na <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1204">spójniki</a> i <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1223">zaimki</a> względne. Można wyróżnić wśród nich obce językowi pol.: <i>acz</i>,<i> bëlno</i>,<i> blós</i>,<i> doch</i>,<i> ëż</i>,<i> kò</i>,<i> kùli</i>, czy wariantowe wobec pol.: <i>ażle</i>,<i> jeżle</i>,<i> dlôcz</i>,<i> dlôte</i>,<i> ë</i>,<i> skòrno</i>. Część z nich właściwa jest tylko kaszubszczyźnie lit.: <i>abë</i>,<i> bë</i>,<i> bądz</i>,<i> chtëren</i>,<i> czëlë</i>,<i> gdë</i>, <i>więc</i>. Odmienne są funkcje niektórych wspólnych z pol.: <i>bò</i>,<i> co</i>,<i> jeno</i>.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1220, 2, 'Wulgaryzmy', NULL, '<div>autor: Edward Breza, redakcja i digitalizacja Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>WULGARYZMY</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(łac.<i> vulgāris</i> ‘rozpowszechniony wśród ludu’, kasz. <i>sprostné słowa</i>) to pojęcie z dziedziny stylistyki, mniej językoznawstwa. Za w. uznaje się wyrazy, wyrażenia i zwroty, nazywające zwł. kwestie płci, seksualności człowieka, rodzenia, wydalania, a więc sprawy same w sobie ważne i wartościowe, które jednak sama natura wstydem zaprawiła (Kaszubi jako grupa etn. są zwolennikami innatywistycznej teorii wstydu), gdy mówi się o nich zbyt dosadnie i ordynarnie. O dziedzinach wymienionych, jak stwierdza to często młodzież, mówi się albo języku med. (nauk.), albo wulgarnie. Słowniki kasz., nawet te nauk., jak B. Sychty i F. Lorentza, nie wprowadziły kwalifikatora: <i>wulgarne</i>. U Kaszubów np. wyrazy <i>c<span>ë</span>c</i> ‘sutek’ (tak też w dawnej pol.) i <i>dupa</i> uchodzą za określenia neutralne, za wulgarny uznawany jest wyraz <i>rz<span>ë</span>c</i> (a por. liczny materiał folklorystyczny i fraz. – Sychta SGK). Za takie uchodzą też wyrazy nazywające części ciała człowieka i czynności związane z człowiekiem wyrazami stosowanymi do zwierząt, np. <i>p<span>ë</span>sk</i> za <i>tw<span>ô</span>rz</i> czy <i>g<span>ã</span>ba</i>, <i>kałdun</i> za <i>brz<span>ë</span>ch</i>, <i>szp<span>é</span>ra</i> za <i>noga</i>, <i>łeb</i> czy <i>łep</i> za <i>głowa</i>, <i>żr<span>é</span>c</i> za<i> jesc</i>, <i>zdechnąc</i> za <i>ùmrz<span>é</span>c</i>. Uznawanie wyrazów i zwrotów za wulgarne jest zmienne hist. i uzależnione od przyjętego w grupie społ. systemu wartości, przekonań, obyczajowości. W. stają się wyrazy, wyrażenia, zwroty i zdania przez społ. uznanie, racjonalne i uczuciowe wartościowanie, językowo każdy wyraz jest zlepkiem dźwięków i nie zawiera w sobie wulgarności. </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1221, 2, 'Wykrzykniki', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>WYKRZYKNIKI</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>krzikniczi</i>) w <i>Zarésu</i> Ceynowy dzielone są według wyrażanych uczuć, a zatem radości, np. <i>ju-cha</i>,<i> didlum daj</i>,<i> tra la la</i>,<i> la la</i>; smutku, np. <i>ach ò jé</i>, zdziwienia, np. <i>wéjta le</i>,<i> wéj le</i>, wzgardy, np. <i>be be</i>,<i> fùj</i>,<i> tfùj</i>,<i> tfi</i>. Specjalny typ stanowią przywołania bądź zawołania na zwierzęta: a) konie: <i>hiszka hisz</i>,<i> hisz</i>; <i>czuder</i>, <i>hòjt</i> ‘w prawo’, <i>ksobie</i>,<i> links</i> ‘w lewo’,<i> hije</i> ‘naprzód’; b) krowy: <i>kruszka krusz krusz</i>;<i> mùża mùża</i>; c) kozy: <i>mac mac</i>; d) owce: <i>baszka</i>,<i> basz basz</i>; e) świnie: <i>bùczka</i>,<i> bùcz bùcz</i>; f) koty: <i>miska mis mis</i>,<i> pùjka pùj pùj</i>; g) gęsi: <i>pila pil pil</i>; h) kaczki: <i>kaczka kacz</i> <i>kacz</i>; kury: <i>tipka</i>,<i> tip tip</i>. Potwierdza je zwykle <i>Słownik</i> Ramułta, w części też Sychta SGK, a niektóre występują też w innych gw.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1222, 2, 'Zabory', NULL, '<p> </p>\r\n<div><b>ZABORY</b> – <a href="?l1=leksykon-kaszubski&lid=1131">GWARA ZABORSKA</a></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1223, 2, 'Zaimki', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>ZAIMKI</b> <b>W KASZUBSZCZYŹNIE </b>(kasz. <i>zamiona</i>, <i>pronoma</i>, Ceynowa: <i>zastãpniczi</i>) dzielą się – jak w pol. – na rodzajowe i nierodzajowe, a ze względu na znaczenie na: 1. osobowe (<i>òsobné</i>, <i>òsobisté</i>): <i>jô</i> (dop., cel., miejsc. <i>mnie</i>, <i>mie</i>, bier. <i>mnie</i>, <i>mie</i>, <i>miã</i>), <i>të</i> (dop. <i>cebie</i>, <i>ce</i>, cel. <i>tobie</i>, <i>cebie</i>, <i>cë</i>, bier. <i>cebie</i>, <i>ce</i>, <i>cã</i>), <i>òn</i>, <i>òna</i>║ <i>na</i> (dop. <i>ji</i>, <i>ni</i>; bier. <i>jã</i>║ <i>ją</i>, <i>niã</i>║ <i>nią</i>), <i>òno</i>,<i> no </i>(bier. <i>je</i>, <i>nie</i>); <i>më</i>║ <i>ma</i> (dop. <i>nas</i>, <i>naji</i>║ <i>naju</i>, cel. <i>nama</i>║ pl. maiest. <i>nóm</i>); <i>wa</i>║ pl. maiest. <i>wë</i> (dop. <i>was</i>, <i>waji</i>║ <i>waju</i>, cel. <i>wama</i>║ pl. maiest. <i>wóm</i>); <i>òni</i>║ <i>ni</i> (dop. <i>jich</i>,<i> jejich</i>,<i> nich</i>), <i>òne</i>║ <i>ne</i> (dop. <i>jich</i>,<i> jejich</i>,<i> nich</i>); 2. zwrotny (<i>nôwrotny</i>, <i>zwrotny</i>): dop. <i>sebie</i>║ <i>se</i>, cel. <i>sobie</i>║ <i>so</i>║ <i>se</i>, bier. <i>sobie</i>║ <i>se</i>,<i> sã</i>; 3. pytajno-względne (<i>pëtowno-relatiwné</i>): <i>chto</i>, <i>co</i>, <i>chtëż</i>, <i>cëż</i>, <i>jaczi</i>, <i>jakô</i>, <i>jaczé</i>; <i>czij</i>,<i> czëja</i>,<i> czëje</i>; <i>chtëren</i>║ <i>chtërny</i>║ <i>chtëri</i>, <i>chtërna</i>║<i>chtërnô</i>║ <i>chtërô</i>, <i>chtërno</i>║ <i>chtërné</i>║ <i>chtëré</i>; <i>czedë</i>, <i>czej</i>, <i>kùli</i>, <i>wiele</i>,<i> dze</i>,<i> jak</i>; 4. dzierżawcze (<i>dosebné</i>, <i>dzedzëczné</i>): <i>mój</i>, <i>mòja</i>, <i>twój</i>, <i>twòja</i>, <i>swój</i>, <i>swòja</i>, <i>nasz</i>, <i>nasza</i>, <i>wasz</i>, <i>wasza</i>; 5. wskazujące (<i>pòkazowné</i>, <i>wskazëjącé</i>): <i>nen</i>, <i>na</i>, <i>no</i> (pnkasz., śrkasz.); <i>ten</i>, <i>ta</i>, <i>to</i>; <i>tuten</i>, <i>tuta</i>, <i>tuto</i>; <i>sóm</i>,<i> sama</i>,<i> samò</i>, <i>taczi</i>, <i>ònaczi</i>, <i>tej</i>,<i> tuwò</i>,<i> stąd</i>(<i>ka</i>); 6. nieokreślone (<i>nieòpisowné</i>, <i>nieòkreslonné</i>): <i>kòżden</i>║ <i>kòżdi</i>, <i>kòżdô</i>; <i>nicht</i>, <i>nic</i>, <i>nick</i>, <i>nigdë</i>, <i>żóden</i>, <i>żódnô</i>,<i> żódné</i>; <i>niżóden</i>,<i> niżódnô</i> ‘niczyj(a)’, <i>nijaczi</i>; <i>wszëtczi</i>, <i>wszëtkô</i>, <i>wszëtczé</i>; <i>wszëden</i>, <i>wszëdna</i>, <i>wszëdne</i>; <i>wszãdze</i>, <i>chtos</i>, <i>cos</i>, <i>nichtos</i>, <i>nicos</i>,<i> czedës</i>, <i>dzes</i>, <i>chto le</i>, <i>co le</i>, <i>czej le</i>, <i>chto bądź</i>, <i>co bądź</i>, <i>chtokòlwiek</i>, <i>czedë</i> <i>bądź</i> itp. Zrzeszeńcy często używali form pnkasz. i śrkasz. typu <i>ne</i>║ <i>negò</i>, <i>nie</i>║ <i>niegò</i>, <i>nicze</i>║ <i>niczegò</i>, <i>dlôcze</i>, <i>te</i>║ <i>tegò</i>; nie zauważono ich u S. Bieszka, a także u młodokaszubów i H. Derdowskiego czy F. Ceynowy i S. Ramułta.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1224, 2, 'Zapozyczenia niem', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>ZAPOŻYCZENIA W KASZUBSZCZYŹNIE </b>niem. najpełniej ujawniły się w kaszubszczyźnie obok polonizmów. Część ich zresztą jest lub kiedyś była wspólna z pol., np. <i>cegła</i>,<i> mùr</i>. Ogólnie leksykalnych zapożyczeń niem. ma być ok. 5% (F. Hinze), w tym sporo osobliwych, przeważnie z gwar dniem., jak np. <i>brutka </i>‘panna, narzeczona’, <i>draszowac</i> ‘młócić’, <i>fajrowac</i> ‘świętować’, <i>fùter</i> ‘karma’, <i>kawel</i>, <i>kn<span>ô</span>p</i> ‘chłopiec’, <i>kr<span>ë</span>p</i> ‘żłób’, <i>ridowac</i> ‘jechać konno’, <i>rink</i>║ <i>rënka</i> ‘kółko, pierścień’, ‘fajerka’, <i>szitus</i> ‘ubikacja’; <i>wancka</i> ‘pluskwa’ (≤ die <i>Wanze</i>),<i> zorgowac</i> ‘organizować, radzić sobie’. Niekiedy mają one inną postać fonet., np. <i>bùdink</i>,<i> gank</i>,<i> rënk</i>, <i>h<span>é</span>bel</i><i>║ héwel</i> ‘strug’ – lub morfol., np. (ta)<i> diszel</i>, znaczenie, np. <i>gbùr</i> ‘bogaty gospodarz’. W kaszubszczyźnie lit. widać pewną powściągliwość w przejmowaniu ich z lit. niemczyzny, poczynając od F. Ceynowy, choć nieco inaczej ma się rzecz w <i>Słowniku polsko-kaszubskim</i> J. Trepczyka, który ma niemało germanizmów z niem. języka lit., np. <i>czelo</i> ≤ niem. <i>Cello</i> ‘wiolonczela’, <i>czelista</i> ≤ niem. <i>Cellist</i> ‘wiolonczelista’. Pisarze propozycji tej nie podjęli, wyzyskując autentyczne słown. kasz. bądź tworząc neol. Niektórzy tylko, jak A. Budzisz i J. Bilot, przesycają swoje teksty germanizmami (np. <i>feltweber</i> ≤ <i>Feldwebel</i> ‘sierżant’, <i>lifringa</i> ≤ niem. <i>Lieferung</i> ‘dostawa’, <i>ordel</i> ‘rozkaz’), a pod ich wpływem był J. Drzeżdżon, np. <i>berejt</i> ‘gotowy’,<i> dabej</i> ‘obok’, <i>ejgen</i> ‘wybredny’, <i>fardich </i>‘gotów’;<i> zó wi zó </i>‘tak czy owak’. Ks. K. Kantak, kontynuując niejako zamysł słowianofilów jęz. (np. P.J. Šafrík), zalecał pisarzom kasz. wzbogacanie leksyki zapożyczeniami z innych jęz. słow., przestrzegając przed pożyczkami z niem. Ks. Grucza w tłum. <i>Ewangelii</i> uciekał się – za A. Labudą – do czechizmów, np. <i>płôtny</i> ‘ważny’, <i>pòdoba </i>‘przypowieść’, <i>radnica</i> ‘ratusz’, i do rusyc., np. <i>gòscynica</i> ‘gospoda’, <i>sława</i> ‘chwała’, <i>zôpad</i> ‘zachód’. Zapożyczenia niem. notował już K.C. Mrongowiusz (np. <i>bula</i>,<i> doka</i>,<i> sztenia</i>) i zauważał je A. Hilferding, np. w przypisach do tekstów: (‘<i>cą jesz</i>) <i>v sviece woebezdrzec</i>,<i> jako v sviece jidze</i> ≤ niem. <i>wie es in der Welt zugeht</i>. Oni też zwykle próbowali je etymologizować, co dość konsekwentnie czynili potem S. Ramułt w <span>®</span> <i>Słowniku języka pomorskiego</i> (z powoływaniem się na H. Frischbiera), L. Biskupski, F. Lorentz i w specjalnym dziele F. Hinze. Analizują je też w <i>Słowniku etymologicznym kaszubszczyzny</i> W. Boryś i H. Popowska-Taborska. B. Sychta był przesadnie ostrożny z zapisywaniem ich w <i>Słowniku gwar kaszubskich</i>.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1225, 2, 'Zgoda', NULL, '<p style="text-align: center;"><b>ZGODA</b></p>\r\n<div> </div>\r\n<div>Wyrażam zgodę na umieszczenie fotografii obiektów muzealnych w internetowym przewodniku po gwarach polskich (opracowywanym przez zespół pod kierunkiem prof. Haliny Karaś z Uniwersytetu Warszawskiego i Towarzystwa Kultury Języka). Projekt ma charakter niekomercyjny (będzie ogólnodostępny na stronie wskazanej przez Ministerstwo Kultury i dziedzictwa Narodowego).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1226, 2, 'Zróżnicowanie kaszubszczyzny ', NULL, '<div>autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja Małgorzata Klinkosz</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>ZRÓŻNICOWANIE KASZUBSZCZYZNY</b> jest spore pod każdym względem, a poszczególne wsie mają nawet odrębne systemy wokaliczne. Realizacja fonetyki, fleksji, słowotw. czy słown. z fraz. pozwala współcz. wyróżnić gwary: 1. pn. (Puckie i pn. Wejherowskiego): silnie dynamiczny akcent ruchomy i swobodny, siedlisko różnorodnych archaizmów (np. fonet. typ <i>darga</i>, fleksja typu<i> kam</i>, cz.ter. typu <i>grajã</i>, tryb rozk. typu <i>nies<span>ë</span></i>, sufiks dem. <i>‑ica</i>, prefiks <i>są</i>-) i ognisko innowacji (np. fleksja rzeczownika typu <i>ż<span>ë</span>c<span>é</span>gò</i>, końc. dop. <i>‑<span>é</span><sup>u</sup>e</i>: <i>je<sup>u</sup>e</i> (pol. <i>jego</i>), cz. prze. typu <i>jacha</i>║ <i>jachała</i>; wyróżnia się tu bardziej archaiczny zachód nad Jez. Żarnowieckim i nowatorski wschód, np. <i>ń</i> ≥ <i>n</i>, <i>ł</i> ≥ <i>l</i> (bylaczenie na Kępach Oksywskiej, częściowo Puckiej, Swarzewskiej i płw. Hel); 2. śr. (Kartuskie i pd. Wejherowskiego), np. na zach. denazalizacja <span>®</span> nosowych samogłosek (<i>jaz<span>ë</span>k</i>, <i>kósk</i> ‘nieco’ (por. pol. <i>kąsek</i>); 3. pd. (części pow. kośc., chojn. i byt.) z archaicznym zach. (gwara gôskô na Gochach) oraz innowacyjnym i polonizującym wsch. ( gw. zaborska na Zaborach), np. akcent paroksytoniczny, brak zmiany <i>u</i> ≥ <i><span>ë</span></i> (np.<i> Kaszub<span>ë</span></i>), sufiksy ‑<i>ôk</i> (np. <i>cel<span>ô</span>k</i>), ‑<i>iskò</i> (np. <i>zómkòwiskò</i>), ‑<i>iwac</i>║ ‑<i>ywac</i>║ ‑<i>ëwac</i> (np. <i>pisywac</i>), cz.prze. typu<i> j<span>ô</span> żem pis<span>ô</span>ł</i> itd. Zbliżony podział przedstawiła K. Handke. Podobny „równoleżnikowy” podział trójdzielny zastosował Lorentz – m.in. na mapie – wg różnic iloczasowych (LGP) i wcześniej S. Ramułt, przy czym: a) pn. charakteryzowały „dźwięki” <i>kj</i>,<i> tj</i> i <i>gj dj</i> wobec ogólnopom. <i>ć <span>з</span></i>’, np. <i>taci dłudzi</i>; nadto większy zakres wymian <i>u i ę</i> ≥ <i><span>ë</span></i>, np. <i>h<span>ë</span>ta</i>, <i><span>ë</span></i> ‘i’, <i>przisc</i>,<i> prz<span>ë</span>dze</i>; przednia nosówka wymawiana wąsko jako <i>ę</i>; ogólnopom. końcówka dop. l.p. deklinacji przymiot. ‑<i><span>é</span>g<sup>u</sup>e</i> ≥ ‑<i><span>é</span>w<sup>u</sup>e</i>, ‑<i><span>é</span>ho</i>, np. <i>dobr<span>é</span>wue</i><i>║ dobr<span>é</span>hò</i>; b) śrkasz. – cechy przejściowe w realizacji <i>ć <span>з</span></i>’, występowanie typu <i>znaj<span>ã</span></i><i>║ znóm</i> i akcent swobodny przechodzący w inicjalny; c) pdkasz.: nasilenie <i>ć <span>з</span></i>’, nosówki <i>ą</i>║ <i>a</i>, np. <i>są</i><i>║ sa</i> ‘się’ i nosowe <i>ų</i>, np. <i>mųż</i>; tryb rozk. bez ‑<i>i</i>║<i> ‑<span>ë</span></i>, np. <i>zrób</i>; ograniczenie <i><span>ë</span></i> ≤ <i>u</i> czy wymowa typu <i>mniasto</i> i akcent inicjalny bądź pol. Pierwszy podział A. Hilferdinga był przede wszystkim „południkowy” .</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>', 0, NULL), (1227, 2, '', NULL, NULL, 0, NULL), (1228, 1, 'fryktywny', NULL, NULL, 0, NULL); -- -------------------------------------------------------- -- -- Struktura tabeli dla `leksykontypy` -- DROP TABLE IF EXISTS `leksykontypy`; CREATE TABLE IF NOT EXISTS `leksykontypy` ( `id` tinyint(4) NOT NULL DEFAULT '0', `nazwa` varchar(200) COLLATE utf8_polish_ci DEFAULT NULL, PRIMARY KEY (`id`) ) ENGINE=InnoDB DEFAULT CHARSET=utf8 COLLATE=utf8_polish_ci; -- -- Zrzut danych tabeli `leksykontypy` -- INSERT INTO `leksykontypy` (`id`, `nazwa`) VALUES (1, 'Leksykon'), (2, 'Leksykon kaszubski'); -- -------------------------------------------------------- -- -- Struktura tabeli dla `literatura` -- DROP TABLE IF EXISTS `literatura`; CREATE TABLE IF NOT EXISTS `literatura` ( `id` int(11) NOT NULL AUTO_INCREMENT, `user` int(11) NOT NULL DEFAULT '63', `autor_imie` varchar(20) NOT NULL DEFAULT '', `autor_nazwisko` varchar(30) CHARACTER SET utf8 COLLATE utf8_polish_ci NOT NULL, `autor_inni` varchar(200) DEFAULT NULL, `rok` varchar(10) DEFAULT NULL, `tytul` varchar(200) DEFAULT NULL, `kontener` varchar(250) DEFAULT NULL, `wydawca` varchar(100) DEFAULT NULL, `miejsce` varchar(50) DEFAULT NULL, `stron` varchar(10) DEFAULT NULL, `dialekt` varchar(10) NOT NULL DEFAULT '0', `region` varchar(110) NOT NULL DEFAULT '0', `typ` tinyint(2) NOT NULL DEFAULT '0', `kluczowe` varchar(100) DEFAULT NULL, PRIMARY KEY (`id`) ) ENGINE=InnoDB DEFAULT CHARSET=utf8 AUTO_INCREMENT=1705 ; -- -- Zrzut danych tabeli `literatura` -- INSERT INTO `literatura` (`id`, `user`, `autor_imie`, `autor_nazwisko`, `autor_inni`, `rok`, `tytul`, `kontener`, `wydawca`, `miejsce`, `stron`, `dialekt`, `region`, `typ`, `kluczowe`) VALUES (2, 0, 'Zbigniew', 'Adamiszyn', '', '1981(1982)', 'W sprawie podziału regionalnego do Słownika polskich wyrazów toponimicznych', 'Zeszyty Naukowe WSP im. Powstańców Śląskich w Opolu. Filologia Polska. Językoznawstwo', '', 'Opole', 's. 55-67', '0', '0', 1, ''), (10, 63, 'Anna', 'Basara', '', '1987', 'Charaktrystyka fonetyczna gwar Ostródzkiego, Warmii i mazur według stanu z początku lat pięćdziesiątych', 'Słownik Ostródzkiego, Warmii i Mazur, t.1.', '', '', 's. 24-31', '1', '7', 1, ''), (11, 63, 'J.', 'Kosmala', '', '2001', 'Kultura Warmii i Mazur', 'Edukacja i Dialog, nr 2 (125)', '', '', '', '1', '7', 2, ''), (12, 63, 'H.', 'Perzowa', '', '1987', 'Zarys dziejów Ostródzkiego, Warmii i Mazur', 'Słownik gwar Ostródzkiego, Warmii i Mazur t.1', '', '', '7-23', '1', '7', 3, ''), (14, 62, 'Zbigniew', 'Adamiszyn', '', '', 'Funkcjonowanie systemu fonologicznego w potocznej polszczyźnie mówionej środowiska robotniczego w Kędzierzynie-Koźlu', '', '', '', '', '4', '0', 0, ''), (18, 62, 'Janusz', 'Rieger (red)', 'Zespół Zakładu Słowianoznawstwa PAN', '1980', 'Atlas gwar bojkowskich, t.1', '', '', 'Wrocław', '', '3', '0', 1, ''), (19, 62, 'Anna', 'Strokowska', '', '1978', 'Pogranicze językowe wielkopolsko-mazowieckie', '', '', 'Łódź', '', '1,2', '4,20', 1, ''), (20, 62, 'Zenon', 'Sobierajski (red)', 'Józef Burszta (red)', '1979-1991', 'Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski, t. 1-6', '', '', 'Wrocław', '', '2', '11,12,13,14,15,16,17,18,19,20', 1, ''), (21, 62, 'Halina', 'Horodyska-Gadkowska (red)', 'Anna Kowalska, Alina Strzyżewska-Zaremba', '1971-1990', 'Atlas gwar mazowieckich, t. 1-10', '', '', '', '', '1', '0', 1, ''), (22, 62, 'nn.', 'nn.', '', '1979 i n.', 'Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny t.1', '', '', 'Wrocław', '', '1', '0', 1, ''), (23, 62, 'Zbigniew', 'Babik', '', '2003', 'Uwagi o gwarowym gździć (się)', 'Język Polski', '', '', '204-208', '0', '0', 1, ''), (24, 62, 'Barbara', 'Falińska', '', '1952', 'Z gwary warmińskiej i mazurskiej. Terminologia uprawy i obróbki lnu', 'Poradnik Językowy, z.1', '', '', 's. 20-24', '1', '7', 1, ''), (25, 62, 'Stanisław', 'Gisman', '', '1949', 'Słownik górniczy', '', '', 'Katowice', '', '0', '0', 1, ''), (26, 62, 'Franciszek', 'Hanzel', '', '1983', 'Gwara cieszyńska trzech pokoleń', 'Socjolingwistyka, 5', '', '', '183-191', '4', '39', 1, ''), (27, 62, 'Kamińska', 'Maria', '', '1971', 'O niektórych osobliwościach morfologicznych gwar', 'Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego XVII', '', '', '57-63', '0', '0', 1, ''), (28, 62, 'Mieczysław', 'Małecki', '', '1928', 'Archaizm podhalański (wraz z próbą wyznaczenia granic tego dialektu)', '', '', 'Kraków', '', '3', '33', 1, ''), (29, 62, 'Hanna', 'Popowska-Taborska', '', '1962', 'Z badań nad dawnymi i obecnymi zasięgami terytorialnymi wyrazów', '.Język Polski. 1962', '', '', '280-286', '0', '0', 1, ''), (30, 62, 'Jerzy', 'Reichan', '', '1980', 'Małopolskie gwary jednonosówkowe, cz. 1-2', '', '', 'Wrocław', '', '3', '32,36', 1, ''), (31, 62, 'Zenon', 'Sobierajski', '', '1985', 'Teksty gwarowe z zachodniej Wielkopolski', '', '', 'Wrocław', '', '2', '11,16', 1, ''), (32, 69, 'Stanisław', 'Bąk', '', '1974', 'Mowa polska na Śląsku', '', '', 'Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk', '', '4', '38', 1, ''), (33, 69, 'Stanisław', 'Bąk', '', '1974', 'Z przeszłości gwary górnośląskiej', '', 'Sprawozdania Opolskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk XI', '', 's. 15-65', '4', '37', 1, ''), (34, 69, 'Mieczysław', 'Buczyński', '', '1959', 'Charakterystyka gwary Wisły', '', 'Językoznawca', '', 's. 39-41', '4', '0', 1, ''), (35, 69, 'Walenty', 'Dobrzyński', '', '1963, 1967', 'Gwary powiatu niemodlińskiego, cz. 1-2', '', '', 'Wrocław-Warszawa-Kraków', '', '4', '38', 1, ''), (36, 69, 'Piotr', 'Gołąb', '', '1955', 'Gwara Schodni i okolicy', '', '', 'Wrocław', '', '4', '38', 1, ''), (37, 69, 'Anna', 'Kowalska', '', '1968', 'Zmiany w systemie gwary gliwickiej', 'Z polskich studiów slawistycznych, s. III, t. III. Językoznawstwo', '', 'Warszawa', 's. 335-341', '4', '0', 1, ''), (38, 69, 'Kazimierz', 'Nitsch', '', '1951', 'Dialekt chwalimski', 'Przegląd Zachodni, t. 7', '', '', 's. 428-449', '4', '0', 1, ''), (39, 69, 'Kazimierz', 'Nitsch', '', '1939', 'Dialekty polskie Śląska', '', '', 'Kraków', '', '4', '38', 1, ''), (40, 69, 'Feliks', 'Pluta', '', '1963-1964', 'Dialekt głogówecki, t. 1-2', '', '', 'Wrocław', '', '4', '0', 1, ''), (41, 69, 'Zenon', 'Sobierajski', '', '1960-1964', 'Polskie teksty gwarowe z ilustracjją dźwiękową. 1. Gwary śląskie, 2. Śląsk i Wielkopolska, 3. Wielkopolska - Pomorze, 4. Lubawskie - Ostródzkie - Kaszuby', '', '', 'Poznań', '', '4', '0', 1, ''), (42, 69, 'Stanisław', 'Urbańczyk', '', '1966', 'Zapiski gwarowe z dwóch wsi Śląska Opolskiego', '', 'Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego VI', '', 's. 243-253', '4', '38', 1, ''), (43, 69, 'Alfred', 'Zaręba (red.)', '', '1961', 'Śląskie teksty gwarowe', '', '', 'Kraków', '', '4', '38', 1, ''), (44, 69, 'Piotr', 'Galas', '', '1938', 'Przyrostek -ic w nazwach mieszkańców wsi (na podstawie współczesnego materiału gwarowego)', 'Język Polski', '', '', 's. 13-18', '4', '0', 1, ''), (45, 69, 'Bożena', 'Cząstka-Szymon', 'Synowiec Helena', '1996', 'Polszczyzna w szkole śląskiej, cz. 1-2', '', '', 'Katowice', '', '4', '0', 1, ''), (46, 69, 'Antonina', 'Grybosiowa', '', '1997', 'Językowo-kulturowy wizerunek Ślązaka na tle wizerunku obu sąsiadów', 'Polszczyzna Śląska. Historia i współczesność, red. Bogusław Wyderka', '', 'Opole', 's. 83-90', '4', '0', 1, ''), (47, 69, 'Władysław', 'Paryl', '', '1987', 'O obecnej sytuacji językowej na Dolnym Śląsku', '', 'Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego', '', '', '4', '0', 1, ''), (48, 69, 'Stanisław', 'Rospond', '', '1970', 'O integracji językowej w ogóle, a na Śląsku w szczególności', '', 'Studia Śląskie', '', '', '4', '0', 1, ''), (49, 69, 'Jolanta', 'Tambor', '', '2006', 'Mowa Górnoślązaków oraz ich świadomość językowa i etniczna', '', '', 'Katowice', '', '4', '37', 1, ''), (50, 69, 'Bogusław', 'Wyderka (red.)', '', '1997', 'Polszczyzna śląska. Historia i współczesność', '', '', 'Opole', '', '4', '38', 1, ''), (51, 69, 'Bogus', 'Wyderka', '', '1996', 'Gwary w sytuacji językowej i społecznej Śląska Opolskiego', 'Studia dialektologiczne, red. Bogusław Dunaj, Jerzy Reichan', '', 'Kraków', 's. 133-140', '4', '0', 1, ''), (52, 69, 'Jerzy', 'Bartmiński', 'Jan Mazur', '1978', 'Teksty gwarowe z Lubelszczyzny', '', '', 'Wrocław', '', '3', '28', 1, ''), (53, 69, 'Stanisław', 'Bąk', '', '1930', 'Chata wiejska w okolicy Tarnobrzegu', '', 'Lud', '', 's. 1-52', '3', '0', 1, ''), (54, 69, 'Józef', 'Bubak', '', '1972', 'Spiskie teksty gwarowe z obszaru Polski', '', '', 'Kraków', '', '3', '34', 1, ''), (55, 69, 'Barbara', 'Falińska', '', '1958', 'Z gwary sandomierskiej. Wesele', 'Poradnik Językowy', '', '', 'z. 2, s. 8', '3', '0', 1, ''), (56, 69, 'Mieczysław', 'Karaś', '', '1968', 'Nazwa miejscowa Szyce (i przedrostek zdrabniający -c)', 'Język Polski', '', '', 's. 7-12', '3', '0', 1, ''), (57, 69, 'Mieczysław', 'Karaś', '', '1969', 'O ludowych gwarach Rzeszowszczyzny', 'Z dziejów kultury i literatury Ziemi Przemyskiej', '', 'Przemyśl', 's. 345-364', '3', '30', 1, ''), (58, 69, 'Mieczysław', 'Karaś', 'Alfred Zaręba', '1964', 'Orawskie teksty z obszaru Polski', '', '', 'Kraków', '', '3', '35', 1, ''), (59, 69, 'Władysław', 'Kupiszewski', '', '1956', 'Z gwary podhalańskiej', 'Poradnik Językowy', '', '', 's. 379-380', '3', '33', 1, ''), (60, 69, 'Władysław', 'Kupiszewski', '', '1959', 'Z gwary podhalańskiej', 'Poradnik Językowy', '', '', 's. 236', '3', '33', 1, ''), (61, 69, 'Władysław', 'Kuraszkiewicz', '', '1932', 'Dialektologia. Przegląd gwar województwa lubelskiego', 'Monografia statystyczno-gospodarcza województwa lubelskiego, t.1', '', 'Lublin', 's.275-324', '3', '28,29', 1, ''), (62, 69, 'Jan', 'Łoś', '', '1886', 'Gwara opoczyńska. Studium dialektologiczne', 'Rozprawy i sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego AU, t. XI', '', 'Kraków', 's. 147-190', '3', '0', 1, ''), (63, 69, 'Kazimierz', 'Michalewski', '', '1968', 'Gwara wsi Dorohusk w powiecie chełmińskim', 'Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, t.14', '', '', 's. 251-264', '3', '0', 1, ''), (64, 69, 'Leszek', 'Moszyński', '', '1958', 'Szkic monograficzny gwary wsi Rudy powiatu Puławy', 'Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej', '', 'Warszawa', 's. 7-60', '3', '0', 1, ''), (65, 69, 'Eugeniusz', 'Pawłowski', '', '1956', 'O gwarze łapszańskiej', 'Język Polski, t. XXXVI, z. 1', '', '', 's. 21-27', '3', '34', 1, ''), (66, 69, 'Honorata', 'Skoczylasówna', '', '1967', 'Fonetyka gwary Dąbrowy w powiecie wieluńskim', '', '', 'Poznań', '', '3', '0', 1, ''), (67, 69, 'Honorata', 'Skoczylas-Stawska', '', '1972', 'Gwara Wierzbia w powiecie wieluńskim w świetle faktów fonograficznych', 'Język Polski', '', '', 's. 40-48', '3', '0', 1, ''), (68, 69, 'Honorata', 'Skoczylas-Stawska', '', '1972', 'Teksty gwarowe z Wierzbia w powiecie wieluńskim', 'Język Polski', '', '', 's. 48-50', '3', '0', 1, ''), (69, 69, 'Mieczysław', 'Szymczak', '', '1961', 'Gwara Domaniewka i wsi okolicznych w powiecie łęczyckim', '', '', 'Łódź', '', '3', '22', 1, ''), (70, 69, 'Alfred', 'Zaręba', '', '1954', 'Słownictwo Niepołomic', '', '', 'Wrocław', '', '3', '0', 1, ''), (71, 69, 'Hubert', 'Górnowicz', '', '1957', 'Próbka mowy tzw. Mazurów wieleńskich', 'Język Polski', '', '', 's. 300-302', '2', '0', 1, ''), (72, 69, 'Monika', 'Gruchmanowa', '', '1960', 'Charakterystyka gwar dawnych ośrodków języka polskiego na pograniczu ziemi lubuskiej i Wielkopolski', 'Literatura Ludowa, nr 6', '', '', 's. 16-23', '2', '16', 1, ''), (73, 69, 'Monika', 'Gruchmanowa', '', '1970', 'Gwary zachodniej Wielkopolski', '', '', 'Poznań', '', '2', '11,16', 1, ''), (74, 69, 'J.', 'Maciak', '', '1957', 'Opis gwary wsi Kwiatków, pow. ostrowski', 'Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej', '', '', 's. 181-199', '2', '0', 1, ''), (75, 69, 'Henryk', 'Nowak', '', '1970', 'Gwary chazackie w powiecie rawickim', '', '', 'Poznań', '', '2', '0', 1, ''), (77, 69, 'Zenon', 'Sobierajski', '', '1990', 'Teksty gwarowe z północnej Wielkopolski', '', '', 'Wrocław', '', '2', '15,16', 1, ''), (78, 69, 'Władysława', 'Stachowska-Dembecka', '', '1958', 'Gwara wsi Zakrzewo w powiecie rawickim', 'Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej', '', '', 's. 81-127', '2', '0', 1, ''), (79, 69, 'Adam', 'Tomaszewski', '', '1930', 'Gwara Łopienna i okolicy w północnej Wielkopolsce', '', '', 'Kraków', '', '2', '0', 1, ''), (80, 69, 'Adam', 'Tomaszewski', '', '1935', 'Mowa tzw. Mazurów wieleńskich', 'Slavia Occidentalis XIV', '', '', 's. 45-176', '2', '0', 1, ''), (81, 69, 'Ludwik', 'Zabrocki', '', '1934', 'Gwara Borów Tucholskich. Szkic historyczno-genetyczny', '', '', 'Poznań', '', '2', '18', 1, ''), (82, 69, 'Zygmunt', 'Zagórski', '', '1964', 'Gwary Krajny', '', '', 'Poznań', '', '2', '16', 1, ''), (83, 69, 'Piotr', 'Bąk', '', '1968', 'Gwara okolic Kramska w powiecie konińskim (zarys fonetyki i słowotwórstwa)', '', '', 'Wrocław', '', '2', '12', 1, ''), (84, 69, 'Edward', 'Breza', '', '1976', 'Gwara borowiackiej wsi Krzywogoniec pod Tucholą', 'Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, t. XXII', '', '', 's. 5-17', '2', '18', 1, ''), (85, 69, 'Hubert', 'Górnowicz', '', '1967', 'Dialekty kociewski i malborski', 'Pomorze Gdańskie IV. Literatura i język', '', 'Gdańsk', 's. 147-172', '2', '17', 1, ''), (86, 69, 'Hubert', 'Górnowicz', '', '1960', 'Uwagi o niekttórych hiperpoprawnościach w gwarach północnopolskich', 'Język Polski', '', '', 's. 29-39', '2', '0', 1, ''), (87, 69, 'Hubert', 'Górnowicz', '', '1971', 'Zmiękczenie spółgłosek tylnojęzykowych w gwarach północnopolskich', 'Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego XVII', '', '', 's. 31-55', '1', '7', 1, ''), (88, 69, 'Monika', 'Gruchmanowa', '', '1960', 'Gwary zachodniowielkopolskie', 'Sprawozdania z Prac Naukowych Wydziału Nauk Społecznych Polskiej Akademii Nauk, R. 3', '', '', 's. 70-74', '2', '11,16', 1, ''), (89, 69, 'Kwiryna', 'Handke', '', '1981', 'Charakterystyka Borów Tucholskich w świetle faktów językowych', 'Slavia Occidentalis, t. XXXVIII', '', '', 's. 37-51', '2', '16,18', 1, ''), (90, 69, 'Kwiryna', 'Handke', '', '1979', 'Wewnętrzne podziały gwarowe Kaszub i sąsiednich terenów', 'Konferencja pomorska (1978)', '', 'Wrocław', 's. 111-123', '2', '16,18', 1, ''), (92, 69, 'Halina', 'Horodyska-Gadkowska', 'Alina Strzyżewska-Zaremba', '1971-1990', 'Atlas gwar mazowieckich, t. 1-10', '', '', 'Wrocław', '', '1', '0', 1, ''), (94, 69, 'Zdzisław', 'Stieber', 'Hanna Popowska-Taborska, Zespół Zakładu Słowianoznawstwa PAN', '1964-1978', 'Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich, t. 1-15', '', '', 'Wrocław', '', '2', '16,17', 1, ''), (95, 69, 'Jerzy', 'Bartmiński', '', '1959', 'Słowniczek gwary Wisły', 'Językoznawca, nr 3', '', '', 's. 42-45', '0', '0', 1, ''), (96, 69, 'Stanisław', 'Bąk', 'Stanisław Rospond', '1962', 'Słownik gwarowy Śląska', '', '', 'Opole', '', '4', '0', 1, ''), (97, 69, 'Feliks', 'Czyżewski', '', '1986', 'Atlas gwar polskich i ukraińskich okolic Włodawy', '', '', 'Lublin', '', '0', '0', 1, ''), (98, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1962-1968', 'Atlas gwarowy województwa kieleckiego, t. 1-7', '', '', 'Łódź', '', '0', '0', 1, ''), (99, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1981', 'Atlas polskich innowacji dialektalnych', '', '', 'Warszawa', '', '5', '0', 1, ''), (100, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1951-1953', 'Polsko-laskie pogranicze językowe na terenie Polski, t. 1-2', '', '', 'Łódź', '', '0', '0', 1, ''), (102, 69, 'Zygmunt', 'Gloger', '', '', 'Słownik gwary ludowej w okręgu tykocińskim', 'Prace Filologiczne IV', '', '', 's. 795-904', '0', '0', 1, ''), (103, 69, 'Zbigniew', 'Gołąb', 'A. Heinz, Kazimierz Polański', '1968', 'Słownik terminologii językoznawczej', '', '', 'Warszawa', '', '0', '0', 1, ''), (104, 69, 'Jerzy', 'Sierociuk (red.)', '', '2003', 'Gwary dziś. 2. Regionalne słowniki i atlasy gwarowe', '', '', 'Poznań', '', '2', '16', 1, ''), (105, 69, 'Jerzy', 'Reichan (red.)', '', '1999', 'Indeks alfabetyczny wyrazów z kartoteki #2_Słownika gwar polskich#2_, t. I-II', '', '', 'Kraków', '', '0', '0', 1, ''), (106, 69, 'Mieczysław', 'Karaś', 'Kazimierz Nitsch (red.)', '1957-1970', 'Mały Atlas Gwar Polskich, t. I-XIII', '', '', 'Wrocław', '', '0', '0', 1, ''), (107, 69, 'Mieczysław', 'Karaś (red.)', 'Jerzy Reichan (red.)', '1982 i n', 'Słownik gwar polskich', '', '', 'Kraków', '', '0', '0', 1, ''), (108, 69, 'Jan', 'Butkiewicz', '', '1955', 'Z gwary suwalskiej. Jak dawniej wojowali', 'Poradnik Językowy', '', '', 's. 148-150', '1', '0', 1, ''), (109, 69, 'Feliks', 'Czyżewski', '', '1991', 'Teksty gwarowe z Podlasia i Chełmszczyzny', 'Studia nad polszczyzną kresową, t. VI', '', 'Wrocław', 's. 197-208', '1', '0', 1, ''), (110, 69, 'Barbara', 'Falińska', '', '1955', 'Z gwary suwalskiej', 'Poradnik Językowy, z. 4, s. 148-150, z. 5, s. 195-196, z. 8, s. 316', '', '', '', '1', '6', 1, ''), (111, 69, 'Janina', 'Gardzińska', '', '1993', 'Teksty gwarowe z południowego Podlasia', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 1, ''), (112, 69, 'Krzysztof', 'Gaś', '', '1974', 'Z dzisiejszych gwar Mazowsza. Teksty gwarowe', 'Poradnik Językowy', '', '', 's. 148-152', '1', '0', 1, ''), (113, 69, 'Hubert', 'Górnowicz', '', '1967-1974', 'Dialekt malborski, cz. 1-2', '', '', 'Gdańsk', '', '0', '0', 1, ''), (114, 69, 'Michał', 'Łesiów', '', '1955', 'Z gwary warmińskiej i mazurskiej', 'Poradnik Językowy', '', '', 's. 116-117', '1', '0', 1, ''), (115, 69, 'Kazimierz', 'Nitsch', '', '1954', 'Dialekty polskie Prus Wschodnich', 'Wybór pism polonistycznych tegoż, t. 3', '', 'Wrocław', 's. 252-321', '1', '6', 1, ''), (116, 69, 'Nina', 'Perczyńska', '', '1975', 'Wybrane cechy składniowo-stylistyczne polszczyzny mówionej (na materiale gwary północnomazowieckiej wsi Szczutowo i okolic)', '', '', 'Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk', '', '1', '0', 1, ''), (117, 69, 'Wanda', 'Pomianowska', '', '1951', 'Z gwary warmińskiej i mazurskiej', 'Poradnik Językowy', '', '', 's. 27', '1', '7', 1, ''), (118, 69, 'Henryka', 'Sędziak', '', '1996', 'Łomżyńskie teksty gwarowe', '', '', 'Łomża-Kielce', '', '1', '0', 1, ''), (119, 69, 'Tadeusz', 'Zdancewicz', '', '1957', 'Osobliwości akcentowe w gwarze wsi Radziuszki pod Sejnami', 'Z Filologii Polskiej i Słowiańskiej', '', '', 's. 247-268', '1', '6', 1, ''), (120, 69, 'Adam', 'Chętnik', '', '1915', 'Chata kurpiowska opracowana na miejscu z 207 fotografiami, planami, rysunkami wykonanymi przez autora', '', '', 'Warszawa', '', '1', '3', 1, ''), (121, 69, 'Adam', 'Chętnik', '', '1924', 'Kurpie', '', '', 'Kraków', '', '1', '3', 1, ''), (122, 69, 'Adam', 'Chętnik', '', '1936', 'Pożywienie Kurpiów', '', '', 'Kraków', '', '1', '3', 1, ''), (123, 69, 'Barbara', 'Bartnicka', '', '', 'Różnice w mowie pokoleń', 'Polszczyzna Mazowsza i Podlasia', '', 'Łomża-Warszawa', 's. 25-30', '1', '5', 1, ''), (124, 69, 'Maria', 'Biernacka', '', '1966', 'Wsie drobnoszlacheckie na Mazowszu i Podlasiu. Tradycje historyczne a współczesne przemiany', '', '', 'Wrocław', '', '1', '0', 1, ''), (125, 69, 'Nijola', 'Birgiel', '', '2003', 'Procesy interferencyjne w mowie dwujęzycznej społeczności litewskiej z Puńska i okolic na Suwalszczyźnie', '', '', 'Warszawa', '', '1', '6', 1, ''), (126, 69, 'Tomasz', 'Chludziński', '', '1996', 'Mazowsze południowo-wschodnie i Podlasie Zachodnie', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 1, ''), (128, 69, 'Barbara', 'Bartnicka-Dąbkowska', '', '1959', 'Podstawowe wiadomości z dialektologii polskiej z ćwiczeniami', '', '', 'Warszawa', '', '0', '0', 1, ''), (129, 69, 'Stanisław', 'Bąk', '', '1960', 'Język polski na Śląsku. Terytorium Śląska i narzecza śląskiego', 'Annales Silesiae I, z. 3', '', '', 's. 251-284', '4', '38', 1, ''), (130, 69, 'Stanisław', 'Bąk', '', '1973', 'Nowa mapa dialektów Śląska', 'Slavia Occidentalis XXX', '', '', 's. 7-11', '4', '38', 1, ''), (131, 69, 'Stanisław', 'Bąk', '', '1971', 'O nowy podział dialektów Śląska', 'Slavia Occidentalis XXVIII#4_XXIX', '', '', 's. 3-14', '4', '0', 1, ''), (132, 69, 'Stanisław', 'Bąk', '', '1963', 'Zróżnicowanie narzecza śląskiego (próba podziału i charakterystyki dialektów śląskich)', 'Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Prace i Materiały Etnograficzne XXIII (5 map).', '', '', 's. 401-523', '4', '38', 1, ''), (133, 69, 'Edward', 'Breza', '', '1975', 'Granice dialektu kaszubskiego w przeszłości i obecnie', 'Pomerania, nr 3', '', '', 's. 33-38', '2', '16', 1, ''), (136, 69, 'Jan', 'Karłowicz', '', '1900-1911', 'Słownik gwar polskich, t. I-VI', '', '', 'Kraków', '', '0', '0', 1, ''), (137, 69, 'Anna', 'Kowalska', '', '1975', 'Zróżnicowanie słowotwórcze gwar Mazowsza i Podlasia. Rzeczownik. T. 1. Atlas (cz. 1., Mapy 1-100; cz. 2, Wykazy i komentarze do map)', '', '', 'Wrocław', '', '1', '3', 1, ''), (138, 69, 'Marian', 'Kucała', '', '1957', 'Porównawczy słownik trzech wsi małopolskich', '', '', 'Wrocław', '', '3', '0', 1, ''), (139, 69, 'Jerzy', 'Maciejewski', '', '1969', 'Słownik chełmińsko-dobrzyński', '', '', 'Toruń', '', '2', '20', 1, ''), (141, 69, 'Kazimierz', 'Nitsch (red.)', 'Mieczysław Karaś', '1957-1970', 'Mały atlas gwar polskich, t. 3-13', '', '', 'Wrocław', '', '0', '0', 1, ''), (142, 69, 'Władysław', 'Paryl', '', '2004', 'Słownik gwary przesiedleńców ze wsi Tuligłowy koło Komarna', '', '', 'Kraków', '', '0', '0', 1, ''), (143, 69, 'Jerzy', 'Reichan', 'Kazimierz Woźniak', '2004', 'Polskie atlasy dialektologiczne i etnograficzne', '', '', 'Kraków', '', '0', '0', 1, ''), (144, 69, 'Janusz', 'Siatkowski', '', '1998', 'Odróżnianie warstwy morfologicznej od fonetycznej w Atlasie ogólnosłowiańskim', 'Z Polskich Studiów Slawistycznych, Seria 6, Językoznawstwo', '', '', '', '0', '0', 3, ''), (145, 69, 'Zofia', 'Stamirowska (red.)', '', '1987-2006', 'Słownik gwar Ostródzkiego, Warmii i Mazur, t. 1-5', '', '', 'Wrocław', '', '1', '7', 1, ''), (146, 69, 'Mieczysław', 'Karaś', 'Jerzy Reichan, Joanna Okoniowa, oprac. przez Zakład Dialektologii IJP PAN w Krakowie', '1982-2003', 'Słownik gwar polskich, t. 1-6', '', '', 'Wrocław-Kraków', '', '0', '0', 1, ''), (147, 69, 'Jan', 'Tokarski (red.)', '', '1977', 'Słownik wyrazów obcych', '', '', 'Wraszawa', '', '0', '0', 0, ''), (148, 69, 'Zenon', 'Sobierajski', '', '1966-1973', 'Atlas polskich gwar spiskich na terenie Polski i Czechosłowacji, t. 1-3', '', '', 'Poznań', '', '0', '0', 1, ''), (149, 69, 'Bernard', 'Sychta', '', '1980-1985', 'Słownictwo kociewskie na tle kultury ludowej, t. 1-3', '', '', 'Wrocław', '', '2', '17', 1, ''), (150, 69, 'Bernard', 'Sychta', '', '1967-1976', 'Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. 1-7', '', '', 'Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk', '', '3', '0', 1, ''), (151, 69, 'Józef', 'Bubak', '', '1983', 'Stan badań nad polskimi gwarami na Spiszu', 'Język Polski, t. LXIII, z. 4-5', '', '', 's. 322-334', '3', '34', 1, ''), (152, 69, 'Danuta', 'Buttler', '', '1973', 'Dyskusyjne zagadnienia opisu polskich gwar środowiskowych', 'Gowornite formi i slowenskite literaturni jazici', '', 'Skopje', 's. 153-159', '0', '0', 1, ''), (153, 69, 'Karol', 'Dejna', 'Sławomir Gala, Alojzy Zdaniukiewicz, Feliks Czyżewski', '1998-2002', 'Atlas gwar polskich, t. 1-4', '', 'Komitet Językoznawstwa PAN', 'Warszawa', '', '6', '1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15,16,17,18,19,20,21,22,23,24,25,26,27,28,29,30,31,32,33,34,35,36,37,38,39,40', 1, ''), (154, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1973', 'Dialekty polskie', '', '', 'Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk', '', '0', '', 1, ''), (155, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1998', 'Gwara i jej stosunek do innych odmian języka ogólnonarodowego', 'Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii', '', 'Łódź', '', '2', '16', 1, 's. 13-22'), (156, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1991', 'Izoglosy gwarowe na obszarze kieleckiego sektora #3_Atlasu gwar polskich#3_', '', '', 'Łódź', '', '3', '25', 1, ''), (157, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1996', 'Kartograficzne ujmowanie dynamiki rozwojowej gwar', 'Studia dialektologiczne I', '', 'Kraków', 's. 9-19', '0', '0', 1, ''), (158, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1984', 'W sprawie tzw. dialektów kresowych', 'Język Polski LXIV, z. 1-2', '', '', 's. 51-57', '0', '0', 1, ''), (159, 69, 'Witold', 'Doroszewski', '', '1964', 'Geografia lingwistyczna', 'Wielka encyklopedia powszechna PWN, t. 4', '', 'Warszawa', '', '0', '0', 1, ''), (160, 69, 'Stanisław', 'Dubisz', '', '1990', 'Gwara rolnicza - profesjolekt, socjolekt czy interdialekt?', 'Słownik gwary rolniczej, z. 2', '', 'Warszawa', 's. 14-21', '0', '0', 1, ''), (161, 69, 'Stanisław', 'Dubisz', 'Halina Karaś, Nijola Kolis', '1995', 'Dialekty i gwary polskie', '', '', 'Warszawa', '', '0', '0', 1, ''), (162, 69, 'Stanisław', 'Urbańczyk (red.)', '', '1978', 'Encyklopedia wiedzy o języku polskim', '', '', 'Wrocław', '', '0', '0', 1, ''), (163, 69, 'Stanisław', 'Urbańczyk (red.)', '', '1991', 'Encyklopedia języka polskiego', '', '', 'Wrocław', '', '0', '0', 1, ''), (164, 69, 'Stanisław', 'Grabias', '', '1974', 'Funkcjonalna klasyfikacja socjalnych wariantów języka', 'Język Polski, z. 1', '', '', 's. 22-31', '0', '0', 1, ''), (165, 69, 'Stanisław', 'Grabias', 'Teresa Skubulanka', '1970', 'Społeczne uwarunkowania stylów języka', 'Analizy i syntezy. Socjolingwistyka 2', '', 'Katowice', 's. 29-61', '0', '0', 1, ''), (166, 69, 'Barbara', 'Grabka', '', '2006', 'O Kaszubach raz jeszcze', 'Studia dialektologiczne III, red. Joanna Okoniowa', '', 'Kraków', 's. 81-86', '0', '0', 1, ''), (167, 69, 'Jadwiga', 'Grodzka', '', '1933', 'Kilka uwag o gwarze łęczyckiej', 'Ziemia Łęczycka, nr 23', '', '', 's. 2', '0', '0', 1, ''), (168, 69, 'Monika', 'Gruchmanowa', '', '2003', 'Gwary w ojczyźnie i na obczyźnie. Studia', '', '', 'Poznań', '', '0', '0', 1, ''), (169, 69, 'Monika', 'Gruchmanowa', '', '1967', 'Gwary wielkopolskie', 'Kultura ludowa Wielkopolski, t. 3', '', 'Poznań', 's. 351-391', '2', '16', 1, ''), (170, 69, 'Kwiryna', 'Handke', '', '1993', 'Gwary przejściowe#4_mieszane wewnątrz obszaru dialektalnego', 'Gwary mieszane i przejściowe na terenach słowiańskich', '', 'Lublin', 's. 107-112', '5', '0', 1, ''), (171, 69, 'Kwiryna', 'Handke', '', '2001', 'Terytorialne odmiany polszczyzny', 'Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński', '', 'Lublin', 's. 201-219', '0', '0', 1, ''), (172, 69, 'Marian', 'Jurkowski', '', '1981', 'Parabilingwistyczne problemy regionalnych i socjalnych odmian języka narodowego', 'Bilingwizm i glottodydaktyka', '', 'Warszawa', '', '0', '0', 1, ''), (173, 69, 'Leon', 'Kaczmarek', 'Jerzy Bartmiński, Jan Mazur', '1978', 'Ugrupowanie gwar Lubelszczyzny', 'Biuletyn Lubelskiego Towarzystwa Naukowego. Humanistyka XX, nr 1-2', '', '', 's. 65-89', '3', '28,29', 1, ''), (174, 69, 'Anna', 'Kowalska', '', '1991', 'Podziały językowe Mazowsza na tle podziałów pozajęzykowych', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1,2,3,4', 1, ''), (175, 69, 'Beata', 'Kubok', '', '1999', 'Gwara zachodniocieszyńska - gwara przejściowa czy mieszana?', 'Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, t. 35', '', '', 's. 55-66', '4', '39', 1, ''), (176, 69, 'Renata', 'Kucharzyk', '', '2006', 'O podziałach dialektu małopolskiego', 'Studia dialektologiczne III, red. Joanna Okoniowa', '', 'Kraków', 's. 33-46', '3', '31', 1, ''), (177, 69, 'Zofia', 'Kurzowa', '', '1985', 'O polskich dialektach kresowych', 'Język Polski', '', '', 's. 99-108', '0', '0', 1, ''), (178, 69, 'Tadeusz', 'Lehr-Spławiński', '', '1966', 'O dawnych narzeczach Słowian Pomorza Zachodniego i ziem przyległych', 'Studia i szkice wybrane tegoż, S. II', '', 'Warszawa', 's. 5-18', '5', '0', 1, ''), (179, 69, 'Kazimierz', 'Nitsch', '', '1957', 'Dialekty języka polskiego', '', '', 'Wrocław - Kraków', '', '0', '0', 1, ''), (180, 69, 'Bugusław', 'Nowowiejski', '', '1999', 'Język polski Białostocczyzny - odmiana polszczyzny kresowej?', 'Polszczyzna północno-wschodnia 2', '', 'Białystok', 's. 23-40', '1', '5', 1, ''), (181, 69, 'Jerzy', 'Obara', '', '1993', 'Interferencja w badaniach nad językami i dialektami mieszanymi, socjalnymi i stylowymi odmianami języka i w przekładoznawstwie', 'Gwary mieszane i przejściowe na terenach słowiańskich', '', 'Lublin', 's. 181-192', '0', '0', 1, ''), (182, 69, 'Eugeniusz', 'Pawłowski', '', '1966', 'Podział gwar małopolskich na tle wzajemnych wpływów gwarowych oraz nowych tendencji językowych', 'Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego VI', '', '', 's. 191-202', '3', '21,22,23,24,25,26,27,28,29,30,31,32,33,34,35,36', 1, ''), (183, 69, 'Halina', 'Pelcowa', '', '1999', 'Przebiegi izoleks na terenie gwar Lubelszczyzny', '', '', '', 's. 193-209', '3', '28', 1, ''), (184, 69, 'Hanna', 'Popowska-Taborska', '', '1980', 'Kaszubszczyzna. Zarys dziejów', '', '', 'Warszawa', '', '0', '0', 1, ''), (185, 69, 'Hanna', 'Popowska-Taborska', '', '1959', 'Z rozważań nad dawnym zasięgiem kaszubszczyzny', 'Poradnik Językowy, z. 3', '', '', 's. 126-136', '2', '18', 1, ''), (186, 69, 'Jerzy', 'Reichan', '', '2006', 'Granice języków, dialektów i gwar (z doświadczeń dialektologii polskiej)', 'Studia dialektologiczne III, red. Joanna Okoniowa', '', 'Kraków', 's. 23-32', '0', '0', 1, ''), (187, 69, 'Stanisław', 'Rospond', '', '1973', 'Gramatyka historyczna języka polskiego', '', '', 'Warszawa', '', '0', '0', 3, ''), (188, 69, 'Bogusław', 'Wyderka', '', '1994', 'O sytuacji językowej na Śląsku Opolskim', 'Śląsk Opolski. Nadzieje i zagrożenia demokratycznych przemian, red. Michał Lis', '', 'Opole', 's. 68-75', '4', '38', 1, ''), (189, 69, 'Bogusław', 'Wyderka', '', '1993', 'O współczesnej sytuacji na Śląsku Opolskim', 'Języki słowiańskie wobec współczesnych przemian w Europie, red. Stanisław Gajda', '', 'Opole', 's. 55-63', '4', '38', 1, ''), (190, 69, 'Alfred', 'Zaręba', '', '1988', 'Szkice z dialektologii śląskiej', '', '', 'Wrocław', '', '4', '38', 1, ''), (191, 69, 'Alfred', 'Zaręba', '', '1974', 'Śląsk w świetle geografii językowej', '', '', 'Wrocław', '', '4', '38', 1, ''), (192, 69, 'Stanisław', 'Bąk', '', '1956', 'Gwary ludowe na Dolnym Śląsku. Cz. I. Głosownia', '', '', 'Poznań', 's.46', '4', '38', 1, ''), (193, 69, 'Stanisław', 'Bąk', '', '1983', 'Polszczyzna górnośląska w przedwojennej szkole średniej', '', '', 'Wrocław', '', '4', '37', 1, ''), (194, 69, 'Józef', 'Bubak', '', '1978', 'Gwara Koniakowa, Istebnej, Jaworzynki i Wisły', 'Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Językoznawcze, z. 59', '', 'Warszawa-Kraków', 's. 27-38', '4', '0', 1, ''), (195, 69, 'Renarda', 'Lebda', '', '1983', 'Niektóre innowacje fonetyczno-morfologiczne w gwarze Kobylorzy z okolic Góry św. Anny', 'Socjolingwistyka', '', '', 's. 173-181', '4', '0', 1, ''), (196, 69, 'Zdzisław', 'Stieber', '', '1933', 'Izoglosy gwarowe na obszarze dawnych województw łęczyckiego i sieradzkiego', '', '', 'Kraków 1933', '', '3', '22', 1, ''), (197, 69, 'Bogusław', 'Wyderka', '', '1984', 'Język mówiony mieszkańców Baborowa na Śląsku Opolskim. Fonologia', '', '', 'Wrocław', '', '4', '38', 1, ''), (198, 69, 'Stanisław', 'Glinka', '', '1955', 'Rozkład końcówek dopełniacza -a, -u w jednej z gwar mazowieckich', 'Język Polski XXXV, z.3', '', '', 's.194-199', '1', '0', 1, ''), (199, 69, 'Jan', 'Basara', '', '1964', 'Stan badań nad słownictwem gwar Śląska Cieszyńskiego po stronie czeskiej', 'Poradnik Językowy', '', '', 's. 341-351', '4', '39', 1, ''), (200, 69, 'Henryk', 'Borek', '', '1988', 'Górny Śląsk w świetle nazw miejscowych', '', '', 'Opole', '', '4', '37', 1, ''), (201, 69, 'Renarda', 'Lebda', '', '1985', 'Stylistyczno-składniowe cechy tekstu gwarowego', 'Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego. Prace Językoznawcze 10', '', '', 's. 146-158', '0', '0', 1, ''), (202, 69, 'Robert', 'Mrózek', '', '1990', 'System mikrotoponimiczny Śląska Cieszyńskiego XVIII wieku', '', '', 'Katowice', '', '4', '39', 1, ''), (203, 69, 'Feilks', 'Pluta', '', '1973', 'Słownictwo Dzierżysławic w powiecie prudnickim', '', '', 'Wrocław', '', '4', '0', 1, ''), (204, 69, 'Anna', 'Pospiszylakowa', '', '1980', 'Nazwy części wsi, przysiółków i tzw. Placów oraz formacje pochodne we wsi Istebnej', 'Onomastica XXV', '', '', 's. 73-88', '4', '0', 1, ''), (205, 69, 'Anna', 'Pospiszylowa', '', '1990', 'Niektóre typy zaimków w gwarze wsi Istebna', 'Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej', '', '', 's. 49-73', '4', '0', 1, ''), (206, 69, 'Alfred', 'Zaręba', '', '1960', 'Słownik Starych Siołkowic w powiecie opolskim', '', '', 'Kraków', '', '4', '38', 1, ''), (207, 69, 'Jan', 'Basara', '', '1972', 'Deminutywa formalne (na przykładzie gwar Śląska Cieszyńskiego w CSRR)', 'Z polskich studiów slawistycznych. S. IV, t. I, Językoznawstwo', '', 'Warszawa', 's. 59-63', '4', '39', 1, ''), (208, 69, 'Piotr', 'Galas', '', '1938', 'Przyrostek -ic w nazwach mieszkańców wsi (na podstawie współczesnego materiału gwarowego)', 'Język Polski', '', '', 's. 13-18', '4', '0', 1, ''), (209, 69, 'Maria', 'Kamińska', '', '1971', 'O niektórych osobliwościach morfologicznych gwar', 'Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego XVII', '', '', 's. 57-63', '0', '0', 1, ''), (210, 69, 'Roman', 'Laskowski', '', '1966-1971', 'Derywacja rzeczowników w dialektach laskich, cz. 1-2', '', '', 'Wrocław', '', '4', '0', 1, ''), (211, 69, 'Robert', 'Mrózek', '', '1975', 'Z problematyki przezwisk beskidzkich', 'Onomastica XX', '', '', 's. 261-273', '4', '0', 1, ''), (212, 69, 'Feliks', 'Pluta', '', '1964', 'Nazwiska żon, córek i synów w Ostrowcach, powiat Busko-Zdrój', 'Poradnik Językowy', '', '', 's. 26-28', '4', '0', 1, ''), (213, 69, 'Kazimierz', 'Feleszko', '', '1977', 'Modalność werbalna w hipotaksie śląskiej', 'Sprawozdania Opolskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, t. 15', '', '', 's. 21-23', '4', '0', 1, ''), (214, 69, 'Ewa', 'Rzetelska-Feleszko', '', '1969', 'Dialekt kociewski - problematyka, granice, słownictwo', 'Pomorze Gdańskie VI: #4_#3_Kociewie#4_#3_', '', 'Gdańsk', 's. 5-32', '2', '17', 1, ''), (215, 69, 'Michał', 'Sajewicz', '', '1993', 'O ustaleniu przynależności językowej gwar peryferyjnych ( na przykładzie gwar poleskich)', 'Gwary mieszane i przejściowe na terenach słowiańskich', '', 'Lublin', 's. 255-263', '0', '0', 1, ''), (216, 69, 'Janusz', 'Strutyński (red.)', '', '1981, 1986', 'Bibliografia dialektologii polskiej', '', '', 'Kraków', '', '0', '0', 1, ''), (217, 69, 'Elżbieta', 'Smułkowa', '', '1993', 'Propozycja terminologicznego zawężenia zakresu pojęć: gwary przejściowe - gwary mieszane', 'Gwary mieszane i przejściowe na terenach słowiańskich', '', 'Lublin', 's. 283-289', '5', '0', 1, ''), (218, 69, 'Klemens', 'Stępniak', '', '1972', 'Miejsce i rola gwar środowiskowych w rozwoju języka narodowego', 'Poradnik Językowy, z. 10', '', '', 's. 593-596', '0', '0', 1, ''), (219, 69, 'Zdzisław', 'Stieber', '', '1965', 'Kaszubskie dialekty', 'Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian, t. 2., z. 2', '', 'Wrocław', 's. 391-393', '0', '0', 1, ''), (220, 69, 'Zdzisław', 'Stieber', '', '1947', 'Problem językowej i etnicznej odrębności Podhala', '', '', 'Łódź', '', '3', '33', 1, ''), (221, 69, 'Zdzisław', 'Stieber', '', '1938', 'Sposoby powstawania słowiańskich gwar przejściowych', '', '', 'Kraków', '', '0', '0', 1, ''), (222, 69, 'Zdzisław', 'Stieber', '', '1956', 'Stosunek kaszubszczyzny do dialektów Polski lądowej', 'Konferencja pomorska (1954). Prace językoznawcze', '', 'Warszawa', 's. 36-48', '0', '0', 1, ''), (223, 69, 'Zdzisław', 'Stieber', '', '1965', 'Zarys dialektologii języków zachodniosłowiańskich', '', '', 'Warszawa', '', '0', '0', 1, ''), (224, 69, 'Bernard', 'Sychta', '', '1958#4_195', 'Kaszubskie grupy regionalne i lokalne, ich nazwy i wzajemny stosunek do siebie', 'Rocznik Gdański XVII#4_XVIII', '', '', 's. 223-249', '0', '0', 1, ''), (225, 69, 'Józef', 'Tarnacki', '', '1938#4_193', 'Do historii podziału dialektycznego Mazowsza', 'Poradnik Językowy', '', '', 's. 93-96', '1', '0', 1, ''), (226, 69, 'Mieczysław', 'Szymczak', '', '1973', 'Nowe mieszane dialekty słowiańskie', 'Poradnik Językowy, z. 5-6', '', '', 's. 271-277', '0', '0', 1, ''), (227, 69, 'Witold', 'Taszycki', '', '1934', 'Z dawnych podziałów dialektycznych języka polskiego, cz. 1-2', '', '', 'Lwów', '', '0', '0', 1, ''), (228, 69, 'Stanisław', 'Urbańczyk', '', '1953', 'Zarys dialektologii polskiej', '', '', 'Warszawa', '', '0', '0', 1, ''), (229, 69, 'Stanisław', 'Urbańczyk', '', '1962, 1968', 'Zarys dialektologii polskiej, wyd. 2 zmienione i rozszerzone', '', '', 'Warszawa', '', '0', '0', 1, ''), (230, 69, 'Bogdan', 'Walczak', '', '1993', 'Z problematyki gwar przejściowych i mieszanych (dyferencjacja a mieszanie się języków)', 'Gwary mieszane i przejściowe na terenach słowiańskich', '', 'Lublin', 's. 335-347', '0', '0', 1, ''), (231, 69, 'Stefan', 'Warchoł', '', '1998', 'Możliwości kształtowania się tzw. #3_regiolektów#3_ na słowiańskich pograniczach językowych', 'Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii', '', 'Łódź', 's. 31-44', '0', '0', 1, ''), (232, 69, 'Alojzy', 'Zdaniukiewicz', '', '1996', 'O spornej sprawie ugrupowania dialektów i gwar polskich w Polsce północnej i o próbie jej rozwiązania', 'Studia dialektologiczne I, pod red. Bogusława Dunaja i Jerzego Reichana', '', 'Warszawa', 's. 141-148', '0', '0', 1, ''), (233, 69, 'Irena', 'Bajerowa', '', '1972', 'Niektóre treści i metody socjolingwistyczne w historii języka', 'Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, XXX', '', '', 's. 27-39', '0', '0', 1, ''), (234, 69, 'J.', 'Czekanowski', '', '1927', 'Z badań nad zróżnicowaniem morfologicznym dialektów polskich', 'Prace Filologiczne XII', '', '', 's. 330-354', '0', '0', 1, ''), (235, 69, 'Feliks', 'Czyżewski', '', '2001', 'Granice polityczne a granice językowe - propozycje metodologiczne', 'Język i kultura białoruska w kontakcie z sąsiadami, red. Elżbieta Smułkowa i Anna Engelking', '', 'Warszawa', 's. 62-69', '0', '0', 1, ''), (236, 69, 'Feliks', 'Czyżewski', '', '1986', 'Niektóre problemy bilingwizmu (na przykładzie gwar włodawskich)', 'Acta Universitatis Lodziensis, Folia Linguistica 12', '', '', 's. 235-244', '0', '0', 1, ''), (237, 69, 'Feliks', 'Czyżewski', '', '1998', 'Z metodyki badań gwar polskich na obszarach dwujęzycznych', 'Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii', '', 'Łódź', 's. 169-176', '0', '0', 1, ''), (238, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1955', 'W sprawie terminów język, dialekt, gwara, żargon', 'Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego III', '', '', '', '0', '0', 1, ''), (239, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1981', 'Z zagadnień kartograficznego ujmowania dialektów i gwar', 'Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego XXVII', '', '', 's. 29-38', '0', '0', 1, ''), (240, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1972', 'Zasady i podstawy dialektologicznej regionalizacji terytorium etnicznego', 'Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Naukowych Łódzkiego Towarzystwa Naukowego XXVI', '', 'Łódź', '', '0', '0', 1, ''), (241, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1979', 'Z metodologii badań gwar peryferyjnych i wyspowych', 'Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego XXV', '', '', 's. 35-40', '0', '0', 1, ''), (242, 69, 'Witold', 'Doroszewski', '', '1962', 'Dialektologia a metoda historyczno-porównawcza w językoznawstwie', '#3_Studia i szkice językoznawcze#3_ tegoż', '', 'Warszawa', 's. 449-458', '0', '0', 1, ''), (243, 69, 'Witold', 'Doroszewski', '', '1962', 'O statystyczne przedstawienie izoglos', '#3_Studia i szkice językoznawcze#3_ tegoż', '', 'Warszawa', 's. 380-392', '0', '0', 1, ''), (244, 69, 'Witold', 'Doroszewski', '', '1953', 'Przedmiot i metody dialektologii', 'Poradnik Językowy, z. 1, s. 1-8; z. 2, s. 1-7; z. 3, s. 2-10; z. 4, s. 4-12', '', '', '', '0', '0', 1, ''), (245, 69, 'Stanisław', 'Dubisz', '', '1983', 'Z metodologii badań języka środowisk polonijnych', 'Poradnik Językowy, z. 5', '', '', 's. 292-301', '0', '0', 1, ''), (246, 69, 'Bogusław', 'Dunaj', '', '1980', 'Zagadnienia interferencji w badaniach dialektologicznych', 'Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego XXXVII', '', '', 's. 99-108', '0', '0', 1, ''), (247, 69, 'Barbara', 'Falińska', '', '1970', 'O badaniach słownictwa gwarowego w powiecie pułtuskim', 'Szkice z dziejów Nasielska i dawnej ziemi zakroczymskiej, pod red. Stanisława Pazyry', '', 'Warszawa', 's. 109-124', '1', '3', 1, ''), (248, 69, 'Antoni', 'Furdal', '', '1973', 'Materiały do kwestionariusza do badań dialektów kulturalnych i miejskich w Polsce', 'Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, t. IX', '', '', 's. 41-59', '0', '0', 1, ''), (249, 69, 'Antoni', 'Furdal', '', '1980', 'Zakres badań geografii lingwistycznej', 'Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego XVIII', '', '', 's. 73-80', '0', '0', 1, ''), (250, 69, 'Sławomir', 'Gala (red.)', '', '1998', 'Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii', '', '', 'Łódź', '', '0', '0', 1, ''), (251, 69, 'Sławomir', 'Gala', '', '2001', 'Z metodyki badań pogranicza językowego (na materiale polskim)', 'Język i kultura na pograniczu polsko-ukraińsko-białoruskim, red. Feliks Czyżewski', '', 'Lublin', 's. 29-39', '0', '0', 1, ''), (252, 69, 'Jerzy', 'Sierociuk (red.)', '', '2001', 'Gwary dziś. 1. Metodologia badań', '', '', 'Poznań', '', '2', '16', 1, ''), (253, 69, 'Kwiryna', 'Handke', '', '1989', 'Perspektywa paraleli, czyli sposób badania zjawisk językowych', 'Paralele w rozwoju słownictwa języków słowiańskich', '', 'Wrocław', 's. 7-17', '0', '0', 1, ''), (254, 69, 'Edward', 'Homa', '', '1982', 'Nowe gwary na Pomorzu Środkowym', 'Język i językoznawstwo polskie w sześćdziesięcioleciu niepodległości (1918-1978)', '', 'Wrocław', 's. 113-121', '0', '0', 1, ''), (255, 69, 'Halina', 'Horodyska', '', '1958', 'O dialektologicznych badaniach korespondencyjnych', 'Poradnik Językowy', '', '', 's. 57-67', '0', '0', 1, ''), (256, 69, 'Maria', 'Kamińska', '', '1977', 'O metodzie badań nad językiem mieszkańców wielkich miast', 'Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego XXIII', '', '', 's. 103-113', '0', '0', 1, ''), (257, 69, 'Mieczysław', 'Karaś', '', '1968', 'Diachronia i synchronia w ujmowaniu faktów dialektologicznych', 'Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Językoznawcze, XXI', '', '', 's. 7-15', '0', '0', 1, ''), (258, 69, 'Mieczysław', 'Karaś', '', '1958', 'Z problematyki gwar mieszanych i przejściowych', 'Język Polski', '', '', 's. 286-296', '5', '0', 1, ''), (259, 69, 'Jadwiga', 'Kowalik', '', '1981', 'Niektóre regionalizmy leksykalne w mowie młodzieży szkolnej Krakowa', 'Studia nad polszczyzną mówioną Krakowa, cz. 1', '', 'Warszawa', 's. 69-87', '3', '0', 1, ''), (260, 69, 'Bogusław', 'Kreja', '', '1996', 'Zjawisko hiperyzacji w gwarach i problemy jego interpretacji', 'Studia dialektologiczne I, pod red. Bogusława Dunaja i Jerzego Reichana', '', 'Kraków', 's. 31-39', '0', '0', 1, ''), (261, 69, 'Urszula', 'Krieger', '', '1983', 'Wyznaczniki składniowej segmentacji tekstu miejskiego języka mówionego mieszkańców miast Górnego Śląska i Zagłębia', '', '', 'Katowice', '', '4', '37', 1, ''), (262, 69, 'Urszula', 'Krieger', '', '1985', 'O możliwości badania składni tekstów języka mówionego', 'Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 690; Prace Językoznawcze, 10', '', 'Katowice', 's. 136-145', '4', '38', 1, ''), (263, 69, 'Halina', 'Kurek', '', '1990', 'Metodologia socjolingwistycznego badania fonetyki języka mówionego środowisk wiejskich (na przykładzie kilku wsi Beskidu Niskiego)', '', '', 'Kraków', '', '3', '31', 1, ''), (264, 69, 'Zofia', 'Kurzowa', '', '', 'Język polski na kresach północno-wschodnich', 'Studia nad polszczyzną kresową, pod red. Janusza Riegera i Wiaczesława Werenicza, t. 1', '', '', 's. 13-17', '0', '0', 1, ''), (265, 69, 'Zofia', 'Kurzowa', '', '1990', 'Język polski w ZSRR', 'Język polski w świecie, pod red. Władysława Miodunki', '', 'Warszawa-Kraków', 's. 127-144', '0', '0', 0, ''), (266, 69, 'Zofia', 'Kurzowa', '', '1993', 'Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI-XX w.', '', '', 'Warszawa-Kraków', '', '0', '0', 1, ''), (267, 69, 'Zofia', 'Kurzowa', '', '1985', 'Polszczyzna Lwowa i kresów południowo-wschodnich do 1939 roku', '', '', 'Warszawa-Kraków', '', '0', '0', 1, ''), (268, 69, 'Zenon', 'Leszczyński', '', '1980', 'Geografia językowa i jej skuteczność w badaniach diachronicznych', 'Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego XXXVII', '', '', 's. 89-98', '0', '0', 1, ''), (269, 69, 'Władysław', 'Lubaś', '', '1983', 'Dialektologia miejska. Przedmiot. Zakres. Metody', 'Język Polski, z. 4-5', '', '', 's. 268-284', '0', '0', 1, ''), (270, 69, 'Jan', 'Mazur', '', '1980', 'Geografia lingwistyczna a system języka', 'Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego XXXVII', '', '', 's. 137-151', '0', '0', 1, ''), (271, 69, '--', '--', '', '1976', 'Miejska polszczyzna mówiona. Metodologia badań. Materiały z konferencji naukowej w Sosnowcu w dn. 20-21 czerwca 1974 r.', '', '', 'Katowice', '', '0', '0', 1, ''), (272, 69, 'Bogusław', 'Nowowiejski', '', '1992', 'Z metodologii badań pogranicza językowego północno-wschodniopolskiego', 'Słowiańskie pogranicze językowe, red. Kwiryna Handke', '', 'Warszawa', 's. 103-108', '1', '0', 1, ''), (273, 69, 'Władysław', 'Paryl', '', '1998', 'Metody badania gwar polskiej ludności z kresów południowo-wschodnich osiedlonej na Dolnym Śląsku', 'Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii', '', 'Łódź', 's. 153-158', '4', '0', 1, ''), (274, 69, 'Władysław', 'Paryl', '', '1982', 'O metodzie badań integracji językowej', 'Zeszyty Naukowe wyższej Szkoły Pedagogicznej w Szczecinie. Prace Wydziału Humanistycznego, 38', '', '', 's. 289-308', '0', '0', 1, ''), (275, 69, 'Eugeniusz', 'Pawłowski', '', '1967', 'Problemy normy językowej w gwarach ludowych i w języku ogólnonarodowym', 'Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego XXV', '', '', 's. 133-147', '0', '0', 1, ''), (276, 69, 'Barbara', 'Falińska (red.)', '', '1989', 'Polszczyzna północno-wschodnia. Metodologia badań językowych', '', '', 'Wrocław', '', '0', '0', 1, ''), (277, 69, 'Janusz', 'Rieger', 'Iwona Cechosz, Ewa Dzięgiel', '2001', 'Badanie gwar kresowych dziś', 'Gwary dziś. 1. Metodologia badań, pod red. Jerzego Sierociuka', '', 'Poznań', 's. 95-110', '0', '0', 1, ''), (278, 69, 'Bronisław', 'Rocławski', '', '1982', 'O tzw. #3_integracji językowej#3_ na terenach północnej Polski', 'Zeszyty Naukowe wyższej Szkoły Pedagogicznej w Szczecinie. Prace Wydziału Humanistycznego, 38', '', '', 's. 309-325', '0', '0', 1, ''), (279, 69, 'Michał', 'Sajewicz', '', '2001', 'Z metodologii badań nad słowotwórstwem peryferyjnych gwar białoruskich Białostocczyzny', 'Język i kultura na pograniczu polsko-ukraińsko-białoruskim', '', 'Lublin', 's. 77-104', '0', '0', 1, ''), (280, 69, 'Elżbieta', 'Smułkowa', '', '1984', 'Uwagi do metody badań nad leksyką gwarową pogranicza językowego', 'Studia nad gwarami Białostocczyzny. Morfologia i słownictwo', '', 'Warszawa', 's. 67-71', '0', '0', 1, ''), (281, 69, 'Stanisław', 'Cygan', '', '2002', 'Mowa pokoleń w świadomości mieszkańców wsi Lasocin na Kielecczyźnie', 'Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Karolowi Dejnie, pod red. Sławomira Gali', '', 'Łódź', 's. 83-92', '3', '25', 1, ''), (282, 69, 'Stanisław', 'Cygan', '', '1993', 'Różnice w mowie pokoleń na Kielecczyźnie', 'Polszczyzna Mazowsza i Podlasia. Różnice w mowie pokoleń', '', 'Łomża-Warszawa', 's. 93-104', '3', '25', 1, ''), (283, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1993', 'Niektóre przejawy ewolucji gwar zachodniokieleckich na przełomie XIX i XX wieku', 'Z Polskich Studiów Slawistycznych, t. 30', '', '', 's. 13-33', '3', '25', 1, ''), (284, 69, 'Danuta', 'Kopertowska', '', '2003', 'Charakterystyczne dla Kielecczyzny zjawiska gwarowe występujące w tekstach folklorystycznych tego regionu', 'Język Polski', '', '', 's. 297-307', '3', '25', 1, ''), (285, 69, 'Jerzy', 'Bartmiński', 'Czesław Kosyl', '1971', 'Formy miejscownika - celownika l.p. typu (na) blasze (na) blase w gwarach niemazurzących na Lubelszczyźnie', 'Język Polski, z. 4', '', '', 's. 255-263', '3', '29', 1, ''), (286, 69, 'Tadeusz', 'Brajerski', '', '1968', 'Jeszcze w sprawie #3_archaizmu podhalańskiego#3_', 'Slavia Occidentalis XXVII', '', '', 's. 35-41', '3', '33', 1, ''), (287, 69, 'Tadeusz', 'Brajerski', '', '1954', 'Jeszcze w sprawie wymiany -ch>-k', 'Język Polski XXXIV', '', '', 's. 364-365', '3', '0', 1, ''), (288, 69, 'Feliks', 'Czyżewski', '', '1984 (1986', 'Gwary ludowe byłego powiatu włodawskiego', 'Biuletyn Slawistyczny 9', '', '', 's. 104-107', '3', '0', 1, ''), (289, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1962', 'Południowokieleckie przesunięcie artykulacji #2_o#2_ ku przodowi', 'Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego VIII', '', '', 's. 141-156', '3', '25', 1, ''), (290, 69, 'Hubert', 'Górnowicz', '', '1958', 'Uwagi o niektórych reliktach w gwarach polskich', 'Język Polski, z. 5', '', '', 's. 354-362', '0', '0', 1, ''), (291, 69, 'Maria', 'Kamińska', '', '1968', 'Gwary Polski centralnej', '', '', 'Wrocław-Warszawa-Kraków', '', '0', '0', 1, ''), (292, 69, 'Mieczysław', 'Szymczak', '', '1962-1973', 'Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim, t. 1-8', '', '', 'Wrocław', '', '3', '22', 1, ''), (293, 69, 'Józef', 'Tarnacki', '', '1939', 'Atlas językowy Polesia', '', '', 'Warszawa', '', '0', '0', 1, ''), (294, 69, 'Stanisław', 'Wallis', '', '1954', 'Słownik górnośląskich wyrażeń ludowych', 'Polska Sztuka Ludowa VIII, nr 2', '', '', 's. 104-108', '4', '37', 1, ''), (295, 69, 'Janina', 'Wójtowicz', '', '1968', 'Atlas gwarowy dawnej puszczy Sandomierskiej', 'Rocznik Przemyski', '', '', 's. 343-395', '0', '0', 1, ''), (296, 69, 'Zygmunt', 'Zagórski', 'Andrzej Sieradzki, Eliza Grzelakowa', '1996', 'Mały atlas językowy województwa gorzowskiego, t. 1-2', '', '', 'Poznań', '', '2', '0', 1, ''), (297, 69, 'Alfred', 'Zaręba', '', '1969-1989', 'Atlas językowy Śląska, t. 1-8', '', '', 'Warszawa-Kraków', '', '4', '0', 1, ''), (298, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1974-1975', 'Słownictwo ludowe z terenów województwa kieleckiego i łódzkiego, z. 1 i 2', 'Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego XX i XXI', '', 'Łódź', '', '3', '25', 1, ''), (299, 69, 'Alojzy Adam', 'Zdaniukiewicz', '', '2005', 'Atlas gwar polskich prof. K. Dejny i jego współpracowników a Mały atlas gwar polskich', 'Język Polski, z. 3', '', '', 's. 213-219', '0', '0', 1, ''), (300, 69, 'Bogdan', 'Walczak', '', '1995', 'Po co i jak badać gwary polskie na Ukrainie?', 'Studia nad polszczyzną kresową, t. VIII', '', 'Warszawa', 's. 13-21', '0', '0', 1, ''), (301, 69, 'Aleksander', 'Wilkoń', '', '1987', 'Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny', '', '', 'Katowice', '', '0', '0', 1, ''), (302, 69, 'Aleksander', 'Wilkoń', '', '1988', 'Typologia socjolektów', '', 'Socjolingwistyka VIII', '', '', '0', '0', 1, ''), (303, 69, 'Zygmunt', 'Zagórski', '', '1998', 'Gwara z punktu widzenia teoretycznego i praktycznego', 'Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii', '', 'Łódź', 's. 23-29', '0', '0', 1, ''), (304, 69, 'Zygmunt', 'Zagórski', '', '1982', 'O badaniach integracji językowej w zakresie świadomości językowej w kilku województwach zachodnich', '', '', 'Wrocław', '', '0', '0', 1, ''), (305, 69, 'Zygmunt', 'Zagórski', '', '2001', 'O różnych metodach badań dialektologicznych', 'Gwary dziś. 1. Metodologia badań, pod red. Jerzego Sierociuka', '', 'Poznań', 's. 25-31', '0', '0', 1, ''), (306, 69, 'Alfred', 'Zaręba', '', '1955', 'O metodzie i technice badań gwarowych', 'Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego XIV', '', '', 's. 140-155', '0', '0', 1, ''), (307, 69, 'Alojzy', 'Zdaniukiewicz', '', '1973', 'Procesy integracji językowej na Ziemiach Zachodnich i Północnych w świetle analizy ilościowej', 'Prace Filologiczne XXIII', '', '', 's. 281-288', '0', '0', 1, ''), (308, 69, 'Stanisław', 'Cygan', '', '1997', 'Stan badań nad gwarami kieleckimi', 'Tradycja badań dialektologicznych w Polsce. Księga referatów z sesji językoznawczej w Olsztynie, pod red. Henryki Sędziak', '', 'Olsztyn', 's. 102-118', '3', '25', 1, ''), (309, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1991#4_199', 'Z zagadnień ewolucji gwary', 'Roczniki Humanistyczne KUL, t. XXXIX-XL', '', '', 's. 81-86', '3', '25', 1, ''), (310, 69, 'Stanisław', 'Dubisz', '', '1979', 'Metody stylizacji gwarowej w przekroju historycznym', 'Język. Teoria. Dydaktyka. Materiały III konferencji Młodych Językoznawców-Dydaktyków. Zielona Góra 26-27 maja 1978', '', 'Kielce', 's. 76-92', '0', '0', 1, ''), (311, 69, 'Stanisław', 'Dubisz', '', '1990', 'Polonia - pojęcie, historia, język', 'Polonistyka, nr 4', '', '', 's. 164-169', '0', '0', 1, ''), (312, 69, 'Barbara', 'Falińska', '', '2000', 'Z historii badań nad gwarami Mazowsza i Podlasia', 'Polszczyzna Mazowsza i Podlasia. Badanie dziedzictwa kulturowego, red. Barbara Falińska, Barbara Bartnicka, Anna Kowalska, Henryka Sędziak', '', 'Łomża', 's. 127-130', '1', '0', 1, ''), (313, 69, 'Janina', 'Gardzińska', '', '1997', 'Tradycja badań nad zjawiskami składniowymi w dialektach polskich', 'Tradycja badań dialektologicznych w Polsce', '', 'Olsztyn', 's. 31-38', '0', '0', 1, ''), (314, 69, 'Kwiryna', 'Handke', '', '1986', 'Polszczyzna regionalna - problematyka i stan badań', 'Polszczyzna regionalna Pomorza. Zbiór studiów, pod red. Kwiryny Handke', '', 'Wejherowo', 's. 7-20', '0', '0', 1, ''), (315, 69, 'Edward', 'Homa', '', '1979', 'Współczesne gwary Pomorza Środkowego. Studium socjolingwistyczne, cz. 1-2', '', '', 'Słupsk', '', '0', '0', 1, ''), (316, 69, 'Witold', 'Mańczak', '', '2003', 'Skąd przybyli Kaszubi?', 'Język Polski', '', '', 's. 23-25', '0', '0', 1, ''), (317, 69, 'Joanna', 'Mindak', '', '1983', 'O bilingwiźmie i interferencji w opracowaniach polonistycznych ostatnich lat', 'Język Polski LXIII', '', '', 's. 204-209', '0', '0', 1, ''), (318, 69, 'Halina', 'Pelcowa', '', '1997', 'Lubelszczyzna w świetle badań dialektologicznych', 'Tradycja badań dialektologicznych w Polsce. Księga referatów z sesji językoznawczej w Olsztynie, pod red. Henryki Sędziak', '', 'Olsztyn', 's. 72-85', '0', '0', 1, ''), (319, 69, 'Dorota Krystyna', 'Rembiszewska', '', '1997', 'Gwary nadbużańskie mazowiecko-podlaskie. Stan badań', 'Tradycja badań dialektologicznych w Polsce. Księga referatów z sesji językoznawczej w Olsztynie, pod red. Henryki Sędziak', '', 'Olsztyn', 's. 96-101', '1', '5', 1, ''), (320, 69, 'Henryka', 'Sędziak (red.)', '', '1997', 'Tradycja badań dialektologicznych w Polsce. Księga referatów z sesji językoznawczej w Olsztynie', '', '', 'Olsztyn', '', '0', '0', 1, ''), (321, 69, 'Henryka', 'Sędziak', '', '1995', 'Gwara ziemi łomżyńskiej, jej historia i współczesność', 'Studia Łomżyńskie, t.5', '', 'Warszawa', 's. 201-223', '1', '3', 1, ''), (322, 69, 'Barbara', 'Szydłowska-Ceglowa', '', '1988', 'W sprawie terminologii językoznawczej w badaniach polonijnych', 'Przegląd Zachodni, nr 1', '', '', 's. 1-21', '0', '0', 1, ''), (323, 69, 'Witold', 'Taszycki', '', '1961', 'Co to jest dialektologia historyczna?', 'Rozprawy i studia polonistyczne, t. 2', '', 'Wrocław', 's. 275-287', '0', '0', 1, ''), (324, 69, 'Witold', 'Taszycki', '', '1961', 'Dialektologia historyczna i problem pochodzenia polskiego języka literackiego', '', '', 'Wrocław', '', '0', '0', 1, ''), (325, 69, 'Halina', 'Turska', '', '1995 (prze', 'O powstaniu polskich obszarów językowych na Wileńszczyźnie', '', '', 'Vilnius', '', '0', '0', 1, ''), (326, 69, 'Zygmunt', 'Zagórski', '', '1984', 'W sprawie interdialektu', 'Slavia Occidentalis XLI', '', '', 's. 57-61', '0', '0', 1, ''), (327, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1976', 'Uwagi o programie i metodach ćwiczeń z dialektologii polskiej', 'Poradnik Językowy, z. 6', '', '', 's. 289-192', '0', '0', 1, ''), (328, 69, 'Stanisław', 'Dubisz', '', '1978', 'Nauczanie dialektologii na uniwersyteckich studiach polonistycznych', 'Język. Teoria - Dydaktyka. Materiały II konferencji Młodych Językoznawców-Dydaktyków. Ustka 20-21 maja 1977', '', '', 's. 135-140', '0', '0', 1, ''), (329, 69, 'Sławomir', 'Gala (red.)', '', '2002', 'Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki: księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Karolowi Dejnie', '', '', 'Łódź', '', '0', '0', 1, ''), (330, 69, 'Władysław', 'Lubaś', '', '1976', 'Diachronia i synchronia w uniwersyteckim nauczaniu dialektologii', 'Poradnik Językowy, z. 6', '', '', 's. 282-288', '0', '0', 1, ''), (331, 69, 'Mieczysław', 'Karaś', '', '1968', 'O małopolskiej wymowie samogłoski y', 'Slavia Occidentalis XXVII', '', '', 's. 89-95', '3', '31', 1, ''), (332, 69, 'Mieczysław', 'Karaś', '', '1965', 'Polskie dialekty Orawy. Cz. I. Fonologia i fonetyka', '', '', 'Kraków', '', '3', '35', 1, ''), (333, 69, 'Józef', 'Kąś', '', '1988', 'Wariantywność fonetyczna w mowie ludności wiejskiej obrzeży Krakowa', '', '', 'Kraków', '', '3', '24', 1, ''), (334, 69, 'Józef', 'Kąś', '', '1979', 'Zróżnicowanie gwary Piekielnika na Orawie', 'Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego DXXXII, Prace Językoznawcze 63', '', '', 's. 147-157', '3', '35', 1, ''), (335, 69, 'Agata', 'Kwaśnicka', '', '2006', 'Uwagi o fonetyce i fleksji gwar okolic Przemyśla', 'Studia dialektologiczne III, red. Joanna Okoniowa', '', 'Kraków', 's. 87-98', '3', '30', 1, ''), (336, 69, 'Michał', 'Łesiów', '', '1978', 'Polsko-ukraińskie oboczności leksykalne w gwarach z pogranicza', 'Z Polskich Studiów Slawistycznych, Seria 5, Językoznawstwo', '', '', 's. 279-286', '3', '0', 1, ''), (337, 69, 'Tadeusz', 'Malec', '', '1976', 'Budowa słowotwórcza rzeczowników i przymiotników w gwarze wsi Rachanie pod Tomaszowem Lubelskim', '', '', 'Wrocław', '', '3', '29', 1, ''), (338, 69, 'Jan', 'Mazur', '', '1976-1978', 'Gwary okolic Biłgoraja. Cz. 1. Fonologia, Cz. II. Fleksja', '', '', 'Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk', '', '3', '28,29', 1, ''), (339, 69, 'Władysław', 'Paryl', '', '1976', 'Wymowa a pochylonego u osiedleńców z Żywiecczyzny w Sidzinie w powiecie grodkowskim (z problematyki integracji językowej na Ziemiach Zachodnich)', 'Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, 10', '', '', 's. 91-118', '3', '36', 1, ''), (340, 69, 'Eugeniusz', 'Pawłowski', '', '1955', 'Gwara podegrodzka wraz z próbą wyznaczenia południowo-zachodniej granicy gwar sądeckich', '', '', 'Wrocław', '', '3', '32', 1, ''), (341, 69, 'Eugeniusz', 'Pawłowski', '', '1975', 'Tendencje rozwojowe systemu fonologicznego w gwarach południowej Małopolski', 'Słownictwo gwarowe a kultura, pod red. Mieczysława Karasia', '', 'Wrocław', 's. 29-47', '3', '32,36', 1, ''), (342, 69, 'Eugeniusz', 'Pawłowski', '', '1972', 'Wpływy gwarowe w dialekcie kulturalnym południowej Małopolski', 'Symbolae Polonicae in honorem Stanislai Jodłowski', '', 'Wrocław', 's. 99-109', '3', '31,32', 1, ''), (343, 69, 'Honorata', 'Skoczylas-Stawska', '', '1977', 'Fonetyka w gwarach dawnej ziemi wieluńskiej', '', '', 'Warszawa-Poznań', '', '3', '0', 1, ''), (344, 69, 'Zenon', 'Sobierajski', '', '1983', 'Geolingwistyczna analiza związków międzysłowiańskich na Spiszu', 'Z Polskich Studiów Slawistycznych, s. VI, Językoznawstwo', '', '', 's. 383-403', '3', '34', 1, ''), (345, 69, 'Franciszek', 'Sowa', '', '1990', 'System fonologiczny polskich gwar spiskich', '', '', 'Wrocław', '', '3', '34', 1, ''), (346, 69, 'Halina', 'Świderska', '', '1929', 'Dialekt Księstwa Łowickiego', 'Prace Filologiczne XIV', '', '', 's. 257-413', '1', '4', 1, ''), (347, 69, 'Mieczysław', 'Woźny', '', '1973', 'Gwara Makowa a gwary wsi okolicznych (kilka uwag o zanikaniu gwar)', 'Język Polski, z. 1', '', '', 's. 22-31', '3', '0', 1, ''), (348, 69, 'Janina', 'Wójtowicz', '', '1966', 'Charakterystyka fonetyczna gwar między Wisłą, Sanem, Wisłokiem i Wisłoką', '', '', 'Warszawa', '', '3', '0', 1, ''), (349, 69, 'Bogusław', 'Wyderka', '', '1977', 'Gwara wsi Rogoźnik w byłym powiecie będzińskim', 'Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu, 6', '', '', 's. 191-211', '3', '0', 1, ''), (350, 69, 'Feliks', 'Czyżewski', '', '1976', 'Gwara (morfologia i składnia) osady Łomazy', 'Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska XXXI, 20, Sectio F', '', '', 's. 357-369', '3', '0', 1, ''), (351, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1965', 'Końcówki i formy dualne czasowników w gwarach Kielecczyzny', 'Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego XI', '', '', 's. 5-19', '3', '25', 1, ''), (352, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1964', 'Wielokrotne i trwałe formy czasowników w gwarach Kielecczyzny', 'Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego X', '', '', 's. 5-13', '3', '25', 1, ''), (353, 69, 'Zbigniew', 'Gołąb', '', '1954', 'O zróżnicowaniu wewnętrznym gwary podhalańskiej', 'Język Polski', '', '', 's. 85-111', '3', '34', 1, ''), (354, 69, 'Jan', 'Mazur', '', '1971', 'Końcówka -ta w funkcji pluralis maiestaticus w gwarach Lubelszczyzny', 'Język Polski', '', '', 's. 364-374', '3', '28,29', 1, ''), (355, 69, 'Franciszek', 'Sowa', '', '1976', 'O wewnętrznym zróżnicowaniu gwar wsi Dursztyn na Spiszu', 'Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego, Prace Językoznawcze, 3', '', '', 's. 132-139', '3', '34', 1, ''), (356, 69, 'Krystyna', 'Długosz-Kurczabowa', 'Władysław Kupiszewski', '1972', 'Analiza semantyczno-słowotwórcza przezwisk ludowych', 'Prace Filologiczne XXIII', '', '', 's. 51-61', '0', '0', 1, ''), (357, 69, 'Maria', 'Kamińska', '', '1985', 'Gwarowe kwalifikatory leksykalne', 'Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego XXXI', '', '', '', '0', '0', 1, ''), (358, 69, 'Maria', 'Kamińska', '', '1964', 'Słownictwo topograficzne w gwarach okolic Łodzi', 'Onomastica IX', '', '', 's. 203-223', '3', '0', 1, ''), (359, 69, 'Mieczysław', 'Karaś', '', '1961', 'Terminologia w zakresie nazw części wsi w południowej Małopolsce', 'Prace Onomastyczne PAN V', '', '', 's. 101-198', '3', '0', 1, ''), (360, 69, 'Marian', 'Kucała', '', '1960', 'O słownictwie ludzi wyzbywających się gwary', 'Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego XIX', '', '', 's. 141-156', '3', '0', 1, ''), (361, 69, 'Ewa', 'Oronowicz', '', '1995', 'Nazwiska żon i córek w gwarach Małopolski południowo-wschodniej (na przykładzie kilkunastu wsi)', 'Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie, 17, Językoznawstwo 2', '', '', 's. 139-147', '3', '0', 1, ''), (362, 69, 'Halina', 'Pelcowa', '', '2001', 'Interferencje leksykalne w gwarach Lubelszczyzny', '', '', 'Lublin', '', '3', '28', 1, ''), (363, 69, 'Halina', 'Pelcowa', '', '2002', 'Językowy obraz roślin w gwarach Lubelszczyzny', 'Język polski. Współczesność - Historia, pod red. Władysławy Książek-Bryłowej i Henryka Dudy', '', 'Lublin', 's. 127-144', '3', '28', 1, ''), (364, 69, 'Halina', 'Pelcowa', '', '1994', 'Mazowizmy leksykalne w gwarach Lubelszczyzny', '', '', 'Lublin', '', '3', '28', 1, ''), (365, 69, 'Halina', 'Pelcowa', '', '1994', 'Mechanizmy nazwotwórcze i zmiany leksykalne w gwarach (na materiale gwar Lubelszczyzny)', 'Uwarunkowania i przyczyny zmian językowych', '', 'Warszawa', '', '3', '28', 1, ''), (366, 69, 'Halina', 'Pelcowa', '', '1988', 'Nazwy i desygnaty gwarowe (na materiale gwar Lubelszczyzny)', 'Z polskich studiów slawistycznych, seria VII', '', 'Warszawa', 's. 313-324', '3', '28', 1, ''), (367, 69, 'Janusz', 'Rieger', '', '1981', 'Słownictwo karpackie gwar Beskidu Niskiego i Pogórza a problem kontaktów językowych polsko-ukraińskich', 'Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego; Prace Językoznawcze, 7', '', '', 's. 97-105', '3', '31', 1, ''), (368, 69, 'Bogusław', 'Wyderka', '', '1978', 'Zmiany w słownictwie gwary wsi Rogóźnik na tle kultury ludowej', 'Sprawozdania Opolskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Seria B 13', '', '', 's. 61-73', '3', '0', 1, ''), (369, 69, 'Alfred', 'Zaręba', '', '1978', 'Kontakty leksykalne na pograniczu językowym polsko-czeskosłowackim', 'Z Polskich Studiów Slawistycznych, s. V, Językoznawstwo', '', 'Warszawa', 's. 333-341', '3', '34', 1, ''), (370, 69, 'Leon', 'Kaczmarek', '', '1936', 'Sposoby spieszczeń w wielkopolskiej pieśni ludowej', 'Język Polski', '', '', 's. 141-147', '2', '0', 1, ''), (371, 69, 'Zenon', 'Sobierajski', '', '1952', 'Gwary kujawskie', '', '', 'Poznań', '', '2', '19', 1, ''), (372, 69, 'Adam', 'Tomaszewski', '', '1934', 'Mowa ludu Wielkopolskiego', '', '', 'Poznań', '', '2', '16', 1, ''), (373, 69, 'Jerzy', 'Bartmiński', '', '', 'Swoiste formy orzeczeń w języku ustnym (orzeczenie onomatopeiczne, kompozycjonalne, zaimkowe, podwojone)', 'Studia nad składnią polszczyzny mówionej, red. Teresa Skubalanka, Wrocław', '', '', 's. 159-175', '3', '0', 1, ''), (374, 69, 'Adam', 'Kleczkowski', '', '1921', 'Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji: składnia (szyk wyrazów)', '', '', 'Poznań', '', '3', '0', 1, ''), (375, 69, 'Halina', 'Koneczna', '', '1948', 'Z obserwacji syntaktycznych nad gwarą łowicką', 'Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego VI', '', '', 's. 126-127', '1', '4', 1, ''), (376, 69, 'Halina', 'Koneczna', '', '1949', 'Zdania bezpodmiotowe w gwarze łowickiej', 'Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Językowej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego IV', '', 'Warszawa', '', '1', '4', 1, ''), (377, 69, 'Bogusław', 'Kreja', '', '1979', 'Zagadnienie przeszłości językowej Kaszub i regionów sąsiednich w świetle hiperyzmów', 'Konferencja pomorska (1978)', '', 'Wrocław', 's. 136-147', '2', '15,16', 1, ''), (378, 69, 'Kazimierz', 'Nitsch', '', '1954', 'Dialekty polskie Prus Zachodnich', 'Wybór pism polonistycznych tegoż, t. 3', '', 'Wrocław', 's. 47-251', '2', '11', 1, ''), (379, 69, 'Henryk', 'Nowak', '', '1982', 'Gwary południowej Wielkopolski', '', '', 'Poznań', '', '2', '13', 1, ''), (380, 69, 'Halina', 'Turska', '', '1956', 'Dialekt ziemi chełmińskiej i jego ekspansja na dialekty sąsiednie', 'Konferencja pomorska (1954)', '', 'Warszawa', 's. 87-112', '2', '20', 1, ''), (381, 69, 'Małgorzata', 'Witaszek-Samborska', '', '1985', 'Regionalizmy fonetyczne w mowie inteligencji poznańskiej', 'Slavia Occidentalis XLII', '', '', 's. 91-104', '2', '0', 1, ''), (382, 69, 'Zygmunt', 'Zagórski', '', '1967', 'Gwary północnej Wielkopolski', '', '', 'Poznań', '', '2', '15', 1, ''), (383, 69, 'Zygmunt', 'Zagórski', '', '1967', 'Wewnętrzne tendencje rozwojowe gwar północnowielkopolskich', '', '', 'Poznań', '', '2', '15', 1, ''), (384, 69, 'Zygmunt', 'Zagórski', '', '1964', 'Związki językowe północnej Wielkopolski i Krajny z Kaszubszczyzną i językiem dolnołużyckim', '', '', 'Poznań', '', '2', '15,16', 1, ''), (385, 69, 'Monika', 'Gruchmanowa', 'Henryk Nowak, Zenon Sobierajski', '1976', 'Z prac nad atlasem gwar wielkopolskich: wybrane wyrównania deklinacyjne', 'Studia Polonistyczne III', '', '', 's. 33-46', '2', '16', 1, ''), (386, 69, 'Małgorzata', 'Witaszek-Samborska', '', '1986', 'Regionalizmy morfologiczne i syntaktyczne w mowie inteligencji poznańskiej', 'Slavia Occidentalis, t. XLIII', '', '', 's. 159-173', '2', '0', 1, ''), (387, 69, 'Władysław', 'Brzeziński', '', '1982-1995', 'Słownictwo krajniackie. Słownik wsi Podróżna w Złotowskiem, t. I-VI', '', '', 'Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk', '', '2', '16', 1, ''), (388, 69, 'Hubert', 'Górnowicz', '', '1974', 'Idiomatyzmy frazeologiczne w gwarach malborskich w stosunku do języka ogólnopolskiego', 'Prace Filologiczne XXV', '', '', 's. 397-406', '2', '0', 1, ''), (389, 69, 'Kwiryna', 'Handke', '', '1967', 'Odrębności leksykalne Krajny', 'Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej', '', '', 's. 141-155', '2', '16', 1, ''), (390, 69, 'Hanna', 'Popowska-Taborska', '', '1969', 'Leksykalne dialektyzmy wielkopolskie w świetle współczesnego języka literackiego', 'Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej', '', '', 's. 55-66', '2', '0', 1, ''), (391, 69, 'Jadwiga', 'Zieniukowa', '', '1970', 'Związki leksykalne między Kaszubami północnymi i południowo-zachodnimi oraz między Kaszubami i Krajną', 'Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej', '', '', 's. 161-171', '2', '16', 1, ''), (392, 69, 'Władysława', 'Dembecka', '', '1977', 'Słowotwórstwo czasowników w gwarach południowej Wielkopolski', '', '', 'Poznań', '', '2', '13', 1, ''), (393, 69, 'Barbara', 'Falińska (red.)', '', '2004', 'Gwary Mazowsza, Podlasia i Suwalszczyzny, I. Filipów, pow. Suwałki', '', '', 'Białystok', '', '1', '6', 1, ''), (394, 69, 'Barbara', 'Falińska (red.)', '', '2004', 'Gwary Mazowsza, Podlasia i Suwalszczyzny, II. Wach, gm. Kadzidło, pow. Ostrołęka', '', '', 'Białystok', '', '1', '0', 1, ''), (395, 69, 'Barbara', 'Falińska', '', '1972', 'Charakterystyka językowa informatorów z kilku wsi Podlasia wraz z tekstami gwarowymi: Zbójna, pow. Kolneński, Czarna, pow. Kolneński, Kossaki, pow. Łomżyński, Kupiski Nowe, pow. Łomżyński, Laskowiec, ', 'Teksty gwarowe z Białostocczyzny z komentarzami, pod red. Antoniny Obrębskiej-Jabłońskiej', '', 'Warszawa', 's. 45-72, ', '1', '0', 1, ''), (396, 69, 'Barbara', 'Falińska', 'Anna Kowalska', '1994', '25 lat badań dialektologicznych na Mazowszu i Podlasiu', 'Mazowsze i Podlasie w badaniach historycznych', '', 'Warszawa-Płock', 's. 37-42', '1', '5', 1, ''), (397, 69, 'Barbara', 'Falińska', '', '1993', 'Wyrażenia porównawcze typu (jest) biały jak..., (jest) gruby jak... (na materiale z Mazowsza i Podlasia)', 'Polszczyzna Mazowsza i Podlasia. Kultura języka a regionalizmy, pod red. Barbary Bartnickiej, Barbary Falińskiej, Anny Kowalskiej, Henryki Sędziak', '', 'Łomża-Warszawa', 's. 129-169', '1', '5', 1, ''), (398, 69, 'Iryda', 'Grek-Pabisowa', '', '1968', 'Rosyjska gwara starowierców w województwach olsztyńskim i białostockim', '', '', 'Wrocław', '', '1', '6', 1, ''), (399, 69, 'Michał', 'Hasiuk', '', '1978', 'Fonologia litewskiej gwary sejneńskiej', '', '', 'Poznań', '', '1', '6', 1, ''), (400, 69, 'Wanda', 'Decyk-Zięba (red.)', '', '2004', 'Język - kultura - historia; Mazowsze wschodnie - Zieleniec', '', '', 'Toruń', '', '1', '0', 1, ''), (401, 69, 'Małgorzata', 'Kasner', '', '1992', 'Język polski w ustach Litwinki z Puńska', 'Język Polski LXXII, z. 2-3', '', '', '', '1', '6', 1, ''), (402, 69, 'Ewa', 'Wolnicz-Pawłowska (red.)', 'Wanda Szulowska (red.)', '2000', 'Kontakty językowe polszczyzny na pograniczu wschodnim', '', '', 'Warszawa', '', '1', '0', 1, ''), (403, 69, 'Anna', 'Kowalska', '', '1997', 'Powiązania językowe obszaru Mazowsza z obszarem ostródzko-warmińsko-mazurskim', 'Tradycja badań dialektologicznych w Polsce. Księga referatów z sesji językoznawczej w Olsztynie, pod red. Henryki Sędziak', '', 'Olsztyn', 's. 119-128', '1', '2', 1, ''), (404, 69, 'Anna', 'Kowalska', '', '2001', 'Studia nad dialektem mazowieckim', '', '', 'Warszawa', '', '1', '3', 1, ''), (405, 69, 'Anna', 'Kutrzeba-Pojnarowa (red.)', '', '1962-1965', 'Kurpie - Puszcza Zielona, t. I-III', '', '', 'Wrocław', '', '1', '3', 1, ''), (406, 69, 'Irena', 'Maryniakowa', '', '1999', 'Związki polszczyzny północnokresowej z Podlasiem i Mazowszem', 'Acta Baltico-Slavica XXIV', '', 'Warszawa', 's. 163-178', '1', '5', 1, ''), (407, 69, 'Jan', 'Petr', '', '1955', 'Z gwary augustowskiej', 'Poradnik Językowy', '', '', 's. 71-74', '1', '6,7', 1, ''), (408, 69, 'Janusz', 'Siatkowski', '', '1983', 'Interferencja językowa na Warmii i Mazurach', 'Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej XXI', '', '', 's. 103-115', '1', '8', 1, ''), (409, 69, 'Antonina', 'Obrębska-Jabłońska (red.)', '', '1972', 'Teksty gwarowe z Białostocczyzny z komentarzem językowym', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 1, ''), (410, 69, 'Anna', 'Basara', 'Jan Basara, Janina Wójtowicz, Helena Zduńska', '1959', 'Studia fonetyczne z Warmii i Mazur. I. Konsonantyzm', '', '', 'Warszawa', '', '1', '7', 1, ''), (411, 69, 'Anna', 'Basara', '', '1965', 'Studia nad wokalizmem w gwarach Mazowsza', '', '', 'Wrocław-Warszawa-Kraków', '', '1', '3', 1, ''), (412, 69, 'Anna', 'Basara', '', '1958', 'Wymiana ra(>re), ja (>je) na Mazowszu', 'Poradnik Językowy', '', '', 's. 36-43', '1', '3', 1, ''), (413, 69, 'Władysław', 'Cyran', '', '1960', 'Gwary polskie w okolicach Siedlec', '', '', 'Łódź', '', '1', '5', 1, ''), (414, 69, 'Feliks', 'Czyżewski', '', '1994', 'Fonetyka i fonologia gwar polskich i ukraińskich południowo-wschodniego Podlasia', 'Rozprawy Slawistyczne 3', '', 'Lublin', '', '1', '5', 1, ''), (415, 69, 'Feliks', 'Czyżewski', '', '1977', 'Zróżnicowanie fonetyczne gwary trzech pokoleń w Łomazach', 'Język Polski', '', '', 's. 108-112', '1', '0', 1, ''), (416, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1970', 'Gwary regionu rawskiego', '', '', 'Łódź', '', '1', '0', 1, ''), (417, 69, 'Witold', 'Doroszewski', '', '1934', 'Mowa mieszkańców wsi Staroźreby. Opis i tezy teoretyczne', 'Prace Filologiczne XVI', '', '', 's. 249-278', '1', '1', 1, ''), (418, 69, 'Witold', 'Doroszewski', '', '1955', 'Studia fonetyczne z kilku wsi mazowieckich', '', '', 'Wrocław', '', '1', '3', 1, ''), (419, 69, 'Stanisław', 'Dubisz', '', '1977', 'Nazwy roślin w gwarach ostródzko-warmińsko-mazurskich', '', '', 'Wrocław', '', '1', '7', 1, ''), (420, 69, 'Barbara', 'Falińska', '', '1981', 'O języku inteligencji mazowieckiej pochodzenia chłopskiego', 'Współczesna polszczyzna. Wybór zagadnień, pod red. Haliny Kurkowskiej', '', 'Warszawa', 's. 275-294', '1', '0', 1, ''), (421, 69, 'Henryk', 'Friedrich', '', '1954', 'Gwara kurpiowska', '', '', 'Warszawa', '', '1', '3', 1, ''), (422, 69, 'Henryk', 'Friedrich', '', '1955', 'Mazowieckie dyspalatalizacje spółgłosek wargowych miękkich', '', '', 'Wrocław', '', '1', '3', 1, ''), (423, 69, 'Henryk', 'Friedrich', '', '1937', 'Samogłoski nosowe we wsi Leszczydół pow. Pułtusk ze stanowiska metody ilościowej', 'Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Językowej TNW I', '', '', 's. 60-68', '1', '3', 1, ''), (424, 69, 'Henryk', 'Friedrich', '', '1937', 'Studia nad nosowością w gwarach Mazowsza', '', '', 'Warszawa', '', '1', '3', 1, ''), (425, 69, 'Henryk', 'Friedrich', '', '1937', 'Z badań nad mazurzeniem na terenie Mazowsza. W sprawie genezy #4_#3_siakania#4_#3_', 'Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego VI', '', '', 's.6-13', '1', '3', 1, ''), (426, 69, 'Antoni', 'Furdal', '', '1955', 'Mazowieckie dyspalatalizacje spółgłosek wargowych miękkich', '', '', 'Wrocław', '', '1', '0', 1, ''), (427, 69, 'Stanisław', 'Glinka', '', '1960', 'Granica językowa i przykłady zróżnicowania fonetycznego gwar białoruskich Białostocczyzny', 'Sprawozdania z prac naukowych Wydziału Nauk Społecznych PAN, r. III, z. 5', '', '', 's. 36-45', '1', '5,6', 1, ''), (428, 69, 'Stanisław', 'Glinka', '', '1990', 'Lituanizmy fonetyczne w gwarach białoruskich i polskich Białostocczyzny', 'Bałto-slowiańskie związki językowe, red. Michał Kondratiuk', '', 'Wrocław-Warszawa-Kraków', 's.117-127', '1', '5,6', 1, ''), (429, 69, 'Bronisław', 'Janiak', '', '1984', 'Protezy przed samogłoskami nagłosowymi w gwarach wschodniosłowiańskich Białostocczyzny', 'Acta Baltico-Slavica', '', '', 's. 147-158', '1', '5,6', 1, ''), (430, 69, 'Anna', 'Kowalska', '', '1992', 'Północno-wschodnio-mazowieckie archaizmy fonetyczne na tle dziejów osadniczych', 'Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego XLVII-XLVIII', '', '', 's. 125-134', '1', '3', 1, ''), (431, 69, 'Tadeusz', 'Milewski', '', '1969', 'Chronologia i przyczyny mazurzenia', 'Z zagadnień językoznawstwa ogólnego i historycznego', '', 'Warszawa', 's. 414-474', '1', '0', 1, ''), (432, 69, 'Bogusław', 'Nowowiejski', '', '1989', 'Fonetyka polszczyzny sokólskiej', 'Studia językowe z Białostocczyzny', '', 'Warszawa', 's. 113-140', '1', '5', 1, ''), (433, 69, 'Bogusław', 'Nowowiejski', '', '', 'Z badań nad wokalizmem mowy sokólskiej', 'Język. Teoria-dydaktyka. Materiały IX Konferencji Młodych Językoznawców-Dydaktyków', '', '', 's. 253-268', '1', '5', 1, ''), (434, 69, 'Irena', 'Sawicka', '', '2001', 'System fonetyczny polszczyzny ukształtowanej na białoruskim podłożu dialektalnym', 'Język i kultura białoruska w kontakcie z sąsiadami, red. Elżbieta Smułkowa i Anna Engelking', '', 'Warszawa', 's.153-158', '1', '5,6', 1, ''), (435, 69, 'Zdzisław', 'Stieber', '', '1970', 'O mazowieckich formach typu ter, der, tarł, darł', 'W służbie nauce i szkole. Księga pamiątkowa poświęcona Zenonowi Klemensiewiczowi', '', 'Warszawa', 's. 99-100', '1', '2', 1, ''), (436, 69, 'Irena', 'Szczepankowska', '', '1993', 'Charakterystyka fonetyczna gwary wsi Kołomyjka w Łomżyńskiem', 'Polszczyzna Mazowsza i Podlasia. Kultura języka a regionalizmy', '', 'Łomża-Warszawa', 's. 109-128', '1', '0', 1, ''), (437, 69, 'Alina', 'Ściebora', '', '1971', 'Wymowa samogłosek nosowych w gwarach warmińskich i mazurskich', 'Prace Filologiczne XXI', '', '', 's. 5-49', '1', '7', 1, ''), (438, 69, 'Jan', 'Tokarski', '', '1964', 'Gwara Serpelic. Fonetyka, fleksja', '', '', 'Wrocław', '', '1', '0', 1, ''), (439, 69, 'Stefan', 'Warchoł', '', '1967', 'Gwary dawnej ziemi stężyckiej', '', '', 'Wrocław', '', '3', '21', 1, ''), (440, 69, 'Wiaczesław', 'Werenicz', '', '1965', 'Wpływ środowiska językowego na zmiany leksykalne gwary', 'Poradnik Językowy, z. 4', '', '', 's. 141-150', '1', '0', 1, ''), (441, 69, 'Bożena', 'Wierzchowska', '', '1952', 'Różnice w mowie pokoleń', 'Poradnik Językowy, z. 10', '', '', 's. 13-24', '1', '0', 1, ''), (442, 69, 'Janina', 'Wójtowicz', '', '1956', 'O tzw. #2_kaszubizmach#2_ w gwarze Warmii i Mazur', '#2_Poradnik Językowy#2_', '', '', 's. 145-148', '1', '7', 1, ''), (443, 69, 'Janina', 'Wójtowicz', '', '1977', 'O wtórnej nosowości w gwarach Mazowsza', 'Prace Filologiczne, t. XX', '', '', 's. 133-138', '1', '3', 1, ''), (444, 69, 'Tadeusz', 'Zdancewicz', '', '1967', 'Gwary ludowe powiatu augustowskiego jako wynik procesów osadniczych', 'Studia i materiały do dziejów Pojezierza Augustowskiego', '', 'Białystok', 's. 295-325', '1', '7', 1, ''), (445, 69, 'Tadeusz', 'Zdancewicz', '', '1963', 'Gwary powiatu sejneńskiego na tle procesów osadniczych', 'Materiały do dziejów ziemi sejneńskiej, pod red. Jerzego Antoniewicza, t. 1', '', 'Białystok', 's. 231-266', '1', '6', 1, ''), (446, 69, 'Tadeusz', 'Zdancewicz', '', '1980', 'Mazurzące gwary suwalskie, cz. 1, Gwarowe cechy polskie (fonetyka i słowotwórstwo)', '', '', 'Warszawa', '', '1', '6', 1, ''), (447, 69, 'Tadeusz', 'Zdancewicz', '', '1966', 'Wpływy białoruskie w polskich gwarach pod Sejnami', '', '', 'Poznań', '', '1', '6', 1, ''), (448, 69, 'Tadeusz', 'Zdancewicz', '', '1964', 'Wpływy litewskie i wschodniosłowiańskie w polskich gwarach pod Sejnami', 'Acta Baltico-Slavica, t. I', '', '', 's. 27-246', '1', '6', 1, ''), (449, 69, 'Alojzy Adam', 'Zdaniukiewicz', '', '1970', 'Wpływ akcentu na zmiany jakościowe samogłosek w gwarze wsi: Hołowacze, Bogusze, Łopatowszczyzna', 'Prace Filologiczne XX', '', '', 's. 139-144', '1', '0', 1, ''), (450, 69, 'Helena', 'Zduńska', '', '1957', 'Spółgłoski wargowe i wargowo-zębowe palatalne w wygłosie na Warmii, Mazurach i Mazowszu', 'Poradnik Językowy', '', '', 's. 72-79', '1', '2', 1, ''), (451, 69, 'Helena', 'Zduńska', '', '1965', 'Studia nad fonetyką gwar mazowieckich. Konsonantyzm', '', '', 'Wrocław', '', '1', '3', 1, ''), (452, 69, 'Helena', 'Zduńska', '', '1958', 'Zmiany w grupach spółgłoskowych na Mazowszu', 'Prace Językoznawcze, z.6', '', '', 's. 303-311', '1', '3', 1, ''), (453, 69, 'Maria', 'Grad-Mucowa', '', '1970', 'Fleksja rzeczowników w gwarach Mazowsza', '', '', 'Warszawa', '', '1', '3', 1, ''), (454, 69, 'Irena', 'Maryniakowa', '', '1992', 'O formach osobowych czasowników w północno-wschodnich gwarach polskich i językach wschodniosłowiańskich', 'Słowiańskie pogranicza językowe', '', 'Warszawa', 's. 85-93', '1', '0', 1, ''), (455, 69, 'Leszek', 'Moszyński', '', '1960', 'Wyrównania deklinacyjne w związku z mazurzeniem polskim, ruskim i połabskim', '', '', 'Wrocław', '', '1', '0', 1, ''), (456, 69, 'Stefan', 'Warchoł', '', '1992', 'W sprawie genezy miękkich A)- w formach typu mo)e, RklanAe, bla-i w gwarach polskich wschodniej Lubelszczyzny, O formach osobowych czasownika w północno-wschodnich gwarach polskich i językach wschodni', 'Słowiańskie pogranicze językowe, red. Kwiryna Handke', '', 'Warszawa', 's. 193-201', '1', '0', 1, ''), (457, 69, 'Andrzej', 'Bańkowski', '', '', 'Ciekawe relikty leksykalne wśród staromazowieckich nazw polnych', 'Język Polski 1984, 64', '', '', 's. 122-143', '1', '0', 1, ''), (458, 69, 'Mieczysław', 'Buczyński', 'Feliks Czyżewski', '1985', 'Związki frazeologiczne w gwarze wsi Huszcza w województwie bialsko-podlaskim (frazeologizmy z łącznikiem jak w stosunku do języka ogólnopolskiego)', 'Z problematyki frazeologii polskiej i słowiańskiej', '', '', '', '1', '5', 1, ''), (459, 69, 'Adam', 'Chętnik', '', '', 'Słowniczek gwary kurpiowskiej', 'rękopis przechowywany w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu w Białymstoku', '', '', '', '1', '3', 1, ''), (460, 69, 'Feliks', 'Czyżewski', 'Sławomir Gala', '1993', 'Zagadnienia pogranicza językowego na przykładzie nazwisk włodawskich', 'Rozprawy Slawistyczne, 7, Systemy onomastyczne w słowiańskich gwarach mieszanych i przejściowych, red. Stefan Warchoł', '', '', '', '1', '0', 1, ''), (461, 69, 'Feliks', 'Czyżewski', '', '1986', 'Zapożyczenia ukraińskie w gwarach byłego powiatu włodawskiego', 'Studia nad polszczyzną kresową IV', '', 'Wrocław', 's. 81-101', '1', '0', 1, ''), (462, 69, 'Witold', 'Doroszewski', 'Halina Koneczna, Wanda Pomianowska', '1956', 'Gwary Warmii i Mazur', '', '', 'Warszawa', '', '1', '7', 1, ''), (463, 69, 'Stanisław', 'Dubisz', '', '1978', 'Elementy rodzime i obcojęzyczne w słownictwie gwar ostródzko-warmińsko-mazurskich', 'Z Polskich Studiów Slawistycznych, s. V', '', 'Warszawa', 's. 233-245', '1', '9', 1, ''), (464, 69, 'Stanisław', 'Dubisz', '', '1990', 'Relikty bałtyckiego substratu językowego w nazewnictwie roślinnym gwar ostródzko-warmińsko-mazurskich', 'Bałto-słowiańskie związki językowe, pod red. Michała Kondratiuka', '', 'Wrocław', 's. 87-94', '1', '9', 1, ''), (465, 69, 'Barbara', 'Falińska', '', '1989', 'Badania leksykalno-słowotwórcze w Polsce północno-wschodniej', 'Polszczyzna północno-wschodnia. Metodologia badań językowych', '', 'Wrocław', 's. 7-16', '1', '6', 1, ''), (466, 69, 'Barbara', 'Falińska', '', '1997', 'Ginące słowa i znaczenie w gwarach mazowiecko-podlaskich', 'Polszczyzna Mazowsza i Podlasia. Śladami Kolberga i Glogera po Ziemi Łomżyńskiej red., Barbara Bartnicka', '', 'Łomża', 's. 11-17', '1', '5', 1, ''), (467, 69, 'Henryk', 'Friedrich', '', '1935#4_193', 'Terminologia budownictwa ludowego. Terminologia zagrody wiejskiej na Mazowszu', 'Poradnik Językowy', '', '', 's. 17-20,', '1', '3', 1, ''), (468, 69, 'Janina', 'Gardzińska', '', '1996', 'Językowe wykładniki stopnia pewności sądów w gwarach ludowych (na podstawie tekstów z Mazowsza i Podlasia)', '', '', 'Siedlce', '', '1', '3', 1, ''), (469, 69, 'Halina', 'Horodyska', '', '1958', 'Słownictwo Warmii i Mazur. Hodowla', '', '', 'Wrocław', '', '1', '7', 1, ''), (470, 69, 'Halina', 'Horodyska-Gadkowska', '', '1963', 'Podziały terytorialne słownictwa gwarowego z zakresu hodowli na Mazowszu', 'Poradnik Językowy, z. 7', '', '', '', '1', '3', 1, ''), (471, 69, 'Stefan', 'Hrabec', '', '', 'Jeszcze raz o nazwie #3_Mazowsze#3_', 'Onomastica, t. IV', '', '', 's. 225-246', '1', '0', 1, ''), (472, 69, 'Stefan', 'Hrabec', '', '1955', 'O nazwie #3_Mazowsze#3_', 'Prace Polonistyczne, t. XII', '', 'Łódź', 's. 5-20', '1', '0', 1, ''), (473, 69, 'Irmina', 'Judycka', '', '1963', 'Badania słownictwa gwar Pomorza Mazowieckiego. Sprzęt zboża i siana, młocka, czyszczenie ziarna', '', '', 'Warszawa', '', '1', '2', 1, ''), (474, 69, 'Anna', 'Kowalska', '', '1993', 'Archaizmy słownikowe w gwarach mazowieckich', 'Polszczyzna Mazowsza i Podlasia. Różnice w mowie pokoleń, red. Barbara Bartnicka, Barbara Falińska, Anna Kowalska, Henryka Sędziak', '', 'Łomża-Warszawa', 's. 43-56', '1', '5', 1, ''), (475, 69, 'Anna', 'Kowalska', '', '1993', 'Leksykalno-słowotwórcze podziały gwar na obszarze województwa siedleckiego', 'Polszczyzna Mazowsza i Podlasia. Kultura języka a regionalizmy', '', 'Łomża-Warszawa', 's. 65-80', '1', '0', 1, ''), (476, 69, 'Anna', 'Kowalska', '', '1993', 'Z badań nad mazowiecką leksyką ekspresywną (nazwy #4_#3_człowieka z wytrzeszczonymi oczami#4_#3_)', 'Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego', '', 'Gdańsk', 's. 129-133', '1', '3', 1, ''), (477, 69, 'Anna', 'Kowalska', '', '1989', 'Z badań nad mazowieckim słownictwem ekspresywnym (nazwy #4_#3_człowieka, który sepleni#4_#3_)', 'Polszczyzna północno-wschodnia', '', 'Wrocław', 's. 33-45', '1', '3', 1, ''), (478, 69, 'Jerzy', 'Kuźmiuk', '', '1982', 'Regionalizmy językowe uczniów szkół podstawowych Białostocczyzny. Zagadnienia metodyczne', '', '', 'Białystok', '', '1', '5', 1, ''), (479, 69, 'Jan', 'Pilich', '', '1975', 'Siedleckie regionalizmy leksykalne', 'Zeszyty Naukowe WSP w Siedlcach, seria A. Nauki Humanistyczne, z. II', '', '', 's. 110-145', '1', '0', 1, ''), (480, 69, 'Anna', 'Pospiszylowa', '', '1990', 'Toponimia południowej Warmii. Nazwy terenowe', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '8', 1, ''), (481, 69, 'Wiktor', 'Steffen', '', '1984', 'Słownik warmiński', '', '', 'Wrocław', '', '1', '8', 1, ''), (482, 69, 'Henryka', 'Sędziak', '', '1993', 'Czasowniki ruchu w gwarze łomżyńskiej i we współczesnej polszczyźnie literackiej. Studium porównawcze', '', '', 'Łomża', '', '1', '3', 1, ''), (483, 69, 'Henryka', 'Sędziak', '', '1992', 'Zróżnicowanie znaczeniowe czasowników mówienia w gwarze łomżyńskiej w porównaniu z polszczyzną literacką', 'Poradnik Językowy', '', '', 's. 681-688', '1', '3', 1, ''), (484, 69, 'Janusz', 'Siatkowski', '', '1958', 'Słownictwo Warmii i Mazur. Budownictwo i obróbka drewna', '', '', 'Wrocław', '', '1', '7', 1, ''), (485, 69, 'Elżbieta', 'Smułkowa (red.)', 'Irena Maryniakowa (red.)', '1984', 'Studia nad gwarami Białostocczyzny. Morfologia i słownictwo', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 1, ''), (486, 69, 'Józef', 'Tarnacki', '', '1936', 'Podział językowy Polesia na podstawie faktów leksykalnych', 'Prace Komisji Naukowych Badań Ziem Wschodnich, t. V', '', 'Warszawa', 's. 3-11', '1', '0', 1, ''), (487, 69, 'Józef', 'Tarnacki', '', '1935', 'Próba podziału dialektycznego Mazowsza na podstawie nazw z zakresu kultury materialnej', 'Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Językowej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego', '', 'Warszawa', '', '1', '3', 1, ''), (488, 69, 'Józef', 'Tarnacki', '', '1939', 'Studia porównawcze nad geografią wyrazów (Polesie - Mazowsze)', '', '', 'Warszawa', '', '1', '0', 1, ''), (489, 69, 'Adam', 'Wolff', '', '1955#4_56', 'Nazwy miejscowe na Mazowszu', 'Onomastica, t. I-II', '', '', 's. 60-116,', '1', '2', 1, ''), (490, 69, 'Tadeusz', 'Zdancewicz', '', '1960', 'Litewskie elementy słownikowe w gwarach polskich okolic Sejn', 'Lingua Posnaniensis VIII', '', '', 's. 333-352', '1', '6', 1, ''), (491, 69, 'Tadeusz', 'Zdancewicz', '', '1963', 'Litewskie i ruskie zasięgi słownikowe na Białostocczyźnie', 'Z Polskich Studiów Slawistycznych, s. II, Językoznawstwo', '', 'Warszawa', 's. 287-298', '1', '5,6', 1, ''), (492, 69, 'Jadwiga', 'Chludzińska-Świątecka', '', '1961', 'Ze studiów nad słowotwórstwem gwar mazowieckich', 'Poradnik Językowy, z. 6', '', '', 's. 253-258', '1', '3', 1, ''), (493, 69, 'Anna', 'Kowalska', '', '1997', 'Elementy wschodniosłowiańskie w systemie słowotwórczym gwar Mazowsza i Podlasia', 'Polesie - etnos, tradycja, kultura', '', 'Łuck', 's. 147-154', '1', '5', 1, ''), (494, 69, 'Anna', 'Kowalska', '', '1984', 'Geograficzne i funkcjonalne zróżnicowanie formacji z sufiksem -ek w gwarach mazowiecko-podlaskich', 'Studia nad gwarami Białostocczyzny. Morfologia i słownictwo', '', 'Warszawa', 's. 9-24', '1', '5', 1, ''), (495, 69, 'Anna', 'Kowalska', '', '1993', 'Mazowiecko-podlaskie zasięgi sufiksu -icha w nazwach pospolitych i własnych', 'Rozprawy Slawistyczne Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, t. VII', '', 'Lublin', 's. 201-218', '1', '5', 1, ''), (496, 69, 'Anna', 'Kowalska', '', '1980', 'Typy podziałów słowotwórczych w dialektach północno-wschodniej Polski', 'Polonica, 6', '', '', 's. 190-199', '1', '2', 1, ''), (497, 69, 'Anna', 'Kowalska', '', '1997', 'Z badań nad wschodniosłowiańskimi wpływami słowotwórczymi w gwarach mazowiecko-podlaskich', 'Polszczyzna Mazowsza i Podlasia. Śladami Kolbergera i Glogera po ziemi łomżyńskiej', '', 'Łomża', 's. 31-42', '1', '5', 1, ''), (498, 69, 'Michał', 'Sajewicz', '', '1990', 'Produktywne typy słowotwórcze dewerbalnych nazw agentywnych w gwarach białoruskich okolic Narewki i Białowieży na Białostocczyźnie', 'Slavia Orientalis, t. XXXIX, nr 3-4', '', '', 's. 397-408', '1', '5', 1, ''), (499, 69, 'Jerzy', 'Sierociuk', '', '1996', 'Budowa wybranych formacji rzeczownikowych - szczególnie nazw miejsc - w gwarach między Wisłą a Wieprzem', '', '', 'Lublin', '', '1', '0', 1, ''), (500, 69, 'Jerzy', 'Sierociuk', '', '1987', 'Z problemetyki słowotwórstwa nazw miejsca w gwarach nad środkowym Wieprzem', 'Poradnik Językowy, nr 3', '', '', 's. 217-225', '1', '0', 1, ''), (501, 69, 'Janina', 'Gardzińska', '', '2001', 'O pewnych funkcjach składniowych wyrazu co w podlasko-mazowieckich tekstach gwarowych', 'Leksyka a gramatyka, red. Krystyna Wojtczuk', '', 'Siedlce', 's. 183-194', '1', '5', 1, ''), (502, 69, 'Janina', 'Gardzińska', '', '1996', 'Osobliwości składni liczebników głównych w gwarach południowego Podlasia', 'Polszczyzna regionalna, cz. 2, pod red. Henryki Sędziak', '', 'Warszawa', 's. 66-76', '1', '5', 1, ''), (503, 69, 'Janina', 'Gardzińska', '', '1993', 'Z badań nad modalnością w wypowiedziach gwarowych (na materiale językowym z północno-wschodniej Polski)', 'Polszczyzna Mazowsza i Podlasia. Kultura języka a regionalizmy, red. Barbara Bartnicka, Barbara Falińska, Anna Kowalska, Henryka Sędziak', '', 'Łomża-Warszawa', 's. 99-108', '1', '5', 1, ''), (504, 69, 'Janina', 'Gardzińska', '', '1986', 'Z zagadnień składni współczesnej polszczyzny mówionej (na materiale języka mówionego mieszkańców południowomazowieckiego miasteczka)', 'Zeszyty Naukowe WSRP w Siedlcach, seria: Nauki Humanistyczne, z. 8', '', '', 's. 105-124', '1', '0', 1, ''), (505, 69, 'Henryka', 'Sędziak', '', '1981', 'Łączliwość składniowa czasowników ruchu w gwarze łomżyńskiej i we współczesnej polszczyźnie literackiej', 'Studia językoznawcze. Streszczenia prac doktorskich, t. 8', '', 'Wrocław', 's. 51-109', '1', '3', 1, ''), (506, 69, 'Henryka', 'Sędziak', '', '1992', 'Semantyka i składnia czasowników mówienia w gwarze łomżyńskiej', '', '', 'Łomża', '', '1', '3', 1, ''), (507, 69, 'Mirosława', 'Białoskórska', '', '1993', 'Niektóre właściwości polszczyzny potocznej byłych przesiedleńców z Kresów Wschodnich na Pomorzu Zachodnim', 'Gwary mieszane i przejściowe na terenach słowiańskich', '', 'Lublin', 's. 13-19', '5', '0', 1, ''), (508, 69, 'Mieczysław', 'Buczyński', '', '1993', 'Gwara wsi Huszcza w województwie bialskopodlaskim - mieszana czy przejściowa', 'Gwary mieszane i przejściowe na terenach słowiańskich', '', 'Lublin', 's. 21-30', '1', '5', 1, ''), (509, 69, 'Mieczysław', 'Buczyński', '', '1970', 'Wschodniosłowiańskie wpływy językowe w gwarze wsi Huszcza powiatu Biała Podlaska', 'Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, t. XXII, Sectio F', '', '', 's. 223-256', '1', '5', 1, ''), (510, 69, 'Edward', 'Homa', '', '1977', 'Zmiany w języku mieszkańców wsi na Pomorzu Środkowym w 30-leciu powojennym', 'Język Polski, 4', '', '', 's. 272-278', '5', '0', 1, ''), (511, 69, 'Stanisław', 'Dąbrowski', '', '1975', 'Uwagi o języku mieszkańców wsi Błotno w pow. stargardzkim', 'Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Szczecinie, XIII', '', '', 's.23-31', '5', '0', 1, ''), (512, 69, 'Stanisław', 'Dąbrowski', '', '1982', 'Zmiany fonetyczne we współczesnym języku mówionym mieszkańców wsi Pomorza Zachodniego', 'Z zagadnień fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego. Księga referatów ogp. konferencji w Toruniu 27-29 listopada 1978 r.', '', 'Toruń', '', '5', '0', 1, ''), (513, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1956', 'Gwara Milna', 'Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego IV', '', 'Łódź', '', '5', '0', 1, ''), (514, 69, 'Monika', 'Gruchmanowa', '', '1969', 'Gwary Kramsk, Podmokli i Dąbrówki w województwie zielonogórskim', '', '', 'Zielona Góra', '', '5', '0', 1, ''), (515, 69, 'Edward', 'Homa', '', '1983', 'Elementy polskie i wschodniosłowiańskie w języku ludności kresowej na Pomorzu Środkowym, VI', '', '', '', 's. 149-155', '5', '0', 1, ''), (516, 69, 'Władysław', 'Paryl', '', '1974', 'O zanikaniu mazurzenia w mowie osiedleńców z Żywieckiego w Sidzinie w powiecie grodkowskim', 'Studia Śląskie, Seria Nowa 26', '', '', 's. 241-250', '3,5', '36', 1, ''), (517, 69, 'Władysław', 'Paryl', '', '1978', 'Oddziaływanie języka literackiego na niektóre dialekty Ziem Zachodnich', 'Studia Linguistica IV', '', 'Wrocław', 's. 71-82', '5', '40', 1, ''), (518, 69, 'Henryk', 'Wopiński', '', '1966', 'Zanikanie archaizmu podhalańskiego u osiedleńców Jordanowa i okolicy w powiecie dzierżoniowskim', 'Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, 6', '', '', 's. 259-263', '5', '0', 1, ''), (519, 69, 'Anna', 'Basara', '', '1975', 'Uwagi dotyczące zagadnienia integracji językowej (wieś Sławęcin, pow. Choszczno, woj. Szczecińskie)', 'Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Szczecinie, 13', '', '', 's. 124-128', '5', '0', 1, ''), (520, 69, 'Anna', 'Basara', 'Helena Zduńska', '1969', 'Z zagadnień integracji językowej na Ziemiach Zachodnich', 'Prace Filologiczne XIX', '', '', 's. 245-262', '5', '40', 1, ''), (521, 69, 'Stanisław', 'Dąbrowski', '', '1976', 'Z badań nad słownictwem gwarowym w woj. szczecinskim. Słownictwo dotyczące niektórych narzędzi rolniczych w języku mieszkańców wsi Błotno w pow. stargardzkim', 'Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Szczecinie, 15', '', '', 's. 65-87', '5', '0', 1, ''), (522, 69, 'Józef', 'Domański', '', '2005', 'Jeszcze o nazwie wsi Ruja koło Legnicy', 'Język Polski, z. 3', '', '', 's. 211-212', '5', '0', 1, ''), (523, 69, 'Janina', 'Węgier', '', '1978', 'Integracja i dezintegracja językowa na Pomorzu Zachodnim', '', '', 'Szczecin', '', '5', '0', 1, ''), (524, 69, 'Jarosław', 'Cabaj', '', '2006', 'Społeczeństwo guberni chełmskiej pod okupacją niemiecką i austriacką w latach I wojny światowej', '', '', 'Siedlce', '', '3', '29', 3, ''), (525, 69, 'R.', 'Szczygieł (red.)', '', '2006', 'Dzieje Hrubieszowa, t. I Od pradziejów do 1918 roku', '', '', 'Hrubieszów', '', '3', '29', 1, ''), (526, 69, 'Andrzej', 'Janeczek', '', '1991', 'Osadnictwo pogranicza polsko-ruskiego. Województwo bełskie od schyłku XIV do początku XVII w.', '', '', 'Wrocław', '', '3', '29', 3, ''), (527, 69, 'Grzegorz', 'Jawor', '', '2000', 'Osadnictwo wołoskie nad górnym i środkowym Bugiem odo początków XVI wieku', 'Zamojszczyzna i Wołyń w minionym tysiącleciu. Historia, kultura, sztuka. Konferencja naukowa, zespół red. Jacek Feduszka i in.', '', 'Zamość', 's. 39-44', '3', '29', 3, ''), (528, 69, 'Andrzej', 'Kokowski', '', '2006', 'Hrubieszowskie w dobie późnej epoki brązu i w epoce żelaza', 'Dzieje Hrubieszowa, t. I Od pradziejów do 1918 roku, red. R. Szczygieł', '', 'Hrubieszów', 's. 49-69', '3', '29', 3, ''), (529, 69, '--', '--', '', '2001', 'A to Goci właśnie: wystawa', 'tekst i zdjęcia Andrzej Kokowski', 'Muzeum UMCS', 'Lublin', '', '3', '29', 3, ''), (530, 69, 'Władysław', 'Ćwik', 'Jerzy Reder', '1977', 'Lubelszczyzna: dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz', '', '', 'Lublin', '', '3', '28,29', 3, ''), (531, 69, 'Grzegorz', 'Jawor', '', '2006', 'Zaplecze osadnicze miasta w późnym średniowieczu', 'Dzieje Hrubieszowa, red. R. Szczygieł', '', 'Hrubieszów', 's. 103-117', '3', '29', 3, ''), (532, 69, 'Wiesław', 'Śladkowski', '', '1969', 'Kolonizacja niemiecka w południowo-wschodniej części Królestwa Polskiego w latach 1815-1915', '', '', 'Lublin', '', '3', '29', 3, ''), (533, 69, 'Aleksander', 'Świeżawski', '', '1990', 'Ziemia bełska. Zarys dziejów politycznych do roku 1462', '', '', 'Częstochowa', '', '3', '29', 3, ''), (534, 69, 'Anna', 'Zakościelna', 'Jan Gurba', '2006', 'Okolice Hrubieszowa w epoce kamienia i starszego brązu', 'Dzieje Hrubieszowa, red. R. Szczygieł', '', 'Hrubieszów', 's. 31-47', '3', '29', 3, ''), (535, 69, 'Adam', 'Fastnacht', '', '1962', 'Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340-1650', '', '', 'Wrocław', '', '3', '30', 3, ''), (536, 69, 'Władysław', 'Makarski', '', '1996', 'Pogranicze polsko-ruskie do połowy wieku XIV. Studium językowo-etniczne', '', '', 'Lublin', '', '3', '29,30', 1, ''), (537, 69, 'Janusz', 'Rieger', '', '1977', 'Dawna strefa graniczna językowo-etniczna polsko-ukraińska w okolicach Sanoka i Przemyśla w świetle antroponimii', 'Slavia Orientalis XLVI, nr 2', '', '', 's. 193-211', '3', '29,30', 3, ''), (538, 69, 'Arkadiusz', 'Bereza', '', '2006', 'Lublin jako ośrodek sądownictwa', '', '', 'Lublin', '', '3', '28', 3, ''), (539, 69, 'Henryk', 'Gawarecki', 'Czesław Gawdzik', '1980', 'Lublin i okolice. Przewodnik', '', '', 'Warszawa', '', '3', '28', 3, ''), (540, 69, 'Henryk', 'Gawarecki', 'Czesław Gawdzik', '1959', 'Lublin', '', '', 'Warszawa', '', '3', '28', 3, ''), (541, 69, 'Henryk', 'Gawarecki', '', '1979', 'Lubelszczyzna. Przewodnik', '', '', 'Warszawa', '', '3', '28', 3, ''), (542, 69, 'Marta', 'Denys', 'Grażyna Jakimińska, Konrad Zieliński', '2002', 'Lublin', '', '', 'Lublin', '', '3', '28', 3, ''), (543, 69, 'Józef', 'Karmisz', '', '1939', 'Lublin i Lubelskie w ostatnich latach Rzeczypospolitej (1788-1794)', '', '', 'Lublin', '', '3', '28', 1, ''), (544, 69, 'Albin', 'Koprukowniak (red.)', '', '1996', 'Lublin i Lubelskie w dobie porozbiorowej. Społeczna i gospodarcza aktywność społeczeństwa', '', '', 'Lublin', '', '3', '28', 3, ''), (545, 69, 'Waldemar', 'Kozyra (red.)', '', '2002', 'Lublin w dziejach najnowszych', '', '', 'Lublin', '', '3', '28', 3, ''), (546, 69, 'Henryk', 'Stefanek (red.)', 'Borys Wasilewski (red.)', '1982', 'Lublin, bialskopodlaskie, chełmskie, lubelskie, zamojskie : informator turystyczny : [dane według stanu na dzień 30.V.1982 r.', '', '', 'Lublin', '', '3', '28', 1, ''), (547, 69, 'Marianna', 'Nowak', 'Jerzy Nowak', '1996', 'Lubelszczyzna', '', '', 'Warszawa', '', '3', '28,29', 0, ''), (548, 69, 'K. T.', 'Wilgatowie', 'H. Gawarecki', '1957', 'Województwo lubelskie', '', '', 'Warszawa', '', '3', '28', 3, ''), (549, 69, 'Grzegorz i Włodzimie', 'Wójcikowscy', '', '2000', 'Lublin. Przewodnik turystyczny. Historia i współczesność, zwiedzanie, zestaw informacji praktycznych', '', '', 'Lublin', '', '3', '28', 3, ''), (551, 69, '--', '--', '', '2007', 'Województwo lubelskie', 'album, tekst Wojciech Stanek', '', 'Lublin', '', '3', '28', 3, ''), (552, 69, 'Kazimierz', 'Nitsch', '', '1928', 'Z historii narzecza małopolskiego', 'Symbolae grammaticae in honorem J. Rozwadowski, t. II', '', 'Kraków', 's. 451-465', '3', '22', 1, ''), (553, 69, 'Kazimierz', 'Nitsch', '', '1930', 'O atlas językowy województwa łódzkiego', 'Rocznik Historyczny', '', 'Łódź', '', '3', '22', 1, ''), (554, 69, 'Kazimierz', 'Nitsch', '', '1960', 'Wybór polskich tekstów gwarowych, wyd. drugie, zmien. przez autora', '', '', 'Warszawa', '', '3', '22', 1, ''), (555, 69, 'Jerzy', 'Reichan', '', '1999', 'Gwary polskie w końcu XX w.', 'Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci, pod red. Walerego Pisarka', '', 'Kraków', 's. 262-278', '3', '22', 1, ''), (556, 69, 'Stanisław', 'Urbańczyk', '', '1984', 'Zarys dialektologii polskiej, wyd. 7', '', '', 'Warszawa', '', '0', '0', 1, ''), (557, 69, 'Stanisław', 'Trawkowski (red.)', '', '1998', 'Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, t. 5. Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku, cz. 1. Mapy, plany, cz. 2. Komentarz, indeksy, red. H. Rutkowski', '', '', 'Warszawa', '', '3', '22', 3, ''), (559, 69, 'Kazimierz', 'Badziak (red.)', '', '1997', 'Brzeziny. Dzieje miasta do 1995 roku', '', '', 'Łódź - Brzeziny', '', '3', '22', 3, ''), (560, 69, 'Zbigniew', 'Ciekliński', '', '1964', 'Zabytki Ziemi Łęczyckiej', 'Ziemia Łęczycka. Szkice o teraźniejszości i przeszłości', '', 'Łódź', 's. 141-168', '3', '22', 3, ''), (561, 69, 'Jan Piotr', 'Dekowski', 'Zbigniew Hauke', '1981', 'Folklor Ziemi Łęczyckiej', '', '', 'Warszawa', '', '3', '22', 2, ''), (562, 69, 'Jan', 'Dylik', '', '1948', 'Ukształtowanie powierzchni i podział na krainy podłódzkiego obszaru', '', '', 'Łódź', '', '3', '22', 3, ''), (563, 69, 'Jan', 'Dylik', '', '1971', 'Województwo ze stolicą bez antenatów. Geografia historyczna województwa łódzkiego', '', '', 'Łódź', '', '3', '22', 3, ''), (564, 69, 'Zygmunt', 'Gloger', '', '1903', 'Geografia historyczna ziem dawnej Polski. W tekście 63 autentycznych rycin', '', '', 'Kraków', '', '3', '22', 3, ''), (565, 69, 'Zygmunt', 'Gloger', '', '1972', 'Encyklopedia staropolska, t. I', '', '', 'Warszawa', '', '3', '23', 1, ''), (566, 69, 'Wiktoryn', 'Grąbczewski', '', '1990', 'Łęczyckie bajanie o Borucie panie', '', '', 'Warszawa', '', '3', '22', 2, ''), (567, 69, 'Jadwiga', 'Grodzka', '', '1960', 'Legendy łęczyckie', '', '', 'Łódź', '', '3', '22', 2, ''), (568, 69, 'Jadwiga', 'Grodzka', '', '1972', 'Łęczyca i okolice', '', '', 'Łódź', '', '3', '22', 2, ''), (569, 69, 'Jadwiga', 'Grodzka', '', '1964', 'Łęczycka sztuka ludowa', 'Ziemia Łęczycka. Szkice o teraźniejszości i przeszłości', '', 'Łódź', 's. 169-179', '3', '22', 2, ''), (570, 69, 'Barbara', 'Karpińska (red.)', 'Elżbieta Meissner (red.)', '2006', 'Ilustrowany atlas Polski. Nasza ojczyzna - mapy, informacje, krajobrazy, Wyd. Reader#3_s Digest', '', '', 'Warszawa', '', '3', '22', 3, ''), (571, 69, 'Janusz', 'Szymczak (red.)', '', '2003', 'Łęczyca. Dzieje miasta w średniowieczu i w XX wieku. Suplement do monografii miasta', '', '', 'Łęczyca - Łódź', '', '3', '22', 3, ''), (572, 69, 'Andrzej', 'Nadolski', '', '1964', 'Łęczyca we wczesnym średniowieczu', 'Ziemia Łęczycka. Szkice o teraźniejszości i przeszłości', '', 'Łódź', 's. 67-89', '3', '22', 3, ''), (573, 69, 'Ryszard', 'Rosin', '', '2001', 'Łęczyca. Monografia miasta do 1990 roku', '', '', 'Łęczyca', '', '3', '22', 3, ''), (574, 69, 'Elżbieta', 'Piskorz-Branekova', '', '2007', 'Polskie stroje ludowe. Część druga trzytomowego dzieła opisującego stroje noszone na terenie Polski', '', '', 'Warszawa', 's. 226-237', '3', '22', 2, ''), (575, 69, 'Halina', 'Dmochowska (red.)', '', '2007', 'Rocznik Statystyczny Województw 2007 GUS', '', '', 'Warszawa', '', '3', '22', 3, ''), (576, 69, 'Henryk', 'Rutkowski', '', '1998', 'Granice państwowych jednostek terytorialnych', 'Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, pod red. Stanisława Trawkowskiego, t. 5. Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku, cz. 2. Komentarz, indeksy, pod red. Henryka Rutkowskiego', '', 'Warszawa', 's. 26-29', '3', '22', 3, ''), (577, 69, 'Małgorzata', 'Wilska', '', '1998', 'Środowisko geograficzne', 'Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, pod red. Stanisława Trawkowskiego, t. 5. Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku, cz. 2. Komentarz, indeksy, pod red. Henryka Rutkowskiego', '', 'Warszawa', 's. 19-25', '3', '22', 3, ''), (578, 69, 'Stanisław', 'Zajączkowski', '', '1951', 'Studia nad terytorialnym formowaniem ziemi łęczyckiej i sieradzkiej', '', '', 'Łódź', '', '3', '22', 3, ''), (579, 69, 'Stanisław', 'Zajączkowski', 'Stanisław Marian Zajączkowski', '1966-1970', 'Materiały do słownika geograficzno-historycznego dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej, cz. 1. (Abramowce - Mzurki), cz. 2. (Nacki - Żywocin oraz dodatek i uzupełnienia)', '', '', 'Łódź', '', '3', '22', 3, ''), (580, 69, '--', '--', '', '1964', 'Ziemia Łęczycka. Szkice o teraźniejszości i przeszłości', '', '', 'Łódź', '', '3', '22', 3, ''), (581, 69, 'Stanisław', 'Zajączkowski', '', '1953', 'W sprawie plemion Łęczycan i Sieradzan', 'Slavia Antiqua, t. 4', '', '', '', '3', '22', 2, ''), (582, 69, 'Maria', 'Kamińska', '', '1980', 'Gwary województwa sieradzkiego', 'Województwo sieradzkie, Zarys dziejów, obraz współczesny, perspektywy rozwoju, red. nauk. Wacław Piotrowski', '', 'Łódź - Sieradz', 's. 121-127', '3', '23', 1, ''), (583, 69, 'Alina', 'Kłobus', '', '1983', 'Cechy dialektalne w języku mówionym mieszkańców Sieradza', 'Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica 7', '', '', 's.49-83', '3', '23', 1, ''), (584, 69, 'Alina', 'Kłobus', '', '1985', 'Deminutywa, augmentatywa i ekspresywa w polszczyźnie mówionej mieszkańców Sieradza i okolicy', 'Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego XXXI', '', '', 's. 81-95', '3', '23', 1, ''), (585, 69, 'Władysław', 'Baranowski', '', '1980', 'Kultura ludowa regionu', 'Województwo sieradzkie, Zarys dziejów, obraz współczesny, perspektywy rozwoju, red. nauk. Wacław Piotrowski', '', 'Łódź - Sieradz', 's. 127-141', '3', '23', 2, ''), (586, 69, 'Alina', 'Barszczewska', '', '1977', 'Aktywność polityczna po utracie niepodległości', 'Szkice z dziejów Sieradzkiego, red. nauk. Józef Śmiałowski', '', 'Łódź', 's. 231-261', '3', '23', 3, ''), (587, 69, 'Jan Piotr', 'Dekowski', '', '1959', 'Strój sieradzki', 'Atlas polskich strojów ludowych, cz. 4, z. 6', '', 'Wrocław', '', '3', '23', 2, ''), (588, 69, 'Jan Piotr', 'Dekowski', '', '1987', 'Strzygi i topieluchy: opowieści sieradzkie', '', '', 'Warszawa', '', '3', '23', 2, ''), (589, 69, 'Elżbieta', 'Delida', '', '1977', 'Kultura ludowa regionu sieradzkiego', 'Szkice z dziejów Sieradzkiego, red. nauk. Józef Śmiałowski', '', 'Łódź', 's. 621-644', '3', '23', 2, ''), (590, 69, 'Małgorzata', 'Dziurowicz-Kaszuba', '', '2008', 'Strój sieradzki', 'Na sieradzkich szlakach, 2#4_90#4_2008#4_XXIII', '', '', 's. 18-21', '3', '23', 2, ''), (591, 69, 'Stanisław', 'Graeve', '', '1910', 'Stroje i zdobnictwo ludowe w Sieradzkiem', 'Wieś Ilustrowana, z. VII', '', '', '', '3', '23', 2, ''), (592, 69, 'Janina', 'Kamińska', '', '1962', 'Sieradz wczesnośredniowieczny w świetle wyników badań archeologicznych', 'Sieradz w średniowieczu. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna nr 7', '', 'Łódź', 's. 47-71', '3', '23', 3, ''), (593, 69, 'Ewa', 'Kozołup', '', '1993', 'Obrazy tablicowe św. Anny Samotrzeć i św. Klary z kościoła parafialnego p.w. św. Anny w Chojnem pod Sieradzem', 'Między północą a południem. Sieradzkie i Wieluńskie w późnym średniowieczu i w czasach nowożytnych. Materiały z sesji naukowej w Kościerzynie koło Sieradza (4-6 grudnia 1991 r.), pod red. Tadeusza J. Horbacza i Leszka Kajzera', '', 'Sieradz', 's. 261-272', '3', '23', 3, ''), (594, 69, 'Elżbieta', 'Królikowska', '', '2000', 'Polski strój ludowy. Przewodnik po wystawie stałej, Państwowe Muzeum Etnograficzne', '', '', 'Warszawa', 's. 16-17', '3', '23', 2, ''), (595, 69, 'Tadeusz', 'Krzemiński', '', '1980', 'Położenie geograficzne', 'Województwo sieradzkie. Zarys dziejów, obraz współczesny, perspektywy rozwoju, red. nauk. Wacław Piotrowski', '', 'Łódź', 's. 11-16', '3', '23', 3, ''), (596, 69, 'Joanna', 'Kurowicz-Kalisz', '', '1991-1992', 'Monicka odmiana kobiecego stroju ludowego w zbiorach Muzeum Okręgowego w Sieradzu', 'Sieradzki Rocznik Muzealny, t. 8', '', '', 's. 149-153', '3', '23', 2, ''), (597, 69, 'Zbigniew', 'Lechowicz', '', '2005', 'Odkrycia archeologiczne we dworze w Chojnem', 'Na sieradzkich szlakach, nr 1#4_77#4_2005#4_XX', '', '', 's. 6-9', '3', '23', 3, ''), (598, 69, 'Tadeusz J.', 'Horbacz (red.)', 'Leszek Kajzer (red.)', '1993', 'Między północą a południem. Sieradzkie i Wieluńskie w późnym średniowieczu i w czasach nowożytnych. Materiały z sesji naukowej w Kościerzynie koło Sieradza (4-6 grudnia 1991 r.)', '', '', 'Sieradz', '', '3', '23', 3, ''), (599, 69, 'Andrzej', 'Pelisiak', '', '1991-1992', 'Neolit na terenie województwa sieradzkiego', 'Sieradzki Rocznik Muzealny, t. 8', '', '', 's. 5-23', '3', '23', 3, ''), (600, 69, 'Elżbieta', 'Piskorz-Branekova', '', '2004', 'Polskie stroje ludowe, wyd. 2,', '', '', 'Warszawa', 's. 52-59', '3', '23', 2, ''), (601, 69, 'Walery', 'Pogorzelski', '', '1927', 'Sieradz', '', '', 'Włocławek', '', '3', '23', 3, ''), (602, 69, 'Ryszard', 'Rosin', '', '1977', 'Dzieje polityczne do połowy XVI wieku', 'Szkice z dziejów Sieradzkiego, red. nauk. Józef Śmiałowski', '', 'Łódź', 's. 127-135', '3', '23', 3, ''), (603, 69, 'Ryszard', 'Rosin', '', '1977', 'Warunki naturalne, drogi lądowe i rozwój terytorialno-lądowy', 'Szkice z dziejów Sieradzkiego, red. nauk. Józef Śmiałowski', '', 'Łódź', 's. 11-35', '3', '23', 3, ''), (604, 69, 'Andrzej', 'Ruszkowski', '', '2008', 'Historyczne nazwy topograficzne w obrębie parafii św. Urszuli Ledóchowskiej', 'Na sieradzkich szlakach 2#4_90#4_2008#4_XXIII', '', '', 's. 23-27', '3', '23', 3, ''), (605, 69, 'Andrzej', 'Ruszkowski', '', '2000', 'Sieradz i okolice. Przewodnik turystyczny', '', '', 'Sieradz', '', '3', '23', 3, ''), (606, 69, 'Beata', 'Sośnicka', '', '2006', 'Sieradzki strój ludowy', 'Leksykon miasta Sieradza', '', 'Sieradz', '', '3', '23', 2, ''), (607, 69, 'Urszula', 'Sowina', '', '1991', 'Sieradz. Układ przestrzenny i społeczeństwo miasta w XV-XVI w.', '', '', 'Warszawa-Sieradz', '', '3', '23', 3, ''), (608, 69, 'Józef', 'Śmiałowski (red. nauk.)', '', '1977', 'Szkice z dziejów Sieradzkiego', '', '', 'Łódź', 's. 714', '3', '23', 3, ''), (609, 69, '--', '--', '', '1999', 'Sztuka ludowa województwa sieradzkiego, wystawa pokonkursowa, Sieradz, kwiecień - czerwiec 1999 r.', 'wyd. Muzeum Okręgowe w Sieradzu', '', 'Sieradz', 's. 22', '3', '23', 2, ''), (610, 69, 'Jerzy', 'Włodarczyk', '', '1977', 'Dzieje polityczne od połowy XVI wieku do upadku Rzeczypospolitej', 'Szkice z dziejów Sieradzkiego, red. nauk. Józef Śmiałowski', '', 'Łódź', 's. 137-162', '3', '23', 3, ''), (611, 69, 'Wacław', 'Piotrowski (red. nauk.)', '', '1980', 'Województwo sieradzkie. Zarys dziejów, obraz współczesny, perspektywy rozwoju', '', '', 'Łódź', 's. 399', '3', '23', 3, ''), (612, 69, 'Stanisław Marian', 'Zajączkowski', '', '1993', 'Osadnictwo i stosunki własnościowe Sieradzkiego na przełomie późnego średniowiecza i czasów nowożytnych', 'Między północą a południem. Sieradzkie i Wieluńskie w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych. Materiały z sesji naukowej w Kościerzynie koło Sieradza (4-6 grudnia 1991 r.), pod red. Tadeusza J. Horbacza i Leszka Kajzera', '', 'Sieradz', 's. 31-47', '3', '23', 3, ''), (613, 69, 'Henryk', 'Friedrich', '', '', 'Uwagi o pewnej pracy dialektologicznej', 'Ludwik Zabrocki. Gwara Borów Tucholskich', '', 'Warszawa', '', '2', '18', 1, ''), (614, 69, 'Kwiryna', 'Handke', '', '1985', 'Językowe zróżnicowanie terytorialne wobec wpływu czynników pozajęzykowych', '', '', 'Wrocław', '', '2', '18', 1, ''), (615, 69, 'Kwiryna', 'Handke', 'Hanna Popowska-Taborska', '1972', 'Słowotwórcze zróżnicowanie kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich', 'Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, t. XII', '', 'Warszawa', 's. 97-107', '2', '16,18', 1, ''), (616, 69, 'Kwiryna', 'Handke', '', '1985', 'Ślady mowy dawnej szlachty kaszubskiej jako czynnik wpływający na podziały gwarowe', 'Językowe zróżnicowanie terytorialne wobec wpływu czynników pozajęzykowych', '', 'Wrocław', '', '2', '18', 1, ''), (617, 69, 'Kazimierz', 'Nitsch', '', '1912', 'Gostycyn i Cekcyn', 'Roczniki Towarzystwa Naukowego, z. XIX', '', 'Toruń', 's.129-136', '2', '18', 1, ''), (618, 69, 'Kazimierz', 'Nitsch', '', '1954', 'Dialekt tucholski', 'Wybór pism polonistycznych. Tom III. Pisma pomorzoznawcze', '', 'Wrocław-Kraków', 's. 120-145', '2', '18', 1, ''), (619, 69, 'Maria', 'Pająkowska', '', '2003', 'Gwara borowiacka a inne dialekty Pomorza', 'Polszczyzna bydgoszczan. Historia i współczesność, t. I, pod red. Małgorzaty Święcickiej', '', 'Bydgoszcz', 's. 69-78', '2', '18', 1, ''), (620, 69, 'Hanna', 'Popowska-Taborska', '', '1970', 'Stanowisko dialektu tucholskiego w świetle leksyki', 'Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, z. 9', '', '', 's. 135-14', '2', '18', 1, ''), (621, 69, 'Maria', 'Pająkowska (red.)', '', '1989', 'Gwary kociewskie jako przedmiot badań', 'Ze studiów nad dialektem kociewskim i kaszubskim', '', 'Warszawa-Poznań', '', '2', '17', 1, ''), (622, 69, 'Maria', 'Pająkowska', '', '1997', 'Słownictwo kociewskie a kultura ludowa. Wybrane zagadnienia z zakresu słownictwa gwarowego, wyrażającego sądy wartościujące o człowieku', '', '', 'Bydgoszcz', '', '2', '17', 1, ''), (623, 69, 'Maria', 'Pająkowska', '', '1990', 'Słowotwórstwo rzeczowników w gwarze kociewskiej', '', '', 'Bydgoszcz', '', '2', '17', 1, ''), (624, 69, 'Maria', 'Pająkowska-Kensik', '', '2000', 'Mały słownik kociewski', '', '', 'Tczew', '', '2', '17', 1, ''), (625, 69, 'Ewa', 'Rzetelska-Feleszko', '', '1970', 'Słownictwo Kociewia', 'Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, IX', '', '', 's. 147-160', '2', '17', 1, ''), (626, 69, 'Zuzanna', 'Topolińska', '', '1964', 'Kaszubsko-tucholska i kaszubsko-kociewska granica językowa', 'Rozprawy Komisji Językowej ŁTN, t. X', '', 'Łódź', 's. 14-22', '2', '17', 1, ''), (627, 69, 'Ludwik', 'Zabrocki', '', '1933', 'Charakterystyka językowa Pomorza', 'Tydzień o Pomorzu, pod red. L. Zabrockiego (przedruk w: Ludwik Zabrocki, U podstaw struktury i rozwoju języka, Warszawa-Poznań 1980, s. 417-431)', '', '', '', '2', '17', 1, ''), (628, 69, 'Krzysztof', 'Kowalkowski', '', '2000', 'Miłobądz. Historia miejscowości i parafii oraz wsi do niej należących: 1250-2000', '', '', 'Gdańsk', '', '2', '17', 3, ''), (629, 69, 'Tomasz', 'Żuroch-Piechowski', '', '', 'Struktura społeczno-gospodarcza Kociewia w XVIII-XIX wieku', '', '', '', '', '2', '17', 3, ''), (630, 69, 'Longin', 'Malicki', '', '1995', 'Strój ludowy', 'Kultura ludowa Kociewia, red. R. Landowski [przedruk z: Kociewska sztuka ludowa, Gdańsk 1973]', '', 'Tczew', 's. 171-180', '2', '17', 2, ''), (631, 69, 'R.', 'Landowski (red.)', '', '1995', 'Kultura ludowa Kociewia', '', '', 'Tczew', '', '2', '17', 2, ''), (632, 69, 'R.', 'Landowski', '', '2002', 'Nowy bedeker kociewski', '', '', 'Gdańsk', '', '2', '17', 2, ''), (633, 69, 'T.', 'Przała', '', '1995', 'Rąk dzieła', 'Kultura ludowa Kociewia, red. R. Landowski', '', 'Tczew', 's. 17-122', '2', '17', 2, ''), (634, 69, 'J.', 'Kuniewski', '', '1995', 'O kuźni i kowalach', 'Kultura ludowa Kociewia, red. R. Landowski', '', 'Tczew', 's. 139-170', '2', '17', 2, ''), (635, 69, 'Dorota', 'Czyż', '', '2005', 'Obraz życia i kultury mieszkańców dawnej wsi łomżyńskiej utrwalony w słownictwie gwarowym', '', '', 'Łomża', '', '1', '3', 1, ''), (636, 69, 'Barbara', 'Falińska', '', '1989', 'Gwara Puszczy Białej', 'Brok i Puszcza Biała, red. Józef Kazimierski', '', 'Ciechanów', 's. 410-440', '1', '3', 1, ''), (637, 69, 'Barbara', 'Falińska', 'Anna Kowalska', '2002', 'O wyrażeniach przyimkowych typu #4_#3_po podpłociu#4_#3_ na Mazowszu i Podlasiu', 'Studia dialektologiczne II, red. Joanna Okoniowa, Bogusław Dunaj', '', 'Kraków', 's. 149-156', '1', '5', 1, ''), (638, 69, 'J.', 'Kowalczyk', 'Szewczyk M., Włodarska A.', '1994', 'Informacja o pracach obozu gwaroznawczego w Myszyńcu', 'Polszczyzna regionalna, red. H. Sędziak, t. 1', '', 'Warszawa', 's.128-130', '1', '3', 1, ''), (639, 69, 'Anna', 'Kowalska', 'Alina Strzyżewska-Zaremba', '1973-1991', 'Atlas gwar mazowieckich, t. 2-10', '', '', 'Wrocław', '', '1', '3', 1, ''), (640, 69, 'Henryka', 'Sędziak (red.)', '', '1994', 'Polszczyzna regionalna', '', '', 'Warszawa', 's. 130-131', '1', '3', 1, ''), (641, 69, 'Henryka', 'Sędziak', 'M. Frąckiewicz', '1999', 'Łomżyńskie teksty gwarowe, cz. 2', '', '', 'Łomża', '', '1', '3', 1, ''), (642, 69, 'Henryka', 'Sędziak', '', '1995', 'Struktura semantyczna i składniowa czasowników z komponentem #4_#3_mówić#4_#3_ (na materiale gwary łomżyńskiej)', '', '', 'Warszawa', '', '1', '3', 1, ''), (643, 69, 'Anna', 'Szyfler', '', '1961', 'Uwagi o gwarze kurpiowskiej', 'Literatura Ludowa. Kurpie, red. J. Krzyżanowski', '', 'Warszawa', '', '1', '3', 1, ''), (644, 69, 'Stanisław', 'Achremczyk (red.)', 'Janusza Gołota (red.)', '1998', 'Pogranicze mazursko-kurpiowskie. Materiały z sesji naukowej (14 listopada 1997 r.)', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '3', 3, ''), (645, 69, 'Adam', 'Białczak', '', '2000', 'Kurpiowszczyzna w dobie Powstania Listopadowego', '', '', 'Ostrołęka', '', '1', '3', 3, ''), (646, 69, 'Adam', 'Chętnik', '', '1986', 'Jak Kurpie ze Szwedami wojowali', '', '', 'Warszawa', '', '1', '3', 3, ''), (647, 69, 'Adam', 'Chętnik', '', '1978', 'Z Puszczy Zielonej', '', '', 'Warszawa', '', '1', '3', 3, ''), (648, 69, 'Mateusz', 'Sobiech', '', '2007', 'Dzieje Kurpiów i Kurpiowszczyzny. Wspomnienia. Mateusz Sobiech (1858-1918)', '', '', 'Kadzidło', '', '1', '3', 3, ''), (649, 69, 'Józef', 'Kazimierski (red.)', '', '1989', 'Brok i Puszcza Biała. Przeszłość, środowisko geograficzne, kulturowe i przyrodnicze', '', '', 'Ciechanów', '', '1', '3', 3, ''), (650, 69, 'Ludwik', 'Krzywicki', '', '2007', 'Kurpie', '', '', 'Ostrołęka', '', '1', '3', 3, ''), (651, 69, 'Henryk', 'Maćkowiak', '', '1985', 'Działalność związkowa i oświatowa nauczycieli Kurpiowszczyzny w latach 1918-1939', '', '', 'Ostrołęka', '', '1', '3', 3, ''), (652, 69, 'Henryk', 'Maćkowiak', '', '1980', 'Szkolnictwo na Kurpiach 1905-1939', '', '', 'Ostrołęka', '', '1', '3', 3, ''), (653, 69, 'Henryk', 'Maćkowiak', '', '1981', 'Udział nauczycielstwa i Związku w rozwoju oświaty na Kurpiach w latach 1918-1932', '', '', 'Ostrołęka', '', '1', '3', 3, ''), (654, 69, 'Zofia', 'Niedziałkowska', '', '1988', 'Kurpie. Bory Ostrołęckie', '', '', 'Warszawa', '', '1', '3', 3, ''), (655, 69, 'Zofia', 'Niedziałkowska', '', '1981', 'Puszcza Zielona, Bory Ostrołęckie. Z przeszłości Kurpiów', '', '', 'Warszawa', '', '1', '3', 3, ''), (656, 69, 'Edward', 'Niesiobędzki', '', '1999', 'Z dziejów walk na Kurpiach', '', '', 'Warszawa', '', '1', '3', 3, ''), (657, 69, 'Mieczysław', 'Ozorowski (red.)', '', '2004', 'Kultura religijna Kurpiowszczyzny', '', '', 'Olecko', '', '1', '3', 3, ''), (658, 69, 'Stanisław', 'Pajka (red.)', '', '2001', 'Okruchy wspomnień o Henryku Sysce', '', '', 'Ostrołęka', '', '1', '3', 3, ''), (659, 69, 'Henryk', 'Syska', '', '1980', 'Zamodrzała puszcza świtem', '', '', 'Warszawa', '', '1', '3', 3, ''), (660, 69, 'Stanisław', 'Szlązak', 'Eugeniusz Niedzielski', '1980', 'Z historii kółek rolniczych na kurpiowszczyźnie', '', '', 'Ostrołęka', '', '1', '3', 1, ''), (661, 69, 'Robert', 'Szydlik', 'Wincenty Szydlik', '2001', 'Osadnictwo kurpiowskie na Puszczy Białej', '', '', 'Ostrołęka', '', '1', '3', 3, ''), (662, 69, 'Bogumił Artur', 'Węgiełek', '', '1981', 'Kurpie zielone', '', '', 'Warszawa', '', '1', '3', 3, ''), (663, 69, 'Przemysław', 'Pilich', '', '1982', 'Nad Liwcem i w Puszczy Białej', '', '', 'Warszawa', '', '1', '3', 3, ''), (664, 69, 'Kazimierz', 'Moszyński', '', '1966', 'Kultura ludowa Słowian, t. 1-2', '', '', 'Warszawa', '', '1', '3', 2, ''), (665, 69, 'Oskar', 'Kolberg', '', '', 'Dzieła wszystkie, t. 1-84 (z wyłączeniem tych, które dotyczą obszarów spoza Polski)', '', '', 'Wrocław-Poznań 1961-1967 oraz Poznań 2001-2003 (i ', '', '1', '3', 2, ''), (666, 69, 'Barbara', 'Ogrodowska', '', '2000', 'Święta polskie. Tradycja i obyczaj', '', '', 'Warszawa', '', '1', '3', 2, ''), (667, 69, 'Jan Stanisław', 'Bystroń', '', '1976', 'Dzieje obyczajów w dawnej Polsce, XVI-XVIII w.', '', '', 'Warszawa', '', '1', '3', 2, ''), (668, 69, 'Marian', 'Pokropek', '', '1978', 'Atlas sztuki ludowej i folkloru w Polsce', '', '', 'Warszawa', '', '1', '3', 2, ''), (669, 69, 'Tadeusz Maciej', 'Ciołek', 'Jacek Olędzki, Anna Zadrożyńska', '1976', 'Wyrzeczysko. O świętowaniu w Polsce', '', '', 'Warszawa', '', '1', '3', 2, ''), (670, 69, 'Józef', 'Szczypka', '', '1979', 'Kalendarz polski', '', '', 'Warszawa', '', '1', '3', 2, ''), (671, 69, 'Barbara', 'Bazielich', '', '1997', 'Stroje ludowe narodów europejskich, cz. 2. Stroje ludowe Europy Środkowej i Wschodniej', '', '', 'Wrocław', '', '1', '3', 2, ''), (672, 69, 'Marian', 'Pokropek', '', '1976', 'Budownictwo ludowe w Polsce', '', '', 'Warszawa', '', '1', '3', 2, ''), (673, 69, 'Adam', 'Chętnik', '', '1971', 'Życie puszczańskie Kurpiów', '', '', 'Warszawa', '', '1', '3', 2, ''), (674, 69, 'Jerzy', 'Damrosz', '', '1961', 'Kurpie-#4_#3_Puszcza Zielona#4_#3_', 'Literatura Ludowa. Kurpie, red. Krzyżanowski Julian', '', 'Warszawa', 's. 9', '1', '3', 2, ''), (675, 69, 'Grażyna', 'Dąbrowska', '', '1985', 'Wesele kurpiowskie', '', '', 'Kraków', '', '1', '3', 2, ''), (676, 69, 'Bernard', 'Kielak', '', '1984', 'Rok obrzędowy Puszczy Zielonej', '', '', 'Ostrołęka', '', '1', '3', 2, ''), (677, 69, 'Bernard', 'Kielak', '', '2005', 'Zwyczaje doroczne kurpiowskiej Puszczy Zielonej', '', '', 'Ostrołęka', '', '1', '3', 2, ''), (678, 69, 'Antonina', 'Wozaczyńska', '', '1956', 'Pieśni kurpiowskie: ich struktura i charakterystyka w świetle zbiorów W. Skierkowskiego', '', '', 'Wrocław', '', '1', '3', 2, ''), (679, 69, 'Anna', 'Kutrzeba-Pojnarowa (red.)', '', '1965', 'Kurpie, Puszcza Zielona 3', '', '', 'Wrocław', '', '1', '3', 2, ''), (680, 69, 'Maria', 'Żywirska', '', '1973', 'Puszcza Biała, jej dzieje i kultura', '', '', 'Warszawa', '', '1', '3', 2, ''), (681, 69, 'M.', 'Peisert', '', '1976', 'Gwara wsi Słopnice w powiecie limanowskim wobec gwar podegrodzkich', 'Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, t. X', '', '', 's. 213-217', '3', '32', 1, ''), (682, 69, 'Irena', 'Bajerowa', '', '1971', 'Nosówki w Kamienicy, pow. Limanowa', 'Język Polski, t. LI', '', '', '', '3', '32', 1, ''), (683, 69, 'Bogusław', 'Dunaj', 'Halina Kurek, Kazimierz Ożóg', '1979', 'Ewolucja gwar jednonosówkowych w Beskidzie Wyspowym', 'Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Językoznawcze, z. 63', '', '', 's. 119-130', '3', '32', 1, ''), (684, 69, 'Józefa', 'Kobylińska', '', '2001', 'Słownik gwary gorczańskiej (zagórzańskiej)', '', '', 'Kraków', '', '3', '32', 1, ''), (685, 64, 'Zdzisław', 'Stieber (red.)', 'Hanna Popowska-Taborska (red), Zespół Zakładu Słowianoznawstwa PAN', '1964-1978', 'Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich, t. 1-15', '', '', 'Wrocław', '', '2', '16', 1, ''), (686, 69, 'Agata', 'Łącka-Aleksandrowicz', '', '2001', 'Antroponimia Łososiny Górnej i Walowej Góry w Małopolskiem', 'Wokół archeologii słów i ich funkcjonowania. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Andrzejowi Bańkowskiemu, pod red. S. Podobińskiego i M. Lesz-Duk', '', 'Częstochowa', 's. 117-122', '3', '32', 1, ''), (687, 69, 'Mieczysław', 'Małecki', '', '2004', 'Dialekty polskie i słowiańskie', '', '', 'Kraków', '', '3', '32', 1, ''), (688, 64, 'Anna', 'Basara', '', '', 'Z dzisiejszych gwar Ziem Zachodnich', 'Poradnik Językowy, 1969, s. 156-158', '', '', '210-221', '2', '16', 1, ''), (689, 69, 'Ludwika', 'Wajda', '', '1971', 'Górale i Lachy na terenie Limanowszczyzny #4_pogranicze dialektologii i etnografii#4_', 'Językoznawca, nr 23-24', '', 'Lublin', 's. 52', '3', '32', 1, ''), (690, 69, 'Ludwika', 'Wajda', '', '1976', 'Pogranicze gwarowe góralsko-lachowskie', 'Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, nr 58; Prace Językoznawcze, z. 3', '', 'Kraków', 's. 290', '3', '32', 1, ''), (691, 69, 'Henryk', 'Barycz (red.)', '', '1979', 'Historia Starego Sącza od czasów najdawniejszych do 1939 r.', '', '', 'Kraków', '', '3', '32', 3, ''), (692, 69, 'Józef', 'Staśko (red.)', '', '1937', 'Podegrodzie - zarys monografii wsi', 'Orli lot, t. XVIII', '', 'Kraków', '', '3', '32', 3, ''), (693, 69, 'Wiktor', 'Bazielich', '', '1965', 'Historie starosądeckie. Szkice historyczne z dziejów miasta Starego Sącza i jego okolicy', '', '', 'Kraków', '', '3', '32', 3, ''), (694, 69, 'Zbigniew', 'Beiersdorf', 'Bogusław Krasnopolski', '1985', 'Stary Sącz. Zarys historii rozwoju przestrzennego', '', '', 'Kraków', '', '3', '32', 3, ''), (695, 69, 'Lucjan', 'Biliński', '', '1995', 'Nowy Sącz - województwo', '', '', 'Warszawa', '', '3', '32', 3, ''), (696, 69, 'Urszula', 'Janicka-Krzywda', 'Piotr Krzywda, Agnieszka M. Spiechowicz-Jędrys', '2006', 'Stary Sącz: sanktuarium św. Kingi : klasztor sióstr klarysek. Przewodnik pielgrzyma', '', '', 'Kraków', '', '3', '32', 3, ''), (697, 69, 'Albin (Tobiasz)', 'Kac', '', '1997', 'Nowy Sącz - miasto mojej młodości', '', '', 'Kraków', '', '3', '32', 3, ''), (698, 69, 'Augustyn', 'Leśniak', 'Jerzy Leśniak', '2004', 'Nowy Sącz - miasto niezwykłe', '', '', 'Nowy Sącz', '', '3', '32', 3, ''), (699, 69, 'Jerzy', 'Leśniak', 'Sławomir Sikora', '2007', 'Nowy Sącz', '', '', 'Nowy Sącz', '', '3', '32', 3, ''), (700, 69, 'Jerzy', 'Leśniak', 'Sławomir Sikora', '2006', 'Nowy Sącz z wieży ratuszowej', '', '', 'Nowy Sącz', '', '3', '32', 3, ''), (701, 69, 'Feliks', 'Kiryk (red.)', '', '1999', 'Limanowa. Dzieje miasta. T. 1, 1565-1945', '', '', 'Kraków', '', '3', '32', 3, ''), (702, 69, 'Tomasz', 'Biedroń (red.)', '', '2002', 'Limanowa. Dzieje miasta. T. 2, 1945-1989', '', '', 'Kraków', '', '3', '32', 3, ''), (703, 64, 'Karol', 'Dejna', '', '1955', 'Gwara kuczowska na tle innych gwar czeskich', 'Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego III', '', '', 's. 5-30', '2', '16', 1, ''), (704, 69, 'Piotr', 'Droździk (red.)', '', '1999', 'Nowy Sącz', '', '', 'Nowy Sącz', '', '3', '32', 3, ''), (705, 69, 'Eugeniusz', 'Pawłowski', '', '1996', 'Nazwy wodne Sądecczyzny', '', '', 'Warszawa', '', '3', '32', 3, ''), (706, 69, 'Janusz', 'Roszko', '', '1971', 'Stary Sącz, średniowieczna perła Beskidu', '', '', 'Kraków', '', '3', '32', 3, ''), (707, 69, 'Jan', 'Wielek', '', '1987', 'Limanowa i okolice. Przewodnik', '', '', 'Warszawa', '', '3', '32', 3, ''), (708, 64, 'Bogusław', 'Dunaj', 'Mirosława Mycawka', '2002', 'Badania regionalizmów leksykalnych', 'Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Karolowi Dejnie, red. Sławomir Gala', '', 'Łódź', '105-110', '2', '16', 1, ''), (709, 69, 'Maria', 'Brylak-Załuska', '', '1993', 'O kulturze ludowej Lachów Sądeckich. Komentarz do wystawy etnograficznej w Muzeum Lachów Sądeckich im. Zofii i Stanisława Chrząstowskich w Podegrodziu', '', 'Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu', 'Nowy Sącz', '', '3', '32', 2, ''), (710, 69, 'Z.', 'Cieśla-Reinfussowa', '', '1970', 'Budownictwo ludowe', 'Monografia powiatu myślenickiego', '', 'Kraków', 's. 39-54', '3', '32', 2, ''), (711, 64, 'Adam', 'Dylewski', '', '2007', 'Krajna', 'tegoż, Wielkopolska', '', 'Warszawa', '124-127', '2', '16', 3, ''), (712, 69, 'M. Cz.', 'Cholewa', '', '1946', 'Stroje ludowe Ziemi Sądeckiej. Rozwój stroju ludowego i jego zasięgi terytorialne', '', '', 'Kraków', '', '3', '32', 2, ''), (713, 69, 'Zofia i Stanisław', 'Chrząstowscy', '', '1971', 'Rzemiosło podegrodzkie na początku czasów galicyjskich', 'Rocznik Sądecki, t. XII', '', 'Nowy Sącz', '', '3', '32', 2, ''), (714, 64, 'Elżbieta', 'Dzikowska', '', '2005', 'Odkrywamy Krajnę', 'tejże, Groch i kapusta, czyli podróżuj po Polsce', '', 'Warszawa', '228-251', '2', '16', 3, ''), (715, 69, 'Zofia i Stanisław', 'Chrząstowscy', '', '1974', 'Zwyczaje i obrzędy Lachów Sądeckich', 'Folklor Lachów Sądeckich', '', 'Warszawa', '', '3', '32', 2, ''), (716, 69, 'Zofia i Stanisław', 'Chrząstowscy', '', '1987', 'Muzeum Lachów Sądeckich w Podegrodziu - krótka historia zbiorów', 'Zeszyty Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu', '', '', '', '3', '32', 2, ''), (717, 64, 'Antoni', 'Furdal', '', '1966', 'Podział polskich dialektów miejskich', 'Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego VI', '', '', '155-161', '2', '16', 1, ''), (718, 69, 'Piotr', 'Droździk', '', '2007', 'Sądecki Park Etnograficzny', '', '', 'Nowy Sącz', '', '3', '32', 2, ''), (719, 69, 'Lidia', 'Michalikowa', 'Zofia i Stanisław Chrząstowscy', '1974', 'Folklor Lachów Sądeckich', '', '', 'Warszawa', '', '3', '32', 2, ''), (720, 69, 'Józef', 'Gajek', '', '1964', 'Polski atlas etnograficzny', '', '', 'Wrocław', '', '3', '32', 2, ''), (721, 69, 'Joanna', 'Hołda', '', '2006', 'Sądecki Park Etnograficzny. Suplement do przewodnika z 2003 roku', '', 'Muzem Okręgowe w Nowym Sączu', '', '', '3', '32', 2, ''), (722, 69, 'M. i J.', 'Kamoccy', '', '1972', 'Z zagadnień etnografii województwa krakowskiego', 'Skrypt dla przewodników PTTK', '', 'Kraków', '', '3', '32', 2, ''), (723, 69, 'J.', 'Kamocki', '', '1984', 'Z etnografii Karpat Polskich', '', '', 'Warszawa-Kraków', '', '3', '32', 2, ''), (724, 69, 'Magdalena', 'Kroh', '', '2003', 'Sądecki Park Etnograficzny. Przewodnik', '', 'Muzem Okręgowe w Nowym Sączu', '', '', '3', '32', 2, ''), (725, 69, 'Reinhold', 'Reinfuss', '', '1955', 'Garncarstwo ludowe', '', '', 'Warszawa', '', '3', '32', 2, ''), (726, 64, 'Stanisław', 'Cygan (red.)', '', '2002', 'Gwary dawniej i dziś', '', '', 'Kielce', '', '2', '16', 1, ''), (727, 69, 'Reinhold', 'Reinfuss', '', '1954', 'Ludowe skrzynie malowane', '', '', 'Warszawa', '', '3', '32', 2, ''), (728, 69, 'Reinhold', 'Reinfuss', '', '1946', 'Pogranicze krakowsko-góralskie w świetle dawnych i najnowszych badań etnograficznych', 'Lud, t. XXXVI', '', '', '', '3', '32', 2, ''), (729, 69, 'S.', 'Udziela', '', '1905', 'Kilka słów o strojach, budowlach, sprzętach i naczyniach w Sądecczyźnie', '', '', 'Kraków', '', '3', '32', 2, ''), (730, 64, 'Władysław', 'Kuraszkiewicz', '', '1951', 'Oboczność -ev-#4_-ov- w dawnej polszczyźnie i w dzisiejszych gwarach', '', '', 'Wrocław', '', '2', '16', 1, ''), (731, 64, 'Leszek', 'Polan', '', '1998', 'Tradycja i współczesność kultury ludowej na Krajnie (zarys zagadnienia)', 'Etnografia NR 2', '', 'Czerwiec', '', '2', '16', 2, ''), (732, 64, 'Jadwiga', 'Majowa', '', '1978', 'Kaszuby i obszary dialektów sąsiednich jako tereny oddziaływań językowych bieguna zachodnio- i wschodniolechickiego', 'Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, t. 17', '', '', 's. 145-182', '2', '16', 1, ''), (733, 64, 'Henryka', 'Sędziak (red.)', '', '2003', 'Obraz życia i kultury mieszkańców regionu utrwalony w słownictwie gwarowym i regionalnym', '', '', 'Łomża', '', '2', '16', 1, ''), (734, 69, 'Józef', 'Bubak', '', '1987', 'Polskie gwary spiskie', 'Polski Spisz. Jedność kultury ludowej i jej historyczne uwarunkowania. Środowisko naturalne - warunki gospodarowania. Antropologia. Gwary, red. Zbigniew Biały, Prace Etnograficzne, ZN UJ, z. 22', '', '', '', '3', '34', 1, ''), (735, 69, 'Franciszek', 'Fitak', '', '2004', 'Słownik gwary spiskiej', '', '', 'Szczawnica', '', '3', '34', 1, ''), (736, 69, 'Helena', 'Grochola-Szczepanek', '', '1996', 'O niektórych formach grzecznościowych mieszkańców wsi Rzepiska na Spiszu', 'Język Polski, t. LXXVI', '', '', 's. 41-44', '3', '34', 1, ''), (737, 69, 'Mieczysław', 'Małecki', '', '2004', 'Język polski na południe od Karpat (Spisz, Orawa, Czadeckie, Wyspy językowe)', 'Kraków 1938, przedruk w: Dialekty polskie i słowiańskie', '', 'Kraków', '49-90', '3', '34,36', 1, ''), (738, 69, 'Mieczysław', 'Małecki', '', '1928', 'Spiskie x', 'Symbolae in honorem J. Rozwadowski, t. II', '', 'Kraków', 's. 443-449', '3', '34', 1, ''), (739, 69, 'Mieczysław', 'Małecki', 'Nitsch Kazimierz', '1934', 'Atlas językowy polskiego Podkarpacia, cz. 1-2 (cz. 1, 500 map; cz. 2, Wstęp, objaśnienia, wykazy wyrazów)', '', '', 'Kraków', '', '3', '31,34,36', 1, ''), (740, 64, 'Monika', 'Gruchmanowa', '- opracowanie i komentarz językowy, tekst nagrał Sanisław Malepszak', '2007', 'Gwara bukówiecka', 'Stanisław Malepszak, Bukowiec Górny. 800 lat dziejów', '', 'Bukowiec Górny', '396-411', '2', '13', 1, ''), (741, 69, 'Jerzy', 'Nalepa', '', '2003', 'Etymologia nazwy Spisz', 'Terra Scepusiensis. Stan badań nad dziejami Spiszu', '', 'Lewocza-Wrocław', '', '3', '34', 1, ''), (742, 69, 'Kazimierz', 'Nitsch', '', '1958', 'Małopolska zmiana x w k lub f', 'Pisma dialektologiczne', '', 'Wrocław', 's.305', '3', '34', 1, ''), (743, 64, 'Jerzy', 'Sierociuk', '', '2006', 'Regionalny słownik gwarowy - nowa propozycja z udziałem środowiska lokalnego', 'Język - literatura - wychowanie. Praca zbiorowa dedykowana Profesor Annie Kowalskiej, pod red. J. Bałachowicz i S. Fryciego', '', 'Warszawa', '65-70', '2', '13', 1, ''), (744, 69, 'Monika', 'Milaniak (red.)', 'Edyta Wida (red.), Monika Wenit, Anna Radecka, Adam Matuszek, Urszula Szpernoga, Agnieszka Janeczek, Tomasz Waksmundzki', '2006', 'Słownik spiskich wyrazów gwarowych', '', 'Gimnazjum w Łapszach Niżnych', 'Łapsze Niżne', '', '3', '34', 1, ''), (745, 69, 'Zenon', 'Sobierajski', '', '1966-1977', 'Atlas polskich gwar spiskich na terenie Polski i Czechosłowacji, t. I-IV', '', '', 'Poznań', '', '3', '34', 1, ''), (746, 69, 'Zenon', 'Sobierajski', '', '1961', 'Zarys gwar polskich okolicy Starej Lubowli na Spiszu słowackim', 'Zeszyty Naukowe Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Filologia 3', '', 'Poznań', 's. 25-64', '3', '34', 1, ''), (747, 69, 'Zenon', 'Sobierajski', '', '1963', 'Z morfologicznych wpływów słowackich na polskie gwary spiskie', 'Z Polskich Studiów Slawistycznych, s. II, Językoznawstwo', '', '', 's. 319-330', '3', '34', 1, ''), (748, 69, 'Franciszek', 'Sowa', '', '2005', 'Badania Mieczysława Małeckiego na Spiszu', 'Mieczysław Małecki. Człowiek, uczony, organizator. W setną rocznicę urodzin, red. J. Rusek', '', 'Kraków', '', '3', '34', 1, ''), (749, 69, 'Franciszek', 'Sowa', '', '2002', 'Słownictwo góralskie jako przedmiot badawczy - gwarowe drobiazgi etymologiczne', 'Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Karolowi Dejnie, red. Sławomir Gala', '', 'Łódź', 's. 489-498', '3', '34', 1, ''), (750, 69, 'Franciszek', 'Sowa', '', '2006', 'Spiskie przydomki góralskie', 'Studia dialektologiczne III, red. Joanna Okoniowa', '', 'Kraków', 's. 105-114', '3', '34', 1, ''), (751, 64, 'Elena', 'Bassi', 'Jerzy Kowalczyk', '1978', 'Dzieło Baltazara Longheny w Polsce. Kościół Filipinów w Gostyniu', '', '', 'Warszawa', '', '2', '13', 3, ''), (752, 69, 'Franciszek', 'Sowa', '', '2002', 'Uwagi o słowotwórstwie przymiotnika w polskich gwarach spiskich', 'Studia dialektologiczne II, red. Joanna Okoniowa, Bogusław Dunaj', '', 'Kraków', 's. 131-136', '3', '34', 1, ''), (753, 64, 'Elżbieta', 'Kowalska (red.)', '', '2007', 'Bibliografia historii miasta Gostynia 1997-2006', '', '', 'Gostyń', '', '2', '13', 3, ''), (754, 69, 'Zdzisław', 'Stieber', '', '1938', 'Sposoby powstawania słowiańskich gwar przejściowych i mieszanych', '', '', 'Kraków', '', '3', '34', 1, ''), (755, 69, 'Zdzisław', 'Stieber', '', '1929', 'Ze studiów nad gwarami słowackimi południowego Spisza', 'Lud Słowiański I', '', 'A', 's.61-138', '3', '34', 1, ''), (756, 69, 'Alfred', 'Zaręba', '', '1968', 'Dialekty mieszane i przejściowe w ujęciu diachronicznym (na przykładzie polsko-słowackiej gwary Hut i Borowego)', 'Język Polski', '', '', 's. 113-133', '3', '34', 1, ''), (757, 64, 'Ewa', 'Banaszak (red.)', '', '1997', 'Bibliografia historii miasta Gostynia w zarysie', '', '', 'Gostyń', '', '2', '13', 3, ''), (758, 69, 'Stanisław', 'Figiel', '', '1984', 'Polski Spisz. Przewodnik turystyczny', 'Wydawnictwo PTTK Kraj', '', 'Warszawa - Kraków', '', '3', '34', 2, ''), (759, 64, 'Ewa', 'Glapiak', 'Jarosław Glapiak', '2005', 'Leszno', '', '', 'Leszno', '', '2', '13', 3, ''), (760, 64, 'Stanisław', 'Glapiak', 'Andrzej Przewoźny, Lech Woźny', '2005', 'Leszno wczoraj i dziś', '', '', 'Leszno', '', '2', '13', 3, ''), (761, 69, 'Stanisław', 'Figiel', 'Ładygin Zbigniew, Markin Joanna', '2005', 'Pieniny, Podhale, Orawa i Spisz', 'Wydawnictwo Pascal', '', 'Bielsko-Biała', '', '3', '34', 2, ''), (762, 64, 'Mirosław', 'Komolka', 'Stanisław Sierpowski', '1987', 'Leszno. Zarys dziejów', '', '', 'Poznań', '', '2', '13', 3, ''), (763, 64, '--', '--', '', '1971', 'Kościół i klasztor o.o. Filipinów na Świętej Górze k. Gostynia', 'praca zbiorowa', '', 'Gostyń', '', '2', '13', 3, ''), (764, 64, 'Bohdan', 'Kucharski', 'Bohdan Zgodziński', '1990', 'Leszno i okolice. Przewodnik', '', '', 'Poznań', '', '2', '13', 3, ''), (765, 69, 'Anna', 'Nacher', 'Styczyński Marek, Cisowski Bartłomiej', '2004', 'Spisz. Od Pienin po Raj', '', 'Wydawnictwo Bezdroża', 'Kraków', '', '3', '34', 1, ''), (766, 69, 'Kazimierz', 'Saysse-Tobiczyk', '', '', 'Podhale Spisz i Orawa. Popularny przewodnik turystyczny i wczasowiskowy', '', 'Wydawnictwo #4_#3_Polskiego Archiwum Krajoznawczego i Fotografii Dokumentarnej#4_#3_ w Warszawie, be', '', '', '3', '34', 2, ''), (767, 69, 'Krzysztof', 'Strauchmann', '', '2001', 'Tajemnice skalnej ziemi. Nie tylko przewodnik', '', 'Oficyna Wydawnicza #4_#3_Rewasz#4_#3_', 'Pruszków', '', '3', '34', 2, ''), (768, 69, 'Andrzej', 'Skorupa', '', '1995', 'Zamki i kasztele na polskim Podtatrzu', 'Spisz i Orawa: w 75 rocznicę powrotu do Polski północnych części obu ziem, red. T. Trajdos', '', 'Kraków', '', '3', '34', 3, ''), (769, 69, 'Michał', 'Balara', '', '1995', 'Na południowych kresach', 'Spisz i Orawa: w 75 rocznicę powrotu do Polski północnych części obu ziem, red. T. Trajdos', '', 'Kraków', '', '3', '34', 3, ''), (770, 69, 'Michał', 'Balara', '', '1995', 'Na Spiszu', 'Spisz i Orawa: w 75 rocznicę powrotu do Polski północnych części obu ziem, red. T. Trajdos', '', 'Kraków', '', '3', '34', 3, ''), (771, 69, 'Michał', 'Balara', '', '1995', 'Z historii Spisza i Podhala naszego stulecia', 'Spisz i Orawa: w 75 rocznicę powrotu do Polski północnych części obu ziem, red. T. Trajdos', '', 'Kraków', '', '3', '34', 3, ''), (772, 69, 'Zbigniew', 'Biały', '', '1987', 'Polski Spisz. Historyczne uwarunkowania kultury ludowej tego regionu i sposoby jej badania po II wojnie światowej', 'Polski Spisz. Jedność kultury ludowej i jej historyczne uwarunkowania. Środowisko naturalne - warunki gospodarowania. Antropologia. Gwary. Red. Zbigniew Biały, Prace Etnograficzne, ZN UJ, z. 22', '', '', '', '3', '34', 3, ''), (773, 64, 'Krystyna', 'Kuźmak', '', '1988', 'Maria Rosa Mystica. Sanktuarium na Świętej Górze Gostyńskiej. Dzieje i teologia', '', '', 'Gostyń', '', '2', '13', 3, ''), (774, 64, 'Alojzy', 'Konior (red.)', '', '1997', 'Leszno i Leszczyńscy. Sesja naukowa z okazji 450-lecia lokacji miasta Leszna', '', '', 'Leszno', '', '2', '13', 3, ''), (775, 64, 'Stanisław', 'Malepszak', '', '2007', 'Bukowiec Górny. 800 lat dziejów', '', '', 'Bukowiec Górny', '', '2', '13', 3, ''), (776, 64, 'Andrzej Artur', 'Mroczek', '', '1997', 'Leszno', '', '', 'Leszno', '', '2', '13', 3, ''), (777, 64, '--', '--', '', '', 'Nasze Jutro. Miesięcznik Informacyjno-Społeczno-Kulturalny Gminnego Ośrodka Kultury we Włoszakowicach, wydanie specjalne', '', '', 'wrzesień 2006', '', '2', '13', 3, ''), (778, 64, '--', '--', '', '1996', 'Szkice gostyńskie', '', '', 'Gostyń', '', '2', '13', 3, ''), (779, 64, 'Stefan', 'Tabor', '', '1928', 'Kościół OO. Oratorjanów w Gostyniu. Na pamiątkę koronacji cudownego obrazu Matki Boskiej', '', '', 'Gostyń', '', '2', '13', 3, ''), (780, 69, 'Józef', 'Ciągwa', '', '1996', 'Dzieje i współczesność Jurgowa 1546-1996', '', '', 'Kraków', '', '3', '34', 3, ''), (781, 69, 'Stanisław', 'Figiel', '', '1995', 'Polski Spisz', 'Spisz i Orawa: w 75 rocznicę powrotu do Polski północnych części obu ziem, red. T. Trajdos', '', 'Kraków', '', '3', '34', 3, ''), (782, 69, 'Zygmunt', 'Górka', 'Zbigniew Biały', '1987', 'Zarys problematyki geograficzno-ekonomicznej Polskiego Spisza', 'Polski Spisz. Jedność kultury ludowej i jej historyczne uwarunkowania. Środowisko naturalne - warunki gospodarowania. Antropologia. Gwary. Red. Zbigniew Biały, Prace Etnograficzne, ZN UJ, z. 22', '', '', '', '3', '34', 3, ''), (783, 69, 'Zygmunt', 'Górka', '', '1987', 'Stan badań geograficzno-ekonomicznych dotyczących Polskiego Spisza', 'Polski Spisz. Jedność kultury ludowej i jej historyczne uwarunkowania. Środowisko naturalne - warunki gospodarowania. Antropologia. Gwary, red. Zbigniew Biały, Prace Etnograficzne ZN UJ, z. 22', '', '', '', '3', '34', 3, ''), (784, 69, 'Jan', 'Haniaczyk', '', '', 'Kronika Orkiestry Dętej w Jurgowie', '', '', '', '', '3', '34', 3, ''), (785, 69, 'Krzysztof', 'Kaczanowski', '', '1987', 'Antropologiczne badania na Polskim Spiszu', 'Polski Spisz. Jedność kultury ludowej i jej historyczne uwarunkowania. Środowisko naturalne - warunki gospodarowania. Antropologia. Gwary. Red. Zbigniew Biały, Prace Etnograficzne, ZN UJ, z. 22', '', '', '', '3', '34', 2, ''), (786, 69, 'J.', 'Kamocki', 'Skawiński M.', '2003', 'Problemy etniczności a narodowości na przykładzie Spiszu', 'Terra Scepusiensis. Stan badań nad dziejami Spiszu, red. R. Gładkiewicz, M. Homza', '', 'Lewocza-Wrocław', 's. 707-716', '3', '34', 2, ''), (787, 69, 'Maria Jolanta', 'Pankówna', '', '1987', 'Warunki naturalne Polskiego Spisza', 'Polski Spisz. Jedność kultury ludowej i jej historyczne uwarunkowania. Środowisko naturalne - warunki gospodarowania. Antropologia. Gwary. Red. Zbigniew Biały, Prace Etnograficzne, ZN UJ, z. 22', '', '', '', '3', '34', 2, ''), (788, 69, 'Maria Jolanta', 'Pankówna', '', '1987', 'Stan badań środowiska geograficznego Polskiego Spisza', 'Polski Spisz. Jedność kultury ludowej i jej historyczne uwarunkowania. Środowisko naturalne - warunki gospodarowania. Antropologia. Gwary. Red. Zbigniew Biały, Prace Etnograficzne, ZN UJ, z. 22', '', '', '', '3', '34', 2, ''), (789, 69, 'Zbigniew', 'Biały (red.)', '', '1987', 'Polski Spisz. Jedność kultury ludowej i jej historyczne uwarunkowania. Środowisko naturalne - warunki gospodarowania. Antropologia. Gwary', 'Prace Etnograficzne, ZN UJ, z. 22', '', '', '', '3', '34', 3, ''), (790, 69, 'Julia', 'Radziszewska', '', '1985', 'Studia spiskie', '', '', 'Katowice', '', '3', '34', 3, ''), (791, 69, 'Julia', 'Radziszewska', '', '1969', 'Studia z dziejów ustroju Spisza', '', '', 'Katowice', '', '3', '34', 3, ''), (792, 69, 'Tadeusz', 'Trajdos (red.)', '', '1995', 'Spisz i Orawa: w 75 rocznicę powrotu do Polski północnych części obu ziem', '', '', 'Kraków', '', '3', '34', 3, ''), (793, 69, 'A.', 'Sroka', '', '1995', 'Franciszkanie w Dursztynie na Spiszu', 'Spisz i Orawa: w 75 rocznicę powrotu do Polski północnych części obu ziem, red. T. Trajdos', '', 'Kraków', '', '3', '34', 3, ''), (794, 69, 'S. A.', 'Sroka', '', '2002', 'Wokół kontaktów dawnych ziem węgierskich z Polską w średniowieczu', '', '', 'Bydgoszcz', 's. 83', '3', '34', 3, ''), (795, 69, 'T.', 'Swat', 'M. Szczepański', '1995', 'Zabytkowe kościoły Tatr, Podhala, Orawy, Spisza', 'Spisz i Orawa: w 75 rocznicę powrotu do Polski północnych części obu ziem, red. T. Trajdos', '', 'Kraków', '', '3', '34', 3, ''), (796, 69, 'R.', 'Gładkiewicz (red.)', 'M. Homza (red.)', '2003', 'Terra Scepusiensis. Stan badań nad dziejami Spiszu', '', '', 'Lewocza-Wrocław', '', '3', '34', 3, ''), (797, 69, 'Tadeusz', 'Trajdos', '', '1999', 'Niemcy na górnym Spiszu', 'Płaj. Almanach karpacki, nr 19', '', '', '', '3', '34', 3, ''), (798, 69, 'Alojzy', 'Wojtas', '', '1986', 'Kronika Straży Pożarnej w Jurgowie', '', '', 'Jurgów', '', '3', '34', 3, ''), (799, 69, 'Bogumiła', 'Złahoda', '', '1995', 'Dzieje Czarnej Góry do 1939 roku', '', 'Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie', 'Kraków', '', '3', '34', 3, ''), (800, 64, 'Paweł', 'Anders', '', '1997', 'Pałuki', '', '', 'Poznań', '', '2', '15', 3, ''), (801, 64, 'Janina', 'Balska', '', '1988', 'Żnin i okolice', '', '', 'Bydgoszcz', '', '2', '15', 3, ''), (802, 64, 'Gabriela', 'Bartkowiak', '', '1999', 'Twórcy ludowi na Ziemi Wągrowieckiej', 'Ziemia Wągrowiecka nr 3', '', '', '44-58', '2', '15', 2, ''), (803, 64, 'Anna', 'Basara', 'Jan Basara', '1992', 'Polska gwarowa terminologia rolnicza. Przygotowanie gleby, uprawa ziemniaków', '', '', 'Kraków', '', '2', '15', 1, ''), (804, 64, 'Edmund', 'Callier', '', '1894', 'Kronika żałobna utraconej w granicach Wielkiego Księstwa Poznańskiego ziemi polskiej. Powiat wągrowiecki', '', '', 'Poznań', '', '2', '15', 3, ''), (805, 64, 'Waldemar', 'Dolata', '', '2007', 'Powiat żniński', '', '', 'Żnin', '', '2', '15', 3, ''), (806, 64, 'Edmund', 'Makowski (red.)', '', '1994', 'Dzieje Wągrowca: praca zbiorowa', '', '', 'Poznań', '', '2', '15', 3, ''), (807, 64, 'L.', 'Garbacka', '', '1965', 'Powiat wągrowiecki w latach okupacji hitlerowskiej 1939-1945', '', '', 'Poznań', '', '2', '15', 3, ''), (808, 64, 'Marian', 'Gumowski', '', '1960', 'Herby miast polskich', '', '', 'Warszawa', '', '2', '15', 3, ''), (809, 64, 'Zdzisław', 'Kaczmarczyk', '', '1945', 'Kolonizacja niemiecka na wschód od Odry', '', '', 'Poznań', '', '2', '15', 3, ''), (810, 64, 'Oskar', 'Kolberg', '', '1877', 'Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Ser. XI. W. Ks. Poznańskie, cz. III', '', '', 'Kraków', '', '2', '15', 2, ''), (811, 64, 'Stanisław', 'Kozierowski', '', '1914', 'Badania nazw topograficznych dzisiejszej archidiecezji gnieźnieńskiej', '', '', 'Poznań', '', '2', '15', 3, ''), (812, 64, 'Janusz', 'Księski', '', '1966', 'Pałuki', '', '', 'Gdynia', '', '2', '15', 3, ''), (813, 64, 'Włodzimierz', 'Łęcki', '', '1988', 'Województwo pilskie', '', '', 'Warszawa-Poznań', '', '2', '15', 3, ''), (814, 64, 'Piotr', 'Paliński', '', '1932', 'Powiat wągrowiecki', '', '', 'Wągrowiec', '', '2', '15', 3, ''), (815, 64, 'Feliks', 'Malinowski', '', '1984', 'Legendy pałuckie okolic Żnina', '', '', 'Bydgoszcz', '', '2', '15', 2, ''), (816, 64, 'Feliks', 'Malinowski', '', '1981', 'Diabeł wenecki i inne legendy pałuckie', '', '', 'Bydgoszcz', '', '2', '15', 2, ''), (817, 64, 'Gustawa', 'Patro', '', '2000', 'Gmina Wągrowiec', '', '', 'Wągrowiec', '', '2', '15', 3, ''), (818, 64, 'Gustawa', 'Patro', '', '2004', 'Legendy dotyczące miast powiatu wągrowieckiego', '', '', 'Wągrowiec', '', '2', '15', 2, ''), (819, 64, 'Gustawa', 'Patro', '', '1994', 'Rękodzieło ludowe z okolic Wągrowca. Poradnik', '', '', 'Poznań', '', '2', '15', 2, ''), (820, 64, 'Gustawa', 'Patro', '', '2008', 'Twórczość ludowa na terenie powiatu wągrowieckiego', '', '', 'Wągrowiec', '', '2', '15', 2, ''), (821, 64, 'Gustawa', 'Patro', '', '2003', 'Twórczość ludowa na Pałukach. Poradnik', '', '', 'Wągrowiec', '', '2', '15', 2, ''), (822, 64, 'Gustawa', 'Patro', '', '1982', 'Wągrowiec - zarys dziejów', '', '', 'Warszawa', '', '2', '15', 3, ''), (823, 64, 'Władysław', 'Semkowicz', '', '1907', 'Ród Pałuków', '', '', 'Kraków', '', '2', '15', 3, ''), (824, 64, 'Zenon', 'Sobierajski', '', '1964', 'Jak mówią Pałuczanie?', 'Literatura Ludowa, r. VIII, nr 3', '', '', '', '2', '15', 1, ''), (825, 64, 'Wanda', 'Szkulmowska (red.)', '', '1996', 'Sztuka ludowa Pałuk. Przeszłość i teraźniejszość', '', '', 'Bydgoszcz', '', '2', '15', 2, ''), (826, 64, 'Andrzej Marek', 'Wyrwa', '', '1998', 'Opactwo cysterskie. Łekno-Wągrowiec (1153-1835). Zarys dziejów', '', '', 'Poznań-Wągrowiec', '', '2', '15', 3, ''), (827, 64, 'Zygmunt', 'Zagórski', '', '1976', 'W sprawie badań nowych gwar mieszanych i integracji językowej w województwie pilskim', 'Rocznik Nadnotecki, VII, z. 2', '', '', '19-23', '2', '15', 1, ''), (828, 64, 'Zofia i Karol', 'Zierhofferowie', '', '1987', 'Nazwy miast Wielkopolski', '', '', 'Poznań', '', '2', '12,14,15', 3, ''), (829, 64, 'Antoni', 'Gąsiorowski', '', '1981', 'Starostowie wielkopolskich miast królewskich w dobie jagiellońskiej', '', '', 'Warszawa', '', '2', '14', 3, ''), (830, 64, 'Antoni', 'Gąsiorowski', '', '1968', 'Urzędnicy wielkopolscy 1385-1500. Spisy', '', '', 'Poznań', '', '2', '14', 3, ''), (831, 69, '--', '--', '', '1985', 'Duży pierścień kurpiowski: informator', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '3', 2, ''), (832, 69, '--', '--', '', '1986', 'Mały pierścień kurpiowski: informator', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '3', 2, ''), (833, 69, '--', '--', '', '2002', 'Pogranicze polsko-węgierskie od Orawy do Pienin w XIX i na początku XX wieku', '', 'Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres', 'Szczawnica', '', '3', '34', 3, ''), (834, 69, 'Franciszek', 'Bujak', '', '1925', 'Studia geograficzno-historyczne', '', '', 'Warszawa', '', '3', '25', 3, ''), (835, 69, 'Franciszek', 'Bujak', '', '1905', 'Studia nad osadnictwem Małopolski', '', '', 'Kraków', '', '3', '25', 2, ''), (836, 69, 'Tatiana', 'Banaś', 'Ryszard Garus', '1999', 'Legendy świętokrzyskie - przewodnik rodzinny', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 2, ''), (837, 69, 'Stanisław', 'Cieśliński (red.)', 'Alojzy Kowalkowski (red.)', '2000', 'Monografia Świętokrzyskiego Parku Narodowego', '', '', 'Bodzentyn-Kraków', '', '3', '25', 2, ''), (838, 69, 'Ryszard', 'Garus', '', '1993', 'Przewodnik dla turystów pieszych i zmotoryzowanych. Kielce - Góry Świętokrzyskie', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 2, ''), (839, 69, 'Ryszard', 'Garus', '', '2006', 'Przewodnik dla zmotoryzowanych. Kielce - Sandomierz - Góry Świętokrzyskie', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 2, ''), (840, 69, 'M.', 'Jurecki', '', '2004', 'Ponidzie. W świętokrzyskim stepie', '', '', 'Kraków', '', '3', '25', 2, ''), (841, 69, 'J.Z.', 'Łodzińsi (red.)', 'B. Wolff (red.)', '1957-1966', 'Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. III. Województwo kieleckie', '', '', 'Warszawa', '', '3', '25', 3, ''), (842, 69, '--', '--', '', 'brw.', 'Kielce . 7 km do raju. Miniprzewodnik po mieście i Górach Świętokrzyskich', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (843, 69, '--', '--', '', '2006', 'Magia świętokrzyskiego drzewa', '', '', 'Kraków', '', '3', '25', 2, ''), (844, 69, '--', '--', '', '2001', 'Mapa obiektów przyrodniczych woj. świętokrzyskiego, skala 1: 400 000', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 2, ''), (845, 69, 'Jan', 'Mityk', '', '1995', 'W Góry Świętokrzyskie', '', '', 'Warszawa', '', '3', '25', 2, ''), (846, 69, 'Stanisław', 'Nosek', '', '1956', 'Zarys archeologii Małopolski', '', '', 'Kraków', '', '3', '25', 2, ''), (847, 69, 'M.', 'Paszkowski', '', '2000', 'Skalne zabytki, przewodnik po rezerwatach i pomnikach przyrody nieożywionej województwa świętokrzyskiego', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 2, ''), (848, 69, 'Antoni', 'Patkowski', '', '1937', 'Góry Świętokrzyskie', '', '', 'Warszawa', '', '3', '25', 2, ''), (849, 69, 'Paweł', 'Pierściński', '', '2001', 'Między Wisłą a Pilicą. Skarby przyrody i kultury', '', '', 'Lublin', '', '3', '25', 2, ''), (850, 69, 'J.', 'Pilich (red.)', '', '1974', 'Góry Świętokrzyskie - słownik krajoznawczy, cz. I', '', '', 'Warszawa', '', '3', '25', 2, ''), (851, 69, '--', '--', '', '2000', 'Przyroda województwa świętokrzyskiego', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 2, ''), (852, 69, 'Władysław', 'Szafer', '', '1959', 'Świętokrzyski Park Narodowy', '', '', 'Kraków', '', '3', '25', 2, ''), (853, 69, '--', '--', '', '', 'Świętokrzyskie Europuzzle', '', '', '', '', '3', '25', 2, ''), (854, 69, '--', '--', '', '', 'Świętokrzyskie - Miejsca Mocy. Pocztówka multimedialna', '', '', '', '', '3', '25', 2, ''), (855, 69, '--', '--', '', 'brw.', 'Świętokrzyskie na cztery pory roku, wyd. drugie, poprawione', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 2, ''), (856, 69, 'Krzysztof', 'Pęczalski (fot.)', '', '2006', 'Świętokrzyskie z lotu ptaka', '', '', 'Wełecz', '', '3', '25', 2, ''), (857, 69, '--', '--', '', '2007', 'Województwo świętokrzyskie', '', '', 'Bydgoszcz', '', '3', '25', 2, ''), (858, 69, '--', '--', '', '', 'Województwo świętokrzyskie. Mapa administracyjno-turystyczna. Skala 1: 200 000', '', '', '', '', '3', '25', 2, ''), (859, 69, 'Paweł', 'Wojtys', '', '2005', 'Z sercem w plecaku czyli wędrówki po drogach i bezdrożach Ziemi Świętokrzyskiej i Sandomierskiej. Cz. I. Kielce i okolice. Przewodnik turystyczny', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 2, ''), (860, 69, 'Piotr', 'Banaczkowski', '', '1957', 'W kwestii regionu świętokrzyskiego', 'Literatura Ludowa, nr 2', '', '', 's. 60-61', '3', '25', 3, ''), (861, 69, 'S.', 'Banaś', '', 'brw.', 'Z lat dawnych i obecnych powiatu starachowickiego', '', '', 'Starachowice', '', '3', '25', 3, ''), (862, 69, 'K.', 'Bielenin', '', '1992', 'Starożytne górnictwo i hutnictwo żelaza w Górach Świętokrzyskich', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (863, 69, 'K.', 'Bielenin', '', '1960', 'Starożytne hutnictwo świętokrzyskie', '', '', 'Warszawa', '', '3', '25', 3, ''), (864, 69, 'A.', 'Bobiński', 'J. M. Bazewicz', '1901-1902', 'Przewodnik po Królestwie Polskim..., T. I-II', '', '', 'Warszawa', '', '3', '25', 3, ''), (865, 69, 'E.', 'Dąbrowska', '', '1965', 'Studia nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym ziemi wiślickiej', '', '', 'Wrocław-Warszawa-Kraków', '', '3', '25', 3, ''), (866, 69, 'Marek', 'Derwich', '', '1982', 'Benedyktyński klasztor Św. Krzyża na Łysej Górze w średniowieczu', '', '', 'Warszawa-Wrocław', '', '3', '25', 3, ''), (867, 69, 'Halina', 'Mielicka (red.)', '', '2007', 'Dziedzictwo kulturowe regionu świętokrzyskiego: materiały pokonferencyjne', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (868, 69, 'Jacek', 'Wijaczka', '', '2004', 'Dzieje regionu świętokrzyskiego od X do końca XVIII wieku', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (869, 69, 'Z.', 'Guldon', '', '1977', 'W sprawie regionu kieleckiego', 'Dzieje Kielecczyzny w historiografii Polski Ludowej. Stan i program badań, pod red. Zenona Guldona', '', 'Kielce', 's. 20-36', '3', '25', 3, ''), (870, 69, 'Zenon', 'Guldon', 'Karol Krzystanek', '1990', 'Ludność żydowska w miastach lewobrzeżnej części województwa sandomierskiego w XVI-XVIII wieku', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (871, 69, 'Zenon', 'Guldon', 'J. Kaczor', '1994', 'Górnictwo i hutnictwo w Staropolskim Okręgu Przemysłowym w drugiej połowie XVIII wieku', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (872, 69, 'K.', 'Głowacki (red.)', '', '2002', 'Historyczne miasta regionu sandomiersko-kieleckiego XIII-XX w.', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (873, 69, 'J.', 'Jastrzębski', '', '1998', 'Klasztor Świętego Krzyża na Łyścu', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (874, 69, 'J.', 'Kamińska', '', '1953', 'Grody wczesnośredniowieczne Polski środkowej na tle osadnictwa', '', '', 'Łódź', '', '3', '25', 3, ''), (875, 69, '--', '--', '', '2004', 'Kalendarz świętokrzyski 2005. Wydanie specjalne Świętokrzyskiego Miesięcznika Kulturalnego Teraz', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (876, 69, 'Oskar', 'Kolberg', '', '', 'Dzieła wszystkie', 'Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka, i tańce, Sandomierskie, Warszawa 1865;Lud, cz. 1-2, seria 18-19, Kieleckie, Kraków 1885-1886, tenże Lud, cz. 1-2, seria 20, 21, Radomskie, Kraków 1', '', '', '', '3', '25', 3, ''), (877, 64, 'Antoni', 'Gąsiorowski', '', '1970', 'Urzędnicy zarządu lokalnego w późnośredniowiecznej Wielkopolsce', '', '', 'Poznań', '', '2', '14', 3, ''), (878, 64, 'Ludwik', 'Gomolec', '', '1965', 'Mosina w tysiącleciu państwa polskiego, cz. I: Od najdawniejszych czasów do 1918 roku', 'maszynopis do wglądu w Bibliotece Publicznej w Mosinie', '', 'Poznań-Mosina', '', '2', '14', 3, ''), (879, 64, 'Izba Muzealna w Mosi', 'Archiwum Państwowe w Poznaniu', '', '2002', 'Mosińskie archiwalia, folder Wystawy w Izbie Muzealnej w Mosinie z okazji 700-lecia nadania Mosinie praw miejskich', '', '', 'Mosina', '', '2', '14', 3, ''), (880, 64, 'Justyna', 'Kobus', '', '2007', 'Dwie warstwy chronologiczne leksyki z pola tematycznego PRACA w języku mieszkańców wsi wielkopolskich', 'Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego LII', '', '', 's. 73-82', '2', '14', 1, ''), (881, 69, 'J.', 'Kowalczyk', '', '2003', 'W hołdzie przeszłości 1863-1864: województwo świętokrzyskie', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (882, 69, 'A.', 'Kozera', '', '2003', 'Rolnictwo województwa kieleckiego w latach 1918-1939', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (883, 69, 'J.', 'Krzepela', '', '1928', 'Małopolskie rody ziemiańskie', '', '', 'Kraków', '', '3', '25', 3, ''), (884, 69, 'J.', 'Kuczyński', '', '1963', 'Materiały archeologiczne do badań nad historią Kielc', 'Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego, t. V', '', 'Kraków', '', '3', '25', 3, ''), (885, 69, 'J.', 'Kuczyński', '', '1970', 'Wyniki badań archeologicznych Muzeum Świętokrzyskiego w latach 1966-1969', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (886, 69, 'J.', 'Kuczyński', 'J. Pyzik', '1959', 'Pradzieje ziem województwa kieleckiego', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (887, 69, 'J.', 'Kuczyński', 'J. Pyzik', '1962', 'Kielecczyzna w świetle wykopalisk', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (888, 69, 'B.', 'Kürbis', '', '1975', 'Historia i kultura cystersów w dawnej Polsce', '', '', 'Lublin', '', '3', '25', 3, ''), (889, 69, 'H.', 'Leszczyński', '', '1981', 'Zakony benedyktyńskie w Polsce', '', '', 'Tyniec', '', '3', '25', 3, ''), (890, 69, 'T.', 'Ładogórski', '', '1958', 'Studia nad zaludnienim Polski XIV wieku', '', '', 'Wrocław', '', '3', '25', 3, ''), (891, 69, 'Lech', 'Łoboda', '', '2001', 'Staropolski Okręg Przemysłowy w XVI-XVIII wieku', 'Mit czy rzeczywistość?, pod red. J. Wijaczki', '', 'Kielce', 's. 158-180', '3', '25', 3, ''), (892, 64, 'Justyna', 'Kobus', 'Anna Gliszczyńska', '2006', 'Funkcjonowanie germanizmów w języku mieszkańców wsi centralnej Wielkopolski (na przykładzie Baranówka i Sowinek, powiet Poznań)', 'Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza XIII (XXXIII)', '', 'Poznań', 's. 71-82', '2', '14', 1, ''), (893, 64, 'Justyna', 'Kobus', '', '2008', 'lLeksyka subpola tematycznego ŻNIWA na przykładzie materiału językowego z wybranych wsi Wielkopolski', 'Współczesna polszczyzna - stan, perspektywy, zagrożenia, pod red. Zofii Cygal-Krupy', '', 'Kraków-Tarnów', 's. 237-246', '2', '14', 1, ''), (894, 64, 'Justyna', 'Kobus', '', '', 'Przejawy świadomości metajęzykowej mieszkańców wsi wielkopolskich', 'Diałaktołohiczni studiji. 7. Pytannja teoriji i praktyky (w druku)', '', '', '', '2', '14', 1, ''), (895, 64, 'Justyna', 'Kobus', '', '', 'Przeobrażenia gwarowej leksyki wymuszone warunkami pozajęzykowymi - snopek i stóg w języku mieszkańców wsi wielkopolskich początku XXI wieku', 'Prace Filologiczne (w druku)', '', '', '', '2', '14', 1, ''), (896, 64, 'Justyna', 'Kobus', '', '2007', 'Zróżnicowanie pokoleniowe wsi a problem rozwarstwienia języka jej mieszkańców - leksyka wielkopolska początku XXI wieku', 'Gwary dziś 4. Konteksty dialektologii, pod red. Jerzego Sierociuka', '', 'Poznań', 's. 307-314', '2', '14', 1, ''), (897, 64, 'Józef', 'Kostrzewski', '', '1955', 'Wielkopolska w pradziejach', '', '', 'Warszawa-Wrocław', '', '2', '14', 3, ''), (898, 64, 'Włodzimierz', 'Łęcki', '', '2003', 'Wielkopolska. Przewodnik po miejscach ładnych i ciekawych: 50 tras wycieczkowych dla posiadaczy wszelkich wehikułów', '', '', 'Poznań', '', '2', '14', 3, ''), (899, 64, 'Jerzy', 'Łojko', 'Jerzy Stępień', '1992', 'Zarys dziejów Mosiny i okolic (do 1945 r.)', '', '', 'Mosina', '', '2', '14', 3, ''), (900, 64, 'Włodzimierz', 'Łęcki (red.)', '', '2002', 'Mosina. 700 lat. Album jubileuszowy. Miasto i gmina', 'opracowanie zbiorowe', '', 'Warszawa-Poznań-Mosina', '', '2', '14', 3, ''), (901, 64, 'Justyna', 'Perkowska', '', '2006', 'Kwalifikowanie temporalne wypowiedzi w języku mieszkańców wsi wielkopolskich', 'Gwary dziś. 3. Wewnętrzne zróżnicowanie języka wsi, pod red. Jerzego Sierociuka', '', 'Poznań', 's. 191-197', '2', '14', 1, ''), (902, 64, 'Justyna', 'Perkowska', '', '2007', 'Rozwarstwienie chronologiczne słownictwa z pola tematycznego PRACA w gwarze Baranówka pod Poznaniem', 'Studia nad słownictwem dawnym i współczesnym języków słowiańskich, pod red. Joanny Kamper-Warejko, Iwony Kaproń-Charzyńskiej, Joanny Kulwickiej-Kamińskiej', '', 'Toruń', 's. 301-305', '2', '14', 1, ''), (903, 69, 'J.', 'Łukasiewicz', '', '1968', 'Przewrót techniczny w przemyśle Królestwa Polskiego', '', '', 'Warszawa', '', '3', '25', 3, ''), (904, 69, 'G.', 'Okła (red.)', '', '2002', 'Mała Ojczyzna Świętokrzyskie. Dziedzictwo kulturowe', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (905, 64, 'Justyna', 'Perkowska', '', '2007', 'Zróżnicowanie leksyki mikropola tematycznego ZIEMNIAKI', 'LingVaria nr 1 (3)', '', '', 's. 91-102', '2', '14', 1, ''), (906, 69, 'M.', 'Michniak', '', '2004', 'Świętokrzyska encyklopedia sportu', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (907, 69, 'S.', 'Marcinkowski', '', '1980', 'Miasta Kielecczyzny. Przemiany społeczno-gospodarcze 1815-1869', '', '', 'Warszawa-Kraków', '', '3', '25', 3, ''), (908, 64, 'Władysław', 'Rusiński', '', '', 'Osady tzw. olędrów w dawnym województwie poznańskim', 'Poznań 1939-Kraków 1947', '', '', '', '2', '14', 3, ''), (909, 69, 'Edmund', 'Massalski', '', '1967', 'Góry Świętokrzyskie', '', '', 'Warszawa', '', '3', '25', 3, ''), (910, 69, 'S.', 'Pazyra', '', '1965', 'Miasta polskie w tysiącleciu, t.I', '', '', 'Wrocław-Warszawa-Kraków', '', '3', '25', 3, ''), (911, 69, 'Jerzy', 'Michta', '', '2000', 'Heraldyka samorządowa województwa świętokrzyskiego i jej symbolika', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (912, 64, 'Zenon', 'Sobierajski', '', '1995', 'Teksty gwarowe ze środkowej Wielkopolski', '', '', 'Poznań', '', '2', '14', 1, ''), (913, 69, 'G.', 'Miernik (red.)', '', '2001', 'Między Wisłą i Pilicą. Studia i materiały historyczne, t. 2', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (914, 69, 'B.', 'Wojciechowska (red.)', 'L. Michalska-Bracha', '2001', 'Między Wisłą i Pilicą. Studia i materiały historyczne, t. 3', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (915, 64, 'Tadeusz Adam', 'Jakubiak (red.)', '', '1978#4_9', 'Szkice z przeszłości Mosiny i okolic. Z dziejów walk o wyzwolenie narodowe i społeczne w XIX i XX wieku. W 130 rocznicę utworzenia Rzeczpospolitej Mosińskiej', 'praca zbiorowa', '', 'Poznań', '', '2', '14', 3, ''), (916, 69, 'F. P.', 'Navarra', '', '1911', 'Monografia kościołów diecezji kieleckiej', '', '', 'Warszawa', '', '3', '25', 3, ''), (917, 69, 'Juliusz', 'Nowak-Dłużewski', '', '1967', 'Region kielecki. Koncepcja terminologiczna i jej uzasadnienie', 'tegoż: Z historii polskiej literatury i kultury', '', 'Warszawa', 's. 213-220', '3', '25', 3, ''), (918, 69, 'Ks. Daniel', 'Olszewski', '', '1990', 'Cystersi w Polsce. W 850-lecie fundacji opactwa jędrzejowskiego', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (919, 69, 'Jerzy', 'Pająk', '', '1998', 'Region kielecko-radomski w jego policentrycznej strukturze z Aglomeracją Staropolską', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (920, 69, 'Jerzy Zdzisław', 'Pająk', '', '2001', 'Dzieje podziałów administracyjnych a granice regionu świętokrzyskiego', 'Region świętokrzyski. Mit czy rzeczywistość?, pod red. J. Wijaczki', '', 'Kielce', 's. 49-72', '3', '25', 3, ''), (921, 69, 'Jerzy', 'Piwek', '', '2002', 'Ekonomia kielecka w latach 1789-1864', '', '', 'Ostrowiec Świętokrzyski', '', '3', '25', 3, ''), (922, 64, 'Bohdan', 'Baranowski', '', '1969', 'Życie codzienne wsi między WArtą a Pilicą w XIX wieku', '', '', 'Warszawa', '', '2', '12', 2, ''), (923, 64, 'Piotr', 'Bąk', '', '1960', 'Słownictwo gwary okolic Kramska na tle kultury ludowej', '', '', 'Wrocław', '', '2', '12', 1, ''), (924, 64, 'Elżbieta', 'Błażejewska', '', '1972', 'Gwara ochweśnicka Ślesina', '', '', 'Warszawa', '', '2', '12', 1, ''), (925, 69, 'Jacek', 'Wijaczka (red.)', '', '2001', 'Region świętokrzyski. Mit czy rzeczywistość?', '', '', 'Kielce', 's. 159-180', '3', '25', 3, ''), (926, 69, 'P.', 'Rosiński', '', '1992', 'Zabytkowe organy w województwie kieleckim', '', '', 'Warszawa', '', '3', '25', 3, ''), (927, 69, 'Władysław', 'Sedlak', '', '2001', 'Człowiek i Góry Świętokrzyskie', '', '', 'Radom', '', '3', '25', 3, ''), (928, 64, 'Jerzy', 'Stępień (red.)', '', '1995', 'Dzieje Kleczewa', '', '', 'Poznań', '', '2', '12', 3, ''), (929, 69, 'Ks. Władysław', 'Siarkowski', '', '1885', 'Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Pińczowa', 'Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej, t. 9', '', '', 's. 3-72', '3', '25', 3, ''), (930, 69, 'T.', 'Szczepanik', '', '1967', 'Województwo kieleckie. Zarys geograficzno-ekonomiczny', '', '', 'Warszawa', '', '3', '25', 3, ''), (931, 64, 'Bolesław', 'Szczepański (red.)', '', '1996', 'Dzieje Słupcy', '', '', 'Poznań', '', '2', '12', 3, ''), (932, 69, 'ks. D.', 'Olszewski (red.)', 'R. Gryz (red.)', '2000', 'Klasztor na Świętym Krzyżu w polskiej kulturze narodowej', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (933, 69, 'Krzysztof', 'Urbański', '', '2003', 'Gminy żydowskie duże w województwie kieleckim', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (934, 69, 'Krzysztof', 'Urbański', '', '2006', 'Gminy żydowskie małe w okresie międzywojennym', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (935, 69, 'Jan', 'Wiśniewski', '', '1909-1911', 'Dekanat iłżecki', '', '', 'Radom', '', '3', '25', 3, ''), (936, 69, '--', '--', '', '1956', 'Z badań archeologicznych regionu świętokrzyskiego', '', '', 'Warszawa', '', '3', '25', 3, ''), (937, 69, '--', '--', '', '2003', 'Z przeszłości regionu świętokrzyskiego od XVI do XX wieku. Materiały konferencji naukowej', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (938, 69, 'M.', 'Meducka (red.)', '', '2005', 'Z tradycji i dorobku inteligencji kieleckiej w XIX i XX wieku', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (939, 69, 'Marcin', 'Zarębski', '', '2005', 'Z dziejów regionalizmu świętokrzyskiego', '', '', 'Staszów', '', '3', '25', 3, ''), (940, 69, 'J.', 'Zieliński', '', '1965', 'Staropolskie Zagłębie Przemysłowe', '', '', 'Wrocław', '', '3', '25', 3, ''), (941, 64, 'Edmund', 'Makowski (red.)', 'Czesław Łuczak (red.)', '2002', 'Dzieje Turku', '', '', 'Poznań', '', '2', '12', 3, ''), (942, 69, 'Bogusław', 'Zientara', '', '1954', 'Dzieje małopolskiego hutnictwa żelaznego XIV-XVII wiek', '', '', 'Warszawa', '', '3', '25', 3, ''), (943, 69, '--', '--', '', '', 'Bieliny, Bodzentyn, Masłów. Mapa turystyczna, skala 1: 100 000', '', '', '', '', '3', '25', 3, ''), (944, 64, 'Antoni', 'Gajda', '', '1936', 'Monografia Sompolna z dodatkiem o Lubstowie i okolicy', '', '', 'Koło', '', '2', '12', 3, ''), (945, 69, '--', '--', '', '2008', 'Bieliny. Informator turystyczny', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (946, 69, 'Andrzej', 'Drogosz', 'Aneta Cedro', '2007', 'Kartki z przeszłości gminy Bieliny', '', '', 'Bieliny', '', '3', '25', 3, ''), (947, 69, 'Tadeusz', 'Drogosz', '', '1978', 'Gwara w utworach Józefa Ozgi Michalskiego. Praca magisterska', '', '', 'Kraków', '', '3', '25', 3, ''), (948, 69, 'Danuta', 'Jóźwik', '', '', 'Galanto gwara', 'Gazeta Bielińska, nr 2#4_16', '', '', 's. 9', '3', '25', 3, ''), (949, 69, 'Sławomir', 'Jóźwik', '', '2002', 'Najważniejsze wydarzenia w historii gminy', 'Gazeta Bielińska, nr 6', '', '', '', '3', '25', 3, ''), (950, 69, 'Sławomir', 'Jóźwik', '', '2001', 'Życie codzienne w parafii Bieliny w pierwszej połowie XIX wieku', 'Między Wisłą a Pilicą: studia i materiały historyczne, t. 2, pod red. G. Miernika', '', 'Kielce', 's. 79-92', '3', '25', 3, ''), (951, 69, 'Maria', 'Kamińska', '', '1964', 'Nazwy miejscowe dawnego województwa sandomierskiego, cz, 1', '', '', 'Wrocław-Warszawa-Kraków', 's. 27', '3', '25', 3, ''), (952, 69, '--', '--', '', '2006', 'Klub Sportowy Nidzianka Bieliny', 'Echo Dnia, nr 84, dodatek Piłkarski Skarb Kibica', '', '', 's. 18', '3', '25', 3, ''), (953, 64, 'Zbigniew', 'Jasiewicz', 'i inni', '1960', 'Dzieje ziemi słupieckiej', '', '', 'Poznań', '', '2', '12', 1, ''), (954, 64, 'Zygmunt', 'Kaczmarek', 'Jerzy Stępień', '1994', 'Dzieje Rychwałą', '', '', 'Konin', '', '2', '12', 3, ''), (955, 64, 'Oskar', 'Kolberg', '', '1963', 'Lud, Seria XXIII (Kaliskie)', '', '', 'Warszawa', '', '2', '12', 2, ''), (956, 64, 'Tadeusz', 'Malinowski', '', '1968', 'Prasłowiańskie osadnictwo w Słupcy', '', '', 'Poznań', '', '2', '12', 3, ''), (957, 64, 'Piotr', 'Maluśkiewicz', '', '1979', 'Konin i okolice', '', '', 'Poznań', '', '2', '12', 3, ''), (958, 64, 'Piotr', 'Maluśkiewicz', '', '1983', 'Województwo konińskie', '', '', 'Warszawa', '', '2', '12', 3, ''), (959, 64, 'Michał', 'Rawita-Witanowski', '', '1904', 'Kłodawa i jej okolice pod względem historyczno-ludoznawczym', '', '', 'Warszawa', '', '2', '12', 2, ''), (960, 64, 'M.', 'Sznajder', '', '1993', 'Lądkowskie opowiadania', '', '', 'Konin', '', '2', '12', 2, ''), (961, 64, 'Andrzej', 'Wędzki', '', '2000', 'Konin w czasach przedrozbiorowych', 'Dzieje Konina, t. 1.', '', 'Konin', '', '2', '12', 3, ''), (962, 64, 'Zygmunt', 'Zagórski', '', '1991', 'O mowie mieszkańców kilkunastu wsi wokół Konina', '', '', 'Wrocław', '', '2', '12', 1, ''), (963, 64, 'Henryk', 'Ladorski (red.)', '', '1970-1972', 'Ziemia konińska: materiały na sympozjum KTR', 't. 1-2', '', 'Konin', '', '2', '12', 3, ''), (964, 64, '--', '--', '', '1994-1998', 'Ziemia konińska w czasie powstania styczniowego 1863-1864', 'praca zbiorowa, t. 1-5', '', 'Konin', '', '2', '12', 3, ''), (965, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '2000', 'Atlas gwar polskich, t. 2. Mazowsze', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1,2,3,4,5,6,7,8,9,10', 1, ''), (966, 69, 'Mieczysław', 'Karaś (red.)', '', '1979', 'Słownik gwar polskich, , t. 1-7', '', '', 'Wrocław', '', '1', '10', 1, ''), (967, 69, 'Jan', 'Falkowski', '', '2006', 'Ziemia lubawska. Przyroda, historia, osadnictwo, społeczeństwo, gospodarka', '', '', 'Toruń', '', '1', '10', 3, ''), (968, 69, 'Andrzej', 'Korecki', '', '2000', 'Lubawa. 19 lat wolności 1920-1939', '', '', 'Lubawa', '', '1', '10', 3, ''), (969, 69, 'Andrzej', 'Korecki', '', '2003', 'Z dziejów gminy Grodziczno', '', '', 'Pelplin', '', '1', '10', 3, ''), (970, 69, 'Józef', 'Leliwa-Piotrowicz', '', '1934', 'Ziemia Lubawska w legendzie', '', '', 'Nowe Miasto', '', '1', '10', 3, ''), (971, 69, 'Edward', 'Pokojski', '', '1998', 'Lubawa. Fakty, opinie, problemy', '', '', 'Lubawa', '', '1', '10', 3, ''), (972, 69, 'Józef', 'Śliwiński', '', '1981', 'Lubawa wobec plebiscytu 1920 r.', '', '', 'Lubawa', '', '1', '10', 3, ''), (973, 69, 'Józef', 'Śliwiński', '', '1996', 'Studia z dziejów Lubawy i okolic do 1939', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '10', 3, ''), (974, 69, 'Józef', 'Śliwiński', '', '1982', 'Ziemia lubawska w okresie wojny trzynastoletniej', '', '', 'Lubawa', '', '1', '10', 3, ''), (975, 69, 'Józef', 'Śliwiński', 'Bernard Standara, Edmund Standara', '1982', 'Lubawa. Z dziejów miasta i okolic', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '10', 3, ''), (976, 69, 'Jarosław', 'Wenta', 'Jan Wroniszewski', '1995', 'Lubawa i okolice', '', '', 'Toruń', '', '1', '10', 3, ''), (977, 69, 'Władysław', 'Antoniewicz', '', '1928', 'Metalowe spinki góralskie', 'Prace Komisji Etnograficznej Polskiej Akademii Nauk, nr 8', '', 'Kraków', '', '3', '33', 2, ''), (978, 69, 'Stanisław', 'Barabasz', '', '1930', 'Sztuka ludowa na Podhalu, cz. III', '', '', 'Warszawa', '', '3', '33', 2, ''), (979, 69, 'Hanna', 'Błaszczyk-Żurowska', '', '2003', 'Kultura ludowa Podhala. Przewodnik po wystawie etnograficznej w Muzeum Tatrzańskim', '', '', 'Zakopane', '', '3', '33', 2, ''), (980, 69, 'Stanisław', 'Kałamacki', '', '', 'Jan Paweł II w Tatrach', 'http:#4_#4_www.ezakopane.pl#4_wiadomosci#4_868.html', '', '', '', '3', '33', 2, ''), (981, 69, 'Władysław', 'Matlakowski', '', '1892', 'Budownictwo ludowe na Podhalu', '', '', 'Kraków', '', '3', '33', 2, ''), (982, 69, 'Maria', 'Smarduch', '', '2008', 'Łopuszna - mała ojczyzna', '', '', 'Kraków', '', '3', '33', 2, ''), (983, 69, 'W.', 'Antoniewicz (red.)', '', '1959', 'Pasterstwo Tatr polskich i Podhala', '', '', 'Wroclaw', '', '3', '33', 2, ''), (984, 69, '--', '--', '', '1999', 'Przekonać Pana Boga. Z ks. Józefem Tischnerem rozmawiają Dorota Zańko i Jarosław Gowin', '', 'Wydawnictwo Znak', 'Kraków', '', '3', '33', 2, ''), (985, 69, 'Stanisława', 'Trebunia-Staszel', '', '2007', 'Śladami podhalańskiej mody. Studium z zakresu historii stroju górali podhalańskich', '', '', 'Kościelisko', '', '3', '33', 2, ''), (986, 69, 'B.', 'Dembowski', '', '1896', 'Słownik gwary podhalskiej, SKJPAU V', '', '', '', 's. 339-444', '3', '33', 1, ''), (987, 69, 'St. A.', 'Hodorowicz', '', '2006', 'Podholańskie porzykadła i pogworki maści wselijakiej ku cłeka zadumie i wesołości dane', '', '', 'Nowy Targ', '', '3', '33', 2, ''), (988, 69, 'St. A.', 'Hodorowicz', '', '2005', 'Słownik gwary górali Skalnego Podhala', '', '', 'Nowy Targ', '', '3', '33', 1, ''), (989, 69, 'D.', 'Tylkowa (red.)', '', '2000', 'Podhale. Tradycja we współczesnej kulturze wsi', '', '', 'Kraków', '', '3', '33', 2, ''), (990, 69, 'W.', 'Czubernatowa', '', '2003', 'Ugwarzanie w cornyj izbie', '', '', 'Kraków', '', '3', '33', 1, ''), (991, 69, 'W.', 'Gąsienica Byrcyn', '', '1992', 'Dostać orełki i inne opowiadania', '', '', 'Kraków', '', '3', '33', 2, ''), (992, 69, 'J.', 'Gutt-Mostowy', '', '1998', 'Gwara o gwarze', '', '', 'Kraków', '', '3', '33', 1, ''), (993, 69, 'F.', 'Łojas-Kośla', '', '', 'Rodowe Dziedzictwo', '', '', 'Poronin', '', '3', '33', 2, ''), (994, 69, 'J.', 'Pitoń', '', '2005', 'Naski świat', '', '', 'Kraków', '', '3', '33', 2, ''), (995, 69, 'J.', 'Sihelska', '', '2003', 'Zwyczaje i obrzędy Skalnego Podhala', '', '', 'Kraków', '', '3', '33', 2, ''), (996, 69, 'Danuta', 'Kopertowska', '', '1984', 'Nazwy miejscowe województwa kieleckiego. Nazwy miast i wsi, nazwy części miast i wsi oraz nazwy alei, placów, ulic i osiedli mieszkaniowych', 's. 79, 165, 248', '', 'Kraków', '', '3', '25', 1, ''), (997, 69, 'J.', 'Kosowski', '', '', 'Ocalają od zapomnienia: zebranie sprawozdawczo-wyborcze Towarzystwa Przyjaciół Bielin', 'Gazeta Bielińska, 2004, nr 12', '', '', 's. 13', '3', '25', 3, ''), (998, 69, 'J.', 'Kosowski', '', '', 'To była tragedia! Wspomienie przed 60 laty...', 'Gazeta Bielińska, 2004, nr 3', '', '', 's. 3', '3', '25', 3, ''), (999, 69, 'J.', 'Kosowski', '', '', 'Towarzystwo Przyjaciół Bielin wybrało swoje władze', 'Gazeta Bielińska, 20001, nr 2#4_16', '', '', 's. 1-3', '3', '25', 3, ''), (1000, 69, 'A.', 'Krakowiak', '', '', 'Święto truskawki', 'Słowo Ludu, 1999, nr 125', '', '', 's. 10', '3', '25', 3, ''), (1001, 69, '--', '--', '', '', 'Królowa truskawka: certyfikat dla gminy, zabawa dla wszystkich', 'Słowo Ludu, 2001, nr 123', '', '', 's. 9', '3', '25', 3, ''), (1002, 69, 'Stanisław', 'Suchorowski', '', '', 'Zbóje świętokrzyscy', 'Radostowa, 1937, nr 2', '', '', 's. 26', '3', '25', 3, ''), (1003, 69, '--', '--', '', '1966', 'Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych 23, Powiat kielcki i powiaty miejskie Kielce i Skarżysko-Kamienna, woj. kieleckie', '', '', 'Warszawa', 's. 6-7', '3', '25', 3, ''), (1004, 69, 'Jerzy', 'Ozga-Michalski', '', '1985', 'Godki świętokrzyskie', '', '', 'Łódź-Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (1005, 69, 'J.', 'Grzegorczyk (red. meryt.)', 'Z. Krawczyk (red. meryt.)', '', 'Prezentacja multimedialna. Lokalna Grupa Działania Wokół Łysej Góry. Gmina Bodzentyn.Gmina Bieliny. Gmina Masłów', '', '', '', '', '3', '25', 3, ''), (1006, 69, 'Barbara', 'Rynkowska', '', '', 'Dymarki non stop!', 'Słowo Ludu, 1999, nr 20', '', '', 's. 12', '3', '25', 3, ''), (1007, 69, 'Agnieszka', 'Sadowska', '', '', 'Ludowy zespół śpiewaczy Bielinianki', 'Słowo Magazyn, 2006, nr 2445', '', '', 's. 15', '3', '25', 3, ''), (1008, 69, 'Ks. Władysław', 'Siarkowski', 'do druku przygotowali L. Michalska-Bracha i K. Bracha', '2000', 'Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Kielc', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 2, ''), (1009, 69, 'Jerzy', 'Sierociuk', '', '', 'Próba ustalenia regionów folklorystycznych', 'Literatura Ludowa, R. 23, 1979, nr 4-6', '', '', 's. 21-24', '3', '25', 2, ''), (1010, 69, 'Ryszard', 'Skrzyniarz', '', '2008', 'Parafia Bieliny. Zarys dziejów', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (1011, 69, '--', '--', '', '', 'To był piękny festyn: 27 czerwca - I Mistrzostwa Świata w szypułkowaniu bielińskiego specjału. VII Dni Święta Truskawki', 'Gazeta Bielińska, 2004, nr 6', '', '', 's. 4', '3', '25', 3, ''), (1012, 69, 'Edward', 'Traczyński', '', '2001', 'Wieś świętokrzyska w XIX i XX wieku', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 3, ''), (1013, 69, 'Elżbieta', 'Wikło', '', '', 'Truskawkami bogaci', 'Słowo Ludu, 2000, nr 2130', '', '', 's. 12', '3', '25', 3, ''), (1014, 69, 'Elżbieta', 'Wikło', '', '', 'Truskawkowe święto', 'Echo Dnia, 2000, nr 123', '', '', 's. 10', '3', '25', 3, ''), (1016, 69, 'Anna', 'Basara', 'Jan Basara', '1983', 'Opisy fonologiczne polskich punktów Ogólnosłowiańskiego Atlasu Językowego, z. II, Małopolska', '', '', 'Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź', 's. 42-45', '3', '25', 1, ''), (1017, 69, 'Leokadia', 'Firkowska', '', '1999', 'Legenda o tym, jak powstała rzeka Świślina', 'tejże: Legendy świętokrzyskie', '', 'Kielce', 's. 53-55', '3', '25', 2, ''), (1018, 69, 'Józef', 'Grzesik', '', '2005', 'O Świślinie', 'Świętokrzyskie - jakie cudne (materiały pomocnicze)', '', 'Kielce', 's. 47', '3', '25', 3, ''), (1019, 69, 'Józef', 'Grzesik', '', '', 'O czarownikach. Za dawnych lat', 'Literatura Ludowa I, 1957, nr 2', '', '', 's. 44-46', '3', '25', 3, ''), (1020, 69, 'Józef', 'Grzesik', '', '', 'Z gwary świętokrzyskiej', 'Poradnik Językowy, 1955, s. 237-238; Poradnik Językowy, 1956, s. 236-237, 270-272', '', '', '', '3', '25', 1, ''), (1021, 69, 'S.', 'Cygan (red.)', '', '2002', 'Gwary dawniej i dziś. Prace ofiarowane Docent Wandzie Pomianowskiej', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 1, ''), (1022, 69, 'Maria', 'Kamińska', '', '1964', 'Nazwy miejscowe dawnego województwa sandomierskiego, cz. 2', '', '', 'Wrocław-Warszawa-Kraków', 's. 165', '3', '25', 1, ''), (1023, 69, 'M.', 'Nosowicz-Kaczorowska', '', '', 'Przestawić wieś sprzed stu laty', 'Tygodnik Starachowicki, 2000, nr 20', '', '', 's. 7', '3', '25', 3, ''), (1024, 69, 'Wanda', 'Pomianowska', '', '1963', 'Klasyfikacja rzeczowników odrzeczownikowych', '', '', 'Wrocław-Warszawa-Kraków', '', '3', '25', 1, ''), (1025, 69, 'Wanda', 'Pomianowska', '', '1995', 'Ballada o Świślinie', 'tejże: Wygnanie z raju', '', 'Kielce', 's. 122-126', '3', '25', 3, ''), (1026, 69, '--', '--', '', '', 'Radkowice-Kolonia', 'Tygodnik Starachowicki, 2000, nr 30', '', '', 's. 6', '3', '25', 3, ''), (1027, 69, 'Jerzy', 'Stankiewicz', '', '1988', 'O Świślinie', 'tegoż: Legendy świętokrzyskie', '', 'Kraków', 's. 7-9', '3', '25', 3, ''), (1028, 69, '--', '--', '', '1827', 'Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności, t. II', '', '', 'Warszawa', 's. 130', '3', '25', 3, ''), (1029, 69, '--', '--', '', '1966', 'Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych 20. Powiat iłżecki i powiat miejski Starachowice, woj. kieleckie', '', '', 'Warszawa', 's. 28', '3', '25', 3, ''), (1030, 69, '--', '--', '', '', 'Wanda Pomianowska patronką szkoły: Uroczystości w Radkowicach', 'Gazeta Wyborcza, 21 czerwca 2006, Kielce (dodatek do kieleckiej Gazety Wyborczej), nr 146', '', '', 's. 6', '3', '25', 3, ''), (1031, 69, 'S.', 'Cygan (red.)', '', '2007', 'W kręgu dialektów i folkloru', 'Prace ofiarowane Doktor Teresie Gołębiowskiej, Docent Wandzie Pomianowskiej i Docent Zofii Stamirowskiej', '', 'Kielce', '', '3', '25', 1, ''), (1032, 69, 'K.', 'Myśliński (red.)', '', '1995', 'Zabytki architektury i budownictwa w Polsce. Województwo kieleckie, t. 15', 's.8-9, 224', '', 'Warszawa', '', '3', '25', 3, ''), (1033, 69, 'Andrzej', 'Chwalba (red.)', '', '2004', 'Obyczaje w Polsce. Od średniowiecza do czasów współczesnych', '', '', 'Warszawa', '', '3', '25', 2, ''), (1034, 69, 'S.', 'Cygan', '', '2003', 'Materiały etnograficzne Władysława Siarkowskiego z okolic Pińczowa jako źródło do badań nad gwarami polskimi', 'Ks. W. Siarkowski, tegoż, Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Pińczowa. Do druku przygotowali K. Bracha, B. Wojciechowska i L. Michalska-Bracha', '', 'Kielce', 's. LXXIII ', '3', '25', 2, ''), (1035, 69, 'G.', 'Dąbrowska', '', '1981', 'Taniec ludowy', 'Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 2, pod red. M. Biernackiej, M. Frankowskiej, W. Paprockiej', '', 'Wrocław-Warszawa-Kraków', 's. 299-300', '3', '25', 2, ''), (1036, 69, 'G.', 'Dąbrowska', '', '1979', 'W kręgu polskich tańców ludowych', '', '', 'Warszawa', '', '3', '25', 2, ''), (1038, 69, 'B.', 'Erber', '', '', 'Zarys stanu badań etnograficznych w województwie kieleckim', 'Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego, 1964, t. 2', '', '', 's. 333-359', '3', '25', 2, ''), (1039, 69, 'B.', 'Erber', '', '1985', 'Garncarstwo ludowe na Kielecczyźnie', 'Garncarstwo na Kielecczyźnie', '', 'Kielce', 's. 113-139', '3', '25', 2, ''), (1040, 69, 'B.', 'Erber', '', '1978', 'Współczesna rzeźba ludowa ze zbiorów Muzeum Narodwego w Kielcach', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 2, ''), (1041, 69, 'E.', 'Fryś', 'Iracka A., Prokopek M.', '1988', 'Sztuka ludowa w Polsce', '', '', 'Warszawa', '', '3', '25', 2, ''), (1042, 69, 'J.', 'Gajek', '', '', 'Studia nad etnograficzną regionalizacją Polski', 'Lud, 1961, t. 47', '', '', 's. 165-209', '3', '25', 2, ''), (1043, 69, 'J.', 'Gajek', '', '1976', 'Etnograficzne zróżnicowanie obszaru Polski. Kartografia etnograficzna podstawą badań zróżnicowania kultury ludowej', 'Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 1, pod red. M. Biernackiej, B. Kopczyńskiej-Jaworskiej, A. Kutrzeby-Pojnarowej, W. Paprockiej', '', 'Wrocław-Warszawa-Kraków', '', '3', '25', 2, ''), (1044, 69, 'M.', 'Imiołek', '', '2001', 'Strój ludowy na Kielecczyźnie', '(strój kielecki - mapka, s. 9, świętokrzyski - mapka, s. 16, sandomierski - mapka, s. 21, strój krakowski [Krakowiaków Wschodnich] - mapka, s. 25)', '', 'Kielce', '', '3', '25', 2, ''), (1045, 69, 'A.', 'Jacher-Tyszkowa', '', '1977', 'Strój kielecki', '', '', 'Wrocław', '', '3', '25', 2, ''), (1046, 69, '--', '--', '', '2004', 'Kalendarz świętokrzyski 2005. Wydanie specjalne Świętokrzyskiego Miesięcznika Kulturalnego #4_#3_Teraz#4_#3_', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 2, ''), (1047, 69, 'M. i J.', 'Kamoccy', '', '1961', 'Strój świętokrzyski', '', '', 'Wrocław', '', '3', '25', 2, ''), (1048, 69, 'J.', 'Kamocki', '', '1957', 'Strój sandomierski', '', '', 'Wrocław', '', '3', '25', 2, ''), (1049, 69, 'T.', 'Karwicka', '', '1995', 'Ubiory ludowe w Polsce', '', '', 'Wrocław', '', '3', '25', 2, ''), (1050, 69, 'Halina', 'Mielicka', '', '1995', 'Kultura obyczajowa mieszkańców wsi kieleckiej XIX i XX wieku', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 2, ''), (1051, 69, 'Halina', 'Mielicka', '', '2002', 'Kultura ludowa', 'Mała Ojczyzna Świętokrzyskie. Dziedzictwo kulturowe, pod red. G. Okły', '', 'Kielce', 's. 207-223', '3', '25', 2, ''), (1052, 69, '--', '--', '', 'brw.', 'Ocalić okruchy tradycji. Scenariusze widowisk obrzędowych', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 2, ''), (1053, 69, 'M.', 'Pawelec', '', 'b. m. i r.', 'Regionalna kuchnia polska. Świętokrzyskie', '', '', '', '', '3', '25', 2, ''), (1054, 69, 'R.', 'Reinfuss', '', '', 'Z badań nad budownictwem ludowym w województwie kieleckim', 'Polska Sztuka Ludowa, R. 25, 1971, nr 2', '', '', 's. 67-78', '3', '25', 2, ''), (1055, 69, 'R.', 'Reinfuss', '', '', 'Badania terenowe w rejonie kielecko-sandomierskim', 'Polska Sztuka Ludowa, R. 6, 19532, nr 1', '', '', 's. 35-47', '3', '25', 2, ''), (1056, 69, 'M.', 'Michałowska-Wójcik', '', '2007', 'Repertuar dziecięcych wykonawców folkloru', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 2, ''), (1057, 69, 'Ks. Władysław', 'Siarkowski', '', '2003', 'Potrawy, ciasta i chleby ludowe w okolicach Kielc, Pińczowa i Jędrzejowa', 'tegoż, Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Pińczowa. Do druku przygotowali K. Bracha, B. Wojciechowska i L. Michalska-Bracha', '', 'Kielce', 's. 75-79', '3', '25', 2, ''), (1058, 69, 'T.', 'Seweryn', '', '1960', 'Strój Krakowiaków wschodnich', '', '', 'Wrocław', '', '3', '25', 2, ''), (1059, 69, 'J.', 'Skotnicka', '', '2005', 'Garncarstwo ludowe', 'Świętokrzyskie - jakie cudne. Kurs etnograficzny. Materiały pomocnicze', '', 'Kielce', 's. 79-83', '3', '25', 2, ''), (1060, 69, 'J.', 'Skotnicka', '', '2005', 'Rzeźba i malarstwo ludowe', 'Świętokrzyskie - jakie cudne. Kurs etnograficzny. Materiały pomocnicze', '', 'Kielce', 's. 89-94', '3', '25', 2, ''), (1061, 69, 'S.', 'Suchorowski', '', '1937', 'Świętokrzyskie pieśni w układzie na chór mieszany', '', '', 'Kraków', '', '3', '25', 2, ''), (1062, 69, 'J.', 'Szczyrba', '', '2005', 'Folklor muzyczny Kielecczyzny', 'Świętokrzyskie - jakie cudne. Kurs etnograficzny. Materiały pomocnicze', '', 'Kielce', 's. 58-72', '3', '25', 2, ''), (1063, 69, 'J.', 'Szczyrba', '', '1985', 'Pieśni i tańce kieleckie - opracowanie artystyczne', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 2, ''), (1064, 69, 'B.', 'Szurowa', '', '1998', 'Zmiany układu przestrzennego wsi kieleckiej od XIII do połowy XX wieku', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 2, ''), (1065, 69, 'E.', 'Szot-Radziszewska', '', '2005', 'Czym zajmuje się etnografia, etnologia, antropologia kultury? Wokół pojęć i definicji', 'Świętokrzyskie - jakie cudne. Kurs etnograficzny. Materiały pomocnicze', '', 'Kielce', 's. 2-29', '3', '25', 2, ''), (1066, 69, 'E.', 'Szot-Radziszewska', '', '2007', 'Etnograficzne wyznaczniki regionu małopolskiego. Przyczynek do dyskusji nad zróżnicowaniem regionalnym kultury ludowej', 'W kręgu dialektów i folkloru. Prace dedykowane Doktor Teresie Gołębiowskiej, Docent Wandzie Pomianowskiej i Docent Zofii Stamirowskiej', '', 'Kielce', 's. 37-54', '3', '25', 2, ''), (1067, 69, 'E.', 'Szot-Radziszewska', '', '2005', 'Lemieszka, siemieniec, gamrota... Zapomniane potrawy Kielecczyzny', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 2, ''), (1068, 69, 'E.', 'Szot-Radziszewska', '', '2004', 'Na stole w wiejskiej chacie', 'Kalendarz świętokrzyski 2005', '', 'Kielce', 's. 181-187', '3', '25', 2, ''), (1069, 69, 'E.', 'Szot-Radziszewska', '', '2004', 'Medycyna spod strzechy', 'Kalendarz świętokrzyski 2005', '', 'Kielce', 's. 188-193', '3', '25', 2, ''), (1070, 69, 'E.', 'Szot-Radziszewska', '', '2005', 'Sekrety ziół. Wiedza ludowa, magia, obrzędy, leczenie', '', '', 'Warszawa', '', '3', '25', 2, ''), (1071, 69, 'B.', 'Szurowa', '', '1995', 'Przemiany osadnictwa wiejskiego na Kielecczyźnie w dobie przeduwłaszczeniowej. Zmiany układu przestrzennego wsi', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 2, ''), (1072, 69, '--', '--', '', '1994', 'Świętokrzyskie nuty Jana Pieniążka', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 2, ''), (1073, 69, '--', '--', '', '2005', 'Świętokrzyskie - jakie cudne. Kurs etnograficzny. Materiały pomocnicze', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 2, ''), (1074, 69, 'B.', 'Wojciechowska', '', '2001', 'Regionalizacja etnograficzna ziem międzyrzecza Wisły i Pilicy', 'Region świętokrzyski. Mit czy rzeczywistość?, pod red. J. Wijaczki', '', 'Kielce', 's. 85-112', '3', '25', 2, ''), (1075, 64, 'Halina', 'Koneczna', '', '1949', 'Z wymian głoskowych w gwarze łowickiej', 'Sprawozdania Towarzystwa Naukowego Warszawskiego I. 3.', '', '', 's. 29-34', '1', '4', 1, ''), (1076, 64, 'Renata', 'Marciniak', '', '1998', 'Gwara wsi Mostki w świetle dawniejszych i aktualnych danych', 'Mazowieckie Studia Humanistyczne, t. 3., nr 2.', '', 'Łowicz', 's. 147-154', '1', '4', 1, ''), (1077, 64, 'Renata', 'Marciniak', '', '1998', 'Ponowne badania gwar łowickich', 'Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii, red. S. Gala', '', 'Łódź', 's. 133-142', '1', '4', 1, ''), (1078, 64, 'Renata', 'Marciniak', '', '1999', 'Formanty przymiotnikowe określające barwy i ich odienie w Łowickiem', 'Studia i Materiały Polonistyczne, t. 4', '', 'Piotrków Trybunalski', 's. 335-342', '1', '4', 1, ''), (1079, 64, 'Renata', 'Marciniak', '', '2002', 'Końcówki fleksyjne celownika liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju męskiego w gwarach łowickich', 'Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa naukowego, t. XLVII', '', 'Łódź', 's. 89-100', '1', '4', 1, ''), (1080, 64, 'Renata', 'Marciniak', '', '2002', 'W sprawie pogranicznego charakteru gwar łowickich', 'Język i kultura na pograniczu polsko-ukraińsko-białoruskim, red. Feliks Czyżewski', '', 'Lublin', 's. 39-57', '1', '4', 1, ''), (1081, 64, 'Renata', 'Marciniak', '', '2002', 'Dynamika zmian w gwarach łowickich', 'Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki. Księga jubileuszowa dedykowana Prof. K. Dejnie, red. Sławomir Gala', '', 'Łódź', 's. 307-315', '1', '4', 1, ''), (1082, 64, 'Renata', 'Marciniak', '', '2003', 'Dialekt, gwara czy gwary łowickie', 'Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, t. XLVIII', '', 'Łódź', 's. 87-94', '1', '4', 1, ''), (1083, 64, 'Renata', 'Marciniak', '', '2004', 'O konstrukcjach typu zeszło się w Łowickiem', 'Współczesne odmiany języka narodowego, red. K. Michalewski', '', 'Łódź', 's. 265-275', '1', '4', 1, ''), (1084, 64, 'Renata', 'Marciniak', '', '2006', 'Uwarunkowania kulturowe zróżnicowania leksykalnego w gwarach łowickich', 'Gwary dziś 3. Wewnętrzne zróżnicowanie języka wsi, red. Jerzy Sierociuk', '', 'Poznań', 's. 181-190', '1', '4', 1, ''), (1085, 64, 'Kazimierz', 'Nitsch', '', '1958', 'Wybór pism polonistycznych, t. IV. Pisma dialektologiczne', '', '', 'Wrocław-Kraków', '', '1', '4', 1, ''), (1086, 64, 'Anna', 'Strokowska', '', '1971', 'Gwara wsi Domaniewice i Łaguszew w powiecie Łowickim', 'Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, t. XVII', '', '', 's. 125-147', '1', '4', 1, ''), (1087, 64, 'Krzysztof', 'Faliński', '', '1983', 'Łowicz w powstaniu listopadowym', '', '', 'Łowicz', '', '1', '4', 3, ''), (1088, 64, 'Tadeusz', 'Gumiński', '', '1987', 'Łowiczanie z okresu II Rzeczypospolitej. Słownik biograficzny, t. 1-3', '', '', 'Łowicz', '', '1', '4', 3, ''), (1089, 64, 'Anna', 'Janus (red.)', '', '2006', 'Gdy Polak w Polaku jest orzeł... Rzecz o sławnych Łowiczanach', '', '', 'Łowicz', '', '1', '4', 3, ''), (1090, 64, 'Anna', 'Janus (red.)', '', '2002', 'Na łowickim szlaku', '', '', 'Łowicz', '', '1', '4', 3, ''), (1091, 64, 'Anna Ewa', 'Kędracka', '', '2000', 'Dzieje łowickich Bernardynek. 1650-2000', '', '', 'Łowicz', '', '1', '4', 3, ''), (1092, 64, 'Ryszard', 'Kołodziejczyk (red.)', '', '1986', 'Łowicz. Dzieje miasta', '', '', 'Warszawa', '', '1', '4', 3, ''), (1093, 64, 'Zbigniew', 'Kostrzewa', '', '1986', 'Dzieje Łowicza w zarysie', '', '', 'Łowicz', '', '1', '4', 3, ''), (1094, 64, 'Stanisław', 'Marat', 'Tadeusz Papier, Gabriela Rajchert', '1975', 'Łowicz', '', '', 'Warszawa', '', '1', '4', 3, ''), (1096, 64, 'Romuald', 'Oczykowski', '', '1883', 'Przechadzka po Łowiczu', '', '', 'Warszawa', '', '1', '4', 3, ''), (1097, 64, 'Alina', 'Owczarek-Cichowska (red.)', '', '1993', 'Andrzej Kazimierz Cebrowski. Patron Łowickiej Biblioteki', '', '', 'Łowicz', '', '1', '4', 3, ''), (1098, 64, 'Włodzimierz', 'Piwkowski', '', '1989', 'Nieborów - Arkadia', '', '', 'Łódź', '', '1', '4', 3, ''), (1099, 64, 'Włodzimierz', 'Piwkowski', '', '2005', 'Nieborów. Mazowiecka rezydencja Radziwiłłów', '', '', 'Warszawa', '', '1', '4', 3, ''), (1100, 64, 'Zbigniew', 'Skiełczyński', '', '2004', 'Powstanie parafii Św. Ducha w Łowiczu w 1404 r.', '', '', 'Łowicz', '', '1', '4', 3, ''), (1101, 64, 'Zbigniew', 'Skiełczyński', '', '2004', 'Szkice do kościelnych dziejów Łowicza', '', '', 'Łowicz', '', '1', '4', 3, ''), (1102, 64, 'Bronisław', 'Chlebowski (red.)', 'Władysław Walewski (red.)', '1880-1902', 'Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich', 't. I-XV, według planu Filipa Sulimierskiego', '', 'Warszawa', '', '0', '0', 3, ''), (1103, 64, '--', '--', '', '1998', 'Statuty miasta Łowicza 1375-1998', '', '', 'Bydgoszcz', '', '1', '4', 3, ''), (1104, 64, 'Jan', 'Warężak', '', '1952', 'Osadnictwo kasztelanii łowickiej (1136-1847), cz. I', '', '', 'Łódź', '', '1', '4', 3, ''), (1105, 64, 'Jan', 'Warężak', '', '1961', 'Słownik historyczno-geograficzny Księstwa Łowickiego, cz. II, z. I', '', '', 'Wrocław', '', '1', '4', 3, ''), (1106, 64, 'Jan', 'Wegner', '', '1983', 'Łowicz i okolice w powstaniu styczniowym', '', '', 'Łowicz', '', '1', '4', 3, ''), (1107, 64, 'Jan', 'Wegner', '', '1954', 'Nieborów', '', 'Wydawnictwo Sztuka', 'Warszawa', '', '1', '4', 3, ''), (1108, 64, 'Józef', 'Wieteska', '', '1948', 'Parafia Kompina', '', '', 'Niepokalanów', '', '1', '4', 3, ''), (1109, 64, 'Józef', 'Wieteska', '', '1984', 'Rządy pruskie w Łowiczu w latach 1794-1806 i kasata klasztoru Bernardynów w kronice o. Rafała Morowicza', '', '', 'Łowicz', '', '1', '4', 3, ''), (1110, 64, 'Marek', 'Wojtylak', '', '2006', 'Szkice łowickie', '', '', 'Łowicz', '', '1', '4', 3, ''), (1111, 64, 'Wiesław Jan', 'Wyskocki', '', '1984', 'Niedoszły rokosz łowicki 1672-1673 (Sobieskiego związki z Łowiczem)', '', '', 'Łowicz', '', '1', '4', 3, ''), (1112, 64, 'Aniela', 'Chmielińska', '', '1925', 'Księżacy (Łowiczanie)', '', '', 'Kraków', '', '1', '4', 2, ''), (1113, 64, '--', '--', '', '1996', 'Łowicka sztuka ludowa', '', '', 'Skierniewice', '', '1', '4', 2, ''), (1114, 64, '--', '--', '', '2001', 'Polska sztuka ludowa. Łowicz', '', '', 'Warszawa', '', '1', '4', 2, ''), (1115, 64, 'Anna', 'Świątkowska', '', '1966', 'Wnętrze chałupy księżackiej XIX i XX w.', 'Polska Sztuka Ludowa, nr 1', '', 'Warszawa', '', '1', '4', 2, ''), (1116, 64, 'H.', 'Świątkowski', '', '1987', 'Ludowe tkactwo w Łowickiem', '', '', 'Łódź', '', '1', '4', 2, ''), (1117, 64, 'Jan', 'Bacewicz', '', '2002', 'Gwara', '[słowniczek gwary suwalskiej], tenże, Podstawy wiedzy regionalnej: ziemia suwalska', '', 'Słobódka', '', '1', '6', 1, ''), (1118, 64, 'Józef', 'Marcinkiewicz', '', '2003', 'Polsko-litewskie kontakty językowe na Suwalszczyźnie', '', '', 'Poznań', '', '1', '6', 1, ''), (1119, 64, 'Nina', 'Barszczewska', 'Jadwiga Głuszkowska, Teresa Jasińska, Elżbieta Smułkowa', '1992', 'Słownik nazw terenowych północno-wschodniej Polski, t. 1-2', '', '', 'Warszawa', '', '1', '6', 1, ''), (1120, 64, 'Jan', 'Bacewicz', '', '2005', 'Suwalszczyzna: zeszyt edukacyjny. 1. Gwara: popękata ze śmiechu', '', 'Danbud Ośrodek Edukacyjno-Wydawniczy Krzywe', 'Suwałki', '', '1', '6', 1, ''), (1121, 64, 'Tadeusz', 'Zdancewicz', '', '2004', 'Gwary zachodniosuwalskie', 'Gwary Mazowsza, Podlasia i Suwalszczyzny, t. I, Filipów, pow. Suwalski, red. Barbara Falińska', '', 'Białystok', 's. 23-40', '1', '6', 1, ''), (1122, 64, 'Tadeusz', 'Zdancewicz', '', '2005', 'Suwałki - pochodzenie i znaczenie nazwy', 'Acta Baltico-Slavica 29', '', '', 's. 9-37', '1', '6', 1, ''), (1123, 64, 'Wojciech', 'Smoczyński', '', '1984', 'Szkic morfologiczny litewskiej gwary puńskiej', 'Acta Baltico-Slavica 16', '', '', 's. 235-261', '1', '6', 1, ''), (1124, 64, 'Wojciech', 'Smoczyński', '', '1986', 'System fonologiczny litewskiej gwary puńskiej', 'Acta Baltico-Slavica 17', '', '', 's. 369-385', '1', '6', 1, ''), (1125, 64, 'Elżbieta', 'Smułkowa', '', '', 'Białoruś i pogranicza. Studia o języku i społeczeństwie', 'Warszawa, 2002 (wybrane artykuły)', '', '', '', '1', '6', 1, ''), (1126, 64, 'Iryda', 'Grek-Pabisowa', '', '1980', 'Słownik gwary starowierców mieszkających w Polsce', '', '', 'Wrocław', '', '1', '6', 1, ''), (1127, 64, 'Anna', 'Zielińska', '', '1996', 'Wielojęzyczność staroobrzędowców mieszkających w Polsce', '', '', 'Warszawa', '', '1', '6', 1, ''), (1128, 64, 'Jan', 'Bacewicz (red.)', '', '1995', 'Na początku był kościół. 285 lat parafii św. Aleksandra', '', '', 'Suwałki', '', '1', '6', 3, ''), (1129, 64, 'Stefan', 'Buczyński', '', '1991', 'Suwalszczyzna 1939-1944', '', '', 'Warszawa', '', '1', '6', 3, ''), (1130, 64, 'Małgorzata', 'Dajnowicz', '', '2005', 'Orientacje polityczne ludności polskiej północno-wschodniej części Królestwa Polskiego na przełomie XIX i XX wieku', '', '', 'Białystok', '', '1', '6', 3, ''), (1131, 64, 'Adam', 'Dobroński', '', '1986', 'Sławetny Ludwik Michał Pac (1778-1835)', '', '', 'Suwałki', '', '1', '6', 3, ''), (1132, 64, 'Adam', 'Dobroński (red.)', '', '2003', 'Słownik biograficzny białostocko-łomżyńsko-suwalski', '', '', 'Białystok', '', '1', '6', 3, ''), (1133, 64, 'Zbigniew', 'Fałtynowicz', '', '1996', 'Pamiętam - Maria Konopnicka z Wasiłowskich i Suwałki', '', '', 'Suwałki', '', '1', '6', 3, ''), (1134, 64, 'Zygmunt', 'Filipowicz', '', '1996', 'Konopnicka w Suwałkach', '', '', 'Suwałki', '', '1', '6', 3, ''), (1135, 64, 'Antoni', 'Gabriel', '', '2002', 'Na jaćwieskiej przyzbie', '', '', 'Suwałki', '', '1', '6', 3, ''), (1136, 64, 'Jerzy', 'Halicki', '', '1986', 'Chronologia dziejó Białostocczyzny', '', '', 'Białystok', '', '1', '6', 3, ''), (1137, 64, 'Witold', 'Jemielity', '', '1990', 'Parafie Suwałk i okolicy', '', '', 'Łomża', '', '1', '6', 3, ''), (1138, 64, 'Władysław', 'Kłapkowski', '', '1933', 'Duszpasterstwo i oświata w dobrach klasztoru Kamedułów Wigierskich. Karta z historji kościoła ziemi suwalskiej', '', '', 'Sejny', '', '1', '6', 3, ''), (1139, 64, 'Janusz', 'Kopciał (red.)', '', '2005', 'Suwałki. Miasto nad Czarną Hańczą', '', '', 'Suwałki', '', '1', '6', 3, ''), (1140, 64, 'Janusz', 'Kopciał (red.)', '', '1995', 'Województwo suwalskie. Przeszłość, teraźniejszość, perspektywy', '', '', 'Suwałki', '', '1', '6', 3, ''), (1141, 64, 'Józef', 'Maroszek', '', '1995', 'Klasztory Podlasia: źródła kultury i świadomości narodowej', '', '', 'Białystok', 's. 49-50', '1', '6', 3, ''), (1142, 64, 'Jan', 'Jaskanis (red.)', '', '1975', 'Materiały do dziejów ziemi sejneńskiej', 't. II', '', 'Warszawa', '', '1', '6', 3, ''), (1143, 64, 'Jerzy', 'Nalepa', '', '1964', 'Jaćwięgowie. Nazwa i lokalizacja', '', '', 'Białystok', '', '1', '6', 3, ''), (1144, 64, 'Waldemar', 'Monkiewicz', '', '1994', 'Za drutami obozów w regionie północno-wschodnim', '', '', 'Białystok', '', '1', '6', 3, ''), (1145, 64, 'Waldemar', 'Monkiewicz', 'Adam Dobroński', '1993', 'Ofiary terroru hitlerowskiego na Suwalszczyźnie w latach 1939-1945', '', '', 'Białystok', '', '1', '6', 3, ''), (1146, 64, 'Aleksander', 'Omijanowicz', '', '1973', 'Było to nad Czarną Hańczą', '', '', 'Warszawa', '', '1', '6', 3, ''), (1147, 64, 'Aleksander', 'Omijanowicz', '', '1982', 'Cienie powracają', '', '', 'Warszawa', '', '1', '6', 3, ''), (1148, 64, 'Krystyna', 'Pasiuk', '', '2002', 'Ostatni #4_#2_leśni#4_#2_ Suwalszczyzny. Oddział #4_#2_Bladego#4_#2_-Budryna', '', '', 'Sejny', '', '1', '6', 3, ''), (1149, 64, 'Małgorzata', 'Pawłowska (red.)', '', '1997', 'Biografie suwalskie', '', '', 'Suwałki', '', '1', '6', 3, ''), (1150, 64, 'Krzysztof', 'Skłodowski (red.)', 'Wojciech Batura (red.)', '2000', 'Katyń. Lista ofiar - Augustów, Sejny, Suwałki', '', '', 'Suwałki', '', '1', '6', 3, ''), (1151, 64, 'Grzegorz', 'Sosna', 'Antonina Troc-Sosna', '2002', 'Zapomniane dziedzictwo. Nieistniejące już cerkwie w dorzeczu Biebrzy i Narwi', '', '', 'Białystok', '', '1', '6', 3, ''), (1152, 64, 'Jerzy', 'Antoniewicz (red.)', '', '1965', 'Studia i materiały do dziejów Suwalszczyzny', '', '', 'Białystok-Warszawa', '', '1', '6', 3, ''), (1153, 64, 'Jerzy', 'Wiśniewski', '', '1965', 'Dzieje osadnictwa w powiecie suwalskim od XV do końca XVIII wieku', 'Studia i materiały do dziejów Suwalszczyzny, red. Jerzy Antoniewicz', '', 'Białystok', 's. 51-138', '1', '6', 3, ''), (1154, 64, 'Jerzy', 'Wiśniewski', '', '1963', 'Dzieje osadnictwa w powiecie sejneńskim od XV do XIX wieku', 'Materiały do dziejów ziemi sejneńskiej, red. Jerzy Antoniewicz', '', 'Białystok', 's. 9-222', '1', '6', 3, ''), (1155, 64, 'Jerzy', 'Antoniewicz (red.)', '', '1967', 'Studia i materiały do dziejów Pojezierza Augustowskiego', '', '', 'Białystok', '', '1', '6', 3, ''), (1156, 64, 'Jerzy', 'Wiśniewski', '', '1964', 'Rozwój osadnictwa na pograniczu polsko-rusko-litewskim od końca XIV do połowy XVII wieku', 'Acta Baltico-Slavica 1', '', '', 's. 115-135', '1', '6', 3, ''), (1157, 64, 'Ryszard', 'Wysocki', '', '2004', 'Prawdy nie można ominąć, od zbrodni nie można uciec. Czas walk partyzanckich na Suwalszczyźnie w latach 1939-1947', '', '', 'Suwałki', '', '1', '6', 3, ''), (1158, 64, 'Jan', 'Becewicz', '', '1993', 'Sam na sam z Suwalszczyzną', '', '', 'Suwałki', '', '1', '6', 3, ''), (1159, 64, 'Jan', 'Bacewicz', 'Andrzej Matusiewicz', '1989', 'Suwałki i okolice', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '6', 3, ''), (1160, 64, 'Zygmunt', 'Filipowicz', '', '1980', 'Suwalszczyzna', '', '', 'Warszawa', '', '1', '6', 3, ''), (1161, 64, 'Zygmunt', 'Filipowicz', '', '1984', 'Suwałki i okolice', '', '', 'Warszawa', '', '1', '6', 3, ''), (1162, 64, 'Stanisław', 'Grzelak', 'Jan Sztukowski', '1982', 'Województwo suwalskie', '', '', 'Białystok', '', '1', '6', 3, ''), (1163, 64, 'Lechosław', 'Herz', '', '1983', 'Pojezierze Suwalskie. Szlaki turystyczne', '', '', 'Warszawa', '', '1', '6', 3, ''), (1164, 64, 'Józef', 'Kuran', '', '1976', 'Kajakiem po jeziorach augustowskich i suwalskich', '', '', 'Warszawa', '', '1', '6', 3, ''), (1165, 64, 'Stefan', 'Maciejewski', '', '1998', 'Po ziemi suwalskiej. Przewodnik turystyczny', '', '', 'Suwałki', '', '1', '6', 3, ''), (1166, 64, 'Stefan', 'Maciejewski', '', '1995', 'Rowerem po Suwalszczyźnie. Przewodnik po trasach rowerowych Pojezierza Suwalsko-Augustowskiego', '', '', 'Suwałki', '', '1', '6', 3, ''), (1167, 64, 'Wanda', 'Miłaszewska', '', '1997', 'Czarna Hańcza', '', '', 'Suwałki', '', '1', '6', 3, ''), (1168, 64, 'Andrzej', 'Syryca', '', '1984', 'Katalog informacji użytkowej województwa suwalskiego', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '6', 2, ''), (1169, 64, 'Jan', 'Bacewicz', '', '2000', 'Suwałki i ziemia suwalska. Schyłek wieku', '', '', 'Suwałki', '', '1', '6', 2, ''), (1170, 64, 'Jan', 'Bacewicz', '', '2006', 'Fejnie gadalim, smacznie jedlim', 'wyd. II uzup.', '', 'Suwałki', '', '1', '6', 1, ''), (1171, 64, 'Maciej', 'Ambrosiewicz', 'Jerzy Brzozowski, J. Siemaszko, Adam Żulpa', '1992', 'Ochrona wartości kulturowych na terenie Wigierskiego Parku Narodowego i jego otuliny', 'maszynopis (część dot. etnografii opracował Adam Żulpa', '', 'Suwałki', '', '1', '6', 2, ''), (1172, 64, 'Maciej', 'Ambrosiewicz', 'Jerzy Brzozowski, Adam Żulpa', '1997', 'Wiegierski Park Narodowy. Pradzieje, osadnictwo, tradycyjne budownictwo drewniane', '(część dot. etnografii opracował Adam Żulpa)', '', 'Krzywe', '', '1', '6', 2, ''), (1173, 64, 'Maciej', 'Ambrosiewicz', 'Jerzy Brzozowski, Adam Żulpa', '1999-2000', 'Plan ochrony Wigierskiego Parku Narodowego. Operat ochrony wartości kulturowych', 'maszynopis (część dot. etnografii opracował Adam Żulpa)', '', 'Krzywe', '', '1', '6', 2, ''), (1174, 64, 'Ewa', 'Fryś', '', '1959', 'Ośrodek garncarski w Studzianym Lesie, pow. Sejny', 'Polska Sztuka Ludowa. R.13, nr 4', '', '', '', '1', '6', 2, ''), (1175, 64, 'H.', 'Gigurzyński', '', '1868', 'Obchód weselny w powiatach sejneńskim, kalwaryjskim, kowieńskim i trockim', 'Kłosy nr 175', '', '', '', '1', '6', 2, ''), (1176, 64, 'Zygmunt', 'Gloger', '', '1985', 'Encyklopedia staropolska', 't, II (reprint)', '', 'Warszawa', 's. 319', '1', '6', 2, ''), (1177, 64, 'Marianna', 'Halicka', '', '1966', 'Sztuka ludowa Suwalszczyzny', 'katalog wystawy', '', 'Suwałki', '', '1', '6', 2, ''), (1178, 64, 'Marianna', 'Halicka', '', '1968', 'Penetracyjne badania terenowe z zakresu plastyki obrzędowej prowadzone w powiatach suwalskim, sejneńskim i augustowskim', 'Rocznik Białostocki. T. 8', '', '', '', '1', '6', 2, ''), (1179, 64, 'Marianna', 'Halicka', '', '1968', 'Penetracyjne badania etnograficzne nad sztuką ludową Suwalszczyzny', 'Rocznik Białostocki. T. 8', '', '', '', '1', '6', 2, ''), (1180, 64, 'Eugeniusz', 'Iwaniec', '', '1975', 'Staroobrzędowcy i ich tradycje kulturalne w Sejneńskiej', 'Materiały do dziejów ziemi sejneńskiej, t. II, red. Jan Jaskanis', '', 'Warszawa', '', '1', '6', 2, ''), (1181, 64, 'Eugeniusz', 'Iwaniec', '', '1977', 'Z dziejów staroobrzędowców na ziemiach polskich XVII-XX w.', '', '', 'Warszawa', '', '1', '6', 2, ''), (1182, 64, 'W.', 'Kochanowski', '', '1965', 'Architektura zespołu pokamedulskiego w Wigrach', 'Studia i materiały do dziejów Suwalszczyzny, red. Jerzy Antoniewicz', '', 'Białystok-Warszawa', '', '1', '6', 2, ''), (1183, 64, 'Oskar', 'Kolberg', '', '1964', 'Dzieła wszystkie. T. 28. Mazowsze, cz. 5', '', '', 'Wrocław', '', '1', '6', 2, ''), (1184, 64, 'Oskar', 'Kolberg', '', '1966', 'Dzieła wszystkie. T. 53. Litwa', 'Z rękopisów oprac. C. Kudzinowski i D. Pawlak', '', 'Wrocław', '', '1', '6', 2, ''), (1185, 64, 'J.', 'Maciejewska', '', '1964', 'Osadnictwo, budownictwo, tkanina i strój Suwalszczyzny', 'katalog wystawy', '', 'Suwałki', '', '1', '6', 2, ''), (1186, 64, 'J.', 'Maciejewska', '', '1964', 'Badania etnograficzne na obszarze woj. białostockiego w latach 1945-1063', 'Rocznik Białostocki. T. 5', '', '', '', '1', '6', 2, ''), (1187, 64, 'Aleksander', 'Osipowicz', '', '1994', 'Wycieczki w okolice Suwałk. Gawędy, obrazki i podania', '', '', 'Suwałki', '', '1', '6', 2, ''), (1188, 64, 'Aleksander', 'Połujański', '', '1859', 'Wędrówki po guberni augustowskiej w celu naukowym odbyte', '', '', 'Warszawa', '', '1', '6', 2, ''), (1189, 64, 'Marian', 'Pokropek', '', '1974', 'Budownictwo ludowe Pojezierza Augustowsko-Suwalskiego', 'Rocznik Białostocki. T. 12', '', '', '', '1', '6', 2, ''), (1190, 64, 'Marian', 'Pokropek', '', '1975', 'Ziemia sejneńska pod względem etnograficznym', 'Materiały do dziejów ziemi sejneńskiej, t. II, red. Jan Jaskanis', '', 'Warszawa', '', '1', '6', 2, ''), (1191, 64, 'Marian', 'Pokropek', '', '1979', 'Wytwórczość i sztuka ludowa Pojezierza Suwalsko-Augustowskiego', '', '', 'Warszawa', '', '1', '6', 2, ''), (1192, 64, 'Marian', 'Pokropek', '', '1981', 'Świadomość zróżnicowania kulturowego na przykładzie współczesnego pogranicza bałtyjsko-słowiańskiego w Polsce północno-wschodniej', 'Rocznik Białostocki, t. 14', '', '', '', '1', '6', 2, ''), (1193, 64, 'Tadeusz', 'Brajerski', '', '1954', 'Jeszcze w sprawie wymiany -ch > -k', 'Język Polski XXXIV', '', '', 's. 364-365', '3', '31', 1, ''), (1194, 64, 'Edward', 'Klich', '', '1919', 'Narzecze wsi Borki Nizińskie', '', '', 'Kraków', '', '3', '31', 1, ''), (1195, 64, 'Renata', 'Kucharzyk', '', '2003', 'System fonetyczny i leksykalny wsi Rzepiennik Strzyżewski w ujęciu socjolingwistycznym', '', '', 'Kraków', '', '3', '31', 1, ''), (1196, 64, 'Halina', 'Kurek', '', '1988', 'Jak się mówi na wsi, czyli kilka uwag o zanikaniu gwar (system fonetyczny)', 'Język polski LXVIII', '', 'Kraków', 's. 50-54', '3', '31', 1, ''), (1197, 64, 'Halina', 'Kurek', 'Językowy obraz Podkapracia (na przykładzie mikrotoponimii Dukielszczyzny)', '2002', 'Rozmaitości językowe ofiarowane prof. dr. hab. Januszowi Strutyńskiemu z okazji Jego jubileuszu, red. Mirosław Skarżyński i Monika Szpiczakowska', '', '', 'Kraków', '139-164', '3', '31', 1, ''), (1198, 64, 'Halina', 'Kurek', '', '1994', 'Kompetencja i świadomość językowa dzieci wiejskich', 'Świadomość językowa - kompetencja - dydaktyka, red. Elżbieta Sękowska, Materiały ogólnopolskiej konferencji: #4_#2_Z badań nad kompetencją i świadomością językową dzieci i młodzieży#4_#2_', '', 'Warszawa', '', '3', '31', 1, ''), (1199, 64, 'Halina', 'Kurek', '', '1995', 'Przemiany językowe wsi regionu krośnieńskiego', '', '', 'Kraków', '', '3', '31', 1, ''), (1200, 64, 'Halina', 'Kurek', '', '2003', 'Przemiany leksyki gwarowej na Podkarpaciu', '', '', 'Kraków', '', '3', '31', 1, ''), (1201, 64, 'Eugeniusz', 'Pawłowski', 'Tendencje rozwojowe systemu fonologicznego w gwarach południowej Małopolski', '1975', 'Słownictwo gwarowe a kultura, red. Mieczysław Karaś', '', '', 'Wrocław', '29-47', '3', '31', 1, ''), (1202, 64, 'Józef', 'Barut', 'Stanisław Motyka, Tadeusz Ślawski', '1962', 'Nad rzeką Ropą, t. I, Z dziejów Biecza, Gorlic i okolicy', '', '', 'Kraków', '', '3', '31', 3, ''), (1203, 64, 'Cecylia', 'Juruś', '', '2006', 'Racławice. Legendy i fikcje', '', '', 'Racławice', '', '3', '31', 3, ''), (1204, 64, 'Aleksander', 'Karp', '', '1998', 'Biecz. Perła Podkarpacia', '', '', 'Rzeszów', '', '3', '31', 3, ''), (1205, 64, 'Zofia', 'Żarnecka (red.)', '', '1965', 'Nad rzeką Ropą, t. II, Zarys kultury ludowej powiatu gorlickiego', '', '', 'Kraków', '', '3', '31', 2, ''), (1206, 64, 'Zofia', 'Żarnecka (red.)', '', '', 'Nad rzeką Ropą, t. III, Szkice historyczne', '', '', 'Kraków 1968', '', '3', '31', 3, ''), (1207, 64, 'Władysław', 'Pachowicz', '', '2002', 'Rożnowice. Szkice z dziejów parafii', '', '', 'Rzepiennik Suchy', '', '3', '31', 3, ''), (1208, 64, 'Tadeusz', 'Ślawski', '', '1959', 'Biecz i okolice', '', '', 'Warszawa', '', '3', '31', 3, ''), (1209, 64, 'Jan', 'Wszołek', '', '1998', 'Binarowa. Wieś królewska 1348-1948', '', '', 'Kraków', '', '3', '31', 3, ''), (1210, 64, '--', '--', '', '2005', 'Beskidy i Gorce', 'Przewodnik Pascala', '', 'Bielsko-Biała', '', '3', '31', 3, ''), (1211, 64, 'Maria', 'Brylak', '', '1965', 'Wierzenia i przesądy', 'Nad rzeką Ropą, t. II, Zarys kultury powiatu gorlickiego, red. Zofia Żarnecka', '', 'Kraków', '', '3', '31', 2, ''), (1212, 64, 'Maria', 'Grybel', 'Jan Madzik', '1965', 'Bartnictwo i pszczelarstwo', 'Nad rzeką Ropą, t. II, Zarys kultury powiatu gorlickiego, red. Zofia Żarnecka', '', 'Kraków', '', '3', '31', 2, ''), (1213, 64, 'Roman', 'Reinfuss', '', '1965', 'Zajęcia pozarolnicze', 'Nad rzeką Ropą, t. II, Zarys kultury powiatu gorlickiego, red. Zofia Żarnecka', '', 'Kraków', '', '3', '31', 2, ''), (1214, 64, 'Alfred', 'Wacławski', '', '1965', 'Pożywienie ludowe', 'Nad rzeką Ropą, t. II, Zarys kultury powiatu gorlickiego, red. Zofia Żarnecka', '', 'Kraków', '', '3', '31', 2, ''), (1215, 64, 'Adam', 'Wójcik', '', '1965', 'Strój Pogórzan', 'Nad rzeką Ropą, t. II, Zarys kultury powiatu gorlickiego, red. Zofia Żarnecka', '', 'Kraków', '', '3', '31', 2, ''), (1216, 64, 'Adam', 'Wójcik', '', '1965', 'Zwyczaje doroczne Pogórzan', 'Nad rzeką Ropą, t. II, Zarys kultury powiatu gorlickiego, red. Zofia Żarnecka', '', 'Kraków', '', '3', '31', 2, ''), (1217, 64, 'Adam', 'Wójcik', '', '1965', 'Zwyczaje rodzinne Pogórzan', 'Nad rzeką Ropą, t. II, Zarys kultury powiatu gorlickiego, red. Zofia Żarnecka', '', 'Kraków', '', '3', '31', 2, ''), (1218, 64, 'Seweryn', 'Udziela (red.)', '', '1994', 'Ziemia biecka. Lud polski w powiatach gorlickim i grybowskim', 'praca zbiorowa napisana w latach 1889-1995, wydana z rękopisu', '', 'Nowy Sącz', '', '3', '31', 2, ''), (1219, 64, 'Kazimierz', 'Nitsch', '', '1954', 'Dialekt chełmiński', 'tegoż, Wybór pism polonistycznych, t. III. Pisma pomorzoznawcze', '', 'Wrocław-Kraków', 's. 185-211', '2', '20', 1, ''), (1220, 64, 'Stefan', 'Cackowski', '', '1995', 'Miasta dobrzyńskie i kujawskie w końcu XVIII i na początku XIX wieku', '', '', 'Wrocław', '', '2', '20', 3, ''), (1221, 64, 'Jerzy', 'Dygdała', 'Stanisław Salmonowicz, Jerzy Wojtowicz', '1996', 'Historia Torunia. T. 2, cz. 3, Między barokiem i oświeceniem (1660-1793)', '', '', 'Toruń', '', '2', '20', 3, ''), (1222, 64, 'Marian', 'Biskup (red.)', '', '1968', 'Dzieje Chełmna i jego regionu', '', '', 'Toruń', '', '2', '20', 3, ''), (1223, 64, 'Piotr', 'Gałkowski', '', '1997', 'Genealogia ziemiaństwa ziemi dobrzyńskiej XIX-XX wieku', '', '', 'Rypin', '', '2', '20', 3, ''), (1224, 64, 'Wincenty Hipolit', 'Gawarecki', '', '1825', 'Opis topograficzno-historyczny ziemi dobrzyńskiej', '', '', 'Płock', '', '2', '20', 3, ''), (1225, 64, 'Kazimierz', 'Grążawski', '', '2003', 'Życie codzienne na ziemi chełmińskiej i dobrzyńskiej w średniowieczu', '', '', 'Włocławek', '', '2', '20', 3, ''), (1226, 64, 'Zenon', 'Guldon', '', '1967', 'Mapy Ziemi Dobrzyńskiej w drugiej połowie XVI w. Podziały administracyjne, rozmieszczenie własności ziemskiej', '', '', 'Toruń', '', '2', '20', 3, ''), (1227, 64, 'Zenon', 'Guldon', 'Jan Powierski', '1974', 'Podziały administracyjne Kujaw i ziemi dobrzyńskiej w XII-XIV wieku', '', '', 'Warszawa', '', '2', '20', 3, ''), (1228, 64, 'Mirosław', 'Krajewski', '', '1995', 'W cieniu wojny i okupacji: ziemia dobrzyńska w latach 1939-1945', '', '', 'Rypin', '', '2', '20', 3, ''), (1229, 64, '--', '--', '', '1973', 'Księga ławnicza nowego miasta Torunia (1387-1450)', 'oprac. Karola Ciesielska', '', 'Warszawa', '', '2', '20', 3, ''), (1230, 64, 'Jerzy', 'Marchewka', '', '1998', '500 zagadek o Toruniu i ziemi chełmińskiej', '', '', 'Toruń', '', '2', '20', 3, ''), (1231, 64, 'Stanisław', 'Kunikowski (red.)', '', '2002', 'Materiały do dziejów rezydencji w Polsce. T. 2. Cz. 1, Ziemia dobrzyńska', '', '', 'Włocławek', '', '2', '20', 3, ''), (1232, 64, 'Michał', 'Grzybowski (red.)', '', '1999', 'Materiały do dziejów Ziemi Płockiej. Z achiwaliów diecezjalnych płockich XVIII wieku', 'T. 10 [Dekanat lipnowski, dobrzyński, rypiński, golubio-dulski i górzneński]', '', 'Płock', '', '2', '20', 3, ''), (1233, 64, 'Józef', 'Paradowski', '', '1936', 'Osadnictwo ziemi chełmińskiej w wiekach średnich', '', '', 'Lwów', '', '2', '20', 3, ''), (1234, 64, 'Tadeusz', 'Petrykowski', '', '1957', 'Toruń', '', '', 'Warszawa', '', '2', '20', 3, ''), (1235, 64, '--', '--', '', '1983', 'Przywilej chełmiński 1233, 1251', 'oprac. Karola Ciesielska', '', 'Toruń', '', '2', '20', 3, ''), (1236, 64, 'Paweł', 'Ptaszyński', '', '1999', 'Zakon bożogrobców w ziemi dobrzyńskiej. Zarys dziejó', '', '', 'Rypin', '', '2', '20', 3, ''), (1237, 64, 'Kazimierz', 'Przybyszewski', '', '1994', 'Toruń w latach Drugiej Rzeczypospolitej (1920-1939): społeczeństwo i gospodarka', '', '', 'Toruń', '', '2', '20', 3, ''), (1238, 64, 'Zdzisław', 'Raszeja', '', '2007', 'Chełmno (castrum et oppidum Culmen) i miejscowości w pobliżu na tle dziejów Polski i Europy', '', '', 'Toruń', '', '2', '20', 3, ''), (1239, 64, 'Jerzy', 'Remer', '', '1965', 'Toruń: historia, ludzie, sztuka', '', '', 'Toruń', '', '2', '20', 3, ''), (1240, 64, 'Bohdan', 'Rymaszewski', '', '1973', 'Toruń w czasach Kopernika: urbanistyka, architektura, sztuka', '', '', 'Toruń', '', '2', '20', 3, ''), (1241, 64, 'Stanisław', 'Salmanowicz', '', '1982', 'Toruń w czasach baroku i oświecenia: szkice z dziejów kultury Torunia XVII-XVIII wieku', '', '', 'Warszawa', '', '2', '20', 3, ''), (1242, 64, 'Stanisław', 'Salmanowicz', '', '2005', 'W staropolskim Toruniu (XVI-XVIII w.)', '', '', 'Toruń', '', '2', '20', 3, ''), (1243, 64, 'Marian', 'Sydon', '', '1929', 'Toruń: jego dzieje i zabytki', '', '', 'Toruń', '', '2', '20', 3, ''), (1244, 64, 'Marek Grzegorz', 'Zieliński', '', '2007', 'Chełmno: civitas totius Prussiae metropolis XVI-XVIII w.', '', '', 'Bydgoszcz', '', '2', '20', 3, ''), (1245, 64, 'Marian', 'Biskup (red.)', '', '1961', 'Ziemia Chełmińska w przeszłości: wybór tekstów źródłowych', '', '', 'Toruń', '', '2', '20', 3, ''), (1246, 64, 'Krystyna', 'Holly', '', '1993', 'Fonetyka w gwarze Żywiecczyzny', '', '', 'Kraków', '', '3', '36', 1, ''), (1247, 64, 'Mieczysław', 'Karaś', '', '1966', 'Wygłosowe e w gwarach południowo-zachodniej Małopolski', 'Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, t. VI', '', '', '172-175', '3', '36', 1, ''), (1248, 64, 'Mieczysław', 'Małecki', '', '2004', 'Właściwości gwary Żywiecczyzny', 'Ziemia XXVI, 1936, s. 34-37, przedruk [w:] Dialekty polskie i słowiańskie', '', 'Kraków', 's. 97-100', '3', '36', 1, ''), (1249, 64, 'Stafan', 'Ramułt', '', '1930', 'Gwara ślemieńska, cz. 1. Słownik', '', '', 'Poznań', '', '3', '36', 1, ''), (1250, 64, 'S.', 'Rzeszewski', '', '1881', 'Spis wyrazów ludowych z okolicy Żywca', 'Sprawozdania Komisji Językowej PAU', '', 'Kraków', '', '3', '36', 3, ''), (1251, 64, 'Tadeusz', 'Ziętara', '', '1976', 'Krajobraz Ziemi Żywieckiej', 'wyd. II', '', 'Warszawa', '', '3', '36', 3, ''), (1252, 64, 'Stanisław', 'Dobosz', '', '1996', 'Żołnierze AK obwodu Żywiec', 'Kalendarz Żywiecki', '', '', '', '3', '36', 3, ''), (1253, 64, 'Wojciech', 'Galica', '', '1997', 'Struktura organizacyjna żywieckiej komendy ZWZ-AK w okresie II wojny światowej. Obwód Żywiec', 'Kalendarz Żywiecki', '', '', '', '3', '36', 3, ''), (1254, 64, 'Hieronim', 'Woźniak', '', '1994', 'Zarys dziejów miasta Żywca od założenia miasta do roku 1624', 'Kalendarz Żywiecki', '', '', '', '3', '36', 3, ''), (1255, 64, 'Hieronim', 'Woźniak', '', '1995', 'Żywiecczyzna we władaniu królewskiej rodziny Wazów', 'Kalendarz Żywiecki', '', '', '', '3', '36', 3, ''), (1256, 64, 'Hieronim', 'Woźniak', '', '1995', 'Udział chłopów i mieszczan żywieckich w walce z najazdem szwedzkim', 'Kalendarz Żywiecki', '', '', '', '3', '36', 3, ''), (1257, 64, 'Urszula', 'Janicka-Krzywda', '', '2006', 'Wśród Beskidzkich górali. Zarys etnografii Beskidu Żywieckiego', 'S. Figiel, U. Janicka-Krzywda, W.W. Wiśniewski, Beskid Żywiecki. Przewodnik', '', 'Pruszków', '', '3', '36', 2, ''), (1258, 64, 'Danuta', 'Tylkowa (red.)', '', '1992', 'Górale Beskidu Żywieckiego', '', '', 'Kraków', '', '3', '36', 2, ''), (1259, 64, 'Jerzy', 'Bartmiński', 'Jan Mazur', '1967', 'Wschodnia granica a pochylonego w gwarach południowej Lubelszczyzny', 'Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, t. XXII, 9, Sectio F', '', 'Lublin', 's. 175-221', '3', '28,29', 1, ''), (1260, 64, 'Halina', 'Pelcowa', '', '1985', 'Studia nad słownictwem gwarowym Lubelszczyzny. Cz. 1. Słownictwo pochodzenia małopolskiego', '', '', 'Lublin', '', '3', '28,29', 1, ''), (1261, 64, 'K.', 'Kapica', 'B. Szyszkowska', '1970', 'Końcówka -am w celowniku liczby mnogiej w gwarach Lubelszczyzny', 'Językoznawca 21#4_22', '', '', '', '3', '29', 1, ''), (1262, 64, 'Czesław', 'Kosyl', 'Właściwości fonetyczne polszczyzny kresowej w 1. połowie XVIII wieku (na przykładzie języka mieszczan hrubieszowskich)', '1978', 'Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, t. 17', '', '', '', 's. 105-121', '3', '29', 1, ''), (1263, 64, 'Józef', 'Kość', '', '2001', 'Status dialektalny gwar wschodniolubelskich', 'Język i kultura na pograniczu polsko-ukraińsko-białoruskim', '', 'Lublin', 's. 61-75', '3', '29', 1, ''), (1264, 64, 'Agata', 'Kwaśnicka', '', '2006', 'Uwagi o fonetyce i fleksji gwar okolic Przemiśla', 'Studia dialektologiczne, red. Joanna Okoniowa', '', 'Kraków', 's. 87-98', '3', '29', 1, ''), (1265, 64, 'Kazimierz', 'Michalewski', '', '1968', 'Gwara wsi Dorohusk w powiecie chełmskim', 'Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, t. XIV', '', 'Łódź', 's. 251-264', '3', '29', 1, ''), (1266, 64, 'Halina', 'Pelcowa', '', '1997', 'Słownictwo wschodniosłowiańskie w gwarach Polski środkowo-wschodniej w świetle związków językowych polsko-ukraińskich', 'Rozprawy Slawistyczne 12, Ze studiów nad gwarami wschodniosłowiańskimi w Polsce, red. Feliks Czyżewski, Michał Łesiów', '', 'Lublin', 's. 189-211', '3', '29', 1, ''), (1267, 64, 'Stefan', 'Warchoł', '', '1997', 'Wschodniosłowiańskie elementy językowe w polskiej wyspowej gwarze wsi Łabunie w województwie zamojskim', 'Rozprawy Slawistyczne 12, Ze studiów nad gwarami wschodniosłowiańskimi w Polsce, red. Feliks Czyżewski, Michał Łesiów', '', 'Lublin', 's. 213-225', '3', '29', 1, ''), (1268, 64, 'Józef', 'Kość', '', '1999', 'Polszczyzna południowokresowa na polsko-ukraińskim pograniczu językowym w perspektywie historycznej', '', '', 'Lublin', '', '3', '29,30', 1, ''), (1269, 64, 'Władysław', 'Makarski', '', '1996', 'Pogranicze polsko-ruskie do połowy wieku XVI. Studium językowo-etniczne', '', '', 'Lublin', '', '3', '29', 1, ''), (1270, 64, 'Janusz', 'Rieger', '', '1989', 'Kilka uwag o dawnej hydronimii w dorzeczu Sanu', 'Hydronimia słowiańska, red. Kazimierz Rymut', '', 'Wrocław', 's. 57-61', '3', '29,30', 1, ''), (1271, 64, 'Zdzisław', 'Stieber', '', '1974', 'Polska i ruska nazwa Sanu', 'Język Polski XXI, 1936, s. 172-174, przedruk w: Zdzisław Stieber, Świat językowy Słowian', '', 'Warszawa', '', '3', '29,30', 1, ''), (1272, 64, 'Jan', 'Adamowski', 'Mariola Tymochowicz', '2001', 'Obrzędy i zwyczaje doroczne z obszaru województwa lubelskiego (próba słownika)', 'Dziedzictwo kulturowe Lubelszczyzny. Sztuka ludowa, red. Alfred Gauda', '', 'Lublin', 's. 35-62', '3', '28,29', 2, ''), (1273, 64, 'Jan', 'Górak', '', '2001', 'Tradycyjna architektura ludowa (zarys problematyki)', 'Dziedzictwo kulturowe Lubelszczyzny. Sztuka ludowa, red. Alfred Gauda', '', 'Lublin', 's. 13-20', '3', '28,29', 2, ''), (1274, 64, 'Alfreda', 'Magdziakowa', '', '2003', 'Rok obrzędowy mojego regionu. Ginące obrzędy, zwyczaje, wierzenia i pieśni kresowej wsi polskiej z okolic Dubienki w południowo-wschodniej Lubelszczyźnie', '', '', 'Lublin', '', '3', '29', 2, ''), (1275, 64, '--', '--', '', 'b.d.', 'Sztuka ludowa Zamojszczyzny. Informator wystawy', 'autorzy tekstów: Elżbieta Osińska-Piskorz, Ryszard Gapski, Ryszard Kamiński', 'Muzeum okręgowe w Zamościu', '', '', '3', '29', 2, ''), (1276, 64, '--', '--', '', '', 'Tradycyjny haft ludowy województwa zamojskiego. Wystawa w salach Muzeum Regionalnego w Tomaszowie Lubelskim, czerwiec-sierpień 1988', 'tekst Ryszard Kamiński', '', 'b.m. i d.', '', '3', '29', 2, ''), (1277, 64, '--', '--', '', '', 'Plan rozwoju miejscowości Moniatycze [na] lata 2005-2013', 'http:#4_#4_www.hrubieszow-gmina.pl (9.07.2008)', '', '', '', '3', '29', 3, ''), (1278, 64, 'O.', 'Chomiński', '', '1915', 'Dialekty polskie okolic Rymanowa', 'Materiały i Prace Komisji Językowej AU, VII', '', '', 's. 75-182', '3', '30', 1, ''), (1279, 64, 'Feliks', 'Czyżewski', '', '1995', 'Ukrainizmy w polskich gwarach bieszczadzkich', 'Studia z językoznawstwa słowiańskiego, red. Michał Łesiów i Michał Sajewicz', '', 'Lublin', 's. 165-184', '3', '30', 1, ''), (1280, 64, 'Ewa', 'Oronowicz', '', '1990', 'Cechy kresowe w gwarze wsi Munina', 'Język Polski LXX', '', '', 's. 208-211', '3', '30', 1, ''), (1281, 64, 'Stefan', 'Warchoł', '', '1997', 'Elementy wschodniosłowiańskie w nazwiskach mieszkańców Przemyśla', 'Slavica Lublinensia et Olomucensia, t. 1', '', 'Lublin', 's. 177-191', '3', '30', 1, ''), (1282, 64, 'Halina', 'Wiśniewska', '', '1971', 'Odbicie gwary regionu przemyskiego w błędach uczniów', 'Poradnik Językowy', '', '', 's. 618-621', '3', '30', 1, ''), (1283, 64, 'Halina', 'Wiśniewska', '', '1975', 'Polszczyzna przemyska wieków XVII-XVIII', '', '', 'Wrocław', '', '3', '30', 1, ''), (1284, 64, 'Halina', 'Wiśniewska', '', '1975', 'Właściwości gwarowe w dziewiętnastowiecznych księgach cechowych w Przemyślu', 'Rocznik Przemyski', '', '', 's. 209-215', '3', '30', 1, ''), (1285, 64, 'Halina', 'Wiśniewska', '', '1975', 'Samogłoski nosowe w XVIII-wiecznych przemyskich księgach cechowych', 'Język Polski LV', '', '', 's. 16-21', '3', '30', 1, ''), (1286, 64, 'Halina', 'Wiśniewska', '', '1983', 'Cechy regionalne mowy rzemieślników przemyskich (w. XVII-XVIII)', 'Rocznik Przemyski', '', '', 's. 167-176', '3', '30', 1, ''), (1287, 64, '--', '--', '', '2006', 'Bieszczady: przewodnik', 'praca zbiorowa, wyd. 11 aktualizowane', '', 'Pruszków', '', '3', '30', 2, ''), (1288, 64, 'Stanisław', 'Kryciński', '', '1997', 'Przemyśl i Pogórze Przemyskie. Przewodnik', '', '', 'Pruszków-Olszanica', '', '3', '30', 2, ''), (1289, 64, 'Aleksandra', 'Sadowy', 'Patrycja Dacko, Mateusz Dańko, Przemysław Kalawski, Honorata Kalawska, Karolina Michałów', '', 'Mój Kalników', 'praca wykonana na konkurs Moja tradycja, organizowany przez Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej w Przemyślu', '', '', '', '3', '30', 2, ''), (1290, 64, '--', '--', '', '', 'Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Radymno, województwo podkarpackie. Studium ochrony wartości kulturowych', 'Radymno 1999-2000', 'http:#4_#4_www.ugradymno.ires.pl#4_', '', '', '3', '30', 3, ''), (1291, 64, 'Jerzy', 'Wrona', '', '1996', 'Rzeszowskie', '', '', 'Warszawa', '', '3', '30', 3, ''), (1292, 64, 'Adam', 'Fischer', '', '1932', 'Zarys etnograficzny województwa lubelskiego', 'Monografia statystyczno-gospodarcza województwa lubelskiego, t. 1', '', 'Lublin', 's. 325-370', '3', '28,29', 2, ''), (1293, 69, 'Stanisław', 'Bąk', '', '1928', 'O pochodzeniu form typu wzion, wziena', 'Symbolae gramaticae in honorem Joannis Rozwadowski, t. 2', '', 'Kraków', 's. 409-411', '3', '25', 1, ''), (1294, 69, 'L.', 'Bednarczuk', '', '1992', 'Uwagi o zjawisku wtórnej nosowości w gwarach polskich', 'Studia z dialektologii polskiej i słowiańskiej, pod red. W. Borysia i W. Sędzika', '', 'Warszawa', 's. 51-56', '3', '25', 1, ''), (1295, 69, 'R.', 'Borowska', 'M. Dudkiewicz', '2004', 'Dynamika zmian w gwarze wsi Wąsosz', 'Językoznawstwo jako przedmiot zainteresowań studenckich kół naukowych, pod red. I. Jaros', '', 'Łódź', 's. 67-73', '3', '25', 1, ''), (1296, 69, 'T.', 'Brajerski', '', '1956', 'Polskie gwarowe ino', 'Język Polski, XXXVI, z. 2', '', '', 's. 121-124', '3', '25', 1, ''), (1297, 69, 'T.', 'Brajerski', '', '1991-1992', 'Tak zwane zwroty adresatywne w Krakowiakach i góralach W. Bogusławskiego', 'Roczniki Humanistyczne KUL, t. XXXIX-XL', '', 'Lublin', 's. 73-80', '3', '25', 1, ''), (1298, 69, 'S.', 'Cygan', '', '1996', 'Zmiany w słownictwie mieszkańców wsi w kontekście przemian społeczno-kulturowych', 'Kieleckie Studia Filologiczne, t. 10', '', '', 's. 43-53', '3', '25', 1, ''), (1299, 69, 'S.', 'Cygan', '', '1996', 'Język w świadomości mieszkańców wsi (na przykładzie jednej z kieleckich wsi)', 'Polszczyzna regionalna. Materiały z sesji językoznawczej w Ostrołęce 2, pod red. H. Sędziak', '', 'Warszawa', 's. 118-125', '3', '25', 1, ''), (1300, 69, 'S.', 'Cygan', '', '2002', 'Gwara kielecka', 'Mała Ojczyzna Świętokrzyskie. Dziedzictwo kulturowe, pod red. G. Okły', '', 'Kielce', 's. 225-233', '3', '25', 1, ''), (1301, 69, 'S.', 'Cygan', '', '2004', 'Wyrazy nacechowane emocjonalnie w świadomości mieszkańców wsi', 'Funkcja emocjonalna jednostek językowych i tekstowych. Red. naukowa K. Wojtczuk, A. Wierzbicka', '', 'Siedlce', 's. 39-48', '3', '25', 1, ''), (1302, 69, 'S.', 'Cygan', '', '2005', 'Dialektologia wobec zmian w języku mieszkańców wsi', 'The Pecularity of Man, T. 10. Materiały ogólnopolskiej konferencji naukowej. Progres - regres - stagnacja w naukach społecznych i humanistyce, Kielce 10-11 XII 2004', '', 'Kielce-Warszawa', 's. 237-248', '3', '25', 1, ''), (1303, 69, 'S.', 'Cygan', '', '2005', 'Gwary kieleckie', 'Kurs etnograficzny Świętokrzyskie - jakie cudne. Materiały pomocnicze', '', 'Kielce', 's. 30-57', '3', '25', 1, ''), (1304, 69, 'S.', 'Cygan', '', '2005', 'Wskaźniki barwy stylistycznej wyrazów zawarte w wypowiedziach mieszkańców wsi', 'Linguistica Bidgostiana, pod red. A.S. Dyszaka, v. II', '', 'Bydgoszcz', 's. 50-63', '3', '25', 1, ''), (1305, 69, 'S.', 'Cygan', '', '2007', 'Jeszcze o prześmiewaniu gwary', 'Prace Filologiczne, t. LIII', '', '', 's. 111-125', '3', '25', 1, ''), (1306, 69, 'S.', 'Cygan', '', '2007', 'Sposoby kwalifikowania wyrazów przez użytkowników gwary (na przykładzie zbioru leksyki Karola Dejny Słownictwo ludowe z terenu byłych województw kieleckiego i łódzkiego)', 'W kręgu dialektów i folkloru. Prace dedykowane Doktor Teresie Gołębiowskiej, Docent Wandzie Pomianowskiej i Docent Zofii Stamirowskiej, pod red. S. Cygana', '', 'Kielce', 's. 149-168', '3', '25', 1, ''), (1307, 69, 'S.', 'Cygan', '', '2008', 'Na świętokrzyskim gwarowym gościńcu. Pogwarki. Słowniczek', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 1, ''), (1308, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1962', 'Południowokieleckie przesunięcie artykulacji o ku przodowi', 'Rozprawy Komisji Językowej ŁTN, t. VIII', '', '', 's. 141-156', '3', '25', 1, ''), (1309, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1962', 'Wyrównanie oboczności o:e oraz a:e w gwarach polskich', 'Język Polski, t. XLII', '', 'Kraków', 's. 188-191', '3', '25', 1, ''), (1310, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1965', 'Metateza śr, źr', 'Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, t. 5', '', '', 's. 275-279', '3', '25', 1, ''), (1311, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1966', 'Z zagadnień podziału dialektalnego Polski', 'Rozprawy Komisji Językowej ŁTN, t. XII', '', '', 's. 5-21', '3', '25', 1, ''), (1312, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1974-1985', 'Słownictwo ludowe z terenów byłego województwa kieleckiego i łódzkiego', 'Rozprawy Komisji Językowej ŁTN, t. XX-XXXI', '', 'Łódź', '', '3', '25', 1, ''), (1313, 69, 'Karol', 'Dejna', '', '1991', 'Izoglosy gwarowe na obszarze kieleckiego sektora Atlasu Gwar Polskich', '', '', 'Łódź', '', '3', '25', 1, ''), (1314, 69, 'Krystyna', 'Długosz-Kurczabowa', '', '2005', 'Językowe procesy integracyjne (na materiale współczesnej gwary wsi Chrusty)', 'Poradnik Językowy, z. 7', '', '', 's. 23-31', '3', '25', 1, ''), (1315, 69, 'Krystyna', 'Długosz-Kurczabowa', '', '2006', 'Gwara Zagnańska pół wieku później', 'W kręgu polszczyzny dawnej i współczesnej. Księga ofiarowana Dr. hab. Kazimierzowi Długoszowi, Profesorowi Uniwersystetu Szczecińskiego, pod red. E. Kołodziejek', '', 'Szczecin', 's. 95-112', '3', '25', 1, ''), (1316, 69, 'K.', 'Kiernożycka', '', '1988', 'Uwagi na temat sytuacji socjolingwistycznej w środowiskach wiejskich (na podstawie obserwacji poczynionych w Radkowicach w woj. kieleckim)', 'Poradnik Językowy, nr 4', '', '', 's. 283-286', '3', '25', 1, ''), (1317, 69, 'Z.', 'Klimajówna', '', '1964', 'Jeszcze w sprawie tzw. nieprzegłoszonego *ě, *e w wyrazach gwarowych', 'Język Polski, t. XLIV', '', '', 's. 243-248', '3', '25', 1, ''), (1318, 69, 'K.', 'Krok', '', '2004', 'Stan gwary kieleckiej na przykładzie wsi z okolic Bodzentyna', 'Językoznawstwo jako przedmiot zainteresowań studenckich kół naukowych, pod red. I. Jaros', '', 'Łódź', 's. 75-86', '3', '25', 1, ''), (1319, 69, 'Marian', 'Kucała', '', '2001', 'Gwary i regionalne odmiany polszczyzny w XX wieku', 'Polszczyzna XX wieku. Ewolucja i perspektywy rozwoju, pod red. S. Dubisza i S. Gajdy', '', 'Warszawa', 's. 193-198', '3', '25', 1, ''), (1320, 69, 'Marian', 'Kucała', '', '', 'Twoja mowa cię zdradza. Regionalizmy i dialektyzmy języka polskiego', 'Kraków 1994, wyd. drugie rozszerzone, Kraków 2002', '', '', '', '3', '25', 1, ''), (1321, 69, 'Władysław', 'Kupiszewski', '', '2003', 'Wyrazy gwarowe w znaczeniu bić, uderzać', 'Prace Filologiczne, t. XLVIII', '', '', 's. 337-344', '3', '25', 1, ''), (1322, 69, 'M.', 'Marczewska', '', '2002', 'Drzewa w języku i w kulturze', '', '', 'Kielce', '', '3', '25', 1, ''), (1323, 69, 'A.', 'Pazdur', '', '', 'Z zagadnień dialektologii Kielecczyzny', 'Słowo tygodnia. Dodatek społeczno-kulturalny Słowa Ludu, nr 28 (170) z dn. 1 X 1955', '', '', 's. 3', '3', '25', 1, ''), (1324, 69, 'W.', 'Pomianowska', '', '1963', 'Klasyfikacja rzeczowników odrzeczownikowych. Studium ze słowotwórstwa i geografii lingwistycznej', '', '', 'Warszawa-Wrocław', '', '3', '25', 1, ''), (1325, 69, 'F.', 'Pluta', '', '1971', 'Gwara w utworach współczesnych pisarzy pochodzenia północnomałopolskiego', '', '', 'Wrocław', '', '3', '25', 1, ''), (1326, 69, 'M.', 'Rak', '', '2005', 'Słownik frazeologiczny gwary Dębna w Górach Świętokrzyskich', '', '', 'Kraków', '', '3', '25', 1, ''), (1327, 69, 'M.', 'Rak', '', '2007', 'Językowo-kulturowy obraz zwierząt utrwalony w animalistycznej frazeologii gwar Gór Świętokrzyskich i Podtatarza', '', '', 'Kraków', '', '3', '25', 1, ''), (1328, 69, 'Jerzy', 'Reichan', '', '2002', 'Zarys dziejów badań nad dialektem środkowo- i północnomałopolskim', 'Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Karolowi Dejnie', '', 'Łódź', 's. 407-418', '3', '25', 1, ''), (1329, 69, 'L.', 'Sikorska', '', '2007', 'Wiejski system adresatywny w gwarach okolic Ostrowca Świętokrzyskiego i Opatowa', 'W kręgu dialektów i folkloru. Prace dedykowane Doktor Teresie Gołębiowskiej, Docent Wandzie Pomianowskiej i Docent Zofii Stamirowskiej, pod red. S. Cygana', '', 'Kielce', 's. 129-147', '3', '25', 1, ''), (1330, 69, 'H.', 'Wieczorek', '', '1988', 'Stylizacja gwarowa w Godkach świętokrzyskich Józefa Ozgi Michalskiego', 'Poradnik Językowy, z. 4', '', '', 's. 275-282', '3', '25', 1, ''), (1331, 69, 'Jan', 'Dąbrowski (red.)', '', '2005', 'Zaczęło się w roku 1945...: to już 60 lat polskiej Ostródy', '', '', 'Ostróda', '', '1', '9', 3, ''), (1332, 69, 'Aldona', 'Kozłowska', '', '2006', 'Przewodnik po okolicach Ostródy', '', '', 'Ostróda', '', '1', '9', 3, ''), (1333, 69, 'Janusz B.', 'Kozłowski', '', '2004', 'Spacer po dawnej Ostródzie', '', '', 'Dąbrówno', '', '1', '9', 3, ''), (1334, 69, 'Ryszard', 'Sajkowski (red.)', '', '2005', 'Ostróda - siedem wieków z dziejów miasta', '', '', 'Ostróda', '', '1', '9', 3, ''), (1335, 69, 'Tadeusz', 'Peter', '', '2000', 'Ostróda i okolice. Trasy i szlaki rowerowe piesze wodne', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '9', 2, ''), (1336, 69, 'Witold', 'Piechocki', '', '1982', 'Ostródzko-elbląski szlak wodny', '', '', 'Warszawa', '', '1', '9', 2, ''), (1337, 69, 'Krzysztof', 'Fafiński', '', '1983', 'Łowicz w powstaniu listopadowym', '', '', 'Łowicz', '', '1', '4', 3, ''), (1340, 69, 'Anna', 'Janus (red.)', '', '2006', 'Gdy Polak w Polaku jest orzeł ... Rzecz o sławnych Łowiczanach', '', '', 'Łowicz', '', '1', '4', 3, ''), (1341, 69, 'Romuald', 'Oczykowski', '', '1888', 'Obrazy cudowne w dawnym powiecie łowickim (Łowicz, Domaniewice, Miedniewice)', '', '', 'Warszawa', '', '1', '4', 3, ''), (1342, 69, 'Maria', 'Biernacka', '', '1966', 'Wsie drobnoszlacheckie na Mazowszu i Podlasiu', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1343, 69, 'Jacek', 'Brdulak', 'Tadeusz Kucharuk, Hanna Piekarzewska', '1996', 'Niektóre uwarunkowania rozwoju gospodarczego Mazowsza', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1344, 69, 'Jolanta', 'Choińska-Mika', '', '1998', 'Sejmiki mazowieckie w dobie Wazów', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1345, 69, 'Janina', 'Cotelnic (red.)', 'Katarzyna Szustka (red.)', '2001', 'Inkorporacja Mazowsza do Korony Polskie. Bibliografia', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1346, 69, 'Marek', 'Dulinicz (red.)', '', '2005', 'Problemy przeszłości Mazowsza i Podlasia', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1347, 69, 'Karol', 'Dunin', '', '1880', 'Dawne mazowieckie prawo', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1348, 69, 'Benon', 'Dymek', '', '2005', 'Z dziejów szlachty mazowieckiej (dziedzictwo kulturowe i stereotyp)', '', '', 'Kielce', '', '1', '1', 3, ''), (1349, 69, 'Wojciech', 'Dziemianowicz (red.)', '', '1999', 'Mazowsze. Tradycja i współczesność', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1350, 69, 'Bogusław', 'Gierlach', '', '1972', 'Kowalstwo mazowieckie XIII-XVIII w.', '', '', 'Ciechanów', '', '1', '1', 3, ''), (1351, 69, 'Bogusław', 'Gierlach', '', '1975', 'Studia nad archeologią średniowiecznego Mazowsza', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1352, 69, 'Bogusław', 'Gierlach', '', '1982', 'Śladami dawnych kultów Mazowsza', '', '', 'Siedlce', '', '1', '1', 3, ''), (1353, 69, 'Bogusław', 'Gierlach', '', '1984', 'Świt Mazowsza', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1354, 69, 'I.', 'Gieysztorowa', 'A. Zahorski, J. Łukaszewicz', '1968', 'Cztery wieki Mazowsza. Szkice z dziejów 1526-1914', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1355, 69, 'Dariusz', 'Główka', '', '1991', 'Gospodarka w dobrach plebańskich na Mazowszu w XVI-XVIII wieku', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1356, 69, 'Irena', 'Górska (red.)', '', '1976', 'Grodziska Mazowsza i Podlasia (w granicach dawnego województwa warszawskiego)', '', '', 'Wrocław', '', '1', '1', 3, ''), (1357, 69, 'Janusz', 'Grabowski', '', '1999', 'Kancelarie i dokumenty książąt mazowieckich w latach 1341-1381. Ośrodki zarządzania i kultury', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1358, 69, 'A.', 'Gupieniec', 'T. i R. Kiersnowscy', '1965', 'Wczesnośredniowieczne skarby srebrne z Polski środkowej, Mazowsze i Podlasie', '', '', 'Wrocław-Warszawa-Kraków', '', '1', '1', 3, ''), (1359, 69, 'S.', 'Hrebec', '', '', 'Jeszcze raz o nazwie Mazowsze', 'Onomastica, t. IV', '', '', 's. 225-246', '1', '1', 1, ''), (1360, 69, 'S.', 'Hrebec', '', '', 'O nazwie Mazowsze', 'Prace Polonistyczne, t. XII', '', 'Łódź', 's.5-20', '1', '1', 1, ''), (1361, 69, 'Bogdan', 'Jagiełło', '', '1983', 'Poszli nasi w bój bez broni... (z dziejów walk powstańczych 1863 roku na zachodnim Mazowszu)', '', '', 'Żyrardów', '', '1', '1', 3, ''), (1362, 69, 'Aleksander', 'Kociszewski', '', '1984', 'Mazowsze w epoce napoleońskiej', '', '', 'Ciechanów', '', '1', '1', 3, ''), (1363, 69, 'Oskar', 'Kolberg', '', '1963-1964', 'Mazowsze, cz. 1-5', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1364, 69, 'Adam', 'Koseski (red.)', 'Andrzej Stawarz (red.)', '2001', 'Warszawa i Mazowsze w walce o niepodległość kraju w latach 1794-1920', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1365, 69, 'J.', 'Kowalewski', '', '', 'O nazwie Mazowsze', 'Notatki Płockie, t.I, nr 2', '', '', 's. 19-20', '1', '1', 1, ''), (1366, 69, 'Feliks', 'Kozłowski', '', '1858', 'Dzieje Mazowsza za panowania książąt', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1367, 69, 'Zbigniew', 'Kruszewski (red.)', 'Andrzej Kansy (red.)', '2004', 'Kultura żydowska na Mazowszu', '', '', 'Płock', '', '1', '1', 2, ''), (1368, 69, 'Stanisława', 'Kubiak', '', '1979', 'Znaleziska monet rzymskich z Mazowsza i Podlasia', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1369, 69, 'Stefan Krzysztof', 'Kuczyński', '', '1978', 'Pieczęcie książąt mazowieckich', '', '', 'Wrocław', '', '1', '1', 3, ''), (1370, 69, 'Piotr', 'Kwiatkowski', '', '1990', 'Społeczne ramy tradycji. Przemiany obrazu przeszłości Mazowsza Płockiego w publikacjach regionalnych 1918-1988', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1371, 69, 'Stanisława', 'Lewandowska', '', '1993', 'Okupowanego Mazowsza dni powszednie: 1939-1945', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1372, 69, 'Elżbieta', 'Maleczyńska', '', '1929', 'Książęce lenno mazowieckie 1351-1526', '', '', 'Lwów', '', '1', '1', 3, ''), (1373, 69, 'Maria', 'Miśkiewiczowa', '', '1982', 'Mazowsze płockie we wczesnym średniowieczu', '', '', 'Płock', '', '1', '1', 3, ''), (1374, 69, 'Jan', 'Piętka', '', '1975', 'Mazowiecka elita feudalna późnego Średniowiecza', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1375, 69, 'Maria', 'Radomska', '', '2005', 'Mazowieckie piaski', '', '', 'Kraków', '', '1', '1', 3, ''), (1376, 69, 'Marek', 'Radoch', '', '1999', 'Zarys działalności polityczno-dyplomatycznej książąt mazowieckich wobec państwa krzyżackiego w Prusach w latach 1385-1407', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '1', 3, ''), (1377, 69, 'Andrzej', 'Stawarz (red.)', '', '1998', 'Mazowsze w dwudziestoleciu międzywojennym (w granicach województwa warszawskiego)', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1378, 69, 'Ewa', 'Suchodolska', '', '1977', 'Kancelarie na Mazowszu w latach 1248-1345.Ośrodki zarządzania i kultury', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1379, 69, 'Anna', 'Supruniuk', '', '1998', 'Otoczenie księcia mazowieckiego Siemowita IV (1374-1426 : studium o elicie politycznej Mazowsza na przełomie XIV i XV wieku)', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1380, 69, 'Aleksander', 'Swieżawski (red.)', '', '1997', 'Mazowsze i Ruś Czerwona w średniowieczu', '', '', 'Częstochowa', '', '1', '1', 3, ''), (1381, 69, 'Jerzy', 'Szałygin', '', '2004', 'Katalog zabytków osadnictwa holenderskiego na Mazowszu', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1382, 69, 'Janusz', 'Szczepański', '', '2005', 'Społeczność żydowska Mazowsza w XIX-XX wieku', '', '', 'Pułtusk', '', '1', '1', 3, ''), (1383, 69, 'Janusz', 'Szczepański', '', '1995', 'Wojna 1920 roku na Mazowszu i Podlasiu', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1384, 69, 'Józef', 'Śliwiński (red.)', '', '1997', 'Mazowsze i jego sąsiedzi w XIV-XVI wieku', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1385, 69, 'Andrzej', 'Woźniak', '', '1987', 'Kultura mazowieckiej wsi pańszczyźnianej XVIII i początku XIX wieku (wybrane zagadnienia)', '', '', 'Wrocław', '', '1', '1', 2, ''), (1386, 69, 'Barbara', 'Bojanowska-Ziemska', '', '1978', 'Kapliczki i krzyże przydrożne na Mazowszu z XIX wieku', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1387, 69, 'Tomasz', 'Chludziński', 'Janusz Żmudziński', '1978', 'Mazowsze. Mały przewodnik', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1388, 69, 'Jerzy', 'Głownia', 'Tadeusz Maczubski', '1978', 'Mazowsze. Panorama turystyczna', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 2, ''), (1389, 69, 'Tadeusz S.', 'Jaroszewski', 'Waldemar Baraniewski', '1995-1998', 'Po pałacach i dworach Mazowsza. Przewodnik (cz.1-3)', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1390, 69, 'Sylwia', 'Kulczyk', 'Ada Krakowiak', '2000', 'Mazowsze na weekend. Przewodnik turystyczny. 10 tras po najpiękniejszych zakątkach Mazowsza', '', '', 'Bielsko Biała', '', '1', '1', 2, ''), (1391, 69, 'Jerzy Z.', 'Łoziński', '', '1999', 'Pomniki sztuki w Polsce. T. 3, Mazowsze i Podlasie', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 1, ''), (1392, 69, 'Agnieszka i Robert', 'Sypkowie', '', '2002', 'Zamki i warownie ziemi mazowieckiej', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1393, 69, 'Stanisław', 'Achremczyk', '', '1992', 'Historia Warmii i Mazur. Od pradziejów do 1945 roku', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1394, 69, 'Stanisław', 'Achremczyk (red.)', '', '1985', 'Warmia i Mazury. Zarys dziejów', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1395, 69, 'Stanisław', 'Achremczyk', '', '1991', 'Życie polityczne Prus Królewskich i Warmii w latach 1660-1703', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1396, 69, 'Stanisław', 'Achremczyk (red.)', 'Janusz Gołota (red.)', '1998', 'Pogranicze mazursko-kurpiowskie. Materiały z sesji naukowej (14 listopada 1997 r.). Praca zbiorowa', '', '', 'Olsztyn-Ostrołęka', '', '1', '7', 3, ''), (1397, 69, 'Hugon', 'Barke', '', '1919', 'Skąd pochodzą Mazurzy i jak im się wiodło w czasach dawniejszych', '', '', 'Szczytno', '', '1', '7', 3, ''), (1398, 69, 'Tadeusz', 'Baryła (red.)', '', '1996', 'Okręg Mazurski w raportach Jakuba Prawina. Wybór dokumentów. 1945 rok', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1399, 69, 'Danuta', 'Bogdan', '', '1994', 'Sejmik Warmiński w XVI i pierwszej połowie XVII wieku', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '8', 3, ''), (1400, 69, 'Jan', 'Broda', 'Władysław Chojnacki', '1964', 'Plany stworzenia ośrodków wydawniczych na Mazurach w świetle polskiej korespondencji (1902-1906)', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1401, 69, 'Tadeusz', 'Cieślak', '', '1964', 'Prasa polska na Mazurach i Warmii 1718-1939', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1402, 69, 'Jan', 'Chłosta', '', '1980', 'Seweryn Pieniężny 1890-1940, redaktor i wydawca spod znaku Rodła', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1403, 69, 'Jan', 'Chłosta', '', '1986', 'Kazimierz Jaroszyk (1878-1941). O narodowy kształt Warmii i Mazur', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '8', 3, ''), (1404, 69, 'Jan', 'Chłosta (red.)', '', '1995', 'Mądry przed szkodą. Wspomnienia o Władysławie Gębiku', '', '', 'Warszawa', '', '1', '7', 3, ''), (1405, 69, 'Władysław', 'Chojnacki', '', '1983', 'Szkice z dziejów polskiej kultury na Mazurach i Warmii', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 2, ''), (1406, 69, 'Władysław', 'Chojnacki', '', '1959', 'Wydawnictwo i drukarnia Antoniego Gąsiorowskiego na Mazurach', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1407, 69, 'Zbigniew', 'Chojnowski', '', '1992', 'Michał Kajka. Poeta mazurski', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1408, 69, 'Lucjan', 'Czubiel', '', '1986', 'Zamki Warmii i Mazur', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '8', 3, ''), (1409, 69, 'Bożena', 'Domagała', '', '1991', 'Kształtowanie się tożsamości narodowej młodego pokolenia Mazurów w życiorysach wychowanków Mazurskiego Uniwersytetu Ludowego', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1410, 69, 'Jan', 'Dylik (red.)', '', '1942', 'Ziemie powracające. Obraz geograficzno-gospodarczy. Cz. 1, Pomorze Wschodnie (Prusy Wschodnie), Gdańsk', '', '', 'Warszawa', '', '1', '7', 3, ''), (1411, 69, 'Tadeusz', 'Filipkowski (red.)', '', '1983', 'Dzieje Warmii i Mazur w zarysie. Od 1871 do 1975 roku', '', '', 'Warszawa', '', '1', '8', 3, ''), (1412, 69, 'Kira', 'Gałczyńska', '', '1986', 'Mazurskie szlaki Gałczyńskiego', '', '', 'Warszawa', '', '1', '7', 3, ''), (1413, 69, 'Władysław', 'Gębik', '', '1974', 'Pod warmińskim niebem. O Michale Lengowskim', '', '', 'Warszawa', '', '1', '8', 3, ''), (1414, 69, 'Ewa', 'Gładkowska', '', '2003', 'Zrozumieć czas. Obecność wielokulturowej tradycji Warmii i Mazur na przykładzie działalności społeczno-kulturalnej i twórczości Hieronima Skurpskiego', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '8', 2, ''), (1415, 69, 'Kazimierz', 'Grążawski (red.)', '', '2003', 'Pogranicze polsko-pruskie i krzyżackie. Materiały z konferencji naukowej, Górzno, 1-2 czerwca 2002 r.', '', '', 'Włocławek', '', '1', '7', 3, ''), (1416, 69, 'Kazimierz', 'Grążawski (red.)', '', '1991', 'Prasa Warmii i Mazur w latach 1945-1989', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '8', 3, ''), (1417, 69, '--', '--', '', '2003', 'Pogranicze polsko-pruskie i krzyżackie. Materiały z konferencji naukowej, Górzno, 1-2 czerwca 2002 r.', '', '', 'Włocławek', '', '1', '7', 3, ''), (1418, 69, 'Karol', 'Górski', '', '1977', 'Problematyka dziejowa Warmii', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '8', 3, ''), (1419, 69, 'Janusz', 'Jasiński', '', '1990', 'Michał Kajka 1858-1940. Droga do Polski', '', '', 'Suwałki', '', '1', '7', 3, ''), (1420, 69, 'Janusz', 'Jasiński', '', '1986', 'Warmia moich młodych lat', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '8', 3, ''), (1421, 69, 'Maciej', 'Karczewski', '', '2001', 'Źródła archeologiczne do badań nad zasiedlaniem Krainy Wielkich Jezior Mazurskich w okresie wpływów rzymskich', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1422, 69, 'Hans-Jürgen', 'Karp (red.)', 'Robert Traba (red.)', '2004', 'Codzienność zapamiętana. Warmia i Mazury we wspomnieniach', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '8', 3, ''), (1423, 69, 'Maria', 'Kasprzycka', '', '2002', 'Goci na ziemi Warmii i Mazur', '', '', 'Elbląg', '', '1', '7', 3, ''), (1424, 69, 'Alicja', 'Kicowska (red.)', 'Zbigniew Kwieciński (red.)', '2005', 'Dzielność i troska. Studia zadedykowane Profesor Eugenii Malewskiej', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1425, 69, 'Erwin', 'Kruk', '', '2001', 'Ewangelicy na Warmii i Mazurach. Dzieje i współczesność', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '8', 3, ''), (1426, 69, 'Janusz', 'Kopciał', '', '1995', 'Szkice suwalsko-mazurskie', '', '', 'Suwałki', '', '1', '7', 3, ''), (1427, 69, 'Andreas', 'Kossert', '', '2004', 'Mazury. Zapomniane południe Prus Wschodnich', '', '', 'Warszawa', '', '1', '7', 3, ''), (1428, 69, 'Andreas', 'Kossert (red.)', '', '2002', 'Mazurzy - tradycja i codzienność', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1429, 69, 'Hanna', 'Królikowska (red.)', '', '1999', 'Życie codzienne na dawnych ziemiach pruskich. Człowiek a środowisko', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1430, 69, 'Franciszek', 'Kwas', '', '1957', 'Wspomnienia z mego życia', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '8', 3, ''), (1431, 69, 'Jerzy', 'Lebiedziewicz', '', '1988', 'Materiały pomocnicze do nauczania dziejów Warmii i Mazur w szkole podstawowej w klasach V-VII', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1432, 69, 'Daniela', 'Lewicka (red.)', '', '1997', 'Życie codzienne na dawnych ziemiach pruskich. Materiały z sesji naukowej, Olsztynek 10 października 1996 r.', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1433, 69, 'Witold', 'Lisowski', '', '1974', 'W trzydziestą rocznicę powrotu Warmii i Mazur do Macierzy', '', '', 'Warszawa', '', '1', '8', 3, ''), (1434, 69, 'Iwona', 'Liżewska (red.)', 'Wiktor Knercer (red.)', '2003', 'Zachowane - ocalone? O krajobrazie kulturowym i sposobach jego kształtowania', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '8', 2, ''), (1435, 69, 'Bohdan', 'Łukaszewicz', '', '1982', 'Prasa informacyjno-polityczna Warmii i Mazur. 1945-1975. Szkice do monografii', '', '', 'Warszawa', '', '1', '7', 3, ''), (1436, 69, 'Bohdan', 'Łukaszewicz (red.)', '', '1998', 'Rok 1956 na Warmii i Mazurach. Wybór źródeł', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1437, 69, 'Bernd', 'Martin', '', '2001', 'Mazury. Mity i historia', '', '', 'Warszawa', '', '1', '7', 3, ''), (1438, 69, 'Edward', 'Martuszewski', '', '1986', 'Coś z życia, które minęło. Felietony pisane po wyjściu z archiwum', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '8', 3, ''), (1439, 69, 'Władysław', 'Ogrodziński', '', '2006', 'Ta chwila olśnienia. 60 lat publicystyki o Warmii i Mazurach', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1440, 69, 'Władysław', 'Ogrodziński', '', '1982', 'Przypomniane piórem', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1441, 69, 'Władysław', 'Ogrodziński', '', '1979', 'Ziemia odnalezionych przeznaczeń', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1442, 69, 'Jerzy', 'Oleksiński', '', '1972', 'Bard ziemi mazurskiej', '', '', 'Warszawa', '', '1', '7', 3, ''), (1443, 69, 'Tadeusz', 'Oracki', '', '1963', 'Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla. Od połowy XV w. do 1945 roku', '', '', 'Warszawa', '', '1', '8', 3, ''), (1444, 69, 'Eugeniusz', 'Paukszta', '', '1975', 'Warmia i Mazury', '', '', 'Katowice', '', '1', '8', 3, ''), (1445, 69, 'Jan', 'Ptak', '', '1997', 'Wojskowość średniowiecznej Warmii', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '8', 1, ''), (1446, 69, 'Stanisław', 'Rospond (red.)', '', '1948', 'Druki mazurskie XVI w.', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1447, 69, 'Kazimierz', 'Saysse-Tobiczyk', '', '1975', 'Ziemia puszcz i jezior', '', '', 'Warszawa', '', '1', '7', 3, ''), (1448, 69, 'Edward', 'Serwański', '', '1989', 'Syn Odzyskanej Ziemi. Wojciech Kętrzyński (1838-1918)', '', '', 'Warszawa', '', '1', '8', 3, ''), (1449, 69, 'Jerzy', 'Sikorski (red.)', '', '1981', 'Dzieje Warmii i Mazur w zarysie. T. 1, Od pradziejów do 1870 roku', '', '', 'Warszawa', '', '1', '8', 3, ''), (1450, 69, 'Jerzy', 'Sikorski', '', '1978', 'Monarchia polska i Warmia u schyłku XV wieku. Zagadnienia prawno-ustrojowe i polityczne', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '8', 3, ''), (1451, 69, 'Albin', 'Siwak', '', '2000', 'Rozdarte życie', '', '', 'Warszawa', '', '1', '7', 3, ''), (1452, 69, 'Zdzisław', 'Skrok', '', '1988', 'Wykopaliska na pograniczu światów', '', '', 'Warszawa', '', '1', '8', 3, ''), (1453, 69, 'Fritz', 'Skowronnek', '', '2002', 'Księga Mazur', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1454, 69, 'Antoni', 'Sołoma', '', '', 'Za każdą cenę. Niemiecki kler katolicki wobec ludności polskiej na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1919-1939', '', '', 'Warszawa', '', '1', '8', 3, ''), (1455, 69, 'Paweł', 'Sowa', '', '1996', 'Cena polskości', '', '', 'Warszawa', '', '1', '7', 3, ''), (1456, 69, 'Paweł', 'Sowa', '', '1974', 'Po obu stronach kordonu', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1457, 69, 'Stanisław', 'Srokowski', '', '1980', 'Z krainy Czarnego Krzyża', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '8', 3, ''), (1458, 69, 'Andrzej', 'Staniszewski', '', '1989', 'Ojców mowy, ojców wiary. Historia i współczesność na łamach Gazety Olsztyńskiej 1886-1939', '', '', 'Warszawa', '', '1', '8', 3, ''), (1459, 69, 'Małgorzata', 'Strzyżewska', '', '1991', 'Prasa polska na Warmii i Mazurach 1718-1939', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '8', 3, ''), (1460, 69, 'Tadeusz', 'Swat', '', '1982', 'Polska pieśń patriotyczna na Warmii w latach 1772-1939', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '8', 3, ''), (1461, 69, 'Henryk', 'Syska', '', '1978', 'Rozmaitości znad Łyny', '', '', 'Warszawa', '', '1', '8', 3, ''), (1462, 69, 'Henryk', 'Syska', '', '1975', 'Scalone pogranicze', '', '', 'Warszawa', '', '1', '7', 3, ''), (1463, 69, 'Stanisław', 'Szostakowski', '', '1977', 'Franciszek Gorzkowski (ok. 1750-1830). Warmiak w służbie insurekcji', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '8', 3, ''), (1464, 69, 'Joanna', 'Szydłowska (red.)', 'Jan Chłosta (red.)', '1999', 'Spotkania. Wybór reportaży o Warmii i Mazurach z lat 1945-1949', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '8', 3, ''), (1465, 69, 'Józef', 'Śliwiński (red.)', '', '1995', 'Studia historyczne z XIII-XV wieku', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '8', 3, ''), (1466, 69, 'Andrzej', 'Taborski (red.)', '', '2004', 'O miejsce w Europie ojczyzn. Materiały z konferencji 22 kwietnia 2004 roku . Sala sesyjna olsztyńskiego ratusza Andrzej Taborski', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1467, 69, 'Max', 'Toeppen', '', '1995', 'Historia Mazur. Przyczynek do dziejów krainy i kultury pruskiej według źródeł drukowanych i rękopiśmiennych', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1468, 69, 'Robert', 'Traba', '', '2003', 'Kraina tysiąca granic. Szkice o historii i pamięci', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1469, 69, 'Andrzej', 'Wakar', 'Wojciech Wrzesiński', '1986', 'Gazeta Olsztyńska w latach 1886-1939', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '8', 3, ''), (1470, 69, 'Józef', 'Włodarski', '', '1993', 'Miasta warmińskie w latach 1655-1663', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '8', 3, ''), (1471, 69, 'Józef', 'Włodarski', '', '2000', 'Polityka pruska elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma I w latach 1640-1660: studium z dziejów dyplomacji', '', '', 'Gdańsk', '', '1', '8', 3, ''), (1472, 69, 'Edmund', 'Wojnowski (red.)', '', '1985', 'Warmia i Mazury w Polsce Ludowej', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1473, 69, 'Wiesław', 'Wróblewski (red.)', '', '1998', 'Działania militarne w Prusach Wschodnich', '', '', 'Warszawa', '', '1', '8', 3, ''), (1474, 69, 'Wojciech', 'Wrzesiński', '', '2004', 'Między Królewcem, Warszawą, Berlinem a Londynem. Studia i szkice z dziejów XX wieku', '', '', 'Toruń', '', '1', '8', 3, ''), (1475, 69, 'Wojciech', 'Wrzesiński', '', '1984', 'Warmia i Mazury w polskiej myśli politycznej 1864-1945', '', '', 'Warszawa', '', '1', '7', 3, ''), (1476, 69, 'Tadeusz', 'Zienkiewicz (red.)', '', '1977', 'Prasa Mazur (1842-1939) w procesie komunikacji literackiej (z zagadnień polityki literackiej pism ). Sesja naukowa nt. Społeczne uwarunkowania instytucjonalne życia literackiego, Olsztyn, listopad 197', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '7', 3, ''), (1477, 69, 'Józef', 'Barański', '', '2000', 'Mazowsze i Podlasie w XIX-XX wieku. Materiały źródłowe', '', '', 'Płońsk-Ciechanów', '', '1', '5', 3, ''), (1478, 69, 'Marek', 'Barwiński', '', '2004', 'Podlasie jako pogranicze narodowościowo-wyznaniowe', '', '', 'Łódź', '', '1', '5', 2, ''), (1479, 69, 'Mariusz', 'Bechta', '', '2000', 'Rewolucja, mit, bandytyzm: komuniści na Podlasiu w latach 1939-1944', '', '', 'Biała Podlaska', '', '1', '5', 3, ''), (1480, 69, 'Mariusz', 'Bechta', 'Leszek Żebrowski', '1997', 'Narodowe Siły Zbrojne na Podlasiu. T. 1, Materiały posesyjne', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1481, 69, 'Bazyli', 'Białokozowicz', '', '1996', 'Mikołaj Janczuk (1859-1921). Podlaskie skrzyżowania tradycji słowiańskich', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '5', 3, ''), (1482, 69, 'Bolesław', 'Brodowski', '', '1925', 'Zbrojny czyn powstańców podlaskich w roku 1863', '', '', 'Łuków', '', '1', '5', 3, ''), (1483, 69, 'Bożena', 'Bryńczak (red.)', 'Przemysław Urbańczyk (red.)', '2001', 'Najstarsze dzieje Podlasia w świetle źródeł archeologicznych', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1484, 69, 'Wiesław', 'Charczuk', '', '2003', 'Formacje zbrojne obozu narodowego na Południowym Podlasiu w latach 1939-1947', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1485, 69, 'Wiesław', 'Choruży', 'Piotr Liedke (red.)', '2000', 'Podlaskie losy 1939-1982', '', '', 'Białystok', '', '1', '5', 3, ''), (1486, 69, 'Jerzy Wojciech', 'Cieślak', '', '1993', 'Podlasie nadbużańskie: Siemiatycze, Mielnik, Drohiczyn, Nurzec Stacja, Milejczyce', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 3, ''), (1487, 69, 'Kazimierz', 'Dębski', '', '1993', 'Bohaterstwo unitów podlaskich (1875-1905)', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 3, ''), (1488, 69, 'Ewa', 'Dubas-Urwanowicz (red.)', '', '1994', 'Urzędnicy podlascy XIV-XVIII wieku. Spisy', '', '', 'Kórnik', '', '1', '5', 3, ''), (1489, 69, 'Tadeusz', 'Doroszuk', '', '2004', 'Konspiracyjny ruch ludowy na Podlasiu 1940-1944', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1490, 69, 'Ludomir', 'Dymsza', '', '1911', 'Sprawa chełmska', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 3, ''), (1491, 69, 'Benon', 'Dymek', '', '1978', 'Pierwsze lata władzy ludowej na Mazowszu, Kurpiach i Podlasiu 1944-1948', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 3, ''), (1492, 69, 'Benon', 'Dymek (red.)', 'Bogusław Gierlach (red.)', '1981', 'Trud pierwszych lat. Wspomnienia Mazowszan', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 3, ''), (1493, 69, 'Karol', 'Frankowski', '', '1995', 'Na ścieżkach Podlasia. Wspomnienia z lat dziecięcych, okupacji i pierwszych lat powojennych', '', '', 'Lublin', '', '1', '5', 3, ''), (1494, 69, 'Zbigniew Włodzimierz', 'Fronczek', '', '2003', 'Z toporem przez wieki: legendy, podania, sensacje Lubelszczyzny i Podlasia', '', '', 'Lublin', '', '1', '5', 3, ''), (1495, 69, 'Jerzy', 'Flisiński (red.)', '', '1990', '17 września 1939 roku na Podlasiu. Materiały z sesji popularno-naukowej zorganizowanej w październiku 1989 r.', '', '', 'Biała Podlaska', '', '1', '5', 3, ''), (1496, 69, 'Krzysztof', 'Groniowski', '', '1959', 'Oddział księdza Brzóski', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 3, ''), (1497, 69, 'Jerzy Paweł', 'Gieorgic (red.)', '', '2005', 'Konserwatyzm na Podlasiu', '', '', 'Białystok', '', '1', '5', 3, ''), (1498, 69, 'Irena', 'Głowacka', '', '2003', 'Rozstania i powroty', '', '', 'Lubartów', '', '1', '5', 3, ''), (1499, 69, 'Urszula', 'Głowacka-Maksymiuk (red.)', 'Grzegorz Welik (red.)', '2002', 'Źródła do dziejów regionu. I Siedlecka Sesja Archiwalna', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1500, 69, 'Józef', 'Geresz', '', '1994', 'Unitów podlaskich droga do świętości', '', '', 'Biała Podlaska', '', '1', '5', 3, ''), (1501, 69, 'Stanisław', 'Góra', '', '1978', 'Partyzantka na Podlasiu: 1863-1864', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 3, ''), (1502, 69, 'Jerzy', 'Hawryluk', '', '2000', 'Podlasze. Śladami ruskiej przeszłości', '', '', 'Bielsk Podlaski', '', '1', '5', 3, ''), (1503, 69, 'Jerzy', 'Hawryluk', '', '1999', 'Kraje ruskie Bielsk, Mielnik, Drohiczyn. Rusini-Ukraińcy na Podlaszu - fakty i kontrowersje', '', '', 'Kraków', '', '1', '5', 3, ''), (1504, 69, 'Edward', 'Jasiński (red.)', '', '1996', 'Rok 1939 [tysiąc dziewięćset trzydziesty dziewiąty] na Podlasiu', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1505, 69, 'Aleksander', 'Jabłonowski', '', '1908', 'Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 6 cz. 1, Podlasie (województwo)', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 3, ''), (1506, 69, 'Aleksander', 'Jabłonowski', '', '1909', 'Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 6 cz. 2, Podlasie (województwo)', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 3, ''), (1507, 69, 'Aleksander', 'Jabłonowski', '', '1910', 'Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 6 cz. 3, Podlasie (województwo)', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 3, ''), (1508, 69, 'Antoni', 'Jodłowski', '', '2000', 'Dzieje obiektów zabytkowych z wybranych miejscowości północno-wschodniej części woj. lubelskiego', '', '', 'Biała Podlaska', '', '1', '5', 3, ''), (1509, 69, 'Szczepan', 'Kalinowski', '', '2002', 'Szlakiem Legionów po Podlasiu', '', '', 'Biała Podlaska', '', '1', '5', 3, ''), (1510, 69, 'Andrzej', 'Kempisty (red.)', 'Stefan Karol Kozłowski (red.)', '1975', 'Badania archeologiczne na Mazowszu i Podlasiu. Materiały z archeologicznej sesji naukowej, Płock 10-11 maja 1969 r.', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 3, ''), (1511, 69, 'Arkadiusz', 'Kołodziejczyk', '', '1997', 'Szkice z dziejów prasy podlaskiej', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1512, 69, 'Arkadiusz', 'Kołodziejczyk (red.)', 'Zbigniew Gnat-Wieteski (red.)', '2006', 'Przeciw narzuconej władzy. Podziemie niepodległościowe w Garwolińskiem, na Południowym Podlasiu i Wschodnim Mazowszu w latach 1944-1951: materiały sesji zorganizowanej 17 września 2005 roku w Garwolin', '', '', 'Garwolin', '', '1', '5', 3, ''), (1513, 69, 'Arkadiusz', 'Kołodziejczyk (red.)', 'Zbigniew Todorski (red.)', '1999', 'Strażacy Podlasia w walce o niepodległość w 1918 roku: 80 lat Ochotniczej Straży Pożarnej w Kotuniu', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1514, 69, 'Sławomir', 'Kordaczuk', '', '2005', 'Cegiełki historii Polski: opowieści wojenne z Podlasia i Mazowsza', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1515, 69, 'Sławomir', 'Kordaczuk (red.)', '', '2006', 'Dziedzictwo duchowe i materialne szlachty podlaskiej od XIX wieku do III Rzeczypospolitej', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1516, 69, 'Sławomir', 'Kordaczuk', '', '2004', 'Próby niemieckiej broni V-1 i V-2 na Podlasiu wiosną 1944 roku', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1517, 69, 'Sławomir', 'Kordaczuk (red.)', '', '2004', 'Szlachta podlaska od połowy XIX wieku do III Rzeczypospolitej', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1518, 69, 'Albin', 'Koprukowniak', '', '2005', 'Ziemiaństwo Lubelszczyzny i Podlasia w XIX i XX wieku: wybór prac z lat 1974-2005 wydany na jubileusz 75-lecia urodzin autora', '', '', 'Lublin', '', '1', '5', 3, ''), (1519, 69, 'Piotr', 'Kosobudzki', '', '1997', 'Przez druty, kraty i kajdany. Wspomnienia partyzanta NSZ', '', '', 'Wrocław', '', '1', '5', 3, ''), (1520, 69, 'Edward', 'Kospath-Pawłowski', 'Henryk Mierzwiński', '1997', 'Groby wojenne na Podlasiu', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1521, 69, 'Zygmunt', 'Kosztyła (red.)', '', '1986', 'Z dziejów wojskowych ziem północno-wschodnich Polski', '', '', 'Białystok', '', '1', '5', 3, ''), (1522, 69, 'Elżbieta', 'Kowalczyk', '', '2003', 'Dzieje granicy mazowiecko-krzyżackiej (między Drwęcą a Pisą)', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 3, ''), (1523, 69, 'Tadeusz', 'Krawczak', '', '1992', 'Kształtowanie świadomości narodowej wśród ludności wiejskiej Podlasia w latach 1863-1918', '', '', 'Biała Podlaska', '', '1', '5', 3, ''), (1524, 69, 'Tadeusz', 'Krawczak', '', '1993', 'W szlacheckim zaścianku', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 3, ''), (1525, 69, 'Tadeusz', 'Krawczak (red.)', '', '1994', 'Zanim wróciła Polska: martyrologium ludności unickiej na Podlasiu w latach 1866-1905 w świetle wspomnień', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 3, ''), (1526, 69, 'Stefan Krzysztof', 'Kuczyński (red.)', '', '1991', 'Drobna szlachta podlaska w XVI-XIX wieku. Materiały sympozjum w Hołnach Mejera (26-27 maja 1989 roku)', '', '', 'Białystok', '', '1', '5', 3, ''), (1527, 69, 'Jerzy', 'Kuźmiuk (red.)', '', '2001', 'Dziedzictwo kulturowe pogranicza podlaskiego: Białystok, Puńsk, Narewka, Hajnówka. Materiały pokonferencyjne 24-26 września 2001 r.', '', '', 'Białystok', '', '1', '5', 2, ''), (1528, 69, 'Anna', 'Laszuk', '', '1999', 'Ludność województwa podlaskiego w drugiej połowie XVII wieku', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 3, ''), (1529, 69, 'Stanisława', 'Lewandowska', '', '2003', 'Nadbużańskiego Podlasia okupacyjny dzień powszedni: 1939-1944', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 0, ''), (1530, 69, 'Stanisława', 'Lewandowska', '', '1976', 'Ruch oporu na Podlasiu: 1939-1944', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 3, ''), (1531, 69, 'Szczepan', 'Lewicki', '', '1997', 'O męczeństwie podlaskich unitów. Opowiadanie wspomnieniowe', '', '', 'Supraśl', '', '1', '5', 3, ''), (1532, 69, 'Tadeusz', 'Łazowski (red.)', '', '2002', 'Z Syberii na Podlasie. Wspomnienia', '', '', 'Biała Podlaska', '', '1', '5', 3, ''), (1533, 69, 'Maciej', 'Maliszewski', 'Grzegorz Welik', '1992', 'Unici podlascy. Przewodnik historyczny', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1534, 69, 'Józef', 'Maroszek', '', '2005', 'Pogranicze Litwy i Korony w planach króla Zygmunta Augusta: z historii dziejów realizacji myśli monarszej między Niemnem a Narwią', '', '', 'Białystok', '', '1', '5', 3, ''), (1535, 69, 'Józef', 'Maroszek (red.)', '', '1995', 'Klasztory Podlasia. Źródła kultury i świadomości narodowej', '', '', 'Białystok', '', '1', '5', 3, ''), (1536, 69, 'Józef', 'Maroszek (red.)', 'Piotr Olędzki (red.), Waldemar Franciszek Wilczewski (red.)', '1998', 'Pamięć fundatora : świątynie - mauzolea w krajobrazie kulturowym Podlasia', '', '', 'Białystok', '', '1', '5', 3, ''), (1537, 69, 'Piotr', 'Matusak', '', '1996', 'Podlasiacy w Katyniu', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1538, 69, 'Józef', 'Maroszek', 'Ewa Rogalewska', '1994', 'Dwór i rezydencja ziemiańska w krajobrazie kulturowym Podlasia', '', '', 'Białystok', '', '1', '5', 3, ''), (1539, 69, 'Tadeusz', 'Mencel', '', '1963', 'Walenty Lewandowski i początki Powstania Styczniowego na Podlasiu', '', '', 'Lublin', '', '1', '5', 3, ''), (1540, 69, 'Tadeusz', 'Miller', '', '1992', 'Podlasie jakiego nie znamy', '', '', 'Bielsk Podlaski', '', '1', '5', 3, ''), (1541, 69, 'Henryk', 'Mierzwiński', '', '1992', 'Południowe Podlasie w okresie Sejmu Czteroletniego i Konstytucji 3 Maja', '', '', 'Biała Podlaska', '', '1', '5', 3, ''), (1542, 69, 'Henryk', 'Mierzwiński (red.)', '', '1991', 'Rok 1920 na Podlasiu. Materiały z sesji popularno-naukowej zorganizowanej 10.XI.1990 r. w Białej Podlaskiej', '', '', 'Biała Podlaska', '', '1', '5', 3, ''), (1543, 69, 'Kazimierz', 'Musianowicz', '', '1955', 'Przyczynki do osadnictwa mazowieckiego na Podlasiu w XII-XIII wieku', 'Światowit, t. XXI, nr 7', '', '', 's. 9-11', '1', '5', 3, ''), (1544, 69, 'Kazimierz', 'Musianowicz', '', '1966', 'Ślady osadnictwa z VI-VIII wieku w Drohiczynie, pow. Siematycze', 'Wiadomości Archeologiczne, t. XXXII, z. 1-2', '', '', 's. 31-52', '1', '5', 3, ''), (1545, 69, 'Władysław', 'Monkiewicz', '', '1979', 'Białystok i okolice', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 3, ''), (1546, 69, 'Jan', 'Nałęcz', '', '1918', 'Ziemia Chełmska i Podlasie', '', '', 'Zamość', '', '1', '5', 3, ''), (1547, 69, 'Eugeniusz', 'Niebelski', '', '1995', 'Na Bóg żywy, Bracia, nie zasypiajmy sprawy! Rzecz o ks. Stanisławie Brzósce (1834-1865)', '', '', 'Lublin', '', '1', '5', 3, ''), (1548, 69, 'Eugeniusz', 'Niebelski', '', '1993', 'Zmierzch powstania styczniowego w Lubelskiem i na Podlasiu (1864-1872)', '', '', 'Lublin', '', '1', '5', 3, ''), (1549, 69, 'Zdzisław', 'Oziembło (red.)', '', '1999', 'Wierni Bogu i Ojczyźnie', '', '', 'Biała Podlaska', '', '1', '5', 3, ''), (1550, 69, 'Felicjan', 'Paluszkiewicz', '', '1978', 'Podlasiacy', '', '', 'Rzym', '', '1', '5', 3, ''), (1551, 69, 'Kazimierz', 'Pindl (red.)', '', '2003', 'Podlasie w działaniach wojennych we wrześniu 1939 roku', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1552, 69, 'Kazimierz', 'Pindl (red.)', 'Arkadiusz Kołodziejczyk (red.)', '1998', 'Związek Walki Zbrojnej - Armia Krajowa na Podlasiu', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1553, 69, 'Janusz', 'Sekuła (red.)', '', '1997', 'Intelektualiści rodem z Podlasia', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1554, 69, 'Jerzy', 'Skowronek', '', '1986', 'Powstanie styczniowe na Podlasiu', '', '', 'Biała Podlaska', '', '1', '5', 3, ''), (1555, 69, 'Jerzy', 'Skowronek (red.)', 'Urszula Maksymiuk (red.)', '1996', 'Martyrologia Unitów Podlaskich w świetle najnowszych badań naukowych', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1556, 69, 'Dariusz', 'Smolarek', '', '2005', 'Władze komunistyczne wobec opozycji na południowym Podlasiu w latach 1944-1947', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1557, 69, 'Jerzy', 'Sroka', '', '1995', '9 [Dziewiąta] Podlaska Dywizja Piechoty Armii Krajowej', '', '', 'Biała Podlaska', '', '1', '5', 3, ''), (1558, 69, 'Maria', 'Starnawska (red.)', '', '2004', 'Między Polską a Rusią', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1559, 69, 'Franciszek', 'Stopniak', '', '1975', 'Kościół na Lubelszczyźnie i Podlasiu na przełomie XIX i XX wieku', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 3, ''), (1560, 69, 'Tomasz', 'Strzembosz (red.)', '', '1993', 'Armia Krajowa na środkowej i południowej Lubelszczyźnie i Podlasiu. Materiały sesji naukowej, KUL 24-25 IX 1985 r.', '', '', 'Lublin', '', '1', '5', 3, ''), (1561, 69, 'Bogdan', 'Suchta', '', '1994', 'Akcja Miecza i Pługa na Bauzug w Borkach Siedleckich: 21.IV.1994 r.', '', '', 'Sokołów Podlaski', '', '1', '5', 3, ''), (1562, 69, 'Zbigniew', 'Szczepańczuk', '', '1990', 'Zabytkowe kamienie z wykuciami na terenie diecezji Siedleckiej czyli Podlaskiej', '', '', 'Świdnica', '', '1', '5', 3, ''), (1563, 69, 'Józef', 'Śliwiński (red.)', '', '2002', 'Szkice z dziejów kolonizacji Podlasia i Grodzieńszczyzny od XIV do XVI wieku. Prace ofiarowane profesorowi Antoniemu Czacharowskiemu w siedemdziesięciolecie urodzin i czterdziestopięciolecie pracy nau', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '5', 3, ''), (1564, 69, 'Józef', 'Śliwiński (red.)', '', '2005', 'Szkice z dziejów społeczno-gospodarczych Podlasia i Grodzieńszczyzny od XV do XVI wieku', '', '', 'Olsztyn', '', '1', '5', 3, ''), (1565, 69, 'Andrzej', 'Wyrobisz (red.)', '', '1981', 'Studia nad społeczeństwem i gospodarką Podlasia w XVI-XVIII w.', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 3, ''), (1566, 69, 'Witold', 'Tatarczyk', '', '1999', 'Opowieść historyczna o Podlasiu', '', '', 'Hajnówka', '', '1', '5', 3, ''), (1567, 69, 'Józef', 'Tomczyk', '', '1992', 'Przywódcy powstania styczniowego w lubelskiem i na Podlasiu: Leon Frankowski, ks. Stanisław Brzóska', '', '', 'Lublin', '', '1', '5', 3, ''), (1568, 69, 'Jerzy', 'Topolski', 'Jerzy Wiśniewski (red.)', '1999', 'Lustracje województwa podlaskiego 1570 i 1576', '', '', 'Wrocław-Warszawa', '', '1', '5', 3, ''), (1569, 69, 'Jan', 'Warmiński', '', '1998', 'Wybrane zagadnienia z powstania listopadowego 1830-1831 roku: województwo podlaskie; Losy jeńców rosyjskich', '', '', 'Lublin', '', '1', '5', 3, ''), (1570, 69, 'Tadeusz', 'Wasilewski (red.)', 'Tadeusz Krawczuk (red.)', '1990', 'Z nieznanej przeszłości Białej i Podlasia', '', '', 'Biała Podlaska', '', '1', '5', 3, ''), (1571, 69, 'Władysław', 'Ważniewski (red.)', '', '1997', 'Podlasie w czasie II wojny światowej', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1572, 69, 'Grzegorz', 'Welik (red.)', '', '2006', 'Szlachta i ziemiaństwo na Mazowszu i Podlasiu w XIX-XX w.', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1573, 69, 'Henryk', 'Wiercieński', '', '1918', 'Głos Ziemi Chełmskiej i Podlasia', '', '', 'Lublin', '', '1', '5', 3, ''), (1574, 69, 'Janusz', 'Wojtasik (red.)', '', '1997', 'Powstanie 1794 roku i tradycje kościuszkowskie na Podlasiu', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1575, 69, 'Aleksander', 'Buczyński', '', '2006', 'Podlasie na rowerze', '', '', 'Bielsko-Biała', '', '1', '5', 2, ''), (1576, 69, 'Rafał', 'Dmowski, Marek Harasimiuk', '', '2006', 'Motocyklem po Warmii, Mazurach, Podlasiu i Suwalszczyźnie', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 2, ''), (1577, 69, 'Tadeusz', 'Glinka (red.)', '', '1997', 'Podlasie. Przewodnik', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 2, ''), (1578, 69, 'Marek', 'Waśkiel', '', '1994', 'Nadbużańskie Podlasie: przewodnik po znakowanych szlakach pieszych województwa białostockiego', '', '', 'Białystok', '', '1', '5', 2, ''), (1579, 69, 'Stanisław', 'Jadczak', '', '1986', 'Śladami Tatarów na Podlasiu', '', '', 'Lublin', '', '1', '5', 3, ''), (1580, 69, 'Tadeusz', 'Kamiński', '', '1976', 'Podlasie Zachodnie', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 3, ''), (1581, 69, 'Lech', 'Nowacki', '', '2004', 'Śladami kolonizacji wielkiej puszczy. Przewodnik dla ciebie', '', '', 'Białowieża', '', '1', '5', 3, ''), (1582, 69, 'Zofia', 'Siewak-Sojka (red.)', '', '2006', 'Suwalszczyzna i Podlasie', '', '', 'Bielsko-Biała', '', '1', '5', 3, ''), (1583, 69, 'Stanisław', 'Stolarczyk', '', '1981', 'Nadbużańskie Podlasie', '', '', 'Białystok', '', '1', '5', 3, ''), (1584, 69, 'Marek', 'Śleszyński', 'Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński', '2000', 'Polska północno-wschodnia. Przewodnik kajakowy', '', '', 'Białystok', '', '1', '5', 2, ''), (1585, 69, 'Irena', 'Jaros', '', '2001', 'Gwary opoczyńskie na tle językowego pogranicza Małopolski i Mazowsza', '', '', 'Łódź', '', '3', '21', 1, ''), (1586, 69, 'Witold', 'Taszycki', '', '1961', 'Powstanie i rozwój rzecz typu cielak', 'Rozprawy i studia polonistyczne, t.2', '', 'Wrocław', 's.236-248', '1', '2', 1, ''), (1587, 69, 'Anna', 'Basara', '', '1987', 'Charakterystyka fonetyczna gwar Ostródzkiego, Warmii i Mazur', 'Słownik gwar Ostródzkiego, Warmii i Mazur, t. 1', '', 'Wrocław', 's. 24-31', '1', '7', 1, ''), (1588, 69, 'Jadwiga', 'Chludzińska-Świątecka', '', '1972', 'Budowa słowotwórcza rzeczowników w gwarach Warmii i Mazur', 'Prace Filologiczne, t. XXII', '', '', 's. 159-289', '1', '7', 1, ''), (1589, 69, 'Hubert', 'Górnowicz', '', '1960', 'Uwagi o niektórych hiperpoprawnościach w gwarach północnopolskich', 'Język Polski', '', '', 's. 29-39', '1', '7', 1, ''), (1590, 69, 'Janina', 'Wójtowicz', '', '1956', 'O tzw. kaszubizmach w gwarze Warmii i Mazur', 'Poradnik Językowy', '', '', 's. 145-148', '1', '7', 1, ''), (1591, 69, 'Ks. Piotr', 'Aleksandrowicz', '', '1868', 'Diecezja Siedlecka czyli Podlaska (1818-1868)', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1592, 69, 'J.', 'Antoniewicz', '', '', 'Z problematyki badań osadnictwa wczesnożelaznego na wschodnich Mazurach', 'Roczniki Białostockie, t. II', '', '', 's. 32-41', '1', '7', 3, ''), (1593, 69, 'Franciszek Adam', 'Arciszewski', '', '1928', 'Płońsk-Ciechanów-Mława', '', '', 'Warszawa', '', '1', '1', 3, ''), (1594, 69, 'Marian', 'Chudzyński', '', '1983', 'Wieś południowo-zachodniego Mazowsza 1864-1907', '', '', 'Warszawa', '', '1', '0', 3, ''), (1595, 69, 'Ks. Zenon', 'Czumaj', '', '2006', 'Kościół matka. Dzieje parafii w Kamionnie', '', '', 'Siedlce', '', '1', '0', 3, ''), (1596, 69, 'Wanda', 'Decyk-Zięba', '', '2004', 'Język – Kultura – Historia. Mazowsze wschodnie – Zieleniec i okolice', '', '', 'Toruń', '', '1', '0', 3, ''), (1597, 69, 'Adam', 'Dobroński (red.)', '', '1998', 'Ostrołęka na tle innych miast mazowieckich w XIX i XX w.', '', '', 'Ostrołęka', '', '1', '0', 3, ''), (1598, 69, 'Benon', 'Dymek', '', '1995', 'Mazowsze do 1247 roku: (zarys dziejów)', '', '', 'Warszawa', '', '1', '0', 3, ''), (1599, 69, 'Andrzej', 'Firewicz', '', '2004', 'Sadowne i okolice wczoraj i dziś', '', '', 'Warszawa', '', '1', '0', 3, ''), (1600, 69, 'Zbigniew', 'Gloger', '', '1876', 'Dawna ziemia łomżyńska', '', '', 'Warszawa', '', '1', '0', 1, ''), (1601, 69, 'Ks. Paweł', 'Grzeszek', '', '2005', 'Dzieje parafii św. Antoniego Padewskiego w Ugoszczy w latach 1923-2000', '', '', 'Siedlce', '', '1', '0', 3, ''), (1602, 69, 'R.', 'Jakimowicz', '', '1935', 'Wschodnia granica osadnictwa mazowieckiego w X i XI w. z Jaćwieżą i Rusią i zasięg kolonizacji mazowieckiej na wschodzie', 'Pamiętnik VI Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich, t. I', '', 'Lwów', '', '1', '0', 3, ''), (1603, 69, 'Ryszard', 'Juszkiewicz', '', '1997', 'Działania militarne na Mazowszu Północnym i w korytarzu pomorskim. 1920 rok', '', '', 'Warszawa', '', '1', '2', 3, ''), (1604, 69, 'Ryszard', 'Juszkiewicz', '', '1992', 'Powstanie Styczniowe na Północnym Mazowszu', '', '', 'Warszawa', '', '1', '2', 3, ''), (1605, 69, 'J.', 'Kalaga', '', '1984', 'Badania archeologiczne w okolicach Węgrowa', 'Prace archiwalno-konserwatorskie na terenie województwa siedleckiego, z. 4', '', 'Siedlce', 's. 20-25', '1', '1', 3, ''), (1606, 69, 'Arkadiusz', 'Kołodziejczyk', 'Tadeusz Swata (red.)', '1991', 'Węgrów. Dzieje miasta i okolic w latach 1441-1944', '', '', 'Węgrów', '', '1', '0', 3, ''), (1607, 69, 'Sławomir', 'Kordaczuk', '', '2005', 'Cegiełki historii Polski. Opowieści wojenne z Podlasia i Mazowsza', '', '', 'Siedlce', '', '1', '5', 3, ''), (1608, 69, 'Tomasz', 'Kordala', '', '2006', 'Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe na północnym Mazowszu', '', '', 'Łódź', '', '1', '2', 3, ''), (1609, 69, 'Zygmunt', 'Kosztyła (red.)', '', '1986', 'Z dziejów wojskowych ziem północno-wschodnich Polski. cz. 1', '', '', 'Białystok', '', '1', '5', 3, ''), (1610, 69, 'Beata', 'Możejko', '', '1998', 'Ród Świnków na pograniczu polsko-krzyżackim w Średniowieczu', '', '', 'Gdańsk', '', '1', '2', 3, ''), (1611, 69, 'Józef', 'Milewski', '', '1988', 'Wspomnienia o Mazowszu i mazowieckiej szlachcie', '', '', 'Londyn', '', '1', '0', 3, ''), (1612, 69, 'Jerzy', 'Mycielski (red.)', '', '1907', 'Inwentarz skarbca Konrada i Janusza książąt mazowieckich z r. 1494', '', '', 'Kraków', '', '1', '0', 1, ''), (1613, 69, 'Andrzej', 'Niewęgłowski', '', '1972', 'Mazowsze na przełomie er: przemiany społeczno-demograficzne i gospodarcze', '', '', 'Wrocław', '', '1', '0', 1, ''), (1614, 69, 'Adam', 'Niewęgłowski', '', '1966', 'Z badań nad osadnictwem w okresach późnolateńskim i rzymskim na Mazowszu', '', '', 'Wrocław', '', '1', '0', 3, ''), (1615, 69, 'Józef', 'Okulicz', '', '1975', 'Badania archeologiczne na Mazowszu i Podlasiu', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 3, ''), (1616, 69, 'J.', 'Otrębski', '', '', 'Pochodzenie nazwy Mazowsze', 'Sprawozdania z Prac Naukowych Wydziału Nauk Społecznych PAN, t. VII, nr 2', '', '', 's.96-107', '1', '0', 1, ''), (1617, 69, 'Henryk', 'Paszkiewicz', '', '1907', 'W sprawie zhołdowania Mazowsza przez Kazimierza Wielkiego', '', '', 'Warszawa', '', '1', '0', 3, ''), (1618, 69, 'Henryk', 'Paszkiewicz', '', '1935', 'Z życia politycznego Mazowsza w XIII wieku (rządy Ziemowita Konradowicza)', '', '', 'Warszawa', '', '1', '0', 3, ''), (1619, 69, 'Adolf', 'Pawiński', '', '1886', 'Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 5, Mazowsze', '', '', 'Warszawa', '', '1', '0', 2, ''), (1620, 69, 'S.', 'Pazyra', '', '1959', 'Geneza i rozwój miast mazowieckich', '', '', 'Warszawa', '', '1', '0', 3, ''), (1621, 69, 'S.', 'Pazyra', '', '1967', 'Rola i znaczenie Mazowsza w dziejach Polski', '', '', 'Warszawa', '', '1', '0', 3, ''), (1622, 69, 'S.', 'Pazyra', '', '1974', 'Rola i znaczenie Mazowsza w dziejach Jędrzeja Święcickiego', '', '', 'Warszawa', '', '1', '0', 3, ''), (1623, 69, 'Ks. Zbigniew', 'Rostkowski', '', '2001', 'Kalendarium kościoła i parafii w Starej Wsi', '', '', 'Białystok', '', '1', '0', 3, ''), (1624, 69, 'Stanisław', 'Rospond', '', '1970', 'W sprawie etymologii Mazowsza', 'Język Polski', '', '', 's. 65-67', '1', '0', 1, ''), (1625, 69, 'Marian', 'Rudnicki', '', '1968', 'O rodzimości nazwy Mazowsze', 'Język Polski', '', '', 's. 368-372', '1', '0', 1, ''), (1626, 69, 'S.', 'Russocki', '', '1963', 'Region mazowiecki w Polsce średniowiecznej (dotychczasowe ustalenia, nowe perspektywy i postulaty badawcze)', 'Przegląd Historyczny, z.3', '', '', 's.388-417', '1', '0', 3, ''), (1627, 69, 'S.', 'Russocki', '', '1972', 'Spory o średniowieczne Mazowsze', 'Rocznik Mazowiecki, t. IV', '', '', 's. 217-257', '1', '0', 3, ''), (1628, 69, 'Wiesław', 'Sieradzan', '', '1999', 'Sąsiedztwo mazowiecko-krzyżackie w okresie przemian politycznych w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1411-1466', '', '', 'Toruń', '', '1', '0', 3, ''), (1629, 69, 'Zdzisław', 'Skrok', '', '1980', 'Na tropach archeologicznych tajemnic Mazowsza', '', '', 'Warszawa', '', '1', '0', 3, ''), (1630, 69, 'W.', 'Smoleński', '', '1909', 'Szkice z dziejów szlachty mazowieckiej', '', '', 'Kraków', '', '1', '0', 2, ''), (1631, 69, 'Andrzej', 'Stawarz (red.)', '', '1999', 'Mazowieckie miasteczka na przestrzeni wieków. Wybrane zagadnienia rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturowego', '', '', 'Warszawa', '', '1', '0', 3, ''), (1632, 69, 'Jan', 'Sobczak', '', '1985', 'Walki rewolucyjne w latach 1905-1907 na Mazowszu', '', '', 'Łódź', '', '1', '0', 3, ''), (1633, 69, 'Ryszard', 'Specjalski', '', '2005', 'Mazowsze - Gmina', '', '', 'Włocławek', '', '1', '0', 3, ''), (1634, 69, 'Zenon', 'Strześniewski', '', '1984', 'W Brygadzie Mazowieckiej', '', '', 'Warszawa', '', '1', '0', 3, ''), (1635, 69, 'Tomasz', 'Szczechura', '', '1979', 'Życie i zagłada społeczności żydowskiej w powiecie węgrowskim w latach 1939-1944', 'Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce, nr 1', '', '', 's. 46-64', '1', '0', 3, ''), (1636, 69, 'Bolesław', 'Ulanowski (red.)', '', '1887', 'Dokumenty kujawskie i mazowieckie przeważnie z XIII wieku', '', '', 'Kraków', '', '1', '0', 3, ''), (1637, 69, 'Hubert', 'Wajs', '', '1986', 'Powinności feudalne chłopów na Mazowszu od XIV do początku XVI wieku (w dobrach monarszych i kościelnych)', '', '', 'Wrocław', '', '1', '0', 3, ''), (1638, 69, 'Małgorzata', 'Wilska', '', '1986', 'Książę Janusz Starszy', '', '', 'Warszawa', '', '1', '0', 3, ''), (1639, 69, 'J.', 'Wiśniewski', '', '1989', 'Początek i rozwój osadnictwa w ziemi łomżyńskiej w końcu XIV i XV wieku', 'Studia Łomżyńskie, t. I', '', 'Łomża', '', '1', '0', 3, ''), (1640, 69, 'J.', 'Wiśniewski', '', '1962', 'Rys dziejów osadnictwa na wschodnim Mazowszu', 'Literatura Ludowa, nr 4-6', '', '', 's.11-21', '1', '0', 3, ''), (1641, 69, 'W.', 'Wolff', '', '1988', 'Ziemia łomżyńska w średniowieczu', '', '', 'Łomża', '', '1', '0', 3, ''), (1642, 69, 'Tomasz', 'Chludziński', '', '1966', 'Mazowsze południowo-wschodnie, Podlasie Zachodnie. Przewodnik', '', '', 'Warszawa', '', '1', '0', 2, ''), (1643, 69, 'Paweł', 'Zalewski', 'Patryk Grabski', '2007', 'Mazowsze i północna Małopolska', '', '', 'Warszawa', '', '1', '0', 2, ''), (1644, 69, 'Jan', 'Dąbrowski (red.)', '', '2005', 'Zaczęło się w roku 1945... : to już 60 lat polskiej Ostródy', '', '', 'Ostróda', '', '1', '9', 3, ''), (1645, 69, 'G.', 'Labuda (red.)', '', '1969', 'Historia Pomorza, t. 1', '', '', 'Poznań', '', '2', '19', 3, ''), (1646, 69, 'Z.', 'Guldon', '', '1963', 'Kształtowanie się regionu kujawskiego w XII-XVIII wieku', 'Literatura Ludowa. Kujawy, nr 2-3', '', '', 's. 4-5', '2', '19', 3, ''), (1647, 69, 'Zbigniew', 'Podgórski', '', '1999', 'Region Kujawsko-Pomorski', '', '', 'Warszawa', '', '2', '19', 3, ''), (1648, 69, 'F.', 'Czyżewski', '', '1989', 'Polonizmy w ukraińskich gwarach Pobuża', 'Rozprawy Slawistyczne UMCS, t. 4', '', '', '', '1', '5', 1, ''), (1649, 69, 'F.', 'Czyżewski', '', '2000', 'Kategoria rodzaju gramatycznego rzeczowników w gwarach pogranicza polsko-ukraińskiego na obszarze południowego Podlasia', 'Język polski. Współczesność, historia, red. W. Książek Bryłowa, H. Duda', '', 'Lublin', '', '1', '5', 1, ''), (1650, 69, 'G.', 'Grygoruk', '', '1995', 'Zjawiska językowe w gwarze Bud pod Białowieżą', 'Studia nad polszczyzną kresową, t. 8', '', 'Wrocław', '', '1', '5', 1, ''), (1651, 69, 'B.', 'Janiak', '', '2004', 'Pogranicze językowe polsko-wschodniosłowiańskie', '', '', 'Łódź', '', '1', '5', 1, ''), (1652, 69, 'Bronisław', 'Janiak', '', '1995', 'Polsko-ukraińskie związki językowe na przykładzie Niemirowa nad Bugiem. Fonetyka. Fonologia. Słownictwo', '', '', 'Łódź', '', '1', '5', 1, ''), (1653, 69, 'Bronisław', 'Janiak', '', '1986', 'Teksty gwarowe z Niemirowa, Studia nad polszczyzną kresową, t. 4', '', '', 'Wrocław', '', '1', '5', 1, ''), (1654, 69, 'Janusz', 'Rieger (red.)', '', '2002', 'Język mniejszości w otoczeniu obcym', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 1, ''), (1655, 69, 'M.', 'Kondratiuk', '', '1974', 'Nazwy miejscowe południowo-wschodniej Białostocczyzny', '', '', 'Wrocław', '', '1', '5', 1, ''), (1656, 69, 'M.', 'Kondratiuk', '', '2000', 'Przykłady zapożyczeń w gwarach polsko-białorusko-ukraińskiego pogranicza', '', '', 'Białystok', '', '1', '5', 1, ''), (1657, 69, 'E.', 'Wolnicz-Pawłowska (red.)', 'W. Szulowska', '2000', 'Kontakty językowe polszczyzny na pograniczu wschodnim. Prace ofiarowane Profesorowi Januszowi Riegerowi', '', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 1, ''), (1658, 69, 'M.', 'Krasowska', '', '1989', 'Jak gromadzi się materiały gwarowe na Mazowszu i Podlasiu', 'Poradnik Językowy', '', '', 's. 117-125', '1', '5', 1, ''), (1659, 69, 'W.', 'Kuraszkiewicz', '', '1963', 'Ukraińska dyspalatalizacja w gwarach podlaskich', 'Z polskich studiów slawistycznych', '', '', '', '1', '5', 1, ''), (1660, 69, 'W.', 'Kuraszkiewicz', '', '1950', 'Mazurzenie w ruskiej gwarze pod Siemiatyczami', 'Biuletyn PTJ', '', 'Wrocław-Warszawa', '', '1', '5', 1, ''), (1661, 69, 'W.', 'Kuraszkiewicz', '', '1938', 'Najważniejsze zjawiska językowe ruskie w gwarach między Bugiem a Narwią', 'Sprawozdania Komisji Językowej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego', '', '', '', '1', '5', 1, ''), (1662, 69, 'W.', 'Kuraszkiewicz', '', '1985', 'Najważniejsze zjawiska białoruskie w gwarach między Bugiem i Narwią', 'Ruthenica', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 1, ''), (1663, 69, 'W.', 'kuraszkiewicz', '', '1985', 'Szkic mazurzącej ruskiej gwary wsi Zajęczniki na wschód od Drohiczyna', 'Ruthenica', '', 'Warszawa', '', '1', '5', 1, ''), (1664, 69, 'Z.', 'Leszczyński', '', '', 'Leksykalne zbieżności gwar Białorusi i Polski', 'Rocznik Slawistyczny, t. XXXI, cz. 1', '', '', '', '1', '5', 1, ''), (1665, 69, 'M.', 'Łesiów', '', '1994', 'Gwary ukraińskie między Bugiem i Narwią', 'Białostocki Przegląd Kresowy', '', '', '', '1', '5', 1, ''), (1666, 69, 'J. F.', 'Nosowicz (red.)', '', '1994', 'Polsko-wschodniosłowiańskie kontakty językowe i kulturowe w badaniach lingwistycznych', '', '', 'Białystok', '', '1', '5', 1, ''), (1667, 69, 'Barbara', 'Bartnicka (red.)', '', '1993', 'Polszczyzna Mazowsza i Podlasia', '', '', 'Łomża-Warszawa', '', '1', '5', 1, ''), (1668, 69, 'Halina', 'Pelcowa', '', '1994', 'Głos w dyskusji nad gwarami przejściowymi i mieszanymi wschodniej Polski', 'Studia nad polszczyzną kresową, t. 7', '', '', '', '1', '5', 1, ''), (1669, 69, 'Janusz', 'Rieger', '', '1993', 'Kontakty polsko-ukraińskie i polsko-białoruskie', 'Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński', '', 'Wrocław', 's. 514-519', '1', '5', 1, ''), (1670, 69, 'E.', 'Smułkowa', '', '1968', 'Słownictwo z zakresu uprawy roli w gwarach wschodniosłowiańskich Białostocczyzny na tle wschodniosłowiańskim', '', '', 'Wrocław - Warszawa', '', '1', '5', 1, ''), (1671, 69, 'J.', 'Tokarski', '', '1964', 'Gwara Serpelic. Fonetyka. Fleksja', '', '', 'Wrocław - Warszawa', '', '1', '5', 1, ''), (1672, 69, 'F.', 'Czyżewski (red.)', 'H. Arkuszyn (red.)', '2001', 'Ukraińskie i polskie gwary pogranicza', '', '', 'Lublin-Łuck', '', '1', '5', 1, ''), (1673, 69, 'Aleksander', 'Jackowski', '', '2007', 'Polska sztuka ludowa', '', '', 'Warszawa', '', '2', '16', 2, ''), (1674, 69, 'Urszula', 'Lewandowska (red.)', 'Anna Witak (red.)', '2004', 'Polskie stroje ludowe', '', '', 'Warszawa', '', '2', '16', 2, ''), (1675, 69, 'Ewa', 'Gumińska (red.)', '', '2005', 'Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne', '', '', 'Warszawa', '', '2', '16', 2, ''), (1676, 69, 'M. i Z.', 'Hoffowie', '', '1973', 'Przez krainy Pojezierza Pomorskiego', '', '', 'Warszawa', '', '2', '16', 3, ''), (1677, 69, 'Janusz', 'Umiński', '', '1991', 'Pojezierze Krajeńskie', '', '', 'Warszawa', '', '2', '16', 3, ''), (1678, 69, 'Grzegorz', 'Ziółkowski', 'Jolanta Dylawerska', '2004', 'Przyroda Krajny Złotowskiej', '', '', '', '', '2', '16', 3, ''), (1679, 69, 'Gerard ,', 'Labuda (red.)', '', '1969-93', 'Historia Pomorza, t. 1-3', '', '', 'Poznań', '', '2', '16', 3, ''), (1680, 69, 'K.', 'Ślaski', '', '', 'Granica wielkopolsko-pomorska w okresie wczesnego feudalizmu, PZ 1954, nr 1-2', '', '', '', '', '2', '16', 3, ''), (1681, 69, 'P.', 'Szafran', '', '1961', 'Osadnictwo historycznej Krajny w XVI-XVIII wieku (1511-1772)', '', '', 'Gdańsk', '', '2', '16', 3, ''), (1682, 69, 'H.', 'Zieliński', '', '1949', 'Polacy i polskość Ziemi Złotowskiej', '', '', 'Poznań', '', '2', '16', 3, ''), (1683, 69, 'Stanisław', 'Bąk', '', '1971', 'O nowy podział dialektów śląskich', 'Slavia Occidentalis, 28#4_29', '', '', 's. 4-14', '4', '38', 1, ''), (1684, 69, 'Stanisław', 'Rospond', '', '1970', 'Polszczyzna śląska', '', '', 'Wrocław-Warszawa-Kraków', 's. 60', '4', '38', 1, ''), (1685, 69, 'Joachim', 'Bahlcke i in.', 'tłum. M. Misiorny i Z. Rybicka', '2001', 'Śląsk i Ślązacy', '', '', 'Warszawa', 's. 23', '4', '38', 3, ''), (1686, 69, 'Marek', 'Czapliński', 'Elżbieta Kaszuba, Gabriela Wąs, Rościsław Żerelik', '2002', 'Historia Śląska', '', '', 'Wrocław', '', '4', '38', 3, ''), (1687, 69, 'Józef', 'Kokot', '', '1973', 'Problemy narodowościowe na Śląsku od X do XX wieku', '', '', 'Opole', '', '4', '38', 3, ''), (1688, 69, 'Jan', 'Kopiec', '', '1991', 'Dzieje Kościoła katolickiego na Śląsku Opolskim', '', '', 'Opole', '', '4', '38', 3, ''), (1689, 69, 'Zbigniew', 'Makieła', '', '1999', 'Górny Śląsk', '', '', 'Warszawa', '', '4', '38', 3, ''), (1690, 69, 'Jerzy', 'Rajman', '', '1998', 'Pogranicze śląsko-małopolskie w średniowieczu', '', '', 'Kraków', 's. 38-39', '4', '38', 3, ''), (1691, 69, 'A.', 'Dygacz', '', '1995', 'Śląskie pieśni ludowe. Wybór źródeł i opracowanie', '', '', 'Katowice', '', '4', '38', 2, ''), (1692, 69, 'J.', 'Marcinkowska', 'K. Sobczyńska', '1973', 'Folklor Górnego Śląska', '', '', 'Warszawa', '', '4', '37', 2, ''), (1693, 69, 'B.', 'Bazielich', '', '2001', 'Strój ludowy na Śląsku', '', '', 'Chorzów', '', '4', '38', 2, ''), (1694, 69, 'J.', 'Pośpiech', '', '', 'Zwyczaje i obrzędy doroczne na Śląsku', '', '', 'Opole', '', '4', '38', 2, ''), (1695, 69, 'Dorota', 'Simonides (red.)', '', '1989', 'Folklor Górnego Śląska', '', '', 'Katowice', '', '4', '37', 2, ''), (1696, 69, 'Aldona', 'Skudrzykowa', '', '2001', 'Gwara śląska - świadectwo kultury, narzędzie komunikacji', 'Jolanta Tambor, Krystyna Urban, Olga Wolińska', '', 'Katowice', '', '4', '0', 1, ''), (1697, 69, 'K.', 'Popiołek', '', '1978', 'Historia Śląska', '', '', 'Warszawa', '', '4', '38', 3, ''), (1698, 69, 'Michał', 'Lis', '', '2001', 'Górny Śląsk. Zarys dziejów do połowy XX wieku', '', '', 'Opole', '', '4', '37', 3, ''), (1699, 69, 'Renata', 'Pysiewicz-Jędrusik', 'Andrzej Pustelnik, Beata Konopska', '1998', 'Granice Śląska', '', '', 'Wrocław', '', '4', '37', 3, ''), (1700, 69, 'M.', 'Gerlich', '', '1992', 'Współczesne podziały górnośląskiej zbiorowości regionalnej jako problem etnograficzny', 'Etnografia Polska, nr 1', '', '', '', '4', '37', 2, ''), (1701, 69, 'Dorota', 'Simonides', '', '1995', 'Najpiękniejsze zwyczaje i obrzędy górnośląskie', '', '', 'Katowice', '', '4', '37', 2, ''), (1702, 69, 'B.', 'Krzyżaniak', '', '2001', 'Zwyczaje i obrzędy', 'Folklor Kujaw, red. R. Lange, A. Pawlak, B. Krzyżaniak', '', 'Poznań', 's. 147-261', '2', '19', 2, ''), (1703, 69, 'R.', 'Lange', 'A. Pawlak, B. Krzyżaniak', '2001', 'Folklor Kujaw', '', '', 'Poznań', '', '2', '19', 2, ''), (1704, 69, 'R.', 'Lange', '', '2001', 'Charakterystyka regionu', 'Folklor Kujaw, red. R. Lange, A. Pawlak, B. Krzyżaniak', '', 'Poznań', 's. 7-18', '2', '19', 2, ''); -- -------------------------------------------------------- -- -- Struktura tabeli dla `rightmenu` -- DROP TABLE IF EXISTS `rightmenu`; CREATE TABLE IF NOT EXISTS `rightmenu` ( `id` varchar(60) COLLATE utf8_polish_ci NOT NULL DEFAULT '', `parentid` varchar(60) COLLATE utf8_polish_ci DEFAULT NULL, `name` varchar(250) COLLATE utf8_polish_ci DEFAULT NULL, `sort` int(11) DEFAULT NULL, `content` mediumtext COLLATE utf8_polish_ci, `sensitiveContent` tinyint(4) DEFAULT NULL, `visible` tinyint(4) DEFAULT '1', `deleted` tinyint(4) DEFAULT '0', PRIMARY KEY (`id`) ) ENGINE=InnoDB DEFAULT CHARSET=utf8 COLLATE=utf8_polish_ci; -- -- Zrzut danych tabeli `rightmenu` -- INSERT INTO `rightmenu` (`id`, `parentid`, `name`, `sort`, `content`, `sensitiveContent`, `visible`, `deleted`) VALUES ('adwent', 'obrzedowosc-doroczna', 'Adwent', 10000, '<h1>Adwent</h1>\r\n<p class="autor">Elżbieta Krasnodębska</p>\r\n<p><span> Adwent to czas poprzedzający święta Bożego Narodzenia, a równocześnie rozpoczynający nowy rok kościelny. Jest to okres, w którym obowiązywały zakazy zabaw i tańców, a także noszenia barwnych, odświętnych strojów. W pierwszą niedzielę adwentu czyniono różne wróżby i przepowiednie. Szczególną uwagę zwracano na sny. Wierzono na przykład, że to, co śniło się w pierwszą niedzielę adwentu, było wróżbą na pierwszy kwartał, co w drugą – na drugi itd.</span></p>', 1, 0, 0), ('andrzejki', 'obrzedowosc-doroczna', 'Andrzejki', 20000, '<h1>Andrzejki</h1>\r\n<p class="autor">Elżbieta Krasnodębska</p>\r\n<p><span> </span>Istotną część wieczoru andrzejkowego stanowiły praktyki wróżbiarskie, które dziś mają charakter wyłącznie zabawowy. Powszechnie stosowaną wróżbą było lanie wosku lub ołowiu do naczynia z wodą i po zastygnięciu formy przepowiadanie przyszłości z kształtu cienia rzucanego na ścianę. Do innych popularnych wróżb andrzejkowych należało również m.in. rzucanie trzewikami przez lewe ramię (czubek buta obrócony w kierunku drzwi wróżył zamążpójście), potrząsanie płotem i nasłuchiwanie z której strony pies zaszczeka (zwierzę miało oznajmić kierunek nadejścia przyszłego męża) oraz puszczanie na nalaną do talerza wodę dwóch igiełek lub listków z miru, których zetknięcie oznaczało szybkie wesele.</p>', 1, 0, 0), ('autorzy', 'root', 'Autorzy', 60000, '<h1>Autorzy</h1>\r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2">\r\n <p><span class="small">Oprac. Halina Karaś </span> </p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>ALEK BEŚKA </strong>– <u>Łęczyckie</u> (Dzieje wsi Dobrów, Wieś dziś Dobrów, Teksty gwarowe z Dobrowa), <u>Podhale</u> (z M. Chrząstek: Dzieje wsi Dzianisz, Wieś dziś Dzianisz, Teksty gwarowe z Kościeliska nr 3,7, 8)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>KAROLINA BIELENIN-LENCZOWSKA </strong>– Kultura ludowa a gwary ludowe (z H. Karaś) w części: Podstawy dialektologii, <u>Dialekt wielkopolski</u> (Kultura ludowa), <u>Bory Tucholskie</u><strong> </strong>(Kultura ludowa), <u>Kociewie</u><strong> </strong>(Kultura ludowa z E. Kwapień), <u>Dialekt śląski</u><strong> </strong>(Kultura ludowa), <u>Śląsk południowy</u><strong> </strong>(Kultura ludowa), <u>Dialekt małopolski</u> (Kultura ludowa z E. Kwapień), <u>Żywiecczyzna</u><strong> </strong>(Kultura ludowa), <u>Dialekt mazowiecki</u><strong> </strong>(Kultura ludowa z E. Kwapień), <u>Kurpie</u><strong> </strong>(Kultura ludowa), <u>Spisz</u> (Kultura ludowa)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>AGNIESZKA BIEŃKOWSKA</strong> – <u>Lubelszczyzna zachodnia </u>(Wieś dziś Stare Komaszyce, Dzieje wsi Stare Komaszyce)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>MARIA CICHY </strong>– prezentacja poświęcona kulturze Mazowsza północno-wschodniego (zob. Dialekt mazowiecki // Kultura ludowa)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>MARTA CHRZĄSTEK </strong>– <u>Lubelszczyzna wschodnia</u> (Wieś dziś Niedziałowice, Dzieje wsi Niedziałowice, Teksty gwarowe: Niedziałowice, Słownik gwary wsi Niedziałowice), <u>Podhale</u> (z A. Beśką: Dzieje wsi Dzianisz, Wieś dziś Dzianisz, Teksty gwarowe z Kościeliska nr 3,7)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>STANISŁAW CYGAN </strong>– <u>Kieleckie</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Historia regionu; Dzieje wsi Bieliny, Dzieje wsi Radkowice, Dzieje wsi Bęczków, Dzieje wsi Lasocin; Region dziś, Wieś dziś Bieliny, Wieś dziś Radkowice, Wieś dziś Bęczków, Wieś dziś Lasocin, Gwara regionu: Charakterystyka gwary; Teksty gwarowe: Bieliny, Radkowice, Bęczków, Lasocin; Kultura ludowa; Literatura)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>MAGDALENA DAWID </strong>– <u>Podhale</u> (Teksty gwarowe z Kościeliska nr 4-6)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>WANDA DECYK-ZIĘBA</strong><strong> </strong>– <u>Mazowsze dalsze</u> (Wieś dziś Zieleniec, Dzieje wsi Zieleniec, z M. Kresą - Teksty gwarowe: Zieleniec), <u>Kurpie</u> (Wieś dziś Cięćk, Dzieje wsi Cięćk, z M. Kresą: Teksty gwarowe S. Dobosiewicza - Charcibałda, Cięćk, Kadzidło)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>ALICJA DYL </strong>– <u>Łowickie</u> (współudział w opr. kultury ludowej z E. Kwapień i P. Wysockim)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>AGNIESZKA DYMIŃSKA</strong> – <u>Mazowsze bliższe </u>(Wieś dziś Przewóz, Dzieje wsi Przewóz, Teksty gwarowe - Przewóz)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>JUSTYNA GARCZYŃSKA</strong> – <u>Dialekt mazowiecki</u><strong> </strong>(Zasięg terytorialny i podziały dialektu; Charakterystyka dialektu), <u>Mazowsze bliższe</u><strong> </strong>(Gwara regionu: Charakterystyka gwary; Teksty gwarowe: Drwały, Janówek; Dzieje wsi Drwały, Dzieje wsi Janówek; Wieś dziś Drwały, Wieś dziś Janówek; Literatura), <u>Mazowsze dalsze</u> (Gwara regionu: Charakterystyka gwary; Teksty gwarowe: Borucza, Strachówka, Ruda; Dzieje wsi Strachówka, Dzieje wsi Ruda; Wieś dziś Borucza, Wieś dziś Strachówka), Wieś dziś Ruda), <u>Warmia</u><strong> </strong>(Dzieje wsi Dorotowo, Dzieje wsi Wipsowo, Region dziś, Wieś dziś Dorotowo, Wieś dziś Wipsowo, Gwara regionu: Charakterystyka gwary; Teksty gwarowe: Dorotowo 1, Wipsowo), <u>Ostródzkie</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Gwara regionu: Charakterystyka gwary; Tekst gwarowy: Dłużki), <u>Lubawskie </u>(Wieś dziś Iwanki, Dzieje wsi Iwanki, Tekst gwarowy: Iwanki), <u>Mazury</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Dzieje miasta Biała Piska, Miasto dziś Biała Piska, Dzieje wsi Świdry, Wieś dziś Świdry; Gwara regionu: Charakterystyka gwary; Teksty gwarowe: Biała Piska, Świdry), <u>Pogranicze Mazowsza</u> (Gwara regionu: Charakterystyka gwary; Teksty gwarowe: Słupica, Bartodzieje; Dzieje wsi Słupica, Dzieje wsi Bartodzieje; Wieś dziś Słupica, Wieś dziś Bartodzieje)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>ZBIGNIEW GREŃ </strong>– <u>Śląsk południowy</u><strong> </strong>(Charakterystyka gwary; Teksty gwarowe: Istebna)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>IRENA HARASIMOWICZ </strong>– <u>Krajna</u><strong> </strong>(Historia regionu, Dzieje wsi Rudna; Wieś dziś Rudna; Teksty gwarowe: Rudna; Literatura)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>WERONIKA IWANEK </strong>– <u>Żywiecczyzna</u> (Dzieje wsi Korbielów, Dzieje wsi Złatna, Region dziś, Wieś dziś Korbielów, Wieś dziś Złatna)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>KATARZYNA JARZYNA</strong> – <u>Suwalszczyzna</u> (z E. Kwapień i B. Zawadzką: Kultura ludowa Pojezierza Suwalsko-Augustowskiego)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>ALICJA KACZMAREK I ANNA WOSIAK </strong>– <u>Lubawskie</u> (Geografia regionu, Dzieje wsi Zwiniarz, Wieś dziś Zwiniarz, współudział: Teksty gwarowe)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>HALINA KARAŚ </strong>– redakcja całości, <u>Wprowadzenie</u>, <u>"Podstawy dialektologii"</u> (w tym: Kultura ludowa a gwary z K. Bielenin-Lenczowską), <u>"Leksykon terminów i pojęć dialektologicznych"</u>, <u>Dialekt małopolski</u><strong> </strong>(Zasięg terytorialny i podziały dialektu; Charakterystyka dialektu; Dialekt wczoraj i dziś), <u>Dialekt wielkopolski</u><strong> </strong>(Zasięg terytorialny i podziały dialektu; Charakterystyka dialektu), <u>Nowe dialekty mieszane</u>; <u>Ziemia biecka</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Historia regionu; Dzieje wsi Bugaj, Dzieje wsi Olszyny; Dzieje wsi Sitnica; Region dziś, Wieś dziś Bugaj, Wieś dziś Olszyny, Wieś dziś Sitnica; Gwara regionu: Charakterystyka gwary; Teksty gwarowe: Bugaj, Olszyny, Sitnica; Kultura ludowa; Literatura), <u>Sądecczyzna</u> (Geografia regionu, Dzieje wsi Łososina Górna, Dzieje wsi Młyńczyska; Dzieje wsi Podegrodzie; Region dziś, Wieś dziś Łososina Górna, Wieś dziś Młyńczyska, Wieś dziś Podegrodzie; Gwara regionu: Charakterystyka gwary; wersja rozszerzona: Gwara podegrodzka po półwieczu od badań Eugeniusza Pawłowskiego; Teksty gwarowe: Łososina Górna, Młyńczyska, Podegrodzie; Kultura ludowa; Literatura), <u>Spisz</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Historia regionu, Dzieje wsi Jurgów, Dzieje wsi Niedzica; Region dziś, Wieś dziś Jurgów, Wieś dziś Niedzica, Gwara regionu: Charakterystyka gwary; Teksty gwarowe: Jurgów, Niedzica; Literatura), <u>Żywiecczyzna</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Gwara regionu: Charakterystyka gwary; Teksty gwarowe: Korbielów, Złatna; Literatura), <u>Łowickie</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Dzieje wsi Piaski, Dzieje wsi Urzecze; Wieś dziś Piaski, Wieś dziś Urzecze, Gwara regionu: Charakterystyka gwary; Teksty gwarowe: Boczki, Piaski, Urzecze, Zabostów; Literatura), <u>Kurpie</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Dzieje wsi Charcibałda; Dzieje wsi Dylewo, Dzieje wsi Kadzidło, Wieś dziś Charcibałda, Wieś dziś Dylewo, Wieś dziś Kadzidło; Gwara regionu: Charakterystyka gwary; Teksty gwarowe: Charcibałda, Dylewo, Kadzidło; Literatura), <u>Mazowsze dalsze</u><strong> </strong>(Dzieje wsi Borucza, Dzieje wsi Niećkowo, Wieś dziś Niećkowo, Teksty gwarowe: Niećkowo) <u>Suwalszczyzna</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Historia regionu, Dzieje wsi Jegliniec, Dzieje wsi Potasznia; Region dziś, Wieś dziś Jegliniec, Wieś dziś Potasznia, Gwara regionu: Charakterystyka gwary; wersja rozszerzona: Gwary suwalskie na tle gwar Mazowsza i Kresów północno-wschodnich; Teksty gwarowe: Jegliniec, Potasznia; Literatura), <u>Kociewie</u> (Geografia regionu, Wieś dziś Miłobądz, Wieś dziś Mirotki, Gwara regionu: Charakterystyka gwary; wersja rozszerzona: Stan gwar kociewskich dziś; Teksty gwarowe: Mirotki, opracowanie opowiadania i scenariuszy w gwarze kociewskiej autorstwa Barbary Pawłowskiej; Literatura), <u>Bory Tucholskie</u> (Geografia regionu, Dzieje wsi Klonowo, Region dziś, Wieś dziś Bysław, Wieś dziś Cekcyn, Wieś dziś Klonowo, Gwara regionu: Charakterystyka gwary; wersja rozszerzona: Gwary borowiackie jako typ gwar przejściowych; Teksty gwarowe: Bysław, Cekcyn, Klonowo; Literatura), <u>Krajna</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Teksty gwarowe: Kleszczyna), <u>Ziemia chełmińsko-dobrzyńska</u> (Geografia regionu, Dzieje wsi Czumsk Mały, Dzieje wsi Kucborek; Wieś dziś Czumsk Mały, Wieś dziś Kucborek, Gwara regionu: Charakterystyka gwary; Teksty gwarowe: Czumsk Mały, Kucborek; Literatura), <u>Lasowiacy</u> (Gwara regionu: Charakterystyka gwary - wersja rozszerzona), <u>opracowanie objaśnień terminów w "dymkach"</u>, Literatura do: Mazowsze dalsze, Mazury, Warmia, Ostródzkie, Pogranicze Mazowsza, Śląsk północny, Śląsk środkowy, Śląsk południowy, Lasowiacy, <u>Słowniki gwarowe</u> (wszystkie regiony).</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>JÓZEF KĄŚ </strong>– <u>Orawa</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Historia regionu, Dzieje wsi Podsarnie, Region dziś, Wieś dziś Podsarnie, Gwara regionu: Charakterystyka gwary; Tekst gwarowy: Podsarnie; Literatura), <u>Podhale</u> (Geografia regionu, Historia regionu, Dzieje wsi Bukowina Tatrzańska, Region dziś, Wieś dziś Bukowina Tatrzańska, Gwara regionu: Charakterystyka gwary; Teksty gwarowe: Bukowina)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>ALINA KĘPIŃSKA </strong>– <u>Sieradzkie</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Historia regionu; Dzieje wsi Chojne, Dzieje wsi Woźniki, Dzieje wsi Felicjanów; Region dziś, Wieś dziś Chojne, Wieś dziś Woźniki, Wieś dziś Felicjanów, Gwara regionu: Charakterystyka gwary; Teksty gwarowe: Chojne, Woźniki, Zapusta, Felicjanów; Kultura ludowa; Literatura), <u>Łęczyckie</u> (Geografia regionu, Historia regionu; Dzieje wsi Bogdańczew, Dzieje wsi Tum; Region dziś, Wieś dziś Bogdańczew, Wieś dziś Tum, Gwara regionu: Charakterystyka gwary; Teksty gwarowe: Bogdańczew, Tum; Kultura ludowa; Literatura), <u>Podhale</u><strong> </strong>(Dzieje wsi Dzianisz, Wieś dziś Dzianisz, Teksty gwarowe: Dzianisz), <u>Krakowskie</u> (z A. Liberek: teksty gwarowe - Łuczyce, Sułoszowa)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>JUSTYNA KOBUS </strong>– <u>Wielkopolska środkowa</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Historia regionu; Dzieje wsi Baranówko, Dzieje wsi Łowęcin, Region dziś, Wieś dziś Baranówko, Wieś dziś Łowęcin, Gwara regionu: Charakterystyka gwary (wersja podstawowa), z B. Ossowskim - wersja rozszerzona; Teksty gwarowe: Baranówko; Łowęcin, Literatura), <u>Wielkopolska północna</u> (Geografia regionu, Historia regionu, Region dziś, Dzieje wsi Sienno, Wieś dziś Sienno, Wieś dziś Krzyszczewo, Dzieje wsi Krzyszczewo, Wies dziś Wola Skorzęcka, Dzieje wsi Wola Skorzęcka ,Teksty gwarowe: Sienno, Krzyszczewo, Wola Skorzęcka, Gwara regionu - wersja rozszerzona, Literatura)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>KRZYSZTOF KOWALKOWSKI </strong>- <u>Kociewie</u> (Historia regionu z A. Piotrowską, Dzieje wsi Miłobądz, Dzieje wsi Mirotki, Region dziś z A. Piotrowską) </p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>AGNIESZKA KOZŁOWSKA</strong>, <strong>ALEKSANDRA ZIMMER, KATARZYNA SUCAJTYS</strong>– <u>Lubawskie </u>(Gwara regionu, Literatura, współudział: teksty gwarowe), <strong>MAŁGORZATA MITKA </strong>– Lubawskie (współudział: teksty gwarowe) – pod kierunkiem Piotra Sobotki</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>ELŻBIETA KRASNODĘBSKA</strong> - <u>Dialekt śląski</u> (Śląska kultura ludowa), Śląsk północny (Kultura ludowa), Śląsk środkowy (kultura ludowa)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>ALEKSANDRA KRAWCZYK-WIECZOREK </strong>– <u>Lubelszczyzna wschodnia</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Historia regionu; Dzieje wsi Moniatycze, Dzieje wsi Hutków; Region dziś, Wieś dziś Moniatycze, Wieś dziś Hutków, Gwara regionu: Charakterystyka gwary; Teksty gwarowe: Moniatycze, Hutków; Kultura ludowa; Literatura), <u>Przemyskie</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Historia regionu; Dzieje wsi Kalników, Dzieje wsi Ostrów; Region dziś, Wieś dziś Kalników, Wieś dziś Ostrów, Gwara regionu: Charakterystyka gwary; Teksty gwarowe: Kalników, Ostrów; Kultura ludowa; Literatura), <u>Lubelszczyzna zachodnia</u><strong> </strong>(Dzieje wsi Giełczew, Wieś dziś Giełczew, Dzieje wsi Stare Komaszyce, Wieś dziś Stare Komaszyce, Dzieje wsi Krzczeń, Wieś dziś Krzczeń, Gwara regionu: Charakterystyka gwary; Teksty gwarowe: Giełczew, Stare Komaszyce, z M. Kresą: Krzczeń; Literatura), <u>Kociewie</u> (Teksty gwarowe: Miłobądz)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>MONIKA KRESA </strong>– <u>Podlasie</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Historia regionu; Dzieje wsi Czerwonka, Dzieje wsi Dolistowo Stare, Dzieje wsi Niemirów, Dzieje wsi Śnieżki, Dzieje wsi Gobiaty, Dzieje wsi Gnojno, Dzieje wsi Jasionówka; Region dziś, Wieś dziś Czerwonka, Wieś dziś Dolistowo Stare, Wieś dziś Niemirów, Wieś dziś Śnieżki, Wieś dziś Gobiaty, Wieś dziś Gnojno, Wieś dziś Jasionówka; Gwara regionu: Charakterystyka gwary; Teksty gwarowe: Czerwonka, Dolistowo Stare, Niemirów, Śnieżki;, Gobiaty, Gnojno, Jasionówka, Kultura ludowa; Literatura), <u>Śląsk północny</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Historia regionu z A. Piotrowską, Dzieje wsi Kuniów, Dzieje wsi Polska Nowa Wieś, Dzieje wsi Przysiecz, Region dziś, Wieś dziś Kuniów, Wieś dziś Polska Nowa Wieś, Wieś dziś Przysiecz, Teksty gwarowe: Kuniów, Polska Nowa Wieś, Przysiecz), <u>Śląsk środkowy</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Historia regionu, Dzieje wsi Halemba, Dzieje wsi Kosztowy, Dzieje wsi Wilcza, Dzieje wsi Kryry, Dzieje wsi Cyprzanów, Dzieje wsi Łagiewniki Śląskie; Region dziś, Wieś dziś Halemba, Wieś dziś Kosztowy, Wieś dziś Wilcza, Wieś dziś Kryry, Wieś dziś Cyprzanów, Wieś dziś Łagiewniki Śląskie; Teksty gwarowe: Halemba, Kosztowy, Wilcza, Kryry, Cyprzanow, Łagiewniki Śląskie), <strong> </strong><u>Dialekt mazowiecki</u><strong> </strong>(Dialekt wczoraj i dziś), <u>Mazowsze bliższe</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Historia regionu, Region dziś), <u>Mazowsze dalsze</u> (Geografia regionu, Historia regionu, Region dziś, Dzieje wsi Guzowatka, Wies dziś Guzowatka, Teksty gwarowe: Guzowatka), <u>Kurpie</u><strong> </strong>(Historia regionu, Region dziś, z W. Decyk-Ziębą: Teksty gwarowe S. Dobosiewicza: Charcibałda, Cięćk, Kadzidło), <u>Mazury</u><strong> </strong>(Historia regionu, Region dziś), <u>Warmia</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Historia regionu, Region dziś, Teksty gwarowe: Dorotowo 2, 3, 4, 5), <u>Ostródzkie</u> (Historia regionu, Region dziś), <u>Lubawskie</u><strong> </strong>(Historia regionu, Region dziś), <u>Łowickie</u><strong> </strong>(Historia regionu, Region dziś), <u>Ziemia chełmińsko-dobrzyńska</u><strong> </strong>(Historia regionu, Region dziś), <u>Pogranicze Mazowsza</u> (Geografia regionu, Historia regionu, Region dziś), <u>Wielkopolska zachodnia</u> (Geografia regionu, Historia regionu, Region dziś, Literatura), <u>Wielkopolska południowa</u> (Geografia regionu, Historia regionu, Region dziś), <u>Dialekt wielkopolski</u> (Dialekt wczoraj i dziś), <u>Krajna</u><strong> </strong>(Dzieje wsi Kleszczyna, Wieś dziś Kleszczyna), <u>Kujawy</u> (Region dziś, Dzieje wsi Połajewo, Literatura), <u>Krakowiacy wschodni</u> (Wieś dziś Charsznica, Dzieje wsi Charsznica, Wieś dziś Książ Wielki, Dzieje wsi Książ Wielki, Teksty gwarowe: Charsznica, Książ Wielki), <u>ziemia biecka</u> (Teksty gwarowe: Łużna)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>EWELINA KWAPIEŃ </strong>– <u>Warmia i Mazury</u> (Kultura ludowa), <u>Kujawy</u> (Kultura ludowa), <u>Łowickie</u> (Kultura ludowa przy współudziale P. Wysockiego i A. Dyl), <u>Kociewie</u><strong> </strong>(Kultura ludowa z K. Bielenin-Lenczowską), <u>Dialekt mazowiecki</u> (Kultura ludowa z K. Bielenin-Lenczowską), <u>Dialekt małopolski</u> (Kultura ludowa z K. Bielenin-Lenczowską), <u>Suwalszczyzna</u> (z K. Jarzyną i B. Zawadzką: Kultura ludowa), <u>Lubelszczyzna zachodnia </u>(kultura ludowa)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>AGATA KWAŚNICKA</strong><strong> </strong>– <u>Krakowskie</u> (Gwara regionu: wersja rozszerzona)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>AGATA LIBEREK </strong>- <u>Krakowskie </u>(Wieś dziś Łuczyce, Dzieje wsi Łuczyce, Wieś dziś Sułoszowa, Dzieje wsi Sułoszowa), z A. Kępińską (Teksty gwarowe - Łuczyce, Teksty gwarowe - Sułoszowa), <u>Krakowiacy wschodni</u> (Miasto dziś Proszowice, Dzieje miasta Proszowice), z A. Kępińską (teksty gwarowe - Proszowice), <u>Podhale</u>: z A. Kępińską (Tekst gwarowy - Rabka Zdrój)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>MAGDALENA MAJDAK </strong>– <u>Pogranicza Mazowsza</u> (Kultura ludowa)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>BŁAŻEJ OSOWSKI</strong> – <u>Wielkopolska wschodnia</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Historia regionu; Region dziś, Wieś dziś Spławie, Wieś dziś Golina-Kolonia, Dzieje wsi Golina-Kolonia, Wieś dziś Krępa, Dzieje wsi Krępa, Gwara regionu: Charakterystyka gwary; Teksty gwarowe: Spławie, Golina-Kolonia, Krępa; Literatura), <u>Wielkopolska północna</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Gwara regionu: Charakterystyka gwary), <u>Wielkopolska środkowa</u> (Wieś dziś Lusówko, Dzieje wsi Lusówko, Teksty gwarowe: Lusówko, z J. Kobus: Gwara regionu - wersja rozszerzona)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>BARBARA PAWŁOWSKA </strong>– <u>Kociewie</u>: opowiadanie i dwa scenariusze w gwarze kociewskiej (udostępnione przez Autorkę, opracowane pod względem cech gwarowych przez H. Karaś)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>AGNIESZKA PIOTROWSKA </strong>– <u>Śląsk północny</u><strong> </strong>(Historia regionu z M. Kresą), <u>Śląsk południowy</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Historia regionu, Region dziś, Dzieje wsi Istebna, Wieś dziś Istebna z E. Zegler), <u>Sądecczyzna</u><strong> </strong>(Historia regionu), <u>Żywiecczyzna</u><strong> </strong>(Historia regionu), <u>Kujawy</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Historia regionu), <u>Kociewie</u><strong> </strong>(Historia regionu z K. Kowalkowskim, Region dziś z K. Kowalkowskim), <u>Bory Tucholskie</u> (Historia regionu, Dzieje wsi Bysław, Dzieje wsi Cekcyn), <u>Kujawy </u>- wersja rozszerzona (Geografia regionu, Historia regionu, Gwara regionu, Wieś dziś Osięciny, Dzieje wsi Osięciny, Kultura ludowa, z M. Kresą: Region dziś)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>EWA RODEK </strong>– <u>Krajna </u>(Kultura ludowa), <u>Dialekt wielkopolski</u> (Kultura ludowa - wersja rozszerzona), <u>Wielkopolska północna </u>(Kultura ludowa), <u>Wielkopolska wschodnia </u>(Kultura ludowa), <u>Wielkopolska środkowa</u> (Kultura ludowa), <u>Wielkopolska południowa</u> (Kultura ludowa), <u>Wielkopolska zachodnia</u> (Kultura ludowa), <u>ziemia chełmińsko-dobrzyńska</u> (Kultura ludowa), <u>Bory Tucholskie</u> (Kultura ludowa)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>JERZY SIEROCIUK </strong>– <u>Wielkopolska południowa</u> (Dzieje wsi Bukówiec Górny, Wieś dziś Bukówiec Górny, Gwara regionu: Charakterystyka gwary, Teksty gwarowe: Bukówiec Górny), <u>Wielkopolska zachodnia</u><strong> </strong>(Wieś dziś Dąbrówka Wielkopolska, Gwara regionu: Charakterystyka gwary, Teksty gwarowe: Dąbrówka W.)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>KATARZYNA SORNAT</strong><strong> </strong>– <u>Kołbielszczyzna </u>(Geografia regionu, Historia regionu, Region dziś, Wieś dziś Głupianka, Dzieje wsi Głupianka, Wieś dziś Wola Sufczyńska, Dzieje wsi Wola Sufczyńska, Gwara regionu, Kultura ludowa, Literatura)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>IZABELA STĄPOR </strong>– <u>Lasowiacy</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Historia regionu; Dzieje wsi Dąbrowica, Dzieje wsi Hucina, Dzieje wsi Jamnica, Dzieje wsi Mazury, Dzieje wsi Wola Raniżowska, Dzieje wsi Wola Żarczycka; Region dziś, Wieś dziś Dąbrowica, Wieś dziś Hucina, Wieś dziś Jamnica, Wieś dziś Mazury, Wieś dziś Wola Raniżowska, Wieś dziś Wola Żarczycka, Gwara regionu: Charakterystyka gwary; Teksty gwarowe: Dąbrowica, Hucina, Jamnica, Mazury, Wola Raniżowska, Wola Żarczycka; Kultura ludowa), <u>Krakowiacy wschodni</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Historia regionu; Dzieje wsi Zalipie; Region dziś, Wieś dziś Zalipie, Gwara regionu: Charakterystyka gwary; Teksty gwarowe: Zalipie; Kultura ludowa), <u>Krakowskie</u><strong> </strong>(Geografia regionu, Historia regionu; Dzieje wsi Płazy, Region dziś, Wieś dziś Płazy, Gwara regionu: Charakterystyka gwary; Teksty gwarowe: Płazy; Kultura ludowa; Literatura), <u>Podhale</u> (Kultura ludowa), <u>Orawa</u> (Dzieje wsi Jabłonka, Wieś dziś Jabłonka, Teksty gwarowe: Jabłonka)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>EWA SZTYMELSKA<strong> </strong></strong>– Mazury (Wieś dziś Jeleniowo, Dzieje wsi Jeleniowo, Teksty gwarowe Jeleniowo)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>BARBARA TARAS </strong>– <u>Kujawy</u><strong> </strong>(Wieś dziś Połajewo, Gwara regionu - wersja skrócona, Teksty gwarowe: Połajewo)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>IZABELA WINIARSKA-GÓRSKA </strong>– <u>Dialekt śląski</u><strong> </strong>(Zasięg i podziały dialektu śląskiego, Charakterystyka dialektu śląskiego, Dialekt wczoraj i dziś), <u>Śląsk północny</u> (Gwara regionu: Charakterystyka gwary), <u>Śląsk środkowy</u> (Gwara regionu: Charakterystyka gwary)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>PIOTR WYSOCKI </strong>- <u>Łowickie</u><strong> </strong>(Dzieje wsi Boczki, Dzieje wsi Zabostów, Wieś dziś Boczki, Kultura ludowa z E. Kwapień i A. Dyl) </p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>BEATA ZAWADZKA </strong>– <u>Suwalszczyzna</u> (z E. Kwapień i K. Jarzyną: Kultura ludowa Pojezierza Suwalsko-Augustowskiego)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>EWA ZEGLER </strong>- <u>Śląsk południowy </u>(Wieś dziś Istebna z A. Piotrowską)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><a name="recenzenci" title="recenzenci"></a><strong>RECENZENCI</strong></p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Prof. dr hab. <strong>STANISŁAW DUBISZ<br />\r\n </strong></p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Prof. dr hab. <span style="font-weight: bold;">BARBARA FALIŃSKA</span></p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Prof. dr hab. <strong>HALINA PELCOWA</strong></p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Prof. dr hab. <span style="font-weight: bold;">JANUSZ RIEGER</span></p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><a name="www" title="www"></a><strong>OPRACOWANIE WWW</strong></p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">KRZYSZTOF SIUDZIŃSKI</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Pomoc w publikacji materiałów:</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">ALEKSANDRA ONISZK</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">SZYMON ONISZK</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><a name="mapy" title="mapy"></a><strong>GRAFIKA (MAPY)</strong></p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">ALEKSANDRA KRAWCZYK-WIECZOREK</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">MONIKA KRESA</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">IZABELA STĄPOR</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><a name="eksploratorzy" title="eksploratorzy"></a><strong>EKSPLORATORZY</strong></p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Stanisław Cygan – Kieleckie (Bieliny, Radkowice)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Justyna Garczyńska – Mazowsze dalsze (Borucza, Strachówka)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Weronika Iwanek – Żywiecczyzna (Korbielów, Złatna)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Halina Karaś – Ziemia biecka (Bugaj, Olszyny, Sitnica), Spisz (Jurgów), Mazowsze dalsze (Niećkowo), z I. Stąpor: Orawa (Zubrzyca Górna), z Z. Nowak Lubelszczyzna wschodnia (Hutków) </p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Józef Kąś – Orawa (Podsarnie), Podhale (Bukowina Tatrzańska)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Alina Kępińska – Sieradzkie, Łęczyckie, Podhale (Dzianisz)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Justyna Kobus – Wielkopolska środkowa (Baranówko), Wielkopolska północna (Sienno z B. Osowskim)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Monika Kresa – Śląsk północny (Kuniów, Przysiecz, Polska Nowa Wieś z E. Kurowską)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Zofia Nowak – Lubelszczyzna wschodnia (Hutków) </p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Błażej Osowski – Wielkopolska wschodnia (Spławie), Wielkopolska północna (Sienno z J. Kobus)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Izabela Stąpor – Lasowiacy (Dąbrowica, Hucina, Jamnica, Mazury, Wola Raniżowska, Wola Żarczycka), Krakowiacy wschodni (Zalipie), Krakowskie (Płazy), Spisz (Jurgów), Podhale (nagrania w tekście o kulturze ludowej), Orawa (Jabłonka)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Aldona Rogowska – Śląsk północny (Polska Nowa Wieś – wiersz)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">oraz zespołowo z poszczególnych regionów i wsi:</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><u>pod kierunkiem Justyny Garczyńskiej</u>,:</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Dagna Kruszewska, Małgorzata Nadwadowska – Spisz (Niedzica)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Ewa Mroczkowska (Charcibałda) - Kurpie</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Agnieszka Kucharczuk, Aleksandra Kędzierska, Anna Józefina Czechak (Niemirów) – Podlasie</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Agnieszka Komorowska, Monika Kuśmierek, Wojciech Lenartowicz – Śląsk środkowy (Wilcza)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Kamila Dutkiewicz, Martyna Przedpolewska - Lubelszczyzna zachodnia (Giełczew)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Paweł Wiszomirski – Lubelszczyzna wschodnia (Moniatycze)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">\r\n <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=utf-8">\r\n <meta name="ProgId" content="Word.Document">\r\n <meta name="Generator" content="Microsoft Word 14">\r\n <meta name="Originator" content="Microsoft Word 14">\r\n <link rel="File-List" href="file:///C:\\Users\\Halina\\AppData\\Local\\Temp\\msohtmlclip1\\04\\clip_filelist.xml" /><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n <o:OfficeDocumentSettings>\r\n <o:TargetScreenSize>800x600</o:TargetScreenSize>\r\n </o:OfficeDocumentSettings>\r\n </xml><![endif]-->\r\n <link rel="themeData" href="file:///C:\\Users\\Halina\\AppData\\Local\\Temp\\msohtmlclip1\\04\\clip_themedata.thmx" />\r\n <link rel="colorSchemeMapping" href="file:///C:\\Users\\Halina\\AppData\\Local\\Temp\\msohtmlclip1\\04\\clip_colorschememapping.xml" /><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n <w:WordDocument>\r\n <w:View>Normal</w:View>\r\n <w:Zoom>0</w:Zoom>\r\n <w:TrackMoves />\r\n <w:TrackFormatting />\r\n <w:DoNotShowRevisions />\r\n <w:DoNotPrintRevisions />\r\n <w:DoNotShowMarkup />\r\n <w:DoNotShowComments />\r\n <w:DoNotShowInsertionsAndDeletions />\r\n <w:DoNotShowPropertyChanges />\r\n <w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>\r\n <w:PunctuationKerning />\r\n <w:ValidateAgainstSchemas />\r\n <w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>\r\n <w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>\r\n <w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>\r\n <w:DoNotPromoteQF />\r\n <w:LidThemeOther>PL</w:LidThemeOther>\r\n <w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>\r\n <w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>\r\n <w:Compatibility>\r\n <w:BreakWrappedTables />\r\n <w:SnapToGridInCell />\r\n <w:WrapTextWithPunct />\r\n <w:UseAsianBreakRules />\r\n <w:DontGrowAutofit />\r\n <w:SplitPgBreakAndParaMark />\r\n <w:EnableOpenTypeKerning />\r\n <w:DontFlipMirrorIndents />\r\n <w:OverrideTableStyleHps />\r\n </w:Compatibility>\r\n <w:BrowserLevel>MicrosoftInternetExplorer4</w:BrowserLevel>\r\n <m:mathPr>\r\n <m:mathFont m:val="Cambria Math" />\r\n <m:brkBin m:val="before" />\r\n <m:brkBinSub m:val="--" />\r\n <m:smallFrac m:val="off" />\r\n <m:dispDef />\r\n <m:lMargin m:val="0" />\r\n <m:rMargin m:val="0" />\r\n <m:defJc m:val="centerGroup" />\r\n <m:wrapIndent m:val="1440" />\r\n <m:intLim m:val="subSup" />\r\n <m:naryLim m:val="undOvr" />\r\n </m:mathPr></w:WordDocument>\r\n </xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n <w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"\r\n DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"\r\n LatentStyleCount="267">\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid" />\r\n <w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light List" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading" />\r\n </w:LatentStyles>\r\n </xml><![endif]--><style type="text/css">\r\n<!--\r\n /* Font Definitions */\r\n @font-face\r\n {font-family:Calibri;\r\n panose-1:2 15 5 2 2 2 4 3 2 4;\r\n mso-font-charset:238;\r\n mso-generic-font-family:swiss;\r\n mso-font-pitch:variable;\r\n mso-font-signature:-520092929 1073786111 9 0 415 0;}\r\n /* Style Definitions */\r\n p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal\r\n {mso-style-unhide:no;\r\n mso-style-qformat:yes;\r\n mso-style-parent:"";\r\n margin-top:0cm;\r\n margin-right:0cm;\r\n margin-bottom:10.0pt;\r\n margin-left:0cm;\r\n line-height:115%;\r\n mso-pagination:widow-orphan;\r\n font-size:11.0pt;\r\n font-family:"Calibri","sans-serif";\r\n mso-fareast-font-family:Calibri;\r\n mso-bidi-font-family:"Times New Roman";\r\n mso-fareast-language:EN-US;}\r\n.MsoChpDefault\r\n {mso-style-type:export-only;\r\n mso-default-props:yes;\r\n font-size:10.0pt;\r\n mso-ansi-font-size:10.0pt;\r\n mso-bidi-font-size:10.0pt;\r\n font-family:"Calibri","sans-serif";\r\n mso-ascii-font-family:Calibri;\r\n mso-fareast-font-family:Calibri;\r\n mso-hansi-font-family:Calibri;}\r\n@page WordSection1\r\n {size:612.0pt 792.0pt;\r\n margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt;\r\n mso-header-margin:35.4pt;\r\n mso-footer-margin:35.4pt;\r\n mso-paper-source:0;}\r\ndiv.WordSection1\r\n {page:WordSection1;}\r\n--></style><!--[if gte mso 10]>\r\n <style>\r\n /* Style Definitions */\r\n table.MsoNormalTable\r\n {mso-style-name:Standardowy;\r\n mso-tstyle-rowband-size:0;\r\n mso-tstyle-colband-size:0;\r\n mso-style-noshow:yes;\r\n mso-style-priority:99;\r\n mso-style-parent:"";\r\n mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;\r\n mso-para-margin:0cm;\r\n mso-para-margin-bottom:.0001pt;\r\n mso-pagination:widow-orphan;\r\n font-size:10.0pt;\r\n font-family:"Calibri","sans-serif";\r\n mso-bidi-font-family:"Times New Roman";}\r\n </style>\r\n <![endif]--></meta>\r\n </meta>\r\n </meta>\r\n </meta>\r\n </p>\r\n <p style="margin-bottom: 0pt;" class="MsoNormal"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Magdalena Chudzik, Ewa Glińska, Magdalena Kłosińska, Kinga Michalska- Lubelszczyzna zachodnia (Krzczeń)</span></span><span style="font-family: "Arial","sans-serif";"><o:p></o:p></span>\r\n <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=utf-8">\r\n <meta name="ProgId" content="Word.Document"> \r\n <meta name="Generator" content="Microsoft Word 14">\r\n <meta name="Originator" content="Microsoft Word 14">\r\n <link rel="File-List" href="file:///C:\\Users\\Halina\\AppData\\Local\\Temp\\msohtmlclip1\\05\\clip_filelist.xml" /><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n <o:OfficeDocumentSettings>\r\n <o:TargetScreenSize>800x600</o:TargetScreenSize>\r\n </o:OfficeDocumentSettings>\r\n </xml><![endif]-->\r\n <link rel="themeData" href="file:///C:\\Users\\Halina\\AppData\\Local\\Temp\\msohtmlclip1\\05\\clip_themedata.thmx" />\r\n <link rel="colorSchemeMapping" href="file:///C:\\Users\\Halina\\AppData\\Local\\Temp\\msohtmlclip1\\05\\clip_colorschememapping.xml" /><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n <w:WordDocument>\r\n <w:View>Normal</w:View>\r\n <w:Zoom>0</w:Zoom>\r\n <w:TrackMoves />\r\n <w:TrackFormatting />\r\n <w:DoNotShowRevisions />\r\n <w:DoNotPrintRevisions />\r\n <w:DoNotShowMarkup />\r\n <w:DoNotShowComments />\r\n <w:DoNotShowInsertionsAndDeletions />\r\n <w:DoNotShowPropertyChanges />\r\n <w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>\r\n <w:PunctuationKerning />\r\n <w:ValidateAgainstSchemas />\r\n <w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>\r\n <w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>\r\n <w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>\r\n <w:DoNotPromoteQF />\r\n <w:LidThemeOther>PL</w:LidThemeOther>\r\n <w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>\r\n <w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>\r\n <w:Compatibility>\r\n <w:BreakWrappedTables />\r\n <w:SnapToGridInCell />\r\n <w:WrapTextWithPunct />\r\n <w:UseAsianBreakRules />\r\n <w:DontGrowAutofit />\r\n <w:SplitPgBreakAndParaMark />\r\n <w:EnableOpenTypeKerning />\r\n <w:DontFlipMirrorIndents />\r\n <w:OverrideTableStyleHps />\r\n </w:Compatibility>\r\n <w:BrowserLevel>MicrosoftInternetExplorer4</w:BrowserLevel>\r\n <m:mathPr>\r\n <m:mathFont m:val="Cambria Math" />\r\n <m:brkBin m:val="before" />\r\n <m:brkBinSub m:val="--" />\r\n <m:smallFrac m:val="off" />\r\n <m:dispDef />\r\n <m:lMargin m:val="0" />\r\n <m:rMargin m:val="0" />\r\n <m:defJc m:val="centerGroup" />\r\n <m:wrapIndent m:val="1440" />\r\n <m:intLim m:val="subSup" />\r\n <m:naryLim m:val="undOvr" />\r\n </m:mathPr></w:WordDocument>\r\n </xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n <w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"\r\n DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"\r\n LatentStyleCount="267">\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid" />\r\n <w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light List" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography" />\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading" />\r\n </w:LatentStyles>\r\n </xml><![endif]--><style type="text/css">\r\n<!--\r\n /* Font Definitions */\r\n @font-face\r\n {font-family:Calibri;\r\n panose-1:2 15 5 2 2 2 4 3 2 4;\r\n mso-font-charset:238;\r\n mso-generic-font-family:swiss;\r\n mso-font-pitch:variable;\r\n mso-font-signature:-520092929 1073786111 9 0 415 0;}\r\n /* Style Definitions */\r\n p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal\r\n {mso-style-unhide:no;\r\n mso-style-qformat:yes;\r\n mso-style-parent:"";\r\n margin-top:0cm;\r\n margin-right:0cm;\r\n margin-bottom:10.0pt;\r\n margin-left:0cm;\r\n line-height:115%;\r\n mso-pagination:widow-orphan;\r\n font-size:11.0pt;\r\n font-family:"Calibri","sans-serif";\r\n mso-fareast-font-family:Calibri;\r\n mso-bidi-font-family:"Times New Roman";\r\n mso-fareast-language:EN-US;}\r\n.MsoChpDefault\r\n {mso-style-type:export-only;\r\n mso-default-props:yes;\r\n font-size:10.0pt;\r\n mso-ansi-font-size:10.0pt;\r\n mso-bidi-font-size:10.0pt;\r\n font-family:"Calibri","sans-serif";\r\n mso-ascii-font-family:Calibri;\r\n mso-fareast-font-family:Calibri;\r\n mso-hansi-font-family:Calibri;}\r\n@page WordSection1\r\n {size:612.0pt 792.0pt;\r\n margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt;\r\n mso-header-margin:35.4pt;\r\n mso-footer-margin:35.4pt;\r\n mso-paper-source:0;}\r\ndiv.WordSection1\r\n {page:WordSection1;}\r\n--></style><!--[if gte mso 10]>\r\n <style>\r\n /* Style Definitions */\r\n table.MsoNormalTable\r\n {mso-style-name:Standardowy;\r\n mso-tstyle-rowband-size:0;\r\n mso-tstyle-colband-size:0;\r\n mso-style-noshow:yes;\r\n mso-style-priority:99;\r\n mso-style-parent:"";\r\n mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;\r\n mso-para-margin:0cm;\r\n mso-para-margin-bottom:.0001pt;\r\n mso-pagination:widow-orphan;\r\n font-size:10.0pt;\r\n font-family:"Calibri","sans-serif";\r\n mso-bidi-font-family:"Times New Roman";}\r\n </style>\r\n <![endif]--></meta>\r\n </meta>\r\n </meta>\r\n </meta>\r\n </p>\r\n <p style="margin-bottom: 0pt;" class="MsoNormal"><span style="font-size: 9pt; line-height: 115%; font-family: "Arial","sans-serif";">Agnieszka Bińkowska<o:p></o:p> </span>–<span style="font-size: 9pt; line-height: 115%; font-family: "Arial","sans-serif";"> Lubelszczyzna zachodnia (Stare Komaszyce)</span></p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Joanna Matras, Anna Kłos, Anna Mijas (Łososina Górna), Izabela Piętka, Karolina Szymbor (Młyńczyska), Katarzyna Kalisz (Podegrodzie) – Sądecczyzna (Lachy)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Marta Frączek, Magdalena Lenart, Marta Michalak – Przemyskie</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Miriam Mazur, Krzysztof Cieślik - Przemyskie (Ostrów)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Małgorzata Mikulska i Magdalena Kozłowska (Jegliniec), Urszula Perkowska (Potasznia) – Suwalszczyzna</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Marta Nowakowska i Natalia Rowińska (Bysław, Cekcyn), Katarzyna Antczak i Katarzyna Cackowska (Klonowo) – Bory Tucholskie</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Piotr Dąbrowski, Izabela Bogno, Adrianna Janusz, Tomasz Kupiecki (Miłobądz, Mirotki) – Kociewie</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Marta Osińska i Wioleta Sawicka – Krajna (Rudna)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Julia Pikacz, Anna Godziuk (Biała Piska) – Mazury</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Paweł Ziętara (Drwały), Jakub Wawer, Wioletta Sawicka, Monika Ziuzia, Ewa Budek (Janówek) – Mazowsze bliższe</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Dagmara Dusińska, Jolanta Karaś (Czumsk Mały), Monika Podkościelna, Katarzyna Składanek, Aleksandra Poprzeczko, Michał Krzymowski (Kucborek) – ziemia chełmińsko-dobrzyńska</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><u>pod kierunkiem Haliny Karaś</u>:</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Beata Giełażyn (Dolistowo Stare) – Podlasie</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Magdalena Lisowiec, Izabela Kraszewska – Śląsk południowy (Istebna)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Karol Samsel (Kadzidło), Ewelina Pajka (Dylewo) – Kurpie</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Magdalena Kondratowicz, Karol Kwiatkowski – Pogranicze Mazowsza</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Karolina Kurzydło, Ada Sieńkowska – Warmia</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Alicja Wójcicka i Magdalena Szugiero – Kociewie (Mirotki)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Piotr Wysocki – Łowickie (Boczki), Krajna (Kleszczyna) </p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><u>pod kierunkiem Aliny Kępińskiej i Izabeli Winiarskiej</u>:</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Alek Beśka, Marta Chrząstka, Magdalena Dawid – Podhale (Kościelisko)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><u>pod kierunkiem Piotra Sobotki</u>:</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Alicja Kaczmarek, Anna Wosiak, Agnieszka Kozłowska, Katarzyna Sucajtys, Piotr Sobotka – Lubawskie</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><a name="zapis" title="zapis"></a><strong>ZAPIS TEKSTÓW</strong></p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Weronika Iwanek </p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Jolanta Janusz</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Monika Kresa</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Iwona Konopińska </p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Agnieszka Kozłowska</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Anna Lipka</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Małgorzata Mitka.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Anna Olczak</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Agnieszka Piotrowska</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Izabela Stąpor</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Piotr Wysocki</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Beata Zaluza</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">oraz autorzy opracowań gwarowych</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><a name="bibliografia" title="bibliografia"></a><strong>BIBLIOGRAFIA</strong></p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Justyna Suracka</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Beata Zaluza</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Aleksandra Krawczyk-Wieczorek</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">oraz autorzy opracowań gwar, kultury ludowej, historii i współczesności regionów</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><a name="zdjecia" title="zdjecia"></a><strong>ZDJĘCIA I FILMY</strong></p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Wiktor Antosik – Łowickie (kultura ludowa)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Aleksy Beśka - Podhale</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Karolina Bielenin-Lenczowska – Śląsk i Żywiecczyzna (kultura ludowa)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Sigitas Birgielis – Suwalszczyzna</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Dariusz Budzik – Podhale, Mazowsze dalsze</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Marta Chrząstek – Podhale</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Patrycja Dacko - Przemyskie (Kalników)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Renata Dombrowska – Kociewie</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">ks. A. Dworzycki – Lubelszczyzna wschodnia</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">J. Dybala – Lubelszczyzna zachodnia</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Alicja Dyl – Łowickie (kultura ludowa)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Justyna Garczyńska – ziemia chełmińsko-dobrzyńska, Pogranicze Mazowsza, Mazowsze bliższe, Mazowsze (kultura ludowa), Wielkopolska (kultura ludowa)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Beata Giełażyn – Dolistowo Stare (Podlasie)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Bartłomiej Gołąb – Lubelszczyzna wschodnia (kultura ludowa), Lubelszczyzna zachodnia</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Weronika Iwanek – Żywiecczyzna</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Monika Jamróz – Kieleckie</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Jolanta Janusz – ziemia biecka, Sądecczyzna</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Renata Jujeczka – Podhale</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Alicja Kaczmarek i Anna Wosiek – Lubawskie</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Halina Karaś – ziemia biecka, Sądecczyzna, Spisz, Orawa, Przemyskie, Lubelszczyzna wschodnia, Mazowsze dalsze, Mazury</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Joanna Karłowicz-Budzik – Mazowsze dalsze</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Józef Kąś – Podhale, Orawa</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Alina Kępińska – Sieradzkie, Łęczyckie, Podhale</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Justyna Kobus – Baranówko (Wielkopolska środkowa), Wielkopolska północna</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Agnieszka Komorowska – Wilcza (Śląsk środkowy)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Grażyna Kościelna – Kociewie (Mirotki)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Aleksandra Krawczyk-Wieczorek – Kociewie, Bory Tucholskie, Lubelszczyzna zachodnia, Śląsk południowy</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Katarzyna Kresa - Podlasie</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Monika Kresa- Podlasie, Pogranicze Mazowsza, Mazowsze bliższe, Spisz, Śląsk północny</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Justyna Król – Łowickie (kultura ludowa)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Magdalena Kułak – Podlasie</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Monika Kuśmirek – Wilcza (Śląsk środkowy)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Ewelina Kwapień – Muzeum Etnograficzne w Warszawie, Warmia, Lubelszczyzna wschodnia (kultura ludowa), Mazowsze (kultura ludowa), Łowickie (kultura ludowa)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Maciej Łabudzki – Kociewie, Bory Tucholskie, Krajna, Wielkopolska (kultura ludowa)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Wojciech Lenartowicz – Śląsk środkowy (Wilcza)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Magdalena Majdak – Pogranicze Mazowsza (kultura ludowa)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Sylwester Marchewka - Kurpie</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Agnieszka Nowak – Śląsk środkowy</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Angelika Ojdana – Podhale</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Mieczysław Olender – Charcibałda (Kurpie)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Błażej Osowski – Spławie (Wielkopolska wschodnia)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Ewelina Pajka – Kurpie (Dylewo)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Dorota Pawłowska – Kociewie (Mirotki)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Jan Piotrowski – Mazowsze</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Lidia Postek – Jurgów (Spisz)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Aldona Rogowska – Wielkopolska (kultura ludowa)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Tomasz Sandrzyk – Orawa</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Wojciech Sandrzyk – Orawa</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Julita Sarnowska – Łowickie (kultura ludowa)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Jerzy Sierociuk – Wielkopolska zachodnia i południowa</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Magdalena Skibniewska – Śląsk południowy</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Izabela Stąpor – Lasowiacy (zdjęcia i filmy), Krakowskie, Krakowiacy Wschodni, Podhale (kultura ludowa), Orawa, Spisz, Sądecczyzna, Kurpie, Warmia, Małopolska (kultura ludowa)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Katarzyna Węglicka – Mazowsze bliższe, Mazowsze dalsze, Warmia i Mazury (kultura ludowa), Łowickie, Ostródzkie</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Teresa Wieczorek – Przemyskie</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Paweł Wojtys – Kieleckie</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Elżbieta Wierzbicka-Piotrowska – Mazowsze dalsze</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Agata i Jakub Wolscy – Łowickie (kultura ludowa)</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Piotr Wysocki – Łowickie, Krajna, ziemia chełmińsko-dobrzyńska</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">oraz zdjęcia udostępnione przez Muzeum Śląska Opolskiego, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, Muzeum Etnograficzne we Włocławku (skansen w Kłóbce), Urząd Gminy w Kadzidle, Urząd Gminy w Myszyńcu.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><a name="techniczne" title="techniczne"></a><strong>PRACE TECHNICZNE (M.IN. DŹWIĘKOWA BAZA DANYCH)</strong></p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Justyna Garczyńska</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Irena Harasimowicz</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Weronika Iwanek</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Katarzyna Janikowska</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Jolanta Janusz</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Alina Kępińska</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Justyna Kobus</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Aleksandra Krawczyk-Wieczorek</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Monika Kresa</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Agata Liberek</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Błażej Osowski</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Izabela Stąpor</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Izabela Winiarska-Górska</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><a name="korekta" title="korekta"></a><strong>KOREKTA</strong></p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Halina Karaś</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Monika Kresa</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">(Wersja podstawowa: Halina Karaś, Emilia Tomczyk, Monika Dobek, Katarzyna Foremniak)</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p> </p>', 0, 1, 0), ('bory-tucholskie', 'dialekt-wielkopolski', 'Bory Tucholskie', 80000, '<div class="componentheading">Bory Tucholskie</div>\r\n<table cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" align="center" width="100%" class="contentpane">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="60%" valign="top" colspan="2" class="contentdescription">\r\n <table cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" style="border-width: medium; border-style: none; border-color: -moz-use-text-color; width: 180px; float: left; height: 495px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1"><img height="30" border="0" width="36" src="images/stories/iko_geo.gif" alt="Geografia" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie&l4=bory-tucholskie-geografia-regionu">Geografia regionu</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top"><img height="30" border="0" width="36" src="images/stories/iko_his.gif" alt="Historia regionu" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie&l4=bory-tucholskie-historia-regionu">Historia regionu </a><br />\r\n Dzieje wsi<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie&l4=bory-tucholskie-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-byslaw">Bysław</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie&l4=bory-tucholskie-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-cekcyn">Cekcyn</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie&l4=bory-tucholskie-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-klonowo">Klonowo</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top"><img height="30" border="0" width="36" src="images/stories/iko_dzi.gif" style="vertical-align: top" alt="Region dziś" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie&l4=bory-tucholskie-region-dzis">Region dziś</a> <br />\r\n Wieś dziś<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie&l4=bory-tucholskie-region-dzis&l5=wies-dzis-byslaw">Bysław</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie&l4=bory-tucholskie-region-dzis&l5=wies-dzis-cekcyn">Cekcyn</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie&l4=bory-tucholskie-region-dzis&l5=wies-dzis-klonowo">Klonowo</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top"><img height="30" border="0" width="36" src="images/stories/iko_gwa.gif" alt="Gwara regionu" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie&l4=bory-tucholskie-gwara-regionu-mwr">Gwara regionu </a><br />\r\n Teksty gwarowe<br />\r\n Bysław<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie&l4=bory-tucholskie-gwara-regionu&l5=teksty-byslaw-tekst1">Tekst 1</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie&l4=bory-tucholskie-gwara-regionu&l5=teksty-byslaw-tekst2">Tekst 2</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie&l4=bory-tucholskie-gwara-regionu&l5=teksty-byslaw-tekst3">Tekst 3</a> <br />\r\n Cekcyn<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie&l4=bory-tucholskie-gwara-regionu&l5=teksty-cekcyn-tekst4">Tekst 4</a> <br />\r\n Klonowo<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie&l4=bory-tucholskie-gwara-regionu&l5=teksty-klonowo-tekst5">Tekst 5</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie&l4=bory-tucholskie-gwara-regionu&l5=teksty-klonowo-tekst6">Tekst 6</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie&l4=bory-tucholskie-gwara-regionu&l5=teksty-klonowo-tekst7">Tekst 7</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie&l4=bory-tucholskie-gwara-regionu&l5=teksty-klonowo-tekst8">Tekst 8</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie&l4=bory-tucholskie-gwara-regionu&l5=teksty-klonowo-tekst9">Tekst 9</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1"><img height="30" border="0" width="36" src="images/stories/iko_slo.gif" alt="Słowniki gwarowe" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie&l4=bory-tucholskie-slowniki">Słowniki gwarowe</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><img height="30" border="0" width="36" src="images/stories/iko_kul.gif" alt="Kultura regionu" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie&l4=bory-tucholskie-kultura-ludowa-mwr">Kultura ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><img height="30" border="0" width="36" src="images/stories/iko_lit.gif" alt="Literatura regionu" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie&l4=bory-tucholskie-literatura">Literatura </a><br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td> </td>\r\n <td class="sectiontableentry1">\r\n <p> </p>\r\n <p> </p>\r\n <p> </p>\r\n <p> </p>\r\n <p> </p>\r\n <p> </p>\r\n <p> </p>\r\n <p> </p>\r\n <p> </p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <img height="398" width="440" src="images/stories/reg_bory-tucholskie.gif" alt="Mapa regionu" />\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm">Bory Tucholskie to region zajmujący południowo-wschodni kraniec Pomorza, w pradolinie Wisły. Graniczy z zachodu z Krajną, a ze wschodu z Kociewiem.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm">Nazwa dialektologiczna regionu Bory Tucholskie jest tożsama z określeniem kompleksu leśnego zajmującego znaczną jego część, drugiego co do wielkości w Polsce po Puszczy Białowieskiej. Stosowana jest również jako określenie pewnego regionu kulturowego.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm">Bory Tucholskie jako zespół leśny obejmują dorzecze Wdy (zwanej Czarną Wodą) oraz środkowej i górnej Brdy. Łącznie lasy zajmują obszar 321 tys. ha, rosną na piaskach Równiny Tucholskiej, którą urozmaicają rynny, wydmy i doliny rzek, oraz wchodzą nieco na południową część Pojezierza Kaszubskiego. W Borach znajduje się ponad 900 jezior, do największych należą: Wdzydze, zwane Kaszubskim Morzem, Charzykowskie, Karsińskie, Kruszyńskie, Kałębie i Somińskie, utworzono także sztuczne zbiorniki wodne w Koronowie i Tleniu.</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td width="100%"> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>', 0, 1, 0), ('bory-tucholskie-geografia-regionu', 'bory-tucholskie', 'Geografia regionu', 10000, ' <h1>Geografia regionu </h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_372_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Brda</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/640x480-F7001.jpg" title="Bory Tucholskie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/288x216-F7001.jpg" alt="Bory Tucholskie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/100x75-F7001.jpg" alt="Bory Tucholskie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Brda</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/640x480-F7002.jpg" title="Bory Tucholskie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/288x216-F7002.jpg" alt="Bory Tucholskie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/100x75-F7002.jpg" alt="Bory Tucholskie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Brda</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/640x480-F7003.jpg" title="Bory Tucholskie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/288x216-F7003.jpg" alt="Bory Tucholskie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/100x75-F7003.jpg" alt="Bory Tucholskie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Brda</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/640x480-F7004.jpg" title="Bory Tucholskie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/288x216-F7004.jpg" alt="Bory Tucholskie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/100x75-F7004.jpg" alt="Bory Tucholskie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Brda</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/640x480-F7005.jpg" title="Bory Tucholskie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/288x216-F7005.jpg" alt="Bory Tucholskie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/100x75-F7005.jpg" alt="Bory Tucholskie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Brda</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/640x480-F7006.jpg" title="Bory Tucholskie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/288x216-F7006.jpg" alt="Bory Tucholskie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/100x75-F7006.jpg" alt="Bory Tucholskie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Bysław i okolice późną jesienią</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/640x426-F7007.jpg" title="Bory Tucholskie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/288x192-F7007.jpg" alt="Bory Tucholskie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/100x67-F7007.jpg" alt="Bory Tucholskie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Bysław i okolice późną jesienią</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/640x426-F7008.jpg" title="Bory Tucholskie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/288x192-F7008.jpg" alt="Bory Tucholskie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/100x67-F7008.jpg" alt="Bory Tucholskie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Bysław i okolice późną jesienią</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/640x426-F7009.jpg" title="Bory Tucholskie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/288x192-F7009.jpg" alt="Bory Tucholskie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/100x67-F7009.jpg" alt="Bory Tucholskie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Bysław i okolice późną jesienią</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/640x426-F7010.jpg" title="Bory Tucholskie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/288x192-F7010.jpg" alt="Bory Tucholskie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/100x67-F7010.jpg" alt="Bory Tucholskie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Bysław i okolice późną jesienią</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/640x426-F7011.jpg" title="Bory Tucholskie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/288x192-F7011.jpg" alt="Bory Tucholskie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/73/images/100x67-F7011.jpg" alt="Bory Tucholskie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_372_1 = new gallery($(''gallery_372_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nBory Tucholskie to region zajmujący południowo-wschodni kraniec Pomorza, w pradolinie Wisły. Graniczy z zachodu z Krajną, a ze wschodu z Kociewiem. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Nazwa dialektologiczna regionu Bory Tucholskie jest tożsama z określeniem kompleksu leśnego zajmującego znaczną jego część, drugiego co do wielkości w Polsce po Puszczy Białowieskiej. Stosowana jest również jako określenie pewnego regionu kulturowego. Mimo tożsamości nazwy zasięgi Borów Tucholskich jako regionu gwarowego, etnograficznego, historycznego czy też jako kompleksu leśnego nie pokrywają się w pełni ze sobą. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Bory Tucholskie jako zespół leśny obejmują dorzecze Wdy (zwanej Czarną Wodą) oraz środkowej i górnej Brdy. Łącznie lasy zajmują obszar 321 tys. ha, rosną na piaskach Równiny Tucholskiej, którą urozmaicają rynny, wydmy i doliny rzek, oraz wchodzą nieco na południową część Pojezierza Kaszubskiego. W Borach znajduje się ponad 900 jezior, do największych należą: Wdzydze, zwane Kaszubskim Morzem, Charzykowskie, Karsińskie, Kruszyńskie, Kałębie i Somińskie, utworzono także sztuczne zbiorniki wodne w Koronowie i Tleniu.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W północno-wschodniej części tego obszaru w 1990 r. utworzono Zaborski Park Krajobrazowy, a w 1996 r. Park Narodowy "Bory Tucholskie" (48 ha) oraz 17 rezerwatów przyrody, w tym najstarszy w kraju Rezerwat Cisów im. Leona Wyczółkowskiego w Wierzchlasie. W granicach parku znalazły się lasy, jeziora, łąki i torfowiska.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; text-indent: 1.25cm; line-height: 150%">Źródła: </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Kwiryna Handke, 1981, <em>Charakterystyka Borów Tucholskich w świetle faktów językowych</em>, Slavia Occidentalis XXXVIII, 1981, s. 37-51.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Adam Dylewski, <em>Bory Tucholskie</em>, [w:] tegoż, <em>Pomorze</em>, Warszawa 2007, s. 50-51.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Maria Ollick, <em>Maltych i grapa.</em>Tradycja, specjały kuchni i inne ciekawostki z Borów Tucholskich, Tuchola 2007.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.borytucholskie.pl/">www.borytucholskie.pl</a></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.tuchola.pl/">www.tuchola.pl</a></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Fotografie: Aleksandra Krawczyk-Wieczorek, Maciej Łabudzki </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=374&Itemid=36">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('bory-tucholskie-gwara-regionu', 'bory-tucholskie', 'Gwara regionu (wersja podstawowa)', 40000, ' <span style=''display:none;''>(Mini-MP3-Player v2.2 (c) Ute Jacobi - unregistered version - Only Free for NonCommercial Website)</span><!-- Mini-MP3-Player v2.2 (c) Ute Jacobi - Unregistered Basis version - Only Free for NonCommercial Website --> <h1>Gwara regionu </h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div style="margin-bottom: 0cm; margin-left: 8.74cm; line-height: 150%"><em>Ta kraina to kalendarz Pana Boga</em></div><div style="margin-bottom: 0cm; margin-left: 8.74cm; line-height: 150%"><em>w którym zaznaczył ulotność chwili</em></div><div style="margin-bottom: 0cm; margin-left: 8.74cm; line-height: 150%"><em>i odwieczny natury porządek</em></div><div style="margin-bottom: 0cm; margin-left: 8.74cm; text-indent: 1.25cm; line-height: 150%">Łucja Gocek, <em>Cud w Borach</em></div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_373_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 3</h3>\r\n <p>Bory Tucholskie na mapie S. Urbańczyka</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/549x480-M709.gif" title="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/247x216-M709.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/86x75-M709.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_373_1 = new gallery($(''gallery_373_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nGwara Borów Tucholskich, czyli gwara tucholska albo inaczej borowiacka, jest zaliczana do szeroko rozumianego dialektu (zespołu dialektalnego) wielkopolskiego (zob. Bory Tucholskie na mapie dialektu wielkopolskiego Stanisława Urbańczyka). Wraz z Krajną i Kociewiem stanowi obszar przejściowy między Wielkopolską i Kaszubami. Jej granice wytyczył na początku XX wieku Kazimierz Nitsch. </div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_373_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Gwara tucholska na tle gwar sąsiednich</h3>\r\n <p>Gwara tucholska na tle gwar sąsiednich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/347x480-M710.gif" title="Gwara tucholska na tle gwar sąsiednich" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/156x216-M710.gif" alt="Gwara tucholska na tle gwar sąsiednich" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/55x75-M710.gif" alt="Gwara tucholska na tle gwar sąsiednich thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_373_2 = new gallery($(''gallery_373_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nBory Tucholskie od północy sąsiadują z Kaszubami, od zachodu z Krajną, od wschodu z Kociewiem i od południowego wschodu z Kujawami (zob. mapa: <em>Gwara tucholska na tle gwar sąsiednich</em>. Opracowano na podstawie: Hanna Popowska-Taborska, <em>Stanowisko dialektu tucholskiego w świetle leksyki, </em>„Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 9, 1970, s. 143). </div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Gwara Borów Tucholskich jest typową <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=210&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>gwary przejściowe</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">gwarą przejściową</a>, w której brak zjawisk specyficznie tucholskich, występujących na całym terenie, natomiast krzyżują się tu cechy sąsiednich gwar, tj. wielkopolskich, krajniackich, kociewskich. Niektórzy dialektolodzy w związku z tym stwierdzają, że nie można uznać Borów Tucholskich za odrębną jednostkę gwarową, która jako całość posiadałaby specyficzne cechy językowe różniące ją od innych, zwłaszcza sąsiednich terenów gwarowych. Zwracają też uwagę na fakt, że ani warunki geograficzne, ani osadnicze, administracyjne i kulturowe nie sprzyjały istnieniu jednostki gwarowej w granicach wyznaczanych przez dialektologów. </div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Dwie podstawowe cechy łączą gwary borowiackie z dialektem wielkopolskim i dialektem mazowieckim, gdyż nie znają one <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=176&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>mazurzenie</B>:<BR>wymowa spółgłosek cz, sz, ż, dż jako c, s, z, dz'');return false" onmouseout="hideToolTip()">mazurzenia</a>, a zatem rozróżniają (jak wielkopolskie) spółgłoski: <em>s, z, c, dz</em> oraz <em>sz, ż, cz, dż</em>; np. <em>szczerzy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_1","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7001#L32J#18A&cr=637425819&mid=5.1.169.128","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_1" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7001#L32J#18A&cr=637425819&mid=5.1.169.128" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, leśnicze</em><sup><em>y</em></sup><em>go </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_2","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7002#L32J#18A&cr=691538724&mid=5.2.169.160","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_2" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7002#L32J#18A&cr=691538724&mid=5.2.169.160" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= szczerzej, leśniczego; natomiast cechuje je <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=236&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</B>:<BR>(f. ubezdźwięczniająca) wymowa bezdźwięczna spółgłosek na końcu (w wygłosie) pierwszego wyrazu przed drugim wyrazem, który zaczyna się na samogłoskę lub na spółgłoski r, l, ł, m, n'');return false" onmouseout="hideToolTip()">fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</a> rozszerzająca się z Mazowsza, np. <sup><em>l</em></sup><em>ożani</em><em><u>ć i </u></em><em>chodził </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_3","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7003#L32J#18A&cr=657283914&mid=5.3.169.192","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_3" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7003#L32J#18A&cr=657283914&mid=5.3.169.192" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>morgo</em><em><u>f ni </u></em><em>mosz </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_4","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS7004#L32J#18A&mid=5.4.169.224","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_4" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS7004#L32J#18A&mid=5.4.169.224" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= morgów nie masz. </div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Gwary tucholskie zachowują <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=114&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoska pochylona</B>:<BR>(inaczej: ścieśniona lub zwężona) o zwężonej (podwyższonej) artykulacji w stosunku do samogłosek jasnych; kontynuanty dawnych sam. długich'');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłoski pochylone</a> <em>á</em> i <em>ó</em><em>,</em> zgodnie z Kaszubami, Kociewiem (bez <em>a</em> pochylonego) i Krajną. Samogłoska pochylona <em>a</em> jako odrębny dźwięk pojawia się rzadko, np. <em>mnia</em><sup><em>o</em></sup><em>ł </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_5","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7005#L32J#18A&cr=731826495&mid=5.5.169.256","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_5" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7005#L32J#18A&cr=731826495&mid=5.5.169.256" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, la</em><sup><em>o</em></sup><em>t </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_6","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7006#L32J#18A&cr=978612453&mid=5.6.169.288","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_6" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7006#L32J#18A&cr=978612453&mid=5.6.169.288" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = miał, lat, najczęściej utożsamia się z <em>o</em>, np. <em>pokoża</em><em> </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_7","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7007#L32J#18A&cr=425391687&mid=5.7.169.320","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_7" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7007#L32J#18A&cr=425391687&mid=5.7.169.320" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>wom </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_8","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7008#L32J#18A&cr=864759321&mid=5.8.169.352","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_8" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7008#L32J#18A&cr=864759321&mid=5.8.169.352" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, na biało szmata </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_9","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7009#L32J#18A&cr=831527469&mid=5.9.169.384","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_9" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7009#L32J#18A&cr=831527469&mid=5.9.169.384" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, wyglądomy</em><em> </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_10","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7011#L32J#18A&cr=684312759&mid=5.10.169.416","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_10" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7011#L32J#18A&cr=684312759&mid=5.10.169.416" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>dosz </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_11","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7012#L32J#18A&cr=368749521&mid=5.11.169.448","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_11" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7012#L32J#18A&cr=368749521&mid=5.11.169.448" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,</em><em> </em><em>wymnia<sup>n</sup>szosz </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_12","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7013#L32J#18A&cr=752346918&mid=5.12.169.480","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_12" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7013#L32J#18A&cr=752346918&mid=5.12.169.480" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,</em><em> nazbieromy</em><em> </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_13","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7014#L32J#18A&cr=694527318&mid=5.13.169.512","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_13" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7014#L32J#18A&cr=694527318&mid=5.13.169.512" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,</em><em> nazywo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_14","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7015#L32J#18A&cr=397854216&mid=5.14.169.544","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_14" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7015#L32J#18A&cr=397854216&mid=5.14.169.544" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, obiod </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_15","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7016#L32J#18A&cr=689125743&mid=5.15.169.576","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_15" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7016#L32J#18A&cr=689125743&mid=5.15.169.576" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, godoć </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_16","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7017#L32J#18A&cr=913276548&mid=5.16.169.608","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_16" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7017#L32J#18A&cr=913276548&mid=5.16.169.608" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, zocierka </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_17","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7018#L32J#18A&cr=851493726&mid=5.17.169.640","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_17" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7018#L32J#18A&cr=851493726&mid=5.17.169.640" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>u nos </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_18","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7020#L32J#18A&cr=614379258&mid=5.18.169.672","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_18" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7020#L32J#18A&cr=614379258&mid=5.18.169.672" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, maśloki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_19","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7021#L32J#18A&cr=632984517&mid=5.19.169.704","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_19" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7021#L32J#18A&cr=632984517&mid=5.19.169.704" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= pokażę, wam, na białą (szmatę), wyglądamy, dasz, wymieszasz, nazbieramy, nazywa, obiad, gadać, zacierka, u nas, maślaki.</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Samogłoska pochylona <em>e</em> może być wymawiana jako dźwięk pośredni między <em>e</em> i <em>y</em>, tj. jako e<sup>y</sup>, albo bliski <em>y</em>, np. <em>dzie</em><sup><em>y</em></sup><em>wki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_20","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7022#L32J#18A&cr=781263549&mid=5.20.169.736","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_20" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7022#L32J#18A&cr=781263549&mid=5.20.169.736" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, chle</em><sup><em>y</em></sup><em>b </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_21","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7023#L32J#18A&cr=192456738&mid=5.21.169.768","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_21" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7023#L32J#18A&cr=192456738&mid=5.21.169.768" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, tyż </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_22","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7024#L32J#18A&cr=126973548&mid=5.22.169.800","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_22" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7024#L32J#18A&cr=126973548&mid=5.22.169.800" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, śle</em><sup><em>y</em></sup><em>dź </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_23","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7025#L32J#18A&cr=726415938&mid=5.23.169.832","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_23" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7025#L32J#18A&cr=726415938&mid=5.23.169.832" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, torybka </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_24","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7026#L32J#18A&cr=396218457&mid=5.24.169.864","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_24" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7026#L32J#18A&cr=396218457&mid=5.24.169.864" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, natrzyć </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_25","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7027#L32J#18A&cr=527934681&mid=5.25.169.896","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_25" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7027#L32J#18A&cr=527934681&mid=5.25.169.896" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, czyrwca </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_26","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7028#L32J#18A&cr=738529461&mid=5.26.169.928","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_26" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7028#L32J#18A&cr=738529461&mid=5.26.169.928" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, zygar </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_27","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7029#L32J#18A&cr=698731245&mid=5.27.169.960","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_27" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7029#L32J#18A&cr=698731245&mid=5.27.169.960" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= dziewki, chleb, też, śledź, torebka, natrzeć, czerwca, zegar. </div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Pojawiają się też rzadko przykłady powszechnej kiedyś (wspólnej z Wielkoplską) wymowy pochylonego <em>a </em>jako <em>ał</em>, np. <em>zoba</em><sup><em>ł</em></sup><em>czysz </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_28","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7030#L32J#18A&cr=523176948&mid=5.28.169.992","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_28" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7030#L32J#18A&cr=523176948&mid=5.28.169.992" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, serwa</em><sup><em>ł</em></sup><em>tka </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_29","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7031#L32J#18A&cr=856213794&mid=5.29.169.1024","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_29" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7031#L32J#18A&cr=856213794&mid=5.29.169.1024" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,</em><em> dzia</em><sup><em>ł</em></sup><em>d </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_30","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7032#L32J#18A&cr=625194783&mid=5.30.169.1056","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_30" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7032#L32J#18A&cr=625194783&mid=5.30.169.1056" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>pałcierz</em><em> </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_31","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7033#L32J#18A&cr=892671354&mid=5.31.169.1088","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_31" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7033#L32J#18A&cr=892671354&mid=5.31.169.1088" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>ma<sup>ł</sup><em>s</em>z </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_32","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7019#L32J#18A&cr=246859713&mid=5.32.169.1120","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_32" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7019#L32J#18A&cr=246859713&mid=5.32.169.1120" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em> </em>= zobaczysz, serwatka, dziad, pacierz, masz (zob. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=245&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>dyftongiczna wymowa samogłosek</B>:<BR>dwuelementowa wymowa samogłosek'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Dyftongiczna wymowa samogłosek</a>), wypieranej na skutek wpływów gwar kociewskich.</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Ogólnie wymowa nosówek na obszarze Borów Tucholskich jest niejednolita. Głoska <em>ę</em> jest wymawiana najczęściej szeroko, jako <em>a </em>nosowe (<em>a</em><sup><em>n</em></sup>), np. <em>ga</em><sup><em>n</em></sup><em>si </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_33","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7034#L32J#18A&cr=983527614&mid=5.33.169.1152","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_33" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7034#L32J#18A&cr=983527614&mid=5.33.169.1152" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, wystampu </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_34","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7036#L32J#18A&cr=746318259&mid=5.34.169.1184","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_34" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7036#L32J#18A&cr=746318259&mid=5.34.169.1184" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>ban</em><em>dzim</em><em> </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_35","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7037#L32J#18A&cr=619738524&mid=5.35.169.1216","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_35" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7037#L32J#18A&cr=619738524&mid=5.35.169.1216" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, najcza</em><sup><em>n</em></sup><em>ściej </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_36","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7038#L32J#18A&cr=843975126&mid=5.36.169.1248","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_36" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7038#L32J#18A&cr=843975126&mid=5.36.169.1248" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, najwiancy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_37","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7039#L32J#18A&cr=964173582&mid=5.37.169.1280","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_37" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7039#L32J#18A&cr=964173582&mid=5.37.169.1280" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pokrancone </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_38","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7040#L32J#18A&cr=214635879&mid=5.38.169.1312","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_38" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7040#L32J#18A&cr=214635879&mid=5.38.169.1312" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>cia<sup>n</sup>żkie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_39","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7041#L32J#18A&cr=197638452&mid=5.39.169.1344","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_39" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7041#L32J#18A&cr=197638452&mid=5.39.169.1344" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, mianty </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_40","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7042#L32J#18A&cr=856412739&mid=5.40.169.1376","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_40" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7042#L32J#18A&cr=856412739&mid=5.40.169.1376" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, zaciągnianty </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_41","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7043#L32J#18A&cr=873456912&mid=5.41.169.1408","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_41" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7043#L32J#18A&cr=873456912&mid=5.41.169.1408" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, ksiandzu </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_42","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7044#L32J#18A&cr=237594618&mid=5.42.169.1440","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_42" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7044#L32J#18A&cr=237594618&mid=5.42.169.1440" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, na msza świanta </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_43","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS7045#L32J#18A&mid=5.43.169.1472","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_43" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS7045#L32J#18A&mid=5.43.169.1472" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, piankna </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_44","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7046#L32J#18A&cr=751429683&mid=5.44.169.1504","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_44" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7046#L32J#18A&cr=751429683&mid=5.44.169.1504" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, do smantka </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_45","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7047#L32J#18A&cr=741362985&mid=5.45.169.1536","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_45" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7047#L32J#18A&cr=741362985&mid=5.45.169.1536" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= gęsi, występu, będziemy, najczęściej, najwięcej, pokręcone, ciężkie, mięty, zaciągnięty, księdzu, na mszę świętą, piękna, do smętka. Na końcu wyrazu to <em>a</em> nosowe traci nosowość, stąd <em>a</em>, np.: <em>zrobia </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_46","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7048#L32J#18A&cr=782913645&mid=5.46.169.1568","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_46" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7048#L32J#18A&cr=782913645&mid=5.46.169.1568" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, banda </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_47","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7049#L32J#18A&cr=245698371&mid=5.47.169.1600","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_47" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7049#L32J#18A&cr=245698371&mid=5.47.169.1600" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, mówia </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_48","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7050#L32J#18A&cr=235164987&mid=5.48.169.1632","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_48" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7050#L32J#18A&cr=235164987&mid=5.48.169.1632" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, przez granica </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_49","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7051#L32J#18A&cr=834926157&mid=5.49.169.1664","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_49" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7051#L32J#18A&cr=834926157&mid=5.49.169.1664" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, sie nie </em><sup><em>ł</em></sup><em>ożania </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_50","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7052#L32J#18A&cr=485967312&mid=5.50.169.1696","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_50" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7052#L32J#18A&cr=485967312&mid=5.50.169.1696" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>= zrobię, będę, gościnę, muszę, przez granicę, się nie ożenię. Można też coraz częściej usłyszeć wymowę <em>ę</em> taką jak w polszczyźnie ogólnej lub zwężoną, np.<em> </em><em>pyndów </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_51","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7055#L32J#18A&cr=691428537&mid=5.51.169.1728","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_51" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7055#L32J#18A&cr=691428537&mid=5.51.169.1728" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, wiync </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_52","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7056#L32J#18A&cr=798465132&mid=5.52.169.1760","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_52" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7056#L32J#18A&cr=798465132&mid=5.52.169.1760" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= pędów, więc. </div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Szeroką wymowę ma również samogłoska <em>e</em>, znajdująca się przed <em>m, m’, n, ń</em>, np. <em>kiszanie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_53","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7057#L32J#18A&cr=396518472&mid=5.53.169.1792","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_53" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7057#L32J#18A&cr=396518472&mid=5.53.169.1792" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, przedstawianie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_54","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7058#L32J#18A&cr=712394658&mid=5.54.169.1824","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_54" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7058#L32J#18A&cr=712394658&mid=5.54.169.1824" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>starodownamu </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_55","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7059#L32J#18A&cr=891567234&mid=5.55.169.1856","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_55" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7059#L32J#18A&cr=891567234&mid=5.55.169.1856" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, po naszamu </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_56","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7060#L32J#18A&cr=457861932&mid=5.56.169.1888","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_56" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7060#L32J#18A&cr=457861932&mid=5.56.169.1888" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <sup><em>l</em></sup><em>ożanić </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_57","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7003#L32J#18A&cr=813752964&mid=5.57.169.1920","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_57" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7003#L32J#18A&cr=813752964&mid=5.57.169.1920" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, powiam </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_58","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7061#L32J#18A&cr=854391276&mid=5.58.169.1952","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_58" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7061#L32J#18A&cr=854391276&mid=5.58.169.1952" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, kamiannego </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_59","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7062#L32J#18A&cr=147589236&mid=5.59.169.1984","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_59" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7062#L32J#18A&cr=147589236&mid=5.59.169.1984" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, bochanki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_60","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7063#L32J#18A&cr=174385629&mid=5.60.169.2016","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_60" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7063#L32J#18A&cr=174385629&mid=5.60.169.2016" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, cianko </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_61","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7064#L32J#18A&cr=521478693&mid=5.61.169.2048","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_61" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7064#L32J#18A&cr=521478693&mid=5.61.169.2048" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, do ga<sup>n</sup>si paszanio </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_62","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7034#L32J#18A&cr=365182479&mid=5.62.169.2080","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_62" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7034#L32J#18A&cr=365182479&mid=5.62.169.2080" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>jesiani </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_63","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7065#L32J#18A&cr=972158346&mid=5.63.169.2112","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_63" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7065#L32J#18A&cr=972158346&mid=5.63.169.2112" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, sosanki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_64","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7066#L32J#18A&cr=346178295&mid=5.64.169.2144","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_64" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7066#L32J#18A&cr=346178295&mid=5.64.169.2144" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, jedyn dziań </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_65","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7068#L32J#18A&cr=725368419&mid=5.65.169.2176","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_65" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7068#L32J#18A&cr=725368419&mid=5.65.169.2176" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, siedam </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_66","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7069#L32J#18A&cr=417538962&mid=5.66.169.2208","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_66" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7069#L32J#18A&cr=417538962&mid=5.66.169.2208" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, ciamnego </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_67","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7070#L32J#18A&cr=437285691&mid=5.67.169.2240","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_67" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7070#L32J#18A&cr=437285691&mid=5.67.169.2240" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, każdy dziań </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_68","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7071#L32J#18A&cr=539821647&mid=5.68.169.2272","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_68" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7071#L32J#18A&cr=539821647&mid=5.68.169.2272" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= kiszenie, przedstawienie, starodawnemu, po naszemu, ożenić, powiem, kamiennego, bochenki, cienko, do gęsi pasienia, jesieni, sosenki, jeden, siedem, ciemnego, każdy dzień. Rzadziej takie <em>e</em> wymawia się jako <em>o </em>lub ze ścieśnieniem jako <em>y</em>, np. <em>żom </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_69","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7072#L32J#18A&cr=436291578&mid=5.69.169.2304","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_69" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7072#L32J#18A&cr=436291578&mid=5.69.169.2304" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>grzebiyń </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_70","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7074#L32J#18A&cr=783956124&mid=5.70.169.2336","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_70" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7074#L32J#18A&cr=783956124&mid=5.70.169.2336" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, tym </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_71","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7181#L32J#18A&cr=238657941&mid=5.71.169.2368","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_71" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7181#L32J#18A&cr=238657941&mid=5.71.169.2368" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> szurym </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_72","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7076#L32J#18A&cr=971483526&mid=5.72.169.2400","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_72" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7076#L32J#18A&cr=971483526&mid=5.72.169.2400" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= żem, grzebień, szurem, tj. chłopcem. </div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Samogłoska tylna <em>ą </em>najczęściej w śródgłosie jest wymawiana jak w języku ogólnym, czasem ze ścieśnieniem, np. <em>tysiunc </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_73","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7077#L32J#18A&cr=381694572&mid=5.73.169.2432","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_73" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7077#L32J#18A&cr=381694572&mid=5.73.169.2432" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, nadciungneli </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_74","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7078#L32J#18A&cr=836125497&mid=5.74.169.2464","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_74" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7078#L32J#18A&cr=836125497&mid=5.74.169.2464" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, kunty </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_75","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7079#L32J#18A&cr=478512936&mid=5.75.169.2496","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_75" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7079#L32J#18A&cr=478512936&mid=5.75.169.2496" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= tysiąc, nadciągnęli, kąty; w wygłosie natomiast często ulega odnosowieniu do <em>o</em>, np. <em>mówio </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_76","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7080#L32J#18A&cr=975438126&mid=5.76.169.2528","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_76" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7080#L32J#18A&cr=975438126&mid=5.76.169.2528" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pomogo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_77","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7081#L32J#18A&cr=167432985&mid=5.77.169.2560","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_77" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7081#L32J#18A&cr=167432985&mid=5.77.169.2560" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, koso (kosić) </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_78","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7082#L32J#18A&cr=925678431&mid=5.78.169.2592","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_78" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7082#L32J#18A&cr=925678431&mid=5.78.169.2592" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, z cebulo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_79","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7083#L32J#18A&cr=754319826&mid=5.79.169.2624","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_79" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7083#L32J#18A&cr=754319826&mid=5.79.169.2624" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>była panno </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_80","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7084#L32J#18A&cr=289416573&mid=5.80.169.2656","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_80" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7084#L32J#18A&cr=289416573&mid=5.80.169.2656" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>narzekajo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_81","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7085#L32J#18A&cr=126597843&mid=5.81.169.2688","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_81" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7085#L32J#18A&cr=126597843&mid=5.81.169.2688" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, nie wiedzo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_82","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7086#L32J#18A&cr=753418926&mid=5.82.169.2720","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_82" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7086#L32J#18A&cr=753418926&mid=5.82.169.2720" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= mówią, pomogą, kosą, z cebulą, była panną, narzekają, nie wiedzą.</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Wtórną nosowość odnotowano w wyrazie <em>wymnia</em><sup><em>n</em></sup><em>szosz </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_83","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7013#L32J#18A&cr=124689357&mid=5.83.169.2752","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_83" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7013#L32J#18A&cr=124689357&mid=5.83.169.2752" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>ja<sup>n</sup>ziorze </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_84","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7087#L32J#18A&cr=523641798&mid=5.84.169.2784","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_84" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7087#L32J#18A&cr=523641798&mid=5.84.169.2784" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, ja<sup>n</sup>zioro </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_85","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7088#L32J#18A&cr=367428951&mid=5.85.169.2816","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_85" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7088#L32J#18A&cr=367428951&mid=5.85.169.2816" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, jęziorów </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_86","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7089#L32J#18A&cr=351267984&mid=5.86.169.2848","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_86" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7089#L32J#18A&cr=351267984&mid=5.86.169.2848" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= wymieszasz, jeziorze, jezioro, jezior. </div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Północnopolskie są formy czasowników bez kontrakcji, np. <em>nie przystojało </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_87","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS7090#L32J#18A&mid=5.87.169.2880","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_87" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS7090#L32J#18A&mid=5.87.169.2880" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, stojeli </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_88","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7091#L32J#18A&cr=962781345&mid=5.88.169.2912","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_88" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7091#L32J#18A&cr=962781345&mid=5.88.169.2912" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= nie przystało, stali oraz wymowa <em>y </em>jako <em>i </em>lub jako dźwięku pośredniego między <em>i</em> oraz<em> y</em>, który nie miękczy poprzedzającej spółgłoski, np. <em>mnieli m∙i wigilio </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_89","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7092#L32J#18A&cr=261984573&mid=5.89.169.2944","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_89" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7092#L32J#18A&cr=261984573&mid=5.89.169.2944" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, wsz∙istko </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_90","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7093#L32J#18A&cr=542679138&mid=5.90.169.2976","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_90" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7093#L32J#18A&cr=542679138&mid=5.90.169.2976" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, mój s·in </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_91","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7094#L32J#18A&cr=254389671&mid=5.91.169.3008","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_91" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7094#L32J#18A&cr=254389671&mid=5.91.169.3008" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, ry</em><sup><em>i</em></sup><em>ba </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_92","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7095#L32J#18A&cr=324618579&mid=5.92.169.3040","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_92" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7095#L32J#18A&cr=324618579&mid=5.92.169.3040" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, robi</em><sup><em>y</em></sup><em>li </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_93","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7096#L32J#18A&cr=461932785&mid=5.93.169.3072","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_93" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7096#L32J#18A&cr=461932785&mid=5.93.169.3072" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= mieli my, wszystko, mój syn, ryba, robili. </div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Inne zjawiska z zakresu wymowy samogłosek o szerszym gwarowym zasięgu to m.in.:</div><ul><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=180&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>labializacja</B>:<BR>poprzedzanie sam. tylnych o, u niezgłoskotwórczym ł, czyli wymowa ło, ło, łu, łu'');return false" onmouseout="hideToolTip()">labializacja</a>, np. <sup><em>ł</em></sup><em>ożenili sie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_94","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7098#L32J#18A&cr=216875934&mid=5.94.169.3104","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_94" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7098#L32J#18A&cr=216875934&mid=5.94.169.3104" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,</em><sup><em> ł</em></sup><em>ożanisz sie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_95","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7099#L32J#18A&cr=861429753&mid=5.95.169.3136","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_95" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7099#L32J#18A&cr=861429753&mid=5.95.169.3136" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,</em><sup><em> ł</em></sup><em>obiecała </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_96","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7100#L32J#18A&cr=976431258&mid=5.96.169.3168","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_96" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7100#L32J#18A&cr=976431258&mid=5.96.169.3168" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,</em><sup><em> ł</em></sup><em>obsiejesz </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_97","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7101#L32J#18A&cr=873412956&mid=5.97.169.3200","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_97" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7101#L32J#18A&cr=873412956&mid=5.97.169.3200" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,</em><sup><em> ł</em></sup><em>obsiano </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_98","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7102#L32J#18A&cr=591726438&mid=5.98.169.3232","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_98" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7102#L32J#18A&cr=591726438&mid=5.98.169.3232" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,</em><sup><em> ł</em></sup><em>oleju </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_99","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7103#L32J#18A&cr=251873469&mid=5.99.169.3264","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_99" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7103#L32J#18A&cr=251873469&mid=5.99.169.3264" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <sup><em>ł</em></sup><em>u nos </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_100","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7020#L32J#18A&cr=481596273&mid=5.100.169.3296","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_100" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7020#L32J#18A&cr=481596273&mid=5.100.169.3296" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><sup><em> </em></sup><em> </em>= ożenili się,<sup> </sup>ożenisz się,<sup> </sup>obiecała,<sup> </sup>obsiejesz,<sup> </sup>obsiano,<sup> </sup>oleju, <sup> </sup>u nas. </div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=139&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przejście wygłosowego ej > -i/-y</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przejście wygłosowego -<em>ej</em> do -<em>i/-y</em><span style="font-style: normal"></a></span><em> </em>na końcu wyrazu, np. <em>ty</em> <em>(granicy) </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_101","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS7104#L32J#18A&mid=5.101.169.3328","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_101" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS7104#L32J#18A&mid=5.101.169.3328" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, letni (wody) </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_102","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7105#L32J#18A&cr=895631724&mid=5.102.169.3360","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_102" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7105#L32J#18A&cr=895631724&mid=5.102.169.3360" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, późni </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_103","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7106#L32J#18A&cr=984675231&mid=5.103.169.3392","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_103" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7106#L32J#18A&cr=984675231&mid=5.103.169.3392" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, inaczy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_104","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7107#L32J#18A&cr=816729534&mid=5.104.169.3424","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_104" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7107#L32J#18A&cr=816729534&mid=5.104.169.3424" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>szczerzy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_105","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7108#L32J#18A&cr=241896573&mid=5.105.169.3456","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_105" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7108#L32J#18A&cr=241896573&mid=5.105.169.3456" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= tej, letniej, później, inaczej, szczerzej. </div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=268&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>brak przegłosu e > o, ě > a.</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">brak przegłosu <em>e > o</em></a> w takich przykładach, jak: <em>przyniesła </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_106","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7109#L32J#18A&cr=391586742&mid=5.106.169.3488","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_106" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7109#L32J#18A&cr=391586742&mid=5.106.169.3488" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, (niech sie młode) bierzo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_107","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7110#L32J#18A&cr=318629547&mid=5.107.169.3520","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_107" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7110#L32J#18A&cr=318629547&mid=5.107.169.3520" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= przyniosła, biorą. </div></li></ul><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Charakterystyczne dla spółgłosek jest:</div><ul><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=272&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>asynchroniczna wymowa spółgłosek wargowych miękkich</B>:<BR>wymowa dwuelementowa powstała na skutek niejednoczesnych ruchów warg i języka, co powoduje wyodrębnianie się miękkości w postaci joty lub spółgłoski szczelinowej (ź, ś, h, ch)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">asynchroniczna wymowa spółgłosek wargowych miękkich</a>, przede wszystkim <em>m’</em> jako <em>mń</em>, np. <em>mnieli </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_108","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7111#L32J#18A&cr=514863792&mid=5.108.169.3552","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_108" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7111#L32J#18A&cr=514863792&mid=5.108.169.3552" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, mniała </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_109","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7112#L32J#18A&cr=456392718&mid=5.109.169.3584","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_109" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7112#L32J#18A&cr=456392718&mid=5.109.169.3584" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,</em> <em>samni </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_110","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7113#L32J#18A&cr=167924538&mid=5.110.169.3616","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_110" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7113#L32J#18A&cr=167924538&mid=5.110.169.3616" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>łamno </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_111","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7114#L32J#18A&cr=273546198&mid=5.111.169.3648","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_111" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7114#L32J#18A&cr=273546198&mid=5.111.169.3648" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = mieli, miała, sani, łamią. Z tym wiąże się stwardnienie miękkiego <em>m’</em> w końcówce <em>-ami</em>, np. <em>nogamy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_112","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7115#L32J#18A&cr=789321645&mid=5.112.169.3680","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_112" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7115#L32J#18A&cr=789321645&mid=5.112.169.3680" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, rękamy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_113","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7116#L32J#18A&cr=273541986&mid=5.113.169.3712","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_113" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7116#L32J#18A&cr=273541986&mid=5.113.169.3712" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= nogami, rękami;</div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">twarda wymowa <em>k’, g’</em> jako <em>k, g</em>, np. <em>kedyś </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_114","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7117#L32J#18A&cr=437952618&mid=5.114.169.3744","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_114" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7117#L32J#18A&cr=437952618&mid=5.114.169.3744" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, cukerków </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_115","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7118#L32J#18A&cr=364157289&mid=5.115.169.3776","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_115" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7118#L32J#18A&cr=364157289&mid=5.115.169.3776" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, półzgęte </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_116","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7119#L32J#18A&cr=469531827&mid=5.116.169.3808","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_116" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7119#L32J#18A&cr=469531827&mid=5.116.169.3808" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>(z takim) meszkam </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_117","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7121#L32J#18A&cr=762318459&mid=5.117.169.3840","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_117" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7121#L32J#18A&cr=762318459&mid=5.117.169.3840" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= kiedyś, cukierków, półzgięte, meszkiem, </div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">miękka wymowa <em>ch </em>w połączeniu <em>chy</em>, np. <em>dziewuchi </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_118","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7122#L32J#18A&cr=985762431&mid=5.118.169.3872","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_118" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7122#L32J#18A&cr=985762431&mid=5.118.169.3872" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>suchi </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_119","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7123#L32J#18A&cr=594721683&mid=5.119.169.3904","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_119" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7123#L32J#18A&cr=594721683&mid=5.119.169.3904" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= dziewuchy, suchy.</div></li></ul><div align="justify"><h4>Fleksja i składnia</h4></div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Szeroka wymowa samogłoski nosowej <em>ę </em>i jej odnosowienie w wygłosie powoduje w odmianie:</div><ol><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">zrównanie biernika liczby pojedynczej rzeczowników żeńskich zakończonych na <em>-a</em> z mianownikiem, np. <em> ta cukrówa </em>(się szatkowało) \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_120","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7124#L32J#18A&cr=123597468&mid=5.120.169.3936","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_120" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7124#L32J#18A&cr=123597468&mid=5.120.169.3936" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, (się parzyło) <em>zbożowa kawa </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_121","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7125#L32J#18A&cr=389152476&mid=5.121.169.3968","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_121" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7125#L32J#18A&cr=389152476&mid=5.121.169.3968" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>przez szyjka </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_122","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7126#L32J#18A&cr=567391482&mid=5.122.169.4000","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_122" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7126#L32J#18A&cr=567391482&mid=5.122.169.4000" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>my deptali </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_123","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7127#L32J#18A&cr=276518394&mid=5.123.169.4032","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_123" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7127#L32J#18A&cr=276518394&mid=5.123.169.4032" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> to kapusta </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_124","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7128#L32J#18A&cr=863275941&mid=5.124.169.4064","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_124" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7128#L32J#18A&cr=863275941&mid=5.124.169.4064" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em>= tę cukrówę, tj. buraki cukrowe (się szatkowało), (parzyło się) zbożową kawę, przez szyjkę (zob. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=270&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>biernik liczby pojedynczej rzeczowników żeńskich samogłoskowych na -a (b.lp. rzecz. ż.).</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Biernik liczby pojedynczej rzeczowników żeńskich</a>);</div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">powstanie końcówki <em>-a </em>w 1. os. lp. czasu teraźniejszego i przyszłego prostego, np. <em>musza </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_125","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7131#L32J#18A&cr=724186953&mid=5.125.169.4096","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_125" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7131#L32J#18A&cr=724186953&mid=5.125.169.4096" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>pochodza </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_126","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7132#L32J#18A&cr=496871352&mid=5.126.169.4128","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_126" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7132#L32J#18A&cr=496871352&mid=5.126.169.4128" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, nie moga </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_127","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7133#L32J#18A&cr=789541632&mid=5.127.169.4160","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_127" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7133#L32J#18A&cr=789541632&mid=5.127.169.4160" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, patrza </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_128","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7134#L32J#18A&cr=957386124&mid=5.128.169.4192","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_128" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7134#L32J#18A&cr=957386124&mid=5.128.169.4192" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, opisza </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_129","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7135#L32J#18A&cr=923614785&mid=5.129.169.4224","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_129" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7135#L32J#18A&cr=923614785&mid=5.129.169.4224" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>póda </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_130","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7137#L32J#18A&cr=398742615&mid=5.130.169.4256","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_130" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7137#L32J#18A&cr=398742615&mid=5.130.169.4256" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= muszę, pochodzę, nie mogę, patrzę, opiszę, chcę, pójdę (zob. Formy 1. os. liczby pojedynczej czasu teraźniejszego).</div></li></ol><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Podobnie jak prawie we wszystkich gwarach końcówka <em>-ów </em>występuje w <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=248&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>dopełniacz liczby mnogiej rzeczowników</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">dopełniaczu liczby mnogiej rzeczowników</a> niezależnie od rodzaju: <em>drożdżówków </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_131","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7141#L32J#18A&cr=931672845&mid=5.131.169.4288","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_131" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7141#L32J#18A&cr=931672845&mid=5.131.169.4288" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>gruszków </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_132","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS7142#L32J#18A&mid=5.132.169.4320","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_132" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS7142#L32J#18A&mid=5.132.169.4320" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>śliwków </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_133","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS7143#L32J#18A&mid=5.133.169.4352","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_133" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS7143#L32J#18A&mid=5.133.169.4352" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>świniów </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_134","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7146#L32J#18A&cr=235147968&mid=5.134.169.4384","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_134" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7146#L32J#18A&cr=235147968&mid=5.134.169.4384" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, kozów </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_135","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7147#L32J#18A&cr=782516943&mid=5.135.169.4416","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_135" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7147#L32J#18A&cr=782516943&mid=5.135.169.4416" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= drożdżówek, gruszek, śliwek, świń, kóz. </div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">W odmianie czasowników typowe są m.in.: </div><ul><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=224&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>formy 1.os. lmn. czasu teraźniejszego.</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">formy 1. os. liczby mnogiej czasu teraźniejszego</a>, przyszłego prostego i przeszłego z końcówką -<em>m</em>, np. <em>idziem </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_136","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS7148#L32J#18A&mid=5.136.169.4448","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_136" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS7148#L32J#18A&mid=5.136.169.4448" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, będziem </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_137","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS7149#L32J#18A&mid=5.137.169.4480","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_137" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS7149#L32J#18A&mid=5.137.169.4480" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pójdziem </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_138","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7150#L32J#18A&cr=317982456&mid=5.138.169.4512","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_138" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7150#L32J#18A&cr=317982456&mid=5.138.169.4512" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, skoczym </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_139","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS7151#L32J#18A&mid=5.139.169.4544","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_139" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS7151#L32J#18A&mid=5.139.169.4544" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= idziemy, będziemy, pójdziemy, skoczymy; <em>robilim </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_140","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7152#L32J#18A&cr=536894172&mid=5.140.169.4576","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_140" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7152#L32J#18A&cr=536894172&mid=5.140.169.4576" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pieklim </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_141","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7153#L32J#18A&cr=659374812&mid=5.141.169.4608","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_141" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7153#L32J#18A&cr=659374812&mid=5.141.169.4608" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, nazbieralim </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_142","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7154#L32J#18A&cr=529176483&mid=5.142.169.4640","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_142" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7154#L32J#18A&cr=529176483&mid=5.142.169.4640" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, przecięlim </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_143","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7155#L32J#18A&cr=648157239&mid=5.143.169.4672","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_143" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7155#L32J#18A&cr=648157239&mid=5.143.169.4672" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= robiliśmy, piekliśmy, nazbieraliśmy, przecięliśmy; a obok nich pojawiają się równie często <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=231&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>formy analityczne czasu przeszłego</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">analityczne formy czasu przeszłego</a> z zaimkiem osobowym, np. <em>my to mieli </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_144","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7156#L32J#18A&cr=316948275&mid=5.144.169.4704","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_144" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7156#L32J#18A&cr=316948275&mid=5.144.169.4704" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, my siekli </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_145","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7157#L32J#18A&cr=314298765&mid=5.145.169.4736","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_145" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7157#L32J#18A&cr=314298765&mid=5.145.169.4736" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, my deptali </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_146","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7127#L32J#18A&cr=261538947&mid=5.146.169.4768","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_146" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7127#L32J#18A&cr=261538947&mid=5.146.169.4768" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, my to pokazywali </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_147","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7158#L32J#18A&cr=638512947&mid=5.147.169.4800","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_147" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7158#L32J#18A&cr=638512947&mid=5.147.169.4800" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= myśmy to mieli, myśmy siekli, myśmy deptali, myśmy to pokazywali;</div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=263&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>czas przeszły</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">formy czasu przeszłego</a> wzmocnione partykułą <em>że, </em>por. <em>jak żom zaparzyła </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_148","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7072#L32J#18A&cr=746295183&mid=5.148.169.4832","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_148" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7072#L32J#18A&cr=746295183&mid=5.148.169.4832" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, żem stojeli </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_149","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7159#L32J#18A&cr=421579368&mid=5.149.169.4864","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_149" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7159#L32J#18A&cr=421579368&mid=5.149.169.4864" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, jo była wdowa żom mniała </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_150","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7160#L32J#18A&cr=138654927&mid=5.150.169.4896","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_150" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7160#L32J#18A&cr=138654927&mid=5.150.169.4896" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, ja żo mu powiedziała </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_151","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7161#L32J#18A&cr=467835921&mid=5.151.169.4928","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_151" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7161#L32J#18A&cr=467835921&mid=5.151.169.4928" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= jak (za)parzyłam, chciałam się, byłam wdową miałam, ja mu powiedziałam;</div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=229&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>formy dualne</B>:<BR>formy liczby podwójnej, kiedyś używanej do oznaczania podwójności'');return false" onmouseout="hideToolTip()">formy dualne</a> na oznaczenie liczby mnogiej z końcówką <em>-ta</em> w 2. os. lmn. czasu teraźniejszego, np. <em>wieta </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_152","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7162#L32J#18A&cr=846237195&mid=5.152.169.4960","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_152" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7162#L32J#18A&cr=846237195&mid=5.152.169.4960" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, widzita </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_153","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7163#L32J#18A&cr=916425387&mid=5.153.169.4992","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_153" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7163#L32J#18A&cr=916425387&mid=5.153.169.4992" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = wiecie, widzicie, w 2. os. lmn. czasu przeszłego, np. <em>żeśta przyjechali </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_154","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7165#L32J#18A&cr=512346987&mid=5.154.169.5024","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_154" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7165#L32J#18A&cr=512346987&mid=5.154.169.5024" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= przyjechaliście (żeście przyjechali), w 2. os. lmn. trybu rozkazującego, np. <em>powiedzta </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_155","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7166#L32J#18A&cr=867942135&mid=5.155.169.5056","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_155" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7166#L32J#18A&cr=867942135&mid=5.155.169.5056" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, suchejta </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_156","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7167#L32J#18A&cr=458137926&mid=5.156.169.5088","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_156" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7167#L32J#18A&cr=458137926&mid=5.156.169.5088" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, czekejta </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_157","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7168#L32J#18A&cr=175463289&mid=5.157.169.5120","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_157" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7168#L32J#18A&cr=175463289&mid=5.157.169.5120" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pódźta </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_158","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS7169#L32J#18A&mid=5.158.169.5152","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_158" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS7169#L32J#18A&mid=5.158.169.5152" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, wyobraźta </em>(sobie) \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_159","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7170#L32J#18A&cr=347216895&mid=5.159.169.5184","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_159" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7170#L32J#18A&cr=347216895&mid=5.159.169.5184" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = powiedzcie, idźcie, pójdźcie, słuchajcie, wyobraźcie (sobie), w 2. os. lmn. trybu przypuszczającego, np. <em>co byśta jeszcze chcieli</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_160","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7171#L32J#18A&cr=823461975&mid=5.160.169.5216","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_160" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7171#L32J#18A&cr=823461975&mid=5.160.169.5216" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>= co byście jeszcze chcieli; </div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=271&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>bezokolicznik</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">bezokolicznik</a> na <em>-ić</em> zamiast <em>-eć</em>, np. <em>powiedzić </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_161","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7172#L32J#18A&cr=374591826&mid=5.161.169.5248","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_161" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7172#L32J#18A&cr=374591826&mid=5.161.169.5248" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, natrzyć </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_162","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7027#L32J#18A&cr=415692837&mid=5.162.169.5280","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_162" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7027#L32J#18A&cr=415692837&mid=5.162.169.5280" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, siedzić </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_163","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7174#L32J#18A&cr=532178469&mid=5.163.169.5312","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_163" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7174#L32J#18A&cr=532178469&mid=5.163.169.5312" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, wiedzić </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_164","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7175#L32J#18A&cr=976458213&mid=5.164.169.5344","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_164" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7175#L32J#18A&cr=976458213&mid=5.164.169.5344" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= powiedzieć, natrzeć, siedzieć, wiedzieć. </div></li></ul><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Podobnie jak w wielu gwarach północnopolskich formy czasu przeszłego na -<em>li</em> łączą się z rzeczownikami niemęskoosobowymi (też takimi przymiotnikami i zaimkami przymiotnymi), np. <em>wszystkie kawalery sie </em><sup><em>ł</em></sup><em>ożenili </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_165","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7176#L32J#18A&cr=275368194&mid=5.165.169.5376","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_165" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7176#L32J#18A&cr=275368194&mid=5.165.169.5376" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, chcieli dziołchy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_166","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7177#L32J#18A&cr=251386479&mid=5.166.169.5408","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_166" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7177#L32J#18A&cr=251386479&mid=5.166.169.5408" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, dzieci no jadli </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_167","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7178#L32J#18A&cr=485623917&mid=5.167.169.5440","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_167" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7178#L32J#18A&cr=485623917&mid=5.167.169.5440" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, byli owoce </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_168","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7179#L32J#18A&cr=572314869&mid=5.168.169.5472","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_168" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7179#L32J#18A&cr=572314869&mid=5.168.169.5472" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, te mądre żarli </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_169","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7180#L32J#18A&cr=182753964&mid=5.169.169.5504","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_169" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S7180#L32J#18A&cr=182753964&mid=5.169.169.5504" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= wszyscy kawalerowie się ożenili, chciały dziewczyny, dzieci jadły, były owoce, ci mądrzy żarli. Poświadczona została typowa dla gwar północnopolskich konstrukcja z liczebnikiem <em>dwa </em>w połączeniu z rzeczownikami niemęskimi, np. <em>dwa (dychtych) szkapy</em> = dwie szkapy Odmiana liczebnika.</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><h4><strong>Słownictwo i słowotwórstwo</strong></h4></div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Z badań dialektologicznych wynika, że gwara Borów Tucholskich pod względem słowotwórstwa jest bliższa gwarze krajniackiej niż kociewskiej. Częste są tu wyrazy z przyrostkiem -<em>awa</em> obocznie do -<em>ówa</em>, np. <em>cukrówa</em>, <em>brodawa // brodówa </em>(ogólnopolskie na -<em>awka // -ówka</em>), zdrobnienia na -<em>aszek, -uszek, -iszek // -yszek</em>, np.<em> roba</em><sup><em>ł</em></sup><em>szek, kamuszek // kamyszek, stołyszek, bochanuszek </em>= robaczek, kamyczek, stołeczek, bocheneczek; przymiotniki na -<em>aty</em>, np. <em>bebeszaty</em>. </div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Słownictwo często o szerszym zasięgu nieograniczonym do Borów Tucholskich, to, np. <em>brzad </em>‘suszone owoce’, <em>bulwy </em>‘ziemniaki’, <em>czarne łebki </em>‘podgrzybki’, <em>dziesiątka </em>‘drugie śniadanie’, <em>flyndze </em>‘placki ziemniaczane’, <em>gbur </em>‘zamożny chłop, gospodarz’, <em>gzub</em> ‘dziecko, malec’, <em>kartofle dukane </em>‘tłuczone ziemniaki’, <em>kartofelzupa </em>‘kartoflanka’, <em>klafciarz </em>‘robotnik leśny’, <em>klumpy </em>‘drewniane buty, chodaki’, <em>kuch </em>‘placek drożdżowy’, <em>kurzejki </em>‘kurki (grzyby)’, <em>młodzie </em>‘drożdże’, <em>znajdor </em>‘bękart’, <em>dziołcha </em>‘dziewczyna’, <em>tutka </em>‘torebka papierowa’, <em>gapa </em>‘wrona’, <em>szpek </em>‘słonina’, <em>maltych</em> ‘obiad’, <em>szur, knap</em> ‘starszy chłopiec’. Słownictwo borowiackie ma sporo wyrazów wspólnych z Wielkopolską, Krajną, Kociewiem, zarówno rodzimych, archaicznych, np. <em>brzad, sklep </em>‘piwnica’, jak i pożyczek niemieckich, np. <em>maltych, szur, knap, kartofelzupa</em>. </div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Gwara borowiacka ulega silnym wpływom nie tylko języka ogólnopolskiego, ale także gwary kociewskiej, bardzo ekspansywnej, odczuwanej jako bliska polszczyźnie ogólnej. Jest obecnie utrwalana i szerzona dzięki licznym zespołom ludowym i imprezom folklorystycznym organizowanym przez Borowiackie Towarzystwo Kulturalne.</div> </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td align="left" colspan="2">\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie&l4=bory-tucholskie-gwara-regionu-mwr" class="readon">Wersja rozszerzona</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n \r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('bory-tucholskie-gwara-regionu-mwr', 'bory-tucholskie', 'Gwara regionu (wersja rozszerzona)', 45000, '<h1><b>Gwara regionu </b><b>- Bory Tucholskie</b></h1>\r\n<p class="autor">Halina Karaś</p>\r\n<p class="autor">Instytut Języka Polskiego UW</p>\r\n<p style="line-height: 150%; text-align: center;" class="MsoNormal"><b style=""><span style="font-size: 15pt; line-height: 150%;">Gwara Borów Tucholskich – granice, stan badań, charakterystyka<o:p></o:p></span></b></p>\r\n<p> </p>\r\n<div> </div>\r\n<div style="margin-left: 360px;"><i>Ta kraina to kalendarz Pana Boga</i></div>\r\n<div style="margin-left: 360px;"><i>w którym zaznaczył ulotność chwili</i></div>\r\n<div style="margin-left: 360px;"><i>i odwieczny natury porządek</i></div>\r\n<div style="margin-left: 360px;">Łucja Gocek, „Cud w Borach”</div>\r\n<div style="margin-left: 360px;"> </div>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" title="Mapa nr 1. Gwary Borów Tucholskich na mapie dialektalnej Stanisława Urbańczyka. (Za: Urbańczyk 1962)" rel="lightbox" href="cmsimg\\image\\BTM01.gif"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\image\\BTM01.gif" /></a></p>\r\n<div>\r\n<div>Gwara Borów Tucholskich, czyli gwara tucholska, albo inaczej borowiacka, jest zaliczana do szeroko rozumianego dialektu (zespołu dialektalnego) wielkopolskiego [Nitsch 1915 (1958), Urbańczyk 1962, EJP 1991, DiGP 144]. Zob. mapa nr 1. Bory Tucholskie na mapie dialektalnej Stanisława Urbańczyka (Za: Urbańczyk 1962) oraz mapa nr 2. Gwary tucholskie na mapie dialektalnej <i>Encyklopedii języka polskiego </i>(Za: EJP1991). </div>\r\n<a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" title="Mapa nr 2. Gwary tucholskie na mapie dialektalnej <i>Encyklopedii języka polskiego. </i>(Za: EJP 1991)." rel="lightbox" href="cmsimg\\image\\BTM02.png"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\image\\BTM02.png" /></a></div>\r\n<div>Jej granice wytyczył na początku XX wieku Kazimierz Nitsch, który preferował określenie gwara tucholska (dialekt tucholski) niż borowiacka z tego względu, iż część Borów językowo należy do Kociewia, a z kolei część mieszkańców Krajny używa gwary tucholskiej [Nitsch 1958, 120]. Obecnie popularniejszym określeniem jest gwara borowiacka z uwagi na fakt, że przymiotnik <i>tucholski</i> mógłby sugerować, że chodzi tylko o gwarę miasta – Tucholi lub powiatu tucholskiego [Zabrocki 1934]. Kazimierz Nitsch lokował gwary Borów Tucholskich zawsze w zespole dialektalnym wielkopolskim. Na mapie <i>Narzeczy polskich z </i>1919 roku nie wyodrębnia jej spośród <i>narzecza wielkopolskiego </i>(zob. mapa nr 3. Mapa narzeczy polskich K. Nitscha z 1919 roku).</div>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" title="Mapa nr 3. Mapa narzeczy polskich Kazimierza Nitscha z 1919 roku)." rel="lightbox" href="cmsimg\\image\\BTM03.gif"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\image\\BTM03.gif" /></a></p>\r\n<div>Na mapie dialektów polskich Pomorza i Prus Wschodnich z 1937 roku twórca polskiej dialektologii łączy gwary borowiackie (Ib) w jedną większą grupę z gwarami krajniackimi (Ia), uznając także <i>za </i>część <i>narzecza zachodniopolskiego </i>(wielkopolskiego). Zob. mapa nr 4. Mapa polskich dialektów Pomorza i Prus Wschodnich. Za: Nitsch 1954.</div>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" title="Mapa nr 4. Mapa polskich dialektów Pomorza i Prus Wschodnich. Za: Nitsch 1954" rel="lightbox" href="cmsimg\\image\\BTM04.gif"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\image\\BTM04.gif" /></a></p>\r\n<div>Podobnie w II wydaniu <i>Wyboru polskich tekstów gwarowych </i>łącznie ujmuje gwary Borów Tucholskich i Krajny, umieszczając je w grupie A. Wielkopolska właściwa, w podgrupie A.8. zatytułowanej „Ekspansja na Pomorze”. Zob. mapa nr 5. Bory Tucholskie na mapie dialektalnej Kazimierza Nitscha według II wydania <i>Wyboru polskich tekstów gwarowych.</i>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" title="Mapa nr 5. Bory Tucholskie na mapie dialektalnej Kazimierza Nitscha według II wydania <i>Wyboru polskich tekstów gwarowych." rel="lightbox" href="cmsimg\\image\\BTM05.gif"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\image\\BTM05.gif" /></a></p>\r\n<div>Określenie tytułowe „Ekspansja na Pomorze” sugeruje rozpowszechnianie się cech wielkopolskich na tereny pierwotnie pomorskie (kaszubskie), co wiąże się ze znaną tezą K. Nitscha o szerszym w przeszłości zasięgu kaszubszczyzny. Opis granic obszaru borowiackiego Kazimierza Nitscha – jak podkreśla Kwiryna Handke (1981: 42) – „stał się przyjętą i utrwaloną w późniejszych pracach dialektologicznych podstawą uznania Borów Tucholskich w takich granicach za odrębna jednostkę gwarową”. Autorka zwraca także uwagę na fakt, iż nie zawsze jednak późniejsi badacze zwracali dostateczną uwagę na ostrożność K. Nitscha w określaniu tych granic i przyjmowali jego ustalenia w sposób jednoznaczny.</div>\r\n<div>Wraz z Krajną i Kociewiem stanowi obszar przejściowy między Wielkopolską i Kaszubami. Bory Tucholskie od północy sąsiadują z Kaszubami, od zachodu z Krajną, od wschodu z Kociewiem i od południowego wschodu z Kujawami (zob. mapa nr 6. Gwara tucholska na tle gwar sąsiednich. Opracowano na podstawie: Popowska-Taborska 1970: 143).</div>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" title=";Mapa nr 6. Gwara tucholska na tle gwar sąsiednich. Opracowano na podstawie: Hanna Popowska-Taborska, <i>Stanowisko dialektu tucholskiego w świetle leksyki, </i>„Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 9, 1970, s. 143)." rel="lightbox" href="cmsimg\\image\\BTM06.gif"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\image\\BTM06.gif" /></a></p>\r\n<div>Granica kaszubsko-borowiacka jest wyrazista ze względu na typowo kaszubskie cechy ją określające, takie jak np. akcent (inicjalny na południowych Kaszubach, paroksytoniczny w Borach), tzw. kaszubienie, czyli stwardnienie <i>ś, ź, ć, dź</i> w <i>s, c, z, dz</i>, czy wymowa samogłosek nosowych (zob. mapa nr 7. Pogranicze językowe kaszubsko-tucholskie i kaszubsko-kociewskie. Za: Topolińska 1964, 16).</div>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" title="Mapa nr 7. Pogranicze językowe kaszubsko-tucholskie i kaszubsko-kociewskie. [za: Topolińska 1964, 16])." rel="lightbox" href="cmsimg\\image\\BTM07.gif"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\image\\BTM07.gif" /></a></p>\r\n<div>Granicę kociewsko-borowiacką wyznacza zasadniczo kociewski brak <i>a</i> pochylonego, co podkreślał już Kazimierz Nitsch. Po szczegółowych badaniach terenowych tę granicę uściślił w latach 30. XX wieku Ludwik Zabrocki w swoim szkicu <i>Gwara Borów Tucholskich </i>(Zabrocki 1934), w którym zamieścił również mapę i przedstawił sytuację wsi pogranicznych. Zob. mapa nr 8. Mapa granicy borowiacko-kaszubskiej i borowiacko-kociewiackiej (opr. L. Zabrocki). Za: Zabrocki 1934, przedruk: 1980: 433.</div>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" title="Mapa nr 8. Mapa granicy borowiacko-kaszubskiej i borowiacko-kociewiackiej (opr. L. Zabrocki). Za: Zabrocki 1934, przedruk: 1980: 433" rel="lightbox" href="cmsimg\\image\\BTM08.gif"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\image\\BTM08.gif" /></a></p>\r\n<div>Brak natomiast wyraziście określonej granicy krajniacko-borowiackiej (na mapie Ludwika Zabrockiego jest zaznaczona, ale nie została szczegółowo omówiona) .</div>\r\n<div>Materiał z Borów Tucholskich zawiera także tom IV <i>Atlasu gwar polskich. Wielkopolska, Kaszuby </i> Karola Dejny [AGP IV 2002].</div>\r\n<div>Gwara Borów Tucholskich jest typową <a href="?l1=leksykon&lid=594">gwarą przejściową</a> [Popowska-Taborska 1970, 142; Handke 1970, 50], w której brak zjawisk specyficznie tucholskich, występujących na całym terenie, natomiast krzyżują się tu cechy sąsiednich gwar. Kwiryna Handke po analizie materiału zawartego w AJK stwierdza: „W świetle tych danych nie można uznać Borów Tucholskich za odrębną jednostkę gwarową, która jako całość posiadałaby specyficzne cechy językowe różniące ją od innych, zwłaszcza sąsiednich terenów gwarowych. Jest to obszar gwarowy o wyraźnie przejściowym charakterze. Krzyżują się na nim izoglosy różnych cech i zjawisk typowych dla sąsiednich gwar. (...) ani warunki geograficzne (topograficzne), ani osadnicze, administracyjne i kulturowe nie sprzyjały istnieniu jednostki gwarowej w takich granicach, jakie zwykliśmy przyjmować w pracach geograficznych. (...) stwierdzenie o przejściowym charakterze gwar borowiackich trzeba uzupełnić innym: teren tych gwar nie powinien być wyznaczany tak daleko na południe, aż po Noteć, ale należy go ograniczyć od południa linią pokrywającą się z granicami kolejnych podziałów administracyjnych (od XV w.)” [Handke 1970, 50].</div>\r\n<div>Podobnie Hanna Popowska-Taborska po analizie słownictwa z <i>Atlasu językowego kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich</i> stwierdziła, iż „brak zasięgów leksykalnych ograniczających się wyłącznie do obszaru tucholskiego. W świetle omówionego materiału przejściowy charakter Borów Tucholskich zaznaczył się szczególnie jaskrawo. Wspólne zasięgi tucholsko-kociewskie oraz tucholsko-krajniackie, jak też powiązania z Kaszubami i Wielkopolską, wskazują różnorakość oddziałujących tu wpływów. (...) Liczne nawiązania tucholsko-kociewskie łączą interesujący nas teren z szeroko pojętą Polską północną, związki tucholsko-krajniackie nawiązują z kolei do Wielkopolski i szerzej pojętej Polski zachodniej [Popowska-Taborska 1970, 142].</div>\r\n<div>Dwie podstawowe cechy łączą gwary borowiackie z dialektem wielkopolskim i dialektem mazowieckim, gdyż nie znają one <a href="?l1=leksykon&lid=628">mazurzenia</a>, a zatem rozróżniają (jak wielkopolskie) szeregi spółgłosek: przedniojęzykowo-zębowe <i>s, z, c, dz</i> oraz dziąsłowe <i>sz, ż, cz, dż</i>; np. <i>szczerzy, jeszczo </i>= szczerzej, jeszcze; natomiast cechuje je <a href="?l1=leksykon&lid=568">fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</a> jako wynik ekspansji cech dialektu mazowieckiego, np. <sup>l</sup>ożani<u>ć i </u>chodził, morgo<u>f ni </u>mosz = morgów nie masz. Gwary borowiackie nie znają mazurzenia, ale występuje w nich <a href="?l1=leksykon&lid=696">siakanie</a>, np. <i>w kiesiań</i>= w kieszeń.</div>\r\n<div>Gwary tucholskie zachowują <a href="?l1=leksykon&lid=683">samogłoski pochylone</a> <i>á</i> i <i>ó</i>częściowo jeszcze jako odrębnie dźwięki<i>,</i> zgodnie z Kaszubami, Kociewiem (bez <i>a</i> pochylonego) i Krajną jako kontynuanty dawnych samogłosek długich. Samogłoska pochylona <i>a</i> jako odrębny dźwięk pojawia się już rzadko, np. <i>mnia<sup>o</sup>ł, la<sup>o</sup>t</i> = miał, lat, najczęściej ulega jeszcze ścieśnieniu i utożsamia się z o, np. <i>pokoża, wom, na biało (szmata), jo, czeko, Mołgorzata, dosz, wymia<sup>n</sup>szosz, wyrucho, nazywo, uplackosz, obiod, godoć, zocierka, mom, nos, maśloki </i>= pokażę, wam, na białą (szmatę), ja, czeka, dasz, wymieszasz, wyrucha, nazywa, uplackasz, gadać, zacierka, mam, nas, maślaki.</div>\r\n<div>Samogłoska pochylona <i>e</i> pochodząca z dawnego długiego <i>ē</i> może być realizowana albo jako odrębny dźwięk e<sup>y</sup>, albo jako <i>y </i>[Nitsch 122-123], np. <i>dzie<sup>y</sup>wki, chle<sup>y</sup>b, tyż, śle<sup>y</sup>dź, torybka, natrzyć, czyrwca, zygar; </i>= dziewki, chleb, też, śledź, torebka, natrzeć, czerwca, zegar.</div>\r\n<div>Pojawiają się również rzadko – rejestrowanej kiedyś jako powszechna [por. MAGP 151, AGP IV 75] – przykłady dyftongicznej wymowy pochylonego <i>a</i>, np. <i>Jo<sup>ł</sup>, zoba<sup>ł</sup>czysz, serwa<sup>ł</sup>tka,</i> <i>roba<sup>ł</sup>szka</i>, <i>dzia<sup>ł</sup>d</i> = ja, zobaczysz, serwatka, robaczka, dziad (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=558">Dyftongiczna wymowa samogłosek</a></u>). Wymowa ta, wiążąca gwary borowiackie z wielkopolskimi, od dawna była wypierana na skutek wpływów gwar kociewskich [Breza 1976, 7].</div>\r\n<div>Ogólnie wymowa nosówek na obszarze Borów Tucholskich jest niejednolita. Ma to także związek z ogólnopolską tendencją do zanikania nosówek. W związku z tym, na tym samym obszarze nosówki mogą być realizowane wyraźnie, bardzo słabo, lub z wyodrębnieniem spółgłoski, czyli asynchronicznie, bądź też mogą w wygłosie ulec całkowitemu odnosowieniu.</div>\r\n<div>Głoska <i>ę</i> jest wymawiana najczęściej szeroko, dając w wymowie <i>a </i>nosowe (<i>a<sup>n</sup></i>), np. <i>ga<sup>n</sup>si, wymia<sup>n</sup>szosz</i>,<i> wystampu, bandziem, bandzim się cza<sup>n</sup>stowali, najcza<sup>n</sup>ściej, cia<sup>n</sup>żkie, mianty, najwiancej, pokrancone, zaciągnianty, w pianta, ksiandzu, na msza świanta, piankna, smantka </i>= gęsi, wymięszasz (wtórna nosowość), mięso, sąsiadem, występu, będziemy się częstowali, najczęściej, ciężkie, mięty, najwięcej, pokręcone, zaciągnięty, w piętę, księdzu, na mszę świętą, piękna, smętka. Obok szerokiej wymowy samogłoski przedniej <i>ę</i> występuje też realizacja zgodna z polszczyzną ogólną, np. <i>obrzędy, rękamy<sup>i</sup>, mięso</i> = obrzędy, rękami, lub zwężona wymowa <i>ę</i>, np.<i> z pyndów, wiync </i>= pędów, więc. Zmiany w zakresie wymowy ę, jakie odnotowano w literaturze przedmiotu, polegają na upowszechnianiu się wymowy zwężonej kosztem szerokiej [Breza 1976, Pająkowska 2003, 74, AGP IV, 102]. Wymawiana na końcu wyrazu ulega najczęściej całkowitemu odnosowieniu, dając w efekcie wymowę <i>a</i>, przede wszystkim w dwóch pozycjach morfologicznych, tj. w:</div>\r\n<div>Paralelnie szeroką wymowę ma również grupa <i>eN</i>, czyli samogłoska <i>e</i>, która znajduje się przed spółgłoską nosową (<i>m, m’, n, ń</i>), np. <i>kiszanie, przedstawianie,</i> <i>bawiania</i>, <i> starodawnamu, po naszamu</i>, <i><sup> l</sup>ożanić się, nie <sup>ł</sup>ożania się, powiam, kamiannego, bochanki, cianko, dziań, paszanio, </i>(tym) <i>szuram, meszkam, jesiani, ciamnego, sosanki, </i>(przed) <i>piekłam, jedan, siedam, ciamna </i>= kiszenie, przedstawienie, bawienia, po starodawnemu, po naszemu, ożenić się, nie ożenię się, powiem, kamiennego, bochenki, cienko, dzień, pasienia, tym szurem (tj. chłopcem), w kieszeń, meszkiem, jesieni, ciemnego, sosenki, przed piekłem, jeden, siedem, ciemna. Wyjątkowo <i>eN</i> jest realizowane jako <i>oN </i>lub – częściej ze ścieśnieniem jako <i>yN</i>, np. <i>żom</i>, <i>postym, grzebiyń, knapym, tym szurym </i>= żem, postem, grzebień, knapym, tym szurym, tj. chłopcem. Nie obserwuje się już na ogół notowanego kiedyś unosowienia samogłoski ustnej, typu <i>ćąmno</i>, <i>drugąmu. </i></div>\r\n<div>Samogłoska tylna <i>ą </i>najczęściej w śródgłosie jest wymawiana zgodnie ze stanem ogólnopolskim (tzn. w sposób rozłożony przed spółgłoskami innymi niż szczelinowe), np. <i>piątek, mądre, złączyli, dziesiątka; </i>czasem ze ścieśnieniem, np. <i>tysiunc, naciungneli, kunty </i>= tysiąc, naciągnęli, kąty; w wygłosie natomiast często ulega całkowitemu odnosowieniu do <i>o </i>[tak też Nitsch 125-126], np. <i>bierzo, majo, mówio, panno, mno, pomogo, so, koso, z cebulo</i>, <i>z Zosio babcio i dziadkiem, staro panno,</i> <i>narzekajo, wiedzo, dawajo </i>= biorą, mają, mówią, panną, mną, pomogą, są, kosą, z cebulą, z Zosią babcią i dziadkiem,starą panną, narzekają, wiedzą, dają.</div>\r\n<div>Grupa <i>oN</i>, czyli połączenie: samogłoska ustna <i>o </i>+ spółgłoska nosowa (<i>m, n, ń</i>) jest wymawiana bez zmiany barwy (jak w języku ogólnym), czasem z bardzo nieznacznym ścieśnieniem, np. <i>posadzone, pomogo, na klonku, warzone i pieczone</i>, lub samogłoska <i>o </i>w tej pozycji ulega zwężeniu, dając <i>óN</i>, np. <i>bónbon, óni, w Klónowie, znalezióne</i> = bonbon, tj. cukierek, oni, w Klonowie, znalezione</div>\r\n<div>Wtórną nosowość odnotowano w wyrazach <i>wymia<sup>n</sup>szosz, przy ja<sup>n</sup>ziorze, jęzioro, jęziorów </i>= wymieszasz, jeziorze, jezioro, jezior, gdzie jednocześnie może występować wymowa szeroka tej wtórnej samogłoski nosowej.</div>\r\n<div>Samogłoska <i>y </i>zgodnie z tendencją północnopolską wymawiana jest jako bliska <i>i </i>lub jako dźwięk pośredni między <i>i</i> oraz<i> y </i>[Nitsch 124, Pająkowska 2003], który – co ważne – nie mięczy poprzedzającej spółgłoski, np. <i>mnieli m∙i wigilio, wszistko, mój s·in, ry<sup>i</sup>ba robi<sup>y</sup>li </i>= mieli my, wszystko, mój syn, ryba, robili [por. AGP IV, 86, MAGP 576]. Obocznie występują także formy ogólnopolskie.</div>\r\n<div>Północnopolskie są także formy czasowników bez kontrakcji, np. <i>nie przystojało, stojeli</i> = nie przystało, stali [por. też AGP IV, 79].</div>\r\n<div>Inne zjawiska z zakresu wokalizmu o szerszym gwarowym zasięgu to m.in.:</div>\r\n<div>Z zakresu konsonantyzmu charakterystyczna jest wyrazista <a href="?l1=leksykon&lid=531">asynchroniczna wymowa spółgłosek wargowych miękkich</a>, przy czym drugim składnikiem wymowy dwuelementowej powstałej z rozłożenia <i>p’, b’</i> jest jota (podobnie jak się to dzieje obecnie w języku ogólnym), natomiast wyraziście wyodrębnia się wymowa <i>m’</i> jako <i>mń</i>, np. <i>mnieli, mniała,</i> <i>samni</i>, <i>łamno</i> = mieli, miała, sani, łamią [por. AGP IV, 44, MAGP 352]. Ze zjawiskiem tym wiąże się stwardnienie miękkiego <i>m’</i> w końcówce <i>-ami</i>, np. <i>nogamy rękamy </i>= nogami, rękami [por. AGP IV 46, MAGP 491].</div>\r\n<div>Charakterystyczny dla omawianej gwary jest brak zmiękczonych spółgłosek tylnojęzykowych <i>k’, g’</i>, wymawianych twardo jako <i>k, g</i>, np. <i>kedyś, cukerków, półzgęte, skrzynkie, (z takim) meszkam </i>= kiedyś, cukierków, półzgięte, skrzynkę, meszkiem [por. Nitsch 130-131, AGP IV 48, Breza 1976, 11] Nie zachowała się już natomiast wymowa <i>k’ g’ </i>jako <i>ć, dź </i>rejestrowana w przeszłości w gwarach tucholskich po prawej stronie Brdy (zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=514">Afrykatyzacja spółgłosek tylnojęzykowych k’, g’</a></u>), sporadyczna już w czasach badań Nitscha [130-131] i Zabrockiego [1937, 35-41], reliktowa w latach 70. XX wieku [zob. Breza 1976, 11].</div>\r\n<div>Spółgłoska <i>ch </i>w połączeniu <i>chy </i>może być wymawiana miękko, np. <i>dziewuchi, </i><i>suchi </i>= dziewuchy, suchy, taką też wymowę rejestrują atlasy ogólnopolskie [MAGP 451, AGP IV 48].</div>\r\n<div><a href="?l1=leksykon&lid=741">Uproszczenia grup spółgłoskowych</a> czy zanik spółgłosek w wygłosie w gwarach Borów Tucholskich nie są liczne i konsekwentne, np. końcowe <i>ł</i> zanika w imiesłowie przeszłym czynnym, a także czasem w śródgłosie, np. <i>gupich</i> = głupich; stale też ginie końcowe <i>z</i> w <i>tera, zara, </i>podobnie jak to rejestrował prawie wiek temu Kazimierz Nitsch <i> </i>[por. 1954, 130].</div>\r\n<div>Końcowa głoska -<i>ń</i> sporadycznie przechodzi w wygłosie w -<i>j [</i>Nitsch 130], np. <i>woj na gnój </i>= won na gnój. Na podkreślenie zasługuje tez istnienie przyimków podwojonych, typu <i>zez</i>, np. <i>zez mą<sup>u</sup>ki żeśmy samni robili zez papieru </i>= z mąki, z papieru.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Fleksja i składnia</b></div>\r\n<div>Szeroka wymowa samogłoski nosowej <i>ę </i>i jej odnosowienie w wygłosie pociąga za sobą konsekwencje dla fleksji, powodując przede wszystkim takie zjawiska, jak:</div>\r\n<div>Można także zaobserwować prawie ogólnogwarową cechę, jaką jest upowszechnienie się końcówki <i>-ów </i>w <a href="?l1=leksykon&lid=555">dopełniaczu liczby mnogiej rzeczowników</a> niezależnie od rodzaju: <i>krowów, studniów, zamrażarków,</i> <i>drożdżówków</i>, <i>gruszków</i>, <i>śliwków</i>, <i>brzózków</i>, <i>palmów, babciów, córów, świniów, kozów, bulwów, jabłków</i>, <i>jęziorów, z błotków, żniwów </i>= krów, studni, zamrażarek, drożdżówek, gruszek, śliwek, brzózek, palm, babć, cór, świń, kóz, bulw, jabłek, jezior, błotek, niż w języku ogólnym.</div>\r\n<div>W zakresie koniugacji typowe są m.in.:</div>\r\n<div>Zjawiskiem fleksyjnym, które ma konsekwencje składniowe, jest brak tak ukształtowanej jak w języku ogólnym kategorii męskoosobowości, co powoduje na poziomie składniowym brak zgodności pod względem rodzaju w związku głównym, tj. formy męskoosobowe czasu przeszłego na <i>-li</i> łączą się z niemęskosobowymi formami rzeczownika (i niemęskoosobowymi formami określających je przymiotników lub zaimków przymiotnych), np. <i>wszystkie kawalery sie <sup>ł</sup>ożenili, chcieli dziołchy, dzieci no jadli, byli owoce, służące jedli w kuchni, pany jedli w pokoju, te mądre żarli </i>= wszyscy kawalerowie się ożenili, chciały dziewczyny,</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Słownictwo i słowotwórstwo</b></div>\r\n<div>Z badań dialektologicznych wynika, że gwara Borów Tucholskich pod względem słowotwórstwa jest bliższa gwarze krajniackiej niż kociewskiej [Handke 1981, 49]. Częste są tu formacje z przyrostkiem <i>-awa</i> obocznie do <i>-ówa</i>, np. <i>cukrówa</i>, <i>brodawa // brodówa </i>(odpowiadające na ogół ogólnopolskim derywatom z <i>-awka // -ówka</i>), formacje zdrobniałe utworzone przyrostkami <i>-aszek, –uszek, -iszek // -yszek</i>, np.<i> roba<sup>ł</sup>szek, kamuszek // kamyszek, stołyszek, bochanuszek </i>= robaczek, kamyczek, stołeczek, bocheneczek; formacje przymiotnikowe z sufiksem <i>-aty</i>, np. <i>bebeszaty </i>[Pająkowska 2003, 75].</div>\r\n<div>Słownictwo charakterystyczne dla gwary borowiackiej, choć często o szerszym zasięgu nieograniczonym do Borów Tucholskich, to np. <i>brzad </i>‘suszone owoce’, <i>bulwy </i>‘ziemniaki’, <i>czarne łebki </i>‘podgrzybki’, <i>dziesiątka </i>‘drugie śniadanie’, <i>dziołcha </i>‘dziewczyna’, <i>flyndze </i>‘placki ziemniaczane’, <i>gapa </i>‘wrona’, <i>gbur </i>‘zamożny chłop, gospodarz’, <i>golce </i>‘kluski z tartych surowych i gotowanych kartofli z dodatkiem dyni’, <i>gzub</i> ‘dziecko, malec’, <i>kartofle dukane </i>‘tłuczone ziemniaki’, <i>kartofelzupa </i>‘kartoflanka’, <i>klafciarz </i>‘robotnik leśny’, <i>klumpy </i>‘drewniane buty, chodaki’, <i>knap</i> ‘starszy chłopiec’, <i>koponka </i>‘niecka (do zagniatania ciasta)’, <i>kuch </i>‘placek drożdżowy’, <i>kurzejki </i>‘kurki (grzyby)’, <i>loka </i>‘woda od śledzi’, <i>maltych</i> ‘obiad’, <i>młodzie </i>‘drożdże’, <i>runkel </i>‘burak pastewny’, <i>szandar </i>‘zapiekany placek ziemniaczany z boczkiem’, <i>szpek </i>‘słonina’, <i>szur</i> ‘starszy chłopiec’, <i>tutka </i>‘torebka papierowa’, <i>z</i><i>najdor </i>‘bękart’. Leksyka borowiacka – jak wynika z podanych przykładów – ma sporo jednostek wspólnych z Wielkopolską, Krajną, Kociewiem. Są to zarówno rodzime, polskie archaizmy, np. <i>brzad </i>‘suszone owoce’<i>, sklep </i>‘piwnica’, jak i liczne germanizmy jako wynik wielowiekowych kontaktów z różnymi odmianami języka niemieckiego, np. <i>maltych, szur, knap, kartofelzupa</i>.</div>\r\n<div>Gwara borowiacka ulega silnym wpływom nie tylko języka ogólnopolskiego, ale także gwary kociewskiej, bardzo ekspansywnej, odczuwanej jako bliska polszczyźnie ogólnej. Jest jednak obecnie utrwalana i szerzona dzięki licznym zespołom ludowym i imprezom folklorystycznym organizowanym przez Borowiackie Towarzystwo Kulturalne.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Literatura:</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>AGP IV – Karol Dejna, <i>Atlas gwar polskich, </i>t. IV. <i>Wielkopolska, Kaszuby, </i>Warszawa 2002.</div>\r\n<div>Edward Breza, 1976, <i>Gwara borowiackiej wsi Krzywogoniec pod Tucholą</i>, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” XXII, , s. 5-17.</div>\r\n<div>Henryk Friedrich, 1937, <i>Uwagi o pewnej pracy dialektologicznej <ludwik zabrocki.="" gwara="" borów="" tucholskich=""></ludwik></i>, Warszawa.</div>\r\n<div>Kwiryna Handke, 1979, <i>Wewnętrzne podziały gwarowe Kaszub i sąsiednich terenów, </i>[w:] <i>Konferencja pomorska (1978)</i>, Wrocław, s. 111-123.</div>\r\n<div>Kwiryna Handke, 1981, <i>Charakterystyka Borów Tucholskich w świetle faktów językowych</i>, „Slavia Occidentalis” XXXVIII, s. 37-51.</div>\r\n<div>Kwiryna Handke, 1985, <i>Ślady mowy dawnej szlachty kaszubskiej jako czynnik wpływający na podziały gwarowe</i>, [w:] <i>Językowe zróżnicowanie terytorialne wobec wpływu czynników pozajęzykowych</i>, Wrocław.</div>\r\n<div>Kwiryna Handke, Hanna Popowska-Taborska, 1972, <i>Słowotwórcze zróżnicowanie kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich</i>, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, t. XII, Warszawa, s. 97-107.</div>\r\n<div>Kazimierz Nitsch, 1912, <i>Gostycyn i Cekcyn, </i>[w:] „Roczniki Towarzystwa Naukowego”, z. XIX, Toruń, s.129-136.</div>\r\n<div>Kazimierz Nitsch, 1954, <i>Dialekt tucholski</i> [w:] <i>Wybór pism polonistycznych. Tom III. Pisma pomorzoznawcze</i>, Wrocław-Kraków, s. 120-145.</div>\r\n<div>Kazimierz Nitsch, 1960, <i>Wybór polskich tekstów gwarowych, </i>wyd. II, Warszawa.</div>\r\n<div>Maria Pająkowska, 2003, <i>Gwara borowiacka a inne dialekty Pomorza, </i>[w:] <i>Polszczyzna bydgoszczan. Historia i współczesność, </i>t. I, pod red. Małgorzaty Święcickiej, Bydgoszcz, s. 69-78.</div>\r\n<div>Hanna Popowska-Taborska, 1959, <i>Z rozważań nad dawnym zasięgiem kaszubszczyzny</i>, „Poradnik Językowy”, z. 3, s. 126-136.</div>\r\n<div>Hanna Popowska-Taborska, 1970, <i>Stanowisko dialektu tucholskiego w świetle leksyki, </i>„Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 9, 1970, s. 135-145.</div>\r\n<div>Zuzanna Topolińska, 1964, <i>Kaszubsko-tucholska i kaszubsko-kociewska granica językowa, </i>„Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, X, Łódź, s. 14-22.</div>\r\n<div>Stanisław Urbańczyk, 1962, <i>Zarys dialektologii polskiej, </i>Warszawa.</div>\r\n<div>Ludwik Zabrocki, 1934, <i>Gwara Borów Tucholskich. Szkic historyczno-genetyczny,</i> Poznań.</div>\r\n<div>Ludwik Zabrocki, 1933 (przedruk: 1980), <i>Charakterystyka językowa Pomorza, </i>[w:] <i>Tydzień o Pomorzu, </i>pod red. L. Zabrockiego, 1933 (przedruk w: Ludwik Zabrocki, <i>U podstaw struktury i rozwoju języka</i>, Warszawa-Poznań 1980, s. 417-431).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie&l4=bory-tucholskie-gwara-regionu">Przejdź do wersji podstawowej</a></div>\r\n<div> </div>\r\n<p> </p>\r\n</div>', 0, 0, 0), ('bory-tucholskie-historia-regionu', 'bory-tucholskie', 'Historia regionu', 20000, '\r\n <h1>Historia regionu </h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Agnieszka Piotrowska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">Bory Tucholskie w przeszłości należały administracyjnie do południowych Kaszub – ziemi zaborskiej. W X-XII w. były własnością książąt pomorskich i stanowiły największy kompleks leśny w regionie – znajdowały się w centrum Pomorza Gdańskiego i Sławieńskiego, co opóźniło integrację ekonomiczną i polityczną obu krain. Od południa Bory Tucholskie stykały się z puszczami nadnoteckimi, których kompleks w dorzeczu Gwdy oddzielał Pomorze Zachodnie od Gdańskiego. Od północy Bory łączyły się jednym ramieniem z Puszczą Słupską, a drugim z Lasami Bytowskimi; na linii Łeby dochodziły do morza (<em>Historia Pomorza</em> I 1969: 369).</p><p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_374_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Mapa. Podziały administracyjne Pomorza w XII wieku. Opracowano na podstawie: <em>Historia Pomorza, </em>red. G. Labuda</h3>\r\n <p>Podziały administracyjne Pomorza w XII w.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x282-M701.gif" title="Mapa. Podziały administracyjne Pomorza w XII wieku. Opracowano na podstawie: <em>Historia Pomorza, </em>red. G. Labuda" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x127-M701.gif" alt="Mapa. Podziały administracyjne Pomorza w XII wieku. Opracowano na podstawie: <em>Historia Pomorza, </em>red. G. Labuda" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x45-M701.gif" alt="Mapa. Podziały administracyjne Pomorza w XII wieku. Opracowano na podstawie: <em>Historia Pomorza, </em>red. G. Labuda thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_374_1 = new gallery($(''gallery_374_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n Na początku XII wieku rozpoczęło się osadnictwo w Borach Tucholskich, przede wszystkim w rejonie Chojnic i Człuchowa. Istniały już wówczas ośrodki Biełgard (Białogard) nad Łebą, Sławno i Słupsk. Mieszkańcy Borów eksploatowali zalegające tam „żyły bursztynu” (do XVIII wieku włącznie). Tucholę założyli książęta kaszubscy, pod koniec XIII wieku zakończono budowę kościoła, który został konsekrowany przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnkę. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_374_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Mapa. Podziały administracyjne Pomorza w XIII wieku. Opracowano na podstawie: <em>Historia Pomorza, </em>red. G. Labuda</h3>\r\n <p>Podziały administracyjne Pomorza w XIII w.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/352x480-M702.gif" title="Mapa. Podziały administracyjne Pomorza w XIII wieku. Opracowano na podstawie: <em>Historia Pomorza, </em>red. G. Labuda" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/159x216-M702.gif" alt="Mapa. Podziały administracyjne Pomorza w XIII wieku. Opracowano na podstawie: <em>Historia Pomorza, </em>red. G. Labuda" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/55x75-M702.gif" alt="Mapa. Podziały administracyjne Pomorza w XIII wieku. Opracowano na podstawie: <em>Historia Pomorza, </em>red. G. Labuda thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_374_2 = new gallery($(''gallery_374_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Na początku XIV wieku Wacław II nadał miasto rodzinie Święców, namiestników na Pomorzu Gdańskim. Kiedy Władysław Łokietek po powrocie z wygnania zażądał zwrotu Pomorza, Święcowie poddali je margrabiom brandenburskim. Wywołało to walki między ludnością polską, Brandenburczykami i Krzyżakami. Wskutek tej wojny Krzyżacy zajęli Pomorze Gdańskie (1309-1310) i Tucholę. Pod panowaniem krzyżackim miasto (od 1346 roku) stało się najważniejszym po Gdańsku komturstwem na lewym brzegu Wisły, gdyż strzegło tzw. Drogi Margrabiów, którą przybywały z zachodu posiłki dla Malborka. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Po wojnie trzynastoletniej (1454-1466) Bory Tucholskie na mocy II pokoju toruńskiego wróciły do Korony i weszły do województwa pomorskiego. Tuchola została wówczas starostwem, a od 1512 roku należała do archidiakonatu kamieńskiego. Szlachta w Borach Tucholskich, inaczej niż na pozostałym obszarze Prus Królewskich (z wyjątkiem powiatu świeckiego), mówiła po polsku lub po kaszubsku i była katolicka. Mimo to w Tucholi, jedynym mieście powiatu liczącego 1818 km<sup>2</sup>, dochodziło pod koniec XVI wieku do walk pomiędzy katolikami a luteranami.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Na przełomie XVI i XVII wieku dzięki wsparciu Bartłomieja Nowodworskiego, dworzanina Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy, wiele osób z tych okolic studiowało na Uniwersytecie Jagiellońskim. Starostami Tucholi w tym czasie byli m.in. Andrzej Morsztyn, Jan Sobieski i Michał Korybut Wiśniowiecki.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">W Borach Tucholskich żyli bartnicy i smolarze, budowano kuźnice. W XVI i XVII wieku karczowano puszczę, aby zyskać więcej gruntów rolnych. W Borach dominowały gospodarstwa wielkokmiece; gospodarka i rzemiosło były nakierowane na zaspokojenie potrzeb regionu. Ponieważ transport drogowy znacznie podnosił koszt eksploatacji drewna z Borów Tucholskich, nie wożono go na sprzedaż do Gdańska, jak czyniono z drewnem z puszcz położonych nad większymi i bardziej spławnymi rzekami. Uratowało to Bory Tucholskie przed wycięciem. Rozwój regionu przerwał potop szwedzki. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Po I rozbiorze Bory Tucholskie znalazły się w zaborze pruskim. Wówczas najbardziej zniszczono puszczę, wycinając najcenniejsze gatunki drzew i sadząc na ich miejsce sosny. Ogromnie wyniszczyło Bory osuszanie bagien i torfowisk oraz wycinanie lasów, aby powiększyć teren ziem uprawnych.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">W 1920 Bory Tucholskie znalazły się ponownie w Polsce. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">W kampanii wrześniowej 1939 r. odbyły się tu krwawe walki, tzw. bitwa graniczna. W czasie II wojny światowej w Borach Tucholskich masowo eksterminowano miejscową ludność, zamordowano ponad 21 tys. osób, tysiące zaginęło bez wieści. W Borach działały liczne organizacje partyzanckie, które z czasem weszły w skład Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”, Armii Krajowej, Polskiej Armii Powstania, a od połowy 1944 r. – grup desantowych i Dywizji WP im. T. Kościuszki. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Teren Borów Tucholskich był przez wieki miejscem życia i pracy dla Borowiaków. Zajmowali się oni wyrębem i karczowaniem lasów, toczeniem żywicy, bartnictwem, łowiectwem, koszykarstwem i zbieractwem. Rozwinęło się tu tartacznictwo, wyrób smoły i ciesielka; na mniejszą skalę młynarstwo, rybołówstwo oraz włókiennictwo. Rolnicy dzielą się do dzisiaj na gburów, mających gospodarstwa o powierzchni ok. 15 ha, i putkerów, właścicieli mniejszych gospodarstw (ok. 5 ha). </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><div style="border: black 1px solid; padding: 20px"><h4><em>Czy wiesz, że... </em></h4><h4>Ochrona Borów Tucholskich w XVII wieku</h4><p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_374_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Dwór królowej Konstancji na Zamku Tucholskim. Przedstawienie z 2006 roku</h3>\r\n <p>Dwór królowej Konstancji na Zamku Tucholskim. Przedstawienie z 2006 roku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-F7068.jpg" title="Dwór królowej Konstancji na Zamku Tucholskim. Przedstawienie z 2006 roku" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F7068.jpg" alt="Dwór królowej Konstancji na Zamku Tucholskim. Przedstawienie z 2006 roku" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-F7068.jpg" alt="Dwór królowej Konstancji na Zamku Tucholskim. Przedstawienie z 2006 roku thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_374_3 = new gallery($(''gallery_374_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPrzez dwadzieścia lat (1611 – 1631) starościną tucholską była królowa Konstancja, żona Zygmunta III Wazy, arcyksiężniczka habsburska. Upodobała sobie zamek tucholski, w którym bawiła przez dłuższy czas. Król Zygmunt często odwiedzał małżonkę ,przybywając tu z całym dworem na huczne polowania w Puszczy Tucholskiej. Dużą troską otaczała starościna lasy, dokonując w nich osobistej kontroli. Żywiołowy i niekontrolowany wyrąb drzewostanu przez miejscowych smolarzy, kradzieże w barciach i kłusownictwo powodowały szybkie niszczenie obszarów leśnych. By powstrzymać ten proces, 28 maja 1614 roku wydała rozporządzenie o ochronie Puszczy Tucholskiej.</p><p align="justify"><em>Wszem i wobec i każdemu z osobna, mianowicie poddanym naszym jakiegokolwiek stanu i zawołania w Starostwie Tucholskim wiernie nam miłym, łaskę naszą królewską.</em></p><p align="justify"><em>Wiernie nam mili : mamy tę wiadomość, że w puszczach do Starostwa tucholskiego oprawie naszej podległego, wielkie się szkody przez was , zwłaszcza mieszczany tucholskie dzieją. </em></p><p align="justify"><em>Przeto rozkazujemy koniecznie , to chcąc mieć po nich, abyście w puszczach naszych szkód żadnych nie ważyli się pod winą, która będzie przez Urodzonego Jana Wielżyńskiego, sekretarza króla JEM na was o to złożoną. Dla łaski naszej i z powinności swojej inaczej nie czyńcie.</em></p><p align="justify"><em>Dan w Warszawie, Dnia XXVIII Miesiąca Maia Roku MDCXIV.</em></p><p align="justify"><em>Konstancja królowa.</em></p><p align="justify">Rozporządzenie to stało się przykładem dla innych starostw i szybko rozpowszechniło się na całym Pomorzu. Było to pierwsze usankcjonowane prawem działanie w zakresie ochrony dziedzictwa i miejscowego krajobrazu przyrodniczego.</p> Ciekawostkę przygotowała Maria Ollick.</div><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; text-indent: 1.25cm; line-height: 150%">Źródła: </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Adam Dylewski, <em>Bory Tucholskie</em>, [w:] tegoż, <em>Pomorze</em>, Warszawa 2007, s. 50-51.</p><p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Historia Pomorza</em>, red. Gerard Labuda, t. 1-3, Poznań 1969-1993.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=372&Itemid=36">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=375&Itemid=36">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('bory-tucholskie-kultura', 'bory-tucholskie', 'Kultura ludowa (wersja podstawowa)', 50000, '\r\n <h1>Kultura ludowa regionu </h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Karolina Bielenin-Lenczowska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p> </p><h2><strong>Stroje ludowe</strong></h2><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Strój męski</strong> – nakryciem głowy była czapka rogatywka lub tzw. <em>poznanionka – </em>czapka z daszkiem. W zimie noszono sukienne czapki wykończone baranią skórą. Koszule szyto wyłącznie z lnu, spodnie letnie z płótna, zimowe – z sukna. Do odświętnego stroju zakładali czarne, cienkie kamizelki z sukna i brunatne, płócienne sukmany, zwane <em>sukniami. </em>Charakterystycznym okryciem wierzchnim była sięgająca kostek sukmana, zapinana na drewniane guziki obszyte suknem lub jedwabiem – <em>wołoszka. </em>Najpopularniejszymi butami były półbuty zawiązywane na cztery dziurki. Zimą bogatsi wkładali buty z cholewami do kolan, tzw. <em>kropusy. </em>Biedniejsi nosili półbuty filcowe, beżowe lub siwe, tzw. <em>kamasze. </em></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_514_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/640x426-F7101.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/288x192-F7101.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/100x67-F7101.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/640x426-F7102.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/288x192-F7102.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/100x67-F7102.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/640x426-F7103.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/288x192-F7103.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/100x67-F7103.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/640x426-F7104.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/288x192-F7104.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/100x67-F7104.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/640x426-F7105.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/288x192-F7105.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/100x67-F7105.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/640x426-F7106.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/288x192-F7106.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/100x67-F7106.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Borowiacy w strojach regionalnych. Fot. M. Ollick</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/396x480-F7069.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/178x216-F7069.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/62x75-F7069.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_514_1 = new gallery($(''gallery_514_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n<strong>Strój kobiecy</strong> – mężatki nosiły czepek, tzw. <em>kapotę, </em>uszyty z jednego kawałka materiału, czarny lub brązowy z kokardą, ozdobiony z przodu koronką lub wstążką. Na co dzień kobiety osłaniały głowy i ramiona chustkami. Górną część odzieży stanowił rodzaj gorsetu – <em>sznurówka – </em>obcisła, przylegająca do figury, z przodu zawiązywana na tasiemkę. Sznurówka zimowa szyta była z barchanu, letnia – zwykle z płótna. Spódnice szyto z białego płótna i ozdabiano na dole haftem. Zimą nakładano <em>kucbaję –</em> spódnicę z grubego materiału wełnianego, w kolorze granatowym, czarnym lub czerwonym. Odświętnym obuwiem kobiecym były czarne lub brązowe trzewiki na płaskim obcasie, a na co dzień – tzw. <em>korki </em>(buty na drewnianej podeszwie ze skórzanym wierzchem) lub <em>klumpy – </em>buty z drewnianą podeszwą i wierzchem z innego, starego buta. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> </p><h2 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><strong>Kultura materialna</strong></h2><h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Budowa domu</strong> </h4><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W Borach Tucholskich występowały dwa typy chałup – <em>gburskie</em>, czyli bogatych gospodarzy i <em>potkierskie – </em>biedniejszych. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Chałupy borowiackie budowano z drewna i kryto słomą lub gontem (<em>szyndlem</em>). W rogu ściany szczytowej lub przedniej budowano podcienie zwane <em>wystawką</em>. W zagrodzie czasem znajdowały się dwie chałupy – jedna okazalsza, będąca mieszkaniem gospodarza i jego rodziny, druga mniejsza dla parobka z rodziną lub dla starych rodziców. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_514_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/77/images/640x426-F7107.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/77/images/288x192-F7107.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/77/images/100x67-F7107.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/77/images/640x426-F7108.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/77/images/288x192-F7108.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/77/images/100x67-F7108.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/77/images/640x426-F7109.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/77/images/288x192-F7109.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/77/images/100x67-F7109.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/77/images/640x426-F7110.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/77/images/288x192-F7110.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/77/images/100x67-F7110.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_514_2 = new gallery($(''gallery_514_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nStarannie zbudowane chałupy nazywano <em>dworami </em>lub <em>domami. </em>Zwykle składały się one z sieni, izby i trzech-czterech komór. Przy każdym domu było urządzenie przeciwpożarowe: drabina, bosak i wiadro zawieszone pod strzechą. Dodatkowe budynki w zagrodzie do pomieszczenia inwentarskie i do przechowywania zbiorów. Zboża zwożono do stodół, na które składały się <em>somsieki </em>i <em>klepiska</em>. Na tych drugich młócono cepami zboże.<em> </em>W bogatszych gospodarstwach osobnym budynkiem był także spichrz.<em> </em>Budowano również dobudówki, czyli <em>wachy </em>albo <em>przyłapy</em>, w których przechowywano narzędzia. Pośrodku podwórza stała studnia, z której niejednokrotnie korzystała cała gromada. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Do zagrody należał również ogród – przed chatą, od strony drogi był ogródek kwiatowy. Ponadto w ogródkach warzywnych uprawiano m.in. kapustę, cebulę, czosnek, marchew, buraki, mak, a w sadach zwykle rosły jabłonie, śliwy, grusze i wiśnie. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Zagrody borowiackie były ogrodzone płotami. Płoty sztachetowe stawiano przy drodze, od frontu. Stawiano też płoty koszowe, czyli plecione to trzy poziomo ułożone szczeble przeplecione pionowo chrustem. Z kolei płoty żerdziowe grodziły sady, pola, czasem pastwiska. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><h2 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><strong>Kultura duchowa</strong></h2><h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Obrzędowość doroczna</strong></h4><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Adwent</strong></h4><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Rok obrzędowy, podobnie jak w innych regionach, zaczynał się od Adwentu. W Borach Tucholskich w tym czasie przebierano się za Cygana, kominiarza, różne zwierzęta i herody i chodzono po domach. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Boże Narodzenie</strong></h4><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Zanim w domach borowiackich zagościła świąteczna choinka, przynoszono do domów gałązki świerkowe i ozdabiano je cukierkami, ciastkami i kolorowymi papierkami, a drzewa w sadzie przybierano kolorowymi wstążkami i zabawkami własnej produkcji. Stawiano też słomianego chochoła symbolizującego odchodzący, stary rok. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Wieczerza wigilijna tradycyjnie rozpoczynała się od łamania opłatkiem – dawniej chlebem. Na stole, w zależności od zamożności gospodarzy znajdowały się: ryby, placek z ziemniakami, grzyby, groch, zupa z suszonych owoców (<em>brzadu</em>), kluski, kiszka z kaszy i ziemniaków, kapusta. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Wielki Post i zwyczaje wiosenne </strong></h4><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Okres Wielkiego Postu rozpoczynał Popielec zwany tu <em>Popielnikiem. </em>Wierzono, że w noc z wtorku na środę diabeł przegania z karczmy tych, którzy jeszcze się bawią. W Środę Popielcową chowano wszystkie instrumenty muzyczne, lustra, patelnie i rondle, w których podczas zapustów pieczono mięsa. W czasie postu jedzono przede wszystkim żur, kaszę, ziemniaki i ryby. Potrawy gotowano w jednym garnku, w tzw. <em>grapie. </em></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Za początek wiosny uważano w Borach Tucholskich dzień św. Józefa (19 marca). Wtedy to sadzano gęsi na jaja, zaglądano do uli i zwyczajowo rozpoczynano orkę. Jak mawiano: <em>Na świantego Józwa przez pole bruzda. </em></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W drugi dzień świąt Wielkiej Nocy, chłopcy smagali dziewczęta witkami wierzbowymi lub z jałowca, a w niektórych rejonach również polewano wodą. To, jak mocno dziewczyna została wysmagana czy oblana, świadczyło o jej powodzeniu u chłopców. Po wsiach chodzili również <em>dynguśnicy</em>, którzy składali domownikom życzenia, otrzymując w zamian jaja, kiełbasę, słoninę, a czasem i drobne pieniądze.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Do ciekawych borowiackich obrzędów wiosennych należą tzw. dni zimnych ogrodników czy <em>świętych złodziei. </em>Wtedy to – 12-14 maja – aby uchronić drzewa owocowe przed przymrozkami, stawiano w sadach wanny z wodą. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Wszystkich Świętych</strong></h4><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Wierzono, że w ten dzień duchy zmarłych odwiedzają ziemię, krążą wokół domów, w których mieszkały za życia, a nawet je odwiedzają. Nie wolno wtedy wylewać wody na podwórko, śpiewać, gwizdać ani spuszczać psów z łańcucha. Należy zapalić w piecu, aby krążące wokół dusze mogły się przy nim ogrzać. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Wierzenia</strong></h4><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Borowiacy wierzyli w istnienie różnych duchów i demonów zamieszkujących las. Powszechnie znano postać <strong>Borowej Ciotki</strong> – staruszki odzianej w szatę koloru pnia sosny, przepasanej zielonym pasem z igliwi, z diademem z szyszek na głowie i z koszem i kosturem i rękach. Towarzyszyły jej zwierzęta. Ciotka była dobrym duchem borów, opiekowała się dziećmi zbierającymi w lesie grzyby i jagody, broniła przed czarownicami, błędnymi ognikami, a zbłąkanym dawała schronienie w swoim leśnym dworze. Bezlitosna była jednak dla tych, którzy las niszczyli, robili krzywdę zwierzętom – mogła ich zamienić w jałowiec. W lesie żył też <strong>Borowiec</strong> – według niektórych zły duch, według innych, duch opiekuńczy, pomocnik Borowej Ciotki. Mieszkańcy borów to również <em><strong>kraśniaki, kraśnięta </strong></em>albo<strong> </strong><em><strong>lelki</strong></em><em> – </em>krasnoludki. Z lasu przenosiły się one do domów, gdzie zamieszkiwały w stajniach lub mysich dziurach. Nie wolno ich było wypędzać, bo mogły sprowadzić na gospodarstwo biedę. Wreszcie w borze można było spotkać piękną pannę – <strong>Leśną Królową</strong>. Ale kto ją raz zobaczył, już nie wracał do domu. Zauroczony jej pięknem, służył w jej pałacu jako parobek aż do śmierci. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Tradycyjne zajęcia</strong></h4><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Główne zajęcia Borowiaków to zbieractwo, łowiectwo, praca na roli (choć słabe gleby), a zwłaszcza praca w lesie. Na wiosnę wydobywano z drzew sok brzozowy, który stosowano do picia, na lekarstwo oraz jako kosmetyk. Z drzew sosnowych pozyskiwano żywicę, z której wyrabiano klej i używano w lecznictwie. Ponadto zawożono ją do fabryk produkujących gumę. W lesie zbierano czarne jagody, borówki, maliny, jeżyny, żurawinę i poziomki. Owoce sprzedawano potem na targach lub robiono z nich przetwory; suszone używano jako lekarstwa lub barwników. Zbierano też głóg, orzechy laskowe, lebiodę, szczaw, zioła i – bardzo powszechnie – różne gatunki grzybów. Łowiectwo miało tradycyjnie charakter kłusowniczy. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Kuchnia regionalna</strong></h4><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Dawniej głównym pożywieniem Borowiaków były ziemniaki (<em>bałabuny</em>). Przysmakiem były <em>gómółki – </em>bryłki twarogu suszone na słońcu. Później podstawą pożywienia stała się mąka, mleko, maślanka i śmietana, a nad jeziorami – ryby. Stosowano też różne używki: piwo, nalewki na leśnych owocach, swojskie wina, kawa z suszonych żołędzi oraz tabaka. W domach przygotowywano również chleb – Ciasto wyrabiano z podłużnej, drewnianej misie, zwanej <em>koponką, </em>a<em> </em>pieczono w piecu wybudowanym na polu. Przed wypiekiem, bochen kładziono na <em>gerszlę </em>(drewnianą deskę) i wsuwano do pieca, po czym znów wyjmowano.<em> </em>Aby skórka chleba była błyszcząca (<em>by miała glanc</em>), smarowano ją syropem z marchwi bądź buraków, lub masłem i miodem. Ważna była symbolika chleba. O ile nie tylko w Borach Tucholskich powszechnie uważano chleb za święty pokarm, czyniono znak krzyża przed pokrojeniem go na kromki oraz całowano, gdy upadł na ziemię, o tyle tu szczególną rolę pełniły również dwa krańcowe kawałki chleba: <em>odlepka</em> (pierwsza odkrojona piętka) i <em>przylepka – </em>ostatnia. Nikomu obcemu nie darowano nigdy całego bochenka, ale odkrawano <em>odlepkę </em>i pozostawiano ją w domu na znak pomyślności. <em>Przylepkę </em>zjadano dopiero wtedy, gdy upiekł się już następny chleb – tj. razem z kolejną <em>odlepką. </em>Miało to gwarantować dostatek w domu. Wierzono również, że dziewczyna, której przypadnie pierwsza piętka, pierwsza wyjdzie za mąż i będzie mieć szczęśliwe życie. W piecu chlebowym pieczono również placek utarty z surowych ziemniaków wymieszanych z mąką, jajami i smażoną słoniną, tzw. <em>sztandar. </em></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_514_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/640x426-F7111.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/288x192-F7111.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/100x67-F7111.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/640x426-F7112.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/288x192-F7112.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/100x67-F7112.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/640x426-F7113.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/288x192-F7113.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/100x67-F7113.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/640x426-F7114.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/288x192-F7114.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/100x67-F7114.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/319x480-F7115.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/144x216-F7115.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/50x75-F7115.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/640x426-F7116.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/288x192-F7116.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/100x67-F7116.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/640x426-F7117.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/288x192-F7117.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/100x67-F7117.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/640x426-F7118.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/288x192-F7118.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/100x67-F7118.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/640x426-F7119.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/288x192-F7119.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/100x67-F7119.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Dawne sprzęty domowego użytku. Fot. M. Ollick</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/640x396-F7070.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/288x179-F7070.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/100x62-F7070.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_514_3 = new gallery($(''gallery_514_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nJadano pięć razy dziennie: śniadanie (<em>frysztyk), </em>drugie śniadanie (<em>podobiad</em> lub <em>dziesiątka</em>), obiad (<em>maltych</em>), podwieczorek (<em>podkurek</em>) i wieczerzę. Niektóre z tradycyjnych borowiackich potraw to: babka ziemniaczana (gotowaną masę ziemniaczaną wkłada się do formy, zamyka i gotuje w dużym garnku wypełnionym wodą; podaje się ją z sosem grzybowym); <em>dukacze</em>, zwane inaczej <em>szuranymi kartoflami</em> to rodzaj purée – do tłuczonych, gotowanych ziemniaków dodaje się mleko i przesmażony boczek z cebulką oraz przyprawy i koperek; marchwianka – zupa z mięsem, włoszczyzną, ziemniakami i dużą ilością przetartej przez sito marchwi; napój kapuściany z soku kiszonej kapusty z startą cebulą i przyprawami. Wiele borowiackich potraw to zupy, np. rosół z węgorza, polewka grzybowa czy np. <em>zupa na gęsiej pipce </em>z drobno pokrojonego mięsa gęsiego, z dodatkiem marchwi, ziemniaków i przypraw. W Borach Tucholskich, podobnie jak na całych Kujawach i Pomorzu jada się również zupę czerninę z krwi i podrobów kaczki. </p><p> </p><p> Źródła:</p><p>Maria Ollick, <em>Maltych i grapa.</em>Tradycja, specjały kuchni i inne ciekawostki z Borów Tucholskich, Tuchola 2007.</p><p>M. Polakiewicz, <em>Z etnografii powiatu tucholskiego, </em>[w:]<em> Tuchola.Zarys etnograficzny, </em>pod red. J.Wójtowicz, Toruń 1962.</p><p>Bernard Sychta, <em>Kultura materialna Borów Tucholskich, </em>Gdańsk-Pelplin 1998.</p><p> </p><p style="font-size: 9pt">Fotografie: Maciej Łabudzki </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=721&Itemid=36">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=512&Itemid=36">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('bory-tucholskie-kultura-ludowa', 'dialekt-wielkopolski', 'Kultura ludowa (wersja podstawowa)', 10000, '<h1>Kultura ludowa (Bory Tucholskie)</h1><table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Karolina Bielenin-Lenczowska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p> </p><h2><strong>Stroje ludowe</strong></h2><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Strój męski</strong> – nakryciem głowy była czapka rogatywka lub tzw. <em>poznanionka – </em>czapka z daszkiem. W zimie noszono sukienne czapki wykończone baranią skórą. Koszule szyto wyłącznie z lnu, spodnie letnie z płótna, zimowe – z sukna. Do odświętnego stroju zakładali czarne, cienkie kamizelki z sukna i brunatne, płócienne sukmany, zwane <em>sukniami. </em>Charakterystycznym okryciem wierzchnim była sięgająca kostek sukmana, zapinana na drewniane guziki obszyte suknem lub jedwabiem – <em>wołoszka. </em>Najpopularniejszymi butami były półbuty zawiązywane na cztery dziurki. Zimą bogatsi wkładali buty z cholewami do kolan, tzw. <em>kropusy. </em>Biedniejsi nosili półbuty filcowe, beżowe lub siwe, tzw. <em>kamasze. </em></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_514_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/640x426-F7101.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/288x192-F7101.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/100x67-F7101.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/640x426-F7102.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/288x192-F7102.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/100x67-F7102.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/640x426-F7103.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/288x192-F7103.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/100x67-F7103.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/640x426-F7104.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/288x192-F7104.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/100x67-F7104.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/640x426-F7105.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/288x192-F7105.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/100x67-F7105.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/640x426-F7106.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/288x192-F7106.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/100x67-F7106.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Borowiacy w strojach regionalnych. Fot. M. Ollick</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/396x480-F7069.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/178x216-F7069.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/75/images/62x75-F7069.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_514_1 = new gallery($(''gallery_514_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n<strong>Strój kobiecy</strong> – mężatki nosiły czepek, tzw. <em>kapotę, </em>uszyty z jednego kawałka materiału, czarny lub brązowy z kokardą, ozdobiony z przodu koronką lub wstążką. Na co dzień kobiety osłaniały głowy i ramiona chustkami. Górną część odzieży stanowił rodzaj gorsetu – <em>sznurówka – </em>obcisła, przylegająca do figury, z przodu zawiązywana na tasiemkę. Sznurówka zimowa szyta była z barchanu, letnia – zwykle z płótna. Spódnice szyto z białego płótna i ozdabiano na dole haftem. Zimą nakładano <em>kucbaję –</em> spódnicę z grubego materiału wełnianego, w kolorze granatowym, czarnym lub czerwonym. Odświętnym obuwiem kobiecym były czarne lub brązowe trzewiki na płaskim obcasie, a na co dzień – tzw. <em>korki </em>(buty na drewnianej podeszwie ze skórzanym wierzchem) lub <em>klumpy – </em>buty z drewnianą podeszwą i wierzchem z innego, starego buta. </p><h2 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><strong>Kultura materialna</strong></h2><h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Budowa domu</strong> </h4><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W Borach Tucholskich występowały dwa typy chałup – <em>gburskie</em>, czyli bogatych gospodarzy i <em>potkierskie – </em>biedniejszych. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Chałupy borowiackie budowano z drewna i kryto słomą lub gontem (<em>szyndlem</em>). W rogu ściany szczytowej lub przedniej budowano podcienie zwane <em>wystawką</em>. W zagrodzie czasem znajdowały się dwie chałupy – jedna okazalsza, będąca mieszkaniem gospodarza i jego rodziny, druga mniejsza dla parobka z rodziną lub dla starych rodziców. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_514_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/77/images/640x426-F7107.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/77/images/288x192-F7107.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/77/images/100x67-F7107.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/77/images/640x426-F7108.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/77/images/288x192-F7108.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/77/images/100x67-F7108.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/77/images/640x426-F7109.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/77/images/288x192-F7109.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/77/images/100x67-F7109.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/77/images/640x426-F7110.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/77/images/288x192-F7110.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/77/images/100x67-F7110.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_514_2 = new gallery($(''gallery_514_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nStarannie zbudowane chałupy nazywano <em>dworami </em>lub <em>domami. </em>Zwykle składały się one z sieni, izby i trzech-czterech komór. Przy każdym domu było urządzenie przeciwpożarowe: drabina, bosak i wiadro zawieszone pod strzechą. Dodatkowe budynki w zagrodzie do pomieszczenia inwentarskie i do przechowywania zbiorów. Zboża zwożono do stodół, na które składały się <em>somsieki </em>i <em>klepiska</em>. Na tych drugich młócono cepami zboże.<em> </em>W bogatszych gospodarstwach osobnym budynkiem był także spichrz.<em> </em>Budowano również dobudówki, czyli <em>wachy </em>albo <em>przyłapy</em>, w których przechowywano narzędzia. Pośrodku podwórza stała studnia, z której niejednokrotnie korzystała cała gromada. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Do zagrody należał również ogród – przed chatą, od strony drogi był ogródek kwiatowy. Ponadto w ogródkach warzywnych uprawiano m.in. kapustę, cebulę, czosnek, marchew, buraki, mak, a w sadach zwykle rosły jabłonie, śliwy, grusze i wiśnie. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Zagrody borowiackie były ogrodzone płotami. Płoty sztachetowe stawiano przy drodze, od frontu. Stawiano też płoty koszowe, czyli plecione to trzy poziomo ułożone szczeble przeplecione pionowo chrustem. Z kolei płoty żerdziowe grodziły sady, pola, czasem pastwiska. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><h2 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><strong>Kultura duchowa</strong></h2><h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Obrzędowość doroczna</strong></h4><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Adwent</strong></h4><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Rok obrzędowy, podobnie jak w innych regionach, zaczynał się od Adwentu. W Borach Tucholskich w tym czasie przebierano się za Cygana, kominiarza, różne zwierzęta i herody i chodzono po domach. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Boże Narodzenie</strong></h4><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Zanim w domach borowiackich zagościła świąteczna choinka, przynoszono do domów gałązki świerkowe i ozdabiano je cukierkami, ciastkami i kolorowymi papierkami, a drzewa w sadzie przybierano kolorowymi wstążkami i zabawkami własnej produkcji. Stawiano też słomianego chochoła symbolizującego odchodzący, stary rok. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Wieczerza wigilijna tradycyjnie rozpoczynała się od łamania opłatkiem – dawniej chlebem. Na stole, w zależności od zamożności gospodarzy znajdowały się: ryby, placek z ziemniakami, grzyby, groch, zupa z suszonych owoców (<em>brzadu</em>), kluski, kiszka z kaszy i ziemniaków, kapusta. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Wielki Post i zwyczaje wiosenne </strong></h4><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Okres Wielkiego Postu rozpoczynał Popielec zwany tu <em>Popielnikiem. </em>Wierzono, że w noc z wtorku na środę diabeł przegania z karczmy tych, którzy jeszcze się bawią. W Środę Popielcową chowano wszystkie instrumenty muzyczne, lustra, patelnie i rondle, w których podczas zapustów pieczono mięsa. W czasie postu jedzono przede wszystkim żur, kaszę, ziemniaki i ryby. Potrawy gotowano w jednym garnku, w tzw. <em>grapie. </em></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Za początek wiosny uważano w Borach Tucholskich dzień św. Józefa (19 marca). Wtedy to sadzano gęsi na jaja, zaglądano do uli i zwyczajowo rozpoczynano orkę. Jak mawiano: <em>Na świantego Józwa przez pole bruzda. </em></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W drugi dzień świąt Wielkiej Nocy, chłopcy smagali dziewczęta witkami wierzbowymi lub z jałowca, a w niektórych rejonach również polewano wodą. To, jak mocno dziewczyna została wysmagana czy oblana, świadczyło o jej powodzeniu u chłopców. Po wsiach chodzili również <em>dynguśnicy</em>, którzy składali domownikom życzenia, otrzymując w zamian jaja, kiełbasę, słoninę, a czasem i drobne pieniądze.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Do ciekawych borowiackich obrzędów wiosennych należą tzw. dni zimnych ogrodników czy <em>świętych złodziei. </em>Wtedy to – 12-14 maja – aby uchronić drzewa owocowe przed przymrozkami, stawiano w sadach wanny z wodą. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Wszystkich Świętych</strong></h4><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Wierzono, że w ten dzień duchy zmarłych odwiedzają ziemię, krążą wokół domów, w których mieszkały za życia, a nawet je odwiedzają. Nie wolno wtedy wylewać wody na podwórko, śpiewać, gwizdać ani spuszczać psów z łańcucha. Należy zapalić w piecu, aby krążące wokół dusze mogły się przy nim ogrzać. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Wierzenia</strong></h4><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Borowiacy wierzyli w istnienie różnych duchów i demonów zamieszkujących las. Powszechnie znano postać <strong>Borowej Ciotki</strong> – staruszki odzianej w szatę koloru pnia sosny, przepasanej zielonym pasem z igliwi, z diademem z szyszek na głowie i z koszem i kosturem i rękach. Towarzyszyły jej zwierzęta. Ciotka była dobrym duchem borów, opiekowała się dziećmi zbierającymi w lesie grzyby i jagody, broniła przed czarownicami, błędnymi ognikami, a zbłąkanym dawała schronienie w swoim leśnym dworze. Bezlitosna była jednak dla tych, którzy las niszczyli, robili krzywdę zwierzętom – mogła ich zamienić w jałowiec. W lesie żył też <strong>Borowiec</strong> – według niektórych zły duch, według innych, duch opiekuńczy, pomocnik Borowej Ciotki. Mieszkańcy borów to również <em><strong>kraśniaki, kraśnięta </strong></em>albo<strong> </strong><em><strong>lelki</strong></em><em> – </em>krasnoludki. Z lasu przenosiły się one do domów, gdzie zamieszkiwały w stajniach lub mysich dziurach. Nie wolno ich było wypędzać, bo mogły sprowadzić na gospodarstwo biedę. Wreszcie w borze można było spotkać piękną pannę – <strong>Leśną Królową</strong>. Ale kto ją raz zobaczył, już nie wracał do domu. Zauroczony jej pięknem, służył w jej pałacu jako parobek aż do śmierci. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Tradycyjne zajęcia</strong></h4><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Główne zajęcia Borowiaków to zbieractwo, łowiectwo, praca na roli (choć słabe gleby), a zwłaszcza praca w lesie. Na wiosnę wydobywano z drzew sok brzozowy, który stosowano do picia, na lekarstwo oraz jako kosmetyk. Z drzew sosnowych pozyskiwano żywicę, z której wyrabiano klej i używano w lecznictwie. Ponadto zawożono ją do fabryk produkujących gumę. W lesie zbierano czarne jagody, borówki, maliny, jeżyny, żurawinę i poziomki. Owoce sprzedawano potem na targach lub robiono z nich przetwory; suszone używano jako lekarstwa lub barwników. Zbierano też głóg, orzechy laskowe, lebiodę, szczaw, zioła i – bardzo powszechnie – różne gatunki grzybów. Łowiectwo miało tradycyjnie charakter kłusowniczy. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Kuchnia regionalna</strong></h4><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Dawniej głównym pożywieniem Borowiaków były ziemniaki (<em>bałabuny</em>). Przysmakiem były <em>gómółki – </em>bryłki twarogu suszone na słońcu. Później podstawą pożywienia stała się mąka, mleko, maślanka i śmietana, a nad jeziorami – ryby. Stosowano też różne używki: piwo, nalewki na leśnych owocach, swojskie wina, kawa z suszonych żołędzi oraz tabaka. W domach przygotowywano również chleb – Ciasto wyrabiano z podłużnej, drewnianej misie, zwanej <em>koponką, </em>a<em> </em>pieczono w piecu wybudowanym na polu. Przed wypiekiem, bochen kładziono na <em>gerszlę </em>(drewnianą deskę) i wsuwano do pieca, po czym znów wyjmowano.<em> </em>Aby skórka chleba była błyszcząca (<em>by miała glanc</em>), smarowano ją syropem z marchwi bądź buraków, lub masłem i miodem. Ważna była symbolika chleba. O ile nie tylko w Borach Tucholskich powszechnie uważano chleb za święty pokarm, czyniono znak krzyża przed pokrojeniem go na kromki oraz całowano, gdy upadł na ziemię, o tyle tu szczególną rolę pełniły również dwa krańcowe kawałki chleba: <em>odlepka</em> (pierwsza odkrojona piętka) i <em>przylepka – </em>ostatnia. Nikomu obcemu nie darowano nigdy całego bochenka, ale odkrawano <em>odlepkę </em>i pozostawiano ją w domu na znak pomyślności. <em>Przylepkę </em>zjadano dopiero wtedy, gdy upiekł się już następny chleb – tj. razem z kolejną <em>odlepką. </em>Miało to gwarantować dostatek w domu. Wierzono również, że dziewczyna, której przypadnie pierwsza piętka, pierwsza wyjdzie za mąż i będzie mieć szczęśliwe życie. W piecu chlebowym pieczono również placek utarty z surowych ziemniaków wymieszanych z mąką, jajami i smażoną słoniną, tzw. <em>sztandar. </em></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_514_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/640x426-F7111.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/288x192-F7111.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/100x67-F7111.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/640x426-F7112.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/288x192-F7112.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/100x67-F7112.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/640x426-F7113.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/288x192-F7113.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/100x67-F7113.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/640x426-F7114.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/288x192-F7114.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/100x67-F7114.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/319x480-F7115.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/144x216-F7115.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/50x75-F7115.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/640x426-F7116.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/288x192-F7116.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/100x67-F7116.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/640x426-F7117.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/288x192-F7117.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/100x67-F7117.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/640x426-F7118.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/288x192-F7118.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/100x67-F7118.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Borów Tucholskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/640x426-F7119.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/288x192-F7119.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/100x67-F7119.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Dawne sprzęty domowego użytku. Fot. M. Ollick</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/640x396-F7070.jpg" title="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/288x179-F7070.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/76/images/100x62-F7070.jpg" alt="Bory Tucholskie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_514_3 = new gallery($(''gallery_514_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nJadano pięć razy dziennie: śniadanie (<em>frysztyk), </em>drugie śniadanie (<em>podobiad</em> lub <em>dziesiątka</em>), obiad (<em>maltych</em>), podwieczorek (<em>podkurek</em>) i wieczerzę. Niektóre z tradycyjnych borowiackich potraw to: babka ziemniaczana (gotowaną masę ziemniaczaną wkłada się do formy, zamyka i gotuje w dużym garnku wypełnionym wodą; podaje się ją z sosem grzybowym); <em>dukacze</em>, zwane inaczej <em>szuranymi kartoflami</em> to rodzaj purée – do tłuczonych, gotowanych ziemniaków dodaje się mleko i przesmażony boczek z cebulką oraz przyprawy i koperek; marchwianka – zupa z mięsem, włoszczyzną, ziemniakami i dużą ilością przetartej przez sito marchwi; napój kapuściany z soku kiszonej kapusty z startą cebulą i przyprawami. Wiele borowiackich potraw to zupy, np. rosół z węgorza, polewka grzybowa czy np. <em>zupa na gęsiej pipce </em>z drobno pokrojonego mięsa gęsiego, z dodatkiem marchwi, ziemniaków i przypraw. W Borach Tucholskich, podobnie jak na całych Kujawach i Pomorzu jada się również zupę czerninę z krwi i podrobów kaczki. </p><p> </p><p> Źródła:</p><p>Maria Ollick, <em>Maltych i grapa.</em>Tradycja, specjały kuchni i inne ciekawostki z Borów Tucholskich, Tuchola 2007.</p><p>M. Polakiewicz, <em>Z etnografii powiatu tucholskiego, </em>[w:]<em> Tuchola.Zarys etnograficzny, </em>pod red. J.Wójtowicz, Toruń 1962.</p><p>Bernard Sychta, <em>Kultura materialna Borów Tucholskich, </em>Gdańsk-Pelplin 1998.</p><p> </p><p style="font-size: 9pt">Fotografie: Maciej Łabudzki </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n<br>\r\n<a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie-kultura-ludowa-mwr">Wersja rozrzerzona</a>', 1, 0, 0), ('bory-tucholskie-kultura-ludowa-mwr', 'dialekt-wielkopolski', 'Kultura ludowa (wersja rozszerzona)', NULL, '<p> </p>\r\n<div>Karolina Bielenin-Lenczowska, Ewa Rodek</div>\r\n<div>(zdjęcia: Maciej Łabudzki, Grzegorz Rodek)</div>\r\n<h1>Kultura ludowa Borów Tucholskich</h1>\r\n<p>\r\n<table cellpadding="0" border="0">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top">\r\n <div><b>Kultura materialna</b></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Strój </b></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Strój męski</b> – nakryciem głowy była czapka rogatywka lub tzw. <i>poznanionka – </i>granatowa czapka z daszkiem. Koszule szyto wyłącznie z lnu, spodnie letnie z płótna, natomiast zimowe z sukna. Mężczyźni do odświętnego stroju zakładali czarne, cienkie kamizelki z sukna i modre lub brunatne, płócienne sukmany, zwane <i>sukniami. </i>Miały one czerwony kołnierz i kaptur na plecach, przepasywano je czerwonym, sukiennym pasem i zapinano na dwa rzędy skórzanych guzów. Charakterystycznym okryciem wierzchnim była sięgająca do kostek sukmana (<i>wołoszka</i>), zapinana na drewniane guziki obszyte suknem lub jedwabiem<i>. </i>Do stroju należał także czarny <i>pukoszulek</i>, wyszywany na czerwono lub zielono, biały kołnierz z płótna oraz szara lub czarna jedwabna chustka. Najpopularniejszym rodzajem obuwia były półbuty (<i>niziółki</i>). Wcześniej używano <i>korków</i> (butów z drewnianą podeszwą i skórzanym wierzchem), <i>kurpiów </i>(inaczej <i>piorunów, dłubanek</i> – wyżłobionych w drewnie chodaków z zadartym noskiem) lub<i> klumpów</i> (butów z drewnianą podeszwą i wierzchem z innego, starego buta).</div>\r\n <div>Zimą mężczyźni wdziewali sukienne czapki wykończone baranią skórą (<i>zimówki</i>, <i>czaprygi</i>), żółte skórzane spodnie (<i>zamszaki</i>), kurtki z jeleniej skóry (<i>jelonki</i>), kożuchy baranie sięgające do biodra. Zimowe buty miały cholewę do ¾ goleni (dlatego nazywano je <i>trzyćwierciówkami</i>), podwójną podeszwę i były wykonane z wołowej skóry, którą smarowano tranem, żeby nie przepuszczała wody (stąd inna nazwa tych butów – <i>smarówki</i>) (Sychta 1998: 113-116, Szkulmowska 2007: 7-8).</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Strój kobiecy</b> – mężatki nosiły czepek, tzw. <i>kapotę, </i>uszyty z jednego kawałka materiału, czarny lub brązowy z kokardą, ozdobiony z przodu koronką lub wstążką. Główkę czepka, który nazywano <i>złotnicą</i>, wyszywano złotymi lub żółtymi nićmi i obwiązywano zieloną, modrą lub brunatną chustką jedwabną z haftowanymi na brzegach kwiatami (Szkulmowska 2002: 58-59). Na co dzień kobiety osłaniały głowy i ramiona chustkami, a zimą dodatkowo chustami tureckimi w kratę. Uboższe mieszkanki Borów Tucholskich odświętny strój uzupełniały białymi płóciennymi czepkami (<i>nocnicami</i>), które okrywały wełnianymi chustami w kolorach czarnym, brunatnym lub białym. Na białą koszulę z wyszyciami na rękawach i kołnierzu zakładały <i>sznurówkę – </i>obcisły, przylegający do figury gorset bez rękawów, przygotowywany z czarnego aksamitu lub czerownego i grunatnego płótna, z przodu zawiązywany na tasiemkę. Zimowa sznurówka szyta była z barchanu, czyli gubej flaneli. Do tego zakładano także obcisły stanik z długimi rękawami, przygotowany z tego samego materiału co spódnica. Był on bardzo podobny do kaszubskiego, różnił się tylko stojącym kołnierzem z ryszką. Zimowym odzieniem była <i>tołubka</i> – długi, płócienny kaftan na watolinie. Odświętne spódnice wykonywano z ciemnych materiałów, które przy pasku marszczono, a na dole doszywano lampasy – wąskie, czarne wstążki. Zapaski dziewczęce szyto z białego płótna, zaś fartuchy mężatek – z czarnego lub brunatnego jedwabiu, który ozdabiano na dole haftem lub koronką. Zimą nakładano <i>kucbaję –</i> spódnicę z grubego materiału wełnianego, w kolorze granatowym, czarnym lub czerwonym. Odświętnym obuwiem kobiecym były czarne lub brązowe trzewiki na płaskim obcasie, a na co dzień – <i>korki</i> lub <i>klumpy </i>(Ollick 2007: 51-58, Sychta 1998: 117-121, Szkulmowska 2007: 8-9).</div>\r\n <div>Maria Ollick zauważyła, że kolory strojów borowiackich nawiązują do kolorów lasu, ubogiej sandrowej gleby i nieużytków. Najczęstszymi barwami tych ubiorów są zielony i brązowy w wielu odcieniach: od jasnego, miodowego po ciemny, przechodzący w czerń (Ollick 2007: 57).</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Strój ślubny</b></div>\r\n <div>Panna młoda ubierała się w jednobarwną (zieloną, czerwoną, czarną lub – współcześnie – białą) suknię. Głowę zaś przystrajała płócienną lub jedwabną, białą chustką oraz wiankiem z mirtu. W niektórych wsiach panny wychodzące za mąż wkładały na głowę tylko wianki, do których przywiązywały białe wstęgi opadające z tyłu aż do pasa. Wsęgi te były prezentem od narzeczonego. Pan młody przypinał do granatowej sukmany białą, trójkątną chustkę, na której umieszczał wianek z mirtu lub białych róż. Aby małżeństwu dopisywało szczęście, państwo młodzi szli do ślubu w nowych trzewikach, zwanych w tych regionie <i>ślubnikami</i>. Według Bernarda Sychty w obrzędowości Borowiaków i Kaszubów trzewiki mają bogatą symbolikę erotyczną i odgrywają dużą rolę w obrzędowości weselnej (Sychta 1998: 121-122).</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Strój nieboszczyków </b></div>\r\n <div>W Borach Tucholskich ubierano zmarłego wedle jego wcześniejszego życzenia. Czyniono tak, by nieboszczyk był zadowolony, bo inaczej będzie wracał i straszył rodzinę. Na bieliznę zakładano zmarłemu odświętne ubranie lub <i>żgło</i>, czyli długą, białą koszulę. W pasie i przy nadgarstkach przewiązywano ją tasiemkami: kobiece <i>żgła</i> różowymi, zaś męskie – niebieskimi. Na nogi wkładano lekkie trzewiki lub wydrążone z drewna chodaki, nazywane <i>trupiangami</i>. Kobietom ubranym w <i>żgło</i> zakładano różowe czepki, zaś tym w odświętnych strojach – na głowie zawiązywano czarną chustkę lub wkładano <i>złotnicę</i>. Zmarli mężczyźni otrzymywali kapelusz lub czapkę położone z boku trumny, ponieważ wierzono, że w zaświatach sami je nałożą (Sychta 1998: 122-123).</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Budowa domu </b></div>\r\n <div>W zależności od wielkości gospodarstwa wolnych chłopów nazywano <i>gburami</i> (bogaci chłopi z gospodarstwami powyżej 15 ha) lub <i>putkerami</i> (biedni chłopi o gospodarstwach poniżej 5 ha). Dlatego borowiackie zagrody dzielono na <i>gburskie</i> i <i>putkierskie</i>. W gospodarstwach należących do <i>gburów</i> często poza okazałym budynkiem mieszkalnym znajdowała się także druga, mniejsza chałupa, którą przeznaczano dla parobka i jego rodziny lub dla starych rodziców, ustępujących już z funkcji gospodarzy. W Borach Tucholskich budowano drewniane chałupy zrębowe, które kryto słomą lub gontem (<i>szyndlem</i>). W narożnikach (<i>węgłach</i>) belki były ociosywane tak, by utworzyć <i>zamek</i>, a ich końce ociosywano najczęściej na <i>rybi ogon</i>. Konstrukcję wzmacniały <i>teble</i>, drewiane kołki. Wzorem kaszubskim w rogu ściany szczytowej lub licowej budowano podcienie zwane <i>wystawką</i>. Rzadziej spotykane były chałupy o konstrukcji sumikowo-łątkowej i ryglowej. Budownictwo murowane zaczęło się upowszechniać w połowie XIX w., a po 1945 roku wyparło budownictwo drewniane.</div>\r\n <table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Zagroda z Suchej (pocz. XIX w.) – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/bt/BT001.jpg"><img width="230" height="170" border="0" alt="" src="cmsimg/bt/BT001.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Chałupa z Suchej (pocz. XIX w.) – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/bt/BT002.jpg"><img width="230" height="170" border="0" alt="" src="cmsimg/bt/BT002.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Zagroda z Suchej (pocz. XIX w.) – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/bt/BT003.jpg"><img width="230"height="170" border="0" alt="" src="cmsimg/bt/BT003.jpg" /></a></td>\r\n \r\n </tr>\r\n <tr align="center">\r\n <td><a title="Narożnik budynku wiązany na rybi ogon – zagroda z Suchej (pocz. XIX w.) – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/bt/BT004.jpg"><img width="170" height="230" border="0" alt="" src="cmsimg/bt/BT004.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Dach kryty gontem – zagroda z Suchej (pocz. XIX w.) – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/bt/BT005.jpg"><img width="170" height="230" border="0" alt="" src="cmsimg/bt/BT005.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Dach kryty strzechą – zagroda z Suchej (pocz. XIX w.) – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/bt/BT006.jpg"><img width="170" height="230" border="0" alt="" src="cmsimg/bt/BT006.jpg" /></a></td>\r\n \r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <div>Starannie zbudowane chałupy nazywano <i>dworami </i>lub <i>domami. </i>Zwykle składały się one z sieni, izby i trzech, czterech komór. Wewnętrzne ściany były obrzucone gliną, wygładzone i pobielone wapnem, zaś na podłodze ubijano glinę albo kładzino deski. Warto odnotować, że przy każdym domu pod strzechą zawieszano sprzęty do gaszenia pożaru: drabina, bosak i wiadro. Dodatkowe budynki w zagrodzie przeznaczone dla inwentarza i do przechowywania zbiorów. Zboża zwożono do stodół, na które składały się <i>somsieki </i>i <i>klepiska</i>. W bogatszych gospodarstwach do przechowywania ziarna służył spichrz, ale zazwyczaj leżało ono w specjalnych przegrodach na strychu domu lub w przybudówce do budynku gospodarczego.Budowano również dobudówki, czyli <i>wachy </i>albo <i>przyłapy</i>, w których przechowywano narzędzia. Pośrodku gburskiego podwórza stała studnia, z której niejednokrotnie korzystała cała gromada.</div>\r\n <div>Do zagrody należały również ogród warzywny oraz ogródek kwiatowy (usytuowany przed chatą, od strony drogi). W ogródkach warzywnych uprawiano m.in. kapustę, cebulę, czosnek, marchew, buraki, mak, ogórki, chmiel i konopie, w sadach zwykle rosły jabłonie, śliwy, grusze i wiśnie.</div>\r\n <div>Zagrody borowiackie były ogrodzone płotami. Płoty sztachetowe stawiano przy drodze, od frontu, natomiast pozostałe boki gospodarstwa gradzono płotami koszowymi, w których chrust przeplatano przez trzy poziomo ułożone szczeble. Sady, pola i pastwiska okalano płotami żerdziowymi (na pionowych słupach rozpinano po dwie żerdzie) (<i>Bory</i>… 2008: 39, 46-50, Ollick 2007: 45-49).</div>\r\n <table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Płot koszowy – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g2]" href="cmsimg/bt/BT007.jpg"><img width="170" border="0" alt="" src="cmsimg/bt/BT007.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Płot żerdziowy – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g2]" href="cmsimg/bt/BT008.jpg"><img width="170" border="0" alt="" src="cmsimg/bt/BT008.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Fragment strzechy i okno od komórki – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g2]" href="cmsimg/bt/BT009.jpg"><img width="170" border="0" alt="" src="cmsimg/bt/BT009.jpg" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Tradycyjne zajęcia</b></div>\r\n <div>Na terenie Borów Tucholskich są słabe gleby, dlatego oprócz pracy na roli Borowiacy wykorzystywali las jako źródło utrzymania: trudnili się zbieractwem i łowiectwem. Zbierano m.in. jagody, borówki, maliny, jeżyny, żurawinę i poziomki (przeznaczano je na powidła, wino, lekarstwa, barwniki do farbowania tkanin lub sprzedawano na targu), ponadto sok z brzozy (traktowano go jako napój, lek i kosmetyk), żywicę z sosny (do wyrobu kleju i lekarstw, dostarczano ją też do fabryk produkujących gumę). Las dawał także grzyby, miód, głóg, orzechy laskowe i żołędzie, lebiodę, szczaw i różne zioła. Powszechnym zajęciem Borowiaków było też pędzenie smoły, wypalanie węgli i kopanie bursztynu. Łowiectwo, mimo że było nielegalne i miało charakter kłusowniczy, było bardzo powszechne (Ollick 2007: 37-43, Sychta 1998: 37-44).</div>\r\n <div>W Borach Tucholskich, tak jak w innych regionach, powszechnie zjamowano się tkactwem, garncarstwem, kowalstwem, jednak rodzajem rzemiosła, które szczególnie rozwinęło się w tej części kraju, było plecionkarstwo z korzeni jałowca, świerku i sosny. Z tego najbardziej dostępnego materiału Borowiacy wyplatali różne naczynia: kosze na ziemniaki, owoce czy zakupy, miary do zboża i mąki, owalne opałki, ule dla pszczół czy krzesła. Potrafili nawet upleść dzbanek nieprzepuszczający wody. Innym popularnym zajęciem było wyrabianie tabakierek z kory wiśniowej i brzozowej albo ze spłaszczonego rogu bydlęcego lub koziego (Kozłowski 1990: 130-132, Polakiewicz 1962: <span>…, Szkulmowska 2002: 55; 2007: 10-11).</span></div>\r\n <table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Wyplatane kosze – chałupa z Suchej (pocz. XIX w.) – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g3]" href="cmsimg/bt/BT010.jpg"><img width="170" border="0" alt="" src="cmsimg/bt/BT010.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Zbieractwo i łowiectwo – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g3]" href="cmsimg/bt/BT013.jpg"><img width="170" border="0" alt="" src="cmsimg/bt/BT013.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Łowiectwo – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g3]" href="cmsimg/bt/BT016.jpg"><img width="170" border="0" alt="" src="cmsimg/bt/BT016.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Narzędzia do uprawy roli – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g3]" href="cmsimg/bt/BT015.jpg"><img width="170" border="0" alt="" src="cmsimg/bt/BT015.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Narzędzia do uprawy roli – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g3]" href="cmsimg/bt/BT014.jpg"><img width="170" border="0" alt="" src="cmsimg/bt/BT014.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Smolarnia – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g3]" href="cmsimg/bt/BT021.jpg"><img width="170" border="0" alt="" src="cmsimg/bt/BT021.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Wnętrze smolarni – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g3]" href="cmsimg/bt/BT022.jpg"><img width="170" border="0" alt="" src="cmsimg/bt/BT022.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Wózek – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g3]" href="cmsimg/bt/BT037.jpg"><img width="170" border="0" alt="" src="cmsimg/bt/BT037.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Kuchnia regionalna</b></div>\r\n <div>Dawniej głównym pożywieniem Borowiaków były ziemniaki (<i>bałabuny</i>). Z czasem podstawą pożywienia stały się mąka, mleko, maślanka i śmietana, a nad jeziorami – ryby. Najczęściej na stole stawiane były tylko <i>krylki</i> (ziemniaki w mundurkach), <i>dukacze</i> (tłuczone ziemniaki) albo warzywa pokrojone i ugotowane w jednym garnku (w tzw. <i>grapie</i>). Wymiennie gotowano kluski: zacierki, <i>skubacze</i>, <i>golce</i> (kluski ziemniaczane), kluski z <i>ranki</i> lub krajane. Przysmakiem były <i>gómółki – </i>bryłki twarogu suszone na słońcu. Mięso jadano tylko od święta. Stosowano też różne używki: piwo, nalewki na leśnych owocach, swojskie wina, kawę z suszonych żołędzi oraz tabakę. Do obrzędowych potraw można zaliczyć jajecznicę, zupę brzadową, placek drożdżowy, słodzoną kawę zbożową z mlekiem, kluski z makiem, gruch lub kluski z kapustą, zupę rybną i solone śledzie (Ollick 2007: 86-87).</div>\r\n <div>Jadano pięć razy dziennie: śniadanie (<i>frysztyk), </i>drugie śniadanie (<i>podobiad</i> lub <i>dziesiątka</i>), obiad (<i>maltych</i>), podwieczorek (<i>podkurek</i>) i wieczerzę. Niektóre z tradycyjnych borowiackich potraw to: babka ziemniaczana (gotowaną masę ziemniaczaną wkłada się do formy, zamyka i gotuje w dużym garnku wypełnionym wodą; podaje się ją z sosem grzybowym); <i>dukacze</i>, zwane inaczej <i>szuranymi kartoflami</i>, to rodzaj purée – do tłuczonych, gotowanych ziemniaków dodaje się mleko i przesmażony boczek z cebulką oraz przyprawy i koperek; <i>marchwianka</i> – zupa z mięsem, włoszczyzną, ziemniakami i dużą ilością przetartej przez sito marchwi; napój kapuściany z soku kiszonej kapusty z startą cebulą i przyprawami. Wiele borowiackich potraw to zupy, np. rosół z węgorza, polewka grzybowa czy <i>zupa na gęsiej pipce </i>z drobno pokrojonego mięsa gęsiego, z dodatkiem marchwi, ziemniaków i przypraw. W Borach Tucholskich, podobnie jak na całych Kujawach i Pomorzu, jada się również czerninę z krwi i podrobów kaczki.</div>\r\n <div>W domach przygotowywano również chleb: ciasto wyrabiano z podłużnej, drewnianej misie, zwanej <i>koponką, </i>apieczono w piecu wybudowanym na polu. Przed pieczeniem należało wysuszyć masę chlebową: kładziono kule ciasta na <i>gerszlę </i>(drewnianą deskę) i wsuwano na krótki czas do pieca, po czym ją wyjmowano.Do pieczenia przystępowano dopiero wtedy, kiedy uznano, że ciasto jest dostatecznie wysuszone. Aby skórka chleba była błyszcząca (by miała<i> glanc</i>), smarowano ją syropem z marchwi bądź buraków lub masłem i miodem. W piecu chlebowym pieczono również placek utarty z surowych ziemniaków wymieszanych z mąką, jajami i smażoną słoniną, tzw. <i>szandar. </i></div>\r\n <table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Sprzęty kuchenne – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g4]" href="cmsimg/bt/BT011.jpg"><img width="170" border="0" alt="Sprzęty kuchenne – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" src="cmsimg/bt/BT011.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Wnętrze komórki – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g4]" href="cmsimg/bt/BT012.jpg"><img width="170" border="0" alt="Wnętrze komórki – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" src="cmsimg/bt/BT012.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Kredens – chałupa z Suchej (pocz. XIX w.) – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g4]" href="cmsimg/bt/BT023.jpg"><img width="170" border="0" alt="Kredens – chałupa z Suchej (pocz. XIX w.) – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" src="cmsimg/bt/BT023.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Okno kuchenne ze słojami na wino i pułapką na muchy – chałupa z Suchej (pocz. XIX w.) – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g4]" href="cmsimg/bt/BT024.jpg"><img width="170" border="0" alt="Okno kuchenne ze słojami na wino i pułapką na muchy – chałupa z Suchej (pocz. XIX w.) – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" src="cmsimg/bt/BT024.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Wnętrze komórki – chałupa z Suchej (pocz. XIX w.) – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g4]" href="cmsimg/bt/BT025.jpg"><img width="170" border="0" alt="Wnętrze komórki – chałupa z Suchej (pocz. XIX w.) – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" src="cmsimg/bt/BT025.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Skrzynia wianna – wystawa stała w Muzeum Etnograficznym w Toruniu" rel="lightbox[g4]" href="cmsimg/bt/BT027.jpg"><img width="170" border="0" alt="Skrzynia wianna – wystawa stała w Muzeum Etnograficznym w Toruniu" src="cmsimg/bt/BT027.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Kredens – wystawa stała w Muzeum Etnograficznym w Toruniu" rel="lightbox[g4]" href="cmsimg/bt/BT028.jpg"><img width="170" border="0" alt="Kredens – wystawa stała w Muzeum Etnograficznym w Toruniu" src="cmsimg/bt/BT028.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Szafa i krzesło – wystawa stała w Muzeum Etnograficznym w Toruniu" rel="lightbox[g4]" href="cmsimg/bt/BT029.jpg"><img width="170" border="0" alt="Szafa i krzesło – wystawa stała w Muzeum Etnograficznym w Toruniu" src="cmsimg/bt/BT029.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <div>Ważna była symbolika chleba. W wielu kulturach powszechnie uważano chleb za święty pokarm, czego przejawem niewątpliwie było to, że przed pokrojeniem chleba na kromki czyniono nań znak krzyża oraz całowano, gdy upadł na ziemię. W Borach Tucholskich szczególną rolę pełniły dwie krańcowe części chleba: <i>odlepka</i> (pierwsza odkrojona piętka) i <i>przylepka </i>(ostatnia kromka). Nikomu obcemu nie darowano nigdy całego bochenka, ale odkrawano <i>odlepkę </i>i pozostawiano ją w domu na znak pomyślności. <i>Przylepkę </i>zjadano dopiero wtedy, gdy upiekł się już następny chleb – tj. razem z kolejną <i>odlepką. </i>Miało to gwarantować dostatek w domu. Zawsze trzeba było dokładnie zgarnąć okruchy, zjeść je, dać kurom lub spalić. Jeśli nie dopełniono tego obowiązku, pająk zabierał okruchy i zanosił na skargę Panu Bogu, który mógł zesłać nieurodzaj za takie marnotrawienie pożywienia. Wierzono również, że dziewczyna, której przypadnie pierwsza piętka, pierwsza wyjdzie za mąż i będzie mieć szczęśliwe życie. W tygodniu pomiędzy dniem św. Grzegorza a dniem św. Józefa (12-17 marca) należało <i>otworzyć ziemię</i>, czyli zacząć wiosenną orkę. Panowało głębokie przekonanie, że należy darować ziemi chleb, aby obrodziła w zboże. Dlatego kiedy gospodarz zaczynał orać, przełamywał chleb i jedną połową karmił konia, a drugą wkładał pod świeżo przerzuconą skibę ziemi. Rytuał ten celebrowano także przy rozpoczynaniu jesiennej orki(<i>Bory</i>… 2008: 54-55, Ollick 2007: 105-110).</div>\r\n <div>Chleb odgrywał też ważną rolę w rytuałach przedślubnych i weselnych. Kiedy kawaler przychodził ze swatem do dziewczyny, potajemnie wręczał jej ćwiartkę chleba. Jeśli panna przyjęła podarunek, oznaczało to, że zgadza się na zamążpójście. Aby małżeństwo było udane i szczęśliwe, podczas zaręczyn rodzice narzeczonego i narzeczonej wymieniali się kołaczami, które następnie błogosławili i dzielili między siebie. Tak jak w całej Polsce, w Borach Tucholskich obowiązkowym gestem przy powitaniu młodej pary w domu weselnym było wręczenie kołacza weselnego, który młodzi musieli pocałować. W wielu regionach kraju chlebem tym częstowano gości weselnych, a panna młoda zabierała jedną kromkę, którą potem kładła w nowym mieszkaniu obok Biblii, książeczki do nabożeństwa i pamiątek rodzinnych. Następnego dnia, już jako młoda żona, musiała upiec chleb.</div>\r\n <div>Jedzenie chleba celebrowano nie tylko przy zakładaniu rodziny, lecz także przy budowie nowego domu. Przed wykopaniem fundamentów symbolicznie zjadano kromkę chleba, a na ukończony fundament kładziono cały jego bochen. Rytuał ten powtarzano przy kryciu dachu, zaś po skończeniu budowy gospodarz układał chleb w czterech węgłach domu (Ollick 2007: 110-111).</div>\r\n <table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Piec chlebowy – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g5]" href="cmsimg/bt/BT017.jpg"><img width="170" border="0" alt="Piec chlebowy – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" src="cmsimg/bt/BT017.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Piec chlebowy – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g5]" href="cmsimg/bt/BT018.jpg"><img width="170" border="0" alt="Piec chlebowy – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" src="cmsimg/bt/BT018.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Wnętrze pieca chlebowego – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g5]" href="cmsimg/bt/BT019.jpg"><img width="170" border="0" alt="Wnętrze pieca chlebowego – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" src="cmsimg/bt/BT019.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Naczynia z wodą do studzenia pieca chlebowego – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g5]" href="cmsimg/bt/BT020.jpg"><img width="170" border="0" alt="Naczynia z wodą do studzenia pieca chlebowego – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" src="cmsimg/bt/BT020.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <div> </div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Kultura duchowa</b></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Obrzędowość doroczna</b></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Adwent</b></div>\r\n <div>Rok obrzędowy, podobnie jak w innych regionach, zaczynał się od Adwentu. W Borach Tucholskich w tym czasie przebierano się za Cygana, kominiarza, różne zwierzęta i herody i chodzono po domach.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div> <b>Boże Narodzenie</b></div>\r\n <div>Zanim w domach borowiackich zagościła świąteczna choinka, przynoszono do domów gałązki świerkowe i ozdabiano je cukierkami, ciastkami i kolorowymi papierkami, a drzewa w sadzie przybierano kolorowymi wstążkami i zabawkami własnej produkcji. Stawiano też słomianego chochoła symbolizującego odchodzący stary rok.</div>\r\n <div>Wieczerza wigilijna tradycyjnie rozpoczynała się od łamania opłatkiem – dawniej chlebem. Na stole, w zależności od zamożności gospodarzy znajdowały się: ryby, placek z ziemniakami, grzyby, groch, zupa z suszonych owoców (<i>brzadu</i>), kluski, kiszka z kaszy i ziemniaków, kapusta.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div> <b>Wielki Post i zwyczaje wiosenne </b></div>\r\n <div>Okres Wielkiego Postu rozpoczynał Popielec, zwany tu <i>Popielnikiem. </i>Wierzono, że w noc z wtorku na środę diabeł przegania z karczmy tych, którzy jeszcze się bawią. W Środę Popielcową chowano wszystkie instrumenty muzyczne, lustra, patelnie i rondle, w których podczas zapustów pieczono mięsa. W czasie postu jedzono przede wszystkim żur, kaszę, ziemniaki i ryby. Potrawy gotowano w jednym garnku, w tzw. <i>grapie. </i>Z ciasta chlebowego pieczono <i>krzyże postne</i>, które następnie jedzono, by ustrzec się bólów <i>w krzyżach</i>. Chlec w takiej formie podawano krowom przed pierwszym wypasem i koniom przed pierwszym zaprzęgnieciem do pracy polowej.</div>\r\n <div>Za początek wiosny uważano w Borach Tucholskich dzień św. Józefa (19 marca). Wtedy to sadzano gęsi na jaja, zaglądano do uli i zwyczajowo rozpoczynano orkę. Jak mawiano: <i>Na świantego Józwa przez pole bruzda. </i>23, 24 i 25 kwietnia były dla gospodarzy szególnie ważne, ponieważ w te dni (dni św. Wojciecha, Jerzego i Marka) obchodzono przebudzenie zboża, pierwszy wypas krów, a także sadzenie pierwszych ziemniaków. Ponadto na św. Wojciecha (patrona bydła i owiec) wypiekano pszenny chleb z okruchami z chleba wielkanocnego, którym karmiono zwierzęta gospodarskie; na św. Jerzego także pieczono duży owalny bochen chleba, zaś po zasadzeniu kartofli w dniu św. Marka spożywano żytni chleb z dodatkiem tarnych ziemniaków.</div>\r\n <div>W drugi dzień świąt Wielkiej Nocy, chłopcy smagali dziewczęta witkami wierzbowymi lub z jałowca, a w niektórych rejonach również polewano wodą. To, jak mocno dziewczyna została wysmagana czy oblana, świadczyło o jej powodzeniu u chłopców. Po wsiach chodzili również <i>dynguśnicy</i>, którzy składali domownikom życzenia, otrzymując w zamian jaja, kiełbasę, słoninę, a czasem i drobne pieniądze.</div>\r\n <div>Do ciekawych borowiackich obrzędów wiosennych należą tzw. dni zimnych ogrodników czy <i>świętych złodziei. </i>Wtedy to – 12-14 maja – aby uchronić drzewa owocowe przed przymrozkami, stawiano w sadach wanny z wodą.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Wszystkich Świętych</b></div>\r\n <div>Wierzono, że w ten dzień duchy zmarłych odwiedzają ziemię, krążą wokół domów, w których mieszkały za życia, a nawet je odwiedzają. Nie wolno wtedy wylewać wody na podwórko, śpiewać, gwizdać ani spuszczać psów z łańcucha. Należy zapalić w piecu, aby krążące wokół dusze mogły się przy nim ogrzać.</div>\r\n <table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Wnętrze chałupy z Suchej (pocz. XIX w.) – wystawa stała w Muzeum Etnograficznym w Toruniu" rel="lightbox[g6]" href="cmsimg/bt/BT031.jpg"><img width="170" border="0" alt="Wnętrze chałupy z Suchej (pocz. XIX w.) – wystawa stała w Muzeum Etnograficznym w Toruniu" src="cmsimg/bt/BT031.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Izba młodych – chałupa z Suchej (pocz. XIX w.) – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g6]" href="cmsimg/bt/BT032.jpg"><img width="170" border="0" alt="Izba młodych – chałupa z Suchej (pocz. XIX w.) – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" src="cmsimg/bt/BT032.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Izba młodych – chałupa z Suchej (pocz. XIX w.) – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g6]" href="cmsimg/bt/BT033.jpg"><img width="170" border="0" alt="Izba młodych – chałupa z Suchej (pocz. XIX w.) – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" src="cmsimg/bt/BT033.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Izba młodych – chałupa z Suchej (pocz. XIX w.) – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g6]" href="cmsimg/bt/BT034.jpg"><img width="170" border="0" alt="Izba młodych – chałupa z Suchej (pocz. XIX w.) – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" src="cmsimg/bt/BT034.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Izba młodych – chałupa z Suchej (pocz. XIX w.) – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g6]" href="cmsimg/bt/BT035.jpg"><img width="170" border="0" alt="Izba młodych – chałupa z Suchej (pocz. XIX w.) – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" src="cmsimg/bt/BT035.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Izba starszych – chałupa z Suchej (pocz. XIX w.) – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g6]" href="cmsimg/bt/BT036.jpg"><img width="170" border="0" alt="Izba starszych – chałupa z Suchej (pocz. XIX w.) – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" src="cmsimg/bt/BT036.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Izba starszych – chałupa z Suchej (pocz. XIX w.) – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g6]" href="cmsimg/bt/BT026.jpg"><img width="170" border="0" alt="Izba starszych – chałupa z Suchej (pocz. XIX w.) – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" src="cmsimg/bt/BT026.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Wierzenia</b></div>\r\n <div>Borowiacy wierzyli w istnienie różnych duchów i demonów zamieszkujących las. Powszechnie znano postać Borowej Ciotki – staruszki odzianej w szatę koloru pnia sosny, przepasanej zielonym pasem z igliwi, na głowie z diademem z szyszek, a w rękach z koszem i kosturem. Towarzyszyły jej zwierzęta, ponieważ Ciotka była dobrym duchem borów: opiekowała się dziećmi zbierającymi w lesie grzyby i jagody, broniła przed czarownicami, błędnymi ognikami, a zbłąkanym dawała schronienie w swoim leśnym dworze. Była jednak bezlitosna dla tych, którzy niszczyli las, robili krzywdę zwierzętom – mogła ich zamienić w jałowiec. Pamięć o niej Borowiacy przechowują w legendach, przysłowiach i przyśpiewkach. Niektóre z nich zapisał w latach 40. XX w. Bernard Sychta:</div>\r\n <div><i>Borowa Ciotka spji</i></div>\r\n <div><i>nie budź ji, ji, ji</i></div>\r\n <div>oraz</div>\r\n <div><i>Teraz, niesz weńda do lasa,</i></div>\r\n <div><i>Pasam Borowi Ciotki sia przepasza,</i></div>\r\n <div><i>Nim wszysko robastwo odstrasza. </i>(<i>Bory…</i> 2008:19)</div>\r\n <div>W lesie żył też Borowiec (Dziad Borowy) – według niektórych zły duch, według innych, duch opiekuńczy, pomocnik Borowej Ciotki. Mieszkańcy borów to również <i>kraśniaki, kraśnięta </i>albo <i>lelki</i><i> – </i>krasnoludki. Z lasu przenosiły się one do domów, gdzie zamieszkiwały w stajniach lub mysich dziurach. Nie wolno ich było wypędzać, bo mogły sprowadzić na gospodarstwo biedę. W borze można było spotkać piękną pannę – Leśną Królową. Ale kto ją raz zobaczył, już nie wracał do domu: zauroczony jej pięknem, aż do śmierci służył w jej pałacu jako parobek. Bór miał też złego ducha – był nim <i>krańcich</i> (<i>sréla</i>), który kręcił powietrzne wiry. Śpiących ludzi nachodziła <i>mora</i>, pod jej wpływem ludzie dostawali duszności i nawiedzały ich koszmary senne.</div>\r\n <div> Źródła:</div>\r\n <div><i>Bory Tucholskie i ich mieszkańcy. Kultura duchowa i materialna Borowiaków Tucholskich</i>, red. Jarosław Ellwart, Gdynia 2008.</div>\r\n <div>Wacław Kozłowski, <i>Stulecie powiatu tucholskiego. Część trzecia 1945-1975</i>, s. 130-133.</div>\r\n <div>Maria Ollick, <i>Maltych i grapa.</i><i>Tradycja, specjały kuchni i inne ciekawostki z Borów Tucholskich</i>, Tuchola 2007.</div>\r\n <div>Maria Polakiewicz, <i>Z etnografii powiatu tucholskiego, </i>[w:]<i> Tuchola. Zarys etnograficzny, </i>red. Jerzy Wójtowicz, Toruń 1962, <span>s. .</span></div>\r\n <div>Bernard Sychta, <i>Kultura materialna Borów Tucholskich, </i>Gdańsk – Pelplin 1998.</div>\r\n <div>Wanda Szkulmowska, <i>Sztuka ludowa w Borach Tucholskich</i>, Tuchola 2007.</div>\r\n <div>Wanda Szkulmowska, <i>Z etnografii Pomorza: Bory Tucholskie</i>, „Rocznik Kulturalny Kujaw i Pomorza” 2002, t. XVI, s. 53-65.</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top">\r\n <div><b> </b></div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</p>\r\n<div> </div>\r\n<p><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie-kultura-ludowa">Wersja podstawowa<br />\r\n</a></p>', 1, 0, 0), ('bory-tucholskie-literatura', 'bory-tucholskie', 'Literatura', 60000, ' <h1>Literatura </h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>a) Literatura dialektologiczna</strong></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">AGP IV – Karol Dejna, <em>Atlas gwar polskich, </em>t. IV. <em>Wielkopolska, Kaszuby, </em>Warszawa 2002.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Edward Breza, 1976, <em>Gwara borowiackiej wsi Krzywogoniec pod Tucholą</em>, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” XXII, , s. 5-17.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Henryk Friedrich, 1937, <em>Uwagi o pewnej pracy dialektologicznej <Ludwik Zabrocki. Gwara Borów Tucholskich></em>, Warszawa. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Kwiryna Handke, 1979, <em>Wewnętrzne podziały gwarowe Kaszub i sąsiednich terenów, </em>[w:] <em>Konferencja pomorska (1978)</em>, Wrocław, s. 111-123.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Kwiryna Handke, 1981, <em>Charakterystyka Borów Tucholskich w świetle faktów językowych</em>, Slavia Occidentalis XXXVIII, 1981, s. 37-51.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Kwiryna Handke, 1985, <em>Ślady mowy dawnej szlachty kaszubskiej jako czynnik wpływający na podziały gwarowe</em>, [w:] <em>Językowe zróżnicowanie terytorialne wobec wpływu czynników pozajęzykowych</em>, Wrocław.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Kwiryna Handke, Hanna Popowska-Taborska, 1972, <em>Słowotwórcze zróżnicowanie kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich</em>, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, t. XII, Warszawa, s. 97-107.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Kazimierz Nitsch, 1912, <em>Gostycyn i Cekcyn, </em>[w:] „Roczniki Towarzystwa Naukowego”, z. XIX, Toruń, s.129-136.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Kazimierz Nitsch, 1954, <em>Dialekt tucholski</em> [w:] Wybór<em> pism polonistycznych. Tom III. Pisma pomorzoznawcze</em>, Wrocław-Kraków, s. 120-145. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Maria Pająkowska, 2003, <em>Gwara borowiacka a inne dialekty Pomorza, </em>[w:] <em>Polszczyzna bydgoszczan. Historia i współczesność, </em>t. I, pod red. Małgorzaty Święcickiej, Bydgoszcz, s. 69-78.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Hanna Popowska-Taborska, 1959, <em>Z rozważań nad dawnym zasięgiem kaszubszczyzny</em>, „Poradnik Językowy” 1959, z. 3, s. 126-136.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Hanna Popowska-Taborska, <em>Stanowisko dialektu tucholskiego w świetle leksyki, </em>„Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 9, 1970, s. 135-145.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Stanisław Urbańczyk, 1962, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>Warszawa.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Ludwik Zabrocki, <em>Gwara Borów Tucholskich. Szkic historyczno-genetyczny,</em> Poznań 1934.</p><p style="margin-top: 0.21cm; margin-bottom: 0cm; margin-left: 0.64cm; line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0" align="justify"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>b) Literatura historyczna </strong></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Historia Pomorza</em>, red. Gerard Labuda, t. 1-3, Poznań 1969-1993.</p><p>W. Kozłowski, <em>Zarys dziejów krainy raciąskiej, komturstwa i powiatu tucholskiego (XIII wiek </em>- 1918), Tuchola 1996.</p><p>Zbigniew Podgórski, <em>Rejon Kujawsko-Pomorski</em>, Warszawa 1999.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Słownik Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich</em>, t. I-XV, Warszawa 1880-1904.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><p><strong>c) Literatura etnograficzna</strong></p><p>Maria Ollick, <em>Maltych i grapa. Tradycja, specjały kuchni i inne ciekawostki z Borów Tucholskich</em>, Tuchola 2007.</p><p>M. Polakiewicz, <em>Z etnografii powiatu tucholskiego, </em>[w:] <em>Tuchola. Zarys etnograficzny</em>, pod red. J.Wójtowicz, Toruń 1962.</p><p>Bernard Sychta, <em>Kultura materialna Borów Tucholskich</em>, Gdańsk-Pelplin 1998.</p><p>Wanda Szkulowska, <em>Sztuka ludowa w Borach Tucholskich, </em>Tuchola 2007.</p><p> </p><p>Przewodniki:</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Adam Dylewski, <em>Bory Tucholskie</em>, [w:] tegoż, <em>Pomorze</em>, Warszawa 2007, s. 50-51.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Tadeusz Glinka, Marek Piasecki, <em>Polska najpiękniejsze miejsca. 60 wycieczek</em>, Poznań</p><p> </p><p>Strony internetowe</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.edukator.org.pl/2003d/wystawa/praca.doc">www.edukator.org.pl/2003d/wystawa/praca.doc</a></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.borytucholskie.pl/">www.borytucholskie.pl</a></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.tuchola.pl/">www.tuchola.pl</a></p><p style="margin-bottom: 0cm"> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=514&Itemid=36">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('bory-tucholskie-region-dzis', 'bory-tucholskie', 'Region dziś', 30000, '\r\n <h1>Region dziś </h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_377_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - region dziś</h3>\r\n <p>Widoki Borów Tucholskich.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/70/images/640x426-F7061.jpg" title="Bory Tucholskie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/70/images/288x192-F7061.jpg" alt="Bory Tucholskie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/70/images/100x67-F7061.jpg" alt="Bory Tucholskie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - region dziś</h3>\r\n <p>Widoki Borów Tucholskich.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/70/images/640x426-F7062.jpg" title="Bory Tucholskie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/70/images/288x192-F7062.jpg" alt="Bory Tucholskie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/70/images/100x67-F7062.jpg" alt="Bory Tucholskie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - region dziś</h3>\r\n <p>Muzeum Borów Tucholskich. Wnętrze.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/70/images/640x426-F7063.jpg" title="Bory Tucholskie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/70/images/288x192-F7063.jpg" alt="Bory Tucholskie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/70/images/100x67-F7063.jpg" alt="Bory Tucholskie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - region dziś</h3>\r\n <p>Bory Tucholskie dziś.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/70/images/640x426-F7064.jpg" title="Bory Tucholskie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/70/images/288x192-F7064.jpg" alt="Bory Tucholskie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/70/images/100x67-F7064.jpg" alt="Bory Tucholskie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - region dziś</h3>\r\n <p>Bory Tucholskie dziś.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/70/images/640x426-F7065.jpg" title="Bory Tucholskie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/70/images/288x192-F7065.jpg" alt="Bory Tucholskie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/70/images/100x67-F7065.jpg" alt="Bory Tucholskie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - region dziś</h3>\r\n <p>Bory Tucholskie dziś.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/70/images/640x426-F7066.jpg" title="Bory Tucholskie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/70/images/288x192-F7066.jpg" alt="Bory Tucholskie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/70/images/100x67-F7066.jpg" alt="Bory Tucholskie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - region dziś</h3>\r\n <p>Bory Tucholskie dziś.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/70/images/640x426-F7067.jpg" title="Bory Tucholskie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/70/images/288x192-F7067.jpg" alt="Bory Tucholskie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/70/images/100x67-F7067.jpg" alt="Bory Tucholskie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_377_1 = new gallery($(''gallery_377_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nAdministracyjnie obszar Borów Tucholskich wchodzi w skład województwa kujawsko-pomorskiego, obejmując w całości powiat tucholski i część powiatów przyległych (Bydgoszcz, Chojnice, Świecie). </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Bory Tucholskie zajmują 2,5 tys. km<sup>2</sup>. Mieszkają tu Borowiacy, Kociewiacy i Zaboracy.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Największym miastem Borów Tucholskich jest Tuchola – miasto powiatowe, które stało się podstawą zarówno nazwy regionu, jak i jednej z nazw gwary ("gwara tucholska" obok "gwara borowiacka"). </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W Tucholi można zwiedzić Muzeum Borów Tucholskich, a w pobliskich Chojnicach Muzeum Historyczno-Etnograficzne. W Świeciu znajdują się ruiny zamku krzyżackiego, gotycki kościół farny i XVIII-w. zespół poklasztorny. Jednym z nielicznych zabytków architektury w Borach Tucholskich jest XIV-wieczny kościół pocysterski w Koronowie. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Prężnie działają w Borach Tucholskich liczne organizacje i stowarzyszenia społeczno-kulturalne. Borowiackie Towarzystwo Kultury w Tucholi urządza wiele imprez i widowisk plenerowych oraz propaguje twórczość folklorystyczną. Organizuje m.in. konkursy literackie i publikuje ich wyniki (por. np. <em>Bory słowem malowane. Pokłosie V Konkursu Literackiego Borowiackiego Towarzystwa Kultury w Tucholi, </em>Tuchola 2007).</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Liczne imprezy cykliczne w powiecie tucholskim przyciągają wiele osób także spoza regionu, np. Dni Borów Tucholskich, Przegląd Teatrów i Obrzędu Ludowego w Lubiewie, Dni Gminy Cekcyn, Ogólnopolski Festiwal Piosenki Religijnej. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Rozwija się tu prężnie turystyka (liczne gospodarstwa agroturystyczne). W reklamach zachęca się turystów do odpoczynku w Borach Tucholskich, podkreślając, że Bory to wielki rezerwat przyrody, „ziemia leśnej ciszy” (zob. http://<font color="#0000ff"><u><a href="http://www.borytucholskie.pl/">www.borytucholskie.pl</a>)</u></font>. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> Źródła:</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Adam Dylewski, <em>Bory Tucholskie</em>, [w:] tegoż, <em>Pomorze</em>, Warszawa 2007, s. 50-51.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Maria Ollick, <em>Maltych i grapa.</em>Tradycja, specjały kuchni i inne ciekawostki z Borów Tucholskich, Tuchola 2007.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">http://<a href="http://www.borztucholskie.pl/">www.borytucholskie.pl</a></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">http://<a href="http://www.tuchola.pl/">www.tuchola.pl</a></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Fotografie: Maciej Łabudzki</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=376&Itemid=36">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=378&Itemid=36">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('bory-tucholskie-slowniki', 'bory-tucholskie', 'Słowniki gwarowe', 70000, '\r\n<h1>Słowniki gwarowe</h1>\r\n<p class="autor">Halina Karaś</p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b><span style="font-size: 14pt; line-height: 150%;">Słowniki gwary borowiackiej (Borów Tucholskich)</span></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Badania nad słownictwem gwary Borów Tucholskich przedstawiają sie – w porównaniu z innymi regionami – bardzo skromnie. Dotychczas opublikowano tylko jeden słowniczek i to amatorski. Nie został natomiast zrealizowany słownik naukowy planowany przez ks. Bernarda Sychtę. Wiadomo, że część zebranych przez niego materiałów zaginęła podczas II wojny światowej. Słownictwo borowiackie rejestrują też slowniki ogólnogwarowe: <i>Słownik gwar polskich </i>PAN, <i>Mały słownik gwar polskich </i>pod red. Jadwigi Wronicz, a także atlasy (nie są to jednak opracowania leksykograficzne, tylko kartograficzne), zwłaszcza <i>Atlas jezykowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich. </i></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b><i>Słowniczek gwary borowiackiej</i></b><b><i>, </i>red. Maria Pająkowska-Kensik, Bartosz Puchowski, Elżbieta Ziółkowska</b></div>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg\\hka\\SG058.gif" rel="lightbox" title="Okładka Słowniczka gwary borowiackiej"><img height="216" width="247" src="cmsimg\\hka\\SG058.gif" alt="" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%;"> Pełny adres bibliograficzny powyższego słowniczka to: <i>Słowniczek gwary borowiackiej</i></span><i><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%;">, </span></i><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%;">red. Maria Pająkowska-Kensik, Bartosz Puchowski, Elżbieta Ziółkowska, Stowarzyszenie na rzecz Ocalenia Śladów Przeszłości w Gminie Cekcyn „Światło”, Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły, Cekcyn 2007, ss. 69. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%;">Słowniczek ten, liczący ok. 1700 haseł, powstał na bazie minisłowniczka (ok. 300 wyrazów) opracowanego przez Elżbietę Ziółkowską przy współpracy z uczennicami gimnazjum cekcyńskiego, który opublikowano w pracy wydanej przez Stowarzyszenie „Światło” </span><i><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%;">Ło czym babki i dziadki dawni gzubom powiadali </span></i><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%;">w 2005 roku. Dołączono do niego ok. 700 zebranych w gminie Cekcyn wyrazów przez członków Stowarzyszenia „Światło”, a kolejne wyrazy słowniczek zawdzięcza prof. Marii Pająkowskiej-Kensik, która dołączyła do tego projektu. Słowniczek – prócz Przedmowy Bartosza Puchowskiego poprzedza opis gwary borowiackiej autorstwa M. Pająkowskiej-Kensik (s. 9-13), a kończy spis borowiackich powiedzonek. </span></div>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg\\hka\\SG059.gif" rel="lightbox" title="Wybrana strona Słowniczka gwary borowiackiej"><img height="216" width="247" src="cmsimg\\hka\\SG059.gif" alt="" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Hasła mają najprostszą strukturę: wyraz hasłowy (ewentualnie jego warianty fonetyczne lub morfologiczne) i definicja, najczęściej w postaci odpowiednika ogólnopolskiego, np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">adziubas – motyka, </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">antrejka – altana, </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">zamarsknóńć – zadusić, </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">andryka, andrycha, andryczka – ognicha, </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">bórtniaki, bortniaki – snopki wiązane w pierwszej warstwie poszycia dachu.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%;"> Oprócz wyrazów typowo gwarowych w słowniczku występują też słowa różniące się tylko systemowymi cechami fonetycznymi od ogólnopolskich, np. </span><i><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%;">cuker, cukerek, cyrata, czekólada</span></i><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%;">, czy kolokwializmy, tj. wyrazy charakterystyczne dla polszczyzny potocznej, np. </span><i><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%;">banialuki, bujda, chichrać się</span></i><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%;">.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em> </em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em> </em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em><b><span style="line-height: 150%; font-style: normal;">Literatura cytowana: </span></b></em></div>\r\n<div style="margin-left: 35.45pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;"><b><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%;">Opracowania:</span></b></div>\r\n<div style="margin-left: 35.45pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%;">Halina Karaś, 2011, <i>Polska leksykografia gwarowa, </i>Warszawa. </span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;"><b>Słowniki:</b></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;"><i>Mały słownik gwar polskich, </i>pod red. Jadwigi Wronicz, Kraków 2009, ss. 366.</div>\r\n<div style="margin-left: 35.45pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%;">Słowniczek gwary borowiackiej</span></i><i><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%;">, </span></i><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%;">red. Maria Pająkowska-Kensik, Bartosz Puchowski, Elżbieta Ziółkowska, Stowarzyszenie na rzecz Ocalenia Śladów Przeszłości w Gminie Cekcyn „Światło”, Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły, Cekcyn 2007, ss. 69. </span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;"><i>Słownik gwar polskich, </i>opr. i wyd. w IJP PAN W Krakowie do r. 1977 pod red. Mieczysława Karasia (Źródła i t. I, z. 1-2), następnie pod red. Jerzego Reichana, obecnie pod red. Joanny Okoniowej (od z. 16.), t. I-VII, z. 4 (23) DUŻO-FUKACZKA, 1979-2010.</div>\r\n<div style="margin-left: 35.45pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n</div>', 1, 0, 0), ('boze-narodzenie', 'obrzedowosc-doroczna', 'Boże Narodzenie', 50000, '<h1>Boże Narodzenie</h1>\r\n<p class="autor">Elżbieta Krasnodębska</p>\r\n<p><b> </b>Wigilia była szczególnym dniem, w którym wszystko nabierało istotnego znaczenia. Tego dnia nie wolno było głośno mówić, karać dzieci i kłócić się, gdyż wierzono, że jeśli coś złego dzieje się w Wigilię, dziać się będzie przez cały rok. Starano się również niczego nie pożyczać (aby nie wynieść szczęścia z domu), nie rąbać drewna (by przez cały rok nie bolała głowa) oraz nie podejmować większych prac gospodarskich.</p>\r\n<div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/146sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/146sl.jpg" alt="" /> </a><div>Fot. 146.</div></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n </tr>\r\n \r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\nWyrazem pomyślności był snop zboża ustawiony przed wieczerzą w kącie izby, a od XIX wieku choinka. W izbie ustawiano też szopkę, zwana <i>betlejką</i>.</div>\r\n<div>Wieczerzę wigilijną obchodzono bardzo uroczyście. Po ukazaniu się pierwszej gwiazdy zasiadano do stołu, nakrytego białym obrusem. Pod obrus wkładano siano i monety, na Śląsku południowym także zboże (aby go nie brakło w przyszłym roku), czasem także czosnek i cebulę (by wszyscy byli zdrowi jak czosnek i krągli jak cebula). Stół musiał być bardzo starannie przygotowany i nakryty, gdyż panowało przekonanie, że od stołu wigilijnego nie powinno się wstawać przed rozpoczęciem wieczerzy. Groziło to bowiem – według ludowych wierzeń – nieszczęściem.</div>\r\n<div>\r\n\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/147sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/147sl.jpg" alt="" /> </a><div>Fot. 147.</div></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n </tr>\r\n \r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\nWieczerza wigilijna składała się z kilku dań. Do tradycyjnych potraw spożywanych w tym dniu na Górnym Śląsku należały: <i>siemieniotka</i> (zupa z konopi) i <i>moczka </i>(potrawa przygotowywana z mąki, masła, owoców i bakalii). Najbardziej oczekiwanym daniem były <i>makówki</i>, czyli bułki moczone w słodkim mleku wymieszane z miodem i tartym makiem, z czasem wzbogacane innymi dodatkami: orzechami, rodzynkami, migdałami. Wieczerzę wigilijną kończono kompotem z suszonych owoców, jabłkami, orzechami i piernikami.</div>\r\n<div>Po uroczystej kolacji kontynuowano wróżenie, obserwując przyrodę, zachowanie ludzi i zwierząt. Wierzono na przykład, że jeśli w wieczór wigilijny pojawi się na niebie dużo gwiazd, to w nadchodzącym roku kury zniosą wiele jaj, a jeśli niebo zasnują chmury to krowy dostarczą mnóstwo mleka. W tym dniu szczególnego znaczenia nabierały również wróżby matrymonialne. Były to na ogół te same czynności i zabiegi magiczne, które wykonywano już w czasie andrzejek. Do najbardziej rozpowszechnionych należało zamiatanie przez dziewczęta izby od drzwi do okna, wyrzucanie śmieci za płot i nasłuchiwanie, skąd zaszczeka pies wróżący kierunek nadejścia przyszłego męża.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>\r\n\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/148sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/148sl.jpg" alt="" /> </a> <div>Fot. 148.</div></td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/149sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/149sl.jpg" alt="" /> </a> <div>Fot. 149.</div></td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/150sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/150sl.jpg" alt="" /> </a> <div>Fot. 150.</div></td>\r\n <td></td>\r\n </tr>\r\n \r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\nOd drugiego dnia świąt Bożego Narodzenia do Trzech Króli po wsiach chodziły różne grupy kolędników. Nazywano ich <i>pastuszkami, betlejarzami, kolyndziorzami</i> (Simonides 2007: 78). Główną funkcją owych grup było obwieszczanie dobrej nowiny i pokoju wszystkim napotkanym ludziom.</div>\r\n<div>\r\n\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/151sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/151sl.jpg" alt="" /> </a> <div>Fot. 151.</div></td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/152sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/152sl.jpg" alt="" /> </a> <div>Fot. 152.</div></td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/153sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/153sl.jpg" alt="" /> </a> <div>Fot. 153.</div></td>\r\n <td></td>\r\n </tr>\r\n \r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\nPo Nowym Roku dołączały do nich grupy zwane <i>Herodami</i> lub <i>Trzema Królami</i>. Przedstawiały one sceny biblijne związane z narodzeniem Chrystusa. W skład Herodów wchodzili: król Herod ubrany w czerwone szaty, żołnierz w wojskowym mundurze, śmierć z kosą, anioł, diabeł, niekiedy także Żyd, Cygan i policjant (fot. 151, 152). Trzej Królowie ubrani byli najczęściej w białe szaty i wysokie czapki lub korony, a twarze mieli jaskrawo umalowane lub uczernione, czasem zasłonięte maskami (fot.153).</div>', 1, 0, 0), ('budownictwo-wiejskie', 'slaska-kultura-ludowa', 'Budownictwo wiejskie', 10000, '<h1>Budownictwo wiejskie</h1>\r\n<p class="autor">Elżbieta Krasnodębska</p>\r\n<div>Do pierwszej połowy XIX wieku na Górnym Śląsku dominowały <b>zagrody</b> mające kształt wydłużonego prostokąta, składające się z pojedynczego budynku mieszczącego pod wspólnym dachem część mieszkalną i gospodarczą. W drugiej połowie XIX wieku zaczęto budować zagrody, w skład których wchodziły wolno stojące budynki gospodarcze (stodoły, chlewy, szopy, spichlerze) oraz budynek mieszkalny.</div>\r\n<p style="text-align: center;"> </p>\r\n<p style="text-align: center;"><object height="480" align="center" width="640" id="monFlash" class="film" data="player_flv_maxi.swf" type="application/x-shockwave-flash">\r\n<param value="player_flv_maxi.swf" name="movie" />\r\n<param value="1" name="showvolume" />\r\n<param value="flv=movies/ekr/ISL/1.flv&width=640&height=480&volume=100" name="FlashVars" /></object></p>\r\n<p> </p>\r\n<p> </p>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g1]" title="Zagroda bogatego chłopa z Istebnej. Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie" href="cmsimg/ekr/1sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/1sl.jpg" /> </a> Fot. 1.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g1]" title="Zagroda bogatego chłopa z Frydka. Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie " href="cmsimg/ekr/2sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/2sl.jpg" /></a> Fot. 2.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g1]" title="Zagroda średniozamożnego chłopa z Krasów. Górnośląski Park Etnograficzny w\r\n Chorzowie\r\n " href="cmsimg/ekr/3sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/3sl.jpg" /> </a> Fot. 3.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g1]" title="Furtka prowadząca do zagrody bogatego chłopa z Frydka. Górnośląski Park \r\n Etnograficzny w Chorzowie\r\n " href="cmsimg/ekr/4sl.jpg"><img border="0" alt="Brama wjazdowa w zagrodzie średniozamożnego chłopa prowadząca do chałupy z \r\n Panewnik. Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie\r\n" src="cmsimg/ekr/thumb/4sl.jpg" /> </a> Fot. 4.</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g1]" title="Ściana zrębowa w chałupie bogatego chłopa z Istebnej. Górnośląski Park \r\n Etnograficzny w Chorzowie\r\n" href="cmsimg/ekr/5sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/5sl.jpg" /> </a> Fot. 5.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g1]" title="Wiązanie ściany zrębowej w narożniku na rybi ogon w chałupie bogatego chłopa z\r\n Frydka. Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie\r\n " href="cmsimg/ekr/6sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/6sl.jpg" /> </a> Fot. 6.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g1]" title=" Ściana zrębowa w chałupie bogatego chłopa z Istebnej. Górnośląski Park \r\n Etnograficzny w Chorzowie" href="cmsimg/ekr/7sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/7sl.jpg" /> </a> Fot. 7.</td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div>Domy umiejscawiano szczytem lub frontem do drogi, a budynki gospodarcze sytuowano w czworobok (fot.1, fot.2, fot.3). Obejście oddzielało od pól i innych zagród ogrodzenie, najczęściej drewniane wykonane ze świerkowych lub sosnowych tyczek. Podstawę najstarszego typu ogrodzenia, tzw. <i>płotu laskowego </i>stanowiły pionowe słupy, do których przybijano trzy poziome żerdzie, przez które z kolei przeplatano pionowe tyczki. Do zagrody wchodziło się przez furtkę (fot.4), a wjeżdżało przez jedną lub dwie bramy zwane <i>wrotami</i> (fot.5). Niektórzy zamożni gospodarze posiadali ozdobnie wykonane, wysokie bramy wjazdowe, kryte daszkiem gontowym.</div>\r\n<div>Do połowy XIX wieku w górnośląskim budownictwie wiejskim dominowała konstrukcja zrębowa, zwana też wieńcową (fot.6). Technologia wznoszenia budynków polegała na budowie ścian z poziomo układanych bali drewnianych, których końce w narożach budynku łączono przy pomocy odpowiednich zaciosów. W zależności od kształtu zaciosów łączenie takie nosi nazwę <i>na obłap, na rybi ogon, na jaskółczy ogon, na zamek</i>. Najczęściej stosowano wiązania <i>na rybi</i> lub <i>jaskółczy ogon</i> (fot.7).</div>\r\n<div>Rzadziej stosowaną techniką przy wznoszeniu ścian była konstrukcja sumikowo-łątkowa i przysłupowa. Ta pierwsza polegała na mocowaniu w narożach budynku pionowych słupów i wypełniania przestrzeni pomiędzy nimi poziomymi belkami wsuwanymi w specjalne wyżłobienia w słupach. Stosowana była głównie w budynkach gospodarczych oraz przy budowie obiektów o dużej kubaturze. Konstrukcja przysłupowa występowała w połączeniu z techniką zrębową i sumikowo-łątkową. Polegała na stawianiu wzdłuż zewnętrznych ścian słupów podtrzymujących ciężar dachu.</div>\r\n<div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g2]" title="Uszczelnienie ściany słomą w chałupie z Istebnej. Górnośląski Park Etnograficzny w\r\n Chorzowie\r\n " href="cmsimg/ekr/8sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/8sl.jpg" /> </a> Fot. 8.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g2]" title="Bielone ściany w chałupie z Kamieńca. Muzeum Wsi Opolskiej " href="cmsimg/ekr/9sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/9sl.jpg" /> </a> Fot. 9.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g2]" title="Ściany o naturalnym kolorze w chałupie z Istebnej. Górnośląski Park\r\n Etnograficzny w Chorzowie\r\n " href="cmsimg/ekr/10sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/10sl.jpg" /> </a> Fot. 10.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g2]" title=" Podłoga z ubitej gliny w chałupie bezrolnego chłopa z Dziećkowic. Górnośląski\r\n Park Etnograficzny w Chorzowie\r\n" href="cmsimg/ekr/11sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/11sl.jpg" /> </a> Fot. 11.</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g2]" title=" podłoga w chałupie z Radłowa. Muzeum Wsi Opolskiej" href="cmsimg/ekr/12sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/12sl.jpg" /> </a> Fot. 12.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g2]" title=" Drzwi jednoskrzydłowe w chałupie średniozamożnego chłopa z Krasów. \r\nGórnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie\r\n " href="cmsimg/ekr/13sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/13sl.jpg" /> </a> Fot. 13.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g2]" title="Drzwi dwuskrzydłowe w chałupie ze Sternalic. Muzeum Wsi Opolskiej " href="cmsimg/ekr/14sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/14sl.jpg" /> </a> Fot. 14.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g2]" title="Okna w chałupie z Kup. Muzeum Wsi Opolskiej " href="cmsimg/ekr/15sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/15sl.jpg" /> </a> Fot. 15.</td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\nSzpary między belkami ścian uszczelniano mchem lub słomą i zalepiano gliną (fot.8). Czasami całą powierzchnię oblepiano gliną i bielono (fot.9). Bielenie weszło w zwyczaj pod koniec XIX wieku na terenach nizinnych, podczas gdy w górach ściany zachowały naturalny kolor (fot.10). Na ogół nie bielono belek stropowych i powały wykonanej z desek, ułożonych na styk, na nakładkę lub wpuszczonych na przemian w tragarze. Od strony strychu na powale umieszczano glinę wymieszaną z wodą i sieczką, która ocieplała pomieszczenie i zabezpieczała w wypadku pożaru dachu.</div>\r\n<div>Podłogi początkowo wykonywano z ubitej gliny (fot.11), a od połowy XIX wieku w gospodarstwach zamożnych chłopów zaczęły się pojawiać podłogi drewniane, często tylko w izbach paradnych (fot.12).</div>\r\n<div>Drzwi zazwyczaj były jednoskrzydłowe i składały się z dwóch lub trzech szerokich pionowych desek (fot.13). W bogatych domach występowały też drzwi podwójne, jedno- lub dwuskrzydłowe, obite z zewnątrz dekoracyjnie ułożonymi deskami (fot.14). Niewielkie okna umieszczano zazwyczaj od strony południowej i wschodniej (fot.15).</div>\r\n<div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g3]" title="Dach czterospadowy kryty słomą gładko w chałupie wyrobniczej z Wichrowa. \r\nMuzeum Wsi Opolskiej\r\n " href="cmsimg/ekr/16sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/16sl.jpg" /> </a> Fot. 16.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g3]" title="Dach czterospadowy kryty słomą schodkowo w chałupie bezrolnego chłopa z \r\n Dziećkowic. Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie\r\n " href="cmsimg/ekr/17sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/17sl.jpg" /> </a> Fot. 17.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g3]" title="Dach dwuspadowy kryty gontem w chałupie ze Sternalic. Muzeum Wsi Opolskiej " href="cmsimg/ekr/18sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/18sl.jpg" /> </a> Fot. 18.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g3]" title="Dach dwuspadowy z przyczółkiem kryty gontem w chałupie z Bykowiny. \r\nGórnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie\r\n " href="cmsimg/ekr/19sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/19sl.jpg" /> </a> Fot. 19.</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g3]" title="Dach dwuspadowy kryty gontem z ozdobnym stożkiem podkalenicowym w\r\n chałupie średniozamożnego chłopa z Panewnik. Górnośląski Park Etnograficzny w \r\nChorzowie\r\n " href="cmsimg/ekr/20sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/20sl.jpg" /> </a> Fot. 20.</td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\nŚciany budynków nakrywały dachy: czterospadowe, dymnikowe, dwuspadowe z przyczółkami. Najstarsze były dachy czterospadowe mające powszechnie zastosowanie do pierwszej połowy XIX wieku na nizinnych terenach Górnego Śląska (fot.16, fot.17). Na tym samym obszarze współwystępowały dachy dymnikowe konstrukcyjnie nawiązujące do czterospadowych. Dla budownictwa północno-wschodnich obszarów Górnego Śląska charakterystyczne były dachy dwuspadowe z przyczółkiem (fot.19). Umieszczano w nich skrajne krokwie równo ze ścianą szczytową lub w nieznacznej od niej odległości oraz montowano daszki osłaniające górne belki zrębu szczytowego.</div>\r\n<div>Dachy pokrywano pierwotnie słomą lub gontem, później dachówką, papą lub blachą (fot.18, fot.20). Powierzchnię dachów formowano na gładko bądź schodkowo, co uzyskiwano za pomocą odpowiedniego ułożenia snopków: kłosem w dół – dach gładki, kłosem w górę – dach schodkowy.</div>\r\n<div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g4]" title=" Piec pozbawiony przewodów kominowych z paleniskiem otwartym w chałupie\r\n bogatego chłopa z Istebnej. Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie\r\n" href="cmsimg/ekr/21sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/21sl.jpg" /> </a> Fot. 21.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g4]" title=" Piec z paleniskiem zamkniętym w chałupie bogatego chłopa z Goleszowa. \r\nGórnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie\r\n" href="cmsimg/ekr/22sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/22sl.jpg" /> </a> Fot. 22.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g4]" title="Sień na przestrzał w chałupie bogatego chłopa z Istebnej. Górnośląski Park \r\nEtnograficzny w Chorzowie\r\n " href="cmsimg/ekr/23sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/23sl.jpg" /> </a> Fot. 23.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g4]" title=" Izba paradna w chałupie bogatego chłopa z Istebnej. Górnośląski Park\r\nEtnograficzny w Chorzowie\r\n" href="cmsimg/ekr/24sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/24sl.jpg" /> </a> Fot. 24.</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g4]" title="Komora w chałupie średniozamożnego chłopa z Bażanowic. Górnośląski Park \r\nEtnograficzny w Chorzowie\r\n " href="cmsimg/ekr/25sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/25sl.jpg" /> </a> Fot. 25.</td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\nNa całym omawianym obszarze do początku XIX wieku przeważały chałupy dymne, pozbawione przewodów kominowych, w których dym przedostawał się przez uchylone drzwi do sieni, a następnie na strych (fot. 21). W tradycyjnych domach chłopskich urządzenia paleniskowo-kominowe znajdowały się w rogu izby, przy ścianie oddzielającej izbę od sieni i składały się z: <i>nalepy</i>, czyli paleniska do gotowania, pieca piekarskiego oraz komina. Pod koniec XIX wieku paleniska otwarte, w których garnki przystawiano bezpośrednio do ogniska, zastąpiono paleniskami zamkniętymi z żelaznymi płytami w części warzelnej (fot.22).</div>\r\n<div>Pierwotnie dla wszystkich gospodarstw charakterystyczne były chałupy z wejściem przy końcu ściany (asymetryczne) składające się z jednej izby i sieni. Ten typ budynków zachował się jednak tylko w zagrodach chałupniczych. Średniozamożni i bogaci chłopi w Beskidzie Śląskim i na Podbeskidziu zaczęli wznosić chałupy złożone z sieni biegnącej na przestrzał (fot.23), izby codziennej po jednej stronie i paradnej z komorą po drugiej, przy czym do każdego z pomieszczeń prowadziło bezpośrednio z sieni oddzielne wejście (fot.24, fot.25). Na terenach nizinnych w gospodarstwach bogatych i średniozamożnych chłopów sień biegła jedynie do połowy budynku. W jej przedłużeniu znajdowała się kuchnia lub izba dla wycużników (rodziców), po prawej lub lewej stronie mieściła się izba codzienna z komorą, a po drugiej – izba paradna i komora lub stajnia. Zdarzały się też domy o dwóch sieniach z izbą i komorą w każdej części przeznaczone dla wycużników, komorników lub dwóch rodzin.</div>\r\n<div>Na przełomie XIX i XX wieku na Górnym Śląsku zaczęto powszechnie wznosić domy murowane, wykonywane z kamieni lub palonej cegły. W gospodarstwach małorolnych chłopów budynki te swoją bryłą i rozplanowaniem wnętrz przypominały chałupy drewniane. Domy bogatych gospodarzy natomiast cechowały się większą powierzchnią mieszkalną, nowymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi oraz dekoracjami elewacji ścian (Heidenreich 2009: 71-80)</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Architektoniczny wizerunek wsi tworzyły również <b>budynki gospodarcze (</b>stodoła, chlewy, szopy, spichlerze) oraz <b>obiekty przemysłu ludowego</b> (młyny wodne, wiatraki, folusze, kuźnie).</div>\r\n<div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g5]" title="Stodoła z jednym sąsiekiem z Dąbrówki Łubniańskiej. Muzeum Wsi Opolskiej " href="cmsimg/ekr/26sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/26sl.jpg" /> </a> Fot. 26.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g5]" title="Stodoła ośmioboczna z dwoma sąsiekami z Brzeźc. Górnośląski Park \r\nEtnograficzny w Chorzowie\r\n " href="cmsimg/ekr/27sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/27sl.jpg" /> </a> Fot. 27.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g5]" title=" Stodoła ośmioboczna z dwoma sąsiekami z Grzawy. Górnośląski Park \r\nEtnograficzny w Chorzowie\r\n" href="cmsimg/ekr/28sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/28sl.jpg" /> </a> Fot. 28.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g5]" title="z Dąbrówki Dolnej. Muzeum Wsi Opolskiej " href="cmsimg/ekr/29sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/29sl.jpg" /> </a> Fot. 29.</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g5]" title="Chlew z Mikołowa. Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie " href="cmsimg/ekr/30sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/30sl.jpg" /> </a> Fot. 30.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g5]" title="Szopa na wozy z Kryr. Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie\r\n\r\n " href="cmsimg/ekr/31sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/31sl.jpg" /> </a> Fot. 31.</td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<b>Stodoły</b> bogatych i średniozamożnych chłopów były duże, wolnostojące i posiadały od dwóch do czterech sąsieków (miejsc do składowania snopków) (fot.27, fot.28). W zagrodach chałupniczych natomiast w XIX i XX wieku budowano małe stodoły z jednym sąsiekiem, nierzadko połączone wspólnym dachem z budynkiem mieszkalnym (fot.26). Konstrukcja ścian stodół w tradycyjnym budownictwie była identyczna z konstrukcją domów mieszkalnych. Tradycyjnym budulcem, z którego wykonywano stodoły było drewno, dopiero pod koniec XIX wieku zaczęto wykorzystywać kamień i cegłę.</div>\r\n<div><b>Chlewy</b> wolnostojące (pomieszczenia dla żywego inwentarza) podobnie jak stodoły budowano jedynie w gospodarstwach bogatych i średniozamożnych chłopów, podczas gdy w gospodarstwach chałupniczych umieszczano je pod jednym dachem wspólnie z domami mieszkalnymi (fot.29, fot.30). Budowano je z belek sosnowych lub świerkowych, stosując konstrukcję zrębową ścian. Chlewy posiadały zazwyczaj stryszek do przechowywania siana.</div>\r\n<div>W <b>szopach</b> przechowywano narzędzia rolnicze, wozy, bryczki, sanie oraz opał (fot.31). Ich funkcję w średniozamożnych gospodarstwach pełniły przybudówki lub klepisko w stodole.</div>\r\n<div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g5]" title=" Spichlerz chłopski kopulasty z Pszowa. Górnośląski Park Etnograficzny w\r\nChorzowie\r\n" href="cmsimg/ekr/32sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/32sl.jpg" /> </a> Fot. 32.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g6]" title=" Spichlerz chłopski z Warszowic. Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie" href="cmsimg/ekr/33sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/33sl.jpg" /> </a> Fot. 33.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g6]" title=" Spichlerz plebański z Wojkowic Kościelnych. Górnośląski Park Etnograficzny w \r\nChorzowie.\r\n" href="cmsimg/ekr/34sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/34sl.jpg" /> </a> Fot. 34.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g6]" title="Spichlerz dworski z Simoradza. Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie" href="cmsimg/ekr/35sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/35sl.jpg" /> </a> Fot. 35.</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g6]" title="Spichlerz folwarczny ze Sławięcic. Muzeum Wsi Opolskiej " href="cmsimg/ekr/36sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/36sl.jpg" /> </a> Fot. 36.</td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n<b>Spichlerze</b>, w których składowano zboże i inne produkty rolne, budowano jedynie w dużych gospodarstwach. W drobnych gospodarstwach do tego celu służyły komory, strychy domów i stodoły. Budynki te były parterowe lub piętrowe. Chłopi budowali m.in. spichlerze kopulaste o ścianach zwężających się ku górze i dachach dwu- lub czterospadowych (fot.32). Spichlerze dworskie i plebańskie były zazwyczaj piętrowe i miały zrębowo-słupową konstrukcję ścian (fot.34, fot.35, fot.36). Zdobiono w nich drzwi, nakładki zamków, zawiasy oraz nadproża.</div>\r\n<div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g7]" title="Młyn wodny z Imielina. Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie" href="cmsimg/ekr/37sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/37sl.jpg" /> </a> Fot. 37.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g7]" title="Młyn wodny z Siołkowic Starych. Muzeum Wsi Opolskiej " href="cmsimg/ekr/38sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/38sl.jpg" /> </a> Fot. 38.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g7]" title="Wiatrak o typie paltraka z Grzawy. Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie " href="cmsimg/ekr/39sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/39sl.jpg" /> </a> Fot. 39.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g7]" title="Wiatrak z Grotowic. Muzeum Wsi Opolskiej " href="cmsimg/ekr/40sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/40sl.jpg" /> </a> Fot. 40.</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g7]" title="Kuźnia z Ziemiołowic. Muzeum Wsi Opolskiej " href="cmsimg/ekr/41sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/41sl.jpg" /> </a> Fot. 41.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g7]" title="Wnętrze kuźni z Ziemiołowic. Muzeum Wsi Opolskiej " href="cmsimg/ekr/42sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/42sl.jpg" /> </a> Fot. 42.</td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\nPierwotnie <b>młyny wodne</b> wykonywano z drewna (fot.37, fot.38). Były to obiekty parterowe z jednym kołem wodnym. Pod koniec XIX wieku i na początku XX zaczęto budować młyny wielokondygnacyjne, w całości murowane lub z górnymi piętrami drewnianymi.</div>\r\n<div><b>Wiatraki</b> budowano na niewielkich wzniesieniach. Wykonywano je z drewna (tzw. <i>koźlaki</i>, <i>paltraki</i>) lub z kamieni bądź cegły (tzw. <i>holendry</i>) (fot.39, fot.40). <i>Koźlaki </i>ustawiano w kierunku wiatru za pomocą belki, na stałe umocowanej w konstrukcji podłogowej wiatraka. <i>Paltraki </i>osadzano na okrągłym, murowanym fundamencie, umożliwiającym przesuwanie wiatraka za pomocą żelaznych rolek. W wielokondygnacyjnych <i>holendrach</i> obracał się tylko dach ustawiany w stronę wiatru za pomocą kołowrotu znajdującego się na najwyższej kondygnacji.</div>\r\n<div><b>Folusze</b> służyły do spilśniania tkanin wełnianych. Główne części urządzenia stanowiły drewniane młoty, poruszane kołem wodnym, które ubijały znajdującą się w korycie tkaninę. W XIX wieku rozwój przemysłu włókienniczego przyczynił się do zaniku foluszy.</div>\r\n<div><b>Kuźnie</b> budowano pierwotnie z drewna, a później z kamienia lub cegły (fot.41). Na ich wyposażenie składały się: palenisko, miech do podtrzymywania ognia, koryto na wodę oraz zestaw narzędzi kowalskich (fot.42) (Heidenreich 2009: 80-90).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Najwyższym osiągnięciem sztuki ciesielskiej było <b>budownictwo sakralne</b> (kościoły, kapliczki, krzyże przydrożne).</div>\r\n<div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g8]" title="Kościół św. Józefa Robotnika z Nieboczów. Górnośląski Park Etnograficzny w\r\n Chorzowie\r\n " href="cmsimg/ekr/43sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/43sl.jpg" /> </a> Fot. 43.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g8]" title="Wieżyczka z sygnaturką na dachu kościoła z Nieboczów. Górnośląski Park\r\n Etnograficzny w Chorzowie\r\n " href="cmsimg/ekr/44sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/44sl.jpg" /> </a> Fot. 44.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g8]" title="Wnętrze kościoła z Nieboczów. Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie " href="cmsimg/ekr/45sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/45sl.jpg" /> </a> Fot. 45.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g8]" title="Kościół z Gręboszowa. Muzeum Wsi Opolskiej " href="cmsimg/ekr/46sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/46sl.jpg" /> </a> Fot. 46.</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g8]" title="Wnętrze kościoła z Gręboszowa. Muzeum Wsi Opolskiej " href="cmsimg/ekr/47sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/47sl.jpg" /> </a> Fot. 47.</td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\nNajstarsze drewniane świątynie pochodzą z XV i XVI wieku. <b>Kościoły </b>wznoszono z drewna świerkowego, jodłowego lub modrzewiowego (fot.43, fot.46). Cechowały się one zrębową konstrukcją ścian i strzelistymi dwuspadowymi dachami, na szczycie których mocowano sygnaturki w kształcie wąskich iglic, stożków, piramidek lub cebul z latarniami (fot.44). Wnętrza świątyń miały zazwyczaj barokowy wystrój, na który składały się: ołtarze, ambony, chrzcielnice, ławy, rzeźby oraz obrazy (fot.45, fot.47).</div>\r\n<div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g9]" title="Zrekonstruowana drewniana kapliczka domkowa z Dębowej Góry. Górnośląski\r\n Park Etnograficzny w Chorzowie\r\n " href="cmsimg/ekr/48sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/48sl.jpg" /> </a> Fot. 48.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g9]" title="Drewniana kapliczka szafkowa z Bytomia. Górnośląski Park Etnograficzny w \r\nChorzowie\r\n " href="cmsimg/ekr/49sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/49sl.jpg" /> </a> Fot. 49.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g9]" title="Kapliczka słupowa z Popielowa. Muzeum Wsi Opolskiej " href="cmsimg/ekr/50sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/50sl.jpg" /> </a> Fot. 50.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g9]" title="Krzyż z Chrystusem Ukrzyżowanym. Wójtowa Wieś " href="cmsimg/ekr/51sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/51sl.jpg" /> </a> Fot. 51.</td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<h2>Budownictwo wiejskie na Śląsku północnym</h2>\r\n<p class="autor">Elżbieta Krasnodębska</p>\r\n<div><span> Do przełomu XVIII i XIX wieku w budownictwie wiejskim Śląska północnego przeważała konstrukcja zrębowa. Niezbędnego budulca dostarczały obfite lasy rosnące na Opolszczyźnie. W wyniku pruskich zarządzeń i licznych przepisów budowlanych z II połowy XVIII wieku, tzw. kolonizacji fryderycjańskiej, zaczęto ograniczać użycie drewna dla celów budowlanych. Z tego powodu już w XVIII wieku na wsiach Śląska północnego pojawiło się wiele domów murowanych.</span></div>\r\n<div><span> Nowo zakładane kolonie cechowały się uporządkowaną przez geometrów zabudową w postaci regularnych ulicówek lub rzędówek, w których występowały jednakowej wielkości działki siedliskowe i znormalizowane, ściśle określone, zasady kształtowania zabudowy (Wijas-Grocholska 2010: 5). </span></div>\r\n<div> </div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g10]" title="52. Chałupa z Budkowic. Muzeum Wsi Opolskiej " href="cmsimg/ekr/52sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/52sl.jpg" /> </a> Fot. 52.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g10]" title="53. Chałupa z Kup. Muzeum Wsi Opolskiej " href="cmsimg/ekr/53sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/53sl.jpg" /> </a> Fot. 53.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g10]" title="54. Chałupa ze Starego Lasu. Muzeum Wsi Opolskiej " href="cmsimg/ekr/54sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/54sl.jpg" /> </a> Fot. 54.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g10]" title="55. Spichlerz chłopski z Głogówka. Muzeum Wsi Opolskiej " href="cmsimg/ekr/55sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/55sl.jpg" /> </a> Fot. 55.</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g10]" title="56. Chlewik z Jagiennej. Muzeum Wsi Opolskiej " href="cmsimg/ekr/56sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/56sl.jpg" /> </a> Fot. 56.</td>\r\n <td><a rel="lightbox[g10]" title="57. Stodoła z Dąbrówki Dolnej. Muzeum Wsi Opolskiej " href="cmsimg/ekr/57sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/57sl.jpg" /> </a> Fot. 57.</td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<div>Typowa zagroda z tego okresu była zagroda zamkniętą o kształcie wąskiego i znacznie wydłużonego prostokąta. Dom mieszkalny ustawiany był zazwyczaj szczytem do drogi. Naprzeciw niego stał spichlerz albo budynek gospodarczy, a prostopadle – stodoła (fot.56, fot.57).</div>\r\n<div><span> Do tradycyjnej XIX-wiecznej chałupy wiejskiej prowadziło jedno wejście. Jej ściany były zbudowane z ręcznie obrabianych bali sosnowych lub świerkowych. Łączono je zazwyczaj <i>na rybi ogon</i> lub <i>na nakładkę</i>. Od wewnątrz ściany uszczelniano gliną zmieszaną z sieczką i słomą oraz bielono. </span></div>\r\n<div><span> Chałupy przykrywano najczęściej dwuspadowymi dachami. Do połowy XX wieku najbardziej powszechnym surowcem stosowanym do pokrycia dachów była słoma. Układano ją na gładko, używając tzw. <i>głowaczy</i>, czyli snopków przywiązywanych kłosami do dołu lub – na schodkowo, stosując tzw. <i>zakłośniki</i> – snopki przewiązywane kłosami w górę (fot.54, fot.52). Pokrycie schodkowe było droższe ze względu na większe zużycie słomy, dlatego stosowano je w zabudowaniach bogatych chłopów. We wsiach położonych wśród lasów lub w pobliżu lasów i gór dachy kryto gontem (fot.53). W 1850 roku władze pruskie wprowadziły zakaz budowy dachów gontowych, ale zakaz ten praktycznie nie był realizowany. Do lat 70-tych XX w. na Śląsku północnym zachowało się wiele obiektów mieszkalnych i gospodarczych krytych gontem, a pochodzących z II połowy XIX wieku (Wijas-Grocholska 2010: 13).</span></div>\r\n<div><span> Od początku XIX wieku bardzo często budowano w chałupach kominy wykonane z kamienia lub cegły. Bezpośrednio przy kominach lub wewnątrz nich lokowano trzon pieca chlebowego, tzw. <i>piekarok</i> lub <i>wielok</i>.</span></div>\r\n<div><span> Podłogi wykonywano początkowo z ubitej gliny, a od połowy XIX wieku – najczęściej z drewna.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/58sl.jpg" rel="lightbox[g11]" title="58. Izba w chałupie z Karmonek Nowych. Muzeum Wsi Opolskiej "><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/58sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 58.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/59sl.jpg" rel="lightbox[g11]" title="59. Izba w chałupie z Budkowic. Muzeum Wsi Opolskiej "><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/59sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 59.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/60sl.jpg" rel="lightbox[g11]" title="60. Biała izba w chałupie z Radłowa. Muzeum Wsi Opolskiej "><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/60sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 60.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/61sl.jpg" rel="lightbox[g11]" title="61. Czarna izba w chałupie z Radłowa. Muzeum Wsi Opolskiej "><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/61sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 61.</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/62sl.jpg" rel="lightbox[g11]" title="62. Warsztat krawiecki. Muzeum Wsi Opolskiej "><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/62sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 62.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/63sl.jpg" rel="lightbox[g11]" title="63. Warsztat tkacki. Muzeum Wsi Opolskiej "><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/63sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 63.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/64sl.jpg" rel="lightbox[g11]" title="64. Warsztat szewski. Muzeum Wsi Opolskiej "><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/64sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 64.</td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W typowej chałupie wiejskiej z XIX wieku sień wejściowa dzieliła budynek na dwie części, przy czym w obu z nich znajdowały się izba, a za nią komora (fot.58, fot.59). W zależności od sytuacji ekonomicznej i rodzinnej mieszkańców jedna część stanowiła mieszkanie gospodarzy, a druga – rodziców (tzw. wycug) albo też jedna pełniła funkcje reprezentacyjne (tzw. biała izba) (fot.60), a druga – kuchenne i mieszkalne (tzw. czarna izba) (fot.61). Często w obrębie izb i komór sytuowano warsztaty rzemieślnicze (tkackie, szewskie, itp.) (fot.62, fot.63, fot.64).</div>\r\n<div><span> Dość jednolity obraz architektury ludowej na Śląsku północnym uległ zmianom trwającym od II połowy XVIII wieku do pierwszej połowy XIX wieku. Na północnych i wschodnich terenach ze słabiej rozwiniętym rolnictwem i osadnictwem nadal dominowało budownictwo drewniane. Słabe piaszczyste gleby i gęste lasy przyczyniły się do tego, że ziemie te stały się niejako peryferyjnym obszarem państwa pruskiego. Tutejsza ludność kultywowała pradawne tradycje, w tym także kulturę materialną, czego wyrazem była m.in. powszechność występowania drewnianego budownictwa zrębowego. Część południowa o znacznie lepszej strukturze gleb, mniejszym zalesieniu i gęstej sieci osadniczej przodowała w rozwoju gospodarczym i dlatego m.in. szybciej upowszechniło się tu budownictwo ryglowe i murowane. </span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g12]" title="Chałupa ze Starego Lasu wykonana techniką ryglową. Muzeum Wsi Opolskiej " href="cmsimg/ekr/65sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/65sl.jpg" /> </a>\r\n <div>Fot. 65.</div>\r\n </td>\r\n <td><a rel="lightbox[g12]" title="66. Stodoła z Rudziczki wykonana techniką ryglową. Muzeum Wsi Opolskiej " href="cmsimg/ekr/66sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/66sl.jpg" /> </a> <div>Fot. 66.</div></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g12]" title="67. Kratownica w chałupie ryglowej ze Starego Lasu. Muzeum Wsi Opolskiej " href="cmsimg/ekr/67sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/67sl.jpg" /> </a> <div>Fot. 67.</div></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Technika ryglowa polegała na budowaniu ścian z pionowo osadzanych słupów i łączeniu ich poziomymi belkami (ryglami). Dodatkowym wzmocnieniem takiej konstrukcji były ukośnie mocowane belki, łączące słupy i rygle (fot.65, fot.66). Pola takiej kratownicy wypełniano różnorodnym materiałem: gliną zmieszaną ze słomą, cegłami lub obijano deskami (fot.67).</div>\r\n<div>Wspomniany podział Śląska północnego na dwie strefy zachował się do połowy XX wieku. Wspólną cechą tego budownictwa była prostokątna, podłużna bryła budynku przykrytego dwuspadowym dachem.</div>\r\n\r\n<h2>Budownictwo wiejskie na Śląsku środkowym</h2>\r\n<p class="autor">Elżbieta Krasnodębska</p>\r\n<div><span> Na terenie Śląska środkowego począwszy od XIX wieku nastąpił intensywny rozwój przemysłu górniczego i hutniczego, związany z odkryciem bogatych pokładów węgla kamiennego. </span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/68sl.jpg" rel="lightbox[g13]" title="68. Chałupa średniozamożnego chłopa z Krasów. Górnośląski Park Etnograficzny w\r\n Chorzowie\r\n "><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/68sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 68.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/69sl.jpg" rel="lightbox[g13]" title="69. Chałupa bogatego chłopa z Frydka. Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie "><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/69sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 69.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/70sl.jpg" rel="lightbox[g13]" title="70. Chałupa w zagrodzie robotniczej z Bykowiny. Górnośląski Park Etnograficzny w \r\nChorzowie\r\n "><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/70sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 70.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/71sl.jpg" rel="lightbox[g13]" title="71. Brama wjazdowa w zagrodzie średniozamożnego chłopa prowadząca do chałupy z\r\n Panewnik. Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie\r\n "><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/71sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 71.</td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Wyróżniającą cechą budownictwa tego obszaru było usytuowanie budynków mieszkalnych szczytem do drogi (fot.68, fot.69). Charakterystyczne dla Śląska środkowego było również występowanie dwurodzinnych domów robotniczych (fot.69) oraz bram wjazdowych (fot.70) (Heidenreich 2002: 24).</div>\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n<h2>Budownictwo wiejskie na Śląsku południowym</h2>\r\n<p class="autor">Elżbieta Krasnodębska</p>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/72sl.jpg" rel="lightbox[g14]" title="72. Chałupa z Istebnej. Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie "><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/72sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 72.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/73sl.jpg" rel="lightbox[g14]" title="73. Chlewik z Istebnej. Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie "><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/73sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 73.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/74sl.jpg" rel="lightbox[g14]" title="74. Zagroda z Istebnej. Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie "><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/74sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 74.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/75sl.jpg" rel="lightbox[g14]" title="75. Chałupa bogatego chłopa z Goleszowa. Górnośląski Park Etnograficzny w\r\n Chorzowie\r\n "><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/75sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 75.</td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div>Typowe zagrody występujące powszechnie na Śląsku południowym w I poł. XIX wieku związane z gospodarką pasterską składały się z jednego budynku mieszczącego pod wspólnym dachem dom mieszkalny i chlew lub dwóch obiektów: chałupy i chlewu (fot.72, fot.73). Zagrody o charakterze rolniczo-pasterskim były natomiast rozbudowane o stodoły, szopy, a czasem i o spichlerze (fot.74) (Heidenreich 2002: 3-4).</div>\r\n<div>W tradycyjnych chałupach budowano ściany o konstrukcji zrębowej wykonane z belek świerkowych lub sosnowych (fot.75). Dachy pokrywano gontem w obiektach górskich i leśnych lub słomą – na obszarach nizinnych, rolniczych.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/76sl.jpg" rel="lightbox[g15]" title="76. Izba codzienna w chałupie z Istebnej. Górnośląski Park Etnograficzny w\r\n Chorzowie\r\n "><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/76sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 76.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/77sl.jpg" rel="lightbox[g15]" title="77. Świetnica, czyli izba paradna w chałupie bogatego chłopa z Istebnej. Górnośląski\r\n Park Etnograficzny w Chorzowie\r\n " ><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/77sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 77.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/78sl.jpg" rel="lightbox[g15]" title="78. Izba codzienna w chałupie średniozamożnego chłopa z Bażanowic. Górnośląski \r\nPark Etnograficzny w Chorzowie\r\n " ><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/78sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 78.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/79sl.jpg" rel="lightbox[g15]" title="79. Izba paradna w chałupie średniozamożnego chłopa z Bażanowic. Górnośląski \r\nPark Etnograficzny w Chorzowie\r\n " ><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/79sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 79.</td>\r\n </tr>\r\n \r\n </tbody>\r\n</table>\r\nWnętrze typowej chaty składało się z sieni biegnącej na przestrzał, izby czarnej, zwanej <i>dymną</i> lub <i>kurną </i>z piecem kurlawym pozbawionym przewodów kominowych (fot.76, fot.78) oraz izby białej, odświętnej, zwanej <i>świetnicą</i> (fot.77, fot.79).</div>\r\n<div>\r\n\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/80sl.jpg" rel="lightbox[g16]" title="80. Szopa na owce z Brennej Stary Groń. Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie " ><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/80sl.jpg" alt="" /> </a> <div>Fot. 80.</div></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n </tr>\r\n \r\n </tbody>\r\n</table>\r\n Budynkami charakterystycznymi dla krajobrazu Śląska południowego były również szałasy – zamieszkiwane przez baców i pasterzy oraz szopy i koszory – przeznaczone dla owiec (fot.80).</div>\r\n\r\n\r\n<br/><br/>\r\n<a href="?l1=slaska-kultura-ludowa">Powrót do spisu treści</a>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('budownictwo-wiejskie-slask-polnocny', 'budownictwo-wiejskie', 'Budownictwo wiejskie na Śląsku północnym', 10000, '<h1>Budownictwo wiejskie na Śląsku północnym</h1>\r\n<p class="autor">Elżbieta Krasnodębska</p>\r\n<div><span> Do przełomu XVIII i XIX wieku w budownictwie wiejskim Śląska północnego przeważała konstrukcja zrębowa. Niezbędnego budulca dostarczały obfite lasy rosnące na Opolszczyźnie. W wyniku pruskich zarządzeń i licznych przepisów budowlanych z II połowy XVIII wieku, tzw. kolonizacji fryderycjańskiej, zaczęto ograniczać użycie drewna dla celów budowlanych. Z tego powodu już w XVIII wieku na wsiach Śląska północnego pojawiło się wiele domów murowanych.</span></div>\r\n<div><span> Nowo zakładane kolonie cechowały się uporządkowaną przez geometrów zabudową w postaci regularnych ulicówek lub rzędówek, w których występowały jednakowej wielkości działki siedliskowe i znormalizowane, ściśle określone, zasady kształtowania zabudowy (Wijas-Grocholska 2010: 5). </span></div>\r\n<div> </div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/ekr/52sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/52sl.jpg" /> </a> Fot. 52.</td>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/ekr/53sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/53sl.jpg" /> </a> Fot. 53.</td>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/ekr/54sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/54sl.jpg" /> </a> Fot. 54.</td>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/ekr/55sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/55sl.jpg" /> </a> Fot. 55.</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/ekr/56sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/56sl.jpg" /> </a> Fot. 56.</td>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/ekr/57sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/57sl.jpg" /> </a> Fot. 57.</td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<div>Typowa zagroda z tego okresu była zagroda zamkniętą o kształcie wąskiego i znacznie wydłużonego prostokąta. Dom mieszkalny ustawiany był zazwyczaj szczytem do drogi. Naprzeciw niego stał spichlerz albo budynek gospodarczy, a prostopadle – stodoła (fot.56, fot.57).</div>\r\n<div><span> Do tradycyjnej XIX-wiecznej chałupy wiejskiej prowadziło jedno wejście. Jej ściany były zbudowane z ręcznie obrabianych bali sosnowych lub świerkowych. Łączono je zazwyczaj <i>na rybi ogon</i> lub <i>na nakładkę</i>. Od wewnątrz ściany uszczelniano gliną zmieszaną z sieczką i słomą oraz bielono. </span></div>\r\n<div><span> Chałupy przykrywano najczęściej dwuspadowymi dachami. Do połowy XX wieku najbardziej powszechnym surowcem stosowanym do pokrycia dachów była słoma. Układano ją na gładko, używając tzw. <i>głowaczy</i>, czyli snopków przywiązywanych kłosami do dołu lub – na schodkowo, stosując tzw. <i>zakłośniki</i> – snopki przewiązywane kłosami w górę (fot.54, fot.52). Pokrycie schodkowe było droższe ze względu na większe zużycie słomy, dlatego stosowano je w zabudowaniach bogatych chłopów. We wsiach położonych wśród lasów lub w pobliżu lasów i gór dachy kryto gontem (fot.53). W 1850 roku władze pruskie wprowadziły zakaz budowy dachów gontowych, ale zakaz ten praktycznie nie był realizowany. Do lat 70-tych XX w. na Śląsku północnym zachowało się wiele obiektów mieszkalnych i gospodarczych krytych gontem, a pochodzących z II połowy XIX wieku (Wijas-Grocholska 2010: 13).</span></div>\r\n<div><span> Od początku XIX wieku bardzo często budowano w chałupach kominy wykonane z kamienia lub cegły. Bezpośrednio przy kominach lub wewnątrz nich lokowano trzon pieca chlebowego, tzw. <i>piekarok</i> lub <i>wielok</i>.</span></div>\r\n<div><span> Podłogi wykonywano początkowo z ubitej gliny, a od połowy XIX wieku – najczęściej z drewna.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/58sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/58sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 58.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/59sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/59sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 59.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/60sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/60sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 60.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/61sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/61sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 61.</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/62sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/62sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 62.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/63sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/63sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 63.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/64sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/64sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 64.</td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W typowej chałupie wiejskiej z XIX wieku sień wejściowa dzieliła budynek na dwie części, przy czym w obu z nich znajdowały się izba, a za nią komora (fot.58, fot.59). W zależności od sytuacji ekonomicznej i rodzinnej mieszkańców jedna część stanowiła mieszkanie gospodarzy, a druga – rodziców (tzw. wycug) albo też jedna pełniła funkcje reprezentacyjne (tzw. biała izba) (fot.60), a druga – kuchenne i mieszkalne (tzw. czarna izba) (fot.61). Często w obrębie izb i komór sytuowano warsztaty rzemieślnicze (tkackie, szewskie, itp.) (fot.62, fot.63, fot.64).</div>\r\n<div><span> Dość jednolity obraz architektury ludowej na Śląsku północnym uległ zmianom trwającym od II połowy XVIII wieku do pierwszej połowy XIX wieku. Na północnych i wschodnich terenach ze słabiej rozwiniętym rolnictwem i osadnictwem nadal dominowało budownictwo drewniane. Słabe piaszczyste gleby i gęste lasy przyczyniły się do tego, że ziemie te stały się niejako peryferyjnym obszarem państwa pruskiego. Tutejsza ludność kultywowała pradawne tradycje, w tym także kulturę materialną, czego wyrazem była m.in. powszechność występowania drewnianego budownictwa zrębowego. Część południowa o znacznie lepszej strukturze gleb, mniejszym zalesieniu i gęstej sieci osadniczej przodowała w rozwoju gospodarczym i dlatego m.in. szybciej upowszechniło się tu budownictwo ryglowe i murowane. </span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/ekr/65sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/65sl.jpg" /> </a>\r\n <div>Fot. 65.</div>\r\n </td>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/ekr/66sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/66sl.jpg" /> </a> <div>Fot. 66.</div></td>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/ekr/67sl.jpg"><img border="0" alt="" src="cmsimg/ekr/thumb/67sl.jpg" /> </a> <div>Fot. 67.</div></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Technika ryglowa polegała na budowaniu ścian z pionowo osadzanych słupów i łączeniu ich poziomymi belkami (ryglami). Dodatkowym wzmocnieniem takiej konstrukcji były ukośnie mocowane belki, łączące słupy i rygle (fot.65, fot.66). Pola takiej kratownicy wypełniano różnorodnym materiałem: gliną zmieszaną ze słomą, cegłami lub obijano deskami (fot.67).</div>\r\n<div>Wspomniany podział Śląska północnego na dwie strefy zachował się do połowy XX wieku. Wspólną cechą tego budownictwa była prostokątna, podłużna bryła budynku przykrytego dwuspadowym dachem.</div>', 1, 0, 0), ('budownictwo-wiejskie-slask-poludniowy', 'budownictwo-wiejskie', 'Budownictwo wiejskie na Śląsku południowym', 30000, '<h1>Budownictwo wiejskie na Śląsku południowym</h1>\r\n<p class="autor">Elżbieta Krasnodębska</p>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/72sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/72sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 72.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/73sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/73sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 73.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/74sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/74sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 74.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/75sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/75sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 75.</td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div>Typowe zagrody występujące powszechnie na Śląsku południowym w I poł. XIX wieku związane z gospodarką pasterską składały się z jednego budynku mieszczącego pod wspólnym dachem dom mieszkalny i chlew lub dwóch obiektów: chałupy i chlewu (fot.72, fot.73). Zagrody o charakterze rolniczo-pasterskim były natomiast rozbudowane o stodoły, szopy, a czasem i o spichlerze (fot.74) (Heidenreich 2002: 3-4).</div>\r\n<div>W tradycyjnych chałupach budowano ściany o konstrukcji zrębowej wykonane z belek świerkowych lub sosnowych (fot.75). Dachy pokrywano gontem w obiektach górskich i leśnych lub słomą – na obszarach nizinnych, rolniczych.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/76sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/76sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 76.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/77sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/77sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 77.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/78sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/78sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 78.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/79sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/79sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 79.</td>\r\n </tr>\r\n \r\n </tbody>\r\n</table>\r\nWnętrze typowej chaty składało się z sieni biegnącej na przestrzał, izby czarnej, zwanej <i>dymną</i> lub <i>kurną </i>z piecem kurlawym pozbawionym przewodów kominowych (fot.76, fot.78) oraz izby białej, odświętnej, zwanej <i>świetnicą</i> (fot.77, fot.79).</div>\r\n<div>\r\n\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/80sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/80sl.jpg" alt="" /> </a> <div>Fot. 80.</div></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n </tr>\r\n \r\n </tbody>\r\n</table>\r\n Budynkami charakterystycznymi dla krajobrazu Śląska południowego były również szałasy – zamieszkiwane przez baców i pasterzy oraz szopy i koszory – przeznaczone dla owiec (fot.80).</div>', 1, 0, 0), ('budownictwo-wiejskie-slask-srodkowy', 'budownictwo-wiejskie', 'Budownictwo wiejskie na Śląsku środkowym', 20000, '<h1>Budownictwo wiejskie na Śląsku środkowym</h1>\r\n<p class="autor">Elżbieta Krasnodębska</p>\r\n<div><span> Na terenie Śląska środkowego począwszy od XIX wieku nastąpił intensywny rozwój przemysłu górniczego i hutniczego, związany z odkryciem bogatych pokładów węgla kamiennego. </span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/68sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/68sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 68.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/69sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/69sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 69.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/70sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/70sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 70.</td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/71sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/71sl.jpg" alt="" /> </a> Fot. 71.</td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Wyróżniającą cechą budownictwa tego obszaru było usytuowanie budynków mieszkalnych szczytem do drogi (fot.68, fot.69). Charakterystyczne dla Śląska środkowego było również występowanie dwurodzinnych domów robotniczych (fot.69) oraz bram wjazdowych (fot.70) (Heidenreich 2002: 24).</div>', 1, 0, 0), ('charakterystyka-dialektu', 'dialekt-wielkopolski', 'Charakterystyka dialektu', 130000, '<h1>Charakterystyka dialektu wielkopolskiego</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%"><u><strong>Dialekt wielkopolski</strong></u> ma szereg charakterystycznych cech określanych jako ogólnowielkopolskie czy typowo wielkopolskie (choć wyjątkowo nie obejmują niektórych obszarów Wielkopolski i szeroko rozumianego zespołu dialektalnego wielkopolskiego). Dwie jego podstawowe cechy fonetyczne odróżniające go od innych dialektów to: </div><div align="justify" style="line-height: 150%">1) brak <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=176&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>mazurzenie</B>:<BR>wymowa spółgłosek cz, sz, ż, dż jako c, s, z, dz'');return false" onmouseout="hideToolTip()">mazurzenia</a>, czyli zachowanie spółgłosek dziąsłowych (z wyjątkiem gwary Mazurów wieleńskich na północnym zachodzie i na południu Wielkopolski gwar genetycznie śląskich, tj. gwar chazackich oraz w przeszłości – gwary chwalimskiej), np. <em>jeszcze, żyto / ży</em><sup><em>j</em></sup><em>tio</em>;</div><div align="justify" style="line-height: 150%">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_839_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Granica mazurzenia</h3>\r\n <p>Granica mazurzenia. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M829.gif" title="Granica mazurzenia" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M829.gif" alt="Granica mazurzenia" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M829.gif" alt="Granica mazurzenia thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_839_1 = new gallery($(''gallery_839_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n</div><div align="justify" style="line-height: 150%">2) <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=235&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca</B>:<BR>wymowa dźwięczna spółgłosek na końcu (w wygłosie) pierwszego wyrazu przed drugim wyrazem, który zaczyna się na samogłoskę lub na spółgłoski r, l, ł, m, n'');return false" onmouseout="hideToolTip()">fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca</a>, np. <em>tam dzie</em><em><u>ź m</u></em><em>okre,</em><em> sze</em><em><u>ź a</u></em><em>rów,</em> <em>la</em><em><u>z</u></em><u> </u><em><u>u</u></em><em>ru</em><sup><em>o</em></sup><em>js</em>, <em>zawieźma</em> = tam gdzieś mokre, sześć arów, las urósł, zawieśmy), ale we wschodniej części ziemi chełmińsko-dobrzyńskiej, na Kociewiu i w Borach Tucholskich na skutek ekspansji dialektu mazowieckiego ustaliło się nowsze <em>las_</em><sup><em>ł</em></sup><em>urus</em>, czyli <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=236&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</B>:<BR>(f. ubezdźwięczniająca) wymowa bezdźwięczna spółgłosek na końcu (w wygłosie) pierwszego wyrazu przed drugim wyrazem, który zaczyna się na samogłoskę lub na spółgłoski r, l, ł, m, n'');return false" onmouseout="hideToolTip()">fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</a>, ale z zachowaniem dźwięczności w formach historycznie złożonych: <em>wiózem</em>, <em>p</em><sup><em>ł</em></sup><em>oszedem</em>.</div><div align="justify" style="line-height: 150%">Szeroki, niekiedy prawie ogólnowielkopolski, zasięg mają takie cechy fonetyczne, jak: </div><div align="justify" style="line-height: 150%">1) <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=245&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>dyftongiczna wymowa samogłosek</B>:<BR>dwuelementowa wymowa samogłosek'');return false" onmouseout="hideToolTip()">dyftongiczna wymowa samogłosek</a> </div><div align="justify" style="line-height: 150%">– <em>á</em> pochylonego (bez wschodniej i południowej części Wielkopolski), np. <em>trá</em><sup><em>ł</em></sup><em>wa</em>, <em>na</em> <em>tro</em><sup><em>uł</em></sup><em>wie </em>= trawa, na trawie, </div><div align="justify" style="line-height: 150%">– <em>o</em> jasnego i <em>o</em> pochylonego (silna dyftongizacja cechuje głównie zachód i centrum Wielkopolski), np. <sup><em>ł</em></sup><em>okn</em><sup><em>ł</em></sup><em>o</em>, <em>k</em><sup><em>ł</em></sup><em>owo</em><sup><em>uł</em></sup><em>l</em> <em>g</em><sup><em>ł</em></sup><em>yra </em>= okno, kowal, góra, </div><div align="justify" style="line-height: 150%">– <em>y</em> (na obszarze na zachód od Pleszewa, Jarocina, Środy, Węgrowca) zwłaszcza w <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>wygłos</B>:<BR>zakończenie wyrazu, głoska końcowa'');return false" onmouseout="hideToolTip()">wygłosie</a>, np. <em>do</em><sup><em>e</em></sup><em>bry</em><sup><em>j</em></sup>, <em>zły </em><sup><em>j</em></sup>= dobry, zły, rzadziej w <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>śródgłos</B>:<BR>środkowa część wyrazu'');return false" onmouseout="hideToolTip()">śródgłosie</a>, np. <em>ży</em><sup><em>j</em></sup><em>t</em><sup><em>ł</em></sup><em>o</em>, <em>krzy</em><sup><em>j</em></sup><em>czy</em><sup><em>j</em></sup><em> </em>= żyto, krzyczy<sup><em> </em></sup>; </div><div align="justify" style="line-height: 150%">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_839_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wschodnia granica przejścia <em>y</em> > <em>yj</em>. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968</h3>\r\n <p>Wschodnia granica przejścia <em>y</em> > <em>yj</em>. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M830.gif" title="Wschodnia granica przejścia <em>y</em> > <em>yj</em>. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M830.gif" alt="Wschodnia granica przejścia <em>y</em> > <em>yj</em>. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M830.gif" alt="Wschodnia granica przejścia <em>y</em> > <em>yj</em>. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_839_2 = new gallery($(''gallery_839_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n</div><div align="justify" style="line-height: 150%">2) <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=114&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoska pochylona</B>:<BR>(inaczej: ścieśniona lub zwężona) o zwężonej (podwyższonej) artykulacji w stosunku do samogłosek jasnych; kontynuanty dawnych sam. długich'');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłoski pochylone</a> <em>a, o, e</em> zachowują się jako odrębne dźwięki <em>a</em><sup><em>o</em></sup><em>, o</em><sup><em>u</em></sup><em>, e</em><sup><em>y/i</em></sup> (np. <em>pta</em><sup><em>o</em></sup><em>k, da</em><sup><em>o</em></sup><em>wny </em>= ptak, dawny,<em> wo</em><sup><em>u</em></sup><em>z, go</em><sup><em>u</em></sup><em>ra </em>= wóz, góra, <em>brze</em><sup><em>y</em></sup><em>g, śnie</em><sup><em>i</em></sup><em>g</em> = brzeg, śnieg) lub podwyższają artykulację i zrównują się w wymowie z odpowiednimi samogłoskami wyższymi, tj. <em>a </em>pochylone z <em>o</em>, pochylone <em>o </em>z <em>u</em>, pochylone <em>e </em>z samogłoskami <em>y / i,</em> np. <em>downy, gorki, u gospodorza, stoć, trowa,</em> <em>powiado, zopowiedź </em>= dawny, garnki, u gospodarza, stać, trawa, powiada, zapowiedź, <em>wóz, góra</em>, <em>brzyg, śniyg / śnig </em>= brzeg, śnieg; </div><div align="justify" style="line-height: 150%">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_839_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Zachodnia granica utrzymania różnicy między <em>u</em> i <em>o</em><sup><em>u</em></sup> oraz <em>y</em> (<em>i</em>) i <em>e</em><sup><em>y/i</em></sup></h3>\r\n\r\n <p>Wschodnia granica utrzymania różnicy między <em>u</em> i <em>o</em><sup><em>u</em></sup> oraz <em>y</em> (<em>i</em>) i <em>e</em><sup><em>y/i</em></sup>. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M840.gif" title="Zachodnia granica utrzymania różnicy między <em>u</em> i <em>o</em><sup><em>u</em></sup> oraz <em>y</em> (<em>i</em>) i <em>e</em><sup><em>y/i</em></sup>" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M840.gif" alt="Zachodnia granica utrzymania różnicy między <em>u</em> i <em>o</em><sup><em>u</em></sup> oraz <em>y</em> (<em>i</em>) i <em>e</em><sup><em>y/i</em></sup>" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M840.gif" alt="Zachodnia granica utrzymania różnicy między <em>u</em> i <em>o</em><sup><em>u</em></sup> oraz <em>y</em> (<em>i</em>) i <em>e</em><sup><em>y/i</em></sup> thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_839_3 = new gallery($(''gallery_839_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n</div><div align="justify" style="line-height: 150%">3) wąska i najczęściej <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=127&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>rozłożona wymowa samogłosek nosowych</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">rozłożona wymowa samogłosek nosowych</a>, tj. – <em>ę </em>jest wymawiane jako grupa <em>yn, yń, ym</em>, np. <em>pynto, wszyndzie </em>= pęto, wszędzie (tylko na krańcach wielkopolskiego zespołu dialektalnego, tj. na Kociewiu i w Borach Tucholskich zaliczanych z zastrzeżeniami do dialektu wielkopolskiego, występuje <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=77&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>szeroka wymowa ę i grupy en</B>:<BR>wymowa samogłoski nosowej przedniej jako nosowego a (obniżona)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">szeroka wymowa samogłoski przedniej ę</a>, np. <em>ga</em><sup><em>n</em></sup><em>si, wystampu </em>= gęsi, występu, jak w dużej części dialektu mazowieckiego),</div><div align="justify" style="line-height: 150%">– <em>ą </em>jest wymawiane jako grupa <em>un, uń, um</em>, np. <em>p</em><sup><em>ł</em></sup><em>orzundek</em>, <em>widzom, każdom jednom, chodzóm</em> = porządek, widzą, każdą jedną, chodzą,</div><div align="justify" style="line-height: 150%">4) paralelnie do wymowy samogłosek nosowych najczęściej wąska jest wymowa samogłosek przed spółgłoskami nosowymi (zob. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=41&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>zmiany barwy samogłosek przed spółgłoskami półotwartymi</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">zmiany barwy samogłosek przed spółgłoskami nosowymi</a> <em>m, n</em>), czyli:</div><div align="justify" style="line-height: 150%">– grupa <em>eN > yN // iN</em>, np. np. <em>dobrymu, tyn, </em><em>odprowadzynie, </em><em>dziń, takimu, </em><em>zimniaki</em><em> </em>= dobremu, ten, odprowadzenie, dzień, takiemu, ziemniaki,</div><div align="justify" style="line-height: 150%">– grupa <em>oN > óN</em>, np. <em>słóma, zielóny, d</em><sup><em>ł</em></sup><em>óm </em>= słoma, zielony, dom;</div><div align="justify" style="line-height: 150%">5) w zachodniej Wielkopolsce i w części Wielkopolski północnej sporadycznie obecnie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=47&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>zanik nosowości</B>:<BR>wymowa samogłosek nosowych bez rezonansu nosowego jako odpowiadających im ustnych'');return false" onmouseout="hideToolTip()">zanik nosowości</a> przed <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>spółgłoski szczelinowe</B>:<BR>s, ś, sz, z, ź, ż, ch, ch�, w, w�, f, f�'');return false" onmouseout="hideToolTip()">spółgłoskami szczelinowymi</a>, np. <em>w</em><em>uchać</em>, <em>gyste</em> = wąchać, gęste; </div><div style="line-height: 150%">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_839_4" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Granica wymowy <em>gysi</em>, <em>wusy</em></h3>\r\n <p>Granica wymowy <em>gysi</em>, <em>wusy</em>. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M831.gif" title="Granica wymowy <em>gysi</em>, <em>wusy</em>" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M831.gif" alt="Granica wymowy <em>gysi</em>, <em>wusy</em>" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M831.gif" alt="Granica wymowy <em>gysi</em>, <em>wusy</em> thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_839_4 = new gallery($(''gallery_839_4''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n</div><div align="justify" style="line-height: 150%">6) przejście <em>eł</em> → <em>áł (a</em><sup><em>o</em></sup><em>ł) </em>// <em>oł</em>, spowodowane cofnięciem, zaokrągleniem i obniżeniem <em>e</em> do <em>o</em>, <em>á</em> przed tautosylabicznym <em>ł</em>, tj. należącym do tej samej sylaby co samogłoska <em>e</em>, np. <em>páłne</em>, <em>pu</em><sup><em>oł</em></sup><em>dá</em><sup><em>ł</em></sup><em> ko</em><sup><em>e</em></sup>, <em>ko</em><sup><em>uł</em></sup><em>kiołka</em> = pełne, pudełko, kukiełka, zjawisko to sięga po linię Konin – Ślesin – Wągrowiec – ujście Gwdy do Noteci; </div><div style="line-height: 150%">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_839_5" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wschodnia granica przejścia <em>eł</em> > <em>a</em><sup><em>o</em></sup><em>ł</em></h3>\r\n <p>Wschodnia granica przejścia <em>eł</em> > <em>a</em><sup><em>o</em></sup><em>ł</em>. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M832.gif" title="Wschodnia granica przejścia <em>eł</em> > <em>a</em><sup><em>o</em></sup><em>ł</em>" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M832.gif" alt="Wschodnia granica przejścia <em>eł</em> > <em>a</em><sup><em>o</em></sup><em>ł</em>" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M832.gif" alt="Wschodnia granica przejścia <em>eł</em> > <em>a</em><sup><em>o</em></sup><em>ł</em> thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_839_5 = new gallery($(''gallery_839_5''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n</div><div align="justify" style="line-height: 150%">7) zachowanie w wymowie dźwięczności spółgłoski <em>w</em> po spółgłoskach bezdźwięcznych (tu zaznaczone pogrubieniem <em><strong>w</strong></em>), np. <em>ch</em><em><strong>w</strong></em><em>ała</em>, <em>t</em><em><strong>w</strong></em><em>ardy</em><sup><em>j</em></sup>, <em>k</em><em><strong>w</strong></em><em>iat </em>podczas gdy na pozostałym obszarze Polski (oprócz pogranicza wschodniego) spółgłoska <em>w</em> się ubezdźwięcznia w tej pozycji i jest wymawiana jako <em>f</em>, np. <em>chfała, tfardy, kfiat</em>;</div><div style="line-height: 150%">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_839_6" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wschodnia granica zachowania dźwięcznego <em>w </em>po spółgłoskach bezdźwięcznych</h3>\r\n <p>Wschodnia granica zachowania dźwięcznego <em>w </em>po spółgłoskach bezdźwięcznych. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M833.gif" title="Wschodnia granica zachowania dźwięcznego <em>w </em>po spółgłoskach bezdźwięcznych" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M833.gif" alt="Wschodnia granica zachowania dźwięcznego <em>w </em>po spółgłoskach bezdźwięcznych" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M833.gif" alt="Wschodnia granica zachowania dźwięcznego <em>w </em>po spółgłoskach bezdźwięcznych thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_839_6 = new gallery($(''gallery_839_6''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n</div><div align="justify" style="line-height: 150%">8) utrzymanie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=162&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>oboczność -ew-//-ow-,</B>:<BR>wymowa ew zamiast ow po spłg. miękkich i stwardniałych (c, dz, cz, sz, ż, l), a ow po twardych'');return false" onmouseout="hideToolTip()">oboczności <em>ew</em> </a> w przyrostkach przymiotników, rzeczowników i w końcówkach <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=265&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>celownik liczby pojedynczej rzeczowników męskich</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">celownika liczby pojedynczej rzeczowników męskich</a> oraz <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=174&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>mianownik liczby mnogiej rzeczowników męskich</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">mianownika liczby mnogiej rzeczowników męskich</a>, tj. <em>-ew- </em>po spółgłoskach miękkich i <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>spółgłoski stwardniałe</B>:<BR>kiedyś miękkie, które straciły miękkość, czyli stwardniały (c, dz, cz, ż, sz, dż, l)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">stwardniałych</a>, np. <em>majewy</em>, <em>gnojewica</em>, <em>stryjewi</em>, <em>g</em><sup><em>ł</em></sup><em>ospodarzewi, k</em><sup><em>ł</em></sup><em>owolewi, Jasiewi, leśniczewie </em>= majowy, gnojowica, stryjowi, gospodarzowi, kowalowi, Jasiowi, leśniczowie, ale <em>listopadowy</em>, <em>chłopakowi, </em>czyli <em>-ow- </em>po spółgłoskach twardych);</div><div style="line-height: 150%">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_839_7" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wschodnia granica końcówki -<em>ewi</em></h3>\r\n <p>Wschodnia granica końcówki -<em>ewi</em>. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M834.gif" title="Wschodnia granica końcówki -<em>ewi</em>" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M834.gif" alt="Wschodnia granica końcówki -<em>ewi</em>" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M834.gif" alt="Wschodnia granica końcówki -<em>ewi</em> thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_839_7 = new gallery($(''gallery_839_7''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n</div><div align="justify" style="line-height: 150%">9) archaiczne formy czasownikowe bez <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=187&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>kontrakcja</B>:<BR>(inaczej: ściągnięcie) spłynięcie dwu samogłosek przedzielonych jotą (j), która w takiej pozycji zanikała'');return false" onmouseout="hideToolTip()">kontrakcji</a> typu: <em>graje</em>, <em>znaje</em> = gra, zna, czyli nieściągnięte formy czasowników.</div><div align="justify" style="line-height: 150%">Do zjawisk fonetycznych o ograniczonym zasięgu, różnicujących poszczególne części Wielkopolski, należą m.in.: </div><div align="justify" style="line-height: 150%">1) obniżona (i ewentualnie dyftongiczna) realizacja samogłoski <em>u </em>(etymologicznej) w gwarach zachodniej Wielkopolski, np. <em>ku</em><sup><em>o</em></sup><em>ra</em>, <em>brzu</em><sup><em>o</em></sup><em>ch</em>, <em>ko</em><sup><em>uł</em></sup><em>ra</em>, <em>brzo</em><sup><em>uł</em></sup><em>ch</em> = kura, brzuch; </div><div style="line-height: 150%">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_839_8" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wschodnia granica przejścia <em>u</em> > <em>u</em><sup><em>o</em></sup>,<em> u</em><sup><em>ł</em></sup></h3>\r\n <p>Wschodnia granica przejścia <em>u</em> > <em>u</em><sup><em>o</em></sup>,<em> u</em><sup><em>ł</em></sup>. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M835.gif" title="Wschodnia granica przejścia <em>u</em> > <em>u</em><sup><em>o</em></sup>,<em> u</em><sup><em>ł</em></sup>" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M835.gif" alt="Wschodnia granica przejścia <em>u</em> > <em>u</em><sup><em>o</em></sup>,<em> u</em><sup><em>ł</em></sup>" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M835.gif" alt="Wschodnia granica przejścia <em>u</em> > <em>u</em><sup><em>o</em></sup>,<em> u</em><sup><em>ł</em></sup> thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_839_8 = new gallery($(''gallery_839_8''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n</div><div align="justify" style="line-height: 150%">2) <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=149&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>pomieszanie nagłosowego o- z wo-</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">pomieszanie nagłosowego <em>wo</em> i <em>o</em> </a>, kiedyś obejmujące dużą część Wielkopolski na północ od linii: Międzyrzecz – Nowy Tomyśl – Śrem – Konin, dziś już rzadko występujące nawet w języku przedstawicieli najstarszego pokolenia, np. <em>łosk</em>, <em>łokn</em><sup><em>ł</em></sup><em>o</em> lub <em>wosk</em>, <em>wokno</em> = wosk, okno; </div><div style="line-height: 150%">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_839_9" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Granica pomieszania nagłosowego <em>wo</em>- i <em>o</em>-</h3>\r\n <p>Granica pomieszania nagłosowego <em>wo</em>- i <em>o</em>-. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M836.gif" title="Granica pomieszania nagłosowego <em>wo</em>- i <em>o</em>-" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M836.gif" alt="Granica pomieszania nagłosowego <em>wo</em>- i <em>o</em>-" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M836.gif" alt="Granica pomieszania nagłosowego <em>wo</em>- i <em>o</em>- thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_839_9 = new gallery($(''gallery_839_9''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n</div><div align="justify" style="line-height: 150%">3) rzadkie dziś miękczenie spółgłosek przedniojęzykowych, głównie <em>n</em>, przez poprzedzające je samogłoski <em>i</em>, <em>y</em> w południowej Wielkopolsce, np. <em>sy</em><sup><em>j</em></sup><em>nia, drabinia</em>, <em>żyjtio</em> = syna, drabina, żyto; </div><div style="line-height: 150%">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_839_10" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Granica wymowy typu <em>malinia</em></h3>\r\n <p>Granica wymowy typu <em>malinia</em>. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M837.gif" title="Granica wymowy typu <em>malinia</em>" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M837.gif" alt="Granica wymowy typu <em>malinia</em>" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M837.gif" alt="Granica wymowy typu <em>malinia</em> thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_839_10 = new gallery($(''gallery_839_10''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n</div><div align="justify" style="line-height: 150%">4) <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=284&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>antycypacja miękkości</B>:<BR>wyodrębnienie się miękkości w postaci j, poprzedzającej spłg. miękką'');return false" onmouseout="hideToolTip()">antycypacja miękkości</a>, tzn. wyodrębnienie się <em>j</em> przed spółgłoskami miękkimi oraz przed grupami spółgłoskowymi stwardniałymi, kiedyś miękkimi, i przed przyrostkiem <em>-stwo</em> (w największym natężeniu występujące na zachodzie Wielkopolski), np. <em>niejsie</em>, <em>ciojcia</em>, <em>nojgi, krójtszy</em><sup><em>j</em></sup><em>, </em><sup><em>ł</em></sup><em>ojstrzyć, bogajstwo </em>= niesie, ciocia, nogi, krótszy, ostrzyć, bogactwo. </div><div align="justify" style="line-height: 150%">Cechy o szerokim zasięgu, wspólne z innymi dialektami to m.in.: </div><div align="justify" style="line-height: 150%">1) <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=126&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>rozpodobnienie</B>:<BR>(dysymilacja) zróżnicowanie takich samych lub podobnych głosek, sąsiadujących ze sobą w wyrazie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">rozpodobnienie</a> staropolskich grup <em>śř</em>, <em>źř</em> (jak w Małopolsce i na Mazowszu), np. <em>śr</em><sup><em>ł</em></sup><em>eda</em>, <em>źru</em><sup><em>o</em></sup><em>dło</em><sup><em>e </em></sup>= środa, źródło, lub rozbicie tych grup przez <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=88&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>spółgłoski wstawne</B>:<BR>spółgłoski dodatkowe wtrącane t, d, rzadziej g'');return false" onmouseout="hideToolTip()">spółgłoski wstawne</a> <em>t</em>, <em>d</em> (jak na Śląsku, też w kaszubszczyźnie), np. <em>strzybny</em><sup><em>j</em></sup>, <em>zdrzódło </em>= srebrny, źródło, głównie w południowej i zachodniej Wielkopolsce; </div><div align="justify" style="line-height: 150%">2) <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=126&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>rozpodobnienie</B>:<BR>(dysymilacja) zróżnicowanie takich samych lub podobnych głosek, sąsiadujących ze sobą w wyrazie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">rozpodobnienie</a> grupy <em>kt</em> realizowanej jako <em>cht</em>: <em>do dochtora, nicht, nichtóre </em>= do doktora, nikt, niektóre; </div><div align="justify" style="line-height: 150%">4) nasilona tendencja do <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''asymilacji'');return false" onmouseout="hideToolTip()"></a> i uproszczeń w obrębie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=214&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>grupy spółgłoskowe w dialektach</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">grup spółgłoskowych</a> (jak w dialekcie śląskim i częściowo małopolskim), por.: </div><div align="justify" style="line-height: 150%"> <em>ść</em> → <em>ś</em>, np. <em>gryś</em>, <em>kłaś</em>, <em>k</em><sup><em>ł</em></sup><em>o</em><sup><em>e</em></sup><em>ś</em> = gryźć, kłaść, kość, </div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>strz</em>, <em>zdrz</em>, <em>trz</em>, <em>drz</em> → <em>szcz</em>, <em>żdż</em>, <em>cz</em>, <em>dż, </em>np. <em>szczelać</em>, <em>czeba</em>, <em>dżazga</em> = strzelać, trzeba, drzazga, </div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>rs</em>, <em>rz</em> → <em>rz</em> (<em>ż)</em>, <em>sz</em>, np. <em>skażyć</em> <em>sie</em>, <em>dzieżawa</em>, <em>stolaszki</em>, <em>gaszć</em> = skarżyć się, dzierżawa, stolarski, garść,</div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>kk</em> → <em>k</em>, np. <em>leki, mięki </em>= lekki, miękki,</div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>szsz</em> → <em>sz</em>. np. <em>szur</em>, <em>dro</em><sup><em>e</em></sup><em>szy</em><sup><em>j</em></sup> = szczur, droższy, </div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>n</em> → <em>ŋ</em> tylnojęzykowe przed <em>k</em> na granicy morfemów, np. <em>skrzy</em><sup><em>j</em></sup><em>ŋka</em>, <sup><em>ł</em></sup><em>o</em><sup><em>e</em></sup><em>kiyŋko</em><sup><em>e </em></sup><em>= </em>skrzynka, okienko; </div><div align="justify" style="line-height: 150%">5) redukcja <em>ł</em> między dwoma samogłoskami: <em>żym miaa,</em> <em>śmierdziaa </em>= żem miała, śmierdziała;</div><div align="justify" style="line-height: 150%">6) wtórne <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=123&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>ruchome e</B>:<BR>takie e, które wymienia się z zerem dźwięku w formach pokrewnych (np. występuje w mianowniku, a nie ma go w pozostałych przypadkach w odmianie tego samego wyrazu)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">ruchome <em>e</em></a> w przyimkach i przedrostkach <em>w</em>, <em>z</em>, np. <em>we</em> <em>w</em><sup><em>ł</em></sup><em>odzie</em>, <em>ze</em> <em>sokiem</em> = w wodzie, z sokiem, lub podwajanie tych przyimków i przedrostków w środkowej i zachodniej Wielkopolsce, np. <em>wew</em> <em>połowie</em>, <em>zez</em> <em>matkom</em> = w połowie, z matką; </div><div align="justify" style="line-height: 150%">7) <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=140&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przejście wygłosowego -aj > -ej</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przejście <em>aj</em> -> <em>ej</em></a> w formach rozkaźnika, np. <em>czymej</em>, <em>ga</em><sup><em>ł</em></sup><em>dejcie</em> = trzymaj, gadajcie.</div><div align="justify" style="line-height: 150%">Z zakresu morfologii dialekt wielkopolski charakteryzuje: </div><div align="justify" style="line-height: 150%">1) wyrównanie końcówek M. – B. rzeczowników nijakich zakończonych na <em>e</em> i <em>é</em> przez upowszechnienie <em>é</em> pochylonego, czyli uformowanie typu <em>p</em><sup><em>ł</em></sup><em>o</em><sup><em>e</em></sup><em>lé</em>, <em>sercé</em> = pole, serce, na wzór <em>żyjcié</em>, <em>szcześcié </em>= życie, szczęście; </div><div align="justify" style="line-height: 150%">2) w <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=248&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>dopełniacz liczby mnogiej rzeczowników</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">dopełniaczu lmn. rzeczowników nijakich</a> miękkotematowych zakończonych na <em>-anie // -enie, -cie</em> (na <em>e</em> pochylone) końcówka <em>-o </em>lub na zachodzie Wielkopolski i na Krajnie końcówka <em>-u </em>(<em>-o</em><sup><em>u</em></sup>), np. <em>śniodanio, kozania, picio, życio </em>lub <em>śniodaniu, kozaniu, piciu, życiu </em>= śniadania, kazania, picia, życia;</div><div style="line-height: 150%">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_839_11" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wschodnia granica typu (<em>tego</em>) <em>śniadaniu</em></h3>\r\n <p>Wschodnia granica typu (<em>tego</em>) <em>śniadaniu. </em>Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M838.gif" title="Wschodnia granica typu (<em>tego</em>) <em>śniadaniu</em>" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M838.gif" alt="Wschodnia granica typu (<em>tego</em>) <em>śniadaniu</em>" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M838.gif" alt="Wschodnia granica typu (<em>tego</em>) <em>śniadaniu</em> thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_839_11 = new gallery($(''gallery_839_11''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n</div><div align="justify" style="line-height: 150%">3) wprowadzenie <em>é</em> ścieśnionego do końcówki dopełniacza lp. zaimków przez analogię do przymiotników, np. <em>tégo</em>, <em>do</em> <em>niégo</em>, <em>jégo</em>, a nawet w części gwar <em>o</em> pochylonego do przymiotników i zaimków, np. <em>dobrégo</em><sup><em>u</em></sup>, <em>małégo</em><sup><em>u</em></sup>, <em>tégo</em><sup><em>u </em></sup>= dobrego, małego, tego; </div><div align="justify" style="line-height: 150%">4) końcówka -<em>ma </em>(powstała z <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=188&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>kontaminacja końcówek</B>:<BR>skrzyżowanie dwóch końcówek fleksyjnych, w wyniku czego powstaje nowa końcówka'');return false" onmouseout="hideToolTip()">kontaminacji</a> dwu końcówek, tj. <em>my</em> )( <em>w</em><em>a</em>) w formach 1. os. lmn. trybu rozkazującego (zob. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=178&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>liczba podwójna</B>:<BR>do XVI w. używana w polszczyźnie do oznaczania podwójności, parzystości'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Liczba podwójna</a>), np. <em>nieźma</em>, <em>gońma</em> = nieśmy, gońmy, </div><div align="justify" style="line-height: 150%">5) <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=224&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>formy 1.os. lmn. czasu teraźniejszego.</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">formy 1. os. lmn. czasu teraźniejszego</a> z końcówką <em>my</em> lub –<em>m</em>, np. <em>niesiym </em>// <em>niesymy</em> = niesiemy, i rzadko na północnym wschodzie -<em>ma</em>, np. <em>niesyma </em>= niesiemy; </div><div align="justify" style="line-height: 150%">6) funkcjonowanie równolegle kilku typów czasu przeszłego, np. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=231&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>formy analityczne czasu przeszłego</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">form analitycznych czasu przeszłego</a> typu <em>ja</em> <em>nios</em>, form końcówkowych: <em>ja</em> <em>niozym</em>, a także form czasu przeszłego wzmocnionych partykułą <em>że, </em>typu <em>ja</em> <em>żem</em> <em>nios</em> w południowo-zachodniej Wielkopolsce, też na północy w Borach Tucholskich, na Kociewiu; </div><div align="justify" style="line-height: 150%">7) typowe dla Wielkopolski przyrostki rzeczowników zdrobniałych: <em>yszek</em>, <em>iszek</em>, <em>yszko, -iszko, -uszek, -aszek, </em>np. <em>głowyszka</em>, <em>gá</em><sup><em>ł</em></sup><em>rnyszek</em>, <em>słonyszko, </em><em>bochanuszek, roba</em><sup><em>ł</em></sup><em>szek </em>= główeczka, garnuszek, słoneczko, bocheneczek, robaczek; </div><div align="justify" style="line-height: 150%">8) upowszechnienie przyrostków przymiotnikowych <em>ity</em>, <em>aty</em> zamiast ogólnopolskich <em>-isty, -asty, </em>np. <em>w</em><sup><em>ł</em></sup><em>ednity</em><sup><em>j</em></sup>, <em>graniaty</em><sup><em>j</em></sup>, <em>liściaty</em>, <em>pioszczyty, </em><em>barczyty</em><sup><em>j</em></sup> = wodnisty, graniasty, liściasty, piaszczysty, barczysty;</div><div align="justify" style="line-height: 150%">9) utrzymanie przyrostka czasownikowego <em> ować </em>na miejscu ogólnopolskiego <em>-iwać // -ywać, </em>np. <em>obiecować</em>, <em>p</em><sup><em>ł</em></sup><em>okazować</em> = obiecywać, pokazywać;</div><div align="justify" style="line-height: 150%">10) zachowanie na większości obszaru Wielkopolski różnic w zakresie przyrostków czasownika <em>-ić </em>oraz <em>-eć</em>, natomiast na wschodzie Wielkopolski zniesienie różnicy między typem czasowników na <em>-ić </em>i na <em>-eć </em>(<em>nosić</em> i <em>widzieć</em>) przez upowszechnienie przyrostka <em>-ić</em>, tj. <em>nosić</em> i <em>widzić</em>; </div><div align="justify" style="line-height: 150%">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_839_12" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wschodnia granica zachowania różnicy między typem <em>nosić</em> i <em>widzieć</em></h3>\r\n <p>Wschodnia granica zachowania różnicy między typem <em>nosić</em> i <em>widzieć. </em>Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M839.gif" title="Wschodnia granica zachowania różnicy między typem <em>nosić</em> i <em>widzieć</em>" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M839.gif" alt="Wschodnia granica zachowania różnicy między typem <em>nosić</em> i <em>widzieć</em>" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M839.gif" alt="Wschodnia granica zachowania różnicy między typem <em>nosić</em> i <em>widzieć</em> thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_839_12 = new gallery($(''gallery_839_12''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n</div><div align="justify" style="line-height: 150%">11) <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=231&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>formy analityczne czasu przeszłego</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">formy 2. os. liczby mnogiej czasu teraźniejszego</a> z końcówką <em>-ta </em>pochodzącą z dawnej liczby podwójnej: <em>robita</em>, <em>siedzita </em>= robicie, siedzicie.</div><div align="justify" style="line-height: 150%">Cechy morfologiczne o wąskim zasięgu, charakteryzujące niewielkie części Wielkopolski i ją różnicujące, to:</div><div align="justify" style="line-height: 150%">1) na południu występowaniem przyrostków <em>iśki</em>, <em>itki</em> w intensiwach przymiotnikowych, <em>maliśki</em>, <em>cinitkie</em>, <em>bielitki</em>, <em>caliśki</em>, <em>czornitki</em> = malutki, cieniutki, bielutki, calutki, czarniutki;</div><div align="justify" style="line-height: 150%">2) na zachodzie cechy wspólne z językami łużyckimi, m.in. końcówki: <em>yg </em>( <em>ig</em>), <em>ych </em>( <em>ich</em>) w dopełniaczu lp. przymiotników i zaimków rodzaju męskiego i nijakiego: <em>tyg dobryg chłopa</em>, <em>dobrych słowa</em>, końcówka <em>me </em>w 1. os. lmn. czasu teraźniejszego, np. <em>siedzime </em>= siedzimy, zaimki typu <em>icha</em>, <em>ichy</em>, <em>iche</em>: <em>miała od iche matki </em>(= jego).</div><div align="justify" style="line-height: 150%">Wielkopolskę lub jej poszczególne części cechuje także swoiste słownictwo, np. <em>modrak</em> ‘chaber’, <em>bojewica</em> ‘klepisko, część stodoły przeznaczona do młocki’, <em>perki</em> ‘ziemniaki’, <em>świętojanki</em> ‘porzeczki’, <em>sklep</em> ‘piwnica’, <em>łysina</em> ‘czoło’, <em>waka</em> ‘suka’, <em>dęboki</em> ‘głęboki’. Część zachodniej Wielkopolski wykazuje wyraźne związki z Łużycami, część północna – z Łużycami, Krajną i obszarem pomorskim. </div><div align="justify" style="line-height: 150%">Peryferyczne tereny wielkopolskiego zespołu dialektalnego mają wiele cech dialektów sąsiednich, np. ziemię chełmińsko-dobrzyńską charakteryzują wpływy mazowieckie, m.in. końcówka <em>amy</em> (<em>cepamy</em>), twarda wymowa <em>l’</em> (<em>lypa</em>, <em>lyst</em>), <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca'');return false" onmouseout="hideToolTip()"></a>, np. <em><strong>las_urus</strong></em>, ale – <em>ukradem</em>. Podobnie ekspansja cech mazowieckich jest widoczna w gwarach Kociewia, Borów Tucholskich, a także we wschodniej Wielkopolsce. Krańce zachodnie Wielkopolski mają natomiast wiele cech wspólnych z językami łużyckimi, m.in. końcówki: <em>yg </em>( <em>ig</em>), <em>ych </em>( <em>ich</em>) w dopełniaczu lp. przymiotników i zaimków rodzaju męskiego i nijakiego: <em>tyg dobryg chłopa</em>, <em>dobrych słowa</em>, końcówka <em>me </em>w 1. os. lmn. czasu teraźniejszego, np. <em>siedzime </em>= siedzimy, zaimki typu <em>icha</em>, <em>ichy</em>, <em>iche</em>: <em>miała od iche matki </em>(= jego).</div><div align="justify" style="line-height: 150%">Zob. <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=wielkopolska-poludniowa">Wielkopolska południowa</a>, <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=wielkopolska-polnocna">Wielkopolska północna</a>, <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=wielkopolska-srodkowa">Wielkopolska środkowa</a>, <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=wielkopolska-wschodnia">Wielkopolska wschodnia</a>, <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=wielkopolska-zachodnia">Wielkopolska zachodnia</a>, <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna">Krajna</a>, <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie">Bory Tucholskie</a>, <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie">Kociewie</a>, <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy">Kujawy</a>, <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=ziemia-chelminsko-dobrzynska">ziemia chełmińsko-dobrzyńska</a>.</div> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=838&Itemid=112">\r\n następny artykuł »</a>\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 1, 0, 0), ('chojne-teks4', 'sieradzkie-gwara-regionu', 'Tekst 4', 40000, '<h1>Tekst gwarowy — Chojne 4</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Alina Kępińska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_741_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Pani Maria Kubiak</h3>\r\n <p>Pani Maria Kubiak</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/360x480-F2269.jpg" title="Pani Maria Kubiak" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/162x216-F2269.jpg" alt="Pani Maria Kubiak" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/57x75-F2269.jpg" alt="Pani Maria Kubiak thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_741_1 = new gallery($(''gallery_741_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nOpowiada p. Maria Kubiak, ur. w r. 1918 w Chojnem, zamieszkała w Chojnem, ul. Środkowa 11. Informatorka, jak sama mówi, skończyła „Siedym klas szkoły podstawowej (...). Siedym klas szkoły podstawowy skończyć, to nie jest takie proste przecież”. Gdy miała 19 lat, wyszła za sąsiada, bogatego wdowca. Przeprowadziła się do jego domu w centrum wioski. Nie tylko pani Kubiak, ale również p. Dutkowska centrum wioski, z ulicami, kościołem, szkołą, strażą pożarną traktują prawie jak miasto. Obie przed ślubem mieszkały na obrzeżach Chojnego, i obie – zupełnie niezależnie od siebie – tak to określają: „A jo mie<sup>y</sup>szkałam na wiosce” – p. Kubiak, „żeźmy na polu miyszkali, tak kawołek za wioskum” – p. Dutkowska.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Pani Maria Kubiak wychowała dwie córki męża oraz siedmioro własnych dzieci. Zajmowała się domem, rzadko pracując w polu, por. dwa fragmenty wypowiedzi: „U nas było dużo hektarów, u nas było osiymnaście hektarów, to było dużo hektarów, ale ja w pole nie chodziłam”, oraz: „Przyszła sobota, sie musiałam narobić, to tak: chleb trzeba było upiyc, masło trzeba zrobić, tworóg zrobić, i posprzątać wszysko. A ja byłam nauczono tak, że musiało być zrobiune”.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Wypowiedź p. Marii Kubiak została podzielona na sześć fragmentów, mianowicie: I. O informatorce, II. O wojnie, III. O pracy na roli, obróbce lnu, IV. Piyrzoch i wykopki, V. O jedzeniu, pieczeniu chleba, VI. O świętach, stroju, pająkach.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><br /><br /> </div> <h2>Piyrzoch i wykopki</h2> <div align="justify" style="font-style: normal; line-height: 150%">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T231.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T231.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><br /><br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><br /><br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>A pierze na pierzyny to darliście sami?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Tak, czsza było, bo przecież miałam córki, to chowałam gy<sup>n</sup>si, te gy<sup>n</sup>si sie skubało i to już mamy swoje piyrze. Wszystkie córki czsza było wyposażyć z pościelum, ze wszystkim. Chowało sie gy<sup>n</sup>si, dużo gy<sup>n</sup>si sie chowało, sie skubało, no to, takie piyrzochy były.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>A co to było?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">A to, sie prosi kobiyty i przychodzum, pomagajum drzyć, kolacje im sie daje i uni po kolei, czasym to ze trzy piyrzochy we wsi były, to nie wiadomo do kogo było iś.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>Czy wspólnie inne zajęcia też się robiło, na przykład kopanie kartofli?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">To sie, kobiyty prosiło, to przychodziły kopać, a późnij im sie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>odkopywać </em>‘odrabiać kopanie, czyli pomagać przy kopaniu ziemniaków sąsiadom, którzy wcześniej pomogli nam’');return false" onmouseout="hideToolTip()">odkopywało</a>, jak było kopanie. To sie poszło tam, ile tam pasowało, czy osiym czy dziewińć, dziesińć kobiyt. Dzisiej my wykopali, a późnij znowu <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>Sowijaki </em>= Sowijakowie, rodzina o nazwisku Sowijak; forma niemęskoosobowa');return false" onmouseout="hideToolTip()">Sowijaki</a> zaczyły kopać, to sie im odkopywało. A przeważnie sie kopało dziabkami, takie, takie motyki. Późnij nastały te maszyny, no to maszyna wykopała, no to znowu sie poprosiło kobity i kobiety zbierały kartofle. Ale to sie odrobiało. </div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=740&Itemid=68">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=742&Itemid=68">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('chojne-tekst1', 'sieradzkie-gwara-regionu', 'Tekst 1', 10000, '<h1>Tekst gwarowy — Chojne 1</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Alina Kępińska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_738_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Pani Maria Kubiak</h3>\r\n <p>Pani Maria Kubiak</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-F2220.jpg" title="Pani Maria Kubiak" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F2220.jpg" alt="Pani Maria Kubiak" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-F2220.jpg" alt="Pani Maria Kubiak thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_738_1 = new gallery($(''gallery_738_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nOpowiada p. Maria Kubiak, ur. w r. 1918 w Chojnem, zamieszkała w Chojnem, ul. Środkowa 11. Informatorka, jak sama mówi, skończyła „Siedym klas szkoły podstawowej (...). Siedym klas szkoły podstawowy skończyć, to nie jest takie proste przecież”. Gdy miała 19 lat, wyszła za sąsiada, bogatego wdowca. Przeprowadziła się do jego domu w centrum wioski. Nie tylko pani Kubiak, ale również p. Dutkowska centrum wioski, z ulicami, kościołem, szkołą, strażą pożarną traktują prawie jak miasto. Obie przed ślubem mieszkały na obrzeżach Chojnego, i obie – zupełnie niezależnie od siebie – tak to określają: „A jo mie<sup>y</sup>szkałam na wiosce” – p. Kubiak, „żeźmy na polu miyszkali, tak kawołek za wioskum” – p. Dutkowska.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Pani Maria Kubiak wychowała dwie córki męża oraz siedmioro własnych dzieci. Zajmowała się domem, rzadko pracując w polu, por. dwa fragmenty wypowiedzi: „U nas było dużo hektarów, u nas było osiymnaście hektarów, to było dużo hektarów, ale ja w pole nie chodziłam”, oraz: „Przyszła sobota, sie musiałam narobić, to tak: chleb trzeba było upiyc, masło trzeba zrobić, tworóg zrobić, i posprzątać wszysko. A ja byłam nauczono tak, że musiało być zrobiune”.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Wypowiedź p. Marii Kubiak została podzielona na sześć fragmentów, mianowicie: I. O informatorce, II. O wojnie, III. O pracy na roli, obróbce lnu, IV. Piyrzoch i wykopki, V. O jedzeniu, pieczeniu chleba, VI. O świętach, stroju, pająkach.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><br /><br /> </div> <h2 class="western"><strong>O informatorce</strong></h2> <div style="line-height: 150%">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T228.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T228.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div> <div style="line-height: 150%"><br /><br /> </div> <div style="line-height: 150%"><br /><br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>Jak się pani nazywa?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Maria Kubiak</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>Kiedy się pani urodziła i gdzie?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Tysiunc dziewińcet osiymnasty rocznik</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>W Chojnem?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">W Chojnym</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>Kobieta z Chojnego to jak się nazywa?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Chojnionka, chojnionka. Bo tu było koło gospodyń, nie? To zawsze mówili: Chojne to było strojne. Było w Chojnym koło gospodyń. Instruktorka przyjyżdżała, uczyliśmy sie gotować, piec.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Z domu nazywam sie Pełkówna z domu, a wyszłam za mąż za Kubiaka</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>Mąż był z Chojnego?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Z Chojnygo</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>Jak się państwo poznali?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">No, on był wdowcym, on był wdowcym. No i, jemu zalyżało, bo były dwie córki, i zale<sup>y</sup>żało, że <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'znowu');return false" onmouseout="hideToolTip()">znowy</a>, że żeby, o, zaopiekować sie tym dziećmi.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>I zaopiekowała się pani?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Tak, no tak, tak. Je wychowałam, wychowałam i miyszkają tu w Chojnym.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>A swoje dzieci pani miała?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Ja, prosze pani, urodziłam dziewińć dzieci, ale dwa, to siedym wychowałam.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>A dwoje zmarło?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Tak. A tero to uni są. Już sie pożeniły, tak, no, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= synowie byli; formy niemęskoosobowe');return false" onmouseout="hideToolTip()">syny były</a>.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>A jak pani wychodziła za mąż, to jak to ślub wyglądał?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">O co pani chodzi? żeby</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>Jakie zwyczaje? Kiedy to było?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">A to był trzydziesty siódmy rok, trzydziesty siódmy rok myśmy brali ślub, tak, ale dopiero dzieci były za rok, za rok, tak.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>Tak się na tych łóżkach kładło tak dużo poduszek?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Tak, no, sama sobie poszyje. Bardzo lubiałam robić, przeważnie szydełkiym, szydełkiym. Szydełkiym, na drutach, no, ale my to, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>my robili </em>= myśmy robili; tzw. analityczność zaimkowa jako sposób wyrażania cz. przeszłego');return false" onmouseout="hideToolTip()">my w szkole to, to robili</a>. Na drutach albo, albo szydełkiym.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>Bo pani szkołę skończyła przed wojną?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Siedym klas szkoły podstawowej, siedym oddziałów, siedym oddziałów były, ósmyj jeszcze nie było. Siedym klas szkoły <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= podstawowej; zwężenie <em>e </em>> <em>y </em>w wygłosowej grupie <em>–ej </em>oraz zanik wygłosowej spółgłoski');return false" onmouseout="hideToolTip()">podstawowy</a> skończyć, to nie jest takie proste przecież. Sie skończyło historie, to już, już była o królach. Ile razy, to dziewczyny piszum prace, to przychodzum, żeby im <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= powiedzieć; wyrównanie do bezokoliczników zakończonych na <em>–ić</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">powiedzić</a>, co <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'uproszczenie grupy spółgłoskowej');return false" onmouseout="hideToolTip()">wszysko</a>, jak. Albo <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= zaczęcie; wąska i asynchroniczna wymowa samogłoski nosowej <em>ę</em>; tu: ‘rozpoczęcie; początek’');return false" onmouseout="hideToolTip()">zaczyńcie</a> wojny.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>Tu do Chojnego pani chodziła?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Tu, tu tu, tu do ty. Najpiyrw to tam była szkoła, przy kościele, a późnij znowuż jak <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= tutaj; przejście wygłosowego <em>–aj </em>> <em>-ej</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">tutej</a> nastoł tyn nauczyciel Mastej, no to <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'wąska wymowa dawnego długiego <em>a</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">pobudowoł</a>, no to znowuż tu chodziłam. A jo mie<sup>y</sup>szkałam na wiosce.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Jak byłam dzieckiem, to w kościele to. Zawsze w kościele dawnij, to ranna msza o dziewiąty była dla dzieci, to my sie zbierali do szkoły, i chłopaki, i dziewczynki. I jedyn rząd dziewczynek, drugi rząd – chłopaków. Przy chłopakach przeważnie był nauczyciel. Taki był Mastej, tu un stąd <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>wychodzić </em>‘pochodzić’');return false" onmouseout="hideToolTip()">wychodził</a>, a przy dziewczynkach była nauczycielka. To ja zawsze z kolyżanką jednom, to zawsze ta nauczycielka: Marysia, zaczynaj. Kiedy ranne wstają zorze trzeba było śpiywać. Miałam piynkny głos. W ogóle rodzina moja, to to była rodzina śpiywaków.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>Po ślubie przyszła pani do męża?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Ano tak, no. Tak, jo przyszłam do my<sup>n</sup>ża. Bardzo mi sie nie widziało, ale. No <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'ścieśniona samogłoska jako kontynuant dawnego długiego <em>a</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">młoda<sup>o</sup></a> byłam, to co to, miałam, dziewiytnaście lat, a, to</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>A mąż ile?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Trzydzieści szejś. To był dużo starszy, to <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'ogólnogwarowa partykuła, prawdopodobnie forma po uproszczeniu rozkaźnika <em>wejrz </em>‘wejrzyj, spójrz’');return false" onmouseout="hideToolTip()">wej</a>, sie prezyntowoł zy mnum, co un nie wiedzioł gdzie mnie, gdzie mnie zawiź, un mo dużo rodziny, mioł, w Charłupii, w Dzigorzewie, to. Nie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= chciałam; rozpodobnienie grupy spółgł.');return false" onmouseout="hideToolTip()">kciałam</a> przyjść, nie, ale. No, ale ja tu przyszłam, to tu wszysko było, wszysko było gotowe, wszysko naszykowane.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>A kto zadecydował, że się państwo pobrali? Rodzice?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">A rodzice, no. Tutej te, tu stąd tu i, no i, i w domu, no, z domu tyż, tak. Ksiądz Frąckiewicz nam dał, dawał ślub. A myśmy byli <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= myśmy byli śmiali; forma niemęskoosobowa obok męskoosobowej');return false" onmouseout="hideToolTip()">śmiałe</a> do tego ksiyndza, bo mój ojciec, bo ksiądz tutej ma ziemie, tu jest księża ziemia tyż, wiync tyn ksiądz, mój ojciec księdzu wszysko robił, w polu. To my sie wcale tam, ksiyndza nie, nie krępowali, bo stale <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'uproszczenie wygłosowej grupy spółgłoskowej');return false" onmouseout="hideToolTip()">przyszed</a>. A dużo lat był ksiądz Frąckiewicz, dużo lat był, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= on; zwężenie samogłoski <em>o </em>przed spółgłoską nosową');return false" onmouseout="hideToolTip()">o<sup>u</sup>n</a> dzieci pochrzcił, i późnij jeszcze śluby dawał.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>To mieszkanie tu już było, jak pani weszła?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Tu weszłam, tak. Jo mom dzieci bardzo dobre, tak. Tero to już poszło sobie każde w swoją. Bo ile razy tu mówią: no, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= żona Kubiaka; sufiks <em>–ka </em>w nazwach żon oraz sufiks <em>–ak </em>wymawiany jako <em>–ok</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">Kubioczka</a> to mo dobre dzieci, tak. Jak sie zjadom, matko kochano, śpiew na pierwsze miejscu. To była, była rodzina chóru, bo mąż tak samo był w chórze, na chórze śpiywoł, umiał łacine, wszysko, wszysko, za ksiyndza Frąckiewicza, to tego, jak tu był, to. Jak tak, ile razy my poszli do kościoła, to tam, kobity sie oglundajum i mówią: o, jeszcze Kubioka niy ma. I mom dzieci, wszysko, są mądre, i wszysko jest tak tero, dobrze.</div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=408&Itemid=68">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=739&Itemid=68">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('chojne-tekst2', 'sieradzkie-gwara-regionu', 'Tekst 2', 20000, '<h1>Tekst gwarowy — Chojne 2</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Alina Kępińska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_739_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Pani Maria Kubiak</h3>\r\n <p>Pani Maria Kubiak</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/360x480-F2267.jpg" title="Pani Maria Kubiak" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/162x216-F2267.jpg" alt="Pani Maria Kubiak" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/57x75-F2267.jpg" alt="Pani Maria Kubiak thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_739_1 = new gallery($(''gallery_739_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nOpowiada p. Maria Kubiak, ur. w r. 1918 w Chojnem, zamieszkała w Chojnem, ul. Środkowa 11. Informatorka, jak sama mówi, skończyła „Siedym klas szkoły podstawowej (...). Siedym klas szkoły podstawowy skończyć, to nie jest takie proste przecież”. Gdy miała 19 lat, wyszła za sąsiada, bogatego wdowca. Przeprowadziła się do jego domu w centrum wioski. Nie tylko pani Kubiak, ale również p. Dutkowska centrum wioski, z ulicami, kościołem, szkołą, strażą pożarną traktują prawie jak miasto. Obie przed ślubem mieszkały na obrzeżach Chojnego, i obie – zupełnie niezależnie od siebie – tak to określają: „A jo mie<sup>y</sup>szkałam na wiosce” – p. Kubiak, „żeźmy na polu miyszkali, tak kawołek za wioskum” – p. Dutkowska.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Pani Maria Kubiak wychowała dwie córki męża oraz siedmioro własnych dzieci. Zajmowała się domem, rzadko pracując w polu, por. dwa fragmenty wypowiedzi: „U nas było dużo hektarów, u nas było osiymnaście hektarów, to było dużo hektarów, ale ja w pole nie chodziłam”, oraz: „Przyszła sobota, sie musiałam narobić, to tak: chleb trzeba było upiyc, masło trzeba zrobić, tworóg zrobić, i posprzątać wszysko. A ja byłam nauczono tak, że musiało być zrobiune”.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Wypowiedź p. Marii Kubiak została podzielona na sześć fragmentów, mianowicie: I. O informatorce, II. O wojnie, III. O pracy na roli, obróbce lnu, IV. Piyrzoch i wykopki, V. O jedzeniu, pieczeniu chleba, VI. O świętach, stroju, pająkach.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"> </div> <h2 class="western"><strong>O wojnie</strong></h2> <div style="line-height: 150%">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T229.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T229.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div> <div style="line-height: 150%"><br /><br /> </div> <div style="line-height: 150%"><br /><br /> </div> <div style="line-height: 150%">Późnij <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>wyszła wojna </em>– fraz. ‘rozpoczęła się wojna’');return false" onmouseout="hideToolTip()">wyszła ta wojna</a>, trzydziesty dziewio<sup>u</sup>nty rok.</div> <div style="line-height: 150%"><em>I gdzie pani ją spędziła?</em></div> <div style="line-height: 150%">A tu tu</div> <div style="line-height: 150%"><em>W Chojnem?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Tu, tu, w Chojnym. Ale, Chojne musiało sie usunąć, bo był, nad rzekum Wartum był, ta Warta, gdzie tutej jes, bo ja wiym, może dwa kilometry do rzeki Warty. Ale myśmy już wiedzieli, że wojna bedzie, bo dlatego że, robili szose do rzeki Warty, i mosty. Przyszet<u> r</u>ozkaz, musieliśmy sie tu z Chojnygo usunąć, dlatego że powiedzieli, że nad rzekum Wartum bydzie bitwa. Ale że nie, nie było. Tak, że my musieli usuwać sie, usuwać</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>Gdzie państwo poszli?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Pod Struńsko. A Struńsko to tam za rzekum. Tam był most zrobiony na rzece Warcie.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>A długo tam państwo byli?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">A cały tydziń</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>A potem wrócili się?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Wróciliśmy, tak że, były pogody. Kto chciał, no bo już, nie było tak groźnie, nie, nie było. Tak, nie było tak groźnie. W niedziele żeśmy <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= wróciliśmy; oparcie końcówek cz. przeszł. o partykułę <em>że</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">wrócili</a>. Zdążyłam wrócić, urodziła sie córka. Ile razy to mi sie tak podpytujum, bo tak wszyscy wiedzieli, że Kubioczka urodziła, Kubioczka. Zdążyłam jeszcze z tym dzieckiym, a tak, jakby byli nos nie przepuścili przez rzeke, to ja nie wiym, gdzie by było to. I Ewa sie urodziła, i późnij były dzieci, no. Dzieci jedno za drugim były. </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>Czy zabili Niemcy?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Z Chojnygo to nie, Z Chojnygo to nie zabili, nie, nie. Czy<sup>n</sup>ść była za rzekom, a czy<sup>n</sup>ść była pod, pod Dumbrową. Niepotrzebnie było uciekać, no ale <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'konstrukcja <em>ad sensum </em>przy rzeczowniku <em>wojsko</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">wojsko nasze kazali sie</a> usuwać, bo bydzie front, no. I w ogóle był, no był, był, front nad rzeką Wartą. Ale gdzie tam raz dwa i. A jak myśmy byli tam za tom rzekom, to wojsko nasze z Warszawy: no do Warszawy i do Warszawy, żeby do Warszawy, żeby uciekać do Warszawy. A nie było tak źle, nie, nie było, nie. Tylko samoloty, nie, tylko kursowały samoloty. Polska nie miała żadny <sup>ł</sup>obrony, Polska nie miała, w ogóle nie miała nic. Co chcieli, to robili. Bo to Strońsko tam jest, pani wiy, gdzie Strońsko. No, na ty górze, a nic, żeby tam, kto sie odezwoł albo co. Ale w kościele, w kościele przeważnie były niymieckie samochody. To jak myśmy wracali, kościół <sup>ł</sup>otworzuny, pełny kościół <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>samochodziska </em>– ekspresywnie o samochodach');return false" onmouseout="hideToolTip()">samochodzisków</a> tych niymieckich.</div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=738&Itemid=68">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=740&Itemid=68">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('chojne-tekst3', 'sieradzkie-gwara-regionu', 'Tekst 3', 30000, '<h1>Tekst gwarowy — Chojne 3</h1>\r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Alina Kępińska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_740_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Pani Maria Kubiak</h3>\r\n <p>Pani Maria Kubiak</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/360x480-F2268.jpg" title="Pani Maria Kubiak" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/162x216-F2268.jpg" alt="Pani Maria Kubiak" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/57x75-F2268.jpg" alt="Pani Maria Kubiak thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_740_1 = new gallery($(''gallery_740_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nOpowiada p. Maria Kubiak, ur. w r. 1918 w Chojnem, zamieszkała w Chojnem, ul. Środkowa 11. Informatorka, jak sama mówi, skończyła „Siedym klas szkoły podstawowej (...). Siedym klas szkoły podstawowy skończyć, to nie jest takie proste przecież”. Gdy miała 19 lat, wyszła za sąsiada, bogatego wdowca. Przeprowadziła się do jego domu w centrum wioski. Nie tylko pani Kubiak, ale również p. Dutkowska centrum wioski, z ulicami, kościołem, szkołą, strażą pożarną traktują prawie jak miasto. Obie przed ślubem mieszkały na obrzeżach Chojnego, i obie – zupełnie niezależnie od siebie – tak to określają: „A jo mie<sup>y</sup>szkałam na wiosce” – p. Kubiak, „żeźmy na polu miyszkali, tak kawołek za wioskum” – p. Dutkowska.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Pani Maria Kubiak wychowała dwie córki męża oraz siedmioro własnych dzieci. Zajmowała się domem, rzadko pracując w polu, por. dwa fragmenty wypowiedzi: „U nas było dużo hektarów, u nas było osiymnaście hektarów, to było dużo hektarów, ale ja w pole nie chodziłam”, oraz: „Przyszła sobota, sie musiałam narobić, to tak: chleb trzeba było upiyc, masło trzeba zrobić, tworóg zrobić, i posprzątać wszysko. A ja byłam nauczono tak, że musiało być zrobiune”.</div> <div align="justify" style="font-style: normal; line-height: 150%">Wypowiedź p. Marii Kubiak została podzielona na sześć fragmentów, mianowicie: I. O informatorce, II. O wojnie, III. O pracy na roli, obróbce lnu, IV. Piyrzoch i wykopki, V. O jedzeniu, pieczeniu chleba, VI. O świętach, stroju, pająkach.</div> <div style="line-height: 150%"><br /><br /> </div> <h2 class="western"><strong>O pracy na roli, obróbce lnu</strong></h2> <div style="line-height: 150%">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T230.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T230.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div> <div style="line-height: 150%"><br /><br /> </div> <div style="line-height: 150%"><br /><br /> </div> <div style="line-height: 150%"><em>Jak była uprawa roli, to mąż uprawiał. I pani też pomagała?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">U nas było dużo hektarów, u nas było osiymnaście hektarów, to było dużo hektarów, ale ja w pole nie chodziłam. Mą<u>sz mi</u>ał kunie, a tu dużo ludzi takich, co nie było ich stać na kunie, to za kunie, to wszysko nam w polu zrobili. Ale sie sami prosili, bo, bo były kunie, no to sobie znowuż tyn gospodarz, jak przyszed, no to sobie wziuł kunie za robote, i </div> <div style="line-height: 150%"><em>A proszę powiedzieć, jak jesteśmy tu nad rzeką, to nie uprawiali lnu?</em></div> <div style="line-height: 150%">A len, jo przecież, jo mum jeszcze prześcieradła wszystko lniane</div> <div style="line-height: 150%"><em>Sama pani robiła?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Nie, to mama. To już był, takie były, to nazywały sie krosna, i mama robiła sama to płótna, płótno. To takie było: i grubsze, i ciyńsze. Przecież dawnij to wszysko, takie te koszule, to wszysko było lniane.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>I samemu się robiło?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">To mama robiła, to mama, to już</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>A pamięta pani, jak się uprawiało ten len?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">O tak, my sie złościli, bo musielimy pomagać, bo to, nad płótnym to była bardzo dużo roboty, bo to czsza było wyrywać lyn. Był lyn, późnij tyn lyn mama, tak łumała, na na taki cierlicy, i czesała to wszystko. Potym mama robiła płótno. I to płótno, ale ja miyszkałam tam na wiosce, i tam my mamy <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= zaraz; ekspresywnie, z sufiksem <em>-utko</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">zarutko</a>, niedaleko zaro rzeke, wode takom, bo już nie rzeka, tylko tako dużo struga. I czsza było to płótno maczać, bielić, rozpościerać na łące, i na słuńce. My mieli tam ogród i za tym<sup> </sup>ogrodym zaro tam, tam woda, to sie nanosiło we wanne tyj wody i tyn, ten lyn <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= maczało się; mazurzenie');return false" onmouseout="hideToolTip()">macało sie</a>. Ale mama to roz dwa wymoczyła, bo mama to tak troche rozpościerała, niedługo wygotowała znowuż i od razu już, już białe, ładne, i płótno.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>I co z tego płótna robili?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Ano, na koszule, przeważnie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= chłopi mieli; brak form męskoosobowych');return false" onmouseout="hideToolTip()">chłopy to miały</a> z płótna. Bo to były trzy gatunki: takie były grube – na worki, późnij były, na takie prześcieradła, były cieńsze, ano i na koszule – jeszcze cińsze. Nazywały sie tak: ciynkie płótno, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= pacześne, o gatunku płótna lnianego; mazurzenie');return false" onmouseout="hideToolTip()">paceśne</a> płótno, zgrzebne płótno. Zgrzebne to grube, to ostatnie, a ciynkie to było ciynkie płótno, paceśne to było takie na prześcieradła, a zgrzebne to już było na worki.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>A na czym się spało dawniej?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">A siynniki, siennik z płótna. </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>A w środku tego siennika co?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">No, no <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'zwężenie samogłoski przed spółgłoską nosową');return false" onmouseout="hideToolTip()">sło<sup>u</sup>ma</a> żytnio musiała być, ładno, sucho, ładno. Ta sło<sup>u</sup>ma jest w tych snopach, to sie ładnie jum <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>wysiepać</em>, też <em>wyciepać </em>‘wytrzepać, wyrzucić, przebrać’');return false" onmouseout="hideToolTip()">wysiepie</a>, żeby nie było takich <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>faprochy </em>‘paprochy’');return false" onmouseout="hideToolTip()">faprochów</a>, dopiyro sie w siynnik wkłada. Do stodoły na klepisko i sie wyciepie ładnie i w siynnik sie naścieli tam.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>A pamięta pani takie słomiane dachy?</em> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Ano pewno, przecież tutej tyż tak samo był. Tu strzecha, wszyskie były pod słumum. Bardzo dużo dumów takich było, to było wszysko pod słumum. </div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=739&Itemid=68">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=741&Itemid=68">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('chojne-tekst5', 'sieradzkie-gwara-regionu', 'Tekst 5', 50000, '<h1>Tekst gwarowy — Chojne 5</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Alina Kępińska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_742_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Pani Maria Kubiak</h3>\r\n <p>Pani Maria Kubiak</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-F2220.jpg" title="Pani Maria Kubiak" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F2220.jpg" alt="Pani Maria Kubiak" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-F2220.jpg" alt="Pani Maria Kubiak thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_742_1 = new gallery($(''gallery_742_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nOpowiada p. Maria Kubiak, ur. w r. 1918 w Chojnem, zamieszkała w Chojnem, ul. Środkowa 11. Informatorka, jak sama mówi, skończyła „Siedym klas szkoły podstawowej (...). Siedym klas szkoły podstawowy skończyć, to nie jest takie proste przecież”. Gdy miała 19 lat, wyszła za sąsiada, bogatego wdowca. Przeprowadziła się do jego domu w centrum wioski. Nie tylko pani Kubiak, ale również p. Dutkowska centrum wioski, z ulicami, kościołem, szkołą, strażą pożarną traktują prawie jak miasto. Obie przed ślubem mieszkały na obrzeżach Chojnego, i obie – zupełnie niezależnie od siebie – tak to określają: „A jo mie<sup>y</sup>szkałam na wiosce” – p. Kubiak, „żeźmy na polu miyszkali, tak kawołek za wioskum” – p. Dutkowska.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Pani Maria Kubiak wychowała dwie córki męża oraz siedmioro własnych dzieci. Zajmowała się domem, rzadko pracując w polu, por. dwa fragmenty wypowiedzi: „U nas było dużo hektarów, u nas było osiymnaście hektarów, to było dużo hektarów, ale ja w pole nie chodziłam”, oraz: „Przyszła sobota, sie musiałam narobić, to tak: chleb trzeba było upiyc, masło trzeba zrobić, tworóg zrobić, i posprzątać wszysko. A ja byłam nauczono tak, że musiało być zrobiune”.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Wypowiedź p. Marii Kubiak została podzielona na sześć fragmentów, mianowicie: I. O informatorce, II. O wojnie, III. O pracy na roli, obróbce lnu, IV. Piyrzoch i wykopki, V. O jedzeniu, pieczeniu chleba, VI. O świętach, stroju, pająkach.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><br /><br /> </div> <h2 class="western"><strong>O jedzeniu, pieczeniu chleba</strong></h2> <div align="justify" style="line-height: 150%">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T232.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T232.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><br /><br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><br /><br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Ile razy, pani, rano, no przecież <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= nas; dawne długie <em>a </em>oraz hiperpoprawność w zakresie mazurzenia');return false" onmouseout="hideToolTip()">nosz</a> było pińć, pińcioro, to tak, no, mama śniadanie zrobiła, kartofle, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= barszcz; uproszczenie grupy spółgłoskowej');return false" onmouseout="hideToolTip()">baszcz</a>, albo tako polewka, pani zno tum polywke takum</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>No jaka to jest polewka?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Ano polewka <u>jez n</u>a, na kwaśnym mleku, ale przeważnie barszcz, barszcz, kartofle na śniodanie, to ksiundz przeszed, przyszed do, do nas, no tam zamawiać, żeby ojciec mu poszed w pole tam co<u>ź r</u>obić. Tyż sobie pojod.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>Co państwo jedli przed wojną przede wszystkim?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Przeważnie tak samo jes, no. Tak samo tak jak i tero tyż, tyż</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>Ale wędlinę, mięso?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Tylko przeważnie na wiosce, na wiosce to przeważnie ludzie sie najwięcej mlekiem, nie. Mlekiym, kwaśne mleko, kartofle. Jak są krowy, no to jes, jes twaróg, jes mleko. Kartoflane placki to nazywały sie plindze, nie. No tak samo tyż tak, plyndze sie tyż, tak, piekło na</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>A mięso często było?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%"> A miy<sup>n</sup>so to jak kto. Jak sobie świnie kto<u>ź u</u>chowoł, zabił, to miał, a jak nie, to se musioł kupić</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>A chleb robili państwo sami?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">A chleb to ja już sobie piekłam, chleb piekłam. Ja mam jeszcze tu kuchnie w środku i mam piec, cztery co sobota. Przyszła sobota, sie musiałam narobić, to tak: chleb trzeba było upiyc, masło trzeba zrobić, tworóg zrobić, i posprzątać wszysko. A ja byłam nauczono tak, że musiało być zrobiune.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>A jak się masło robiło, w czym?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">A <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>kierzynka </em>‘naczynie do robienia masła’');return false" onmouseout="hideToolTip()">kierzynka</a>, była kierzynka i sie robiło masło tak o, w kierzynce. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>tłuczek </em>‘kij do ubijania masła w kierzynce’');return false" onmouseout="hideToolTip()">Tłuczek</a> taki duży i o. Przyszła sobota, to trzeba było chleb upiec, masło zrobić.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>A jak się chleb piekło?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Sie robiło roszczyne najpierw, roszczynke taką, przeważnie jak było to kwaśne mleko i, i mąke, późnij sie, jak sie to ruszyło, to sie rozrywało na cztery chlyby.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>Do kiedy pani chleb piekła?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Przeważnie na sobote. Pamiyntum, bo przed <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= samą; ekspresywnie, z sufiksem –<em>utka</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">samutką</a> wojną to przyjyżdżali z miasta Łodzi do mnie takie państwo, to uni zawsze mówili: no, pojedziymy, pojedziymy na wieś, bo chocioż pojymy dobrygo chlyba swojygo <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>pieczywo </em>‘pieczenie’');return false" onmouseout="hideToolTip()">pieczywa</a>, tak. Najprzód sie zrobiło roszczyne, późnij sie rozrywało na cztery i</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>A w czym się tę rozczynę robiło, w czym?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">A to były takie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>niecki </em>‘podłużne drewniane naczynie do zarabiania chleba’');return false" onmouseout="hideToolTip()">niecki</a>, takie niecki.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>A ciasto jakieś?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">A ciasto to przeważnie drożdżowe, drożdżowe ciasto, to przeważnie sie robiło drożdżowe ciasto.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>I to często się piekło takie ciasto?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">A to jak kogo było stać. </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>Swoją mąkę państwo mieli?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">A mielimy swoją, przecież ziemia była, to swoja mąka była, wszysko było swoje.</div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=741&Itemid=68">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=743&Itemid=68">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('chojne-tekst6', 'sieradzkie-gwara-regionu', 'Tekst 6', 60000, '<h1>Tekst gwarowy — Chojne 6</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Alina Kępińska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_743_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Pani Maria Kubiak</h3>\r\n <p>Pani Maria Kubiak</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/360x480-F2267.jpg" title="Pani Maria Kubiak" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/162x216-F2267.jpg" alt="Pani Maria Kubiak" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/57x75-F2267.jpg" alt="Pani Maria Kubiak thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_743_1 = new gallery($(''gallery_743_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nOpowiada p. Maria Kubiak, ur. w r. 1918 w Chojnem, zamieszkała w Chojnem, ul. Środkowa 11. Informatorka, jak sama mówi, skończyła „Siedym klas szkoły podstawowej (...). Siedym klas szkoły podstawowy skończyć, to nie jest takie proste przecież”. Gdy miała 19 lat, wyszła za sąsiada, bogatego wdowca. Przeprowadziła się do jego domu w centrum wioski. Nie tylko pani Kubiak, ale również p. Dutkowska centrum wioski, z ulicami, kościołem, szkołą, strażą pożarną traktują prawie jak miasto. Obie przed ślubem mieszkały na obrzeżach Chojnego, i obie – zupełnie niezależnie od siebie – tak to określają: „A jo mie<sup>y</sup>szkałam na wiosce” – p. Kubiak, „żeźmy na polu miyszkali, tak kawołek za wioskum” – p. Dutkowska.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Pani Maria Kubiak wychowała dwie córki męża oraz siedmioro własnych dzieci. Zajmowała się domem, rzadko pracując w polu, por. dwa fragmenty wypowiedzi: „U nas było dużo hektarów, u nas było osiymnaście hektarów, to było dużo hektarów, ale ja w pole nie chodziłam”, oraz: „Przyszła sobota, sie musiałam narobić, to tak: chleb trzeba było upiyc, masło trzeba zrobić, tworóg zrobić, i posprzątać wszysko. A ja byłam nauczono tak, że musiało być zrobiune”.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Wypowiedź p. Marii Kubiak została podzielona na sześć fragmentów, mianowicie: I. O informatorce, II. O wojnie, III. O pracy na roli, obróbce lnu, IV. Piyrzoch i wykopki, V. O jedzeniu, pieczeniu chleba, VI. O świętach, stroju, pająkach.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"> </div> <h2><strong>O świętach, stroju, pająkach</strong></h2> <div align="justify" style="font-style: normal; line-height: 150%">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T233.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T233.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><br /><br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><br /><br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>A jak pani pamięta jakieś może zwyczaje związane ze świętami?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Wielkanoc no to było bardzo ważne, no. Jo byłam jako niedużo, no to byłam przy szarfie do chorągwi. I do dzisia sum trzy chorągwie, a przy tych choro<sup>u</sup>ngwiach sum: przy jedny chorungwi były na biało, dziewczynki na biało, cztery te dziewczynki, a <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= niosły; brak przegłosu <em>e </em>> <em>o</em> to wynik wyrównania analogicznego w temacie czasownika');return false" onmouseout="hideToolTip()">niesły</a> to albo ze straży ktoś nosił, niósł chorungiew.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Była rezurekcja <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>za wczasu </em>‘wcześnie’');return false" onmouseout="hideToolTip()">za wczasu</a>. U nas w Chojnym to jes piękny strój, taki ludowy strój. Ja chorągwie nie nosiłam, przeważnie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'formy niemęskoosobowe w odniesieniu do mężczyzn');return false" onmouseout="hideToolTip()">chłopy nosiły</a>, a jo byłam, jako dziecko to chodziłam do szarfy, no. </div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Piynkny strój, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>marynus </em>‘fabryczna wełenka’ oraz ‘suknia z tego materiału’');return false" onmouseout="hideToolTip()">marynus</a> sie nazywał, bo on je<u>z m</u>arynus, i do tego jest fartuch. Siostra umiała haftować. To jest rynczne wyszycie. To trzeba było mieć tak do procesji: to białe, jak na biało to na biało, jak na niebie(sko), to na niebiesko. U na<u>z j</u>est piękno <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>parada </em>– tu: o procesji');return false" onmouseout="hideToolTip()">parada</a>. Tak jak u nas w Chojnym było parada, to trzeba było poszukać. Przyszła Wielkanoc, to przychodzili, zdjęcia robili, jak za procesjum. Albo na Boże Ciało no to znowuż były ołtarze na wiosce, ołtarze były ubrane.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>W Poniedziałek Wielkanocny to były jakieś zwyczaje?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">No polywanie. Teraz to tak nie, ale dawniyj to chłopaki dziewuchy i do studni zaprowadzały, bo studnia był, tyn <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>koszur </em>‘drąg do wyciągania wody ze studni’');return false" onmouseout="hideToolTip()">koszur</a>, to, tyn <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>żuraw </em>‘podpórka z umocowanymi drągami do wyciągania wody ze studni’');return false" onmouseout="hideToolTip()">żuraw</a> taki tyn, bo na wiosce są tam te studnie, nie. No i dziewuchy polywały. Krzyk był taki co (śmiech)</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>A z gaikiem chodzili może?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Chodzili, chodzili, chodzili, a tero już zaginyło to już. Chodzili za oknym i:</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>Przyszłyśmy tu z gojkiym,</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>siedzi kura z jojkiym.</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>Kurka jajko zniesie,</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>gosposia wyniesie.</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>Alleluja</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">I późnij, no to im sie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= wyniosło; brak przegłosu <em>e </em>> <em>o</em> jako wynik wyrównania analogicznego w temacie czasownika');return false" onmouseout="hideToolTip()">wyniesło</a>. Bo ja wiym, cheba trzy, trzy lata temu, to jeszcze tu chodziły dwie dziewczynki, ustroiły sobie taki, i za oknym. Im sie wyniesło: jajka czy pieniądze, czy co. Wolały pieniendze, nie, bo <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= sobie; uproszczenie');return false" onmouseout="hideToolTip()">se</a> co kupiły.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>Jak dawniej było ozdobione mieszkanie? Co się wieszało na przykład, czy nie było tu pająków?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>pająk </em>‘podwieszana u sufitu ozdoba ze słomy i kwiatów z bibuły’');return false" onmouseout="hideToolTip()">Pająki</a> to były ze słomy, ze słomy robiły sie takie koszyczki <sup>ł</sup>osobno, i potym te pajunki sie do kupy, i kwiatki sie robiło i sie poprzypinały, i pajunki były. Były ze słumy, ładnie połowijane bibułą. Bo to późnij jeszcze te słome sie łowijało w bibułe i sie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= postrzępiło; uproszczenie grupy spółgłoskowej <em>strz</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">poszczępiło</a>, i każdy koszyczek tego pająka był łowininty, a późnij zrobiuny duży, duży, duży taki. To już była siostra od tego. To już, o Jezu, to jak przyszła, na Wielkanoc, to no nie mogła sie wyrobić</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>To na Wielkanoc robili?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Nie, w ogóle tu w Chojnym to były te pająki takie znane. W kościele przecież był pajunk taki ze słomy, długo był, długo był tyż, tak. To pamintum, siostra <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= zaniosła; brak przegłosu <em>e </em>> <em>o</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">zaniesła</a> na takim kiju.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>Miała pani w domu te pająki?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Tak, ale to, u nas to takie było powszechne (śmiech), a był, był.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>A jeszcze może pani powie, jakie zwyczaje na Boże Narodzenie były?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">No ale ło co chodzi, no. No na Boże Narodzynie no no normalnie, no przecież, no do kościoła czsza było iś i to</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>Na pasterkę?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">A na pasterke, tak i, u nas było ładnie, bo przecie, chór śpiywał, wszysko, mamy przecież dobrego księdza, późnij organiste.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>A na Boże Narodzenie coś?</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Na Boże Narodzynie, to tak nie, to już zanikło, tak, tak, tak. </div> <div style="margin-bottom: 0cm"><br /> </div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=742&Itemid=68">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=744&Itemid=68">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('choszczewo-tekst1', 'sieradzkie-gwara-regionu', 'Tekst gwarowy (Choszczewo)', NULL, '<div>\r\n<h1><br />\r\nChoszczewo – tekst gwarowy nr 1</h1>\r\n<div> </div>\r\n</div>\r\n<div>Alina Kępińska</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Nagranie, jego obróbka techniczna i podział, weryfikacja zapisu i opracowanie: Alina Kępińska, transkrypcja: Aleksy Beśka</div>\r\n<div> </div>\r\n<table class="galeryjka" width="288" align="left">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="p. Danuta Pietrzak" rel="lightbox" href="cmsimg/SierF037.jpg"><img border="1" alt="" width="288" src="cmsimg/SierF037.jpg" /></a><br />\r\n </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<p> </p>\r\n<div>Opowiada p. Danuta Pietrzak, urodzona 3 III 1931 r. w Porczynach, niedaleko Choszczewa. Od trzeciego roku życia zamieszkała w Choszczewie. Przed wojną skończyła tylko jedną klasę szkoły podstawowej, a wykształcenie podstawowe zdobyła na kursach eksternistycznych w latach pięćdziesiątych. Jej rodzice po wojnie pracowali na roli otrzymanej po parcelacji ziemi podworskiej, a przed wojną ojciec był włodarzem we dworze. Wyszła za mąż za chłopaka z Choszczewa. Wspólnie z mężem dorabiali się, pracując na roli, wyjeżdżając też do pracy w łódzkich fabrykach. Państwo Pietrzakowie mieli troje dzieci, jedna ich córka jest zakonnicą.</div>\r\n<div> </div>\r\n<h3><br />\r\n<br />\r\n<br />\r\n<br />\r\n<br />\r\n<br />\r\n<br />\r\n<br />\r\n<br />\r\nDawne życie</h3>\r\n<div> </div>\r\n<div>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> <object id="s1" width="288" height="20" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000">\r\n<param name="bgcolor" value="#818947" />\r\n<param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" />\r\n<param name="allowfullscreen" value="true" />\r\n<param name="allowscriptaccess" value="always" />\r\n<param name="flashvars" value="file=sounds/Choszczewo1.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" />\r\n<param name="wmode" value="transparent" /><embed name="player1" width="288" type="application/x-shockwave-flash" height="20" flashvars="file=sounds/Choszczewo1.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" wmode="transparent" allowscriptaccess="always" allowfullscreen="true" src="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" bgcolor="#818947" pluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer"></embed></object></div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= Pietrzak; uproszczenie grupy spółgł. <i>trz</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">Pieczak</a> Danuta</div>\r\n<div><i>Kiedy się Pani urodziła?</i></div>\r\n<div>Jedenastego marca\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= trzydziestego; uproszczenie grupy spółgł. <i>trz</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">czydziestego</a> pierszego roku. Miałam czszy lata jak\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= tutaj; przejście wygłosowego <i>–aj </i>w <i>-ej</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">tutej</a> przyszłam.</div>\r\n<div><i>A gdzie się Pani urodziła?</i></div>\r\n<div>W Porczynach. Miałam trzy lata jak tutej sie moi rodzice przyprowadzili z nami.</div>\r\n<div><i>A jakieś wykształcenie Pani ma?</i></div>\r\n<div>No co, siedem klas. Przed wojną to ja byłam, to miałam\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= pierw; tj. najpierw, zanik wygłosowej spółgłoski'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">pier<sup>w</sup></a> jedną klasę skończoną, do drugiej poszłam i sie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= zaczęła; denazalizacja samogłoski nosowej przed <i>ł</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">zaczeła</a> wojna.</div>\r\n<div><i>A potem?</i></div>\r\n<div>A potem skończyłam siedem klas, no pracowałam już\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= potem; zwężenie <i>e </i>przed spółgłoską nosową'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">potym</a> na roli. Moim rodzicom na przykład, a my po rodzicach\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= później; przejście wygłosowego <i>–aj </i>w <i>-ej</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">późnij</a> przejeliśmy. A najpierw to jak parcelowali, to rodzice dostali.</div>\r\n<div><i>Pani ojciec był włodarzem w tym dworze, no proszę opowiedzieć coś o tym dworze.</i></div>\r\n<div> Tak, mój tata. Mój tata był\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= włodarzem; zwężenie <i>e </i>przed spółgłoską nosową'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">włodarzym</a>, rozporządzoł ludźmi, no,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' pilnował; <i>o </i>w miejscu dawnego <i>a </i>długiego'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">pilnowoł</a>, gdzie tam,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= kto; rozpodobnienie w grupie <i>kt</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">chto</a> mo co robić, czy tam, do koni, czy do krów, czy tam na polu, przeważnie to był na polu, no bo, bo tam\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= wszystko; uproszczenie grupy spółgłoskowej'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">wszysko</a> szło ręczno, siekli\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= ręcznie; wąska i asynchroniczna wymowa <i>ę</i> oraz wyrównanie w zakończeniach przysłówków'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">rynczno</a>, kosili,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= podbierali; zwężenie <i>e </i>przed spółgłoską półotwartą <i>r</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">podbiyrali</a>, no to musioł pisać te dniówki, ile chto tam był dni, ile jak co, no tak, normalnie tak rozprowadzał to wszysko. No i tyle lat był w tym dworze dokąd nie, rozparcelowania.</div>\r\n<div><i>A dużo ludzi tutaj z miejscowości pracowało we dworze?</i></div>\r\n<div>No, sporo. Tam była jedna nawet stąd tu\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= Hermanowa; <i>o </i>w miejscu dawnego <i>a </i>długiego'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">Hermanowo</a>, pokojówko<sup>u</sup>m, potym chto tu jeszcze był. I jak była ta siostra właśnie, to ona trochę była, tak\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= pomieszane; <i>i </i>jako kontynuant dawnego <i>e </i>długiego'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">pomiszane</a> miała w głowie, więc tam jedna to była\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= opiekunką; asynchroniczna i zwężona wymowa <i>–ą </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">opiekunko<sup>u</sup>m</a> dla nij tylko. Taka była\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= Wikcia; zdrobnienie imienia Wiktoria'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">Wikcia</a> sie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= nazywała; tendencja do zaniku interwokalicznego <i>ł</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">nazywa<sup>ł</sup>a</a> ta siostra,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = tej; zwężenie wygłosowego <i>–aj </i>w <i>-ej</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">tyj</a> dziedziczki starej. A ta stara dziedziczka miała tego syna kawalera.\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= czekaj; zwężenie wygłosowego <i>–aj </i>w <i>-ej</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">Czekej</a>, tam mioł brata, najpiyrw tam był. No tam był właśnie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= ten; zwężenie <i>e </i>przed spółgłoską nosową'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">tyn</a>, tyn brat, z\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= początku; asynchroniczna i zwężona wymową <i>ą </i>przed <i>t</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">poczo<sup>u</sup>ntku</a>, a późnij, a potym\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= on; zwężenie <i>o </i>przed spółgłoską nosową'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">un</a> gdzieś znowu\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= sobie; częste uproszczenie w wyrazach o dużej frekwencji'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">se</a> dwór kupił,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= jakiś inny ‘ktoś inny’; fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">jaki<u>ź i</u>nny</a> kupił po nim tyn dwór. To to wszystko było\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= obszarnicy byli; forma niemęskoosobowa'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">obszarniki były</a> te\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= ziemię; zwężenie <i>e </i>przed spółgłoską nosową'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">ziymie</a> miały. Ja<u>g m</u>ój ojciec przejoł rolę, to jeszcze nie było konia, bo to to porozbiyrały krowy, wszysko, to my w krowy\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= robiliśmy; końcówka <i>–my </i>w 1 os. lm. cz. przeszł.'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">robilimy</a>, w krowy. Normalnie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = chomąta; zwężenie <i>o </i>przed spółgłoską <i>m</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">chumąta</a> miały krowy dojne i robiły w roli, orały, włóczyły, sialiśmy nimi wszystko. Była wydojona, no, napasiona, wydojona i na rano znowu szła sobie wydojona do, do pracy. I i dwoje ludzi z niom, no bo. I one sie nauczyły, tak chodziły jak konie. A potym kupiliźmy konia, no to już, a potym już był koń. No z konia to do końca mieliśmy, do końca, prawie swoich dni, dokąd my nie zdaliśmy, to robiliśmy wszystko\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= koniem; zwężenie <i>e </i>przed <i>m</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">koniym</a>.</div>\r\n<div><i>A maszyny jakieś państwo mieli? Jakie?</i></div>\r\n<div>No, kiera<u>d m</u>ielimy tylko do, do, tak do sieczki, do, do młocki. Maszyny\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= nie mieliśmy; zwężenie <i>e </i>przed <i>m</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">ni mieliśmy</a> nie, nie, nie, nie. A to braliśmy z kółka rolniczego maszyny wszystkie.</div>\r\n<div><i>A kółko kiedy tu powstało?</i></div>\r\n<div>O, kółko, kółko to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= zaraz; zanik wygłosowej spółgłoski'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">zara</a> jakoś powstało, jak, jak to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= rozparcelowali; forma niemęskoosobowa o urzędnikach'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">rozparcelowały</a>. Z początku to też takie kopaczki się pożyczało, konne. </div>\r\n<div>No bo ja<u>g m</u>ają gęsi. No to sie skubie gęsi, no i potym to pierze sie potym zdziera, i, o, na kołdry, na pierzyny, na wszysko. A późnij był pępek robiony.</div>\r\n<div><i>Co to znaczyło?</i></div>\r\n<div>No to był taki pępek, był koniec\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= pierzówki; zwężenie <i>e </i>w grupie <i>erz</i>; <i>pierzówka </i> ‘wspólne darcie pierza’, też: <i>pierzok</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">pirzówki</a>, to było ciasto, była kawa, była. Była wódka, no.</div>\r\n<div><i>To pierzówka się nazywało?</i></div>\r\n<div>To była, pierzówka sie nazywała, no, a pępek się\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= nazywał; <i>o </i>w miejscu długiego <i>a</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">nazywoł</a>.</div>\r\n<div><i>A czemu pępek?</i></div>\r\n<div>Ano bo to koniec.</div>\r\n<div><i>A czy podczas takiego pępka czy tej pierzówki, to śpiewali państwo coś?</i></div>\r\n<div>No pewno, i śpiewali i rozmawialiśmy różne rzeczy.</div>\r\n<div><i>A zna Pani jakieś ludowe piosenki?</i></div>\r\n<div>A już\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= teraz; zanik wygłosowej spółgłoski'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">tera</a> to iu<u>ż n</u>ie pamiętam.</div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('choszczewo-tekst2', 'sieradzkie-gwara-regionu', 'Tekst gwarowy (Choszczewo)', NULL, '<div><br />\r\n<h1>Choszczewo – tekst gwarowy nr 2</h1>\r\n<div>Alina Kępińska</div>\r\n</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Nagranie, jego obróbka techniczna i podział, weryfikacja zapisu i opracowanie: Alina Kępińska, transkrypcja: Aleksy Beśka</div>\r\n<div> </div>\r\n<table class="galeryjka" width="288" align="left">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="p. Stefan Pietrzak" rel="lightbox" href="cmsimg/SierF038.jpg"><img border="1" alt="" width="288" src="cmsimg/SierF038.jpg" /></a><br />\r\n </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<p> </p>\r\n<div>Opowiada p. Stefan Pietrzak, urodzony 18 VIII 1927 r. w Choszczewie. Przed wojną ukończył trzy klasy szkoły podstawowej, a wykształcenie podstawowe uzupełnił eksternistycznie już po wojnie. W czasie wojny przebywał na robotach w Niemczech w okolicach dzisiejszej Jeleniej Góry. Po wojnie ożenił się z dziewczyną z Choszczewa. Początkowo państwo Pietrzakowie nie mieli ziemi ani własnego domu, dorabiali więc w różny sposób. Oboje wynajmowali się do pracy na roli, kilka lat pracowali w fabryce w Łodzi, mąż – także jako robotnik na kolei w pobliżu miejsca zamieszkania. Państwo Pietrzakowie mieli troje dzieci, jedna ich córka jest zakonnicą. Pan Pietrzak mówi szybko i niewyraźnie, trochę sepleniąc.</div>\r\n<div> </div>\r\n<h3> </h3>\r\n<h3> </h3>\r\n<h3>Wojna i lata powojenne</h3>\r\n<div> <object id="s1" width="288" height="20" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000">\r\n<param name="bgcolor" value="#818947" />\r\n<param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" />\r\n<param name="allowfullscreen" value="true" />\r\n<param name="allowscriptaccess" value="always" />\r\n<param name="flashvars" value="file=sounds/Choszczewo2.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" />\r\n<param name="wmode" value="transparent" /><embed name="player1" width="288" type="application/x-shockwave-flash" height="20" flashvars="file=sounds/Choszczewo2.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" wmode="transparent" allowscriptaccess="always" allowfullscreen="true" src="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" bgcolor="#818947" pluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer"></embed></object></div>\r\n<div>Ja, Pietsak Stefan,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= osiemnasty; labializacja nagłosowego <i>o- </i>oraz zwężenie <i>e </i>przed <i>m</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#"><sup>ł</sup>osiymnasty</a> ósmy dwudziesty siódmy. No ja to tam, no przed, te, te trzy klasy,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= później; przejście wygłosowego <i>–ej </i>w <i>-ij</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">późnij</a> do, wojna, te dwa lata jak byłym tutej we\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= w wojnę; wstawne <i>e </i>w przyimku– typ <i>we wodzie</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">wojne</a> i późnij\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= nas; <i>o </i>w miejscu dawnego <i>a </i>długiego'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">nos</a> zabrali do\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= Niemiec; zwężenie <i>e </i>przed <i>m</i></font>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">Nimiec</a>. I z Nimiec\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= przyjechałem; <i>o </i>jako kontynuant dawnego <i>a </i>długiego; zwężenie <i>e </i>przed <i>m</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">przyjechołym</a>, to ju<u>ż m</u>iołem <sup>ł</sup>osiymnaście lat. No, za robote\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= trzeba; uproszczenie w wyrazie o dużej frekwencji'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">czsza</a> było sie brać. Ale skończyłem, ale\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= dopiero; zwężenie samogłoski w grupie <i>er</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">dopiyro</a> szkołe w\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= dziewięćdziesiątym; wąska i asynchroniczna wymowa obu samogłosek nosowych; uproszczenie grupy spółgł. <i>–ćdź-</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">dziewińdziesiuntym</a> siódmy klasy, no.</div>\r\n<div><i>Wyjechał pan w czasie wojny na roboty do Niemiec?</i></div>\r\n<div>Nie wyjechałem, tylko mie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= wywiozły; brak przegłosu <i>e </i>w <i>o</i>; forma niemęskoosobowa o Niemcach'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">wywiezły</a>, złapały jak, jak kota, jak psa i wywiezły w\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= w czarty; ekspresywne dopowiedzenie, jak <i>w diabły</i>, <i>do diabła</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">ciorty</a>, no. Tu\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= masa ludzi ‘dużo ludzi’'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">mase ludzi</a>. I tam trzy lata tam byłym, nie. To było tam,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= teraz, <i>o </i>w miejscu dawnego <i>a </i>długiego; zanik wygłosowej spółgłoski'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">tero</a> obecnie w Jelenij Górze, o. Nawe<u>d m</u>oże, z jedny\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' strony; zwężenie <i>o </i>przed <i>m</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">struny</a>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= lepiej; zwężenie <i>e </i>w wygłosowej grupie -<i>ej</i> i zanik spółgłoski'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">lepi</a>, że zabrał, bo tu mieli jeszcze ludzie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= gorzej; zwężenie <i>e </i>w wygłosowej grupie -<i>ej</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">gorzyj</a>,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''jasny gwint; ekspresywne dopowiedzenie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">jasny gwint</a>. Na\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= gospodarstwie, uproszczenie grupy spółgłoskowej'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">gospodars<sup>twi</sup>e</a> byłym, na gospodars<sup>t</sup>wie, o, pracowałym w tartaku,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= też; <i>y </i>w miejscu dawnego <i>e </i>długiego'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">tyż</a> pracowałym, w takim Peterzdorfie.</div>\r\n<div><i>A jak tu Pan wrócił, to Pan uprawiał rolę?</i></div>\r\n<div>Pracowałym tak, bo, do, do ludzi chodziłym, żeby zarobić. Ja<u>g mi</u>ałym <sup>ł</sup>osiymnaście lat, to co mogłym zrobić?\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= tutaj; zwężenie <i>a </i>w wygłosowej grupie <i>–aj </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">Tutej</a><a title="" href="#_ftn20" name="_ftnref20"></a> dostały te, z tyj komasacji po wojnie, jak to sie nazywało. W pierszygo czerwca czy którygoś, akurat nastało Boże, Boże Ciało, to, to już było rozparcelowane, cały dwór był. Ja nie, ja tych\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= bab; D. lm. r.ż. końcówka <i>–ów </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">babów</a> tych starych to tu nie znołym, to nie wim. To niby kółko\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= rolnicze; mazurzenie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">rolnice</a>, to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= rolnicy mieli; brak kategorii męskoosobowości'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">rolniki miały</a> to.</div>\r\n<div>Za Nimców, bo to Nimcy tu założyli, bo mie nie było tu, wiy pani, nie było. Ja w czterdziestym drugim, to ju<u>ż mi</u>e zabrali, to nie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= wiem; wąska wymowa <i>e</i>, zanik wygłosowej spółgłoski'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">wi<sup>m</sup></a>.</div>\r\n<div>Przed wojną nie było, ale to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= pamiętam; wąska i asynchroniczna wymowa <i>ę</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">pamintam</a> dobrze, ale jak już\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= przyjechałem; szybka wymowa powoduje zanik końcówki 1 os. lp. cz. przeszł.; <i>o </i>kontynuuje dawne <i>a </i>długie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">przyjechoł</a> z Nimiec, to ja sie zapisałem do straży zaraz, byłym w straży jakiś tam długi czas, ale straż już była prawdopodobnie za Nimców, już\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' Niemcy; M. lm. r.mos. z końcówką <i>-e</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">Nimce</a> stworzyli tu.</div>\r\n<div>Wóz\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''wóz balonowy ‘wóz konny z gumowymi oponami’'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">balonowy</a>, no, no to było coś, to był rarytas. W\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= sześćdziesiątych; uproszczenie grupy spółgł.; wąska i asynchroniczna wymowa <i>ą</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">szeździesiuntych</a> latach jak, jak ja kupowałym wóz, gumowy, to trzynaście tysińcy z przechodym dałym za tyn wóz, a <sup>ł</sup>ośimset pińdzisiunt złotych, <sup>ł</sup>osimset zarobków. Jakie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= mieliśmy; końcówka 1 os. lm. cz. przeszł. -<i>my</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">mielimy</a> zarobki, a wóz to wtedy, jak kupiłym, no, to rarytas.</div>\r\n<div>Tam człowiek\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= przeszedł; uproszczenie grupy spółgł. w wygłosie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">przeszed</a> bide, pani, tam katorge, ludzie te dawnij to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= żyli; forma niemęskoosobowa przy rzecz. r. mos.'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">żyły</a>, wiy pani co, no jeszcze gorzyj jak te dzikusy u nas tutej,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= bieda; <i>i </i>w miejscu dawnego <i>e </i>długiego'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">bida</a>. Ale tu przed\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= wojną; asynchroniczna i zwężona wymowa <i>–ą </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">wojnum</a>, pani, ja<u>g j</u>o pamintom, jeszcze i po wojnie długi czas sie ożynił, to ni<u>dz n</u>iy mieli. Niy mioł gdzie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= siedzieć; wyrównanie przyrostka bezokolicznika <i>–ić </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">siedzić</a>, dzieci mioł\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''galancie ‘dużo’'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">galanci</a>. Zarobioł te\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= nędzne; wąska i asynchroniczna wymowa <i>ę</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">nyndzne</a> grosze, pani. Dziad, ojciec mu nie chcioł nic dać, bo nawet\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= kawałeczek; mazurzenie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">kawałecek</a> mu nie chcioł dać placu na na, pod budowę. Ale jakoś tam ubłagoł tego ojca, budowoł sie, taką klitkę tam postawił\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= sześć; uproszczenie wygłosowej grupy spółgł.'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">sześ</a>, na na dziewińć czy na ileś. To ze trzy lato\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= stawiał, tj. budował; <i>o </i>w miejscu dawnego <i>a </i>długiego'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">stawioł</a>, pani, jak un sie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= namęczył; wąska wymowa <i>ę</i>; mazurzenie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">namyncył</a>, jak un sie narobił, a to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= dzisiaj; zwężenie samogł. w wygłosowej grupie <i>–aj </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">dzisiej</a> to je<u>z ni</u>e do\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= opowiedzenia; zwężenie <i>e </i>przed <i>m</i>; <i>o </i>w miejscu dawnego <i>a </i>długiego'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">opowiedzynio</a>, to jagby, my, nasze pokolenie to my tak\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= przeszliśmy; końcówka 1 os. lm. cz. przeszł. <i>–my'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">przeszlimy</a>,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= młodzi ‘o ludziach młodych’; forma niemęskoosobowa'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">młode</a> nawet\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= sobie; uproszczenie wyrazu o dużej frekwencji'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">se</a> nie wyobrażajum tego.</div>\r\n<div>Ni,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= aut; D. lm. końcówka <i>–ów </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">autów</a> ta<u>g ni</u>e było jak dzisiej, do Szadku na pieszo. Na zachó<u>d </u>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<u><a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= jeździłem; zwężenie <i>e </i>przed <i>m </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">j</a></u><a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= jeździłem; zwężenie <i>e </i>przed <i>m </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">eździłym</a> po cegłe, po\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= wszystko; uproszczenie grupy spółgł.'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">wszysko</a>, pani,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= ciężko; wąska i synchroniczna wymowa <i>ę</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">ci<sup>n</sup>żko</a> było. Ni<u>dz ni</u>e\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= mieliśmy; końcówka 1 os. lm. cz. przeszł. <i>–my</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">mielimy</a>, z poczuntku nie było roboty nigdzie. Tyj gospodyni było\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= żal; <i>o </i>w miejscu dawnego <i>a </i>długiego'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">żol</a>, powiado, żol było, to powiado, niech już pani nie kładzie, powiado. Na\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' garstki; uproszczenie grupy spółgł.; <i>o </i>w miejscu dawnego <i>a </i>długiego; <i>garstka </i>o wiązce koszonego zboża'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">gosztki</a>, to jo byde wiązała za panium. Ale zapłaciła\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= jej; zwężenie samogł. w wygłosowej grupie -<i>ej</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">jyj</a> normalnie, jakby wiązała. Tak, pani, a dzisiej to, jeszcze nie zajdzie w ciąże, to u doktora siedzi.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('choszczewo-tekst3', 'sieradzkie-gwara-regionu', 'Tekst gwarowy (Choszczewo)', NULL, '<div>\r\n<h1><br />\r\nChoszczewo – tekst gwarowy nr 3</h1>\r\n<div>Alina Kępińska</div>\r\n</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Nagranie, jego obróbka techniczna i podział, weryfikacja zapisu i opracowanie: Alina Kępińska, transkrypcja: Agata Wieteska</div>\r\n<div> </div>\r\n<table class="galeryjka" width="360" align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="p. Danuta i Stefan Pietrzakowie" rel="lightbox" href="cmsimg/SierF039.jpg"><img border="0" alt="" width="180" src="cmsimg/SierF039.jpg" /></a><br />\r\n </td>\r\n <td><a title="Dom państwa Pietrzaków" rel="lightbox" href="cmsimg/SierF040.jpg"><img border="0" alt="" width="180" src="cmsimg/SierF040.jpg" /></a><br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<p> </p>\r\n<div>Opowiada p. Danuta Pietrzak, urodzona 3 III 1931 r. w Porczynach, niedaleko Choszczewa. Od trzeciego roku życia zamieszkała w Choszczewie. Przed wojną skończyła tylko jedną klasę szkoły podstawowej, a wykształcenie podstawowe zdobyła na kursach eksternistycznych w latach pięćdziesiątych. Jej mąż pochodzi z Choszczewa. Państwo Pietrzakowie mieli troje dzieci, jedna ich córka jest zakonnicą, a pani Pietrzak tak ją przedstawia: „ona jest służebniczką, służebniczką jest, to jest Zakon Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej”.</div>\r\n<div>Do rozmowy włącza się p. Stefan Pietrzak, urodzony 18 VIII 1927 r. w Choszczewie. Przed wojną ukończył trzy klasy szkoły podstawowej, a wykształcenie podstawowe uzupełnił eksternistycznie już po wojnie. W czasie wojny przebywał na robotach w Niemczech w okolicach dzisiejszej Jeleniej Góry. Jego wypowiedzi są sygnowane inicjałami SP.<br />\r\n </div>\r\n<div> <object id="s1" width="288" height="20" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000">\r\n<param name="bgcolor" value="#818947" />\r\n<param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" />\r\n<param name="allowfullscreen" value="true" />\r\n<param name="allowscriptaccess" value="always" />\r\n<param name="flashvars" value="file=sounds/Choszczewo3.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" />\r\n<param name="wmode" value="transparent" /><embed name="player1" width="288" type="application/x-shockwave-flash" height="20" flashvars="file=sounds/Choszczewo3.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" wmode="transparent" allowscriptaccess="always" allowfullscreen="true" src="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" bgcolor="#818947" pluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer"></embed></object></div>\r\n<h3>Chleb, jedzenie, gwara i inne</h3>\r\n<div><i>Jak to się robiło chleb? </i></div>\r\n<div>A normalnie.\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= rozczyna, czyli rozczyn; upodobnienie w grupie spółgł.'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">Roszczyne</a> sie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= taką; asynchroniczna wymowa wygłosowego <i>–ą </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">takom</a>, to sie mówiło roszczynke, to się zarobiło z żytniej mąki, troszeczke drożdży. Barszczu się troche wlało\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= takiego, wspólna końcówka w odmianie zaimków i przymiotników,<i> i </i>w miejscu dawnego <i>e </i>długiego w odm. przymiotników'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">takigo</a> kiszonego i ona urosła. No z mąki żytniej, z żyta. No i to urosła ta\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Babka ‘zarobiony, wyrośnięty chleb’'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">babka</a>,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= potem; zwężenie <i>e </i>przed <i>m </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">potym</a> sie wsypało du, więcej mąki, potym to sie rozdrobniło te roszczynke na każdy bochenek. Bo przeważnie sie piekło więcej tych, chleba, bo nie jeden, bo to w piecu było.</div>\r\n<div><i>A ile? </i></div>\r\n<div>No cztery, duże, w koszyczku takim. Potem, każdy sie zarobiło sie to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= wszystko; uproszczenie grupy spółgłoskowej'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n</a><a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= wszystko; uproszczenie grupy spółgłoskowej'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">wszysko</a>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Naraz ‘razem’'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">naraz</a>, pierszy raz, a potym\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= jak już; fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">ja<u>g j</u>uż</a> sie to ciasto wyruszało, ja<u>g j</u>uż tyle co na chleby, to sie brało każdy na na, na ile tam tych chlebów, wyrobiło sie i w koszyczki i to sie, w koszyczkach jeszcze musiało poruszać to ciasto, żeby wypełniło sie i potym takie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= łopaty; hiperpoprawność w zakresie labializacji <i>o- </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">opaty</a> były, w piecu sie paliło i na te opate się wysypało z koszyczka i do\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= pieca; asynchroniczna wymowa głoski p’'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">pjeca</a>.</div>\r\n<div>Tam sie wygarneło wszysko z pieca, żeby było czyściutko, ten ogień i z tych koszyczków sie na te opate takom wyrzucało i tam sie wsuwało, bo tak to gorące</div>\r\n<div> SP: Cysto,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= czysto; mazurzenie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">cysto</a> było. I z tych koszyczków trza było wyrzucić, z tego, na opate. I\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Czyściutki ‘ekspresywnie o czystym’'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">czyściutki</a> wychodził</div>\r\n<div><i>W jakim naczyniu? </i></div>\r\n<div>A to to tak sie robiło na stolnicy, czy tam były takie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Kopanka ‘podłużne naczynie z wydrążonego pnia’'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">kopanki</a>.</div>\r\n<div><i>A kopanki to jakie były? </i></div>\r\n<div>No to to z drzewa takie było wyłupane, takie podłużne były, takie w środku wyłupane z drzewa ładnie tak o, zrobione, tak jak\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= teraz; zanik wygłosowej spółgłoski'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">tera</a> som stolnice tak samo to było, tylko, że to było głębokie i długie.</div>\r\n<div> SP:\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Wyciupany ‘wydrążony, wydłubany’'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">wyciupane</a> to wszysko, pani, tak o</div>\r\n<div><i>Aha i to się nazywało? </i></div>\r\n<div>To sie kopanka nazywało.</div>\r\n<div><i>Kopanka się nazywała, tak? I to była tylko do chleba? </i></div>\r\n<div>No to tylko do chleba. Przeważnie do chleba. A do klusek? No to kluski to już sie robiło tak na stolnicy.</div>\r\n<div>Chleb, chle<u>b j</u>ak by\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= upadł; uproszczenie wygłosowej grupy spółgłoskowej'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">upad</a> to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= trzeba; uproszczenie w wyrazie częstym'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">trzea</a> go było\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= podnieść; uproszczenie grupy spółgłoskowej w wygłosie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">podnieś</a>, pocałować, a nie tak, żeby tam chleb sie poniewierał.</div>\r\n<div>Chleb to była świętość.</div>\r\n<div><i>A wyrzucić?</i></div>\r\n<div> SP: Po co wyrzucać, jak tu miał kto\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= zjeść; uproszczenie w wygłosowej grupie spółgłoskowej'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">zjeś</a> go. I tak każdy\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= czekał; mazurzenie oraz <i>o </i>w miejscu dawnego <i>a </i>długiego'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">cekoł</a> na niego. A tu po wojnie, pani. Ja jak to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= pamiętam; wąska i asynchroniczna wymowa <i>ę</i>; zwężenie <i>a </i>przed <i>m</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">pamintom</a>, to po wojnie jak z Nimiec przyjechałem to, z\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= dziesięć; wąska wymowa <i>ę</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">dziesińć</a> lat to u\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= nas; <i>o </i>w miejscu dawnego <i>a </i>długiego; hiperpoprawność w zakresie mazurzenia'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">nosz</a> na wsi to ty<sup>l</sup>ko było ze\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= cztery; mazurzenie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">ctery</a>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= domy; zwężenie <i>o </i>przed <i>m</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">dumy</a>, co, co miały chleb,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= w ogóle; uproszczenie w wyrazie o dużej frekwencji'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">tak wogle</a>. Nie na\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= okrągło; wąska i asynchroniczna wymowa <i>ą </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">okrungło</a>, tylko tak\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= częściej; wąska, synchroniczna wymowa <i>ę</i>; zwężenie <i>e </i>w wygłosowej grupie <i>–ej </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">czy<sup>n</sup>ścij</a> troche. A tak to ludzie chleba nie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= mieli, o ludziach; forma niemęskoosobowa czasownika'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">miały</a>.</div>\r\n<div>DP: A tak to placki. Placki piekli.</div>\r\n<div><i>Jak to placki piekli? </i></div>\r\n<div>DP: A takie na kuchni. Były takie kuchnie takie, z, la, takie, lane, tak,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Suka ‘o niewielkim metalowym piecyku z metalową rurą podłączaną do przewodu kominowego’'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">suki</a> takie, no</div>\r\n<div> SP: Na takich sukach albo na tam nogach. Nie w tym lane były, obudowane były z cegły i blaty na tym, na tym piekły takie</div>\r\n<div>DP: No, obudowane, no. Z fajerkami o, na\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= wierzch; przejście wygłosowego -<i>ch </i>w <i>–k </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">wierz</a><u>g i</u> kładły sie te placki. Z tartych kartofli albo na przykład robili takie o sodce, takie różne\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Ciasta o sodce ‘ciasta z sodą spożywczą powodującą rośnięcie ciasta’'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">ciasta</a>.</div>\r\n<div><i>Jak Pan mówi? </i></div>\r\n<div> SP:\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Ruchaniec ‘o placku drożdżowym, pieczonym na patelni’'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">Ruchańce</a> takie.</div>\r\n<div><i>To znaczy jakie? </i></div>\r\n<div>DP: Ruchańce takie, to takie były znowu na, na roszczynie, takie jak na chleb. I to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= też; wąska wymowa dawnego <i>e </i>długiego'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">tyż</a> sie wyruszało i to na na, to ju<u>ż n</u>a patelce sie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= piekł; zanik wygłosowej spółgłoski w grupie spółgł.'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">piek</a>. Pokrywkom się przykryło i, troszke sie tam tłuszczu położyło. Słoninom, bo tam tłuszczu to nie było tak dużo jak\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= teraz; zanik wygłosowej spółgłoski'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">tera</a>. Słoninkom, troszke sie tam wody podlało, żeby on tak sobie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= rósł; zanik wygłosowej spółgłoski w grupie spółgł.'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">rós</a>.</div>\r\n<div><i>Ruchaniec się nazywał? </i></div>\r\n<div>DP: No, ruchaniec, no, drożdżowy taki, no. A to na sodce, a to taki jaki. Wtedy sie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= twaróg; przejście wygłosowego <i>–k </i>(<-<i>g</i>) w <i>–ch </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">twaróch</a> brało i, i taki placek i to były. Kawa do tego z\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' mlekiem; zwężenie <i>e </i>przed <i>m </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">mlekim</a> i to już było pycha. Nie tak jak tera sie tam na\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= tej; zwężenie <i>e </i>w wygłosowej grupie <i>–ej </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">tyj</a> kiełbasie jedzie. Ja cztery\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= bochenek; zwężenie <i>e </i>przed spółgłoską nosową'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">boche<sup>y</sup>nki</a> piekłam, jak, bo byliśmy my z dziećmi i moi rodzice, to ja cztery bochenki piekłam co tydzie<sup>i</sup>ń raz. Takie duże co tam mogło być, ze cztery kilo bochenek miał. I my mieliśmy cały\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= tydzień; zwężenie <i>e </i>przed spółgłoską nosową'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">tydzie<sup>i</sup>ń</a> i kiedy pani boche<sup>y</sup>nek rozpoczeła to był\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Świeżutki ‘ekspresywnie o świeżym’'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">świeżutki</a>.</div>\r\n<div> SP: i\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Dziadki ‘dziadkowie’; tak o rodzicach żony'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">dziadki</a> (mąż w międzyczasie o rodzicach żony – AK)</div>\r\n<div>Tutaj\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= nikt nie; uproszczenie w wygłosowej grupie spółgł.; fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">ni<u>g ni</u>e</a> chodził w wełniakach. Nik, nie. Jak od dziecka nie pamintom, to ni<u>g ni</u>e chodził.</div>\r\n<div> SP: Ja tyż nie pamintom. Babka moja to miała to,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= pamiętam; wąska wymowa <i>ę</i>; zwężenie <i>a </i>przed <i>m </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">pamintom</a>, że</div>\r\n<div>DP: Starsze, starsze, starsze panie miały to takie suknie tylko, ale suknie takie,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= opięte; wąska i asynchroniczna wymowa <i>ę </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">opinte</a> spódnice. Ale różnokolorowe i takie i w jednym kolorze. Ale normalne.</div>\r\n<div><i>A jak wyglądały te stare domy? </i></div>\r\n<div>DP: A kiedyś to były pod słome domy. Tam pokoje, jak kto<u>ź mi</u>ał dwa pokoje i kuchnia to było wszystko. No drewniane</div>\r\n<div> SP: Z bali\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= robione; zwężenie <i>o </i>przed <i>m</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">robiune</a> wszysko nisko</div>\r\n<div>DP: Dachy były albo, albo pod słome albo tam</div>\r\n<div> SP:\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= musiał; <i>o </i>w miejscu dawnego <i>a </i>długiego'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">Musioł</a> przychylać, niskie budy, takie psie budki były po prostu. A dzisiej to już każdy ma</div>\r\n<div>DP: Tera to każdy ma już pobudowane domy.</div>\r\n<div>Moi rodzice tak, no. Normalnie, nie, nie znam gwary.</div>\r\n<div> SP: A były takie, ja to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= słyszałem; <i>o </i>w miejscu dawnego <i>a </i>długiego; zwężenie <i>y </i>przed <i>m</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">słyszołym</a>, ale to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= już; mazurzenie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">juz</a> dawnij przed wojną. Starse\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= kobiety; <i>i </i>w miejscu dawnego <i>e </i>długiego'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">kobity</a> to przecież śpiewy różne tam, jak ja we wozach to śmich taki był, że. A\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= dzisiaj; przejście wygłosowego <i>–aj</i> w <i>–ej </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">dzisiej</a> nie usyszy sie tego, no. Je<u>z <sup>ł</sup>o</u>d dawin dawna nie. </div>\r\n<div>DP: Gwary to tu <u>nig ni</u>e zna. Tak to było. To kiedyś takie to życie było ciężkie, ciężkie. Dzieci od małości musiały krowy\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= paść; uproszczenie wygłosowej grupy spółgł.'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">paś</a> po granicach, wszędzie. A\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= teraz; zanik wygłosowej spółgłoski'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">tera</a> dzieci to co tam, idą do szkoły, nie mają żadnych obowiązków. A kiedyś</div>\r\n<div> SP: Ja sie dziwuje tym młodym ludzium.</div>\r\n<div>Kobita prawie wcale w gospodarce nie robi, prawie nic, w pole nie idzie, pani, tera to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' jest; uproszczenie grupy spółgłoskowej w wygłosie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">jez</a> życie, naprawde,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= teraz; zanik wygłosowej spółgłoski; <i>o </i>w miejscu dawnego <i>a </i>długiego'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">tero</a> to</div>\r\n<div>DP: Kombajny, maszyny, wszysko. A kiedyś to czeba było snopek związać, podebrać</div>\r\n<div> SP: Wymłócić,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= zwieźć; <i>y </i>w miejscu dawnego <i>e </i>długiego; uproszczenie wygłosowej grupy spółgł.'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">zwiyś</a>, w\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= sterty; zwężenie <i>e </i>przed <i>r </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">styrty</a> albo włożyć, albo do stodoły</div>\r\n<div>DP:\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= zwieźć; uproszczenie wygłosowej grupy spółgłoskowej'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">Zwieś</a>, ustawić w snopy.\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= wszystko; uproszczenie grupy spółgłoskowej'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">Wszysko</a>, do stodoły zwieś, młócić znowu, ile zboża przez ręce przeszło. A tera to co, kombajn wjedzie, wymłóci. </div>\r\n<div><span> </span></div>\r\n<div> </div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('cieszynski-stroj-kobiecy', 'stroj-cieszynski', 'Cieszyński strój kobiecy', 10000, '<h1>Cieszyński strój kobiecy</h1>\r\n<p class="autor">Elżbieta Krasnodębska</p>\r\n<p> </p>\r\n<div>\r\n\r\n\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/137sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/137sl.jpg" alt="" /> </a><div>Fot. 137.</div></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n </tr>\r\n \r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\nW XIX, a nawet jeszcze na początku XX wieku, kobiety na Śląsku południowym z dumą nosiły niezwykle strojny i wytworny strój zwany cieszyńskim. W jego skład wchodził <i>kabotek</i>, czyli krótka, sięgająca do pasa koszula, z krótkimi do łokcia bufiastymi rękawami ozdobiona przy oszewkach oraz z przodu i koło szyi bogatym haftem. Pod szyją <i>kabotek </i>zapinany był srebrną spinką zwaną <i>szpyndlikiem</i> (fot.137).</div>\r\n<div><span> </span>\r\n\r\n\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/138sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/138sl.jpg" alt="" /> </a> <div>Fot. 138.</div></td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/139sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/139sl.jpg" alt="" /> </a> <div>Fot. 139.</div></td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/140sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/140sl.jpg" alt="" /> </a> <div>Fot. 140.</div></td>\r\n <td></td>\r\n </tr>\r\n \r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n\r\nNa <i>kabotek</i> cieszynianka zakładała ozdobną suknię, składającą się z szerokiej spódnicy, sięgającej do połowy łydek i <i>żywotka </i>o charakterystycznym kroju (fot.138). Żywotek wykonywano z czarnego lub wiśniowego aksamitu. Z przodu miał on głęboko zachodzące prostokątne wycięcie, rozchylające się na boki, a w tyle <i>szczytek</i> (część <i>żywotka</i> w kształcie trójkąta) (fot.139). Najstarsze zachowane <i>żywotki</i> z pierwszej połowy XIX wieku mają bardzo niski przód i tył, obszyty na krawędziach szeroką złotą lub srebrną bortą, która tworzy odpowiednie pola zapełnione złotym lub srebrnym haftem o stosunkowo dużych motywach roślinnych (fot.140). W miarę upływu czasu szerokość <i>żywotka</i> rozbudowuje się, zwiększa się jego powierzchnia zdobnicza i zmieniają się motywy dekoracyjne. Współczesne <i>żywotki</i> haftowane są najczęściej w tzw. dwa kwiaty, w trzy bukiety lub w wianuszek, jedwabnymi, kolorowymi koralikami i cekinami.</div>\r\n<div>W pasie <i>żywotek </i>przyszyty był do gęsto marszczonej spódnicy, z grubej wełnianej tkaniny. Spódnicę od spodu podszywano szeroką taśmą, a wierzchem na dolnym brzegu naszywano niebieską wstążkę – <i>galonkę</i>, szeroką na około 10 cm.</div>\r\n<div>\r\n\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/141sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/141sl.jpg" alt="" /> </a><div>Fot. 141.</div></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n </tr>\r\n \r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n\r\nNa suknię zakładano jedwabny, adamaszkowy fartuch, górą zebrany w małe kontrafałdy podszyte taśmą przechodzącą w troki do wiązania (fot.141). Fartuch stanowiący obecnie komplet z nagłowną chustą, przysłonięty był filigranowym pasem lub przewiązany wzorzystą wstążką, czyli <i>przeposką</i>, związaną w kokardę, której długie szarfy zwisały z przodu niemal równo ze spódnicą.</div>\r\n<div>W skład kompletu kobiecego wchodził również <i>czółkowy czepiec</i> koronkowy, przykryty szatką, tj. nagłowną, czepinową chustką związaną umiejętnie w tyle głowy. Składał się z on siatkowej główki, wykonanej szydełkiem z białych albo kremowych nici oraz z prostokątnego <i>czółka</i>. <i>Czółko</i> to miało szczególnie dekoracyjny charakter i tak się wkładało na głowę, by ściśle przylegało do czoła niemal aż po łuki brwi. Przykrywało się go <i>czepinową</i> <i>chustką</i>. Do czasów pierwszej wojny światowej była to chustka płócienna z wyhaftowanym na narożnikach białymi nićmi ornamentem roślinnym. Współcześnie nosi się jedwabne, adamaszkowe chusty produkcji fabrycznej, o ornamencie kwiatów i liści. Mają one kolory stonowane: wiśniowo-złotawy, złotawo-brązowy, niebieskawo-popielaty lub niebieskawo-srebrzysty. </div>\r\n<div>Dziewczęta natomiast chodziły z gołą głową i włosami splecionymi w warkocz opadający na plecy.</div>\r\n<div>W chłodne dnie lub zimą wkładano wełniany, w ciemnym kolorze <i>spencer</i>, a na ramiona zarzucano <i>hackę</i>, tj. wełnianą chustę z czarnej wełny lub <i>sadełko</i> z białej wełny.</div>\r\n<div>Na nogach kobiety nosiły białe pończochy oraz czarne pantofle na słupkowym obcasie, zapinane na pasek (Bazielich 1988: 81-85).</div>', 1, 1, 0), ('cieszynski-stroj-meski', 'stroj-cieszynski', 'Cieszyński strój męski', 20000, '<h1>Cieszyński strój męski</h1>\r\n<p class="autor">Elżbieta Krasnodębska</p>\r\n<p> </p>\r\n<div><b> </b>Cieszyński strój męski już w drugiej połowie XIX wieku zaczął ulegać wyraźnym wpływom konwencjonalnej mody miejskiej, dlatego też nawet najstarsze formy odzieży, jakie przekazuje ikonografia, prawie niczym się nie różnią od rozpowszechnionych wówczas w całej niemal środkowej Europie. Do czasów drugiej wojny światowej mężczyźni na uroczystości takie, jak wesela czy święta kościelne, ubierali się w czarne mieszczańskie surduty z wykładanym kołnierzem, czarne sztuczkowe spodnie i białe koszule o sztywnym kołnierzu, mankietach i przodach. Przy kołnierzyku wiązali czarną lub białą muszkę.</div>\r\n<div> \r\n\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/142sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/142sl.jpg" alt="" /> </a><div>Fot. 142.</div></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n </tr>\r\n \r\n </tbody>\r\n</table>\r\n \r\n\r\nNatomiast około lat czterdziestych XIX wieku komplet stroju męskiego składał się z: długich prostych spodni i kamizelki z czarnego lub granatowego sukna. Pod kamizelką noszono białą koszulę o sztywnym kołnierzu, przewiązanym czerwoną chustą (fot.142). Na kamizelkę wkładano <i>kaftan</i> sięgający niewiele poza pas, z długimi rękawami i małym wykładanym kołnierzykiem, spięty srebrnym łańcuszkiem, a na ramiona zarzucano długą pelerynę podbitą podszewką w kolorową kratę. Na głowie noszono czarny kapelusz z niedużym rondem, o stożkowatej, wgniecionej do środka główce. Na nogi zakładano buty z cholewami. Tylko bogaci gospodarze sprawiali sobie solidne, wysokie skórzane „polskie buty”, czyli <i>poloki</i>. Ubożsi nie posiadając prawdziwych <i>poloków</i>, nakładali na swe niskie buty, skórzane cholewy (Bazielich 1997: 28).</div>', 1, 1, 0), ('cyprzanow-tekst1', 'slask-srodkowy', 'Tekst gwarowy (Cyprzanów)', 10000, '<h1>Cyprzanów - Tekst gwarowy<br />\r\n </h1>\r\n<div><b>Informator</b>: Teresa Kandys – urodziła się w 1951 roku w Cyprzanowie, wykształcenie techniczne (technik budowlany). Pracowała w przedszkolu jako intendentka, obecnie nie pracuje. Rodzice pani Teresy pochodzili z Cyprzanowa. Mąż – również technik budowlany – urodził się w pobliskich Pietrowicach.</div>\r\n<div><b>Nagranie</b>: Marta Dybiec, Anna Bajtler.</div>\r\n<div><b>Przepisanie i opracowanie</b>: Monika Kresa.</div>\r\n<p><object height="20" width="288" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000" id="s1">\r\n<param value="#818947" name="bgcolor" />\r\n<param value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" name="movie" />\r\n<param value="true" name="allowfullscreen" />\r\n<param value="always" name="allowscriptaccess" />\r\n<param value="file=sounds/cyprzanow1.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" name="flashvars" />\r\n<param value="transparent" name="wmode" /> <embed height="20" width="288" flashvars="file=sounds/cyprzanow1.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" wmode="transparent" allowscriptaccess="always" allowfullscreen="true" src="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" bgcolor="#818947" pluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" type="application/x-shockwave-flash" name="player1"></embed></object></p>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i>Żniwa</i></b></div>\r\n<div>To jo by\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= wam. Wtórna samogłoska nosowa na końcu wyrazu – zjawisko częste w gwarach śląskich.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">wo<sup>n</sup></a> opowiedziała, jak to było,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= jak ja. Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">ja<u>g j</u>a</a> była młodo, to jak wyglondały u nas żniwa.\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= najpierw. Podwyższenie artykulacyjne <i>e</i> do <i>y</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Najpiyrw</a> z\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= tatą. Asynchroniczna wymowa wygłosowej samogłoski nosowej <i>ą</i> jako <i>om</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">tato<sup>u</sup>m</a> my... Tato miał\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= kosę. Szeroka wymowa nosówki przedniej <i>ę</i> i jej denazalizacja w wygłosie.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">kosa</a>,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= trzeba. Uproszczenie grupy spółgłoskowej.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">czeba</a> było iść taki łan zboża obsiykać i to jo\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= wzięłam. Forma 1. os. lp. czau przeszłego z aorystycznym <i>-ch</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">wziełach</a>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= kosak. Sufiks -ak (‘mała kosa – sierp’).'');return false" onmouseout="hideToolTip()">kosok</a>, a tata kosa, a kosok to było siyrp. No\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= i. Prejotacja.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">ji</a> najpiyrw czszeba było zrobić\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= powrósło.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">prowizło</a>, potym ja tym kosokiem pozbiyrała te\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''obile ‘zboże’ (czechizm).'');return false" onmouseout="hideToolTip()">obiyle</a>, położyła na to prowizło i\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = związała. Asynchroniczna wymowa spółgłoski wargowej miękkiej <i>w’</i> z <i>j</i> jako elementem asynchronicznym. Asynchroniczna wymowa samogłoski <i>ą</i> jako <i>on</i> przed <i>z</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">zawiązała</a>, i\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">ja<u>g j</u>uż</a> było to obsiyczone, że mogła tam jechać maszyna tako wtedy jeszcze była\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= zaprzężona. Asynchroniczna wymowa samogłoski <i>ę</i> jako <i>en</i>. Dawne ścieśnione <i>a</i> wymawiane jako o.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">zaprzężono</a> w konia, to była, tata mój siedział na tej maszynie, kosiarce i zrzucoł zboże siekło i zrzucoł to, to na bok i to też czeba było to prowizło zrobić i zawiązać. Ja<u>g j</u>uż to było całe zasieczo<sup>u</sup>ne, to se nie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= żęło.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">siykło</a> na przykład cały hektar zboża jak teraz se siecze, ale siykło se na przykład takie małe, po takich małych kawałeczkach, i potym te, to był taki snopki i te snopki czszeba było ułożyć w\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''lalki ‘kopki’.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">lalki</a> i to se układało każde zboże\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= inaczej. Podwyższenie artykulacyjne <i>e</i> do <i>y</i>.'');return false" class="tt" href="#">inaczyj</a>, bo na przykład: u nas żyto to była\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''reż ‘żyto’ – archaizm słownikowy zachowany w niektórych gwarach (por. rżysko).'');return false" class="tt" href="#">reż</a>, wiync to sie układało w takie sno..., w takie lalki, z siedmiu snopków i na góra czeba było, bo to że reż była wysoko, to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= trzeba. Uproszczenie grupy spółgłoskowej.'');return false" class="tt" href="#">czeba</a> było zwiu<sup>n</sup>zać to takim też prowizłem, żeby to se nie przewróciło, a pszynica na przykład. My na pszenica z kolei\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= gadaliśmy.Pochylone <i>a </i>wymawiane jako <i>o</i>.'');return false" class="tt" href="#">godali</a> żyto, znaczy sie w naszym regionie i to sie układało za<u>ź i</u>naczej: czszy, dwa, jedyn, w drugo strone to samo, no ji potym ja<u>g j</u>uż to wyschło za tydzień (czasami jak było deszczowe lato, to, to dłużej to sie suszyło, a jak tak to za tydziyń to można było zbiyrać, wtedy przyjechało se z kóniem, z wóze<sup>y</sup>m i młoczsze dzieci na przykład w gospodarstwie siedziały na wozie tam pogoniały tego ko<sup>u</sup>nia i zwoziło se to do\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= domu. Dawne ścieśnione <i>o</i> wymawiane jak <i>u</i>.'');return false" class="tt" href="#">dómu</a>, a w doma to już była mło<sup>u</sup>carnia\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= taka. Dawne ścieśnione <i>a</i> wymawiane jako <i>o</i>.'');return false" class="tt" href="#">tako</a>. Stoł, czyns młóciło se, a czyns se skłodało do stodoły i w stodole na przykład w gumnie był jedyn, to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= ‘rzucał’.'');return false" class="tt" href="#">ciepoł</a> na bok te, te snopki, a ktoś tam w tym gumnie układoł to i dopiyro se młóciło potym przeź zima, a czynść młóciło se od razu i to był, z tego woza se to ciepało na\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= młócarnię. Szeroka wymowa nosówki przedniej <i>ę</i> i jej denazalizacja w wygłosie.'');return false" class="tt" href="#">młócarnia</a>, i potym bardzo to było, do... jako do dzieci to było też bardzo ciekawo rzecz, bo wtedy koś tam odbiyroł takie słóma. Z tej słómy układało se takie duże, no to nie były może brogi jak teraz, ale takie kupy, że aż pod dach, a dzieci potym robiły takie dziury w tym i my\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,'' = mogliśmy. Czas przeszły analityczny z zaimkiem <i>my </i>w roli wykładnika osoby.'');return false" class="tt" href="#">mogli</a> na przykład\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= zjeżdżać. Podwyższenie artykulacyjne <i>e</i> do <i>y</i>.'');return false" class="tt" href="#">zjyżdżać</a> i to było na przykład bardzo ciekawe.</div>\r\n<div>A potym jeście z tym zwoże<sup>y</sup>niem to też było jeszcze coś takiego, że na przykład sami my piykli\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= hleb. Pochylone <i>e</i> wymawiane jako y (podwyższone).'');return false" class="tt" href="#">chlyb</a> i do piekarni na przykład roz w tygodniu mama zarobiała to ciasto no i zrobiła ten chlyb, a potym było upieczono, ale to już w piekarni se piekło i na przykład tako wielko\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= ‘pajda, kromka’.'');return false" class="tt" href="#">krajc</a> chleba smarowała se takim masłem\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= świeżo. Podwyższenie artykulacyjne <i>e</i> do <i>y</i>.'');return false" class="tt" href="#">świyżo</a>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= ubitym. <i>Stłuc masło </i>‘ubić masło’.'');return false" class="tt" href="#">stłuczonym</a> i na przykład kiszóne ogórki były w takich dużych, wielkich beczkach, no i potym to był taki\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= drabiniak ‘wóz drabiniasty’. Wymowa <i>a</i> pochylonego jak <i>o</i> w przyrostku <i>-ak</i>.'');return false" class="tt" href="#">drabiniok</a>, na tyn drabiniok se siadało, no jechało se, to już nie było czasu nawet żeby siąść, zjeść te tam, obiad czy coś i z tym tak to sie jechało właśnie na pole i zwoziło se te zboże.</div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('definicja-dialektologii', 'podstawy-dialektologii', 'Definicja dialektologii, jej przedmiot, zadania i podstawowe terminy ', 11000, '<h1>1.1. Definicja dialektologii, jej przedmiot, zadania i podstawowe terminy </h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify"><strong>Dialektologia</strong> (grec. <em>diálektos</em> ‘sposób mówienia’ + grec. <em>logos</em> ‘słowo, nauka’) to – jak sama nazwa wskazuje – nauka o dialektach, ale w zależności od rozumienia tego podstawowego terminu definiuje się ją nieco inaczej. Na sposób jej widzenia wpływają też współczesne zmiany społeczno-ekonomiczne i kulturowe, które sprawiają, że zmienia się zarówno przedmiot badań dialektologii, jak i jej cele oraz metody badań i opisu. </p><p align="justify">Tradycje dialektologii polskiej sięgają połowy XIX w., a jej powstanie i rozwój wiązały się z zainteresowaniami ludowością w okresie romantyzmu, z polityczno-społecznymi programami „pracy u podstaw” w okresie pozytywizmu czy też z młodopolską ludomanią. W tym czasie dialektologia rozwijała się w ścisłym związku z badaniami etnograficznymi (kultury ludowej) i folklorystycznymi. </p><p align="justify">Klasyczna definicja dialektologii sformułowana przez Kazimierza Nitscha – twórcę polskiej dialektologii: „dialektologia (...) zajmuje się przeważnie tylko dzisiejszą geografią języka”; podkreślała przede wszystkim aspekt geograficzny (terytorialny) badań. Podobne ujęcia dominowały w pracach z II połowy XX wieku, np. w <em>Encyklopedii języka polskiego </em>zamieszczono lakoniczne określenie: „Dialektologia zajmuje się geograficznym zróżnicowaniem języka, a więc badaniem i naukowym opisem dialektów i gwar, tj. mowy ludności wiejskiej” [EJP 1991, 65]. </p><p align="justify">Widać wyraźnie, że z tym ujęciem dialektologii wiąże się rozumienie dialekt i gwary jako mowy ludności wiejskiej, chłopskiej. W <em>Encyklopedii języka polskiego </em>– kompendium wiedzy polonistycznej – czytamy: „<strong>dialekt</strong><strong> </strong>to mowa ludności wiejskiej pewnej dzielnicy kraju różniąca się od języka ogólnonarodowego i innych dialektów swoistymi cechami, głównie fonetycznymi i leksykalnymi, mającymi zwykle genezę w odległej przeszłości, sięgającej nawet okresu plemiennego” [EJP, 1991].</p><p align="justify">Podobnie definiowano gwarę, zaznaczając tylko różnice jej zasięgu wobec dialektu: „<strong>Gwara</strong> - mowa ludności wiejskiej z niewielkiego terytorium, przeważnie z kilku lub kilkunastu wsi, różniąca się od języka ogólnego i mowy sąsiednich okolic pewnymi cechami, głównie fonetycznymi i leksykalnymi, podrzędna w stosunku do dialektu” (EJP 105) Gwara jest terminem podrzędnym w stosunku do dialektu, niemniej jednak potocznie w ogólniejszym znaczeniu to w ogóle mowa wiejska. W wielu pracach dialektologicznych terminów <em>dialekt – gwara </em>używa się wymiennie (por. np. dialekt podhalański – gwara podhalańska). </p><p align="justify">W tradycji polskiej dialektologii zaznaczyły się dwa główne nurty badań, z odmiennie widzianymi zadaniami. Celem badań Kazimierza Nitscha i jego kontynuatorów było zarejestrowanie możliwie najstarszego stanu dialektów ludowych, dotarcie do gwary czystej, pozbawionej wpływów języka ogólnego. Z kolei w nurcie badań statystyczno-socjologicznych wprowadzonych przez Witolda Doroszewskiego celem było uzyskanie na podstawie danych ilościowych dotyczących wymowy aktualnego stanu badanej gwary, a następnie przedstawienie kierunków i tendencji rozwojowych (zob. Szkoły dialektologiczne). </p><p align="justify">Szersze ujęcia dialektologii, dialektu i gwary pojawiały się stopniowo wraz z poszerzaniem zakresu badań o nowe dialekty mieszane i zagadnienia integracji językowej na ziemiach zachodnich i północnych Polski, polszczyznę kresową oraz gwary miejskie i środowiskowo-zawodowe. W związku z tym pojawiły się terminy złożone, w których przymiotnik uściślał zakres dialektu, np. dialekt ludowy, miejski, kresowy itp. Wyróżniano zatem: dialektologię ludową, zajmującą się opisem dialektów ludowych, dialektologię miejską, której przedmiotem są dialekty (gwary) miejskie, oraz dialektologię społeczną, badającą gwary środowiskowe, zawodowe itp. Tak szerokie ujęcie dialektologii nie przyjęło się jednak na gruncie polskim, a za dyscyplinę naukową, której przedmiotem opisu są odmiany środowiskowo-zawodowe, uważa się socjolingwistykę. </p><p align="justify">Szybkie przeobrażenia, które dokonują się współcześnie na wsi, pociągają za sobą również zmiany w zakresie języka. Przemiany struktury wykształcenia i zatrudnienia mieszkańców wsi, związany z tym zanik stosunkowo jednolitej kiedyś warstwy chłopskiej, wpływ mediów, zmiany standardu życia na wsi, łatwiejszy dostęp do oświaty i kultury – wszystkie te czynniki spowodowały, że dziś nie można już mówić o gwarze jako jedynym sposobie porozumiewania się ludności wiejskiej. </p><p align="justify">Wielu dialektologów mówi więc o języku mieszkańców wsi, którzy często posługują się wymiennie polszczyzną ogólną i gwarą w zależności od sytuacji (zob. więcej w części zatytułowanej: Jaki jest dziś język wsi?). Zmiany te sprawiają, że współcześnie nie można już gwary definiować tak samo, jak jeszcze niedawno to czyniono. Jest to jedna z odmian języka, a nie jedyna odmiana, używana przez mieszkańców wsi, ukształtowana kiedyś w obrębie warstwy chłopskiej, ale dziś stosowana także przez wiele osób z wyższym czy średnim wykształceniem, które świadomie pielęgnują gwarę jako język swojego regionu – „małej ojczyzny”, widząc w gwarze jeden z podstawowych elementów tożsamości regionalnej.</p><p align="justify">Przedmiotem badań dialektologii staje się więc już nie tylko gwara, lecz także ogólnie język mieszkańców wsi i współczesna sytuacja językowa wsi, w tym również zachodzące zmiany językowe, wpływ języka ogólnego, świadomość językowa, wartościowanie gwary itp. </p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td align="left" colspan="2">\r\n <a href="?l1=podstawy-dialektologii&l2=definicja-dialektologii-mwr" class="readon">\r\n Powrót</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n </th>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('definicja-dialektologii-mwr', 'podstawy-dialektologii', 'Definicja dialektologii, jej przedmiot, zadania i podstawowe terminy', 10000, '<h1>1.1. Definicja dialektologii, jej przedmiot, zadania i podstawowe terminy </h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify"><u><strong>Dialektologia</strong></u> (grec. <em>diálektos</em> ‘sposób mówienia’ + grec. <em>logos</em> ‘słowo, nauka’) to klasyczna autonomiczna dziedzina językoznawstwa mająca swoisty przedmiot badań, własną metodologię, bogatą tradycję i znaczący dorobek [por. Kowalikowa 2002, 243]. Mimo tego nie ma pełnej zgodności co do jej przedmiotu badań ani terminologii, co może się wiązać z jej rozległymi merytorycznymi i metodologicznymi powinowactwami, m.in. z historią i kulturą języka, pragma- i socjolingwistyką [por. Walczak 2001, 23]. Dialektologia to – jak sama nazwa wskazuje – nauka o dialektach, ale w zależności od rozumienia tego podstawowego terminu definiuje się ją nieco inaczej [por. Dunaj 1996, Okoniowa 2002]. Na sposób jej widzenia wpływają też współczesne dynamiczne zmiany społeczno-ekonomiczne i kulturowe, które sprawiają, że modyfikacji podlega zarówno przedmiot badań dialektologii, jak i jej cele oraz metody badań i opisu. Dialektologia – jak to podkreśla Kwiryna Handke – ma specjalny charakter i szczególne miejsce w językoznawstwie, nie jest tylko jego działem, ale winna być rozumiana szerzej, jako część językoznawstwa, mająca dużą samodzielność, „opartą na specyfice przedmiotu i metod oraz na rozległości zakresu badań, a także na rozbudowanych, sobie tylko właściwych stosunkach z innymi naukami” [1986, 45]. Dialektologia musi bowiem w dużym stopniu uwzględniać – oprócz czynników wewnętrznojęzykowych – także zewnętrznojęzykowe oraz pozajęzykowe. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Tradycje dialektologii polskiej sięgają połowy XIX w., kiedy to jej powstanie i rozwój wiązały się z zainteresowaniami ludowością w okresie romantyzmu, z polityczno-społecznymi programami „pracy u podstaw” w okresie pozytywizmu, czy też z młodopolską ludomanią. W tym czasie dialektologia rozwijała się w ścisłym związku z badaniami etnograficznymi (kultury ludowej) i folklorystycznymi. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Klasyczna definicja dialektologii sformułowana przez Kazimierza Nitscha [Nitsch 1957, 7] – twórcę polskiej dialektologii: „dialektologia (...) zajmuje się przeważnie tylko dzisiejszą geografią języka”; podkreślała przede wszystkim aspekt geograficzny (terytorialny) badań. Podobne ujęcia dominowały w pracach z II połowy XX wieku, np. w <em>Encyklopedii języka polskiego </em>zamieszczono lakoniczne określenie: „Dialektologia zajmuje się geograficznym zróżnicowaniem języka, a więc badaniem i naukowym opisem dialektów i gwar, tj. mowy ludności wiejskiej” [EJP 1991, 65]. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Z tym ujęciem dialektologii wiąże się rozumienie dialektu i gwary jako mowy ludności wiejskiej, chłopskiej. O różnicach w ich rozumieniu przekonują przytoczone niżej określenia dialektu, które są sobie bliskie, ale nacisk położono na nieco inne elementy definicyjne. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">W <em>Encyklopedii języka polskiego </em>– kompendium wiedzy polonistycznej – czytamy: „<strong>dialekt</strong><strong> </strong>to mowa ludności wiejskiej pewnej dzielnicy kraju różniąca się od języka ogólnonarodowego i innych dialektów swoistymi cechami, głównie fonetycznymi i leksykalnymi, mającymi zwykle genezę w odległej przeszłości, sięgającej nawet okresu plemiennego” [EJP, 1991].</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Podobna definicja znajduje się w <em>Słowniku terminologii językoznawczej</em>: „<strong>dialekt</strong> to „odmiana języka ogólnonarodowego wyróżniająca się pewnymi cechami fonetycznymi lub fonologicznymi i leksykalnymi, rzadziej morfologicznymi i składniowymi, używana na określonym terytorium i przez określoną warstwę społeczną (np. chłopską)” [Gołąb, Heinz, Polański 1968]. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Podobnie definiowano gwarę, zaznaczając tylko różnice jej zasięgu wobec dialektu: „<strong>Gwara</strong> – mowa ludności wiejskiej z niewielkiego terytorium, przeważnie z kilku lub kilkunastu wsi, różniąca się od języka ogólnego i mowy sąsiednich okolic pewnymi cechami, głównie fonetycznymi i leksykalnymi, podrzędna w stosunku do dialektu” [EJP 105] czy wcześniejsze określenie Karola Dejny: „<strong>Gwara</strong> – mowa chłopów danej okolicy kraju, różniąca się od innych gwar szeregiem cech gwarowych” (Dejna 1993, 12). W definicjach tych akcentowany jest czynnik socjologiczny („mowa chłopów”, „mowa ludności wiejskiej”) oraz geograficzny (ograniczenie do niewielkiego obszaru), a także podrzędność gwary w stosunku do dialektu. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Gwara jest terminem podrzędnym w stosunku do dialektu, niemniej jednak potocznie w ogólniejszym znaczeniu to w ogóle mowa wiejska. Należy o tym pamiętać, gdyż w wielu pracach dialektologicznych, podobnie jak i w pracach twórcy dialektologii polskiej, terminów dialekt – gwara używa się wymiennie (por. np. dialekt podhalański – gwara podhalańska), mimo podejmowanych prób ścisłego ich rozgraniczenia [por. np. Dejna 1998]. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Historyczno-socjologiczne ujmowanie dialektu i przedmiotu badań dialektologii znajduje się w pracach Witolda Doroszewskiego, według którego: „Dialekt jest to mowa miejscowości niezajmującej na obszarze pewnego państwa lub narodu stanowiska dominującego pod względem kulturalno-politycznym” [Doroszewski 1953]. Badacz stwierdza, że różnice między pojęciem nadrzędnym, jakim jest język, a podrzędnym, jakim jest dialekt sprowadzają się do faktów natury historyczno-społecznej. Jego zdaniem: „Problematyka dialektologii jest (...) na wskroś socjologiczna – zarówno w zakresie podstawowych pojęć, jak w każdym szczegółowym fakcie, z którym ma do czynienia dialektolog” [Doroszewski 1953 I, 2]. W konkluzji stwierdza: „Przedmiotem dialektologii jest badanie dialektów i procesów ich historycznej integracji z językami narodowymi” [Doroszewski 1953 IV, s. 6]. Podkreśla również, iż centralny punkt problematyki dialektologicznej stanowi zagadnienie stosunku mowy jednostkowej do mowy środowiska. Na traktowaniu tego punktu jako centralnego oparta jest metoda ilościowa. W innej pracy wyraźnie mówi: „Dialektologia jest badaniem mowy jednostek: w każdej mowie jednostkowej stwierdzamy współistnienie elementów różnorodnych i chwiejność w ich zakresie. Poprzez chwiejność fonemów (dźwięków mowy) dają się dostrzec tendencje artykulacyjne – dziedzictwo dawnych wspólnot językowych. Stopień natężenia tych tendencji i ich względną wagę historyczną można mierzyć za pomocą metody, której przedstawieniu poświęcony jest niniejszy artykuł” [Doroszewski 1962 (1935), 380]. Tę definicję dialektologii rozwija, uzupełniając ją o aspekt geograficzny i statystyczny, w kolejnym artykule, gdzie stwierdza: „Dialektologię można określić jako badanie mowy jednostek dokonywane w skali masowej i z uwzględnieniem momentów geograficznych” [Doroszewski 1962 (1957), 451]. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Inną definicję dialektu o charakterze genetyczno-systemowym i w związku z tym dialektologii proponuje Karol Dejna, według którego: „<strong>dialekt</strong> to odmiana języka etnicznego, odznaczającego się zespołem cech dialektalnych, czyli innowacji w rozwoju tego języka, wytworzonych i upowszechnionych w obrębie chłopskiej zbiorowości zamieszkującej ograniczoną część terytorium etnicznego.” [Dejna 1984, 55] czy w innym miejscu: „dialekt, który pojmujemy jako typ języka odznaczający się zespołem cech dialektalnych, jakie koncentrują się na pewnej części terytorium językowego oraz współdecydują o wyodrębnieniu się etniczne grupy ludnościowej od jej pobratymców. Dialekt przeto jest zmienioną w zakresie danego zespołu cech dialektalnych częścią języka etnicznego” [Dejna 1993, 14]. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Najnowsze określenie gwary autorstwa Karola Dejny brzmi następująco: „Gwara to odmiana języka ogólnonarodowego (etnicznego), pojmowanego w duchu strukturalistycznego pojęcia „langue”, które rozumiemy jako społecznie wytworzony i uznany, wspólny wszystkim członkom, warstwom i grupom danej społeczności językowej, przekazywany z pokolenia na pokolenie, abstrakcyjny system fonologiczno-gramatyczny, a zatem zespół norm, będących dyrektywami stosowania tego systemu przy tworzeniu komunikatów językowych (tekstów) w toku porozumiewania się za pomocą znaków językowych (wyrazów)” [Dejna 1998, 14].</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Dialekt natomiast – według Karola Dejny – „nie jest odrębnym od gwary tworem językowym, lecz umownym określeniem ugrupowania sąsiadujących ze sobą gwar o określonym zespole jednorodnych, zazwyczaj nie występujących na terytorium przyległego dialektu cech gwarotwórczych” [1998, 17]. Te cechy gwarotwórcze badacz nazywa innowacjami dialektalnymi. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">W tym strukturalistycznym ujęciu gwary nie podkreśla się już tak aspektu socjologicznego jak poprzednio („mowa chłopów danej okolicy kraju, różniąca się od innych gwar szeregiem cech gwarowych” [Dejna 1978, 1; 1993, 12]), choć czynnik społeczny zostaje uwzględniony. Nacisk jednak kładzie na systemowość gwary („system fonologiczno-gramatyczny”), co również przejawia się w jego pracach, w których badacz koncentruje się na analizie zjawisk najbardziej systemowych – fonetycznych i gramatycznych [Dejna 1993, Dejna 1998]. Dialektologia – w jego ujęciu – to zatem dziedzina, dział językoznawstwa, który bada, opisuje gwary i ich zespoły zwane dialektami [Dejna 1998, 14]. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Dla wyżej cytowanych definicji dialektu i gwary istotne są pojęcia: cecha dialektalna i cecha gwarowa, które się pojawiają jako ważne ich składniki. </p><p style="line-height: 150%" align="justify"><u><strong>Cecha dialektalna</strong></u> to właściwość mowy użytkowników danego dialektu, różnicująca go w porównaniu z językiem ogólnym lub innymi dialektami. Podstawą uznania faktu językowego za cechę dialektalną jest powszechność jego występowania w idiolektach reprezentujących ten dialekt. Cechy dialektalne składają się na system językowy dialektu i decydują o jego odrębności bądź podobieństwie do systemów innych dialektów. Wyróżniamy je, stosując metody badań statystycznych. Cechy dialektalne występują we wszystkich warstwach strukturalnych systemu językowego (fonetyka, fleksja, składnia, słowotwórstwo, leksykologia, frazeologia). Ponieważ dialekty są odmianami języka ograniczonymi terytorialnie, więc i cechy dialektalne mają ograniczony zasięg. Przedstawianiem graficznym ich zasięgów w postaci wykresów na mapach zajmuje się dialektografia, geografia lingwistyczna. Tradycyjnie wykresy cech dialektalnych dzielimy na trzy podstawowe typy: izofony (fonetyka i fonologia), izomorfy (morfologia), izoleksy (słownictwo).</p><p style="line-height: 150%" align="justify">W odniesieniu do polskich dialektów ludowych cechy dialektalne układają się w trzy grupy [por. DiGP 1995, 23]: </p><p style="line-height: 150%" align="justify">I. Cechy ogólnodialektalne charakteryzujące większość dialektów ludowych, np. samogłoski ścieśnione, spółgłoski protetyczne, skrócone formy wyrazowe – <em>trza</em>, <em>se</em> = trzeba, sobie, alternacje w tematach słowotwórczych, sufiks <em>k</em> w zaimkach nieokreślonych (<em>jakisik</em>), przymiotniki dzierżawcze, zróżnicowanie słowotwórcze nazwisk (nazw) żon i dzieci, wyrównania analogiczne w koniugacji czasowników zakończonych na <em>eć</em>, <em>yć</em>, formy – pluralis maiestaticus i indykatywne grzecznościowe formy w lmn., końcówka -<em>ów</em> w D. lmn. rzeczowników, nadmiar zaimków anaforyczno-wskazujących, partykuła <em>ano</em> na początku wypowiedzeń). </p><p style="line-height: 150%" align="justify">II. Cechy dzielące dialekty ludowe na dwa kompleksy terytorialno-językowe lub kilka zespołów (np. mazurzenie, fonetyka międzywyrazowa, uproszczenie grupy <em>stř</em>, wymowa grupy <em>śr</em>, <em>źr</em>, zanik <em>r</em> w prefiksie <em>roz</em> , iteratywny formant czasowników -<em>ować</em>, sufiks rzeczownikowy -<em>ak</em> w funkcji tworzenia nazw istot młodych, końcówka <em>ma</em> w 1. os. lmn. czasu przeszłego, imiesłowy przysłówkowe w funkcji form. czasu przeszłego, pełne formy przyimków <em>we</em>, <em>ze</em>). </p><p style="line-height: 150%" align="justify">III. Cechy charakteryzujące poszczególne dialekty i gwary ludowe (np. zmieszanie wymowy <em>i</em> oraz <em>y</em>, zmiana <em>ił</em> → <em>ył</em>, podwajanie <em>s</em>, <em>ś</em> i dysymilacja tych grup spółgłoskowych, depalatalizacja spółgłosek <em>k’</em>, <em>g’</em>, końcówka <em>i</em> w 2. os. lp. trybu rozkazującego, końcówka <em>ėge</em> → <em>yge</em> w D. lp. przymiotników). </p><p style="line-height: 150%" align="justify"><u><strong>Cecha gwarowa</strong></u>. Jeśli <em>gwara</em> traktowana jest jako wyodrębniająca się terytorialnie i językowo część dialektu, to wtedy przez cechę gwarową należy rozumieć właściwość mowy użytkowników danej gwary, różnicującą tę gwarę w porównaniu z językiem ogólnym lub innymi gwarami i dialektami, np. gwarowe spiskie <em>byf</em> (← <em>bych</em>) w porównaniu z małopolskim dialektalnym południowo-zachodnim <em>byk</em> (← <em>bych</em>) i dialektalnym śląskim <em>bych</em> (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=520"><u>Aoryst</u></a>). Jeśli natomiast terminy <em>gwara</em> i <em>dialekt</em> traktowane są jako synonimy (por. <a href="?l1=leksykon&lid=548"><u>Dialekt</u></a>), to również pojęcie cechy gwarowej jest tożsame z pojęciem cechy dialektalnej.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Omawiając przedmiot badań dialektologii, Karol Dejna stwierdza, że „kierunek lingwistyki, określany dotąd tradycyjnym terminem dialektologia (...) interesuje się szczególnie stanem, wzajemnymi stosunkami i pochodzeniem języków, którymi mówią ugrupowania starego osadnictwa ludności wiejskiej, zamieszkującej poszczególne regiony terytorium etniczno-językowego” [Dejna 1993, 11-12]. W obrębie tego kierunku językoznawstwa wyróżnił dwa działy: dialektografię i dialektologię, które scharakteryzował następująco: </p><p style="line-height: 150%" align="justify"><strong>Dialektografia</strong> bada i przedstawia opisowo, kartograficznie czy nawet w postaci usystematyzowanych materiałów stan gwarowy, jaki w danym czasie panuje w poszczególnych punktach względnie na większych obszarach terytorium językowego, nie uwzględniając jednak przy tym genezy i ewolucji zróżnicowań językowych. Tak rozumiana dialektografia odpowiada dialektologii opisowej. </p><p style="line-height: 150%" align="justify"><strong>Dialektologia</strong> wyjaśnia procesy różnicowania się cech językowych, bada ich genezę, prawa rozwoju i formułuje syntetyczne uogólnienia; za podstawę bierze opisany przez dialektografię stan gwarowy, posługuje się też badaniami historyczno-porównawczymi. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Proponowane przez Karola Dejnę rozróżnienie: dialektologia – dialektografia nie przyjęło się powszechnie w polskiej nauce, choć bywa stosowane w pracach dialektologicznych (np. autorstwa F. Czyżewskiego, Z. Leszczyńskiego). </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Najczęściej zatem charakteryzowano dialektologię jako dyscyplinę językoznawczą, która zajmuje się geograficznym (terytorialnym) zróżnicowaniem języka oraz naukowym opisem dialektów i gwar ludowych. Taki też był dotychczas (i jest jeszcze) główny nurt badań dialektologicznych w Polsce. Dialektologię ujmowano przy tym jako pomocniczą dyscyplinę historii języka [Doroszewski 1953 IV, 6, Nitsch 1957, Okoniowa 2002a], która dostarcza „żywej, aktualnie sprawdzalnej wiedzy historycznej dokumentującej wygasłe w przeszłości w języku ogólnym procesy gramatyczne i leksykalne” [Lubaś] lub też – przy respektowaniu jej jako autonomicznej dyscypliny lingwistycznej – ukazywano jej rolę w stosunku do językoznawstwa historycznego [Dubisz 2001, Walczak 2001]. Główne cele już jednak były formułowane inaczej, gdyż Kazimierz Nitsch chciał odtworzyć i ukazać możliwie najstarszy stan, system ginącej gwary, a Witold Doroszewski – rozpoznać tendencje rozwojowe języka, ich uwarunkowania i ukazać kierunek ich rozwoju [por. Kupiszewski 2002]. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Szersze ujęcia dialektologii, dialektu i gwary pojawiały się stopniowo wraz z poszerzaniem zakresu badań [por. Dunaj 1996, 22] o nowe dialekty mieszane i zagadnienia integracji językowej na ziemiach zachodnich i północnych Polski, polszczyznę kresową oraz gwary miejskie i środowiskowo-zawodowe. Należy podkreślić, że próby te spotkały się z ostrą krytyką, por. np. bardzo negatywną opinię o pracach streszczających tego typu poglądy jako przejawie „skrajnej niekompetencji metodologicznej i naukowej oraz chaosu terminologicznego” [Dejna 1998, 14] czy dyskusję dotyczącą terminu <em>dialekt kresowy </em>między Karolem Dejną a Zofią Kurzową [Dejna 1984, Kurzowa 1985]. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Szerokie rozumienie dialektologii jako nauki zajmującej się nie tylko dialektami i gwarami ludowymi, lecz także odmianami środowiskowymi, zawodowymi i gwarami miejskimi, które bywają nazywane odpowiednio dialektami (gwarami) środowiskowymi, zawodowymi i miejskimi, jest rzadkie. Koresponduje z tym szerokie ujmowanie dialektu, np. w <em>Leksykonie Omegi. Dialekty i gwary polskie</em>:<strong> </strong>„<strong>Dialekt</strong> (grec. <em>diálektos</em> ‘sposób mówienia’) to odmiana języka mówionego, używana na ograniczonym terytorium (w porównaniu z językiem ogólnym) przez określoną grupę (warstwę) społeczną, odróżniająca się od innych odmian pewnymi cechami fonetycznymi, gramatycznymi i słownikowymi. Dialekt jest zatem odmianą komunikatywną, która jest ograniczona językowo, terytorialnie i socjalnie. (...) Nowe treści zyskuje on przez dodanie określeń przymiotnikowych: dialekt kulturalny, ludowy, miejski, polonijny itp.” [DiGP 29]. W haśle <strong>dialekt ludowy </strong>autorzy ograniczają się natomiast do stwierdzenia, że jest to „mowa ludności wiejskiej poszczególnych regionów kraju” [DiGP 30]. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">W związku z taką definicją dialektu wyróżnia się: dialektologię ludową, zajmującą się opisem dialektów ludowych, oraz dialektologię miejską, której przedmiotem są dialekty (gwary) miejskie, oraz dialektologię społeczną (środowiskową), badającą gwary środowiskowe, zawodowe itp. Niekiedy wyodrębnia się również dział badań dialektologicznych koncentrujący się na opisie dialektów polonijnych i analizie polskich cech gwarowych występujących w idiolektach przedstawicieli zbiorowości polonijnych. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Tak szerokie ujęcie dialektologii nie przyjęło się jednak na gruncie polskim, a za dyscyplinę naukową, której przedmiotem opisu są odmiany środowiskowo-zawodowe (socjolekty i profesjolekty) oraz język Polonii (ale nie polszczyznę kresową), uważa się socjolingwistykę. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Dialektologię definiuje się więc jako naukę dialektach i gwarach ludowych czy ogólniej o języku mieszkańców wsi. Włącza się też obecnie badania nad polszczyzną kresową. Nie oznacza to jednak, że jest ona tak samo (i była w przeszłości) rozumiana. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Szybkie przeobrażenia, które dokonują się współcześnie na wsi, pociągają za sobą również zmiany w zakresie języka. Przemiany struktury wykształcenia i zatrudnienia mieszkańców wsi, związany z tym zanik stosunkowo jednolitej kiedyś warstwy chłopskiej, wpływ mediów, zmiany standardu życia na wsi, łatwiejszy dostęp do oświaty i kultury – wszystkie te czynniki spowodowały, że dziś nie można już mówić o gwarze jako jedynym sposobie komunikowania się ludności wiejskiej. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Wielu dialektologów mówi więc o języku wsi [Kąś, Kurek 2001, 440] czy języku mieszkańców wsi [Sierociuk 2007]. Podkreśla się też zjawisko stosowania przez mieszkańców wsi wymiennie języka ogólnopolskiego i gwary w różnych sytuacjach komunikacyjnych (zob. więcej w części zatytułowanej: <u>Jaki jest dziś język wsi?</u>). Istotny jest fakt, że wiele osób – przedstawicieli młodego pokolenia z wyższym czy średnim wykształceniem świadomie kultywuje gwarę jako język swojego regionu – „małej ojczyzny”, stanowiący jeden z elementów tożsamości regionalnej. Zmiany te sprawiają, że współcześnie nie można już gwary definiować tak samo, jak jeszcze stosunkowo niedawno to czyniono w drugiej połowie XX wieku. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">W związku z tym w definicji gwary należałoby uwzględnić te zjawiska i określić ją następująco:</p><p style="line-height: 150%" align="justify"><strong>Gwara</strong> ludowa to mówiony wariant terytorialny (lokalny) języka narodowego, używany tylko na pewnym stosunkowo niewielkim terenie; jedna z odmian języka używana przez mieszkańców wsi, ukształtowana kiedyś w obrębie warstwy chłopskiej, podrzędna w stosunku do dialektu. Różni się ona wymową, cechami gramatycznymi (morfologicznymi, składniowymi) i słownictwem od języka ogólnego. W niedalekiej jeszcze przeszłości była to odmiana terytorialno-socjalna, czyli taka, której używano na pewnym obszarze i tylko w określonej warstwie społecznej – chłopskiej. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Wielu badaczy zwraca dziś uwagę, że nie wystarcza tradycyjne widzenie przedmiotu badań dialektologii [Handke 1986, Kurek 1997, Kąś, Kurek 2001, Okoniowa 2003, Sierociuk 2007] ze względu na zmiany, jakie zaszły i ciągle zachodzą w społecznościach wiejskich. Przedmiotem badań staje się więc już nie tylko gwara, ale ogólnie język mieszkańców wsi i współczesna sytuacja językowa wsi, w tym również zachodzące zmiany językowe, badania zróżnicowania socjalnego środowisk wiejskich, unifikacji i zanikania gwar [Handke 1986, Kurek 1997, Pelcowa 1998, Zagórski 2001, Sierociuk 2007]. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Najpełniej przedmiot badań współczesnej dialektologii przedstawiła Halina Pelcowa [2002, 390-391] w postaci wykazu zagadnień, którymi winni się zająć dialektolodzy. Uznała, że należałoby najpierw dokończyć opis tych podsystemów gwar, którym dotąd poświęcono zbyt mało uwagi (np. słowotwórstwu czy składni), a następnie badać:</p><ol><li><p style="line-height: 150%" align="justify">wpływ przemian społecznych i cywilizacyjnych ostatnich lat na mowę mieszkańców wsi;</p></li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">zachowania językowe użytkowników gwary w określonych sytuacjach komunikacyjnych z uwzględnieniem takich czynników pragmalingwistycznych, jak: miejsce rozmowy, typ sytuacji (oficjalna – nieoficjalna), tematyka wypowiedzi; </p></li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">różnice pokoleniowe (z uwzględnieniem przyczyn pozostawania niektórych cech i form gwarowych w języku mieszkańców wsi i reakcji na nowe słownictwo i nowe desygnaty);</p></li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">procesy integracji i interferencji językowej oraz mechanizmy prowadzące do dezintegracji gwary;</p></li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">wariantywność form we wszystkich podsystemach języka i różne jej aspekty, ujmowane w przekroju społecznym, pokoleniowym, terytorialnym;</p></li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">świadomość językową mieszkańców wsi i wartościowanie gwary;</p></li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">kompetencję językową i komunikacyjną użytkowników gwar i mieszkańców wsi posługujących się innymi odmianami polszczyzny;</p></li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">parafrazy ludowe, które pozwalają na badanie obrazu językowego i kulturowego wsi;</p></li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">połączony z językowym aspekt kulturowo-obyczajowy i wierzeniowy, uwzględniający specyfikę „małej ojczyzny”.</p></li></ol><p style="line-height: 150%" align="justify">Wspomnieć tu jeszcze należy na zakończenie syntetycznego przeglądu stanowisk dotyczących ujmowania dialektologii i jej przedmiotu o ugruntowanym w nauce polskiej rozróżnieniu dialektologii opisowej i historycznej. W obrębie dialektologii ze względu na to, czy przedmiotem badań są gwary współczesne, czy też ich stan w przeszłości, wyróżnia się: dialektologię opisową (synchroniczną) i historyczną (diachroniczną). </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Różnice między nimi wynikające z przedmiotu, celu i metod badań przedstawia poniższa tabela. </p><p style="text-indent: 1.25cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><table border="1" cellspacing="0" cellpadding="7" width="100%" bordercolor="#000000"><tbody><tr valign="top"><td width="24%"><p align="justify"> </p></td><td width="34%"><p align="justify"><strong>Dialektologia opisowa</strong></p></td><td width="42%"><p align="justify"><strong>Dialektologia historyczna</strong></p></td></tr><tr valign="top"><td width="24%"><p align="justify">Przedmiot badań</p></td><td width="34%"><p align="justify">dialekty współczesne</p></td><td width="42%"><p align="justify">dialekty staropolskie</p></td></tr><tr valign="top"><td width="24%"><p align="justify">Cel badań</p></td><td width="34%"><p align="justify">opis dialektów dzisiejszych</p></td><td width="42%"><p align="justify">rekonstrukcja staropolskiego zróżnicowania dialektalnego</p></td></tr><tr valign="top"><td width="24%"><p align="justify">Metody badań</p></td><td width="34%"><p align="justify">bezpośrednia obserwacja mówionych współczesnych gwar ludowych </p></td><td width="42%"><p align="justify">metoda filologiczna lub retrospektywna, albo obie te metody łącznie, bazuje jednak głównie na dawnych źródłach pisanych</p></td></tr></tbody></table><p style="text-indent: 1.25cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Warto podkreślić, że niekiedy opozycję stanowią tylko terminy <em><strong>dialektologia</strong></em> – <em><strong>dialektologia historyczna</strong></em>, co świadczy o najbardziej w polskim językoznawstwie zakorzenionym rozumieniu dialektologii jako nauki synchronicznej zajmującej się opisem współczesnych dialektów ludowych<strong>. </strong>Dialektologia historyczna jest obecnie pojmowana bardziej jako subdyscyplina historii języka niż dialektologii. </p><p style="line-height: 150%" align="justify"><strong>Dialektologia opisowa</strong> rozumiana tradycyjnie zajmuje się zatem opisem współczesnego zróżnicowania terytorialnego dialektów ludowych, opisem ich systemów językowych (cech dialektalnych i gwarowych) oraz ich wzajemnych relacji. Dialektologia opisowa za podstawę swych analiz przyjmuje źródła audialne (nagrania) i graficzne (zapisy tekstów gwarowych), dąży do ukazania zróżnicowania terytorialnego i językowego dialektów ludowych w postaci map i wykresów. </p><p style="line-height: 150%" align="justify"><u><strong>Metody dialektologii opisowej</strong></u><strong> </strong>mają zatem charakter empiryczny, ponieważ przedmiot badań jest bezpośrednio dostępny. Podstawowe znaczenie mają nagrania i zapisy tekstów gwarowych, które powinny wiernie oddawać idiolekty osób posługujących się dialektami (gwarami). Z tych względów w zbiorach tekstów gwarowych stosuje się pisownię fonetyczną. Teksty gwarowe powinny odzwierciedlać wszystkie cechy dialektalne (a więc <em>parole</em>), a nie tylko cechy najważniejsze, interpretowane systemowo (<em>langue</em>), ponieważ dopiero na podstawie ilościowej analizy wszystkich cech można wyodrębnić empirycznie cechy najważniejsze. Druga technika badawcza polega na rejestrowaniu materiału gwarowego według kwestionariuszy dialektologicznych (dotyczących cech fonetycznych, morfologicznych, właściwości składniowych i zróżnicowania słownictwa). Ta metoda dialektologii opisowej ma punkty wspólne z metodą ankietową stosowaną w socjologii i socjolingwistyce. Trzecia metoda sprowadza się do sporządzania map językowych, dzięki czemu ukazuje się geograficzne zróżnicowanie cech dialektalnych w postaci atlasów językowych (gwarowych). Materiał wyekscerpowany z tekstów gwarowych, bądź uzyskany metodą kwestionariuszową, może być opracowany leksykograficzne w postaci słowników gwarowych. Podstawą syntetycznych ujęć dialektów pol. są monografie gwarowe, zawierające opisy poszczególnych gwar i dialektów (zob. <u>Jak badamy gwary?</u>).</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Rozwój dialektologii historycznej przypada głównie na pierwszą połowę XX wieku. Jak określił to znakomity historyk języka polskiego, Witold Taszycki, przedmiot dialektologii historycznej to rozważania „na temat historii zarówno oddzielnych zjawisk dialektycznych, jak i mniejszych i większych ich zespołów w ramach jednego, kilku lub nawet wszystkich dialektów” [Taszycki 1956, 60]. </p><p style="line-height: 150%" align="justify"><u><strong>Metody dialektologii historycznej </strong></u>są zróżnicowane. Dialektologia historyczna w swoich badaniach posługuje się dwiema podstawowymi metodami rekonstrukcji historycznodialektalnej, tj.: </p><p style="line-height: 150%" align="justify">a) metodą filologiczną (analiza językowa zabytków), </p><p style="line-height: 150%" align="justify">b) metodą retrospekcji (wnioskowanie na podstawie zjawisk typowych dla współczesnych gwar ludowych). </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Podstawa metody filologicznej to źródła pisane, w których zarejestrowane są cechy dialektalne bądź występują uwagi o dialektyzmach. Te dane stanowią materiał do odtwarzania historycznego układu terytorialnego dialektów. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Językoznawcy – historycy języka i dialektolodzy w różnym stopniu stosują obie wymienione metody, a dyskusja nad ich zakresem stosowania przypadła głównie na lata 40.-50. XX wieku<sup><a name="sdfootnote1anc" href="#sdfootnote1sym" title="sdfootnote1anc"><sup>1</sup></a></sup>. Kazimierz Nitsch – twórca dialektologii polskiej uważał, że należy w tego typu badaniach dać „pierwszeństwo wnioskom wyciągniętym z zestawienia bezpośrednich faktów językowych dzisiejszych z badaniami historycznej antropogeografii” [Nitsch 1948, 121]. Cytowany już wyżej Stanisław Urbańczyk także podkreślał znaczenie metody retrospekcji, gdy w 1953 r., kiedy dialekty ludowe funkcjonowały jeszcze w szerokim zakresie i były stosunkowo dobrze zachowane, stwierdzał: „znajomość gwar pozwala umieścić fonetyczną stronę dawnego języka na właściwym tle. (…) Kto chce usłyszeć, jak mówili wielcy pisarze złotego wieku i ich ówcześni czytelnicy, powinien wyjechać na wieś, przede wszystkim wielkopolską i małopolską” [Urbańczyk 1953, 246]. Na wtórność i niekiedy zawodność stosowania tej metody w badaniach wskazywał wspomniany wyżej badacz dziejów polszczyzny, Witold Taszycki, który konstatował: „bardzo niewystarczająca i zawodna w badaniach historycznodialektalnych jest metoda retrospekcji. (...) Ograniczenie się do tej metody badawczej sprawia, że przy jej stosowaniu zubożamy zasób wiadomości, jakie byśmy chcieli uzyskać na temat osobliwości dawnych dialektów polskich czy też historii takiego lub innego zjawiska dialektycznego w dzisiejszym języku ludowym spotykanego” [Taszycki 1956, 67]. Jego zdaniem „...metody pracy, na jakich dialektologia historyczna ma się opierać: winny być takie same, których używa gramatyka historyczna” [tamże, 61].</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Obaj znakomici badacze różnili się też w ocenie źródeł historyczno-dialektalnych. Według Kazimierza Nitscha podstawowa baza źródłowa dla poznania odmian terytorialnych w przeszłości to – XX-wieczne dialekty ludowe (teksty staropolskie to wg niego źródło „wartościowe, ale niezbyt obfite i rzadko kiedy zupełnie pewne”, krytycznie też odnosił się do dawnych wypowiedzi o ówczesnych dialektyzmach). Witold Taszycki natomiast za główne źródło wiedzy o polskich dialektach w przeszłości uznawał staropolskie teksty pisane i ówczesne opinie o dialektyzmach, a cechy współczesnych mu (lata 50.-60. XX w,) dialektów ludowych traktował jedynie pomocniczo, jako źródło tylko inspirujące i orientujące w tym, co było kiedyś.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Oprócz analizy filologicznej dialektologia historyczna posługuje się – w mniejszym stopniu – także innymi metodami, zbliżonymi do tych, które stosuje się w gramatyce historycznej języka polskiego. Są to: 1) metoda historyczno-porównawcza, 2) metoda rekonstrukcji wewnętrznej. Metoda historyczno-porównawcza sprowadza się do wyboru starszego elementu spośród cech (składników) różnych dialektów ze sobą spokrewnionych. Metoda rekonstrukcji wewnętrznej zmierza do ustaleń, który z dwóch procesów (zjawisk, elementów) jest wcześniejszy chronologicznie, np. jeśli <em>ř</em> stpol. <em>r’</em> nie ulega mazurzeniu, to oznacza to, że mazurzenie było wcześniejsze niż proces utożsamiania się <em>ř</em> i <em>ż</em>, które mazurzeniu podlega (<em>zaba</em>, <em>moze</em> = żaba, może, ale <em>řeka</em>, <em>moře</em> = rzeka, morze). Dialektologia historyczna spożytkowuje również dla swych celów teorię falową, według której każda zmiana językowa powstaje w określonym punkcie geograficznym i rozchodzi się z niego we wszystkich kierunkach po obszarze zajętym przez nosicieli danego języka. Teoria ta stanowi podstawę geografii lingwistycznej (językowej); pozwala również ustalać chronologię zjawisk, przyjmuje się bowiem, że cechy występujące na peryferiach – a niewystępujące w jego centrum – są archaizmami peryferycznymi, tzn. są chronologicznie wcześniejsze. Takim archaizmem peryferycznym jest np. akcent inicjalny w gwarze podhalańskiej i spiskiej wobec paroksytonicznego w pozostałych dialektach polskich.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Niezależnie od różnych opinii obie podstawowe metody badawcze w połączeniu ze sobą wraz z metodami pomocniczymi pozwoliły na stosunkowo dobre poznanie przeszłości polskich dialektów. Stąd też ogólne wiadomości o szesnastowiecznych dialektach są w miarę pewne. Ustalone zostały podstawowe cechy je różnicujące, a także cechy wówczas powszechne. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Pojęcie dialektologii, jej celów i metod zatem – jak wynika z powyższego krótkiego przeglądu – zmieniało się. W badaniach dialektologicznych można wyróżnić kilka nurtów (kierunków), które różnicują się chronologicznie. „Początkowo tryumfy święciła dialektologia retrospektywna skierowana ku przeszłości. W drugiej połowie obecnego stulecia (tj. XX w. – HK) coraz większe znaczenie zaczęła zyskiwać dialektologia synchroniczna stosująca metody socjolingwistyczne. W końcu dyscyplina ta łączy się dziś z etnolingwistyką i lingwistyką kulturową, tworząc splot interdyscyplinarny. Jest to więc przykład ewolucji nauki, która musi ulegać przemianom wraz ze zmianami, jakie zachodzą w zewnętrznej rzeczywistości” [Rzetelska-Feleszko 2002, 109]. Więcej o metodologii badań dialektologicznych i kierunkach dialektologii: zob. <u>Jak badamy i opisujemy gwary</u>?</p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><h2 class="western">Literatura</h2><p style="line-height: 150%" align="justify">Dejna Karol, 1978, <em>Główne problemy dialektologii polskiej</em>, „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń ŁTN” XXXII, nr 2, Łódź, s. 1-10.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Dejna Karol, 1993, <em>Dialekty polskie</em>, wyd. 2, przejrzane i poprawione, Wrocław-Warszawa-Kraków.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Dejna Karol, 1998, <em>Gwara i jej stosunek do innych odmian języka ogólnonarodowego</em>, [w:] <em>Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii</em>, pod red. S. Gali, Łódź, s. 13-22. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Dejna Karol, 1984, <em>W sprawie tzw. dialektów kresowych, </em>„Język Polski” LXIV, s. 51-57.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Doroszewski Witold, 1962 (1957), <em>Dialektologia a metoda historyczno-porównawcza, </em>(pierwodruk 1957), przedruk [w:] <em>Studia i szkice językoznawcze, </em>Warszawa 1962, s.449-458.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Doroszewski Witold, 1962 (1935), <em>O statystyczne przedstawienie izoglos, </em>(pierwodruk 1935), przedruk [w:] <em>Studia i szkice językoznawcze, </em>Warszawa 1962, s. 380-392.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Doroszewski Witold, 1953, <em>Przedmiot i metody dialektologii, </em>„Poradnik Językowy” 1953, z. 1, s. 1-8, z.2, s. 1-7, z. 3, s. 2-10, z. 4, s. 4-12.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Dubisz Stanisław, 2001, <em>Wiedza o współczesnych gwarach w badaniach z zakresu historii języka, </em>[w:] <em>Gwary dziś 1. Metodologia badań, </em>pod redakcją Jerzego Sierociuka, Poznań, s.7-15.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">DiGP - Dubisz Stanisław, Karaś Halina, Kolis Nijola, 1995, <em>Dialekty i gwary polskie. Leksykon Omegi</em>, Warszawa (skrót: DiGP).</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Dunaj Bogusław, 1996, <em>Przedmiot i kierunki badań dialektologicznych</em>, [w:] „Studia dialektologiczne” I, pod red. B. Dunaja i J. Reichana, Kraków, s. 21-29</p><p style="line-height: 150%" align="justify">EJP - <em>Encyklopedia języka polskiego</em>, 1991, pod red. S. Urbańczyka, Wrocław, (hasła: dialekt, dialektologia), (skrót: EJP).</p><p style="line-height: 150%" align="justify">STJ - Gołąb Zbigniew, Heinz Adam, Polański Kazimierz, 1968, <em>Słownik terminologii językoznawczej</em>, Warszawa. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Handke Kwiryna, 1986, <em>Dialektologia i inne nauki, </em>„Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 12, s. 37-46.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Handke Kwiryna, 1993, <em>Terytorialne odmiany polszczyzny</em>, [w:] <em>Encyklopedia kultury polskiej XX wieku</em>, t. 2. <em>Współczesny język polski</em>, pod red. J. Bartmińskiego, Wrocław, s. 191-211</p><p style="line-height: 150%">Kąś Józef, Kurek Halina, 2001, <em>Język wsi, </em>[w:] <em>Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Język polski, </em>pod red. S. Gajdy, Opole 2001, s. 440-459.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Kość Józef, 2003, <em>Kazimierza Nitscha i Witolda Taszyckiego koncepcje rekonstrukcji historycznodialektalnej, </em>[w:] <em>Język polski. Współczesność. Historia, </em>IV, pod red. W. Książek-Bryłowej, H. Dudy, Lublin, s. 269-284.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Kowalikowa Jadwiga, <em>O nowy wymiar dialektologii i dialektów w edukacji i w badaniach, </em>[w:] <em>Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki, </em>pod red. S. Gali, Łódź 2002. s. 243-250.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Kupiszewski Władysław, 2002, <em>Jeszcze o metodzie statystycznej Witolda Doroszewskiego, </em>[w:] „Studia Dialektologiczne” II, pod red. J. Okoniowej i B. Dunaja, Kraków, s. 67-72.<em> </em></p><p style="line-height: 150%" align="justify">Kurek Halina, 1997, <em>Tradycje badań dialektologicznych a przemiany językowe</em> [w:] <em>Tradycje badań dialektologicznych w Polsce</em>, pod red. H. Sędziak, Olsztyn, s. 129-133.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Kurzowa Zofia, 1985, <em>O polskich dialektach kresowych, </em>„Język Polski” LXV, s. 99-108.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Lubaś Władysław, 1983, <em>Dialektologia miejska. Przedmiot. Zakres. Metoda</em>, Język Polski 63, z. 4-5, s. 268-284.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Nitsch Kazimierz, 1957, <em>Dialekty języka polskiego</em>, Wrocław.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Nitsch Kazimierz, 1948, <em>Co to jest dialektologia historyczna?, </em>BPTJ 1958, VIII, s. 119-122; przedruk:<em> </em>[w:] tegoż, <em>Wybór pism polonistycznych, </em>t. IV: <em>Pisma dialektologiczne, </em>Wrocław-Kraków 1958, s. 253-254.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Nitsch Kazimierz, 1958, <em>Co wiemy naprawdę o dialektach ludowych XVI wieku?, </em>[w:] tegoż, <em>Wybór pism polonistycznych, </em>t. IV: <em>Pisma dialektologiczne, </em>Wrocław-Kraków, s. 387-406.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Okoniowa Joanna, 2002a, <em>Dialektologia na usługach prac historycznojęzykowych i porównawczych,</em> [w:] „Studia Dialektologiczne” II, pod red. J. Okoniowej i B. Dunaja, Kraków, s. 81-87.<em> </em></p><p style="line-height: 150%" align="justify">Okoniowa Joanna, 2002, <em>Zmiany w pojmowaniu dialektu i dialektologii</em>, [w:] <em>Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki</em>, pod red. S. Gali, Łódź, s. 373-378.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Pelcowa Halina, 2002, <em>Dialektologia wobec wyzwań XXI wieku, </em>[w:] <em>Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki</em>, pod red. S. Gali, Łódź, s. 383-392.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Pelcowa Halina, 1998, <em>Zmiany językowe jako problem badawczy współczesnej dialektologii</em>, [w:] <em>Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii</em>, pod red. S. Gali, Łódź 1998, s. 105-117.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Rzetelska-Feleszko Ewa, 2002, <em>Spojrzenie byłego dialektologa</em>, [w:] „Studia Dialektologiczne” II, pod red. J. Okoniowej i B. Dunaja, Kraków 2002, s. 105-109.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Sierociuk Jerzy, 2005, <em>Problemy współczesnej dialektologii</em>, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” LXI, Kraków, s. 67-76.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Sierociuk Jerzy, 2007, <em>Język mieszkańców wsi</em> czy <em>gwara</em>?<em> Problem nie tylko teoretyczny</em>, „Prace Filologiczne” LII, 2007, s. 527-534.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Smułkowa Elżbieta, 2002, <em>Pogranicze językowe jako przedmiot badań dialektologii, </em>[w:] „Studia Dialektologiczne” II, pod red. J. Okoniowej i B. Dunaja, Kraków 2002, s. 89-103.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Witold Taszycki, 1956, <em>Co to jest dialektologia historyczna?, </em>ZNUJ 9. Filologia nr 2. Prace Językoznawcze, s. 59-71; przedruk: tegoż, <em>Rozprawy i studia polonistyczne. </em>T. II, <em>Dialektologia historyczna i problem pochodzenia polskiego języka literackiego, </em>Wrocław – Kraków – Warszawa 1961.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Stanisław Urbańczyk, 1953, <em>Jaką polszczyzną mówił Jan Kochanowski i jego rówieśnicy? </em>(pierwodruk 1953),<em> </em>przedruk [w:] tegoż, <em>Prace z dziejów języka polskiego, </em>Wrocław.. 1979. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Taszycki Witold, 1956, <em>Co to jest dialektologia historyczna</em>?, [w:] „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, Filologia, z. 2., s. 59-71.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Urbańczyk Stanisław, 1983, <em>Zarys dialektologii polskiej</em>, Warszawa.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Walczak Bogdan, 2001, <em>Dialektologia a językoznawstwo historyczne, </em>[w:] <em>Gwary dziś 1. Metodologia badań, </em>pod redakcją Jerzego Sierociuka, Poznań, s. 17-23. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Zagórski Zygmunt, <em>O różnych metodach badań dialektologicznych, </em>[w:] <em>Gwary dziś. 1. Metodologia badań, </em>pod red. Jerzego Sierociuka, Poznań 2001, s. 25-31.</p><p style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0" align="justify">Zagórski Zygmunt, <em>Gwara z punktu widzenia teoretycznego i praktycznego</em>, [w:] <em>Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii</em>, Łódź 1998, s. 23-29.</p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><div id="sdfootnote1"><p class="sdfootnote"><a name="sdfootnote1sym" href="#sdfootnote1anc" title="sdfootnote1sym">1</a> Przebieg tej dyskusji szczegółowo referuje Józef Kość [Kość 2003].</p></div> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td align="left" colspan="2">\r\n <a href="?l1=podstawy-dialektologii&l2=definicja-dialektologii" class="readon">\r\n Wersja skrócona</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 1, 0, 0), ('definicja-stylizacji', 'podstawy-dialketologii', 'Definicja stylizacji gwarowej i je typy. Zakres dialektyzacji ', 300100, '<h1>6.2. Definicja stylizacji gwarowej i jej zakres</h1>\r\n<p class="autor">Halina Karaś</p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 17.85pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 212.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Przejąć cudzy styl to tak jakby założyć maskę. </span></i></div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 212.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">(Schopenhauer)</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><i> </i></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Termin <b>stylizacja językowa </b>stosuje się najczęściej na określenie każdego sposobu stylizowania wypowiedzi na inny. Jest to rodzaj swoistej gry językowej, która polega na zderzeniu różnych sposobów mówienia w tej samej wypowiedzi w określonym celu. Podstawową funkcją stylizacji jest zaznaczenie dystansu nadawcy tekstu wobec stylu obcego. Stylizacja stanowi swoisty komentarz do danej odmiany języka czy konwencji stylistycznej. Może być wyrazem uznania dla pewnego stylu (np. naśladowanie pewnej odmiany języka w celu zwiększenia realizmu wypowiedzi, oddania kolorytu epoki czy środowiska) lub przeciwnie – sposobem ośmieszenia go (parodia, pastisz, trawestacja).</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;">Dialektyzacja to jeden z najczęstszych (obok archaizacji) rodzajów stylizacji. Polega na przywoływaniu chłopskiego sposobu mówienia, czyli na celowym wprowadzaniu elementów gwar ludowych (dialektyzmów) do utworu literackiego, zwłaszcza do dialogów, charakteryzujących bohaterów chłopskich, jak i – na ogół w mniejszym zakresie – do narracji.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;">Służy ona charakterystyce bohaterów, środowiska społecznego oraz odtworzeniu kolorytu lokalnego, np. w <i>Chłopach </i>Władysława Reymonta czy w utworach Kazimierza Tetmajera.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;">Stylizowanie wypowiedzi niektórych bohaterów danego utworu na gwarę, czyli stylizacja idywidualizująca jest często dodatkowym środkiem charakterystyki postaci, jej umysłowości, poglądów i aspiracji. W literaturze mamy także przykłady pewnego typu stylizacji gwarowej – ukazania języka ludzi pochodzących ze wsi, którzy znaleźli pracę w mieście i starają się mówić polszczyzną ogólną, wyzbywając się gwary. Doskonałym przykładem uchwycenia charakterystycznych cech języka osób wyzbywających się gwary i starających się mówić jak najbardziej poprawnie jest np. w <i>Lalce </i>język lokaja Wokulskiego, który cechuje przesadna poprawność językowa, a mianowicie w obawie przed gwarową wymową typu <i>zaba, cas</i> na miejscu <i>s c z dz </i>stosuje spółgłoski dziąsłowe <i>sz, ż, cz, dż</i> (tzw. szadzenie), por. <i>- Ja nicz. Ino, proszę pana, stróż chce, ale nie śmi prosić, żeby pan pofatygował się i potrzymał mu dzieczko do krztu. (...)- To może by mnie pan teraż podarował sztary szurdut, bo jakże ja będę na krzcinach?.. </i>(..) <i>- Bo ja chciałbym, proszę pana, akszamitny kołmirz</i>.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;">W literaturze, m.in. pozytywizmu, są także przykłady ukazania odrębności języka całej grupy, środowiska, stanu. Świetny przykład charakterystyki języka grupy bohaterów reprezentujących całe wiejskie środowisko drobnoszlacheckie zawiera <i>Nad Niemnem </i>Elizy Orzeszkowej. Autorka umiejętnie rekonstruuje język środowiska szlachty zaściankowej, ukazuje przestarzałe słownictwo, zwłaszcza dawne latynizmy, drobnoszlacheckie formuły grzecznościowe i konwersacyjne, np. przy powitaniu Justyny: <i>Bardzo jestem kontenty i najuniżeniej dziękuję, że otrzymać mogłem tę promocję, której tak często sąsiedzi moje doświadczają</i>. Ten nalot archaizacyjny podkreśla istotną cechę całego środowiska szlachty zaściankowej – wierność starym obyczajom i tradycjom.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;">Czasami stylizacja gwarowa – wprowadzone do utworu literackiego elementy gwarowe – pełni funkcje parodystyczne lub tworzy efekt groteski (np. <i>Wesele w Atomicach </i>Mrożka, <i>Szewcy </i>Witkacego).</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;">Dialektyzacja może obejmować cały utwór (np. <i>Na skalnym Podhalu</i> Kazimierza Tetmajera) lub występować tylko w jego częściach – zazwyczaj w partiach dialogowych. Gdy stylizacja zmierza do maksymalnego zbliżenia się do wzorca – określonej gwary ludowej, wówczas mówimy o dialektyzacji całościowej, a gdy wprowadza się do utworu tylko wybrane cechy językowe wzorca lub tylko w niektórych fragmentach (zwłaszcza w dialogach) wówczas mamy do czynienia z dialektyzacją częściową (fragmentaryczną). Stylizacja może dotyczyć wszystkich poziomów języka, a więc fonetyki (wymowy), fleksji, składni, słowotwórstwa, słownictwa, lub tylko wybranych podsystemów gwary, np. tylko słownictwa i wymowy. W niektórych tekstach występuje oryginalna gwara danego regionu, innym zaś autorzy nadają tylko znamię języka wsi, wprowadzając nieliczne formy językowe, niekoniecznie należące do jednego dialektu.</div>\r\n<br/>\r\n<a href="?l1=podstawy-dialektologii&l2=definicja-stylizacji-mwr">Powrót</a>', 1, 0, 0), ('definicja-stylizacji-mwr', 'podstawy-dialektologii', 'Definicja stylizacji gwarowej i jej typy. Zakres dialektyzacji', 300000, '<h1>6.2. Definicja stylizacji gwarowej i jej zakres</h1>\r\n<p class="autor">Halina Karaś</p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 17.85pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 212.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Przejąć cudzy styl to tak jakby założyć maskę. </span></i></div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 212.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">(Schopenhauer)</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><i> </i></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Termin <b>stylizacja językowa </b>stosuje się najczęściej na określenie każdego sposobu stylizowania wypowiedzi na inny. Jest to rodzaj swoistej gry językowej, która polega na zderzeniu różnych sposobów mówienia w tej samej wypowiedzi w określonym celu. Podstawową funkcją stylizacji jest zaznaczenie dystansu nadawcy tekstu wobec stylu obcego. Stylizacja stanowi swoisty komentarz do danej odmiany języka czy konwencji stylistycznej. Może być wyrazem uznania dla pewnego stylu (np. naśladowanie pewnej odmiany języka w celu zwiększenia realizmu wypowiedzi, oddania kolorytu epoki czy środowiska) lub przeciwnie – sposobem ośmieszenia go (parodia, pastisz, trawestacja).</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><b>Aleksander Wilkoń, <i>Problemy stylizacji językowej w literaturze </i></b>(fragment)</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Pojęcia stylizacji językowej używa się przeważnie w odniesieniu do elementów gwarowych, archaicznych, regionalnych, kolokwialnych wprowadzonych do utworu pisanego zasadniczo ogólną literacką odmianą języka narodowego. W związku z tym występują takie terminy jak stylizacja archaiczna, gwarowa itp. Niewątpliwe, jest to znaczne zawężenie (..) zjawiska stylizacji. Dotyczy ona przecież nie tylko odmian języka ogólnego (kolokwialnych, regionalnych) czy języka narodowego (gwar), ale także języka pisarza, epoki, prądu literackiego, słowem języka artystycznego. Przedmiotem stylizacji może być też język obcy. Można powiedzieć więc, że przedmiotem stylizacji może być każda określona, systemowa (np. gwara) czy niesystemowa odmiana języka pod warunkiem, że w obrębie danej wypowiedzi tworzy ona wyraźnie „obcy”, wyodrębniający się swoją przynależnością do innego systemu, innej epoki, innego kontekstu społecznego, kulturowego subkod językowy. Sam jednakże fakt występowania w tekście elementów gwarowych, regionalnych czy archaicznych nie oznacza, aby w grę wchodziła stylizacja. (...) Stylizować językowo tekst to nie tylko wprowadzać do niego elementy językowe, które normalnie występują w innym kontekście językowym, to przede wszystkim podszywać się pod określony wzorzec językowy, z którego te elementy zostały przejęte. Stylizacja językowa odnosi się do jakiejś istniejącej poza tekstem rzeczywistości językowej. Może tę rzeczywistość naśladować, podrabiać, parodiować, słowem, jest wyraźnie ukierunkowanym zabiegiem stylistyczno-językowym, który służy mimetycznej ewokacji „cudzego”, „obcego” stylu czy języka. Mówimy więc tu o stylizacji na coś.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">(...) Stylizacja a wzorzec. Na podstawie wielu przebadanych tekstów można wyodrębnić: 1) stylizację, która jest rodzajem odtworzenia na podstawie określonych faktów jakiegoś bliżej nieznanego wzorca; w grę wchodzą głównie stylizacje na język epok nie mających tekstów językowych (epoka przedhistoryczna, wczesne średniowiecze); (...)</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">2) stylizację, która zmierza do maksymalnego zbliżenia do wzorca i która odbija w miarę konsekwentnie oraz ze znajomością rzeczy jego rzeczywiste właściwości językowe; (...) Z taką stylizacją mamy do czynienia w utworach Kazimierza Tetmajera (<i>Na skalnym Podhalu</i>),</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">3) stylizację częściową, wprowadzającą wybrane cechy językowe wzorca, z umiarem i w sposób funkcjonalny operującą jego elementami; przykład stanowią utwory Henryka Sienkiewicza,</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">4) stylizację, która wyraźnie przetwarza dany wzorzec, operując jego składnikami w sposób niezgodny z rzeczywistym stanem rzeczy; przeważnie jest ona zabiegiem artystycznym, służącym spełnieniu określonych funkcji, jak w przypadku utworów groteskowych, satyrycznych, parodystycznych. (...),</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">5) stylizację, która rzekomo dotyczy określonego wzorca, a która podstawia w jego miejsce „podobny”, a w istocie odrębny kod językowy (np. użycie gwary podhalańskiej dla celów archaizacyjnych w „Krzyżakach” Sienkiewicza). (...)</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Stylizacja stanowi typ wypowiedzi wyraźnie ukierunkowanej, jej podstawową funkcję stanowi odwołanie się do danego wzorca językowego. (...)</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">W zależności od stosunku do wzorca oraz od rodzaju tekstu stylizacja językowa spełnia różnorodne funkcje artystyczne (..), jak: podkreślanie kolorytu epoki czy środowiska, uwypuklenie autentyzmu utworu, charakteryzacja języka postaci czy wreszcie nadanie wypowiedzi zabarwienia ekspresyjnego, (...) czy użycie elementów gwarowych dla celów humorystycznych (Za: Wilkoń 1984).</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;"><b>Dialektyzacja</b> to jeden z najczęstszych (obok archaizacji) rodzajów stylizacji. Polega na przywoływaniu chłopskiego sposobu mówienia, czyli na celowym wprowadzaniu elementów gwar ludowych (dialektyzmów) do utworu literackiego, zwłaszcza do dialogów, charakteryzujących bohaterów chłopskich, jak i – na ogół w mniejszym zakresie – do narracji.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;">Służy ona charakterystyce bohaterów, środowiska społecznego oraz odtworzeniu kolorytu lokalnego, np. w <i>Chłopach </i>Władysława Reymonta czy w utworach Kazimierza Tetmajera.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;">Stylizowanie wypowiedzi niektórych bohaterów danego utworu na gwarę, czyli stylizacja idywidualizująca jest często dodatkowym środkiem charakterystyki postaci, jej umysłowości, poglądów i aspiracji. W literaturze mamy także przykłady pewnego typu stylizacji gwarowej – ukazania języka ludzi pochodzących ze wsi, którzy znaleźli pracę w mieście i starają się mówić polszczyzną ogólną, wyzbywając się gwary. Doskonałym przykładem uchwycenia charakterystycznych cech języka osób wyzbywających się gwary i starających się mówić jak najbardziej poprawnie jest np. w <i>Lalce </i>język lokaja Wokulskiego, który cechuje przesadna poprawność językowa, a mianowicie w obawie przed gwarową wymową typu <i>zaba, cas</i> na miejscu <i>s c z dz </i>stosuje spółgłoski dziąsłowe <i>sz, ż, cz, dż</i> (tzw. szadzenie), por. <i>- Ja nicz. Ino, proszę pana, stróż chce, ale nie śmi prosić, żeby pan pofatygował się i potrzymał mu dzieczko do krztu. (...)- To może by mnie pan teraż podarował sztary szurdut, bo jakże ja będę na krzcinach?.. </i>(..) <i>- Bo ja chciałbym, proszę pana, akszamitny kołmirz</i>.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;">W literaturze, m.in. pozytywizmu, są także przykłady ukazania odrębności języka całej grupy, środowiska, stanu. Świetny przykład charakterystyki języka grupy bohaterów reprezentujących całe wiejskie środowisko drobnoszlacheckie zawiera <i>Nad Niemnem </i>Elizy Orzeszkowej. Autorka umiejętnie rekonstruuje język środowiska szlachty zaściankowej, ukazuje przestarzałe słownictwo, zwłaszcza dawne latynizmy, drobnoszlacheckie formuły grzecznościowe i konwersacyjne, np. przy powitaniu Justyny: <i>Bardzo jestem kontenty i najuniżeniej dziękuję, że otrzymać mogłem tę promocję, której tak często sąsiedzi moje doświadczają</i>. Ten nalot archaizacyjny podkreśla istotną cechę całego środowiska szlachty zaściankowej – wierność starym obyczajom i tradycjom.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;">Czasami stylizacja gwarowa – wprowadzone do utworu literackiego elementy gwarowe – pełni funkcje parodystyczne lub tworzy efekt groteski (np. <i>Wesele w Atomicach </i>Mrożka, <i>Szewcy </i>Witkacego).</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;">Dialektyzacja może obejmować cały utwór (np. <i>Na skalnym Podhalu</i> Kazimierza Tetmajera) lub występować tylko w jego częściach – zazwyczaj w partiach dialogowych. Gdy stylizacja zmierza do maksymalnego zbliżenia się do wzorca – określonej gwary ludowej, wówczas mówimy o dialektyzacji całościowej, a gdy wprowadza się do utworu tylko wybrane cechy językowe wzorca lub tylko w niektórych fragmentach (zwłaszcza w dialogach) wówczas mamy do czynienia z dialektyzacją częściową (fragmentaryczną). Stylizacja może dotyczyć wszystkich poziomów języka, a więc fonetyki (wymowy), fleksji, składni, słowotwórstwa, słownictwa, lub tylko wybranych podsystemów gwary, np. tylko słownictwa i wymowy. W niektórych tekstach występuje oryginalna gwara danego regionu, innym zaś autorzy nadają tylko znamię języka wsi, wprowadzając nieliczne formy językowe, niekoniecznie należące do jednego dialektu.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;">Syntetycznego ujęcie problematyki dialektyzacji w polskiej prozie II połowy XX wieku zawiera praca Stanisława Dubisza (1986) <i>Stylizacja gwarowa w polskiej prozie trzydziestolecia powojennego (Nurt ludowy w latach 1945-1975)</i>.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;">Literatura:</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Józef Bubak, Aleksander Wilkoń (red.), 1977, <i>Z zagadnień jezyka artystycznego, </i>Watszawa – Kraków. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Stanisław Dubisz, 1982, <i>Formy i funkcje stylizacji gwarowej w utworze Juliana Kawalca pt. „W słońcu”; </i>[w:] <i>Język – Teoria – Dydaktyka. Materiały V Konferencji Młodych Językoznawców-Dydaktyków, </i>Kielce, s. 254-266.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Stanisław Dubisz, 1982a, <i>Wykładniki stylizacji gwarowej w utworze J. Waksmańskiego pt. „Czarne łochynie”; </i>„Prace Filologiczne” XXXI, s. 273-283.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Stanisław Dubisz, 1986, <i>Formy i funkcje archaizacji w zbiorze opowiadań Mariana Pilota pt. „Pantałyk”; </i>„Prace Filologiczne” XXXIII, s. 383-395.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Stanisław Dubisz, 1986a, <i>Stylizacja gwarowa w polskiej prozie trzydziestolecia powojennego (Nurt ludowy w latach 1945-1975), </i>Wrocław.., ss. 212.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Stanisław Dubisz, <i>Stylizacja językowa – próba definicji</i>, „Prace Filologiczne” 1979, XXIX, s. 191-216.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Stanisław Dubisz, <i>Dialektologia i stylistyka w badaniach tekstu utworu literackiego</i>, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 12, 1986, s. 93-105.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Władysław Śliwiński, <i>Metoda badania dialektyzmów we współczesnym tekście literackim (na przykładzie powieści Wilchelma Macha), </i>[w:] „Studia Dialektologiczne” I, red. B. Dunaj i J. Reichan, Kraków 1996, s. 367-375.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Halina Kurkowska, Stanisław Skorupka, <i>Stylistyka polska. Zarys, </i>Warszawa 1959.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Teresa Skubalanka, <i>Historyczna stylistyka jezyka polskiego. Przekroje, </i>Wrocław 1984.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Aleksander Wilkoń, <i>Problemy stylizacji językowej w literaturze, </i>„Przegląd Humanistyczny” 1984, z. 3, s. 11-29.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;"> <br />\r\n<a href="?l1=podstawy-dialektologii&l2=definicja-stylizacji">Wersja skrócona</a></div>', 0, 0, 0), ('dialekt-malopolski', 'opis-dialektow', 'Dialekt małopolski', 30000, '<h1>Dialekt małopolski</h1>\r\n<p>\r\n<table cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" align="center" width="100%" class="contentpane">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="60%" valign="top" colspan="2" class="contentdescription">\r\n <table cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" style="border: medium none; float: left; width: 180px; height: 250px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><img height="30" border="0" width="36" src="images/stories/iko_geo.gif" alt="Geografia" /></td>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=dialekt-malopolski-zasieg">Zasięg terytorialny i podziały dialektu</a> <br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><img height="30" border="0" width="36" src="images/stories/iko_dzi.gif" alt="Charakterystyka dialektu" /></td>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=dialekt-malopolski-charakterystyka">Charakterystyka dialektu</a><br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><img height="30" border="0" width="36" src="images/stories/iko_gwa.gif" alt="Gwara regionu" /></td>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1">\r\n <p>Teksty gwarowe:<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=pogranicze-mazowsza&l4=pogranicze-maz-gwara-regionu&l5=teksty-slupica-tekst1">Pogranicze Mazowsza</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-gwara-regionu&l5=teksty-bogdanczew-tekst1">Łęczyckie</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=sieradzkie&l4=sieradzkie-gwara-regionu&l5=chojne-tekst1">Sieradzkie</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu&l5=teksty-bieliny-tekst1">Kieleckie</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-gwara-regionu&l5=teksty-dabrowica-tekst1">Lasowiacy</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowiacy-wschodni&l4=krakowiacy-wsch-gwara-regionu&l5=teksty-zalipie-tekst1">Krakowiacy wschodni<br />\r\n </a>- <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lubelszczyzna-zachodnia&l4=lubelszczyzna-zach-gwara-regionu&l5=teksty-gielczew-tekst1">Lubelszczyzna zach.</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lubelszczyzna-wschodnia&l4=lubelszczyzna-wsch-gwara&l5=teksty-moniatycze1">Lubelszczyzna wsch.</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=przemyskie&l4=przemyskie-gwara&l5=teksty-kalnikow1">Przemyskie</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=ziemia-biecka&l4=ziemia-biecka-gwara&l5=teksty-bugaj1">Ziemia biecka</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=sadecczyzna&l4=sadecczyzna-gwara&l5=teksty-lososina-gorna1">Sądecczyzna</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=podhale&l4=podhale-gwara-regionu&l5=teksty-bukowina1">Podhale</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=spisz&l4=spisz-gwara&l5=jurgow-tekst1">Spisz</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=orawa&l4=orawa-gwara-regionu&l5=podsarnie-tekst1">Orawa</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=zywiecczyzna&l4=zywiecczyzna-gwara&l5=teksty-korbielow1">Żywiecczyzna</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowskie-region&l5=plaza-tekst1">Krakowskie</a><br />\r\n </p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><img height="30" border="0" width="36" src="images/stories/iko_his.gif" alt="Historia dialektu" /></td>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=dialekt-malopolski-wczoraj-i-dzis">Dialekt wczoraj i dziś</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><img height="30" border="0" width="36" src="images/stories/iko_kul.gif" alt="Kultura regionu" /></td>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=dialekt-malopolski-kultura-ludowa">Kultura ludowa</a> <br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><img height="30" border="0" width="36" src="images/stories/iko_lit.gif" alt="Literatura regionu" /></td>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=dialekt-malopolski-literatura&diax=3">Literatura </a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <img src="images/stories/dia_str_malopolski.jpg" alt=" " usemap="#dia_str_malopolski.jpg" /> <map name="dia_str_malopolski.jpg">\r\n <area shape="POLY" coords="161,58,168,92,264,112,297,71,241,69,193,86,171,55" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=pogranicze-mazowsza" alt="Pogranicze mazowsza" />\r\n <area shape="POLY" coords="68,42,115,0,142,20,130,39,153,63,162,61,166,94,148,99,127,82" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie" alt="Łęczyckie" />\r\n <area shape="POLY" coords="150,101,145,153,270,148,262,116,166,98" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie" alt="Kieleckie" />\r\n <area shape="POLY" coords="142,162,269,218,270,226,171,244,137,192" alt="Krakowiacy wschodni" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowiacy-wschodni" />\r\n <area shape="POLY" coords="144,155,142,161,273,215,288,168,270,150" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy" alt="Lasowiacy" />\r\n <area shape="POLY" coords="301,75,266,113,266,120,275,150,291,166,275,225,326,180,340,73" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lubelszczyzna-zachodnia" alt="Lubelszczyzna zachodnia" />\r\n <area shape="POLY" coords="346,50,329,193,388,200,396,190,418,187,422,160,409,154,421,143,400,117,386,98,389,82,377,71,377,54,381,47,378,30" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lubelszczyzna-wschodnia" alt="Lubelszczyzna wschodnia" />\r\n <area shape="POLY" coords="318,192,272,229,266,299,275,302,282,301,292,317,315,322,321,331,348,330,337,315,333,276,386,204" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=przemyskie" alt="Przemyskie" />\r\n <area shape="POLY" coords="205,240,228,295,262,295,268,229" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=ziemia-biecka" alt="Ziemia biecka" />\r\n <area shape="POLY" coords="91,224,113,220,110,252,168,250,203,242,228,299,225,307,207,306,194,300,178,302,177,291,117,279,90,268,99,232" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=sadecczyzna" alt="Sądecczyzna" />\r\n <area shape="POLY" coords="145,291,125,323,175,331,155,295" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=podhale" alt="Podhale" />\r\n <area shape="CIRCLE" coords="173,306,9" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=spisz" alt="Spisz" />\r\n <area shape="CIRCLE" coords="130,296,11" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=orawa" alt="Orawa" />\r\n <area shape="POLY" coords="88,270,113,281,104,303,87,305,83,290" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=zywiecczyzna" alt="Żywiecczyzna" />\r\n <area shape="POLY" coords="64,45,5,93,73,158,138,152,145,100" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=sieradzkie" alt="Sieradzkie" />\r\n <area shape="POLY" coords="70,163,137,157,135,193,171,250,118,244,114,217,89,217,79,206" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie" alt="Krakowskie" /> </map>\r\n <p style="text-align: justify;">Niełatwo jest dziś określić precyzyjnie zasięg dialektu małopolskiego, m.in. ze względu na ekspansję cech małopolskich w ciągu wieków i istnienie gwar przejściowych, zwłaszcza na północy, które tradycyjnie pod względem językowym są wliczane do Małopolski (Sieradzkie, Łęczyckie, Łowickie, Pogranicze Mazowsza) albo są z niej wyłączane. Dialekt małopolski w trakcie historycznego rozwoju znacznie rozszerzył swój zasięg terytorialny. Tzw. Małopolska właściwa obejmowała ziemie dawnych historycznych (XVI-wiecznych) województw: krakowskiego, sandomierskiego i lubelskiego. Chcąc określić dziś granice zasięgu dialektu małopolskiego – najogólniej rzecz biorąc – należy wskazać obszar południowo-wschodniej i środkowej części Polski od środkowego biegu Pilicy i Wieprza aż po Karpaty. Podstawę dialektu małopolskiego stanowiło dawne skupisko etniczno-językowe plemienia Wiślan w dorzeczu górnej Wisły między Podgórzem Karpackim, Górami Świętokrzyskimi i Puszczą Sandomierską.</p>\r\n <p style="text-align: justify;"> </p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</p>', 0, 1, 0), ('dialekt-malopolski-charakterystyka', 'dialekt-malopolski', 'Charakterystyka dialektu', 200, '<div id=''left_side''>\r\n <h1>Charakterystyka dialektu małopolskiego</h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div style="line-height: 150%; text-align: justify">Małopolska – jak już wyżej podkreślono – jest językowo bardzo zróżnicowana. Dopełnieniem omówienia cech dialektu małopolskiego przedstawionego niżej są mapy ukazujące granice ważniejszych wybranych zjawisk fonetycznych i morfologicznych w Małopolsce. </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">Charakterystyczne cechy określane jako ogólnomałopolskie (choć wyjątkowo nie obejmują niektórych obszarów Małopolski) to: </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_502_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5</h3>\r\n <p>Granice mazurzenia w Małopolsce.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/585x480-M810.gif" title="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/264x216-M810.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/92x75-M810.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_502_1 = new gallery($(''gallery_502_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n\r\n</script>\r\n </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">1) <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=176&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>mazurzenie</B>:<BR>wymowa spółgłosek cz, sz, ż, dż jako c, s, z, dz'');return false" onmouseout="hideToolTip()">mazurzenie</a> (bez Pogranicza wschodniego młodszego): <em>cápka</em>, <em>syja</em>, <em>zaba</em>, <em>jezdzo </em>(zob. mapa Granice mazurzenia w Małopolsce. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968, mapa nr 11.); Spółgłoski dziąsłowe <em>sz, ż </em>bywają też w niektórych wyrazach i formach wyrazowych zastępowane spółgłoskami miękkimi <em>ś, ź </em>(tzw. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=108&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>siakanie</B>:<BR>wymowa spółgłosek sz, ż jako ś, ź; termin używany też często w znaczeniu sziakania, czyli wymowy spółgłosek sz, ż, cz, dż i ś, ź, ć, dź jako sz, ż, cz, dż'');return false" onmouseout="hideToolTip()">siakanie</a>), np. <em>straśnie, śklonka, śpitol, <sup>ł</sup>ośli, śli, śprychy</em> = szklanka, szpital, poszli, szli, szprychy; <em>ziobro, droźnić, przydróźnik </em>= żebro, drażnić, przydróżnik; </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_502_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5</h3>\r\n <p>Północna granica dźwięczności w typie <em>laz_ rośnie, chodźmy </em>w Małopolsce</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/585x480-M811.gif" title="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/264x216-M811.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/92x75-M811.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_502_2 = new gallery($(''gallery_502_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n \r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_502_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Granica przejścia wygłosowego -<em>ch</em> w -<em>k </em>w Małopolsce</h3>\r\n <p>Granica przejścia wygłosowego -<em>ch</em> w -<em>k </em>w Małopolsce</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/585x480-M812.gif" title="Granica przejścia wygłosowego -<em>ch</em> w -<em>k </em>w Małopolsce" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/264x216-M812.gif" alt="Granica przejścia wygłosowego -<em>ch</em> w -<em>k </em>w Małopolsce" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/92x75-M812.gif" alt="Granica przejścia wygłosowego -<em>ch</em> w -<em>k </em>w Małopolsce thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_502_3 = new gallery($(''gallery_502_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">2) <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=235&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca</B>:<BR>wymowa dźwięczna spółgłosek na końcu (w wygłosie) pierwszego wyrazu przed drugim wyrazem, który zaczyna się na samogłoskę lub na spółgłoski r, l, ł, m, n'');return false" onmouseout="hideToolTip()">fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca</a>: <em>laz_<sup>ł</sup>urus</em>, <em>kod_leci</em>, <em>nióześ</em> = las urósł, kot leci, niosłeś, ale na Pograniczu Mazowsza (tj. w Radomskiem), w Sandomierskiem i Lubelskiem na skutek ekspansji dialektu mazowieckiego ustaliło się nowsze <em>las_<sup>ł</sup>urus</em>, czyli <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=236&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</B>:<BR>(f. ubezdźwięczniająca) wymowa bezdźwięczna spółgłosek na końcu (w wygłosie) pierwszego wyrazu przed drugim wyrazem, który zaczyna się na samogłoskę lub na spółgłoski r, l, ł, m, n'');return false" onmouseout="hideToolTip()">fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</a>, ale z zachowaniem dźwięczności w formach historycznie złożonych: <em>wiózem</em>, <em>p<sup>ł</sup>osedem</em>). (Zob. mapa Północna granica dźwięczności w typie <em>laz_ rośnie, chodźmy </em>w Małopolsce. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968, mapa nr 11.)</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">Typową małopolską innowacją dialektalną (właściwą kiedyś całej Małopolsce) jest <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=138&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przejście wygłosowego -ch ? -k</B>:<BR>wymowa �ch na końcu wyrazu (w wygłosie) jako �k'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przejście wygłosowego ‑<em>ch</em> → ‑<em>k</em></a>: <em>mek</em>, <em>strak</em>, <em>na tyg_n<sup>ł</sup>ogak</em>, <em>niózek</em>, <em>niek </em>= mech, strach, na tych nogach, niózech, tj. niosłem, niech, dziś zachowane we wszystkich pozycjach wygłosowych w górzystej części Małopolski (na Spiszu ‑<em>ch</em> → ‑<em>f</em>), a w końcówkach: <em>tyk staryk</em>, <em>w butak</em> = tych starych, w butach (przy usunięciu tej zmiany z bezkońcówkowych tematów rzeczowników rdzennych na skutek <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=285&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>analogia</B>:<BR>upodabniający wpływ jednej jednostki językowej na inną'');return false" onmouseout="hideToolTip()">analogii</a> do postaci tematu w przypadkach zależnych: <em>duch</em> – nie <em>duk</em>, bo <em>ducha</em>, <em>duchem</em> itp.), lub przynajmniej w pojedynczych <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=42&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>zleksykalizowane formy fonetyczne</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">zleksykalizowanych formach fonetycznych</a> <em>niek, dotykcos</em> = niech, dotychczas sięgające po okolice Pszczyny, Wielunia, Sieradza, na północnym zachodzie, a na wschodzie po Kolbuszowę, Rzeszów, Jasło. (Zob. mapa Granica przejścia wygłosowego -<em>ch</em> w -<em>k </em>w Małopolsce<em>. </em>Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968, mapa nr 11.) Ze słabą artykulacją <em>ch</em> w Małopolsce związane jest też, częstsze niż gdzie indziej, zastępowanie skłonnego do zaniku <em>ch</em> w grupach spółgłoskowych przez <em>k</em> lub <em>f</em>, np. <em>kwila</em>, <em>kciáł</em>, <em>zukwały</em>, <em>twórz </em>= chwila, chciał, zuchwały, tchórz. </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">Do charakterystycznych dla Małopolski (lub jej części) zjawisk w zakresie fonetyki należą także: </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_502_4" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5</h3>\r\n <p>Granica zaniku nosowości samogłosek <em>ę ą</em> w Małopolsce</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/585x480-M813.gif" title="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/264x216-M813.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/92x75-M813.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5 thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_502_4 = new gallery($(''gallery_502_4''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n1) zróżnicowana wymowa samogłosek nosowych – na Pogórzu <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=77&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>szeroka wymowa ę i grupy en</B>:<BR>wymowa samogłoski nosowej przedniej jako nosowego a (obniżona)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">szeroka artykulacja przedniego <em>ę</em></a> (<em>cię<sup>a</sup>zko</em>, <em>panto </em>= ciężko, pęto), w pasie od Oświęcimia po Sącz wymowa tylko jednej nosówki tylnej <em>ą</em>, często odnosowionej, np. <em>ząb</em>, <em>ząby</em>//<em>zob</em>, <em>zoby </em>(zob. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=47&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>zanik nosowości</B>:<BR>wymowa samogłosek nosowych bez rezonansu nosowego jako odpowiadających im ustnych'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Zanik nosowości</a>); w Małopolsce środkowej całkowity <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=47&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>zanik nosowości</B>:<BR>wymowa samogłosek nosowych bez rezonansu nosowego jako odpowiadających im ustnych'');return false" onmouseout="hideToolTip()">zanik nosowości</a> (<em>reka</em>, <em>debina</em>, <em>zeby</em>, <em>gosiur</em>, <em>ciognoł</em> <em>sie</em>, <em>widzo</em> = ręka, dębina, zęby, gąsior, ciągnął się, widzą); na pozostałych terenach wymowa obu nosówek jak w języku ogólnopolskim lub zwężona (<em>g<strong>ę</strong>ś</em>//<em>gy<sup>n</sup>ś</em>, <em>wąsy</em>). <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=127&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>rozłożona wymowa samogłosek nosowych</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Rozłożona wymowa samogłosek nosowych</a> w wygłosie dotyczy tylko samogłoski tylnej <em>ą </em>(> -<em>om</em>). (Zob. mapy Granica zaniku nosowości samogłosek <em>ę ą</em> w Małopolsce. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968, mapa nr 11 oraz Granice wymowy <em>ę</em> jako <em>ą</em> lub jako <em>a</em> nosowego w Małopolsce. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968, mapa nr 11.).</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_502_5" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5</h3>\r\n <p>Granice wymowy <em>ę</em> jako <em>ą</em> lub jako <em>a</em> nosowego w Małopolsce</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/585x480-M814.gif" title="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/264x216-M814.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/92x75-M814.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_502_5 = new gallery($(''gallery_502_5''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n2) zachowanie samogłosek pochylonych (ścieśnionych) <em>á, é </em>jako odrębnych dźwięków (zob. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=114&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoska pochylona</B>:<BR>(inaczej: ścieśniona lub zwężona) o zwężonej (podwyższonej) artykulacji w stosunku do samogłosek jasnych; kontynuanty dawnych sam. długich'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Samogłoski pochylone</a>) lub silne zwężenie ich artykulacji, które powoduje ich utożsamienie się z odpowiednimi samogłoskami wyższymi, czyli wymawia się je jak <em>o, i/y, </em>por. <em>á</em> pochylone → o (<em>tako</em> <em>trowa</em>, <em>jo</em>, <em>godoł, spoliły, krzoki,</em> <em>copka,</em> (= taka trawa, ja, gadał, spaliły, krzaki, czapka), <em>á</em> pochylonego nie zna Pogranicze wschodnie młodsze (zob. mapa Wschodnia granica odróżniania dawnego <em>á</em> pochylonego i <em>a</em> jasnego w Małopolsce. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968, mapa nr 11.); <em>é</em> pochylone → <em>y</em>, <em>i</em>, na południu <em>y</em> w każdej pozycji, czyli zarówno po spółgłoskach twardych, jak i po miękkich (<em>brzyg</em> <em>rzyki</em>, <em>biyda</em>, <em>śpiywka</em>, <em>syr</em>, <em>dysc </em>= brzeg rzeki, bieda, śpiewka, ser, deszcz) na północy <em>y</em> po spółgłoskach twardych (<em>syr</em>, <em>dysc </em>= ser, deszcz), <em>i</em> po miękkich (<em>bida</em>, <em>śpiwka </em>= bieda, deszcz). Najlepiej utrzymuje się <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=120&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoska pochylona ou (ó)</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">ścieśnione <em>ó</em></a> jako dźwięk pośredni między samogłoską <em>o</em> i <em>u </em>(< dawna samogłoska długa), np. <em>boro<sup>u</sup>wki, go<sup>u</sup>rke, wieco<sup>u</sup>r, dro<sup>u</sup>ga, co<sup>u</sup>rka, ro<sup>u</sup>w</em>, rzadziej utożsamia się z <em>u</em>. Zob. Mapa nr 6. Samogłoski pochylone w dialekcie małopolskim. Ścieśnieniu do i/y ulega też też <em>e </em>w <em>-ej </em>(jota zanika)<em>, </em>co powoduje <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=139&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przejście wygłosowego �ej > -i/-y</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przejście <em>-ej > -i/-y</em></a>, np. <em>dawni, lepi, jinacy, w naszy wsi</em>, <em>u swoi siostry </em>= lepiej, inaczej, w naszej wsi, u swojej siostry;</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_502_6" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5</h3>\r\n <p>Wschodnia granica odróżniania dawnego <em>á</em> pochylonego i <em>a</em> jasnego w Małopolsce</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/585x480-M818.gif" title="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/264x216-M818.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/92x75-M818.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_502_6 = new gallery($(''gallery_502_6''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">3) <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=125&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>rozszerzenie artykulacyjne</B>:<BR>wymowa sam. wysokich i, y, u przy niższej niż zwykle pozycji języka jako e, o'');return false" onmouseout="hideToolTip()">rozszerzenie artykulacyjne</a>, tj. wymowa <em>i</em>, <em>y</em> przed spółgłoskami półotwartymi <em>l, ł, m, n, ń</em> (<em>beł</em>, <em>chodzieli</em>, <em>o tam</em>, <em>z niemi</em>) w Małopolsce północnej i środkowej; </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_502_7" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5</h3>\r\n <p>Granica wymowy dawnych połączeń *<em>sr</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/585x480-M815.gif" title="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/264x216-M815.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/92x75-M815.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_502_7 = new gallery($(''gallery_502_7''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n 4) wymowa staropolskich grup <em>śř</em>, źř jako <em>śr</em>, <em>źr</em> (<em>środa</em>, <em>źródło</em>, <em>uźroł</em> = ujrzał), a w części Małopolski północno-środkowej ginąca <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=135&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przestawka</B>:<BR>przestawianie kolejności głosek w sylabie lub kolejności sylab'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przestawka</a> <em>śr</em>, <em>źr</em>, np. <em>rśoda</em>, <em>rźódło</em>, <em>urźoł </em>= środa, źródło, ujrzał (zob. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=216&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>grupy spółgłoskowe kontynuujące psł. *sr�, *zr� w gwarach</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Grupy spółgłoskowe kontynuujące psł. <em>*sr’, *zr’</em></a>) (zob. mapa Granica wymowy dawnych połączeń *<em>sr’</em> *<em>zr’</em> jako <em>rś</em> <em>rź </em>w Małopolsce. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968, mapa nr 11.); </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_502_8" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5</h3>\r\n <p>Granica wymowy <em>tko</em> = kto, <em>tkóry</em> = który w Małopolsce</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/585x480-M816.gif" title="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/264x216-M816.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/92x75-M816.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_502_8 = new gallery($(''gallery_502_8''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n 5) przestawka w wyrazach <em>kto</em>, <em>który</em>, <em>nikt</em> (<em>tko</em>, <em>tkóry</em>, <em>nitko</em>) o podobnym zasięgu terytorialnym jak poprzednia (zob. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=217&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>grupa spółgłoskowa kt</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Grupa spółgłoskowa kt</a> oraz mapa Granica wymowy <em>tko</em> = kto, <em>tkóry</em> = który w Małopolsce. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968, mapa nr 11.); </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">6) podwajanie <em>s</em>, <em>ś</em>, czasem z <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=126&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>rozpodobnienie</B>:<BR>(dysymilacja) zróżnicowanie takich samych lub podobnych głosek, sąsiadujących ze sobą w wyrazie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">rozpodobnieniem</a> spółgłosek <em>ss, śś </em>do <em>sc, ść</em>, np. <em>wiessa</em>, <em>wiśśi</em>, <em>w leśsie</em>//<em>w leście // w lejsie</em>, <em>do lasca</em>, <em>b<sup>ł</sup>osso</em>//<em>b<sup>ł</sup>osco </em>= wiesza, wisi, w lesie, do lasu, boso, w Małopolsce północno-środkowej i w części gwar Pogórza (zob. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=150&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>podwojenie s, ś</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Podwojenie <em>s, ś</em></a>); </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">7) ściągnięte formy czasowników <em>stać</em>, <em>bać śę</em> oraz <em>grasz</em>, <em>znasz</em> (zob. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=187&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>kontrakcja</B>:<BR>(inaczej: ściągnięcie) spłynięcie dwu samogłosek przedzielonych jotą (j), która w takiej pozycji zanikała'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Kontrakcja</a>) wobec północnopolskich form nieściągniętych, typu <em>stojać, bojać się, grajesz, znajesz</em>.</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">Cechy fonetyczne o szerszym zasięgu, łączącym dialekt małopolski z innymi (najczęściej z dialektem śląskim i wielkopolskim) to m.in.: </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">1) tendencja (w dużej części gwar do <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=274&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>asymilacja</B>:<BR>upodobnienie głosek do siebie, częściowe lub pełne dostosowanie artykulacji głosek sąsiednich'');return false" onmouseout="hideToolTip()">asymilacji</a> i uproszczeń w grupach spółgłoskowych, przejawiająca się zwłaszcza w wymowie grup spółgłoskowych <em>strz</em>, <em>zdrz</em>, <em>trz</em>, <em>drz</em> jako <em>szcz</em>, <em>żdź</em>, <em>cz</em>, <em>dż, </em>np. <em>szczała,</em> <em>żdżemnoć</em> <em>śe</em>, <em>dżazga </em>= strzała, zdrzemnąć się, drzazga, <em>czy</em> = czy i trzy (zob. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=215&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>grupy spółgłoskowe strz, zdrz, trz, drz w gwarach</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Grupy spółgłoskowe <em>strz, zdrz, trz, drz </em>w gwarach</a>), uproszczeń w wygłosie: ‑<em>ść</em> → <em>ś</em> (<em>kłaś</em>, <em>slyś</em>, <em>myś</em> = kłaść, zleźć, myśl), w śródgłosie, np. grup <em>rdł </em>> <em>rł</em>, <em>łn </em>> <em>łń</em>, <em>stn </em>> <em>sn</em>, <em>rnk </em>> <em>rk</em>, <em>śln </em>> <em>śń</em>, por. <em>garło, połnie, krzesny, gorka, ziorko, naumyśnie, maśnicka </em>= gardło, południe, chrzestny, garnka, ziarnko, naumyślnie, maślniczka<em>, rs</em>, <em>rz</em> → <em>ż</em>, <em>sz</em> (<em>skarzyć</em> <em>sie</em>, <em>gárztka</em>, <em>g<sup>ł</sup>ospodarztfo </em>= skarżyć się, garstka, gospodarstwo), <em>kk</em> → <em>k, </em>np. <em>leki</em> = lekki; rzadziej na początku wyrazu (w nagłosie), np. <em>dl </em>> <em>l</em>, <em>gdź </em>> <em>dź</em>, por. <em>lo, dzie, dziesik </em>= dla, gdzie, gdzieś upodobnieniu <em>n</em> do tylnojęzykowego <em>k</em> na granicy morfemów, por. <em>sukieŋka</em>, <em><sup>ł</sup>okieŋko</em>; wyraźna jest też tendencja do pomijania <em>ł </em>w grupach spółgłoskowych, zwłaszcza po spółgłosce <em>g</em>, tam, gdzie występuje ono w języku ogólnym, np. <em>putnianke</em>,<em> (jaśka) upić, zogówek, gupi, suchać</em> = płótnianka, (jaśka) łupić, zagłówek, głupi, słuchać oraz wymiana grupy <em>sł</em> > <em>sw</em> w niektórych czasownikach, np. <em>swyseć, poswać, wyswać </em>= słyszeć, posłać, wysłać i wtórnie powstałe czasowniki wielokrotne <em>posywać, wysywać</em>; (zob. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=214&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>grupy spółgłoskowe w dialektach</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Grupy spółgłoskowe w dialektach</a>).</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">2) zanik zwarcia <em>ń</em>, które kończy sylabę, np. <em>pajski, pajstwo, siyj, ciyj, bajka, kojski, k<sup>ł</sup>òjmi, ciyjszy, tajszy, błogosławiyjstwo, pełniusiyjko</em> = pański, państwo, sień, cień, bańka, koński, końmi, cieńszy, tańszy, błogosławieństwo, pełniusieńko, powszechny zwłaszcza w gwarze lasowskiej, ale też częsty w różnych gwarach południowomałopolskich;</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">3) mocna <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=180&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>labializacja</B>:<BR>poprzedzanie sam. tylnych o, u niezgłoskotwórczym ł, czyli wymowa ło, ło, łu, łu'');return false" onmouseout="hideToolTip()">labializacja</a> samogłoski <em>o</em>, nie tylko w <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>nagłos</B>:<BR>początek wyrazu, głoska rozpoczynająca wyraz'');return false" onmouseout="hideToolTip()">nagłosie</a> (<em><sup>ł</sup>ociec</em>, <em><sup>ł</sup>okn<sup>ł</sup>o </em>= ojciec, okno), ale i w <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>śródgłos</B>:<BR>środkowa część wyrazu'');return false" onmouseout="hideToolTip()">śródgłosie</a> (<em>m<sup>ł</sup>ost</em>, <em>k<sup>ł</sup>ot </em>= most, kot), a na obszarze od Sandomierza i Kielc po Nowy Sącz, Tarnów, Tarnobrzeg przesunięcie artykulacji labializowanego <em>o</em> ku przodowi (<em>k<sup>ł</sup>o<sup>e</sup>za</em>, <em>płet</em>, <em>błek</em>, <em>b<sup>ł</sup>eto </em>= koza, płot, bok, błoto), co przy małej wyrazistości niezgłoskotwórczego <em>ł</em> prowadzi do wymowy <em>średkiem</em>, <em>do</em> <em>Tárnewa </em>= środkiem, do Tarnowa; rzadkie są inne <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=94&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>spółgłoski protetyczne</B>:<BR>spółgłoski poprzedzające samogłoski na początku wyrazu (w nagłosie)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">spółgłoski protetyczne</a>, np. rzadko <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=148&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>prejotacja</B>:<BR>poprzedzenie samogłosek na początku wyrazu (w nagłosie) przez j'');return false" onmouseout="hideToolTip()">prejotacja</a> samogłosek <em>a, e, i</em>.), np. <em><sup>j</sup>inacy, <sup>j</sup>igła, <sup>j</sup>iść, <sup>j</sup>anioł, <sup>j</sup>Adam, <sup>j</sup>Ewa, </em>= inaczej, igła, iść, anioł, Adam, Ewa; </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">4) zmiany barwy samogłosek <em>o, e </em>przed <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>spółgłoski półotwarte</B>:<BR>(sonorne) ustne r, l, ł, nosowe m, n, ń'');return false" onmouseout="hideToolTip()">spółgłoskami półotwartymi</a>, wymawianych jako <em>ó, y</em>, np. <em>gónili, kólendnicy, w dómu, ón, kónory, kómora, pómagało sie, kóń, osiym </em>= gonili, kolędnicy, w domu, on, konary, komora, pomagało się, koń, osiem;</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">5) przejście samogłoski <em>a </em>w grupie -<em>aj</em> w <em>e</em>, czyli <em>-aj > -ej</em>, np. <em>dej, słuchejcie sie, godej, czekej, śpiywej, czytej</em> = daj, słuchajcie (się), gadaj, czekaj, śpiewaj, czytaj); natomiast cechą, mającą w gwarach znacznie szerszy zasięg, znaną na różnych terenach, jest <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=139&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przejście wygłosowego �ej > -i/-y</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przejście wygłosowego <em>-ej</em> > <em>-i/-y</em></a>, w formach stopnia wyższego przysłówków, np. <em>da<sup>o</sup>wni, szybci, późni, </em><em>g<sup>ł</sup>orzy</em>, <em>lekcy </em>= dawniej, szybciej, później, gorzej, lżej, a także w formach przymiotników i zaimków przymiotnych (D., C., Msc. lp. ż.), np. <em>w kazdy takiy</em>, <em>w ty, z te (rezurekcje), w nasy, przy takiy ładny, młody porze, koło dwunosty, mszy święty </em>= w każdej takiej, w tej, z tej (rezurekcji), w naszej, przy takiej ładnej, młodej parze, koło dwunastej, mszy świętej. </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">6) wtórne <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=123&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>ruchome e</B>:<BR>takie e, które wymienia się z zerem dźwięku w formach pokrewnych (np. występuje w mianowniku, a nie ma go w pozostałych przypadkach w odmianie tego samego wyrazu)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">ruchome <em>e</em></a> po przyimkach i przedrostkach <em>w, z,</em> uniemożliwiające powstanie skłonnych do uproszczeń grup spółgłoskowych <em>ss</em>, <em>zz</em>, <em>ff</em>, <em>ww</em>, <em>śś</em>, <em>źź</em> (<em>we</em> <em>w<sup>ł</sup>odzie</em>, <em>ze</em> <em>s<sup>ł</sup>okiem</em>, <em>we</em> <em>fajce</em>, <em>zesunońć</em>, <em>zesiniáł </em>= w wodzie, z sokiem. w fajce, zsunąć, zsiniał); </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_502_9" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5</h3>\r\n <p>Granica braku przegłosu <em>e</em> w <em>o</em> (<em>wiesna </em>= wiosna, <em>niesłem</em> = niosłem) w Małopolsce</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/585x480-M817.gif" title="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/264x216-M817.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/92x75-M817.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_502_9 = new gallery($(''gallery_502_9''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n 5) upowszechnienie tematów, w których nie zaszedł <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=144&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przegłos</B>:<BR>historyczny proces przejścia psł. samogłosek przednich ě *tzw. jać), e, ę przed spłg. przedniojęzykowo-zębowymi twardymi w �a, �o, �ą, który spowodował powstanie oboczności e : a (kwiat : kwiecie), e : o (wiozę : wieziesz), ę : ą (zatartą przez późniejszy rozwój nosówek)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przegłos</a> <em>e</em> po spółgłoskach wargowych i miękkiej <em>ń</em> (<em>wieze</em>, <em>mietła</em>, <em>niesły </em>= wiozę, miotła, niosły) (Zob. mapa Granica braku przegłosu <em>e</em> w <em>‘o</em> (<em>wiesna </em>= wiosna, <em>niesłem</em> = niosłem) w Małopolsce. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968, mapa nr 11.) </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">Inne charakterystyczne cechy, także nieograniczone tylko do tego terenu, to przejście niektórych <em>eł </em>> <em>oł</em>, np. <em>połne pudołko, kukiołka</em> = pełne pudełko, kukiełka, a także w niektórych formach w wygłosie w -<em>ół (-uł)</em>, np. w imieniu <em>Pawół</em>, natomiast -<em>ił//-ył </em>w formach czasownikowych, zwłaszcza w 3 os. lp. r. męskiego czasu przeszłego, w <em>uł</em>, np. <em>ch<sup>ł</sup>odziuł, robiuł, pobiuł</em> = chodził, robił, pobił. </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">Niektóre cechy fonetyczne mają niewielki zasięg, wyróżniając poszczególne gwary, np. typowe dla Podhala, Orawy, Żywiecczyzny i części Spiszu są takie zjawiska:</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">a) akcent na pierwszej sylabie (<div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>akcent inicjalny</B>:<BR>taki, który pada na sylabę początkową'');return false" onmouseout="hideToolTip()">akcent inicjalny</a>), np. <em>w|epchany, p|rasuwanie, d|aleko, p|rasuwać</em>;<em> </em></div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">b) <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=282&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>archaizm podhalański</B>:<BR>zachowanie pierwotnej sam. i w dawnych psł. połączeniach *�i, *�i, *či (które potem uległy mazurzeniu) jako ci, dzi, ri (> ř, później > żi//szi )'');return false" onmouseout="hideToolTip()">archaizm podhalański</a>, mający nieco szerszy zasięg niż gwara podhalańska, np. <em>s·ićka pomiyndz·i naz·iwali rzec·i c|ienz·ijse,</em> <em>chłopc·i</em>,<em> </em>a na pozostałym obszarze pasa górskiego Małopolski tylko w grupie <em>ři</em> z <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=218&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>frykatywne rż (ř)</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()"><em>ř</em> frykatywnym</a>, np. <em>pr<sup>ż</sup>istrajali, pr<sup>ż</sup>ikufennych</em>.</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">Ze zjawisk morfologicznych za charakterystyczne (choć nie zawsze wyłącznie dla Małopolski) uznać należy różne zjawiska koniugacyjne (tj. dotyczące odmiany czasowników) i deklinacyjne (odmiany rzeczowników).</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">Z zakresu koniugacji wymienić można następujące zjawiska: </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_502_10" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5</h3>\r\n <p>Granica końcówki -<em>wa</em> w 1 os. lmn. czasowników w Małopolsce</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/585x480-M819.gif" title="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/264x216-M819.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/92x75-M819.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5 thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_502_10 = new gallery($(''gallery_502_10''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">1) zróżnicowanie końcówek 1. os. lmn czasu teraźniejszego: ‑<em>my</em> w Małopolsce południowej (<em>ńesiymy</em>, <em>idymy</em>, <em>gonimy</em>), ‑<em>wa</em> w Małopolsce środkowo-północnej (<em>niesiewa</em>, <em>idziewa</em>, <em>goniwa</em>), na stosunkowo niewielkim terenie między Limanową, Sączem i Jasłem końcówka ‑<em>ma</em> pochodząca z <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=188&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>kontaminacja końcówek</B>:<BR>skrzyżowanie dwóch końcówek fleksyjnych, w wyniku czego powstaje nowa końcówka'');return false" onmouseout="hideToolTip()">kontaminacji</a> ‑<em>m</em> )( ‑<em>wa</em> (<em>niesiema</em>, <em>gonima </em>= niesiemy, gonimy), a w części Podhala pod wpływem słowackim -<em>me </em>(<em>bieryme</em>, <em>chodzime </em>= bierzemy, chodzimy); (Zob. mapa Granica końcówki -<em>wa</em> w 1 os. lmn. czasowników w Małopolsce. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968, mapa nr 11. oraz <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=224&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>formy 1.os. lmn. czasu teraźniejszego.</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Formy 1. os. lmn. czasu teraźniejszego</a>;</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">2) resztki <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=283&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>aoryst</B>:<BR>w przeszłości (w języku prasłowiańskim) jeden z czasów przeszłych prostych (niezłożonych), określających czynność zachodzącą w przeszłości, dokonaną i momentalną'');return false" onmouseout="hideToolTip()">aorystu</a> w formach czasu przeszłego (<em>nosiłek</em>, <em>nosiłech</em>, <em>nosilichmy </em>= nosiłem, nosiliśmy) w południowo-zachodniej Małopolsce; </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">3) pomijanie przyrostka <em>-nę-</em> w niektórych formach czasowników, np. w czasie przeszłym i w rozkaźniku, por. <em>ciągła, ciągli, krzykła, krzykli, pragła, pragli, ciąg </em>(por. ogp. ciągnęła, ciągnęli, krzyknęła, krzyknęli, pragnęła, pragnęli, ciągnij);</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">4) <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=224&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>formy 1.os. lmn. czasu teraźniejszego.</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">formy 1. os. lmn. czasu teraźniejszego</a>, typu <em>mogymy, muszymy, piekymy, jadymy, idymy </em>= możemy, musimy, pieczemy, jedziemy, idziemy (<div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=51&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>wyrównania analogiczne we fleksji</B>:<BR>ujednolicanie tematów i końcówek fleksyjnych wywołane wpływem form pokrewnych, ale nieusprawiedliwione rozwojem fonetycznym systemu'');return false" onmouseout="hideToolTip()">wyrównanie analogiczne</a> do form tematu 1. os. lp. czasu ter. z twardą spółgłoską) oraz <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=225&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>formy 1. os. lmn. czasu przeszłego</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">formy 1. os. lmn. czasu przeszłego</a>, typu <em>jechalimy, robilimy, chodziłymy, wołalimy </em>= jechaliśmy, robiliśmy, chodziłyśmy, wołaliśmy;</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">5) inny typ odmiany niektórych czasowników, np. <em>gwizdom, dryptom, klaskom </em>(wg koniugacji -<em>m, -sz</em>, a nie -<em>ę, -esz</em>, jak w polszczyźnie ogólnej) = gwiżdżę, drepczę, klaszczę; <em>lubiałam, lubiał, lubieli </em>= lubił, lubiła, lubili.</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">W formach 1 os. lp. czasu teraźniejszego upowszechnia się twarda spółgłoska wargowa, tam, gdzie w języku ogólnym występuje miękka, por. <em>skube, rombe, grzebe, drape, kope, złame </em>= skubię, rąbię, grzebię, drapię, kopię, złamię.</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">Z zakresu deklinacji wymienić można następujące zjawiska: </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">1) inny rodzaj niż w polszczyźnie ogólnej niektórych rzeczowników (niezbyt liczne), np. <em>ta litra, krawatka, beretka, samogona, ten gorąc </em>– ogp. ten litr, krawat, beret, samogon; to gorąco;</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">2) częściowe zachowanie archaicznych końcówek, np. ‑<em>e</em> w <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=246&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>dopełniacz liczby pojedynczej rzeczowników żeńskich (d.lp. rzecz. ż.)</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">dopełniaczu lp. rzeczowników żeńskich</a> miękkotematowych na <em>-a</em>, tj. po spółgłoskach miękkich i stwardniałych (<em>do</em> <em>stajnie</em>, <em>z</em> <em>pszenice </em>= do stajni, z pszenicy), ‑<em>i</em> w odmianie liczebników głównych (<em>piyńci</em>, <em>seści </em>= pięciu, sześciu); </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">3) innowacyjne formy deklinacyjne, np. formy <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=174&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>mianownik liczby mnogiej rzeczowników męskich</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">mianownika lmn. rzeczowników męskich</a>, typu <em>wójcio, policjancio, muzykancio</em> (na wzór <em>bracia, księża</em>); upowszechnienie końcówki -<em>ów</em> w <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=248&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>dopełniacz liczby mnogiej rzeczowników</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">dopełniaczu l.mn. zeczowników żeńskich</a>, np. <em>pchłów</em>,<em> śprychów</em>, <em>glistów</em>, <em>wszów, myszów</em>, i końcówki narzędnika liczby mnogiej -<em>ami </em>kosztem wyjątkowej <em>-mi</em>, np. <em>liściami, gościami, koniami </em>(ale częściej <em>kłòjmi</em>), <em>dłoniami </em>(ale obok <em>dłòjmi</em>)<em>, niciami</em>;</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">Kategoria męsko- i niemęskosobowości wykazuje znaczące różnice w porównaniu ze stanem ogólnopolskim. Istotne dla omawianej gwary są formy mianownika lmn. rzeczowników męskosobowych i łączących się z nimi przymiotników, zaimków przymiotnych oraz form czasu przeszłego. Częste są tu formy niemęskoosobowe zamiast męskosobowych: <em>chłopy musiały skubać, piekały ludzie, chodziły ludzie</em>. Formy czasownikowe na <em>-ły </em>występują zarówno przy rzeczownikach żeńskich, np. <em>baby sie schodziły, skubały, śpiywały rózne pierdoły <sup>ł</sup>opowiadały</em>, jak i mogą odnosić się do rzeczowników męskoosobowych (np. w opowiadaniach dotyczących mężczyzn): <em>a ony miały takie konwie </em>(= a oni mieli takie konwie,), <em>my młóciły, my przekrocały</em> (z kontekstu wynika, że chodzi o dwóch mężczyzn), <em>ony tam doły kopały takie, i przykrywały jedlicami, tak fajnie szykowały</em>,<em> kazdy mia<sup>o</sup>ł dyżury, stróżowały, chodziły, sprawdzały </em>(= oni tam doły kopali takie; i przykrywali jedlicami, tak fajnie szykowali, każdy miał dyżury, stróżowali, chodzili, sprawdzali). </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">W słowotwórstwie za typowe dla dialektu małopolskiego lub jego części uważa się:</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_502_11" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5</h3>\r\n <p>Granica przejścia <em>roz</em>- w <em>łoz</em>- w wyrazie <em>rozwora </em>w Małopolsce</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/585x480-M820.gif" title="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/264x216-M820.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/92x75-M820.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 5 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_502_11 = new gallery($(''gallery_502_11''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n 1) zanik <em>r</em>‑ w przedrostku <em>roz</em>‑ (<em><sup>ł</sup>ozlać</em>, <em><sup>ł</sup>ozwora </em>= rozlać, rozwora) w Małopolsce środkowej i zachodniej (Zob. mapa Granica przejścia <em>roz</em>- w <em>łoz</em>- w wyrazie <em>rozwora </em>w Małopolsce<em>. </em>Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. III, Warszawa 1968, mapa nr 11.); </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">2) przysłówki i zaimki z przyrostkami <em>-ik, -ok</em>, np. <em>tutok. tamok, hawok, dzisiok, cosik, ktosik, dziesik, jakiesik, któresik</em>, zaimki nieokreślone, typu <em>choćco / ch<sup>ł</sup>ojco, ch<sup>ł</sup>oćkto, ch<sup>ł</sup>oćjak, ch<sup>ł</sup>oćjaki, ch<sup>ł</sup>ojdzie, ch<sup>ł</sup>oćktóry, ch<sup>ł</sup>oćkiedy</em>, oraz liczebniki typu <em>dwójko, pięciórko </em>(np. <em>dwójko ludzi, byli w pięciórko </em>= dwoje ludzi, byli w pięcioro);</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">3) <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>prefiks (inaczej: przedrostek)</B>:<BR>formant występujący przed tematem słowotwórczym'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przedrostek</a> <em>noj-</em> w stopniu najwyższym przymiotników i przysłówków, np. <em>nojmłodso, nojstarso, nojsmacniejse, nojzdrowse</em> = najmłodsza, najstarsza, najsmaczniejsze, najzdrowsze obok ogp. <em>naj-</em>; </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">4) <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=271&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>bezokolicznik</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">bezokolicznik</a> czasowników z przyrostkiem ‑<em>ować</em>//‑<em>uwać</em> odpowiadający ogólnopolskiemu <em>-iwać // -ywać</em>, np. <em>pokazować</em>//<em>pokazuwać</em>, <em>podskakować//podskakuwać </em>= pokazywać, podskakiwać; </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">5) zachowanie form typu <em>cielę</em>, <em>prosię</em> (wobec mazowieckich z pochodzenia <em>cielak</em>, <em>prosiak</em>).</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">Peryferyczne tereny Małopolski mają wiele cech dialektów sąsiednich, np. Pogranicze z Mazowszem charakteryzują wpływy mazowieckie, m.in. formy, typu <em>miołł</em>, <em>wiołna </em>(zob. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=98&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>sonanty</B>:<BR>głoski l, r, które mogą tworzyć sylaby, nie istniejące dziś w j. polskim'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Sonanty</a>), końcówka ‑<em>amy</em> (<em>cepamy</em>), twarda wymowa <em>l’</em> (<em>lypa</em>, <em>lyst</em>), <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=236&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</B>:<BR>(f. ubezdźwięczniająca) wymowa bezdźwięczna spółgłosek na końcu (w wygłosie) pierwszego wyrazu przed drugim wyrazem, który zaczyna się na samogłoskę lub na spółgłoski r, l, ł, m, n'');return false" onmouseout="hideToolTip()">fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</a> (<em>las_urus</em>, ale – <em>ukradem</em>). Pogranicze wschodnie młodsze ma natomiast wiele cech kresowych, np. redukcje samogłosek nieakcentowanych (<em>z kruplamy</em>, <em>z puczontku</em> = z kroplami, z początku), brak <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=176&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>mazurzenie</B>:<BR>wymowa spółgłosek cz, sz, ż, dż jako c, s, z, dz'');return false" onmouseout="hideToolTip()">mazurzenia</a> i <em>á</em> pochylonego. Gwary spiskie i orawskie, także w mniejszym stopniu podhalańskie, charakteryzują wpływy słowackie, np. końc. 1 os. lp. czasu ter. ‑<em>ym</em>, np. <em>piecym</em>, <em>ucym, idym</em>, oraz ‑<em>me</em> 1. os. lmn. czasu ter.: <em>piecyme</em>,<em> jady<sup>e</sup>me</em> = pieczemy, jedziemy; obok form, typu <em>siedzymy, idymy</em>. </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">Zob. <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=podhale">Podhale</a>, <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=spisz">Spisz</a>, <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=orawa">Orawa</a>, <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=zywiecczyzna">Żywiecczyzna</a>, <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=sadecczyzna">Sądecczyzna (Pogórze środkowe)</a>, <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=ziemia-biecka">ziemia biecka (Pogórze wschodnie)</a>, <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie">Krakowskie</a>, <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie">Kieleckie (Małopolska środkowa I)</a>, <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy">Lasowiacy (Małopolska środkowa II)</a>, <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowiacy-wschodni">Krakowiacy wschodni (Małopolska środkowa III)</a>, <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lubelszczyzna-zachodnia">Lubelszczyzna zachodnia (Pogranicze wschodnie starsze)</a>, <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lubelszczyzna-wschodnia">Lubelszczyzna wschodnia (Pogranicze wschodnie młodsze I)</a>, <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=przemyskie">Przemyskie (Pogranicze wschodnie młodsze II)</a>, <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=pogranicze-mazowsza">Pogranicze Mazowsza</a>, <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie">Łęczyckie</a>, <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=sieradzkie">Sieradzkie</a> . </div> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=467&Itemid=110">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=503&Itemid=110">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dialekt-malopolski-kultura-ludowa', 'dialekt-malopolski', 'Kultura ludowa (wersja podstawowa)', 400, '<div id=''left_side''><h1>Kultura ludowa</h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Karolina Bielenin-Lenczowska i Ewelina Kwapień </span>\r\n\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <h2 style="text-align: justify"><strong>Budowa domu</strong></h2> <p style="text-align: justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_501_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Dialekt małopolski - kultura ludowa 1</h3>\r\n\r\n <p>Wnętrze chałupy ze zbiorów Nadwiślańskiego Parku Etnograficznego w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/225/images/271x480-F8001.jpg" title="Dialekt małopolski - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/225/images/122x216-F8001.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/225/images/43x75-F8001.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Dialekt małopolski - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Chałupa ze zbiorów Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/225/images/640x360-F8002.jpg" title="Dialekt małopolski - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/225/images/288x162-F8002.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/225/images/100x57-F8002.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Dialekt małopolski - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Fragment chałupy średniozamożnego chłopa ze zbiorów Nadwiślańskiego Parku Etnograficznego w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/225/images/271x480-F8003.jpg" title="Dialekt małopolski - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/225/images/122x216-F8003.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/225/images/43x75-F8003.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Dialekt małopolski - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Wnętrze domu Felicji Curyłowej w Zalipiu, zbiory Muzeum Etnograficznego w Tarnowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/225/images/640x360-F8004.jpg" title="Dialekt małopolski - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/225/images/288x162-F8004.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/225/images/100x57-F8004.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_501_1 = new gallery($(''gallery_501_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nW Krakowskiem charakterystycznych było kilka typów domu, w zależności od zamożności gospodarzy. Powszechne były chałupy jednoizbowe – w izbie znajdowało się urządzenie ogniowe do gotowania, pieczenia chleba i ogrzewania; obok izby była sień, komora i pomieszczenie dla zwierząt.. Jednoizbowe chałupy były albo szerokofrontowe asymetryczne, albo wąskofrontowe. Inny typ chałup, typowy dla drugiej połowy XIX wieku to symetryczne, z sienią pomiędzy dwiema izbami lub izbą a komorą, lub izbą a chlewem. Chałupy szerokofrontowe symetryczne, jedno- i dwutraktowe były typowe na przełomie XIX i XX wieku dla całego Krakowskiego od pogranicza z Rzeszowskim i Sandomierskim na wschodzie do granicy ze Śląskiem na zachodzie.</p> <p style="text-align: justify">Domy budowano z drzew iglastych: jodły, świerka i sosny, z belek okrągłych lub ciosanych na różne sposoby. Dachy były zwykle czterospadowe kryte słomą, a na terenach podgórskich również gontem. Chaty były bielone, często malowano zręby oraz zamalowywano węgły, obramienia okien i drzwi – we wzory geometryczne, jodełki, zygzaki, krzyżyki, koła itp. Na Powiślu Tarnowskimrozwinęło się również malarstwo ścienne – zdobiono ściany zwykle w motywy kwiatowe. Później wzory te zaczęto stosować również na zewnątrz budynków. </p> <h2 style="text-align: justify"><strong>Tradycyjne zajęcia</strong></h2> <p style="text-align: justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_501_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Dialekt małopolski - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Piec garncarski, zbiory Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/226/images/640x360-F8005.jpg" title="Dialekt małopolski - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/226/images/288x162-F8005.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/226/images/100x57-F8005.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Dialekt małopolski - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Zabawki, zbiory Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/226/images/271x480-F8006.jpg" title="Dialekt małopolski - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/226/images/122x216-F8006.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/226/images/43x75-F8006.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Dialekt małopolski - kultura ludowa 2</h3>\r\n\r\n <p>Strój kobiecy charaktrystyczny dla Karakowiaków zachodnich, zbiory Nadwiślańskiego Parku Etnograficznego w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/226/images/271x480-F8007.jpg" title="Dialekt małopolski - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/226/images/122x216-F8007.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/226/images/43x75-F8007.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Dialekt małopolski - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Czapka męska typowa dla Krakowiaków zachonich, zbiory Nadwiślańskiego Parku Etnograficznego w Wygiełzowie</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/226/images/271x480-F8008.jpg" title="Dialekt małopolski - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/226/images/122x216-F8008.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/226/images/43x75-F8008.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_501_2 = new gallery($(''gallery_501_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nJedną z ciekawych dziedzin rzemiosła w Małopolsce południowo-wschodniej jest ceramika. Największe czynne ośrodki garncarskie znajdują się w Medyni Głogowskiej k. Łańcuta oraz w Kołaczycach. W Bobowej i Korczynie rozwinięte jest z kolei tkactwo – produkuje się koronki, hafty i dywany.</p> <p style="text-align: justify">W okolicach Rudnika nad Sanem od dawna wyrabiano koszyki, obecnie produkowane są na skalę przemysłową. W wielu miejscowościach rozwinięte jest również plecionkarstwo różnych przedmiotów ze słomy, a także zabawkarstwo i piernikarstwo. Zanikają dawne tradycje malarstwa ludowego i kowalstwa.</p> <h2 style="text-align: justify"><strong>Strój ludowy</strong></h2> <p style="text-align: justify">W bogatych wsiach, położonych na wschód od Bronowic, stroje były najbardziej okazałe, natomiast na południe od Wisły były nieco skromniejsze.</p> <h4 style="text-align: justify"><strong>Strój kobiecy</strong></h4> <p style="text-align: justify">Kobiecy strój krakowski składał się ze sznurowanego gorsetu uszytego z aksamitu lub sukna, białej haftowanej koszuli oraz gładkiej spódnicy. Gorsety starannie zdobiono haftem o motywach roślinnych, często dekorowano także cekinami. Na spódnicę nakładano fartuch obszyty białą koronką. Całości dopełniała barwna chusta (w kratkę lub wzory), zarzucana na plecy. Mężatki upinały w czepiec białe chustki bogato ozdobione haftem tego samego koloru. </p> <h4 style="text-align: justify"><strong>Strój męski</strong></h4> <p style="text-align: justify">Podstawę stroju męskiego stanowiła biała sukmana, niekiedy zastępowana przez granatową. Kaftany wykonywane były z granatowego sukna i stanowiły najbardziej charakterystyczny element krakowskiego stroju. Białe płócienne spodnie miały drobne prążki w kolorach czerwonym lub niebieskim. Mężczyźni nosili czarne buty z cholewami oraz sukienną czerwoną czapkę z pawim piórem. Czasami czapkę zastępowano czarnym, zwężającym się ku górze kapeluszem. Ważnym elementem stroju był szeroki skórzany pas ozdobiony mosiężnymi gwoździkami.</p> <h2 style="text-align: justify"><strong>Obrzędowość doroczna</strong></h2> <h4 style="text-align: justify"><strong>Andrzejki</strong></h4> <p style="text-align: justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_501_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Dialekt małopolski - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Warsztat do lania świec woskowych, zbiory Nadwiślańskiego Parku Etnograficznego w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/227/images/640x360-F8009.jpg" title="Dialekt małopolski - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/227/images/288x162-F8009.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/227/images/100x57-F8009.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Dialekt małopolski - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Zbiory Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/227/images/271x480-F8010.jpg" title="Dialekt małopolski - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/227/images/122x216-F8010.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/227/images/43x75-F8010.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Dialekt małopolski - kultura ludowa 3</h3>\r\n\r\n <p>Podłaźniczka, zbiory Nadwiślańskiego Parku Etnograficznego w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/227/images/640x360-F8011.jpg" title="Dialekt małopolski - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/227/images/288x162-F8011.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/227/images/100x57-F8011.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Dialekt małopolski - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Maski kolędników, zbiory Muzeum Tatrzańskiego</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/227/images/640x360-F8012.jpg" title="Dialekt małopolski - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/227/images/288x162-F8012.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/227/images/100x57-F8012.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_501_3 = new gallery($(''gallery_501_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nWigilia świętego Andrzeja była dniem wróżb związanych z kwestiami matrymonialnymi. Dziewczętom zależało na tym, by jak najwięcej dowiedzieć się o swoim przyszłym mężu – jak będzie miał na imię i skąd przybędzie. Panny były także ciekawe czy szybko staną na ślubnym kobiercu, w tym celu ustawiały w kolejności buty od pieca do drzwi i sprawdzały czyj but pierwszy wyjdzie za drzwi. Zwyczajem charakterystycznym nie tylko dla Małopolski było lanie wosku przez klucz do zimnej wody. Z kształtu cienia jaki wosk rzucał na ścianę wnioskowano o przyszłości. Panny wkładały pod poduszkę karteczki z imionami chłopców i następnego ranka wyciągały tę, która miała zdradzić imię przyszłego męża. Kartki z imionami zawijano także w kluskach, prawdę zdradzić miała ta, która pierwsza wypłynęła.</p> <h4 style="text-align: justify"><strong>Dzień św. Mikołaja</strong></h4> <p style="text-align: justify">W Małopolsce dzień 6 grudnia związany był przede wszystkim z wizytą świętego Mikołaja. Osoba, która przebierała się za biskupa, nosiła wykonany z papieru ornat, na głowie miała infułę biskupią, a w ręku pastorał. Świętemu Mikołajowi asystowali dwaj aniołowie oraz dziad, trzymający na łańcuchu diabła. Grzeczne dzieci mogły od biskupa dostać jabłka, pierniki, orzechy, czasem figurki świętego Mikołaja pieczone z piernika, dla niegrzecznych przeznaczone były pozłacane rózgi.</p> <h4 style="text-align: justify"><strong>Boże Narodzenie</strong></h4> <p style="text-align: justify">Boże Narodzenie nazywane było Godami lub Godnemi Świętami i obejmowało cykl świąt, trwających od Wigilii do Trzech Króli. Wszelkie obrzędy związane z tym okresem miały zapewnić urodzaj, szczęście i dostatek w nowym roku.</p> <p style="text-align: justify">W Wigilię nie wolno było wykonywać różnych prac. Ponieważ wierzono, że zachowanie się tego dnia będzie odpowiadało zachowaniu w przyszłym roku, należało sprawować się wzorowo: wcześnie wstać, pomodlić się, umyć, ubrać i starannie wykonywać swoje obowiązki. Złą wróżbą były kłótnie, przekleństwa, bicie. Wigilijny post obejmował także zakaz spożywania potraw gotowanych. W ciągu dnia jedzono więc podpłomyki, czyli placki z makiem, ziemniakami i cebulą. Pewne czynności miały zapewnić dostatek, np. ojciec lub matka wrzucali pieniądze do miednicy z wodą, w której myła się potem cała rodzina. Ważne było kim była pierwsza osoba, która przyszła do domu: jeśli przyszedł mężczyzna, to w nadchodzącym roku miały się rodzić same byczki, jeśli kobieta (najlepiej by była młoda i ładna), to jałóweczki. Pilnie obserwowano również tego dnia różne zjawiska pogodowe, np. poranny szron na drzewach zapowiadał obfite plony, zgodnie z przysłowiem: Jak Wilijo sedzielisto, to je cały rok plenisto.</p> <p style="text-align: justify">Stół do wieczerzy wigilijnej, zwanej też w Małopolsce obiadem, nakrywano białym obrusem i kładziono na nim opłatki i siano. Przestrzegano, żeby liczba uczestników przy stole była nieparzysta. Najbardziej popularne potrawy na wigilijnym stole to: kapusta z grochem, żur na grzybkach, kluski z makiem, kompot z suszu i pieczona ryba. Aby ustrzec się przed wrzodami, mieszkańcy wielu wsi małopolskich unikali jedzenia ziemniaków, ponieważ: kto we wilijo je ziemnioki, przez rok mo boloki. </p> <p style="text-align: justify">Po wieczerzy gospodarze szli do obory, by także zwierzęta nakarmić opłatkiem. Wierzono także w wielu miejscowościach Małopolski, że w noc wigilijną zwierzęta mówią ludzkim głosem. Nie należało ich jednak podsłuchiwać.</p> <p style="text-align: justify">W Małopolsce opłatkiem (zazwyczaj kolorowym, a nie białym) przystrajano także izby na Boże Narodzenie. Można było wycinać z niego gwiazdy lub przestrzenne konstrukcje nazywane światami, symbolizowały one narodzenie Chrystusa. Tego typu ozdoby wieszane były u powały, na podłaźniczkach, później na choinkach. Ważnym elementem na wigilijnym stole było zboże: siano, słoma i ziarno, ponieważ symbolizowało dostatek i urodzaj. Ze słomy wykonywano także krzyże i gwiazdy, którymi dekorowane były ściany. Gospodarze przewiązywali słomianymi powrósłami drzewa owocowe, by miały dużo owoców w nowym roku. Wszystkie słomiane dekoracje w Nowy Rok wynoszono na pola, wierzono bowiem, że w ten sposób można im przekazać zdolność rodzenia.</p> <p style="text-align: justify">Do stołu zapraszano także wilka, wiatr, stado wróbli, mróz, zaznaczając jednak, że jeśli nie przyjdą dziś, to niech już nigdy nie przychodzą. Ten zwyczaj był wyrazem niechęci wobec nieproszonych gości, takich jak: choroby, nieszczęścia i śmierć.</p> <p style="text-align: justify">Pierwotnie ważnym elementem świątecznego wystroju izby była podłaźniczka, czyli wieszany w domach u powały, a w budynkach gospodarczych na drzwiach, wierzchołek świerka, sosny lub jodły. Podłaźniczki dekorowane były jabłkami, orzechami, piernikami, kolorowymi świeczkami, a także ozdobami wykonanymi z wydmuszek, kolorowych wstążek, opłatków, czy wycinanek. Każdy z elementów symbolizował coś innego, np. opłatki i ciastka miodowe zapewnić miały bogactwo i dobrobyt, jabłka i orzechy – wzrost i urodzaj, a także miłość, a światła przeznaczone były dla dusz zmarłych krewnych.</p> <p style="text-align: justify">Choinka (drzewko świerka, sosny lub jodły) na wsiach małopolskich upowszechniła się dopiero na przełomie XIX i XX wieku. </p> <p style="text-align: justify">Tego wieczoru także wiele zjawisk miało znaczenie symboliczne. Gospodynie obserwowały niebo, ponieważ wiele gwiazd na niebie wróżyło, że kury będą się dobrze niosły w nadchodzącym roku. Jeśli na niebie można było zaobserwować chmury, oznaczało to, że krowy będą miały dużo mleka, co gwarantowało także dostatek sera i masła. Wieczór wigilijny był również istotny dla panien, które chciały się czegoś dowiedzieć na temat zamążpójścia. Wróżby były bardzo podobne do andrzejkowych: dziewczęta puszczały na wodę bańki mydlane lub ustawiały pionowo zapałki i rozsypywały je, by zobaczyć skąd nadejdzie przyszły mąż. Inna ciekawa wróżba polegała na tym, że pannie zasłaniano oczy, a ona miała podejść do płotu i wybrać jeden kołek. Jego wygląd miał świadczyć o urodzie przyszłego męża, to znaczy jeśli kołek był krzywy, to mąż mógł być kulawy, a jeśli krótki – to niski.</p> <p style="text-align: justify">Na Sandomierszczyźnie w noc wigilijną palono sobótki. Chłopcy w drodze na pasterkę zabierali małe snopki słomy (nazywane kowiorkami), podpalali je i rzucali na pola, podobnie jak pasterze palili ogniska w noc narodzenia Chrystusa.</p> <p style="text-align: justify">Ważnym elementem obchodów świąt Bożego Narodzenia było kolędowanie, polegające na chodzeniu z maszkarami zwierzęcymi, ludzkimi i nadprzyrodzonymipo domach i zbieranie przy tej okazji datków. Np. dla okolic Jędrzejowa charakterystyczny był kłapacz – chłopiec przykryty derką, który chodził na czworakach. Wizyta kolędników stanowiła dobrą wróżbę na przyszłość, bo gdzie koza chodzi, tam się żytko rodzi, więc należało ich dobrze wynagrodzić. </p> <p style="text-align: justify">W dniu świętego Szczepana, czyli 26 grudnia, najważniejsze były odwiedziny i kontakty rodzinne. Tego dnia w kościołach święcono owies, którym następnie posypywano się nawzajem. Dawano go także koniom, ponieważ miał je chronić przed chorobą i dawać im siłę. Tego dnia gospodarze przyjmowali nowe osoby na służbę, odnawiali umowy, o czym świadczy powiedzenie Na święty Scepon kozdy sługa pon. Interesującym zwyczajem było obkolędowywanie chłopców przez dziewczęta, polegające na śpiewaniu kolęd i przyśpiewek pod oknami interesujących młodzieńców.</p> <h4 style="text-align: justify"><strong>Karnawał</strong></h4> <p style="text-align: justify">Na przełomie zimy i przedwiośnia rozpoczynały się zwyczaje i rytuały zapustne. Miały one przyspieszyć ogrodzenie życia przyrody na wiosnę. Po Małopolsce chodziły wówczas przebierańcy zapustni. W Krakowskiem grupy przebierańców nazywano: pokuśnikami, spyrcarzami, służałymi, pucherami i drabami. Poza tym palono lub topiono Marzannę, czyli kukłę uosabiającą zimę i śmierć. Zwyczaj ten na Podhalu nazywano chodzeniem ze śmiertecką.</p> <p style="text-align: justify">Ostatni czwartek przed środą popielcową, czyli tzw. Tłusty Czwartek, obchodzony był bardzo hucznie. Tego dnia należało jeść smażone na smalcu pączki oraz chrust, czyli faworki. Druga nazwa tego dnia – Comber – pochodzi podobno od nazwiska legendarnego burmistrza krakowskiego, który tak bardzo gnębił przekupki opłatami, że kiedy zmarł, zorganizowano huczną zabawę, powtarzaną później co roku. Kobiety – z okrzykiem: comber, comber -brały do tańca kawalerów, którzy musieli się wykupić. Czasami te zabawy nazywano babskim Combrem. Najbardziej popularne były w Krakowie, na Kielecczyźnie i w okolicach Częstochowy.</p> <p style="text-align: justify">Ostatnim dniem zabaw w czasie karnawału był wtorek przed Środą Popielcową. Ludzie w przebraniach (np. dziadów, bab, Cyganek i Cyganów, Żydówek i Żydów) odgrywali różne scenki, czemu towarzyszyły żarty i śmiech. Zabawa trwała do północy, kończył ją pierwszy postny posiłek, tzw. podkurek, na który składało się mleko i śledzie.</p> <h4 style="text-align: justify"><strong>Niedziela Palmowa</strong></h4> <p style="text-align: justify">Do dziś w całej Polsce rozpowszechniony jest zwyczaj święcenia palm w Niedzielę Palmową, które rozpoczyna cykl obrzędów wielkanocnych. Wielkość, kształt i wygląd palm jest różny w zależności od regionu. W Lipnicy Murowanej do dziś odbywają się konkursy na najwyższą palmę. Ponieważ uważano, że palmy zabezpieczają dom przed nieszczęściami, piorunami i pożarem, a także zwiastują urodzaj, wiązało się z nimi kilka różnych zwyczajów: </p> <p style="text-align: justify">- łykano bazie wierzbowe, aby uchronić się przed gruźlicą, chorobami gardła i krtani; </p> <p style="text-align: justify">- wtykano palmę na rogu pola, aby uchronić je przed burzą, szkodnikami i gradobiciem; </p> <p style="text-align: justify">- umieszczano gałązki w oknach domów, chroniąc je w ten sposób od uderzenia pioruna;</p> <p style="text-align: justify">- chłostano palmami dorosłych, dzieci i bydło – na zdrowie i szczęście.</p> <p style="text-align: justify">Niedziela Palmowa wiązała się także ze zwyczajem chodzenia po wsiach przebierańców, składających życzenia w zamian za dary. W Krakowskiem spotkać można było żaczków, pucheroków, rycerzy ze sługami. Żaczków przebranych w stare ubrania codzienne, przewiązanych powrósłem, w czapkach przyozdobionych wstążkami z kolorowej bibuły zobaczyć można było w gminie Skawina, w okolicach Kalwarii i Wadowic, natomiast pucheroków w wysokich czapkach z papieru oklejonych kolorową bibułą, w gminie Zielonki.</p> <h4 style="text-align: justify"><strong>Wielkanoc </strong></h4> <p style="text-align: justify">Wielki Tydzień, w szczególności od Wielkiego Czwartku do Wielkiej Soboty, wypełniały różne obrzędy i praktyki, nakazy i zakazy, przede wszystkim ze względu na fakt, że w tym czasie w kościołach milkną dzwony, a zatem demony wodne mają łatwiejszy dostęp do wsi. Zwyczajem bardzo powszechnym w południowej i południowo-wschodniej Polsce było topienie i palenie Judasza. Kukła musiała być wykonana ze słomy, należało ją zrzucić z wysokości (np. z wieży kościelnej lub drzewa), bić ją kijami, utopić i spalić resztki słomy. Wielki Tydzień kończył okres postu, w związku z czym w niektórych rejonach Polski urządzany był „pogrzeb żuru”, czyli białego barszczu, uważanego za najbardziej charakterystyczną potrawę w czasie wielkiego postu. W okolicach Limanowej chłopcy zabierali gliniany garnek z żurem. Niósł go ten chłopiec, który po raz pierwszy brał udział w tym wydarzeniu. Po wyjściu ze wsi, jeden z chłopców rozbijał garnek łopatą, a więc niosący go wracał do domu oblany żurem.</p> <p style="text-align: justify">Każdego z dni Wielkiego Tygodnia należało dopełnić innych czynności. W Wielki Czwartek trzęsło się drzewami owocowymi „na urodzaj”, w tym samym czasie gdy zawiązywano dzwony w kościele. W Wielki Piątek dobrze było sadzić drzewka owocowe i zatykać na polach krzyżyki z palm wielkanocnych. Kiedy odwiązywano dzwony w Wielką Sobotę, trzeba było trząść pieniędzmi „żeby ich nie brakowało przez cały rok”, a także sadziło się kapustę. Jeśli ktoś w ciągu tych dni zdołał wykąpać się o świcie w rzece, strumieniu lub stawie, miał zapewnić sobie młodość i siłę.</p> <p style="text-align: justify">W Wielką Sobotę już po odwiązaniu dzwonów święcone były ogień, woda i pożywienie. Święconą wodą kropiono później dom i budynki gospodarcze. Święconka składała się z masła, sera, jaj, mięsa wędzonego, kiełbasy, chrzanu, soli oraz chleba lub innego pieczywa (np. w południowo-wschodniej Polsce pieczono paskę z mąki razowej, pszennej i żytniej). Duży koszyk z produktami przyozdabiano mirtem, bukszpanem lub barwinkiem. Poświęcone pokarmy wchodziły w skład śniadania w Niedzielę Wielkanocną. Wtedy też dzielono się jajkiem, a resztki święconki dawano bydłu lub kurom.</p> <p style="text-align: justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_501_4" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Dialekt małopolski - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Pisanki, zbiory Pani Anny Rzeszut</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/228/images/640x480-F8013.jpg" title="Dialekt małopolski - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/228/images/288x216-F8013.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/228/images/100x75-F8013.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Dialekt małopolski - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Nowożeńcy, fragment wystawy z Sądeckiego Parku Etnograficznego (filii Muzeum Okreowego w Nowym Sączu)</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/228/images/271x480-F8014.jpg" title="Dialekt małopolski - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/228/images/122x216-F8014.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/228/images/43x75-F8014.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Dialekt małopolski - kultura ludowa 4</h3>\r\n\r\n <p>Rózga weselna z domu Felicji Curyłowej w Zalipiu, zbiory Muzeum Etnograficznego w Tarnowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/228/images/271x480-F8015.jpg" title="Dialekt małopolski - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/228/images/122x216-F8015.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/228/images/43x75-F8015.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Dialekt małopolski - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Foremki na oscypki, zbiory Muzeum Tarzańskiego</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/228/images/640x360-F8016.jpg" title="Dialekt małopolski - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/228/images/288x162-F8016.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/228/images/100x57-F8016.jpg" alt="Dialekt małopolski - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_501_4 = new gallery($(''gallery_501_4''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nWażnym elementem kultury polskiej były (i są) pisanki. Jajko uważane było za symbol życia i płodności, a jego dekorowanie miało wzmocnić te właściwości. Pisanki często stanowiły dar – za oblanie w śmigus, za życzenia przebierańców. Czasami poprzez pisanki wyrażano sobie uczucia, np. wyskrobując na nich sentencje miłosne.</p> <p style="text-align: justify">Poniedziałek Wielkanocny nazywa się także lanym poniedziałkiem od bardzo starego zwyczaju oblewania się wodą. Początkowo oblewano przebierańców, którzy chodzili po wsi tego dnia. Grupy przebierańców charakterystyczne dla Krakowskiego to: Siuda baba (czyli ciężarna – przebierał się za nią mężczyzna, który bił batem przechodniów, szczególnie młode kobiety; dotyczyło to terenu Wieliczki i okolic), Cyganie-śmigurtnicy, dziady śmigustne. Wszyscy oblani przez śmigurtników gospodarze starali się im wynagrodzić kołaczem, kiełbasą jajkami lub pieniędzmi.</p> <p style="text-align: justify">Jeden z interesujących zwyczajów opisuje Lucyna Kudła w ten sposób: „Ściśle lokalnym (tylko w okolicach Limanowej) był także zwyczaj obchodzenia wsi przez dziady śmigustne. Przebierańcy ci chodzili w nocy z Niedzieli na Poniedziałek Wielkanocny, ale znikali o świcie. Kostiumy ich wykonane były w całości ze słomy, tułów, ręce i nogi oplatały słomiane powrósła, na głowach mieli wysokie słomiane czapy, a twarze zakrywały drewniane lub płócienne maski. Część mężczyzn przebierała się za baby. Były one ubrane dodatkowo w słomianą zapaskę, czasem nosiły na ręku słomianą kukłę-dziecko. Wszyscy trzymali w rękach grube kije i koszyki na jajka. Dziady pukały do drzwi chałup kijami, wpuszczane do środka tańczyły, gestami domagając się datków. Nigdy jednak nic nie mówiły, pilnie uważając by nie zerwano im masek i nie rozpoznano. Gospodarze starali się ich oblać wodą, a także obdarowywali jajkami i pieniędzmi. Obdarzeni tańczyli na pożegnanie i szli do następnej chaty”.</p> <p style="text-align: justify">W Poniedziałek Wielkanocny umieszczano figurkę Chrystusa Zmartwychwstałego w małym wózeczku – nazywanym ogródkiem – lub na drewnianej podstawce – zwanej pasyjką – i chodzono z nią po wsi, śpiewając jednocześnie pieśni o męce i zmartwychwstaniu Chrystusa, aby zapewnić urodzaj.</p> <p style="text-align: justify">W czasie Wielkiej Nocy chodziły także po wsiach grupy kawalerów z kurkiem, czyli kogutem, którzy zaglądali chętnie do domów z pannami na wydaniu. Dla Polski południowej jako kurek charakterystyczny był kij ozdobiony piórami koguta z grzebykiem z czerwonego sukna.</p> <h4 style="text-align: justify"><strong>Zielone Świątki</strong></h4> <p style="text-align: justify">W ten dzień obchodzi się pola w procesji z obrazami świętymi i chorągwiami. Wierzono, że w wigilię Zielonych Świątek i św. Jana szczególnie aktywne są czarownice. Aby się przed nimi uchronić, należało okadzić bydło dymem ze spalanych święconych ziół, dawano krowom do picia wywary ziołowe, na pomyślność wypasu strojono krowy wieńcami i kwiatami. </p> <p style="text-align: justify">W Zielone Święta palono „sobótki" oraz zdobiono domy i obejścia gałązkami brzóz i tataraku. </p> <h4 style="text-align: justify"><strong>Dzień Zaduszny</strong></h4> <p style="text-align: justify">W tradycji ludowej 2 listopada poświęcony był pamięci zmarłych. Palono światła na grobach bliskich osób oraz kładziono wieńce z jedliny. Współcześnie groby odwiedza się także we Wszystkich Świętych (1 listopada). Składano także ofiary na wypominki. Wierzono, że w nocy z 1 na 2 listopada dusze zmarłych wracają do miejsc, w których żyli, odprawiają własne msze, modlą się. Dlatego drzwi do domu zostawały uchylone, na stołach zostawiano coś do jedzenia.</p> <h4 style="text-align: justify"><strong>Obrzędowość rodzinna</strong></h4> <p style="text-align: justify">Część tradycyjnych zwyczajów weselnych przetrwała w Małopolsce. W przeddzień wesela bramy lub drzwi wejściowe domów, w których mieszkają państwo młodzi przybiera się gałązkami świerkowymi i ozdobami z bibuły.</p> <p style="text-align: justify">Ważną funkcję podczas wesela pełnią pierwsi drużbowie (świadkowie) oraz starostowie. Na starostów wybiera się zawsze parę małżeńską, drużbowie mogą być parą narzeczonych. Zadaniem drużki jest przypinanie wszystkim mężczyznom uczestniczącym w weselu specjalnych bukiecików. Przypina się je do klapy marynarki po prawej lub lewej stronie (w zależności od stanu cywilnego gości).</p> <p style="text-align: justify">W dniu ślubu drużba przyjeżdża po pana młodego, a następnie udają się z muzyką po pannę. Często spotykanym zwyczajem jest tzw. „szlaban”, polegający na zastawianiu przejazdu młodym przez przebierańców – mieszkańców danej miejscowości. Nie puszczą oni orszaku weselnego, dopóki pan młody nie wykupi się wódką weselną i słodyczami. </p> <p style="text-align: justify">Ważnym elementem wesela jest tzw. „związek”, który odbywa się w domu panny młodej. Młodzi podają sobie prawe dłonie, które kładą na chlebie. Drużbowie przewiązują ich ręce białym szalem, a rodzice błogosławią parę. Do kościoła pannę prowadzi drużba, za nimi idzie pan młody z drużką, dalej starostowie i reszta gości. </p> <p style="text-align: justify">W gminie Szczurowa jeszcze do niedawna druhny przygotowywały przyśpiewki dla każdego gościa weselnego. Były one śpiewane podczas tzw. „zbierania na czepek” przez parę młodą. Na wesele druhna przygotowywała również tzw. różdżkę – bukiet weselny w postaci wieńca o siedmiu rogach, na których umieszczane były czerwone jabłka, bibułki i cukierki. Różdżkę najbliższa pannie młodej drużka sprzedawała staroście. </p> <h4 style="text-align: justify"><strong>Kuchnia regionalna</strong></h4> <p style="text-align: justify">Kuchnia małopolska, zwana często galicyjską, ukształtowała się na przełomie XVIII i XIX w. Mimo sporego kulinarnego zróżnicowania kuchni galicyjskiej, we wszystkich regionach można zauważyć wpływy austriackie, niemieckie, czeskie, węgierskie i żydowskie, niebagatelne znaczenie dla kuchni galicyjskiej miało też osadnictwo wołoskie, któremu zawdzięczamy chociażby oscypek czy bryndzę.</p> <p style="text-align: justify">Kuchnia wiejska bazowała na potrawach ze zboża okraszanych słoniną, a także na grochu i kapuście. Dawniej najbardziej popularną zupą był żurek, do którego zakwas przygotowywano w glinianym garnku stawianym na rozgrzanym zapiecku. Pod koniec lata pieczono ciasto drożdżowe ze śliwkami oraz gotowano zupę owocową ze śliwek. Tradycyjnym specjałem jest sernik ziemniaczany, tzw. galosz.<br /> Na kuchnię miasta Krakowa dominujący wpływ miała kuchnia austriacka, zwłaszcza wiedeńska. Typowe potrawy to zimny salceson z mięsa wieprzowego w sosie musztardowym, cielęcy sznycel wiedeński czy jaja po wiedeńsku, podawane z masłem i różnymi przyprawami.</p> <p style="text-align: justify">Do krakowskich tradycyjnych potraw należy tzw. „maczanka” przygotowywana ze smażonego i duszonego schabu i sosu kminkowego, podawana z bułką i krojoną w plastry cebulką, kaczka po krakowsku z duszonymi grzybami, podawana zwykle z kaszą. </p> <p style="text-align: justify">W Krakowie bogata jest tradycja piekarska. Podaje się tu drożdżowe bułki z nadzieniem z powideł, zwane buchtami oraz bajgle, żydowskie obwarzanki z makiem, sezamem lub solą. Charakterystyczną przyprawą krakowskiego pieczywa jest kminek, np. biała bułka tzw. bośniaczek lub bośniak. Sztangielek z kolei to bułka posypana kminkiem i gruboziarnistą solą.</p> <p style="text-align: justify">Krakowskie cukiernie słyną z dwóch wiedeńskich deserów: tortu Sachera i deser Pischingera. Pierwszy to wymyślony przez Franza Sachera w 1832 roku tort czekoladowy z marmoladą morelową i polewą czekoladową, a drugi to obmyślony przez cukiernika Oscara Pischingera deser w postaci wafli przekładanymi masą kakaowo-orzechową. Do deserów o pochodzeniu austriackim należy też sernik wiedeński z bakaliami i polewą czekoladową. Typowo krakowskim deserem jest również babka z kaszy z bakaliami. </p> <h2 style="text-align: justify">Literatura:</h2> <p style="text-align: justify">A. Paszko (red.), Książki o Małopolsce. Bibliografia 2004, Kraków 2006.</p> <p style="text-align: justify">B. Kożuch, E. Pobiegły,Stroje krakowskie, Kraków 2004.</p> <p style="text-align: justify">Kudła L., Tradycje, obyczaje i zwyczaje w Małopolsce, [w:] Dziedzictwo kulturowe w regionie. Małopolska, pod. red. J. Mazur, Kraków 2000.</p> <p style="text-align: justify">Z. Szewczyk, M. Brylak-Załuska,Strój Lachów Sądeckich, Nowy Sącz 2004.</p> <p style="text-align: justify">B. Myczkowska-Hankus,Legendy i podania ziemi dobczyckiej, Wadowice 2004. </p> <p style="text-align: justify">J. Zinkow,Krakowskie podania, legendy i zwyczaje: fikcja, mit, historia, Kraków 2004. </p> <p style="text-align: justify"><a href="http://www.kuchniapolska.foody.pl/strony/1/i/1013.php">http://www.kuchniapolska.foody.pl/strony/1/i/1013.php</a> (11.08.2008)</p><p style="text-align: justify"> </p><p style="text-align: justify">Fotografie: Izabela Stąpor </p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=503&Itemid=110">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 1, 0, 0), ('dialekt-malopolski-literatura', 'dialekt-malopolski', 'Literatura', 500, NULL, NULL, 0, 0), ('dialekt-malopolski-wczoraj-i-dzis', 'dialekt-malopolski', 'Dialekt wczoraj i dziś ', 300, '<div id=''left_side''>\r\n <h1>Dialekt małopolski wczoraj i dziś</h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div style="line-height: 150%; text-align: justify">O dziejach dialektu małopolskiego wiadomo dość sporo, m.in. dzięki żywej w okresie przedwojennym i tużpowojennym dyskusji na temat pochodzenia polskiego języka literackiego. Jedna z dwóch podstawowych koncepcji łączyła bowiem powstanie polszczyzny literackiej z małopolską podstawą dialektalną. Sprzyjało to badaniom nad przeszłością polskich dialektów – zwłaszcza małopolskiego i wielkopolskiego w związku z ówczesnymi hipotezami oraz wyodrębnieniu się i rozwojowi dialektologii historycznej (zob. więcej o dialektologii historycznej, jej przedmiocie i metodach w: <a href="index.php?option=com_content&task=view&id=20&Itemid=56">Definicja dialektologii, jej przedmiot, zadania i terminy</a> ). Plonem te długiej dyskusji jest panująca powszechnie opinia, że swój udział w kształtowaniu się polskiego języka literackiego miały w większym lub mniejszym stopniu prawie wszystkie dialekty polskie, także dialekt kresowy rozwijający się na podłożu obcym na wschodnich obszarach litewsko-ruskich Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Chronologicznie dialekt małopolski (w związku ze stolicą w Krakowie) wpływał jako drugi – po dialekcie wielkopolskim – na kształt rodzącej się od przełomu XIV/XV wieku polszczyzny literackiej. Pod względem udziału cech małopolskim w języku literackim dialekt małopolski plasuje się także jako drugi po dialekcie wielkopolskim [por. np. prace Bogdana Walczaka].</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify"> Zabytki języka polskiego z doby staro- i średniopolskiej, świadectwa bezpośrednie (m.in. ówczesnych gramatyków i słownikarzy) pozwalają stwierdzić, że większość współczesnych cech gwarowych małopolskich jest kontynuowana nieprzerwanie w dziejach polszczyzny. Mogły one jedynie zmieniać swój zasięg terytorialny i zakres w historii dialektu małopolskiego. Przykładowo – zmniejszył się zasięg przejścia wygłosowego <em>-ch > -k</em>, które kiedyś było cechą ogólnomałopolską, a dziś ograniczoną do południa i zachodu Małopolski (choć na zachodzie sięga głęboko na północ). Mniejszy jest też zakres występowania zjawiska, gdyż tylko w niewielkiej części górskiej obejmuje wszystkie pozycje wygłosowe (także wyrazów rdzennych), natomiast na pozostałym obszarze zmiana ta ograniczona została tylko do <em>-ch</em> w końcówkach fleksyjnych. Podobnie dobrze rozpoznane w tekstach zostały takie cechy małopolskie, jak np. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=135&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>przestawka</B>:<BR>przestawianie kolejności głosek w sylabie lub kolejności sylab');return false" onmouseout="hideToolTip()">przestawka</a> w grupie <em>śr’ </em>czy <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=47&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>zanik nosowości</B>:<BR>wymowa samogłosek nosowych bez rezonansu nosowego jako odpowiadających im ustnych');return false" onmouseout="hideToolTip()">zanik nosowości</a>. </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">Trzeba też pamiętać, że niektóre cechy powszechne w języku jeszcze początków doby średniopolskiej, w XVI wieku, na który przypada końcowy okres kształtowania się polszczyzny literackiej, z czasem, gdy rozwój obu już ukształtowanych odmian – gwar i języka literackiego – potoczył się w innych kierunkach, stały się cechami gwarowymi. Cechy powszechne ówczesnej wymowy nie utrwaliły się w języku literackim, pozostały natomiast w dialektach, stając się w świadomości społecznej cechami uznawanymi za typowe zjawiska gwarowe. Wymienić tu można – przykładowo – takie cechy, jak: </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">- <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=111&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>samogłoska ścieśniona</B>:<BR>(pochylona) o zwężonej (podwyższonej) artykulacji w stosunku do samogłosek jasnych; kontynuanty dawnych samogłosek długich');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłoski ścieśnione</a> <em>e<sup>i/y</sup>, a<sup>o</sup>, o<sup>u</sup></em> (czyli ścieśnione <em>e, a, o</em>),</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">- inna niż dziś wymowa głoski oznaczanej przez <em>rz</em> (tzw. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=218&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>frykatywne rż (ř)</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie');return false" onmouseout="hideToolTip()">frykatywne <em>r</em></a>),</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">- <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=180&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>labializacja</B>:<BR>poprzedzanie sam. tylnych o, u niezgłoskotwórczym ł, czyli wymowa ło, ło, łu, łu');return false" onmouseout="hideToolTip()">labializacja</a>, głównie w nagłosie (<em><sup>ł</sup>oko</em>, <em><sup>ł</sup>owoc</em>), także rzadziej w śródgłosie (<em><sup>ł</sup>ok<sup>ł</sup>o</em>, <em><sup>ł</sup>ow<sup>ł</sup>oc</em>),</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">- zmiany barwy samogłosek przed spółgłoskami półotwartymi <em>m</em>, <em>n, ł, l </em>(<em>rodzicóm, beł</em>, <em>beli</em>).</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">W kolejnych wiekach rozwój języka literackiego i gwar utrwalił rozpoczynające się w XVI wieku różnice. </div><h4 style="line-height: 150%; text-align: justify"><strong>Stan współczesny</strong></h4><div style="line-height: 150%; text-align: justify">Współcześnie dialekt małopolski jest bardzo zróżnicowany językowo, ale także bardzo różny jest stan zachowania, sytuacja i prestiż poszczególnych gwar. Stosunkowo dobrze zachowują się gwary pasa górskiego – gwary góralskie, takie jak gwara podhalańska, orawska, spiska, południowożywiecka. One tez cieszą się znacznym prestiżem, są wysoko wartościowane jako równorzędny wobec polszczyzny ogólnej – choć stosowany w innych sytuacjach komunikacyjnych – wariant języka polskiego. (Zob. więcej: <a href="index.php?option=com_content&task=category&sectionid=8&id=30&Itemid=45">Orawa</a>, <a href="index.php?option=com_content&task=category&sectionid=8&id=32&Itemid=43">Podhale</a>, <a href="index.php?option=com_content&task=category&sectionid=8&id=31&Itemid=44">Spisz</a> , <a href="index.php?option=com_content&task=category&sectionid=8&id=29&Itemid=46">Żywiecczyzna</a>).</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">Są również takie regiony Małopolski, gdzie gwara bywa oceniana jako „gorsza” odmiana polszczyzny, jest lekceważona i wyśmiewana, a jej użytkownicy usiłują się pozbyć cech gwarowych ze swoich idiolektów. Dotyczy to zwłaszcza gwar w okolicach wielkich miast, gdzie zachowały się one słabo, nie mają jakichś wyrazistych sobie tylko właściwych cech językowych, a więc okolic Krakowa, Tarnowa, Kielc, Częstochowy. </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">Ogólnie jednak obserwowana obecnie tendencja do regionalizacji, moda do podtrzymywania odrębności lokalnych – do promowania ‘małych ojczyzn” (por. hasła typu: Europa regionów) sprzyja zainteresowaniu również gwarą jako jednym z ważnych wyznaczników tożsamości lokalnej (ob. więcej: <a href="index.php?option=com_content&task=view&id=727&Itemid=56">Jaki jest dziś język wsi?</a> ). Gwarę lokalną prezentują liczne zespoły folklorystyczne, stowarzyszenia regionalne itp. </div><h4 style="line-height: 150%; text-align: justify">Literatura:</h4><div style="line-height: 150%; text-align: justify">Kazimierz Nitsch, 1958, <em>Co wiemy naprawdę o dialektach ludowych XVI wieku?, </em>[w:] tegoż, <em>Wybór pism polonistycznych, </em>t. IV: <em>Pisma dialektologiczne, </em>Wrocław-Kraków, s. 387-406.</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">Witold Taszycki, <em>Co to jest dialektologia historyczna?, </em>ZNUJ 9. Filologia nr 2. Prace Językoznawcze, s. 59-71; przedruk: tegoż, <em>Rozprawy i studia polonistyczne. </em>T. II, <em>Dialektologia historyczna i problem pochodzenia polskiego języka literackiego, </em>Wrocław – Kraków – Warszawa 1961.</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">Stanisław Urbańczyk, <em>Jaką polszczyzną mówił Jan Kochanowski i jego rówieśnicy?, </em>[w] tegoż, <em>Prace z dziejów języka polskiego, </em>Wrocław.. 1979. </div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">Bogdan Walczak, <em>Zarys dziejów języka polskiego, </em>Wrocław 1999.</div> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=502&Itemid=110">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=501&Itemid=110">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 1, 0, 0), ('dialekt-malopolski-zasieg', 'dialekt-malopolski', 'Zasięg terytorialny i podziały dialektu', 100, '<div id=''left_side''>\r\n<h1>Zasięg terytorialny i podziały dialektu</h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_467_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3></h3>\r\n <p>Skupisko etniczno-językowe plemienia Wiślan</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/549x480-M801.jpg" title="" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/247x216-M801.jpg" alt="" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/86x75-M801.jpg" alt=" thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_467_1 = new gallery($(''gallery_467_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nNiełatwo jest dziś określić precyzyjnie zasięg dialektu małopolskiego, m.in. ze względu na ekspansję cech małopolskich w ciągu wieków i istnienie gwar przejściowych, zwłaszcza na północy, które tradycyjnie pod względem językowym są wliczane do Małopolski (Sieradzkie, Łęczyckie, Łowickie, Pogranicze Mazowsza) albo są z niej wyłączane. Chcąc określić granice zasięgu dialektu małopolskiego – najogólniej rzecz biorąc – należy wskazać obszar południowo-wschodniej i środkowej części Polski od środkowego biegu Pilicy i Wieprza aż po Karpaty. </p><p align="justify">Podstawę dialektu małopolskiego stanowiło dawne skupisko etniczno-językowe plemienia Wiślan w dorzeczu górnej Wisły między Podgórzem Karpackim, Górami Świętokrzyskimi i Puszczą Sandomierską (zob. mapa Skupisko etniczno-językowe plemienia Wiślan. Źródło: Dejna 1). skąd rozpowszechniały się gwary małopolskie na skutek migracji. </p><p align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_467_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Małopolska na początku XVII wieku. Oprac. M. Kresa na podstawie: http://pl.wikipedia.org/</h3>\r\n <p>Małopolska na początku XVII wieku. Oprac. M. Kresa na podstawie: http://pl.wikipedia.org/</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/547x480-M802.gif" title="Małopolska na początku XVII wieku. Oprac. M. Kresa na podstawie: http://pl.wikipedia.org/" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/246x216-M802.gif" alt="Małopolska na początku XVII wieku. Oprac. M. Kresa na podstawie: http://pl.wikipedia.org/" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/86x75-M802.gif" alt="Małopolska na początku XVII wieku. Oprac. M. Kresa na podstawie: http://pl.wikipedia.org/ thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_467_2 = new gallery($(''gallery_467_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n\r\n</script>\r\n<strong>Dialekt małopolski</strong> w trakcie historycznego rozwoju znacznie zatem rozszerzył swój zasięg terytorialny. Tzw. Małopolska właściwa obejmowała ziemie dawnych historycznych (XVI-wiecznych) województw: krakowskiego, sandomierskiego i lubelskiego (zob. Małopolska na początku XVII wieku.). </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_467_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek</h3>\r\n <p>Zasięg dialektu małopolskiego w pracy K. Nitscha Mapa narzeczy polskich (1919)</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M803.gif" title="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M803.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M803.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_467_3 = new gallery($(''gallery_467_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nZasięg dialektu małopolskiego – według Nitscha – ustalony został następująco na początku XX wieku: na południu granica dialektu pokrywa się na ogół z obecną granicą państwową, sięgając na teren Słowacji na Orawie i Spiszu, na wschodzie – z granicą z Ukrainą (nieznacznie wychylając się na zachód), na północy, obejmując Sieradzkie, Łęczyckie i Łowickie, sięga aż po Kutno, Pilicę, ujście Wieprza i na północ od Włodawy, na zachodzie biegnie w okolicach Tarnowskich Gór, Katowic, Pszczyny i Bielska. Zob. mapa Zasięg dialektu małopolskiego w pracy K. Nitscha <em>Mapa narzeczy polskich (1919).</em> Podobny zasięg dialektu małopolskiego wytyczył później Stanisław Urbańczyk (zob. niżej). </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_467_4" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Zasięg dialektu małopolskiego według Karola Dejny</h3>\r\n <p>Zasięg dialektu małopolskiego według Karola Dejny</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M804.gif" title="Zasięg dialektu małopolskiego według Karola Dejny" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M804.gif" alt="Zasięg dialektu małopolskiego według Karola Dejny" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M804.gif" alt="Zasięg dialektu małopolskiego według Karola Dejny thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_467_4 = new gallery($(''gallery_467_4''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n\r\n</script>\r\nWielu dialektologów nie uznaje za małopolskie gwar sieradzko-łęczyckich i łowickich, zaliczając te pierwsze do dialektu wielkopolskiego, a drugie – do mazowieckiego. Przykładowo – Karol Dejna włączył mazurzące okolice Wielunia, Piotrkowa Trybunalskiego, Łodzi i Łęczycy do Wielkopolski, ustalając granicę północną dialektu małopolskiego wzdłuż schematycznej linii: Łęczna – Kazimierz – Radom – Radom – Rawa – Piotrków – Kłobuck, a na wschodzie przesuwając ją bardziej od Nitscha i Urbańczyka na zachód [Dejna 1981, 33]. Zob. mapa Zasięg dialektu małopolskiego według Karola Dejny, źródło: [Dejna 1973, 86]. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Współcześnie zatem dialekt małopolski obejmuje południowo-wschodnią i środkową część Polski, a jego obrębie, biorąc pod uwagę określone cechy językowe, wyróżniamy szereg mniejszych obszarów gwarowych. Wewnętrznie Małopolska jest dość silnie zróżnicowana. </p><p style="line-height: 150%">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_467_5" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek</h3>\r\n <p>Podział dialektu małopolskiego według Kazimierza Nitscha w II wydaniu <em>Wyboru polskich tekstów gwarowych, </em>Warszawa 1960</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M805.gif" title="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M805.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M805.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_467_5 = new gallery($(''gallery_467_5''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nNajbardziej znana klasyfikacja dialektu małopolskiego dokonana przez Kazimierza Nitscha pochodzi z drugiego wydania <em>Wyboru polskich tekstów gwarowych</em> (zob. mapa Podział dialektu małopolskiego według Kazimierza Nitscha w II wydaniu <em>Wyboru polskich tekstów gwarowych, </em>Warszawa 1960)<em>, </em>w którym<em> </em> nieco zmodyfikował swoje ustalenia i językowo podzielił Małopolskę na:</p><p style="line-height: 150%">1) Góry: południowa część Żywieckiego, Orawa, Podhale wraz z częścią Beskidów dochodzącą pod Myślenice, Spisz,<br />2) Pogórze: od Pszczyny przez Wadowickie, Gorce, południową część Bocheńskiego po wschodnią granicę Sądeckiego,<br />3) południowy pas nizinny: mniej więcej od Chrzanowa po Rzeszów,<br />4) Małopolskę wschodnią pierwotną: okolice Tarnobrzega, Niska, Janowa, Puław, Lubartowa,<br />5) Małopolskę wschodnią późniejszą: na południe, wschód i północny wschód od Rzeszowa, wschodnią część Lubelskiego,<br />6) Małopolskę środkowo-północną: okolice Miechowa, Mielca, Sandomierza, Kielc,<br />7) Pogranicze Mazowsza: na północ od Zwolenia – Opoczna.<br />8) Małopolskę zachodnią: okolice Zawiercia, Włoszczowy, Radomska, Wielunia, Łęczycy (Sieradzkie i Łęczyckie).</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Wziął tu pod uwagę zróżnicowane kryteria fonetyczne, sporadycznie fleksyjne, takie jak: wymowa nosówek, przejście wygłosowego <em>-ch > -k</em>, archaizm podhalański, wpływy śląskie, końcówka 1 os. lmn. <em>-wa </em>czasu ter. i przeszłego, brak mazurzenia, brak udźwięcznienia międzywyrazowego, wpływy ruskie, metateza grup <em>śr, źr</em>, wpływy wielkopolskie.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Ten podział prezentuje za K. Nitschem Marian Kucała w <em>Encyklopedii języka polskiego </em>[1991, 60].</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_467_6" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Oprac. M. Kresa</h3>\r\n <p>Podział dialektu małopolskiego w I i II wydaniu <em>Wyboru tekstów gwarowych </em>K. Nitscha</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/639x480-M806.gif" title="Oprac. M. Kresa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M806.gif" alt="Oprac. M. Kresa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M806.gif" alt="Oprac. M. Kresa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_467_6 = new gallery($(''gallery_467_6''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPorównanie obu podziałów dialektu małopolskiego zawartych w <em>Wyborze tekstów gwarowych </em>Kazimierza Nitscha ukazuje mapa zamieszczona obok: "Podział dialektu małopolskiego w I i II wydaniu <em>Wyboru tekstów gwarowych </em>K. Nitscha" (Oprac. M. Kresa na podstawie: R. Kucharzyk, <em>Podziały dialektu małopolskiego, </em>[w:] <em>Studia dialektologiczne III, </em>por red. J. Okoniowej, Kraków 2006, s. 45).</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Pewne uzupełnienia, a także korekty wprowadziły badania gwaroznawcze prowadzone po II wojnie światowej, które w jakimś stopniu uwzględnił Stanisław Urbańczyk w podręczniku dialektologii przez siebie opracowanym. Opiera się on na klasyfikacji Nitscha, wprowadzając pewne innowacje.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Dzieli on Małopolskę na:</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">1) Podhale (część górską – też Orawa, Spisz, część Żywieckiego); </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">2) Pogórze – od Pszczyny po wsch. granicę Sądeckiego; </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">3) Krakowskie; </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">4) Małopolskę środkową (Kieleckie, Sandomierskie, gwara lasowska); </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">5) Sieradzkie; </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">6) Łęczyckie; </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">7) Łowickie; </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">8) Pogranicze Mazowsza – tereny na północ od Opoczna – Radomia – Kazimierza; </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">9) Pogranicze wschodnie starsze (Lubelszczyzna); </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">10) Pogranicze wschodnie młodsze (Rzeszowskie, Krośnieńskie, Przemyskie, Zamojskie, Chełmskie). </p><div style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_467_7" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 3</h3>\r\n <p>Podział dialektu małopolskiego według Stanisława Urbańczyka</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/604x480-M807.gif" title="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/272x216-M807.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/95x75-M807.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa nr 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_467_7 = new gallery($(''gallery_467_7''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n\r\n</script>\r\n</div><div style="line-height: 150%; text-align: justify">Kryteriami tego podziału są: wymowa nosówek i <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=138&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przejście wygłosowego -ch ? -k</B>:<BR>wymowa �ch na końcu wyrazu (w wygłosie) jako �k'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przejście wygłosowego ‑<em>ch</em> → ‑<em>k</em></a> (lub jego brak), końcówki 1. os. lmn. czasu teraźniejszego ‑<em>wa</em> lub ‑<em>my</em>, dla części wschodniej – mazurzenie i <em>á </em>pochylone. Zob. mapa Podział dialektu małopolskiego według Stanisława Urbańczyka. Źródło: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. II, Warszawa 1962, wycinek mapy nr 3. </div><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_467_8" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: E. Pawłowski, <em>Podział gwar małopolskich na tle wzajemnych wpływów gwarowych oraz nowych tendencji językowych</em>, Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego VI, 1966, s. 202</h3>\r\n <p>Podział dialektu małopolskiego według Eugeniusza Pawłowskiego</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/504x480-M808.gif" title="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: E. Pawłowski, <em>Podział gwar małopolskich na tle wzajemnych wpływów gwarowych oraz nowych tendencji językowych</em>, Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego VI, 1966, s. 202" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/227x216-M808.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: E. Pawłowski, <em>Podział gwar małopolskich na tle wzajemnych wpływów gwarowych oraz nowych tendencji językowych</em>, Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego VI, 1966, s. 202" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/79x75-M808.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: E. Pawłowski, <em>Podział gwar małopolskich na tle wzajemnych wpływów gwarowych oraz nowych tendencji językowych</em>, Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego VI, 1966, s. 202 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_467_8 = new gallery($(''gallery_467_8''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nKolejny podział Eugeniusza Pawłowskiego (mapa Podział dialektu małopolskiego według Eugeniusza Pawłowskiego, opracowano na podstawie: E. Pawłowski, <em>Podział gwar małopolskich na tle wzajemnych wpływów gwarowych oraz nowych tendencji językowych</em>, „Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego” VI, 1966, s. 191-202 z mapą) uwzględnia także dane z badań powojennych. Za podstawę klasyfikacji autor przyjął następujące kryteria: wymowę samogłosek nosowych, przejście wygłosowego <em>-ch > -k</em>, dla wschodniej części - mazurzenie i <em>a</em> pochylone. W obrębie dialektu małopolskiego badacz wyróżnia następujące zespoły i podzespoły gwarowe:</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">1 – dialekt południowo-zachodni,</p><blockquote><p>1a – gwary podhalańsko-beskidzkie,</p><p>1b – pas karpacko-podgórski,</p><p>1c – gwary okolic Krakowa,</p><p>1d – poddialekt wieluńsko-częstochowski,</p><p>2 – dialekt środkowomałopolski,</p><p>2a – grupa kielecko-miechowska,</p><p>2b – grupa sandomierska,</p><p>2c – gwara lasowska,</p><p>3 – dialekt wschodniomałopolski starszy,</p><p>3a – jasielsko-rzeszowski,</p><p>3b – lubelski zachodni,</p><p>4 – pogranicze wschodnie,</p><p>4a – poddialekt południowo-wschodni,</p><p>4b – poddialekt północno-wschodni (wschodniolubelski),</p><p>5 – dialekt północnomałopolski,</p><p>5a – Łęczyckie i część Sieradzkiego,</p><p>5b – dialekt łowicki,</p><p>5c – przejściowy poddialekt pogranicza mazowieckiego. </p></blockquote><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Z zaprezentowanych wyżej podziałów widać, że Małopolska jest mocno wewnętrznie zróżnicowana. Wyraźnie wyodrębniają się na południu w części górskiej: gwara podhalańska, gwary orawskie i spiskie, w części środkowej gwara lasowska (powstała w wyniku kolonizacji mazowieckiej w widłach Wisły i Sanu), na zachodzie gwary sieradzko-łęczyckie i łowickie, których przynależność dialektalna jest sporna. Są to bowiem tereny pogranicza dialektalnego - ścierania się cech małopolskich, wielkopolskich, mazowieckich.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Należy podkreślić, że wskazany wyżej przebieg granic głównych małopolskich kompleksów gwarowych ma charakter schematyczny, w pewnym stopniu umowny. W istocie granice te nie są ostre, często się ze sobą zazębiają. Z reguły między poszczególnymi obszarami gwarowymi występują szersze lub węższe pasy przejściowe, będące miejscem ścierania się występujących na sąsiadujących ze sobą obszarach tendencji językowych.</p><p> </p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=502&Itemid=110">\r\n następny artykuł »</a>\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 1, 0, 0), ('dialekt-mazowiecki', 'opis-dialektow', 'Dialekt mazowiecki', 10000, '<h1>Dialekt mazowiecki</h1>\r\n<p>\r\n<table cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" align="center" width="100%" class="contentpane">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="60%" valign="top" colspan="2" class="contentdescription">\r\n <table cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" style="border: medium none; float: left; width: 180px; height: 250px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top; border-style: none;" class="sectiontableentry1"><img height="30" border="0" width="36" alt="Geografia" src="images/stories/iko_geo.gif" /></td>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-zasieg-terytorialny"><font>Zasięg terytorialny i podziały dialektu</font></a> <br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><img height="30" border="0" width="36" alt="Charakterystyka dialektu" src="images/stories/iko_dzi.gif" /></td>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-charakterystyka-dialektu"><font>Charakterystyka dialektu</font></a><br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><font><img height="30" border="0" width="36" alt="Gwara regionu" src="images/stories/iko_gwa.gif" /></font></td>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1">Teksty gwarowe:<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=mazowsze-blizsze-gwara-regionu&l5=teksty-drwaly-tekst1"><font>Mazowsze bliższe</font></a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-dalsze&l4=mazowsze-dalsze-gwara-regionu&l5=teksty-borucza-tekst1"><font>Mazowsze dalsze</font></a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-gwara-regionu&l5=teksty-charcibalda-tekst1"><font>Kurpie</font></a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-gwara-regionu&l5=teksty-boczki-tekst1"><font>Łowickie</font></a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=podlasie&l4=podlasie-gwara-regionu&l5=teksty-czerwonka-tekst1"><font>Podlasie</font></a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=suwalszczyzna&l4=suwalszczyzna-gwara-regionu&l5=teksty-jegliniec-tekst1"><font>Suwalszczyzna</font></a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazury&l4=mazury-gwara-regionu&l5=teksty-biala-piska-tekst1"><font>Mazury</font></a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=warmia&l4=warmia-gwara-regionu&l5=teksty-dorotowo-tekst1"><font>Warmia</font></a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=ostrodzkie&l4=ostrodzkie-gwara-regionu&l5=teksty-iwanki-tekst1"><font>Ostródzkie</font></a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lubawskie&l4=lubawskie-gwara-regionu&l5=teksty-zwiniarz-tekst1"><font>Lubawskie</font></a> <br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><img height="30" border="0" width="36" alt="Historia dialektu" src="images/stories/iko_his.gif" /></td>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazosze-dialekt-wczoraj-i-dzis"><font>Dialekt wczoraj i dziś</font></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><img height="30" border="0" width="36" alt="Kultura regionu" src="images/stories/iko_kul.gif" /></td>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-kultura"><font>Kultura ludowa</font></a> <br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><img height="30" border="0" width="36" alt="Literatura regionu" src="images/stories/iko_lit.gif" /></td>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-literatura&diax=1"><font>Literatura </font></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <img border="0" alt=" " src="images/stories/dia_str_mazowiecki.jpg" usemap="#dia_str_mazowiecki.jpg" /> <map name="dia_str_mazowiecki.jpg">\r\n <area shape="POLY" coords="143,173,126,220,117,228,144,249,165,263,206,325,254,304,362,308,369,288,347,262,224,223,142,175" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze" alt="Mazowsze bliższe" />\r\n <area shape="POLY" coords="151,144,143,169,230,219,349,258,331,228,350,195,320,145,308,199,266,206,278,161,238,153,231,118,152,145" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-dalsze" alt="Zazowsze dalsze" />\r\n <area shape="POLY" coords="236,118,241,151,285,157,271,200,307,194,336,85,238,118" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie" alt="Kurpie" />\r\n <area shape="POLY" coords="143,251,132,273,160,304,177,291,165,266,143,252" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie" alt="Łowickie" />\r\n <area shape="POLY" coords="338,70,339,92,325,144,354,196,337,229,372,289,408,266,378,241,393,202,428,190,415,131,391,69,344,70" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=podlasie" alt="Podlasie" />\r\n <area shape="POLY" coords="333,12,337,66,389,65,382,27,352,14,341,6,341,9,334,8" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=suwalszczyzna" alt="Suwalszczyzna" />\r\n <area shape="POLY" coords="330,14,332,82,147,141,155,121,226,68,327,16" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazury" alt="Mazury" />\r\n <area shape="POLY" coords="221,69,170,104,160,80,220,69" alt="Warmia" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=warmia" />\r\n <area shape="POLY" coords="160,83,170,109,155,119,138,85,158,83" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=ostrodzkie" alt="Ostródzkie" />\r\n <area shape="POLY" coords="137,87,153,120,137,169,93,97" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lubawskie" alt="Lubawskie" /> </map>\r\n <p style="text-align: justify;">Gwary dialektu mazowieckiego kształtowały się na przestrzeni wieków pod wpływem czynników wewnętrzno- i zewnętrznojęzykowych. Stan dzisiejszy jest wynikiem zamierzchłych dziejów historycznych, ruchów osadniczych, podziałów administracyjnych i kościelnych, lecz także najnowszych dziejów ziem, które ze względu na cechy dialektalne zamieszkującej ich ludności zostały zaklasyfikowane do geograficzno-lingwistycznego obszaru dialektu mazowieckiego.</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</p>', 0, 1, 0), ('dialekt-slaski', 'opis-dialektow', 'Dialekt śląski', 40000, '<h1>Dialekt śląski</h1>\r\n<p>\r\n<table cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" align="center" width="100%" class="contentpane">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="60%" valign="top" class="contentdescription" colspan="2">\r\n <table cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" style="border-bottom: medium none; border-left: medium none; width: 180px; float: left; height: 250px; border-top: medium none; border-right: medium none">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1" style="vertical-align: top"><img height="30" border="0" width="36" alt="Geografia" src="images/stories/iko_geo.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1" style="vertical-align: top"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=dialekt-slaski-zasieg-mwr">Zasięg terytorialny i podziały dialektu</a> <br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1" style="vertical-align: top"><img height="30" border="0" width="36" alt="Charakterystyka dialektu" src="images/stories/iko_dzi.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1" style="vertical-align: top"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=dialekt-slaski-charakterystyka">Charakterystyka dialektu</a><br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1" style="vertical-align: top"><img height="30" border="0" width="36" alt="Gwara regionu" src="images/stories/iko_gwa.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1" style="vertical-align: top">Teksty gwarowe:<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=slask-polnocny&l4=slask-polnocny-gwara&l5=kuniow-tekst1">Śląsk północny</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=slask-srodkowy&l4=slask-srodkowy-gwara&l5=halemba-tekst1">Śląsk środkowy</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=slask-poludniowy&l4=slask-poludniowy-gwara&l5=istebna-tekst1">Śląsk południowy </a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1" style="vertical-align: top"><img height="30" border="0" width="36" alt="Historia dialektu" src="images/stories/iko_his.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1" style="vertical-align: top"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=dialekt-slaski-wczoraj-i-dzis">Dialekt wczoraj i dziś</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1" style="vertical-align: top"><img height="30" border="0" width="36" alt="Kultura regionu" src="images/stories/iko_kul.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1" style="vertical-align: top"><a href="?l1=dialekt-slaski&l2=slaska-kultura-ludowa">Kultura ludowa</a> <br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1" style="vertical-align: top"><img height="30" border="0" width="36" alt="Literatura regionu" src="images/stories/iko_lit.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1" style="vertical-align: top"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=dialekt-slaski-literatura&diax=4">Literatura </a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <img alt=" " usemap="#dia_str_slaski.jpg" src="images/stories/dia_str_slaski.jpg" /> <map name="dia_str_slaski.jpg">\r\n <area shape="POLY" alt="Śląsk północny" coords="154,18,156,160,265,147,263,122,246,111" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=slask-polnocny" />\r\n <area shape="POLY" alt="Śląsk środkowy" coords="154,165,262,155,270,192,297,223,290,232,278,238,219,240,155,191" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=slask-srodkowy" />\r\n <area shape="POLY" alt="Śląsk południowy" coords="234,242,295,240,276,302,243,272,241,251" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=slask-poludniowy" /></map>\r\n <p style="text-align: justify"> Nazwa <em>Śląsk</em> jest niejednoznaczna, na ogół oznacza historyczną dzielnicę, która wielokrotnie zmieniała swą przynależność państwową. Zresztą samo pojęcie Śląska – z jego wewnętrznymi podziałami ewoluowało w czasie, podobnie jak granice, przynależność państwowa i po części skład etniczny tak określanego terytorium. W tym opracowaniu nazwą <em>Śląsk</em> określa się określony obszar dialektalny, którego mieszkańcy posługują się lokalnymi gwarami.</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td width="100%"> </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td colspan="2"> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</p>', 0, 1, 0), ('dialekt-slaski-charakterystyka', 'dialekt-slaski', 'Charakterystyka dialektu', 200, '<h1>Charakterystyka dialektu śląskiego</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Winiarska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div style="width: 600px"><h2>Cechy językowe dialektu śląskiego</h2><div align="justify">Realizacja najważniejszych cech decydujących o podziałach na dialekty polskie na terenie Śląska przedstawia się następująco:</div><div align="justify">Na całym obszarze występuje <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=234&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>fonetyka międzywyrazowa zróżnicowana regionalnie</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie');return false" onmouseout="hideToolTip()">wymowa udźwięczniająca</a> ostatnią głoskę pierwszego wyrazu w połączeniach wyrazowych, typu: <em>tag_robili </em>, <em>mógbyź_mi </em>(<em>pomóc</em>). </div><div align="justify"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=176&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>mazurzenie</B>:<BR>wymowa spółgłosek cz, sz, ż, dż jako c, s, z, dz');return false" onmouseout="hideToolTip()">Mazurzenie</a> na Śląsku jest nierównomierne, wyraźnie różnicuje jego terytorium na dwie części: północną mazurzącą (gwary: opolskie, kluczborskie, niemodlińskie) oraz niemazurzącą, obejmującą znaczną część Śląska środkowego (gwary: prudnickie, okręg gliwicki centralny) i południowego (gwary: cieszyńskie, pogranicze śląsko-laskie). <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=176&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>mazurzenie</B>:<BR>wymowa spółgłosek cz, sz, ż, dż jako c, s, z, dz');return false" onmouseout="hideToolTip()">Mazurzenie</a> występuje też na pograniczu śląsko-małopolskim, (tj. na ziemiach, które w odległej przeszłości stanowiły ziemie małopolskie), w pasie od Grzawy nad Wisłą po Tarnowskie Góry. Obecnie wymowa ta zachowana jest szczątkowo, ustępuje pod wpływem języka ogólnopolskiego, u tych samych osób często przeplatają się oba typy wymowa, na przykład: <em>corne</em> || <em>czorne</em>.</div><div align="justify">Na samym południowo-wschodnim pasie niemazurzącego Śląska Cieszyńskiego wyróżnia się region jabłonkowski, na którym spotyka się wymowę, typu <em>sziano</em>, <em>cziasny</em>, czyli <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=78&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>sziakanie</B>:<BR>(jabłonkowanie) wymowa spłg. dziąsłowych sz, ż, cz, dż i środkowojęzykowych ś, ź, ć, dź jako miękkich sz, ż, cz, dż');return false" onmouseout="hideToolTip()">sziakanie</a> lub jabłonkowanie. Cecha ta występuje w gwarach śląskich w okolicach Jabłonkowa (także w okolicach Istebnej, Bukowca, Mostów, Koszarzyska, Gródka). </div><div align="justify">Poczucie innej niż w języku ogólnopolskim mowy Ślązaków łączy się także z wyraźną rozróżnieniem samogłosek <em>a</em>, <em>o</em>, <em>e</em> jasnych i pochylonych. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=114&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>samogłoska pochylona</B>:<BR>(inaczej: ścieśniona lub zwężona) o zwężonej (podwyższonej) artykulacji w stosunku do samogłosek jasnych; kontynuanty dawnych sam. długich');return false" onmouseout="hideToolTip()">Samogłoski pochylone</a> (ścieśnione), często jako kontynuanty wcześniejszych długich <em>a</em>, <em>o</em>, <em>e</em>, regularnie zachowały się w gwarach dialektu śląskiego jako samodzielne głoski, które Ślązacy w zależności od miejsca i regionu wymawiają odpowiednio:</div><div align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_858_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3> </h3>\r\n <p> </p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M926.gif" title=" " class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M926.gif" alt=" " class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M926.gif" alt=" thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_858_1 = new gallery($(''gallery_858_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n<div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=120&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>samogłoska pochylona ou (ó)</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie');return false" onmouseout="hideToolTip()"><em>o</em> pochylone</a> jako <em>o</em><sup><em>u</em></sup>, np. <em>dro</em><sup><em>u</em></sup><em>żki</em>, czyli dźwięk nietożsamy ani z <em>o</em>, ani z <em>u</em>, bliski wymowie staropolskiej. Niekiedy w wymowie Ślązaków samogłoska ta przechodzi w dźwięk słyszalny jako <em>u</em>, odpowiednik ortograficznego <em>ó</em>, na przykład: <em>pozór</em>. </div><div align="justify"><em>e</em> pochylone jako <em>y</em>, np. <em>ubolywa</em> ‘ubolewa’, <em>śniyg</em> ‘snieg’ lub jako <em>e</em><sup><em>y</em></sup>, czyli<sup> </sup>dźwięk o brzmieniu pośrednim między <em>e</em> oraz <em>y</em>. Na całym Śląsku [e] w słowie <em>nie</em> wymawia się jako <em>i</em> <em>ni</em>, na południowym zaś – <em>i </em>w części rzeczowników rodzaju nijakiego zakończonych w piśmie w wymowie ogólnopolskiej na <em>e</em>, typu <em>weseli </em>|| <em>wiesieli</em> ‘wesele’.</div><div align="justify"><em>a</em> pochylone jako kontynuant dawnej samogłoski ścieśnionej w gwarach północnośląskich brzmi jak <em>o</em><sup><em>ł</em></sup>, na pozostałym obszarze Śląska jako<em> o</em>. O systemowym charakterze tej samogłoski świadczy to, że może pojawiać się ona regularnie, w stałych pozycjach w wyrazach, między innymi: </div><div align="justify"><ul><li><div>w zakończeniach form M. lp. rodzaju żeńskiego niektórych zaimków, przymiotników i imiesłowów przymiotnikowych: <em>biedno</em><sup><em>ł</em></sup>, <em>ukochano</em><sup><em>ł</em></sup>, <em>naszo</em><sup><em>ł</em></sup><sup> </sup>(gwary: sycowskie, opolskie, niemodlińskie, prudnickie), <em>staro</em>, <em>dobro</em>, <em>naso </em>|| <em>naszo </em>(pozostałe regiony Śląska). </div></li><li><div><em>a</em> pochylone regularnie występuje w niektórych formach czasowników, na przykład w 3. os. lp. czasu przeszłego rodzaju męskiego, na przykład: <em>miejszk</em><em><strong>o</strong></em><em>ł</em>, <em>mi</em><em><strong>o</strong></em><em>ł</em>, <em>boł sie</em>, <em>widzioł</em>, tworzy regularne opozycje: <em>miejszk</em><em><strong>a</strong></em><em>ła</em>,<em> miejszk</em><em><strong>a</strong></em><em>ło</em>, <em>mi</em><em><strong>a</strong></em><em>ła</em>, <em>mi</em><em><strong>a</strong></em><em>ło</em> itd.<em> </em></div></li><li><div>na końcu rzeczowników niektórych rodzaju żeńskiego zakończonych na -<em>ja </em>lub -<em>‘a</em>, <em>wieżo</em>, <em>wieżo</em><sup><em>ł</em></sup>, w rzeczownikach zapożyczonych, typu <em>familijo </em>(w tej grupie coraz częściej pojawia się w wygłosie <em>a </em>pod wpływem polszczyzny ogólnej <em>familija </em>oraz pod wpływem innych form, w których regularnie pojawia się <em>a</em>, na przykład: <em>ziemia</em>, <em>szyja</em> || <em>syja</em>).</div></li><li><div>w dopełniaczu lp. części rzeczowników rodzaju nijakiego, typu <em>pici</em>, <em>jedzynii,</em> na przykład: <em>wesel</em><em><strong>o</strong></em> || <em>wesel</em><em><strong>o</strong></em><sup><em><strong>ł</strong></em></sup>,<em> wiesiel</em><em><strong>o</strong></em>, bo <em>wiesieli </em>|| <em>weseli</em>,<em> konopio</em> (tj. <em>konopia</em>), podobnie: <em>z</em> <sup><em>ł</em></sup><em>Opo</em><sup><em>ł</em></sup><em>lo</em><sup><em>ł</em></sup>.</div></li><li><div>w środku wyrazu (rdzeniach i przyrostkach) w różnych częściach mowy:<em> jo</em><sup><em>ł</em></sup>,<em> gro</em><sup><em>ł</em></sup><em>fa</em>, <em>no</em><sup><em>ł</em></sup><em>s</em>, <em>wojo</em><sup><em>ł</em></sup><em>ki</em>,<em> boro</em><sup><em>ł</em></sup><em>ki</em>, <em>co</em><sup><em>ł</em></sup><em>pka</em>, <em>dro</em><sup><em>ł</em></sup><em>pka </em>(gwary: sycowskie, opolskie, niemodlińskie, prudnickie), <em>zomek</em>, <em>Polokiem</em>, <em>stow</em> (ale <em>w stawie</em>), <em>joch</em> <em>był</em>, <em>zbonku</em> (<em>dzbanku</em>), <em>kwiotki</em>, <em>siemieniotko</em>, <em>chwolić</em>.</div></li><li><div><em>rz</em> (<em>o</em><sup><em>ł</em></sup><em>rz</em>) || <em>or</em> (na Śląsku Cieszyńskim) jako odpowiednik brzmieniowy ogólnopolskiego -<em>arz</em>, np. <em>farorz</em> (<em>fararz</em> ‘proboszcz’), <em>gospodorz</em>, -<em>ok </em>(<em>o</em><sup><em>ł</em></sup>) jako odpowiednik fonetyczny formantu -<em>ak</em>, typu <em>biydok</em>, <em>biydo</em><sup><em>ł</em></sup><em>k</em>, częsty w nazwiskach Ślązaków, typu <em>Durczok</em>, podobnie w wielu historycznych już formacjach (z nieużywanym już współcześnie formantem) -<em>ol</em>, jak <em>go</em><sup><em>u</em></sup><em>rol</em>, <em>go</em><sup><em>u</em></sup><em>ro</em><sup><em>ł</em></sup><em>l</em> itp. </div></li></ul></div><div align="justify">Regularność wystąpień samogłosek pochylonych w określonych formach gramatycznych czy zakończeniach wyrazów wskazuje na ich żywotność i wciąż systemowy charakter. Samogłoski pochylone pojawiają się także (zgodnie z regułami rządzącymi ich obecnością w języku) w nowych wyrazach, które nie są dziedzictwem staropolskim, lecz trafiły do języka stosunkowo niedawno, na przykład: <em>awario</em> (<em>awaria</em>), <em>tradycjo</em>, według analogii do wielu innych rzeczowników rodzaju żeńskiego o miękkim typie odmiany, podobnie <em>eksportowoł</em> Ślązak odmienia tak samo jak <em>widzioł</em>. W wymowie Ślązaków często zachowują się wymiany samogłosek jasnych i pochylonych, na przykład <em>stow</em> – <em>stawie</em>, analogiczne do tej, która w języku ogólnopolskim zachowana jest w typie <em>dwór</em> – <em>dworu.</em> W wielu formach obecność samogłosek pochylonych w wyrazach pozwala się wytłumaczyć rozwojem historycznym tych form.</div><div align="justify">Ponadto samogłoski <em>a</em>, <em>o</em>, <em>e</em> przechodzą w <em>o</em>, <em>o</em><sup><em>u</em></sup>, <em>y</em> przed spółgłoskami: <em>m</em>, <em>m’</em>, <em>n</em>, <em>n’</em>, <em>l</em>, <em>l’</em>, <em>r</em>, <em>rz</em>, na przykład: </div><div align="justify"><ul><li><div><em>-o</em> jak <em>u</em> lub <em>o</em><sup><em>u</em></sup>:<em> czerwune</em>, <em>dómki</em>,<em> łzo</em><sup><em>u</em></sup><em>ma</em>, <em>starziko</em><sup><em>u</em></sup><em>ma</em> </div></li><li><div>-<em>e</em> jak <em>y</em> lub <em>i</em>: <em>fundatorym</em>, <em>po naszymu</em></div></li><li><div><em>-a </em>jak<em> o</em> ||<em> o</em><sup><em>ł</em></sup>, niekiedy <em>ó</em>: <em>błoznować</em> </div></li></ul></div><div align="justify">Inna niż w polszczyźnie standardowej i niejednorodna na całym obszarze śląskim jest wymowa <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=115&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>samogłoski nosowe</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłosek nosowych</a>. Różnica dotyczy zarówno barwy tej głoski, jak i sposobu realizacji tak zwanego <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=127&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>rozłożona wymowa samogłosek nosowych</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie');return false" onmouseout="hideToolTip()">rezonansu nosowego</a>. Brak też występującego w innych gwarach Polski paralelizmu między wymową samogłosek nosowych i połączeń samogłoski e ze <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=77&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>szeroka wymowa ę i grupy en</B>:<BR>wymowa samogłoski nosowej przedniej jako nosowego a (obniżona)');return false" onmouseout="hideToolTip()">spółgłoskami nosowymi, typu eN</a>.</div><div align="justify">Samogłoskę zapisywana w języku literackim jako <em>ę</em> na terenie północnego Śląska wymawia się:</div><div align="justify"><ul><li><div>jako nosowe <em>a</em>, <em>an</em> || <em>a</em><sup><em>n</em></sup>, na przykład: <em>ranko</em><sup><em>u</em></sup><em>ma</em>. Tak wymawiana jest ta głoska w środku wyrazu po spółgłoskach twardych </div></li><li><div>jako nosowe <em>y</em> || <em>y</em><sup><em>n</em></sup>, na przykład: <em>pielyngnowali</em>, <em>rzyndzie</em>, <em>piniyndze</em>, <em>ciy</em><sup><em>n</em></sup><em>żko</em> po spółgłoskach miękkich i tzw. historycznie miękkich</div></li></ul></div><div align="justify">w gwarach Śląska środkowego</div><div align="justify"><ul><li><div>na końcu wyrazu odpowiednik literackiego <em>ę</em> wymawiany jest na znacznej części Śląska jako a, przy czym charakterystyczną cechą jest całkowita <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=258&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>denazalizacja</B>:<BR>zanik nosowości, inaczej odnosowienie');return false" onmouseout="hideToolTip()">denazalizacja</a>, np. <em>mom ciotka Mańcia</em>, <em>maluja</em>, <em>na msza</em>, <em>już robia</em> </div></li></ul></div><div align="justify">W zachodniej części dialektów śląskich (w Prudnickiem, Krapkowickiem) panuje wymowa szeroka <em>ę</em> jak <em>a</em> nosowe, niezależnie od poprzedzającej spółgłoski, na przykład <em>cia</em><sup><em>n</em></sup><em>żki</em>, <em>rzandzie</em>, <em>widza</em> <em>ciotka</em> itp.</div><div align="justify">W przeważającej części środkowej części Śląska odpowiednikiem ogólnopolskiej samogłoski <em>ę</em> jest: </div><div align="justify"><ul><li><div>w środku wyrazu samogłoska <em>y</em> nosowe, niezależnie od tego, czy występuje po spółgłoskach miękkich, czy też twardych, np. <em>ciy</em><sup><em>n</em></sup><em>żko</em>, <em>gymba</em> </div></li><li><div>na końcu wyrazu zaś<em> a</em> nosowe, które często <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=258&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>denazalizacja</B>:<BR>zanik nosowości, inaczej odnosowienie');return false" onmouseout="hideToolTip()">pozbawione jest nosowości</a>, na przykład: <em>widza</em> </div></li></ul></div><div align="justify">Inna jest wymowa tej samogłoski na samym południu Śląska.</div><div align="justify">W gwarach cieszyńskich samogłoska odpowiednikiem ogólnopolskiej samogłoski <em>ę</em> jest:</div><div align="justify"><ul><li><div><em>y</em> nosowe w środku wyrazu, na przykład: <em>ciy</em><sup><em>n</em></sup><em>żki</em>, <em>rzyndzie</em></div></li><li><div><em>e</em> (z <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=258&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>denazalizacja</B>:<BR>zanik nosowości, inaczej odnosowienie');return false" onmouseout="hideToolTip()">utratą nosowości</a>) na końcu wyrazu: <em>widze ciotke</em>. </div></li></ul></div><div align="justify">W południowośląskich gwarach jabłonkowskich samogłoska ta wymawiana jest następująco:</div><div align="justify"><ul><li><div>w środku wyrazu podobnie jak w Cieszyńskiem, a więc <em>ciy</em><sup><em>n</em></sup><em>żki</em>, <em>rzyndzie</em></div></li><li><div>na końcu wyrazu jak <em>ym</em> lub <em>em</em>, na pprzykład: <em>widzym</em> ‘widzę’, <em>zimem</em> ‘zimę’.</div></li></ul></div><div align="justify">W gwarach Śląska w przeciwieństwie do pozostałych gwar polskich, nie ma odpowiedniości (zależności) między sposobem wymowy <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=115&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>samogłoski nosowe</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłosek nosowych</a> a realizacją połączeń <em>en</em>, <em>eń</em>, np. <em>ciemny</em>, <em>dzień</em></div><div align="justify">Częstym zjawiskiem w gwarach śląskich jest powstawanie wtórnych samogłosek nosowych, zwłaszcza na końcu wyrazów, np. <em>wiem</em>,<em> umiem</em>,<em> starym</em> mogą brzmieć jak <em>wia</em><sup><em>n</em></sup><em> umia</em><sup><em>n</em></sup><em> </em>lub <em>wia</em> lub <em>wiy</em><sup><em>n</em></sup><sup> </sup>lub <em>wiy</em>, <em>stary</em><sup><em>n</em></sup> .</div><div align="justify">Samogłoska nosowa tylna, czyli nosowe <em>o</em>, która w języku literackim zapisywane jako <em>ą</em>, w dialekcie śląskim na przeważnie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=61&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>wąska (zwężona) wymowa samogłosek nosowych</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie');return false" onmouseout="hideToolTip()">wymowę zwężoną</a>, na przykład: <em>ślu</em><sup><em>n</em></sup><em>ski</em>, <em>plundrowali</em>. Na końcu wyrazu najczęściej wymawiana jest jako <em>o</em><sup><em>u</em></sup><em>m</em>, np. <em>chodzo</em><sup><em>u</em></sup><em>m</em>. </div><div align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_858_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3> caption= </h3>\r\n <p> </p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M918.gif" title=" caption= " class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M918.gif" alt=" caption= " class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M918.gif" alt=" caption= thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_858_2 = new gallery($(''gallery_858_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nW gwarach śląskich często dochodzi do zmiany barwy samogłosek w określonych połączeniach. Na przykład ogólnopolskiemu <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=140&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>przejście wygłosowego -aj > -ej</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie');return false" onmouseout="hideToolTip()">-<em>aj</em>, w wygłosie wyrazu</a>, na przykład w formie rozkaźnika <em>daj</em> czy <em>tutaj</em>, odpowiada gwarowe -<em>ej</em>, <em>d</em><em><strong>ej</strong></em>, <em>tuk</em><em><strong>ej</strong></em>, <em>Michale, dej pozór na bilet.</em> Tę cechę dzieli polszczyzna śląska z innymi gwarami Polski zachodniej. </div><div align="justify">Na południu Śląska w gwarze jabłonkowskiej występuje <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>akcent inicjalny</B>:<BR>taki, który pada na sylabę początkową');return false" onmouseout="hideToolTip()">akcent inicjalny</a> – na pierwszej sylabie wyrazu, jest to wyraźny wpływ języków grupy czesko-słowackiej. Na pozostałym obszarze Śląska Cieszyńskiego ten typ akcentu występuje obocznie z typowym dla polszczyzny <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=287&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>akcent w dialektach</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie');return false" onmouseout="hideToolTip()">akcentem</a> padającym na przedostatnią sylabę w wyrazie. Na pozostałym obszarze śląskim, podobnie jak w języku literackim, panuje akcent paroksytoniczny.</div><div align="justify">Inny natomiast niż w języku literackim i innych gwarach jest także ogólny rytm zdania. Charakterystyczna jest też inna postawa wymawianiowa, tj. cofnięta ku tyłowi i lekko obniżona. Łatwo tę cechę zauważyć, gdy porównamy wypowiedzi tych samych osób w gwarze górnośląskiej i w standardowym języku ogólnopolskim, na przykład:</div><table border="1" width="90%"><tbody><tr><td>Która godzina?:</td><td>Wela jest?</td><td>Kera godzina? </td></tr><tr><td>Był Pan tu już?:</td><td>Był żeź­_ już tu?</td><td>Chopie, czyś ty już tukej był?</td></tr><tr><td>Możesz mi pomóc?:</td><td>Mógbyź_mi poumóc?</td><td>Czy byź_mi móg poumóc?</td></tr><tr><td>Przyda ci się taki?:</td><td>Nado ci się taki?</td><td>Przido ci sie taki?</td></tr><tr><td>Wszyscy ludzie tak robili:</td><td>Wszystkie tag robili.</td><td>Wszyscy ludzie tag_robili</td></tr><tr><td>Michale, pilnuj biletu!</td><td>Michał, dej pozór na bilet.</td><td>Michale, pilnuj mi tego biletu</td></tr><tr><td>W kwietniu kwitną kwiatki</td><td>Kwiotki kwitno we kwietniu</td><td>W kwietniu kwitno kwioty</td></tr></tbody></table><div align="justify">Cecha ta słabnie, a nawet zanika w wypowiedziach z wyższym wykształceniem, zwłaszcza młodych, które opanowały polszczyznę literacką i posługują się w nią w życiu zawodowym. </div><div align="justify">Gwary śląskie cechuje wymowa typu <em>trzi</em>, <em>trzimać</em>, czyli zachowanie tak jak w dawnej polszczyźnie samogłoski <em>i</em> po <em>rz</em>, historycznie miękkim <em>r’</em>, podobnie jak na Podhalu i miejscami gdzie indziej w Małopolsce, np: <em>wierzi</em>, <em>krziwda</em> </div><div align="justify">W mowie starszego pokolenia w różnych miejscach na Śląsku zdarza się wymowa typu <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=218&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>frykatywne rż (ř)</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie');return false" onmouseout="hideToolTip()"><em>rżeka</em></a>.</div><div align="justify">W gwarach Śląska południowego, w Jabłonkowskiem i Cieszyńskiem, miękkość zachowana jest także po spółgłoskach dziąsłowych, historycznie miękkich: <em>szi</em>, <em>żi</em>, <em>czi</em>. </div><div align="justify">Cechą ogólnośląską jest wymowa <em>jegła</em> ‘igła’, wymowę taką spotykamy też w czeskim (<em>jehla</em>), językach łużyckich <em>jegła</em>, <em>johła </em>i kaszubskim (<em>jegła</em>). </div><div align="justify">Cechą fonetyczną gwar śląskich jest tendencja do uproszczenia grup spółgłoskowych, typu <em>szczelać</em>, <em>kraś </em>(zamiast <em>kraść</em>), osłabienie głoski <em>ł </em>w połączeniach, typu <em>ch(ł)op</em>, <em>g</em>(<em>ł</em>)<em>owa</em>, spłynięcie połączenia <em>r</em>+<em>z</em> w <em>r</em><sup><em>ż</em></sup>, na przykład: <em>mar</em><sup><em>z</em></sup><em>nie</em>, <em>gosdpodar</em><sup><em>z</em></sup><em>two.</em> </div><div align="justify">W gwarach śląskich wyrazistą cechą jest również wymowa połączeń <em>chrz</em>, <em>chw</em>, <em>chc</em> jako <em>krz</em>, <em>kw</em>, <em>kc</em>. Zdarza się także mieszanie tych połączeń, na przykład: <em>rechto</em><sup><em>u</em></sup><em> r</em>, <em>rekto</em><sup><em>u</em></sup><em>r </em>‘nauczyciel’. Zaimek <em>kto</em>, <em>który </em>często brzmi jako <em>fto</em>, <em>ftóry</em>. </div><div align="justify">Cechą śląską, zwłaszcza części zachodniej, którą dialekty tego regionu dzielą z innymi gwarami Polski zachodniej, jest tendencja do <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=284&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>antycypacja miękkości</B>:<BR>wyodrębnienie się miękkości w postaci j, poprzedzającej spłg. miękką');return false" onmouseout="hideToolTip()">wymowy, typu <em>wszyjscy</em></a>.</div><div align="justify">W dialekcie śląskim (gwarach południowego Śląska) samogłoski często wspierane są dodatkowymi spółgłoskami, w tym rzadkimi i niespotykanymi w innych dialektach spółgłoską <em>w</em>, na przykład: <em>wajco</em>, <em>wajecznica</em>, ponadto <em>h</em>, które spotykamy w takich formach, jak: <em>hangrys </em>|| <em>angryst</em> (ogólnopolski <em>agrest</em>) czy <em>hyndyk </em>( ogólnopolski <em>indyk</em>).</div><div align="justify">Dialekt śląski, jak praktycznie cała Polska zachodnia, w przyimkach <em>w/e</em>, <em>z/e</em> zachowuje postać rozszerzoną, na przykład: <em><strong>we</strong></em><em> wodzie pływają wyngorze</em>, <em>u nas </em><em><strong>we</strong></em><em> Woźnikach</em>.<em> </em></div><div align="justify">Układ ważniejszych cech fonetycznych w wyodrębnionych przez Alfreda Zarębę podregionach śląskiego obszaru regionalnego przedstawia się następująco: </div><table border="1" cellspacing="0" cellpadding="7" width="100%" class="tabela"><tbody><tr valign="top"><td width="13%"><strong>Gwary </strong><strong>(zespół gwarowy)</strong> </td><td width="16%"><strong>Mazurzenie (</strong><em><strong>syja, capka</strong></em><strong>), jego brak (</strong><em><strong>szyja, czapka</strong></em><strong>) lub jabłonkowanie (sziakanie) </strong><em><strong>sziary, czias</strong></em> </td><td width="14%"><strong>wymowa </strong><em>ę</em> <strong>w <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>śródgłos</B>:<BR>środkowa część wyrazu');return false" onmouseout="hideToolTip()">śródgłosie</a> </strong><strong>po spłg. mięk-kich </strong><em><strong>pięta,</strong></em> <strong>po spłg. twar-dych </strong><em><strong>zęby</strong></em> </td><td width="15%"><strong>wymowa </strong><em>ę</em><strong> w <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>wygłos</B>:<BR>zakończenie wyrazu, głoska końcowa');return false" onmouseout="hideToolTip()">wygłosie</a></strong> <em><strong>widzę tę krowę</strong></em> </td><td width="14%"><strong>Wymowa</strong> <strong>grupy </strong><strong>EN</strong> </td><td width="12%"><strong>Wymowa </strong><em><strong>a </strong></em><strong>pochylonego</strong> <strong>jak </strong><em><strong>oł</strong></em><strong> </strong><em><strong>stołw</strong></em><strong>, </strong><em><strong>joł</strong></em><strong> lub o</strong> <em><strong>stow</strong></em><strong>, </strong><em><strong>jo</strong></em> </td><td width="15%"><strong>Inne (m.in. akcent, końc. 2. os.lmn. czasu ter., pomieszanie odmiany twardo -i miękkotematowej przym.)</strong> </td></tr><tr valign="top"><td width="13%"><strong>jabłonkowski</strong> </td><td width="16%"><em>sziary, czias</em> </td><td width="14%"><em>pinta / piynta</em> <em>zymby</em> </td><td width="15%"><em>widzym </em>||<em>widzem </em></td><td width="14%"><em>ten ciemny</em> <em>dzień</em> || <em>tyn ciymny dziyń</em> </td><td width="12%"><em>stow</em>, <em>jo</em> </td><td width="15%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>akcent inicjalny</B>:<BR>taki, który pada na sylabę początkową');return false" onmouseout="hideToolTip()">akcent inicjalny</a> </td></tr><tr valign="top"><td width="13%"><strong>cieszyński </strong></td><td width="16%"><em>szyja</em>, <em>czapka</em> </td><td width="14%"><em>pinta / piynta</em> <em>zymby</em> </td><td width="15%"><em>widzym</em>| <em>widzem </em>|| <em>widze</em> </td><td width="14%"><em>ten ciemny</em> <em>dzień</em> || <em>tyn ciymny dziyń</em> </td><td width="12%"><em>stow</em>, <em>jo</em> </td><td width="15%"><em>cio</em><sup><em>u</em></sup><em>ngnie</em><em><strong> </strong></em>(wymowa <em>ą</em> w śródgłosie) </td></tr><tr valign="top"><td width="13%"><strong>pogranicze śląsko-laskie</strong> </td><td width="16%"><br /><em>szyja</em>, <em>czapka</em> </td><td width="14%"><em>piynta </em>na poł. || <em>pianta </em>na półn. </td><td width="15%"> </td><td width="14%"><em>ten ciemny</em> <em>dzień</em> || <em>tyn ciymny dziyń</em> </td><td width="12%"><em>stow</em>, <em>jo</em> </td><td width="15%">na półn. gw. przejściowe, cechy polskie i czeskie </td></tr><tr valign="top"><td width="13%"><strong>okręg gliwicki centralny</strong> </td><td width="16%"><em>szyja</em>, <em>czapka</em> </td><td width="14%"><em>pinta,</em> <em>zymby</em> </td><td width="15%"><em>widzą |</em>| <em>widza tą|</em>|<em> ta krową </em>|<em>|krowa</em> </td><td width="14%"><em>ten ciemny</em> <em>dzień</em> || <em>tyn ciymny dziyń</em> </td><td width="12%"><em>stow</em>, <em>jo</em> </td><td width="15%"> </td></tr><tr valign="top"><td width="13%"><strong>pogranicze śląsko-małopolskie </strong></td><td width="16%"><em>syja</em>, <em>capka</em> </td><td width="14%"><em>pinta</em> <em>zymby</em> </td><td width="15%"><em>widzą |</em>| <em>widza tą|</em>|<em> ta krową </em>|<em>|krowa</em> </td><td width="14%"><em>ten ciemny</em> <em>dzień</em> || <em>tyn ciymny dziyń</em> </td><td width="12%"><em>stow</em>, <em>jo</em> </td><td width="15%">brak młp. przejścia -<em>ch</em>>-<em>k</em>, <em>byłech</em>, a nie <em>byłek</em> </td></tr><tr valign="top"><td width="13%"><strong>pogranicze gliwicko-opolskie </strong></td><td width="16%"><em>syja</em>, <em>capka</em> </td><td width="14%"><em>pinta</em> <em>zymby</em> </td><td width="15%"><em>widzą |</em>| <em>widza tą|</em>|<em> ta krową </em>|<em>|krowa</em> </td><td width="14%"><em>ten ciemny</em> <em>dzień</em> || <em>tyn ciymny dziyń</em> </td><td width="12%"><em>stow</em>, <em>jo</em> </td><td width="15%">brak młp. przejścia -<em>ch</em>>-<em>k</em>, <em>byłech</em>, a nie <em>byłek</em> </td></tr><tr valign="top"><td width="13%"><strong>prudnickie </strong></td><td width="16%"><em>szyja</em>, <em>czapka</em> </td><td width="14%">pianta <em>za</em><sup><em>m</em></sup><em>by</em> </td><td width="15%"><em>widzą</em>|<em>a</em> </td><td width="14%"><em>ten ciemny</em> <em>dzień</em> || <em>tyn ciymny dziyń</em> </td><td width="12%"><em>stołw</em>, <em>joł</em> </td><td width="15%"><em>stari</em> (<em>stary</em>), <em>żywi</em> (<em>żywy</em>) </td></tr><tr valign="top"><td width="13%"><strong>niemodliński </strong></td><td width="16%"><em>syja</em>, <em>capka</em> </td><td width="14%">pianta <em>za</em><sup><em>m</em></sup><em>by</em>/ <em>zamby</em> </td><td width="15%"><em>widzą</em>|<em>a</em> </td><td width="14%"><em>ten ciemny</em> <em>dzień</em> || <em>tyn ciymny dziyń</em> </td><td width="12%"><em>stołw</em>, <em>joł</em> </td><td width="15%"><em>stari</em> (<em>stary</em>), <em>żywi</em> (<em>żywy</em>) </td></tr><tr valign="top"><td width="13%"><strong>opolski</strong> </td><td width="16%"><em>syja</em>, <em>capka</em> </td><td width="14%"><em>pinta,</em> <em>za</em><sup><em>m</em></sup><em>by</em> </td><td width="15%"><em>widzą </em>|| <em>widza</em> </td><td width="14%"><em>ten ciemny</em> <em>dzień</em> || <em>tyn ciymny dziyń</em> </td><td width="12%"><em>stołw</em>, <em>joł</em> </td><td width="15%">-<em>cie piszecie</em> </td></tr><tr valign="top"><td width="13%"><strong>kluczborski</strong> <br /><strong>Sycowskie</strong> </td><td width="16%"><em>syja</em>, <em>capka</em> </td><td width="14%"><em>pinta, zamby</em> <em>pinta, zymby</em> </td><td width="15%"><em>widzą </em>|| <em>widza</em> </td><td width="14%"><em>ten ciemny</em> <em>dzień</em> || <em>tyn ciymny dziyń</em> </td><td width="12%"><em>stołw</em>, <em>joł</em> <br /> </td><td width="15%"><u>-</u><em><u>ta</u></em><u> </u><em><u>piszeta</u></em> <em>woy~z </em>(<em>wóz</em>), <em>toe </em>(<em>to</em>) jak w gw. wlkp. </td></tr></tbody></table><h2>Odmiana rzeczowników </h2><div align="justify">W <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=156&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>odmiana rzeczowników</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie');return false" onmouseout="hideToolTip()">odmianie rzeczowników</a> gwary śląskie dzielą wiele cech wspólnych z innymi gwarami polskiego obszaru gwarowego. Uwagę zwraca inny niż w polszczyźnie literackiej rodzaj niektórych rzeczowników, takich jak: <em>torta</em> – r. ż.<em> </em>(wobec ogólnopolskiego r. m. <em>tort</em>), <em>serwet</em> – r. m. (wobec r. ż. <em>serweta</em>), <em>paczek</em> – r. m. (wobec r. ż. <em>paczka</em>). </div><div align="justify">W dopełniaczu lp. rzeczowników rodzaju męskiego, podobnie jak w innych gwarach, często obserwujemy inny niż w polszczyźnie standardowej rozkład końcówek -<em>a</em> oraz -<em>u</em>, w celowniku lp. więcej rzeczowników, zwłaszcza jednosylabowych, przybiera końcówkę -<em>owi</em>: <em>bratowi</em>, <em>kotowi</em> itp.</div><div align="justify">W formie miejscownika lp. rzeczowników męskich: <em>syn-u</em>, <em>dom-u</em>, w gwarach śląskich panuje końcówka -<em>e</em>, na zasadzie wyrównania odmiany rzeczowników męskich twardotematowych. </div><div align="justify">Rzeczowniki, typu <em>bracia</em>, <em>księża </em>w mianowniku lm. miejscami przybierają oboczne formy: <em>ksiyndzowie</em> || <em>ksiyndzo</em><sup><em>ł</em></sup>, <em>ksiyndzo</em>, <em>bracio</em> || <em>bracio</em><sup><em>ł</em></sup> || <em>bratowie</em> </div><div align="justify">W dopełniaczu lp. rodzaju żeńskiego rzeczowniki miękkotematowe przybierają końcówkę -<em>e</em>, na przykład: <em>do piwnice</em>, <em>ze ziemie</em>. </div><div align="justify">Z kolei w dopełniaczu lm. rzeczowników żeńskich często spotykamy końcówkę -<em>ów</em>, na przykład <em>kur-ów</em>, <em>borówk-ów </em>(<em>borówek</em> ‘czarnych jagód’) itp. Końcówka -<em>ów </em>wkracza niekiedy do rzeczowników rodzaju nijakiego: <em>weselów</em>, <em>kozaniów </em>|| <em>ko</em><sup><em>ł</em></sup><em>zaniów</em> itp. </div><div align="justify">W narzędniku liczby mnogiej w odmianie rzeczowników wszystkich trzech rodzajów w części gwar śląskich uogólniona została albo końcówka -<em>ami</em>, na przykład <em>dzieciami</em>, <em>liściami</em>, albo w gwarach Śląska środkowego i północnego – końcówka -<em>oma</em> (-<em>óma</em>), na przykład: <em>starziko</em><sup><em>u</em></sup><em>ma</em>, <em>łzo</em><sup><em>u</em></sup><em>ma</em>. Genetycznie wywodzi się z żywotnej do połowy XVI w <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=178&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>liczba podwójna</B>:<BR>do XVI w. używana w polszczyźnie do oznaczania podwójności, parzystości');return false" onmouseout="hideToolTip()">liczby podwójnej</a>.</div><div align="justify">W gwarach śląskich obserwuje się wzajemne oddziaływanie deklinacji rzeczownikowej i przymiotnikowo-zaimkowej. Wpływem deklinacji przymiotnikowej tłumaczyć można formy D. lm. <em>synó</em><em><strong>ch</strong></em><strong> </strong>w gwarach północnośląskich, który pojawia się pod wpływem D. lm przymiotników i zaimków, np. <em>ty</em><em><strong>ch</strong></em><strong> </strong><em>dobry</em><em><strong>ch</strong></em>. Podobne zjawisko występuje w gwarach południowośląskich w rzeczownikach przybierających w języku ogólnym końcówkę -<em>i</em> w D. lm <em>ludzi</em><em><strong>ch</strong></em>.<strong> </strong></div><h2 align="justify">Odmiana przymiotników i zaimków </h2><div align="justify">W odmianie zaimkowo-przymiotnikowej na uwagę zasługuje odmiana zaimka 3. osoby – <em>on</em>, <em>ona</em>, <em>ono</em>, który w przypadkach zależnych przyjmuje oboczne postaci <em>onego</em>, <sup><em>ł</em></sup><em>unego</em>, <em>go</em>, <em>niego </em>w rodzaju m. i n. oraz <em>onej</em>, <sup><em>ł</em></sup><em>unej </em>|| <em>ji </em>|| <em>niyj</em> (zaimek dzierżawczy zaś ma postać <em>jejii</em>, czyli <em>jej</em> oraz <em>jejich ­– </em>tj.<em> ich</em>).</div><div align="justify">W gwarach śląskich spotkać można archaiczny już zaimek <em>sam</em> mający znaczenie ‘tu, tutaj’. </div><div align="justify">Warto wiedzieć, że w gwarach śląskich zaimek 3. os. lm. <em>oni</em> (<sup><em>ł</em></sup><em>o</em><sup><em>u</em></sup><em>ni</em>) (w połączeniu w formą czasownika w lm.) występuje jako <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=151&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>pluralis maiestaticus</B>:<BR>używanie męskoosobowych. form czasowników, zaimków i przymiotników (ale nie rzecz.) w lmn. w odniesieniu do jednej osoby zarówno mężczyzny, jak i kobiety');return false" onmouseout="hideToolTip()">forma grzecznościowa</a>, tradycyjny sposób zwracania się do osób zasługujących na szacunek, często używany wobec osób starszych.</div><div align="justify">Warto wiedzieć, że w przymiotniki <em>drogi</em>, <em>lekki</em>, <em>długi</em> tworzą stopień wyższy bez wymian spółgłoskowych: <em>drogszy</em>, <em>lekszy</em>, <em>długszy</em>, co zbliża tę odmianę do staropolszczyzny. Natomiast przymiotniki <em>ciężki</em>, <em>miękki </em>w stopniu wyższym mają postać <em>cięższejszy </em>i <em>miękciejszy.</em></div><h2 align="justify"><strong>Odmiana liczebników</strong><em><strong> </strong></em></h2><div align="justify">Liczebniki zachowują częściowo postaci staropolskie, za takie należy bowiem uznać występujące jako oboczne<em> </em>postaci <em>trze</em>, <em>cztyrze</em> || <em>trzy</em> <em>cztery</em>, które utrzymały się w części gwar. Także liczebnik <em>dwa</em> zachował w rodzaju nijakim odmianę <em>dwie piwa</em>.</div><h2 align="justify">Odmiana czasowników</h2><div align="justify">Sposób wyrażania <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=263&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>czas przeszły</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie');return false" onmouseout="hideToolTip()">czasu przeszłego</a> oraz <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=71&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>tryb przypuszczający</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie');return false" onmouseout="hideToolTip()">trybu przypuszczającego</a>, typu <em>byłech</em>, <em>chciałbych</em>, za pomocą <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=283&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<B>aoryst</B>:<BR>w przeszłości (w języku prasłowiańskim) jeden z czasów przeszłych prostych (niezłożonych), określających czynność zachodzącą w przeszłości, dokonaną i momentalną');return false" onmouseout="hideToolTip()">aorystycznego</a> <em>ch</em>. W lm. <em>bylichmy</em>, <em>chcielibychmy</em>. W gwarach śląskich zauważa się znaczną wariantywność, jeśli chodzi o sposoby wyrażania czasu przeszłego. Znacznie częściej niż w języku literackim końcówka czasu przeszłego nie jest związana z imiesłowem czasu przeszłego, zachowuje swój ruchomy charakter (często wsparty partykułą), na przykład: <em>jo żech był</em> lub po prostu <em>jo był</em>. </div><div align="justify">W odmianie czasowników w czasie teraźniejszym często dochodzi do wyrównań tematycznych, na przykład: pod wpływem odmiany 1. os. lp. <em>bie</em><em><strong>r</strong></em><em>a </em>(tj. <em>biorę</em>) pojawia się <em>bie</em><em><strong>r</strong></em><em>ymy</em> (nie zaś <em>bierzemy</em>). </div><div align="justify">Uwagę zwraca też odmiana czasownika <em>iść</em> w czasie przeszłym: <em>jo</em> (<em>żech</em>)<em> szoł</em> || <em>szeł</em>, <em>ty żeś szoł </em>|| <em>szeł, </em>on <em>szoł</em>, którą spotkać można miejscami na śląskim obszarze.</div><div align="justify">Niekiedy czasowniki w gwarach śląskich odmieniają się według innych wzorów niż w języku standardowym, co ilustruje odmiana czasownika 1. os. <em>trzymię</em> || <em>trzymia</em>, 2. os. <em>trzymiesz</em> czy 1. os. <em>dowo</em><sup><em>u</em></sup><em>m</em>, 2. os. <em>dowosz </em>itd.</div><div align="justify">W gwarach środkowego i południowego Śląska formy trybu rozkazującego czasowników <em>ciągnąć</em>, <em>żąć</em> brzmią w 2. os. lp. i <em>ciągni</em>, <em>żni</em>.<em> </em></div><h2 align="justify">Składnia</h2><div align="justify">Wśród zagadnień składni uwagę zwracają niespotykane w języku ogólnym sposoby łączenia zdań, między innymi niewystępujące w polszczyźnie standardowej spójniki, takie jak: <em>iże</em> (<em>Powiedział, iże poczeka</em>), <em>coby </em>‘aby, żeby’ (<em>Poproś go</em>, <em>coby</em> <em>prziszeł</em>), <em>zaczym</em> ‘zanim’. Partykuła <em>ale</em> w gwarach śląskich pojawia się często element wzmacniający, ma inny szyk w języku literackim, <em>Tyź_jezd ale gupi</em>. Konstrukcje z <em>ale</em> są wynikiem wpływu języka niemieckiego.</div><div align="justify">Zdania okolicznikowe czasu, oraz zdania warunkowe, często wprowadzane są partykułą <em>jak</em>, na przykład, <em>Ale my byli na takich … też na takich…jak choćby wczasy</em>. Jak my tam byli… <em>jak my skokoli… </em></div><div align="justify">Partykuła <em>choćby </em>w przykładzie …<em>jak choćby wczasy…</em> ‘jak, jak gdyby’ pokazuje też częsty w gwarach śląskich sposób wyrażania porównania. </div><div align="justify">W gwarach śląskich częściej niż w języku literackim pojawiają się konstrukcje z przyimkiem <em>do</em>, co ilustrują przykłady: <em>film do dzieci</em>, <em>miły do kogo </em>itp. Z kolei przynależność może być wyrażana jest za pomocą połączenia przyimka od z rzeczownikiem w dopełniaczu, na przykład: <em>od niej cera</em> (tj. <em>jej córka</em>). </div><div align="justify">Konstrukcje kalki z języków obcych czeskiego, na przykład: <em>ona ma go rada</em> czy niemieckiego. Wpływy niemieckie także widoczne w częstych konstrukcjach biernych, <em>Mom to już porobione</em>. </div><div align="justify">Konstrukcje w zdaniach bezpodmiotowych – <em>To jest</em> <em>dziwne </em>(<em>To jest mu dziwne</em>) zamiast <em>Dziwi mnie to</em>.</div><div align="justify">Niekiedy inna jest też łączliwość przyimków, na przykład <em>ku </em>niekiedy łączy się w wyrazem w miejscowniku <em>ku kościele</em> (nie zaś jak w polszczyźnie ogólnej – celownikiem), natomiast <em>przy </em>– z celownikiem i <em>przy niymu</em> (w miejsce ogólnopolskiego <em>przy nim</em>). </div><div align="justify">Także niektóre czasowniki mają inne niż w języku literackim wymagania składniowe, na przykład: <em>spotkać</em>, <em>zaprosić, powiadomić </em>(D. <em>kogo? czego?</em>) (nie zaś B. <em>kogo</em>? <em>co</em>?).</div><h2 align="justify">Słowotwórstwo i słownictwo </h2><div align="justify">Bogusław Wyderka we wstępie do <em>Słownika gwar śląskich</em> (t. 1., Opole 2000), w którym zostanie zgromadzone typowo śląskie słownictwo udokumentowane od XIX stulecia do czasów współczesnych, podkreśla specyfikę śląskiej leksyki, wynikającą z odmiennych warunków funkcjonowania dialektu: „W pierwszych powojennych latach słownictwo gwar śląskich znacznie różniło się (przynajmniej w pewnych sferach komunikacyjnych) od słownictwa innych gwar polskich. W leksyce śląskiej zachowała się spora ilość głębokich archaizmów, od wieków nawarstwiało się w niej charakterystyczne wyłącznie dla regionu słownictwo, napływały bohemizmy i kolejne warstwy germanizmów. Począwszy od 1945 r., tj. od chwili kiedy gwary śląskie znalazły się w orbicie coraz silniejszego oddziaływania polszczyzny literackiej i powojennych przemian cywilizacyjnych, w ich słownictwie następowały szybkie zmiany. Do zasobu słownictwa biernego przechodziło dawne słownictwo, zanikały też germanizmy” (najświeższy nalot germanizmów, słabo zaadaptowanych). </div><div align="justify"> <h2>Słowotwórstwo i słownictwo </h2> <p>Dla nie-Ślązaków to właśnie słownictwo i frazeologia śląska stanowi warstwę języka, która najbardziej różni gwary śląskie od polszczyzny literackiej i innych gwar. Odrębność śląskiego słownictwa, traktowanego jako całość, wynika z peryferycznego położenia regionu, odmiennych historycznych warunków funkcjonowania dialektu, uwarunkowań gospodarczych. Tymi czynnikami tłumaczymy obecność głębokich archaizmów, nawarstwiających się zapożyczeń czeskich i niemieckich, występowanie słownictwa specjalistycznego związanego z wydobyciem węgla. Nie wszyscy jednak mają świadomość wewnętrznego zróżnicowania śląskiej leksyki w zależności od regionu.</p> <p>Warstwę leksyki typowej dla regionu śląskiego tworzą przede wszystkim słownictwo związane z górnictwem, jak na przykład: <em>gruba</em>, <em>hawiernia</em> || <em>hawiyrnia</em> ‘kopalnia’, dawniej też <em>góry</em> (zachowane w nazwie <em>Tarnowskie Góry</em>); <em>hawiyrz,</em> <em>grubiorz</em>, <em>bergmón</em> ‘górnik’; <em>sztygar</em> || <em>sztajger</em> || <em>sztajgier</em> – ‘kierownik oddziału kopalni’ (o wysokiej pozycji społecznej sztygara świadczy fakt, że pochodzący od tego rzeczownika czasownik <em>sztajgować</em>, <em>sztajgnąć</em> ma szersze znaczenie: ‘awansować, osiągnąć wyższe stanowisko nie tylko w górnictwie’); <em>hajer</em> ‘górnik strzałowy’; <em>kolóna</em> ‘grupa robocza’; <em>berga</em> lub <em>hołda</em> || <em>hołda</em> ‘wysypisko odpadów z kopalni’; <em>ształb</em> || <em>sztaub</em> ‘miał węglowy’; <em>karbidka</em> ‘lampa karbidowa’; <em>haszpel</em> || <em>haspel</em> || <em>haspel</em> ‘kołowrót górniczy’; <em>cechownia</em> ‘miejsce zebrań w kopalni’, <em>szychta</em> ‘dniówka w kopalni’ i inne).</p> <p>Wrażenie odmienności słownictwa śląskiego po części może mieć podłoże w słowotwórstwie. W porównaniu do polszczyzny literackiej uwagę zwraca dosyć duża grupa wyrazów tworzonych od takich samych podstaw, ale za pomocą odmiennych niż w języku literackim cząstek słowotwórczych. Zjawisko to zauważamy na przykład w tzw. czasownikach dokonanych i pochodnych od nich innych części mowy. Ilustrują je przykłady: w części gwar śląskich <em><strong>po</strong></em><em>jeść </em>odpowiada literackiemu ‘<strong>z</strong>jeść’, <em><strong>nad/</strong></em><em>e/spać </em>– ‘<strong>ode</strong>spać’, <em><strong>na</strong></em><em>wiydzić </em>(<em>kogoś</em>) || <em><strong>na</strong></em><em>wiedzić</em> – ‘zwiedzić’, ‘odwiedzić’, <em><strong>do</strong></em><em>rada</em> – ‘<strong>po</strong>rada’,<em> </em><em><strong>przi</strong></em><em>kopać</em> – ‘<strong>wy</strong>kopać (coś)’, <em><strong>przi</strong></em><em>kopować</em> – ‘<strong>wy</strong>kopywać’, <em><strong>po</strong></em><em>głupiały </em>– ‘<strong>o</strong>głupiały’, <em><strong>o</strong></em><em>świycić </em>|| <em><strong>ło</strong></em><em>świycić</em> || <em><strong>ło</strong></em><em>jświycić </em>– ‘zaświecić’, <em><strong>o</strong></em><em>kómpać sie</em> – ‘<strong>wy</strong>kąpać się’,<em> </em><em><strong>ó</strong></em><em>murować </em>– ‘<strong>wy</strong>murować’, <em><strong>ó</strong></em><em>malować </em>‘<strong>wy</strong>malować’,<em> </em><em><strong>o</strong></em><em>żarty </em>– pod względem formalnym bliskie ogólnopolskiemu potocznemu ‘obżarty’ (od czasownika <em>żreć</em>), choć w gwarach śląskich w znacz. ‘pijak’, podobnie jak rzeczowniki współpochodne: <em><strong>o</strong></em><em>żyrok</em>, <em><strong>o</strong></em><em>żarciuch</em>, <em><strong>ło</strong></em><em>żralec</em> – ‘pijak’. </p> <p>Zdarzają się też sytuacje odwrotne, utartym ogólnopolskim formacjom z przedrostkami odpowiadają formy bezprzedrostkowe, na przykład gwarowe <em>kaz</em><em><strong>owa</strong></em><em>ć </em>wobec <em>na-nakazywać</em>. Podobnie ogólnopolskiemu <em>denerwować</em> czy <em>zdenerować </em>w<em> </em>gwarach odpowiadają formacje <em>nerwować </em>(<em>się</em>), choć tu odmienność spowodowana jest prawdopodobnie wpływem języka niemieckiego.</p> <p>Przykład <em>kazować</em> wskazuje, że w gwarach śląskich, podobnie jak w sąsiadujących dialektach i dawnej polszczyźnie literackiej formant -<em>owa- </em>jest jako wykładnikiem wielokrotności. Podobnie też <em>obiec</em><em><strong>owa</strong></em><em>ć</em> –<em> </em> ‘obiecywać’, <em>szewc</em><em><strong>owa</strong></em><em>ć</em> –<em> </em>‘naprawiać buty’. </p> <p>Podobnie jak w gwarach małopolskich także na śląskim obszarze w wielu wyrazach ogólnopolskiemu <em>roz- </em>odpowiada gwarowe <em>łoz-</em>, na przykład: <em><strong>łoze</strong></em><em>wrzić </em>|| <em><strong>łoze</strong></em><em>wrzyć </em>– <em><strong>roze</strong></em><em>wrzeć</em> ‘szeroko otworzyć’, podobnie <em><strong>łoz</strong></em><em>prawiać</em> – <em><strong>roz</strong></em><em>prawiać</em> ‘opowiadać’, stąd też rzeczownik <em><strong>łoz</strong></em><em>prowki</em> ‘opowiadania, opowieści’. Formant <em>roz</em>- także zachowuje tu żywotność (np. <em>rozpocznąć</em>), a także w słowach typowych dla niektórych gwar śląskich, jak: <em>rozniymoc się </em>– ‘rozchorować się’, <em>rozfyrlać</em> || <em>rozkfyrlać </em>‘rozbełtać’, <em>rozgniylić sie</em> – ‘rozleniwić się’. </p> <p>Także niektóre rzeczowniki w gwarach śląskich tworzone są z innymi niż w języku polskim formantami. Częsty jest formant -<em>orz </em>(odpowiednik brzmieniowy ogólnopolskiego: -<em>arz</em>): <em>elektryk</em><em><strong>orz </strong></em>– ‘elektryk’, <em>linij</em><em><strong>orz </strong></em>– ‘linijka’<strong> </strong>(-<em>orz</em> tu służy do tworzenia nazwy narzędzi), <em>kachl</em><em><strong>or</strong></em><em>z – </em>zdun,<em> kabaci</em><em><strong>orz</strong></em><em> </em>– ‘ktoś, kto wyrzeka się swoich poglądów, narodowości’, <em>rybi</em><em><strong>orz</strong></em><em> </em>|| <em>rybi</em><em><strong>o</strong></em><sup><em><strong>ł</strong></em></sup><em><strong>rz</strong></em> || <em>rybk</em><em><strong>orz </strong></em>‘wędk<strong>arz</strong>’, choć tu pojawił się ten sam format, ale inna podstawa słowotwórcza (por. też <em>rybnik </em>– płd. śląskie ‘staw’). </p> <p>Częsty jest typowy dla języka potocznego formant -<em>ok </em>(odpowiednik ogólnopolskiego -<em>ak</em>),<em> </em>tworzący rzeczowniki rodzaju męskiego (przeważnie nosiciele cech), np. <em>szkol</em><em><strong>ok</strong></em><em> </em>– uczeń, <em>bryl</em><em><strong>ok </strong></em>‘okularnik, człowiek noszący <em>bryle</em>, czyli okulary, <em>charl</em><em><strong>ok</strong></em>, <em>cherl</em><em><strong>ok </strong></em><strong>– </strong>‘osoba nadmiernie<strong> </strong>kaszląca’, od czasownika <em>charlać</em> || <em>chyrlać </em>‘kaszleć, dusić się’, <em>jydz</em><em><strong>ok</strong></em><em> </em>‘żarłok’, ale też typowo śląskie <em>szkl</em><em><strong>oki</strong></em><em> </em>|| <em>śkl</em><em><strong>ok</strong></em><em>i </em>– landrynki czy <em>bol</em><em><strong>ok</strong></em><em> </em>|| <em>bol</em><em><strong>o</strong></em><sup><em><strong>ł</strong></em></sup><em><strong>k</strong></em><em> </em>‘strup’.</p> <p>Rys potoczny i ekspresywny charakter nadaje rzeczownikom nierzadki w gwarach śląskich formant -<em>ol</em>, występujący m. in. w wyrazach: <em>chap</em><em><strong>ol </strong></em>‘samolub, ktoś, kto sobie coś przywłaszcza’, <em>pych</em><em><strong>ol </strong></em><strong> </strong>ekspresywnie<strong> </strong>‘twarz, gęba’ czy -<em>och</em> (<em>babioch </em>– ‘babiarz’) czy tworzący rzeczowniki żeńskie -<em>ula</em> (<em>klach</em><em><strong>ula</strong></em><em> – </em>‘plotkara’, tu rodzimy formant dodany do wyrazu przejętego z niemieckiego). </p> <p>Uwagę zwraca znaczna wariantywność formantów o takich samych funkcjach, co tłumaczy się znacznym wewnętrznym zróżnicowaniem gwar śląskich, często dotyczy to: <em>-ec </em>|| -<em>ek</em>: <em>uj</em><em><strong>ec</strong></em> || <em>uj</em><em><strong>ek </strong></em>– odpowiednik literackiego <em>wujek</em>, <em>myśliwi</em><em><strong>ec</strong></em><em> </em>|| <em>myśliw</em><em><strong>czyk </strong></em>– ‘leśniczy, gajowy’,<strong> </strong><em>przedow</em><em><strong>aczka</strong></em> || <em><strong>s</strong></em><em>przedow</em><em><strong>aczka</strong></em> || <em>sklepi</em><em><strong>orka</strong></em> || <em>sklepowo</em> – ‘sprzedawczyni, sklepowa’, <em>umarl</em><em><strong>ok</strong></em>, <em>umrz</em><em><strong>yty</strong></em>, <em>umar</em><em><strong>ty</strong></em>, <em>umrz</em><em><strong>ik</strong></em><strong> </strong>– ‘nieboszczyk, zmarły’, ale też wielu innych. <em>mamulka</em> || <em>mamuliczka</em> || <em>muter</em> || <em>muterka</em> ‘mama, mamusia’, <em>stryk</em>, <em>swok</em> ‘stryj’, <em>podobnie</em> <em>uja</em>, <em>ujek</em>, <em>ujec</em> ‘wujek’, <em>tacik</em>, <em>taciczek</em>, <em>tatulek</em>,<em> tatuliczek</em> ‘ojciec, tato’, ale też ‘dziadek’ lub ogólnie ‘starszy człowiek’.</p> <p>W odniesieniu do niektórych formacji daje się zaobserwować pewne regularności. Na uwagę zasługuje przewaga na obszarze śląskim takich formantów przymiotnikowych i rzeczownikowych, które oddzielają ten obszar od gwar małopolskich w kierunku południkowym. W gwarach śląskich częściej występują przymiotniki z formantem -<em>anny</em> (<em>miedzia</em><em><strong>nny</strong></em>,<strong> </strong><em>blasz</em><em><strong>anny</strong></em>) wobec częstszych w Małopolsce tworzonych za pomocą cząstki -<em>any</em><strong> </strong>(<em>miedzi</em><em><strong>any</strong></em>,<strong> </strong><em>blasz</em><em><strong>any</strong></em>). Podobny układ ma również formant -<em>yty</em> || -<em>ity</em>, który częstszy jest na Śląsku (poza obszarami na południowy-wschód od Rybnika) niż -<em>isty</em>, na przykład: <em>pioszcz</em><em><strong>yty</strong></em><em> </em>|| <em>pioszcz</em><em><strong>ysty</strong></em><em> </em>‘piaszczysty’, <em>socz</em><em><strong>yty</strong></em> || <em>socz</em><em><strong>ysty</strong></em>, <em>wodn</em><em><strong>ity</strong></em><strong> || </strong><em>wodn</em><em><strong>isty</strong></em>. Podobnie częściej na Śląsku spotyka się też przymiotniki utworzone za pomocą formantu <strong> </strong>-<em>aty</em>: <em>bani</em><em><strong>aty</strong></em> (wobec ‘bani<strong>asty’)</strong>,<strong> </strong><em>chrop</em><em><strong>aty</strong></em> ‘chropowaty’, <em>liści</em><em><strong>aty</strong></em>, <em>pasi</em><em><strong>aty</strong></em>, <em>plask</em><em><strong>aty</strong></em><strong> </strong>(‘plaski’) itp. Odnotować też trzeba obecność przymiotników tworzonych za pomocą cząstki -<em>owy</em>, jak na przykład <em>-owy lat</em><em><strong>owy </strong></em>‘letni’, <em>blach</em><em><strong>owy</strong></em>. </p> <p>\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_858_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3></h3>\r\n <p> </p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/297x480-M851.jpg" title="" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/134x216-M851.jpg" alt="" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/47x75-M851.jpg" alt=" thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_858_3 = new gallery($(''gallery_858_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPrzykłady zróżnicowania słowotwórczego i leksykalnego gwar śląskich ilustruje następująca mapa: </p> <p><em>Pasiaty </em>i jego synonimy w gwarach śląskich<em>. </em>Opracowano na podstawie: Alfred Zaręba, <em>Atlas językowy Śląska</em>, Katowice 1972, t. 3, Katowice 1972, mapa 274.</p> <p>Zachodnią część Śląska od gwar części wschodniej regionu (a także sąsiednich gwar małopolskich) charakteryzuje ponadto opozycja formantów -<em>ka</em> wobec -<em>ek </em>(zach. <em>ogór</em><em><strong>ka</strong></em> – wsch. <em>ogór</em><em><strong>ek</strong></em>), -<em>ko</em> || -<em>ek</em> (zach. <em>kwiat</em><em><strong>ko</strong></em> – wsch. <em>kwiat</em><em><strong>ek</strong></em>) czy -<em>sko</em> || -<em>sk </em>(zach. <em>Śląs</em><em><strong>ko</strong></em> – wsch. <em>Ślą</em><em><strong>sk</strong></em>). </p> <p>Natomiast gwary centralne cechują się obecnością formantu -<em>iczka</em> w rzeczownikach: <em>świetl</em><em><strong>iczka</strong></em>, <em>mam</em><em><strong>iczka</strong></em>,<strong> </strong><em>mamul</em><em><strong>iczka</strong></em>,<strong> </strong>na południu Śląska też:<strong> </strong><em>traw</em><em><strong>iczka</strong></em>,<strong> </strong><em>wiśn</em><em><strong>iczka</strong></em>, <em>peśn</em><em><strong>iczka</strong></em>,<strong> </strong><em>pani</em><em><strong>czka</strong></em>. </p> <p>W gwarach Śląska środkowego i południowego spotykamy formant żeński -<em>ula</em>, tworzący nazwy żon i córek od nazwiska lub zawodu męża lub ojca. </p> <p>Na Śląsku południowym spotyka się nazwy czynności na <em>-a/cie</em> || -<em>a/nie</em>, na przykład: <em>siacie</em>, <em>wianie</em>, <em>grzacie</em>, <em>lacie</em>, na pozostałym obszarze zaś: <em>sianie</em>, <em>wianie</em>, <em>grzanie</em>, <em>lanie</em>. </p> <p>Tu także pojawiają się imiesłowy bierne, jak: <em>zasiaty</em>, <em>odziaty</em>, <em>wyśmiaty</em>, na pozostałej części Śląska: <em>zasiany</em>, <em>odziany</em>, <em>wyśmiany</em>. </p> <p>W gwarach północnośląskich, podobnie jak w Wielkopolsce, występują rzeczowniki tworzone formantem -<em>yszek</em> || -<em>yszko</em>, <em>kwat</em><em><strong>yszek</strong></em>, <em>wor</em><em><strong>yszek</strong></em>, <em>słon</em><em><strong>yszko</strong></em>. </p> <p>Na przeważającej części Śląska, poza jego częścią południową, występują rzeczowniki tworzone formantem -<em>ewie</em>: <em>mrówcz</em><em><strong>ewie</strong></em>, <em>jagodzini</em><em><strong>ewie</strong></em>, <em>sośni</em><em><strong>ewie</strong></em>. </p> <p>Układy słowotwórcze dialektu śląskiego potwierdzają podział Śląska na południowy, środkowy (centralny) i północny. Peryferyczne położenie Śląska powoduje, że także wiele typów słowotwórczych łączy je z dialektami czesko-słowackimi (na przykład odmężowskie -<em>ula</em>, -<em>iczka</em>: <em>pieśniczka,</em> <em>kurziczka</em> i inne)oraz na północnym zachodzie z obszarem dolnołużyckim (dialektem mużakowskim: <em>klupk</em> (‘kłębek’), <em>gurka </em>‘ogórek’, <em>wyśmiaty</em> ‘wyśmiany’ i inne). Wspólne cechy śląsko-małopolskie w części wschodniej i śląsko wielkopolskie w północnej potwierdzają istnienie związków także z sąsiadującymi gwarami małopolskimi i wielkopolskimi. </p> <p>\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_858_4" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3></h3>\r\n <p></p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/297x480-M852.jpg" title="" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/134x216-M852.jpg" alt="" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/47x75-M852.jpg" alt=" thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_858_4 = new gallery($(''gallery_858_4''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n</p> <p>\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_858_5" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3></h3>\r\n <p></p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/297x480-M853.jpg" title="" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/134x216-M853.jpg" alt="" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/47x75-M853.jpg" alt=" thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_858_5 = new gallery($(''gallery_858_5''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n</p> <p>Przykłady zróżnicowania słownictwa gwar śląskich ilustrują mapy:</p> <p><em>Jasnoniebieski </em>i jego synonimy w gwarach śląskich. Opracowano na podstawie: Alfred Zaręba, <em>Atlas językowy Śląska</em>, t. 3. Katowice 1972, mapa 259.</p> <p><em>Wiadro </em>jego synonimy w gwarach śląskich. Opracowano na podstawie: Alfred Zaręba, <em>Atlas językowy Śląska</em>, t. 3. Katowice 1972, mapa 293.</p> <p>Niezależnie od wewnętrznego zróżnicowania słowotwórczego i leksykalnego wszystkie gwary śląskie wykazują wiele tzw. cech leksyki potocznej, z typową dla tej warstwy słownictwa wariantywnością, różnorodnością (wymiennym występowaniu) formantów o podobnej funkcji, faktyczną (lub tylko pozorną – jako taką ocenianą z perspektywy polszczyzny literackiej) ekspresywnością, niekiedy nieskrywaną wręcz dosadnością. Leksyki, którą nie-Ślązacy uznaliby za nacechowaną ekspresywnie w gwarach śląskich używa się także z kontekstach neutralnych, choć w odmianie potocznej, czego dowodzą przykłady: <em>buła </em> jedno z wielu określeń guza,<em> chichry</em> ‘śmiechy’, <em>chichrać się </em>‘śmiać się’, <em>chlastać</em> ‘uderzać, bić’, <em>chlasnąć</em> m.in. ‘uciąć, na przykład kawałek mięsa’, <em>odchlasnónć</em> || <em>łodchlasnónć</em> (<em>odchasnąć</em>) ‘odciąć’, ‘odkroić’, ‘potrącić jakąś sumę pieniędzy’, <em>japać sie</em> ‘pyskować, oburzać się’ od <em>japa</em>, <em>nazgrzitać kómuś</em> ‘zbić kogoś’, <em>piznąć</em> ‘uderzyć’, <em>pochlastać</em> ‘pociąć’, <em>ryczeć po kimś </em> ‘krzyczeć na kogoś’,<em> galoty</em> ‘spodnie’, <em>gibać sie</em> ‘uwijać się’, zwykle w rozkaźniku: <em>gibej sie</em> ‘pospiesz się’, <em>mamincycek </em> ‘maminsynek. </p> <p>Podobnie jak w innych gwarach polskich, rzeczownik <em>baba </em>ma potoczne znaczenia ‘kobieta’ lub ‘żona’, <em>chłop </em>‘mąż, mężczyzna’, <em>synek </em>zaś w gwarach śląskich jest wyrazem wieloznacznym, jest kreśleniem ‘chłopca’, ale często pojawia się też w szerszym znaczeniu ‘rdzenny mieszkaniec danej ziemi’, na przykład: <em>śląski synek </em>‘Ślązak’. Podrostek to po śląsku <em>pochoł</em>. Wyraz <em>cera </em>lub <em>cora</em>, który w języku literackim jest nacechowany podniośle, w gwarach śląskich pojawia się bez nacechowania stylistycznego. </p> <p>Gwarę śląską niewątpliwie cechuje niezwykle obrazowa frazeologia potoczna, odwołująca się w warstwie znaczeniowej do doświadczenia potocznego, w gwarze tej występują niespotykane gdzie indziej idiomy. Oto kilka przykładów: <em>być niysama</em> ‘być w ciąży’, <em>chodzić </em>|| <em>łazić pod berłami </em>lub <em>chodzić na krykach </em>‘chodzić o kulach’, <em>chodzić pod krykom</em> ‘chodzić o lasce’, <em>chwolno rzić </em> ‘chwalipięta’, <em>leje coś komu </em>‘komuś jest w czymś do twarzy’, na przykład: <em>Leje ci tyn ancug</em> lub: <em>Leje ci w tym ancugu</em>, <em>lać się żurym </em> ‘udawać niezorientowanego’,<em> przyjść z kim na krziwe pyski</em> ‘pokłócić się’, <em> </em> </p> <p>Dla gwar śląskich, traktowanych jako całość, charakterystyczna jest także wariantywność leksykalna, w tym regionie wsparta znacznym zróżnicowaniem wewnętrznym gwar śląskich. Zjawisko to ilustrują przykłady: <em>klachula</em>, <em>drzistula</em>, <em>klyta</em>,<em> klekotka</em>,<em> melikot</em>, <em>pierdoła –</em>‘plotkarka’, <em>klachy </em>|| <em>klyta </em>|| <em>klyty </em>‘plotka, plotki’, <em>łachy</em> || <em>łobleczenie</em> || <em>łoblecenie</em> || <em>łoblecenii, oblyk</em> ‘ubranie’, <em>łoblecek </em>‘trój ludowy (stanik zszyty ze spódnicą)’, <em>marasić sie</em> || <em>marajsić sie</em> || <em>ciorać sie</em> ‘brudzić się błotem’.</p> <p>Gwary śląskie<strong> </strong>cechuje obecność licznych germanizmów, czyli wyrazów i zwrotów przejętych lub skopiowanych z języka niemieckiego, ale dostosowanych do rodzimego systemu odmiany. Oto kilka przykładów: <em>ajnfach </em>|| <em>ańfach </em>‘byle jak’, <em>ajnfachowy</em> || <em>ańfachowy </em>‘zwyczajny’, <em>ajmer</em>, <em>ajmro</em> lub <em>kibel</em> ‘wiadro’, <em>ausdruk ­</em>‘wyrażenie, powiedzenie’, <em>auslynder</em> || <em>auzlynder</em> ‘cudzoziemiec’, <em>cigareta</em> ‘papieros’, <em>cug </em>‘pociąg’, <em>ek</em> ‘róg, krawędź; <em>fajer</em> ‘uczta’, ‘święto’, <em>fajerka</em> ‘uczta, przyjęcie’ i ‘dawniej – żeliwny krążek na piecu węglowym’, <em>familijo </em>‘rodzina’, stąd <em>familoki </em>‘domy wielorodzinne’, <em>grincojg </em>‘zielenina, jarzyny’, inaczej <em>gymiza</em>, <em>gyburstag</em> ‘urodziny’, <em>heft</em> ‘zeszyt’, <em>heklować</em> ‘szydełkować’ i <em>heknadło</em> ‘szydełko’, <em>sztikować</em> ‘wyszywać, haftować’, <em>sztrykować</em> || <em>śtrykować</em> ‘robić na drutach’, <em>kluk </em>‘chłopiec’, <em>kuklok </em> ‘wizjer’, <em>kamrat </em>||<em> kómrat </em>|| <em>kumrat</em> ‘przyjaciel’, ‘kolega’ i odpowiednio nazwy żeńskie <em>kamratka</em> || <em>kómratka</em> || <em>kumratka</em> ‘koleżanka’, <em>szmaterlok </em>(|| <em>mantylok</em>) ‘motyl’, <em>radiska </em>|| <em>rediska</em> ‘rzodkiewka </p> <p>Wiele form obcych współwystępuje z rodzimymi (lub przejętymi z czeskiego), co jest typowe dla regionów wielojęzycznych, potęguje różnorodność śląskiej leksyki. Zjawisko ilustrują przykłady: <em>abfal </em>|| <em>ściepki </em> ‘resztka, odpadek’, <strong> </strong><em>al</em> || <em>wyngorz </em> ‘węgorz’<strong>, </strong><em>b(ł)ozny</em> lub <em>szpas</em>(<em>y</em>) ‘żarty’, stąd też <em>błozyn </em>‘żartowniś’, <em>szpasować</em> || <em>błoznować</em>,<strong> </strong><em>dar</em> || <em>darek</em> || <em>geszynk</em> || <em>gyszynk</em> ‘podarunek’<strong>, </strong> <em>hajmat</em> || <em>łojczyzna</em> ‘ojczyzna’, <em>oma</em>, <em>opa</em> ‘<em>starzik</em>’, ‘<em>starka</em>’, ‘<em>starzikowie</em>’<strong>, </strong><em>kerchów </em>|| <em>kierchówek</em> || <em>kiyrchof </em> || <em>smyntorz</em> || <em>cmyntorz</em> ‘cmentarz’ (wyraz zapożyczony w średniowieczu za pośrednictwem czeskim z łaciny), <em>klajd </em>|| <em>kiecka</em> || <em>szaty</em> ‘sukienka’ lub ‘spódnica’ (<em>kiecka</em> to staropolska pożyczka z niemieckiego, odczuwana jako wyraz rodzimy), <em>kluk</em> || <em>synek </em>‘chłopiec’, <em>libsta </em>|| <em>frelka</em> || <em>dziołcha</em> ‘narzeczona’, <em>bratruła</em><em><strong> </strong></em><strong>|| </strong><em>piekarniok </em>|| <em>piekarok </em>‘piekarnik’, <em>płat</em> || <em>geltag</em> ‘pobory, wypłata, czynsz’, <em>rajza</em> || <em>podróż</em>, <em>rajzować</em> || <em>podróżować</em>.<em> </em> </p> <p>Niemałą grupę śląskiej leksyki stanowią wyrazy przejęte z języka niemieckiego, które wpisują się w polski system fleksyjny, a także słowotwórczy, co wskazuje, że to właśnie polski system językowy jest „kośćcem” czy trzonem gwary śląskiej. Dowodzą tego przykłady: <em>rajza</em> ‘podróż’, <em>rajzować</em> ‘podróżować’, <em>biglować </em>‘prasować’ i <em>biglosko </em>odpowiednik ogólnopolskiego <em>żelazko</em>, podobnie <em>laufrować</em> ‘biegać’, <em>luftować</em> ‘wietrzyć’, <em>luftownik</em> ‘lufcik’, <em>damfować </em>|| <em>dampfować</em> || <em>dympfować</em> ‘dusić’, <em>dymfowany</em> ‘duszony’ (np. o potrawach), <em>fest</em> ‘mocno’, ale od tego <em>festelnie</em> ‘mocno’, <em>festelny</em> ‘mocy, silny, wielki’. </p> <p>Zdarzają się też sytuacje odwrotne, przyswojony przez polszczyznę ogólną czasowniki <em>gratulować</em> ma w gwarze śląskiej postać oboczną <em>gratulirować</em>, podobnie <em>sztudiować</em> lub <em>sztudirować</em> i <em>sztudynt/ka</em>. </p> <p>Pod wpływem niemieckim w gwarach śląskich występuje obcy polskiemu systemowi słowotwórczemu sposób tworzenia nowych wyrazów, na przykład <em><strong>bratk</strong></em><em>artofle</em> ‘zasmażane kartofle, ziemniaki’ czy <em><strong>brat</strong></em><em>hering </em>‘smażony, opiekany śledź’, <em><strong>bady</strong></em><em>kostium</em> ‘kostium kąpielowy’ <em><strong>can</strong></em><em>pasta </em>‘pasta do zębów’, <em><strong>grónt</strong></em><em>farba </em>‘farba podkladowa’, <em>kartofelsalat </em>‘sałatka z ziemniakami’, <em><strong>klop</strong></em><em>sztanga </em> ‘trzepak’,<em> </em><em><strong>komunión</strong></em><em>fest </em>|| <em><strong>komunin</strong></em><em>fest</em> ‘przyjęcie z okazji I Komunii’, <em><strong>lak</strong></em><em>szuły</em> ‘buty lakierki’, <em><strong>lyder</strong></em><em>jaka</em> ‘kurtka skórzana’, <em><strong>nudel</strong></em><em>zupa</em> ‘zupa z makaronem’, por. <em>nudle</em> (lp. <em>nudel </em>|| <em>nudla</em>) ‘makaron’. Ten typ wyrazów złożonych przejętych z innych języków spotyka się w nazwach, typu <em>kredytbank</em> zamiast ‘bank kredytowy’, w języku literackim spotykają się one z dezaprobatą. Także pod wpływem niemieckim pojawiają się wahania rodzajowe, typu: <em>adresa </em>(zach.) wobec <em>adres</em> (wsch.), <em>baraka </em>(zach.) – <em>barak </em>(wsch.), <em>torta</em> (zach.) – <em>tort</em> (wsch.) i inne. </p> <p>Do języków, które oddziaływały na słownictwo śląskie należy zaliczyć także języki czeski i gwary słowackie. Ze względu na bliskość terytorialną i uwarunkowania historyczne wpływy te są silniejsze na południu regionu. Do bohemizmów i słowacyzmów obecnych w części gwar śląskich należą:<strong> </strong><em>cesta </em> ‘ulica, droga’ (na południowym Śląsku), dziedzina – ‘wieś, osada’, <em>hledać </em>‘szukać, także na południu regionu’, <em>kohut </em> ‘kogut’ na południu regionu || <em>kokot </em>w innych częściach Śląska, <em>oblykać się</em>, <em>oblyc sie</em> ‘ubierać się’, <em>ostuda</em> ‘wstyd’ (por. czes. przen. <em>stud</em> ‘wstyd’),<em> słuchatelnica </em> ‘konfesjonał’ (na Śląsku południowym), <em>spochopić</em> (<em>się</em>)|| <em>spokopić</em> (<em>się</em>) ‘zrozumieć, zorientować się’, <em>pozor</em> ||<em> pozór</em> ‘uwaga’. Wpływem czesko-słowackim tłumaczymy podtrzymanie archaizmów, jak na przykład <em>kołacz</em>, która to nazwa na innych obszarach, wprawdzie znana, ale ma znacznie węższy zakres użycia, a także <em>mieć coś</em> <em>rad</em> ‘lubić coś’ czy <em>przeć</em> || <em>przać </em>kogoś’,<em> być rod </em>(<em>komuś</em>) lub <em>przoć </em>(<em>komuś</em>) ‘kochać kogoś’, <em>być rod </em>to także ‘być zadowolonym’.</p> <p>Jak wspomniano, gwary śląskie charakteryzują obecnością tzw. głębokich archaizmów, wyrazów, czyli wyrazów (lub znaczeń), które typowe były dla wcześniejszych faz rozwojowych polszczyzny. Do takich form zaliczyć trzeba: <em>błecha </em>‘pchła’, obocznie do <em>skoczka</em> || <em>skocka</em>, <em>ćma</em> || <em>cima </em>|| <em>ćmok</em> || <em>cimok </em> ‘ciemność’ oraz ‘motyl nocny’(<em>po ćmoku</em> || <em>cimoku</em> ‘po ciemku’), <em>cecha</em> ‘znak’ i <em>cechować</em> ‘znaczyć’ (jest to staropolska pożyczka z niemieckiego, tu zachowana w swym pierwotnym znaczeniu, na przykład: <em>cecha na ręku</em>), <em>chrobok</em> || <em>chrobo</em><sup><em>ł</em></sup><em>k</em> || <em>robok</em> ‘robak, owad’ (być może podtrzymanie wsparte wpływem czeskim), <em>chwolba </em>|| <em>kwolba </em> ‘chwalenie się’, <em>czelodko</em> || <em>czelołdko</em>, <em>czeludka</em> || <em>celodka</em> ‘grupa znajomych, przyjaciół, lub dzieci’, <em>darzyć się</em> ‘powodzić się’, także o urodzajach ‘rodzić się’, <em>dobytek</em> ‘zwierzęta domowe’, inaczej: <em>gadzina</em>, <em>gowiedź</em> ‘zwierzęta domowe, zwłaszcza drób’, <em>gniady </em>‘o człowieku opalonym lub o ciemnej karnacji’ lub ‘o ciemnym pieczywie’(być może pod wpływem czeskim <em>hnědy</em>), <em>godać</em> || <em>go</em><sup><em>ł</em></sup><em>dać</em> ‘mówić’, podobnie jak również dawny <em>prawić </em>(dziś nacechowany podniośle), <em>padać</em> (skrócone z <em>powiadać</em>) ‘mówić’. (Warto tu zwrócić uwagę na rozróżnienie stylistyczne i semantyczne <em>godoć</em> ‘mówić gwarą śląską’, <em>mówić</em> ‘posługiwać się polszczyzną literacką’), <em>godka</em> – ‘mowa, powiastka, bajka’, <em>Gody</em> lub <em>Godnie</em> || <em>Godne</em> || <em>Godni</em> <em>Świynta</em> ‘Boże Narodzenie’, <em>gorzeć</em> || <em>goreć</em> ‘palić się’, także przymiotnik <em>gorki</em> ‘gorący’, <em>kierz </em>|| <em>krzak</em> ‘krzak’, <em>kwiść</em> ‘kwitnąć’, <em>latosi</em> || <em>latosiny </em> ‘w tym roku’, <em>łoński </em>(<em>rok</em>) ‘poprzedni, ubiegły (<em>rok</em>)’, <em>liszka </em> ‘lis, lisica’, <em>lutować się kómu</em> ‘żalić się, uskarżać się’ (por. <em>luty</em> ‘srogi’, stpol. <em>lutościwy</em> ‘litościwy’), <em>łeżka</em> ‘łyżka’, <em>łojce</em> || <em>łojcowie</em> ‘rodzice, ojcowie’, <em>łonaczyć </em>|| <em>łonacyć</em> ‘robić coś, wykonywać jakąś czynność’, <em>mianować się</em> ‘nazywać się’, <em>modry</em> ‘niebieski, por. wyrażenie <em>modro kapusta</em>, <em>mulorz</em> ‘murarz’, <em>nabrusić </em>– ‘naostrzyć’, <em>nasuć </em>‘nasypać’, <em>nawarzyć</em> ‘ugotować’, <em>nimoc </em> ‘choroba’ i<em> nimocny </em>|| <em>niemocny </em> ‘chory’, <em>nieskorzij,</em> <em>niyskoro </em>‘później, późno’ (podtrzymanie znaczenia być może pod wpływem czeskim), <em>pośnniodać</em> || <em>pośniołdać</em> || <em>pośniydać</em> ‘zjeść śniadanie’, <em>ochyndożyć sie</em> (|| <em>okludzić</em> <em>sie</em>) – ‘ubrać się odświętnie’ (por. staropolskie <em>ochędożyć</em>), <em>partyka </em>‘kromka chleba’, <em>reż</em> ‘żyto’, stąd też <em>rżany</em>, <em>rżanny</em>, <em>reżny</em> ‘żytni’, <em>rzezać</em> – ‘rżnąć’, <em>rzykać</em> – ‘modlić się’, <em>skład</em> ‘sklep’, <em>spuszczać się na kogoś</em> ‘polegać na kimś’ (częste w dawnej literaturze religijnej), <em>statki </em> ‘naczynia kuchenne’, <em>suć</em> ‘sypać’, <em>szaty</em> ‘sukienka’,<strong> </strong><em>szczeka</em> || <em>sceka</em> || <em>szczynka</em> ‘szczęka’ (bez wtórnej nosowości), <em>tesno</em> ‘tęskno’ (podtrzymane pod wpływem języka czeskiego), w <em>tydniu</em> ‘w tygodniu’ (prawdopodobnie wsparta czeskim <em>týden</em>, <em>tydne</em>), w gwarach śląskich także <em>tygodzin</em>, <em>uciecha</em> ‘radość’, ‘wesołość’, <em>uroda</em> ‘urodzaj’, <em>urodny</em> ‘przystojny’, <em>wżdycki</em> || <em>dycki</em> || <em>wdycki</em>, <em>zawdy</em> ‘zawsze, wciąż’, <em>prawić </em>– mówić, <em>prawy</em> - prawdziwy, <em>statki </em>‘naczynia kuchenne’, <em>uciecha</em> ‘radość, wesołość’, <em>wieczerzo</em>(<sup><em>ł</em></sup>) ‘kolacja’, <em>wieczerzać</em> ‘jeść kolację’, <em>wilija</em>, <em>wilijo</em> ‘wigilia’<strong>, </strong><em>wilijować</em> ‘spożywać wigilię’, <em>wiyrch</em> ‘góra, piętro’. </p> <p>Wiele spośród wymienionych wyrazów w języku ogólnym występuje, ale w innym znaczeniu niż w gwarach śląskich. Warto tu dodać kilka innych przykładów słownictwa, które w gwarach śląskich pojawia się w innym znaczeniu niż w polszczyźnie ogólnej (także w odmianie potocznej): <em>cham</em> ‘człowiek skąpy, <em>sknera</em>’, stąd po śląsku <em>chamić się</em> ‘skąpić’ oraz przymiotniki <em>chamliwy</em>, <em>chamowaty</em>, <em>chamiaty</em> mające obok znaczenia ‘skąpy’, także takie jak w polszczyźnie ogólnej ‘człowiek bez ogłady’, <em>naskrobać</em> || <em>naszkrobać</em> ‘naobierać, np. ziemniaków, jabłek’, <em>obalić</em> (<em>sie</em>) ‘przewrócić się’, <em>opryskać</em> (<em>sie</em>) ‘pochlapać (się)’, <em>osmolić </em>|| <em>losmolić kogoś</em> ‘zlekceważyć kogoś’, <em>parada</em> ‘strojniś’, <em>paradnica </em>‘strojnisia’, <em>paradzić sie</em> ‘stroić się’, <em>pierdoły </em> ‘plotki’, <em>płaczka </em> ‘łza’, <em>płachta</em> ‘prześcieradło’, <em>płat</em> || <em>geltag</em> ‘pobory, wypłata, czynsz’, <em>pogorszyć kogoś</em> ‘zdenerwować kogoś’, <em>pogorszyć sie na kogoś</em> ‘zdenerwować się na kogoś’, <em>porachować</em> ‘policzyć’ (dawna pożyczka z niemieckiego, w języku ogólnym używana z znaczeniu przenośnym),<strong> </strong><em>potracić</em> (<em>sie</em>) ‘pogubić się’,<strong> </strong><em>zabrać się</em> ‘przytyć’, <em>zabrany</em> ‘bogaty’ oraz ‘gruby’. </p> <h2>Literatura:</h2> <p>Bożena Cząstka-Szymon, Jerzy Ludwig, Helena Synowiec, <em>Mały słownik gwary Górnego Śląska</em>, Katowice 2000. <em> </em>Z tego słownika zostały zaczerpnięte przykłady w niniejszym opracowaniu.</p> <p><em>Słownik gwar śląskich</em>, pod red. B. Wyderki, t. 1. i następne, Opole 2000. </p> <p>Alfred Zaręba, <em>Atlas językowy Śląska</em>, t.1-7, Kraków-Warszawa 1969-1989.</p></div></div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=854&Itemid=19">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=855&Itemid=19">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dialekt-slaski-kultura', 'dialekt-slaski', 'Kultura ludowa (wersja podstawowa)', 400, '<h1>Kultura ludowa</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Karolina Bielenin-Lenczowska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <h2>Kuchnia regionalna</h2> <p style="line-height: 150%" align="justify">Tradycyjne dania śląskie można podzielić na te jadane na co dzień i dania świąteczne. Do pierwszej grupy można zaliczyć zupy, np. <em>wodzionkę</em>, czyli gotowaną wodę z chlebem i czosnkiem, czasem ze skwarkami oraz <em>żur – </em>zupa na zakwaszonej mące żytniej z ziemniakami i suszonymi grzybami (w wersji niepostnej i bogatszej również okraszona skwarkami, z kiełbasą czy wędzonką). Z kaszy lub bułki tartej wymieszanej z wieprzową krwią przyrządza się kaszankę, czyli <em>krupnioki, </em>a także <em>żymloki</em>, czyli jelita nadziewane bułkami (po śląsku <em>żymłami</em>)<em>, </em>krwią wieprzową i podrobami. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Z dań świątecznych na pewno należy wymienić <em>kluski śląskie</em> czy <em>roladę</em> – zwinięty płat wołowego mięsa z musztardą, boczkiem i ogórkiem. <em>Kluski śląskie </em>przyrządza się z gotowanych ziemniaków i mąki ziemniaczanej. Formuje się z nich kuleczki i koniecznie robi w środku małą dziurkę. Kluski śląskie podaje się zazwyczaj do mięs i polewa ciemnym sosem. Śląskie gospodynie dbały, aby liczba przyrządzonych klusek była zawsze nieparzysta. Tradycyjne są również opisane wyżej potrawy wigilijne, jak <em>makówki</em>, <em>moczka</em> czy <em>siemieniotka</em>. Tradycyjnym śląskim deserem jest <em>kołocz </em><em>–</em><em> </em>placek z serem lub makiem, podawany zwykle do niedzielnego obiadu. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /><br /> </p> <h2>Obrzędy doroczne</h2> <h4>Adwent</h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">Z okresem Adwentu wiążą się różnego rodzaju wróżby. Wierzono, że to, co się śniło w pierwszą niedzielę Adwentu, było wróżbą na I kwartał nadchodzącego roku, w drugą – na II itd. Zrywano też gałązki jabłoni, wiśni lub śliwy. Jeśli rozwinęły się na nich pączki, wróżyło to pomyślny i urodzajny rok. Wierzono też, że taka gałązka może wskazać, kto we wsi jest zmorą.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4>Wigilia Bożego Narodzenia (<em>wilija, wilia, święty dzień</em>)</h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">Wigilia na Śląsku, podobnie jak w innych regionach, obfitowała w praktyki magiczne i wróżby na nadchodzący rok. W tym dniu trzeba było wstać wcześnie, być punktualnym, nic nie pożyczać (aby nie wynosić szczęścia z domu). Nie wolno było rąbać drewna, aby przez cały rok nie bolała głowa oraz wbijać gwoździ, żeby nie bolały zęby. Nie wolno też prać, suszyć bielizny ani hałasować. Ten ostatni zwyczaj wiąże się z wierzeniem o przebywaniu tego dnia duchów przodków na ziemi i nie wolno było ich spłoszyć. Istotne były również wigilijne nakazy, np. należało sąsiadom ukradkiem podrzucić śmieci, aby pieniądze trzymały się domu. Kury należało karmić w obręczy, aby nie rozłaziły się i nie gubiły jajek. Ważne znaczenie miało też wigilijne kichnięcie – należało przynajmniej raz kichnąć w tym dniu, aby uniknąć przedwczesnej śmierci.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Typowymi śląskimi potrawami wigilijnymi są m.in. <em>siemieniotka – </em>polewka z siemienia konopnego, zasypana zmieloną kaszą jaglaną i spożywana z tzw. <em>krupami pogańskimi </em>(kaszą tatarczaną), <em>mouczka </em>(lub <em>moczka</em>) – gęsty sos sporządzany na zasmażce z masła i mąki wraz z różnymi dodatkami (gruszki, grzyby, piernik, suszone śliwki, orzechy, rodzynki), <em>jelita – </em>zapiekana w jelitach wieprzowych potrawa z ziemniaków i kaszy lub ryżu ze skwarkami. Na Śląsku Cieszyńskim jadano też <em>buchty</em>, nazywane również <em>gałuszkami. </em>Były to kluski z surowych, tartych ziemniaków, kładzione na wrzątek, spożywane ze słoniną i mlekiem. Na Opolszczyźnie obowiązkowo musiała się znaleźć na wigilijnym stole zupa grochowa. Podawano tam także słodką zupę migdałową. Wśród tradycyjnych potraw są także <em>bytomskie kamyki</em> – ciasto na miodzie i mleku, z dodatkiem przypraw korzennych i powideł, piernik z marcepanem.<font color="#841c00"><br /></font>Niektóre potrawy miały właściwości magiczne – spożycie kapusty z grochem miało zapewnić urodzaj, a siemieniotki – uchronić przed świerzbem i wrzodami. Po wieczerzy trzeba było zjeść jabłko, żeby nie bolało gardło, oraz orzechy – żeby mieć zdrowe zęby. Dzieciom dawano do zjedzenia gotowane jajka, żeby nie zgubiły się w lesie podczas zbierania grzybów lub jagód. Po wieczerzy również panny i kawalerowie wróżyli sobie ślub, np. wyciągały spod obrusa źdźbło siana – jeśli było zielone, wyjdą za mąż lub ożenią się, jeśli zwiędłe – oznaczało to oczekiwanie, a żółte – staropanieństwo lub starokawalerstwo. Dziewczęta idąc na pasterkę, wkładały pod pachę jabłko i wracając z nim, pytały pierwszego napotkanego mężczyznę o imię – takie miał mieć <em>miano </em>przyszły mąż.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> Drzewko wigilijne nazywano na Śląsku: <em>choinka, boże drzewko, kryzbaum (kristbaum), </em>rzadziej <em>gaiczek. </em>Na Śląsku Cieszyńskim chłopcy roznosili po domach gałązki jodłowe lub świerkowe przystrojone bibułką i świecidełkami – nazywano je <em>podłaźniczkami. </em>Zanim w domach śląskich pojawiła się choinka, stawiano tzw. <em>żłobki </em>lub <em>betlejki, </em>czyli szopki. Budowano je z drewna (a w miastach np. z tektury) i kształtem przypominały one pasterskie szałasy. W środku stawiano rzeźbiony żłobek z postacią Jezusa, Matką Boską, Świętym Józefem oraz osiołkiem i wołem. Przed żłobkiem stawiano też postaci pasterzy oraz Trzech Króli. Pod daszkiem zawieszano małą świecącą gwiazdę. Z betlejką (na Śląsku Cieszyńskim zwaną <em>betlymką</em>) chodziły też grupy przebierańców-kolędników.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Czas od Bożego Narodzenia do Trzech Króli nazywano <em>Dwunastnicą </em>lub <em>Świętymi wieczorami. </em>Te dwanaście dni miały wróżyć o pogodzie w nadchodzącym roku. Wtedy też unikano ciężkich prac, przedkładając nad nie odpoczynek, poświęcając czas na śpiewanie kolęd oraz odwiedzanie krewnych i sąsiadów. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4>Karnawał i ostatki</h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">Popularnym zwyczajem karnawałowym był na Śląsku <em>babski comber</em>, w którym uczestniczyły tylko kobiety. Starsze przewoziły na drewnianym zgrzeble młode mężatki, które musiały się wykupić w karczmie datkami lub wódką. W niektórych wsiach na comber wzywała jedna ze starszych kobiet (tzw. przodownica), która objeżdżała wieś na zgrzeble i z butelką wódki odwiedzała po kolei wszystkie zagrody i zapraszała na zabawę. Do pochodu włączały się przebrane mężatki, które zabierały ze sobą narzędzia domowe i rolnicze, aby hałasować nimi podczas muzyki na zabawie. Tego dnia też, starsze kobiety podskakiwały wysoko – miało to funkcję magiczną: im wyżej skakano, tym wyższe miały urosnąć len i konopie. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_855_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Niedźwiedzie zapustne, Daniec, Raszowa, fot. M. Maruszak (ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego)</h3>\r\n <p>Niedźwiedzie zapustne, Daniec, Raszowa, fot. M. Maruszak (ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego)</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/339x480-F7370.jpg" title="Niedźwiedzie zapustne, Daniec, Raszowa, fot. M. Maruszak (ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego)" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/153x216-F7370.jpg" alt="Niedźwiedzie zapustne, Daniec, Raszowa, fot. M. Maruszak (ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego)" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/53x75-F7370.jpg" alt="Niedźwiedzie zapustne, Daniec, Raszowa, fot. M. Maruszak (ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego) thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_855_1 = new gallery($(''gallery_855_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nNa Śląsku Opolskim znany był również zwyczaj, wywodzący się z tradycji średniowiecznych żaków, mianowicie pogrzeb basów. W nocy, z ostatkowego wtorku na środę (Popielec) milkły wszystkie instrumenty, które kropiono gorzałką i wyprawiano im pogrzeb, wynosząc z karczmy na marach. W tym samy regionie zachował się również zwyczaj <em>wodzenia niedźwiedzia. </em>Polegało to na chodzeniu po wsi grupy przebierańców, których postacią centralną był niedźwiedź. Towarzyszą mu postaci <em>Szandary </em>(Żandarma), <em>Fesztera </em>(Leśnika), <em>państwa młodych </em>(autentyczna para narzeczonych, z tym, że chłopak przebiera się za dziewczynę, a dziewczyna za chłopaka), <em>Masorza </em>(Rzeźnika), <em>Cyganów, Śmierci </em>i <em>Diabła.</em></p> <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_855_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kolędnicy, Skansen w Pszczynie, fot. K. Bielenin-Lenczowska</h3>\r\n <p>Kolędnicy, Skansen w Pszczynie, fot. K. Bielenin-Lenczowska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-F7371.jpg" title="Kolędnicy, Skansen w Pszczynie, fot. K. Bielenin-Lenczowska" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F7371.jpg" alt="Kolędnicy, Skansen w Pszczynie, fot. K. Bielenin-Lenczowska" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-F7371.jpg" alt="Kolędnicy, Skansen w Pszczynie, fot. K. Bielenin-Lenczowska thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_855_2 = new gallery($(''gallery_855_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nGrupie towarzyszą muzykanci. Postaci mają rekwizyty obrazujące ich przynależność do danego zawodu, np. <em>masorz </em>ma <em>krampulec</em>, czyli drzewo, na którym wiesza zabitą świnię oraz <em>grotek – </em>drewnianą michę na krew. <em>Feszter </em>nosi strzelbę przewieszoną przez ramię, <em>śmierć </em>ma nieodłączną kosę, a <em>diabeł – </em>skrzypki zrobione z drewna, drutu i starych puszek. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4>Wielkanoc</h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">W środę w Wielkim Tygodniu praktykowano zwyczaj <em>palenia żuru </em>(zwanego też <em>paleniem skoczek </em>lub <em>skrobaczek</em>). Polegało to na obchodzeniu pól przez chłopców i młodych mężczyzn z pochodniami przygotowanymi ze starych mioteł nasyconych smołą, żywicą lub naftą. Uderzano tymi miotłami (<em>żurami, skoczkami, skrobaczkami</em>) o ziemię i wołano: „Żur pola, buchty chwola, co krok to snop” lub „Żur pola, co by zboże rosło”. Z resztek niedopalonych mioteł oraz śmieci z pól i obejść palono wspólne duże ognisko. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W Wielki Piątek zachował się w niektórych wsiach Opolszczyzny zwyczaj <em>całowania Ponbóczka </em>przez dzieci. Rodzice prowadzili swoje dzieci do „Bożego grobu” w kościele, aby pocałowały krzyż. Kładli przy nim paczkę ze słodyczami, którą dziecko zabierało w nagrodę. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Jednym z śląskich zwyczajów pierwszego dnia Wielkanocy, pochodzących z Niemiec, jest <em>szukanie zajączka. </em>Rodzice przygotowują lukrowane cukierki i inne słodycze i wkładają je do gniazdek lub koszyczków. <em>Gniazdka zajączka</em> ukrywa się zazwyczaj w ogrodzie, ale też w różnych miejscach w mieszkaniu. Zadaniem dzieci jest odnalezienie prezentu. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_855_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kroszonka opolska, fot. E. Szczapow (ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego)</h3>\r\n <p>Kroszonka opolska, fot. E. Szczapow (ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego)</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-F7372.jpg" title="Kroszonka opolska, fot. E. Szczapow (ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego)" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F7372.jpg" alt="Kroszonka opolska, fot. E. Szczapow (ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego)" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-F7372.jpg" alt="Kroszonka opolska, fot. E. Szczapow (ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego) thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_855_3 = new gallery($(''gallery_855_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nW drugi dzień świąt po wsiach chodzili <em>śmierguśnicy, </em>którzy polewali dziewczęta wodą. Dostawali za to <em>krosonki, </em>czyli pisanki. Na Opolszczyźnie, oprócz <em>śmierguśników </em>chodzili również chłopcy z <em>kokotkiem</em>, czyli figurką kogutka umieszczonego na drewnianej, ruchomej platformie. Odwiedzali po kolei wszystkich we wsi i składali wielkanocne życzenia, śpiewając przy tym pieśni religijne i humorystyczne.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Ciekawym zwyczajem, który jeszcze zachował się w kilku miejscowościach Śląska Górnego i Opolskiego, są tzw. <em>Krzyżoki. </em>Rozmówcy Renaty Cygan [1994, s. 102-103], która opisuje <em>Krzyżoki </em>z miejscowości Sternalice na Opolszczyźnie, twierdzą, że tradycja ta ma już 800 lat i związana jest z epidemią cholery w sąsiednim Żytniowie. Mieszkańcy Sternalic objeżdżali wiejskie pola, aby nie dopuścić do rozprzestrzenienia się choroby. Od tego czasu, co roku w pierwszy dzień Wielkiej Nocy, mieszkańcy Sternalic objeżdżają konno pola, co ma uchronić je przed klęskami żywiołowymi i zapewnić obfity urodzaj. Zarówno konie, jak i jeźdźcy ubrani są strojnie, m.in. końskie uzdy przyozdobione są czerwonymi pomponami (<em>bąblami</em>), co ma strzec konie od uroku (<em>przyroku</em>). Niektórzy z mężczyzn ubrani są w białe spodnie, czarne skórzane kurtki, buty z cholewami i czapki-dżokejki. <em>Krzyżoki </em>udają się do kościoła, skąd biorą figurkę zmartwychwstałego Chrystusa, którą ozdabiają kwiatami i wianuszkami mirtowymi. Tworzą procesję, na czele której jedzie mężczyzna z figurką, a pozostali jeźdźcy formują się w trójki lub czwórki. <em>Krzyżoki</em> objeżdżają wszystkie pola we wsi (co roku jest ta sama trasa), zatrzymując się przy każdym, odmawiając różaniec i śpiewając pieśni. Kropią również pola wodą święconą, co ma zapewnić ziemi błogosławieństwo i urodzaj. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4>1 maja</h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_855_4" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3></h3>\r\n <p></p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x457-F7373.jpg" title="" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x206-F7373.jpg" alt="" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x72-F7373.jpg" alt=" thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_855_4 = new gallery($(''gallery_855_4''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nW dniu tym, lub w noc z 30 kwietnia na 1 maja stawiano <em>moje </em>(<em>maje, moiczki, majki</em>), tj. drzewka sosnowe osadzone na długich żerdziach lub ociosanych z kory i gałązek choinkach, przybrane różnokolorowymi wstążkami z bibuły i cukierkami. <em>Moje </em>stawiali kawalerowie pod oknami ulubionych panien, a czasem gospodarze swoim <em>córkom </em>lub same panny, zaznaczając tym samym, że w danym domu jest dziewczyna na wydaniu. <em>Moje </em>były czasem bardzo wysokie – dochodziły do 12 m wysokości, a ambicją było postawienie jak najwyższego drzewka. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h2>Obrzędowość rodzinna</h2> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4>Narodziny</h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">Przyszłość dziecka przepowiadano w zależności od tego, w jaki dzień przyszło ono na świat. Najszczęśliwszym dniem miała być niedziela – dziecko urodzone w tym dniu miało mieć radosne, pogodne życie. Piątek z kolei był dniem złym – osobie, która przyszła na świat w tym dniu, przepowiadano życie smutne i nieszczęśliwe. Urodzony w sobotę to człowiek pracowity, czysty i porządny. Niedobrym miesiącem narodzin był marzec – dziecko urodzone wtedy to <em>marcowe cielę</em>, tj. chorowite i słabe. O przyszłości wróżono również z innych czynników. Np. gdy dziecko po urodzeniu wydało dźwięk podobny do śmiechu, miało być głupie. A gdy – co odnosiło się zwłaszcza do dziewczynek – było małe i blade, wróżono, że będzie niezgrabne. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> </p> <h4>Wesele</h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">Dawniej kojarzeniem przyszłej pary małżeńskiej zajmował się swat, zwany na Śląsku m.in. <em>klyta, bereźnik, kmoter </em>lub <em>swat, </em>rzadziej <em>starosta </em>lub <em>rajek. </em>Obecnie zachował się jeszcze zwyczaj obdarowywania rodziców panny przez chłopaka przychodzącego prosić o rękę córki – przynosi on wódkę oraz najczęściej papierosy dla ojca i słodycze dla matki. Po tym następują <em>smowy</em>, czyli spotkanie rodzin narzeczonych w domu panny. Dawniej wiązało się to ze wzajemnym prezentowaniem swoich majątków, obecnie ustala się organizację wesela i wyposażenie nowożeńców. Narzeczona, zwykle w najbliższą niedzielę po oświadczynach, składa również wizytę w domu rodziców przyszłego męża. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_855_5" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Para młoda, Wójtowa Wieś, 1929 r., fot. C. Weiss ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego)</h3>\r\n <p>Para młoda, Wójtowa Wieś, 1929 r., fot. C. Weiss ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego)</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/311x480-F7375.jpg" title="Para młoda, Wójtowa Wieś, 1929 r., fot. C. Weiss ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego)" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/140x216-F7375.jpg" alt="Para młoda, Wójtowa Wieś, 1929 r., fot. C. Weiss ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego)" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/49x75-F7375.jpg" alt="Para młoda, Wójtowa Wieś, 1929 r., fot. C. Weiss ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego) thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_855_5 = new gallery($(''gallery_855_5''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_855_6" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ślub Marii i Antoniego Piontków, Szczepanek, 1909 r., fot. E. Nehr (ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego)</h3>\r\n <p>Ślub Marii i Antoniego Piontków, Szczepanek, 1909 r., fot. E. Nehr (ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego)</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/633x480-F7376.jpg" title="Ślub Marii i Antoniego Piontków, Szczepanek, 1909 r., fot. E. Nehr (ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego)" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/285x216-F7376.jpg" alt="Ślub Marii i Antoniego Piontków, Szczepanek, 1909 r., fot. E. Nehr (ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego)" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/99x75-F7376.jpg" alt="Ślub Marii i Antoniego Piontków, Szczepanek, 1909 r., fot. E. Nehr (ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego) thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_855_6 = new gallery($(''gallery_855_6''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nDawniej wesela odbywały się w poniedziałek i wtorek, dziś – podobnie jak na pozostałym obszarze Polski – w soboty i niedzielę. Nadal przestrzega się jednak tego, aby nie zawierać małżeństw w maju i listopadzie, bo przyniesie to nieszczęście. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Zachował się zwyczaj roznoszenia po wsi na kilka dni przed weselem <em>kołoczy</em> z makiem, serem, posypką i owocami, a także przynoszenie do domu weselnego przez mieszkańców wsi produktów potrzebnych do wypieku ciasta (tzw. <em>wysłużka, posyłka, podarek, posyłanie poczty</em>). </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Ważną postacią obrzędowości weselnej był starosta, zwany <em>wyprosacz, swat, postarzejszy, starzejszy – </em>do jego obowiązków należało spraszanie gości weselnych, <em>wyprosy, </em>wygłaszanie przemówień podczas błogosławieństwa pary młodej, dysponowanie alkoholem czy zbieranie datków <em>na czepiec </em>i dla kucharek. Obecnie jego funkcja zredukowała się, część zadań przejmują kobiety, np. starościna czy starsza druhna. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Zachował się jeszcze wspomniany wyżej zwyczaj <em>wyprosów</em>, czyli wypraszanie i wkupywanie panny młodej przed ślubem. Starosta, a obecnie również starsza druhna, przeprowadzają w domu panny targi o dziewczynę. Pan młody musi wykupić tzw. <em>woniaczkę</em>, czyli mirtową gałązkę. Wygłaszane są przy tym przemówienia, dawniej były one pełne powagi, nawiązujące m.in. do Pisma Świętego, dziś są humorystyczne. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4>Pogrzeb </h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_855_7" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Karawan, Skansen w Pszczynie, fot. K. Bielenin-Lenczowska</h3>\r\n <p>Karawan, Skansen w Pszczynie, fot. K. Bielenin-Lenczowska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-F7377.jpg" title="Karawan, Skansen w Pszczynie, fot. K. Bielenin-Lenczowska" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F7377.jpg" alt="Karawan, Skansen w Pszczynie, fot. K. Bielenin-Lenczowska" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-F7377.jpg" alt="Karawan, Skansen w Pszczynie, fot. K. Bielenin-Lenczowska thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_855_7 = new gallery($(''gallery_855_7''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nŚmierć przepowiadano z niecodziennego zachowania się zwierząt, zwłaszcza ptaków (głos sowy, wycie psów, kret ryjący w budynku), snów a także z niezwykłych zjawisk meteorologicznych i przyrodniczych.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_855_8" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Dzwonek umarłych, Siołkowice, 1936 r., fot. G. Pick (ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego)</h3>\r\n <p>Dzwonek umarłych, Siołkowice, 1936 r., fot. G. Pick (ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego)</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/344x480-F7378.jpg" title="Dzwonek umarłych, Siołkowice, 1936 r., fot. G. Pick (ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego)" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/155x216-F7378.jpg" alt="Dzwonek umarłych, Siołkowice, 1936 r., fot. G. Pick (ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego)" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/54x75-F7378.jpg" alt="Dzwonek umarłych, Siołkowice, 1936 r., fot. G. Pick (ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego) thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_855_8 = new gallery($(''gallery_855_8''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nZachował się zwyczaj zabierania zmarłego do domu, wystawiania go w trumnie i wyprowadzania z domu na cmentarz. Domownicy powstrzymują się wtedy od wszelkich prac gospodarskich, aby nie zakłócić zmarłemu spokoju, a także zatrzymuje się w całym domu zegary.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Zmarłego przychodzą odwiedzać krewni i sąsiedzi (choć zanikł już zwyczaj <em>pustych nocy, </em>czyli czuwania i modlenia się przy zmarłym), a w uroczystości pogrzebowej powinna uczestniczyć przynajmniej jedna osoba z każdego domu we wsi. Żegnanie się ze zmarłym polega na dotknięciu jego ręki i wypowiedzeniu <em>Idź z Bogiem. </em>Gdy trumna jest wynoszona z domu, uderza się nią trzykrotnie o próg ze słowami: <em>Ostańcie z Bogiem. </em> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Po uroczystościach pogrzebowych odbywa się przyjęcie, zwane na Śląsku <em>skórka przepić </em>lub <em>przepijanie skórki, </em>rzadziej <em>gościna pogrzebowa </em>czy <em>pogrzebowiny. </em> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> </p> <h2>Bibliografia</h2> <p style="line-height: 150%" align="justify">R. Cygan, <em>Krzyżoki,</em><em> </em>„Kalendarz Opolski” 1994, Opole 1993. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">J. Pośpiech, <em>Zwyczaje i obrzędy doroczne na Śląsku</em>, Opole 1987.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Tradycyjne zwyczaje i obrzędy śląskie</em>, wybór i opracowanie T. Smolińska, Opole 2004. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.nawidelcu.pl/dla-ciekawych-swiata/kuchnie-na-widelcu/kuchnia-slaska,1,1,303">http://www.nawidelcu.pl/dla-ciekawych-swiata/kuchnie-na-widelcu/kuchnia-slaska,1,1,303</a> (04.10.2008).</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.kuchniapolska.foody.pl/strony/1/i/1012.php">http://www.kuchniapolska.foody.pl/strony/1/i/1012.php</a> (04.10.2008). </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=858&Itemid=19">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n<a href="?l1=slaska-kultura-ludowa">Wersja rozszerzona</a>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dialekt-slaski-literatura', 'dialekt-slaski', 'Literatura', 500, NULL, NULL, 0, 0), ('dialekt-slaski-wczoraj-i-dzis', 'dialekt-slaski', 'Dialekt wczoraj i dziś', 300, '<h1>Dialekt śląski wczoraj i dziś</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Winiarska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n \r\n<table class="contenttoc" align="right">\r\n <tr>\r\n <th>Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=dialekt-slaski-wczoraj-i-dzis" class="toclink">Dialekt śląski wczoraj i dziś</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=dialekt-slaski-wczoraj-i-dzis&l4=slask-granice" class="toclink">Pierwotne granice śląskiego regionu</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=dialekt-slaski-wczoraj-i-dzis&l4=slask-mieszkancy" class="toclink">Przedsłowiańscy mieszkańcy Śląska</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=dialekt-slaski-wczoraj-i-dzis&l4=slask-plemiona" class="toclink">Plemiona słowiańskie <br />w okresie przedpiastowskim</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=dialekt-slaski-wczoraj-i-dzis&l4=slask-pierwotne-granice" class="toclink">Pierwotne granice wewnątrzetniczne</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=dialekt-slaski-wczoraj-i-dzis&l4=slask-pochodzenie-nazwy" class="toclink">Pochodzenie nazwy Śląsk</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=dialekt-slaski-wczoraj-i-dzis&l4=slask-kraina-historyczna" class="toclink">Śląsk jako kraina historyczna.<br />Polityczne granice Śląska.<br />Powstanie podregionów</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=dialekt-slaski-wczoraj-i-dzis&l4=slask-osadnictwo" class="toclink">Osadnictwo na Śląsku</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=dialekt-slaski-wczoraj-i-dzis&l4=slask-literatura" class="toclink">Kultura literacka na Śląsku w języku polskim</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=dialekt-slaski-wczoraj-i-dzis&l4=slask-jezyki" class="toclink">Języki urzędowe na Śląsku. Uwagi </a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=dialekt-slaski-wczoraj-i-dzis&l4=slask-status" class="toclink">Spory o status śląszczyzny</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n \r\n <div class="pagenavcounter">Strona 1 z 11</div><div align="justify"><br /><div class="pagenavbar"><div>poprzednia - <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=956&Itemid=19&limit=1&limitstart=1">następna »»</a></div></div><br /> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=854&Itemid=19">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dialekt-slaski-zasieg', 'dialekt-slaski', 'Zasięg terytorialny i podziały dialektu', 100, '<h1>Zasięg terytorialny i podziały dialektu śląskiego</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Winiarska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <h2 align="justify">Śląsk jako obszar geograficzny i dialektalny</h2><div align="justify">Nazwa <em>Śląsk</em> jest niejednoznaczna, na ogół oznacza historyczną dzielnicę, która wielokrotnie zmieniała swą przynależność państwową. Zresztą samo pojęcie Śląska – z jego wewnętrznymi podziałami ewoluowało w czasie, podobnie jak granice, przynależność państwowa i po części skład etniczny tak określanego terytorium. W tym opracowaniu nazwą <em>Śląsk</em> określa się określony obszar dialektalny (zob. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=255&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>dialekt ludowy</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">dialekt ludowy</a>), którego mieszkańcy posługują się lokalnymi gwarami (zob. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=212&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>gwara ludowa</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">gwara</a>). Cechy swoiste regionu kształtowały się w odmiennych warunkach niż na pozostałym obszarach Polski, w wyniku trwających wiele stuleci oddziaływań politycznych, gospodarczych, kulturalnych i językowych Polski, Czech i Moraw, Niemiec. Współcześni badacze gwar śląskich akcentują jeszcze jedną odrębność Śląska, dotyczącą społecznych i środowiskowych warunków funkcjonowania gwar tego regionu. Począwszy od XIX wieku, wraz z postępującą industrializacją okręgu przemysłowego Górnego Śląska, gwara przestała być wyłącznie językiem wsi, stała się potoczną odmianą języka miast śląskich, mową osiedli robotniczych, od momentu ich powstawania, przyswoiła wiele nowych, obcych tradycyjnym gwarom ludowym, warstwy leksyki związane z życiem miasta, przemysłem, górnictwem. </div><br /><h2 align="justify">Współczesny zasięg gwar śląskich </h2><div align="justify">Obecnie gwary śląskie zajmują obszar Polski południowo-zachodniej, wykraczają też na teren Czech, a w okolicy Czadcy – Słowacji.</div><div align="justify">W przybliżeniu współczesny zasięg tego dialektu można opisać następująco:</div><div align="justify"><ul><li>od zachodu: linia Syców – Niemodlin – Prudnik </li><li><div align="justify">od południowego-zachodu: Prudnik – Bogumin (Bohumin) – Jabłonków (Jablunkov w Czechach) – słowacka Czadca </div></li><li><div align="justify">granicę wschodnią wyznacza linia: Lubliniec, Tarnowskie Góry, Piekary, Bytom, Siemianowice, Katowice, Mysłowice, okolice Pszczyny, Bielsk, Szczyrk</div></li><li>granicę północno-wschodnią wyznacza linia: Syców – Kluczbork – Lubliniec. </li></ul></div><div align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_854_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ważniejsze punkty wyznaczające obecny zasięg gwar śląskich</h3>\r\n <p>Ważniejsze punkty wyznaczające obecny zasięg gwar śląskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/360x480-M841.jpg" title="Ważniejsze punkty wyznaczające obecny zasięg gwar śląskich" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/162x216-M841.jpg" alt="Ważniejsze punkty wyznaczające obecny zasięg gwar śląskich" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/57x75-M841.jpg" alt="Ważniejsze punkty wyznaczające obecny zasięg gwar śląskich thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_854_1 = new gallery($(''gallery_854_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nTrudno jest precyzyjnie wyznaczyć geograficzne i etniczno-językowe granice tego obszaru ze względu na odrębne warunki rozwoju i funkcjonowania gwar śląskich w porównaniu do innych gwar polskiego obszaru językowego. Zasięg terytorialny dialektu śląskiego byłby znacznie większy, gdybyśmy w opisie przyjęli pespektywę historyczną. W przeszłości bowiem gwary śląskie obejmowały znacznie większe terytorium, występowały na całym historycznym Śląsku. Od zachodu śląski obszar gwarowy kurczył się wskutek ekspansji języka niemieckiego, postępującą wraz z niemiecką dominacją polityczną i kulturową. Współczesny zasięg terytorialny gwar śląskich odbiega więc od pierwotnych granic tego dialektu, które znane są z opisów w dawnych źródłach. Obecnie gwary śląskie praktycznie ograniczone są do gwar Górnego Śląska okręgu przemysłowego, niekiedy nazywanego środkowym, Opolszczyzny oraz Śląska Cieszyńskiego. </div><div align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_854_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Współczesny zasięg gwar śląskich</h3>\r\n <p>Współczesny zasięg gwar śląskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/360x480-M842.jpg" title="Współczesny zasięg gwar śląskich" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/162x216-M842.jpg" alt="Współczesny zasięg gwar śląskich" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/57x75-M842.jpg" alt="Współczesny zasięg gwar śląskich thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_854_2 = new gallery($(''gallery_854_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n</div><div align="justify">Na większości ziem historycznego Dolnego Śląska, które w ciągu wiekowego rozwoju silniej poddane dominacji niemieckiej, a po II wojnie światowej zostały przyłączone do Polski, osiedlała się ludność przybyła z Polski centralnej lub wysiedleńcy z dawnych Kresów wschodnich. Związek tych ziem ze śląskim obszarem dialektalnym jest dziś historyczny. Obszar ten dziś określa się mianem nowych dialektów mieszanych (zob. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=164&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>nowe dialekty mieszane na ziemiach zachodnich i północnych</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">nowe dialekty mieszane</a>). Ludność ta pozbawiona swych etnicznych i językowych korzeni w kolejnych pokoleniach najszybciej wyzbywała się jakichkolwiek naleciałości gwarowych. </div><div align="justify">Trzeba pamiętać, że do początków XX wieku skrawki gwar Dolnego Śląska zachowały się w południowej Wielkopolsce. Pierwotnie także Nysa i Kluczbork nie należały do Górnego Śląska, dopiero w XIX w. wcześniej związane z historycznym Dolnym Śląskiem powiaty nyski, grodkowski i kluczborski zostały włączone do rejencji opolskiej. </div><br /><div align="justify"><div align="justify"><blockquote style="border: 1px solid black; padding: 10px">Granicą dialektu śląskiego był do początków XX stulecia Chwalim, leżący na południe od Zbąszynia, którego gwara na początku XX wieku przestała istnieć. Resztki gwary śląskiej utrzymały się w Poznańskiem, na południu od Chwalimia, w byłym powiecie leszczyńskim (Brenno), krotoszyńskim, rawickim (u tzw. Chazaków), dalej na południe w byłym powiecie wschowskim, na Śląsku w byłych powiatach sycowskim, namysłowskim i brzeskim. </blockquote></div></div><br /><div align="justify">Obecnie określenia <em>Śląsk</em> używa się najczęściej według tradycji dziewiętnastowiecznej, kiedy to w nawiązaniu do ówczesnego układu etniczno-językowego na tych ziemiach wykształciło się współczesne pojęcie tego regionu jako obszaru od Cieszyna po Kluczbork i od Katowic do Nysy, z wydzielonymi w obrębie tych granic trzema regionami: cieszyńskim, bytomsko-katowickim i opolskim.</div>Ogólny podział obejmuje 3 części: <div align="justify"><ul><li>południowy – Śląsk Cieszyński </li><li><div align="justify">środkowy – okręg przemysłowy – okolice Katowic, Bytomia, Tarnowskich Gór</div></li><li>północny – Opolszczyzna, Kluczborskie i Lublinieckie. </li></ul></div><div align="justify">Podział bardziej szczegółowy Alfreda Zaręby uwzględnia podział na 8 zasadniczych (lub 10 bardziej szczegółowo wydzielonych) obszarów gwarowych w obrębie dialektu śląskiego:</div><br /><div align="justify"><ul style="list-style-type: none"><li>Śląsk południowy <ul style="list-style-type: none"><li>1. Śląsk jabłonkowski</li><li>2. cieszyński </li><li>3. pogranicze śląsko-laskie </li></ul></li><li>Śląsk środkowy <ul style="list-style-type: none"><li>4. okręg gliwicki centralny </li><li>4a. pogranicze śląsko-małopolskie </li><li>4b. pogranicze gliwicko-małopolskie </li><li>5. prudnicki </li></ul></li><li>Śląsk północny <ul style="list-style-type: none"><li>6. niemodliński </li><li>7. opolski </li><li>8. kluczborski. </li></ul></li></ul></div><div align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_854_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Współczesny zasięg gwar śląskich</h3>\r\n <p>Rozmieszczenie dialektów śląskich (wg A. Zaręby)</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/360x480-M843.jpg" title="Współczesny zasięg gwar śląskich" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/162x216-M843.jpg" alt="Współczesny zasięg gwar śląskich" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/57x75-M843.jpg" alt="Współczesny zasięg gwar śląskich thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_854_3 = new gallery($(''gallery_854_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nTak szczegółowy podział uwzględnia możliwie największe wewnętrzne zróżnicowanie cech gwarowych, z uwzględnieniem pierwotnego podłoża dialektalnego oraz oddziaływania gwar lub języków ościennych. </div><div align="justify">W pierwszej monografii dialektu śląskiego Kazimierz Nitsch obszar ten podzielił na dwa większe zespoły gwarowe: północny – mazurzący (obejmował gwary niemodlińskie, opolskie i kluczborskie) oraz południowy – niemazurzący (w którego skład wchodziły gwary jabłonkowskie, dialekty na pograniczu polsko-czeskim, gwary gliwickie oraz prudnickie). W późniejszych pracach badacz ten uwzględnił podział na trzy subregiony: północny, środkowy i południowy. Obecnie w literaturze językoznawczej dotyczącej dialektu śląskiego spotykamy oba podziały. W opracowaniach podkreśla się pierwotnie małopolski charakter mazurzącego pogranicza małopolsko-śląskiego.</div><br /><div align="justify"><blockquote style="border: 1px solid black; padding: 10px">Warto pamiętać, że tereny, dziś uważane za typowo śląskie, zostały przyłączone do tej dzielnicy około 1188 r., zachowały wiele cech małopolskich. Aż do początku XIX wieku (formalnie 1821 r.) znajdowały się one także w granicach diecezji krakowskiej, co pozwalało utrwalić niektóre cechy małopolskie. <div>Na tym skrawku Małopolski znajdowały się Mysłowice, Pszczyna, Katowice, Chorzów, Tarnowice (dziś Tarnowskie Góry). Obszar ten wykazuje wiele cech małopolskich, co zauważył już pierwszy monografista gwar śląskich – Jerzy Samuel Bandtkie (granicą była wymowa kończącego wyraz <em>ch</em> jako <em>k</em>: <em>na nogak</em>, <em>byłek</em> wobec śląskiego <em>na nogach</em> <em>byłech</em>). Obecnie na tym terenie dominują cechy śląskie. Także piętnastowieczny kronikarz, Jan Długosz, miejscowości takie jak: Pszczyna (Plszczyna), Mikołów (Mykulow),Woźniki (Woszniki), Siewierz (Szewyor), Bytom (Bythom) wymienił jako należące do diecezji krakowskiej, łączył je z Małopolską. </div><div><br /><!--/blockquote--></div></blockquote></div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=956&Itemid=19">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=858&Itemid=19">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n<a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=dialekt-slaski-zasieg-mwr">Wersja rozszerzona</a>', 1, 0, 0), ('dialekt-slaski-zasieg-mwr', 'dialekt-slaski', 'Zasięg terytorialny i podziały dialektu (wersja rozszerzona)', NULL, '<div class="fonetycznie">\r\n<p><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n<o:OfficeDocumentSettings>\r\n<o:TargetScreenSize>800x600</o:TargetScreenSize>\r\n</o:OfficeDocumentSettings>\r\n</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n<w:WordDocument>\r\n<w:View>Normal</w:View>\r\n<w:Zoom>0</w:Zoom>\r\n<w:TrackMoves />\r\n<w:TrackFormatting />\r\n<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>\r\n<w:PunctuationKerning />\r\n<w:ValidateAgainstSchemas />\r\n<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>\r\n<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>\r\n<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>\r\n<w:DoNotPromoteQF />\r\n<w:LidThemeOther>PL</w:LidThemeOther>\r\n<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>\r\n<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>\r\n<w:Compatibility>\r\n<w:BreakWrappedTables />\r\n<w:SnapToGridInCell />\r\n<w:WrapTextWithPunct />\r\n<w:UseAsianBreakRules />\r\n<w:DontGrowAutofit />\r\n<w:SplitPgBreakAndParaMark />\r\n<w:EnableOpenTypeKerning />\r\n<w:DontFlipMirrorIndents />\r\n<w:OverrideTableStyleHps />\r\n</w:Compatibility>\r\n<w:BrowserLevel>MicrosoftInternetExplorer4</w:BrowserLevel>\r\n<m:mathPr>\r\n<m:mathFont m:val="Cambria Math" />\r\n<m:brkBin m:val="before" />\r\n<m:brkBinSub m:val="--" />\r\n<m:smallFrac m:val="off" />\r\n<m:dispDef />\r\n<m:lMargin m:val="0" />\r\n<m:rMargin m:val="0" />\r\n<m:defJc m:val="centerGroup" />\r\n<m:wrapIndent m:val="1440" />\r\n<m:intLim m:val="subSup" />\r\n<m:naryLim m:val="undOvr" />\r\n</m:mathPr></w:WordDocument>\r\n</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"\r\nDefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"\r\nLatentStyleCount="267">\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="0" Name="footnote text" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="0" Name="footnote reference" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid" />\r\n<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading" />\r\n</w:LatentStyles>\r\n</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>\r\n<style>\r\n/* Style Definitions */\r\ntable.MsoNormalTable\r\n{mso-style-name:"Table Normal";\r\nmso-tstyle-rowband-size:0;\r\nmso-tstyle-colband-size:0;\r\nmso-style-noshow:yes;\r\nmso-style-priority:99;\r\nmso-style-parent:"";\r\nmso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;\r\nmso-para-margin:0cm;\r\nmso-para-margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-pagination:widow-orphan;\r\nfont-size:10.0pt;\r\n}\r\n</style>\r\n<![endif]--></p>\r\n<h1>Zasięg terytorialny i podziały dialektu</h1>\r\n<p><strong><br />\r\n</strong><strong>Zasięg terytorialny gwar śląskich</strong></p>\r\n<p>Bogusław Wyderka<span style="mso-spacerun:yes"> </span></p>\r\n<p class="MsoNormalCxSpMiddle">Współczesne gwary śląskie zajmują zaledwie część krainy geograficzno-historycznej określanej mianem Śląska. Większość z nich rozprzestrzeniona jest na Górnym Śląsku, gwary dolnośląskie zachowały się w niewielkich wspólnotach na północy Śląska, ich żywotność w niektórych rejonach (okolice Sycowa, Brzeskie, Namysłowskie) jest dziś problematyczna. Do czasu uzyskania nowych potwierdzeń przyjmuje stan ustalony w latach 60. ub. wieku.</p>\r\n<p><a title="Współczesny zasięg gwar śląskich" rel="lightbox" href="cmsimg/gwaryslb.jpg" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img width="288" alt="" src="cmsimg/gwaryslb.jpg" /></a></p>\r\n<p class="MsoNormalCxSpMiddle">Poczynając od północy zwarty obszar gwar śląskich (zob. mapa <i style="mso-bidi-font-style:normal">Współczesny zasięg gwar śląskich</i>) rozciąga się na południe od Międzyborza i Sycowa w pow. oleśnickim. Do niedawna gwarę śląską można było spotkać wśród mieszkańców Kraszowa, Komorowa i Ligoty Rybińskiej (wsi leżących w pobliżu Międzyborza) oraz Ślizowa, Dziadowej Kłody i Gronowic (miejscowości położonych na południe od Sycowa).</p>\r\n<p class="MsoNormalCxSpMiddle"> </p>\r\n<p style="margin-left:36.85pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:0cm;line-height:normal" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="font-size:10.0pt">A. Zaręba, zbierając materiał do Atlasu językowego Śląska (1969-1996) odnalazł również informatora Ślązaka w wysuniętej dalej na zachód od omawianego terenu Twardogórze. <span style="mso-spacerun:yes"> </span>Nie był to jednak rodzimy mieszkaniec Twardogóry. W początkach XX w. granica dialektu sycowskiego przesunięta była bardziej na północ i zachód, obejmowała miejscowości: Kotowskie (obecnie pow. Ostrów Wielkopolski), Ose pod Międzyborzem w pow. oleśnickim, Drołtowice, Stradomię, Dalborowice w pow. oleśnickim. Zaś wschodni zasięg dialektu obejmował wsie: Mnichowice, Nowa Wieś Książęca, Trębaczów, Drożki w powiecie kępińskim. </span></p>\r\n<p style="margin-left:36.85pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:0cm;line-height:normal" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="font-size:10.0pt"> </span></p>\r\n<p style="text-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle">Kierując się na południe od Gronowic, zachodni zasięg gwar śląskich w powiecie namysłowskim wyznacza linia Głuszyna – Bielice (przebiega kilka kilometrów na wschód od Namysłowa). Wyznaczają ją miejscowości: Głuszyna, Bukowa Śląska, Woskowice, Strzelce, Siemysłów, Dąbrowa, Świerczów, Miejsce, Bielice).</p>\r\n<p style="text-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"> </p>\r\n<p style="margin-left:36.85pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:0cm;line-height:normal" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="font-size:10.0pt">W początkach XX w. gwarę śląską notowano jeszcze we wsiach Rogalice i Wojcice leżących na zachód od tej granicy, w powiecie oławskim. </span></p>\r\n<p style="margin-left:36.85pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:0cm;line-height:normal" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="font-size:10.0pt"> </span></p>\r\n<p style="text-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle">Od Bielic granica skręca na zachód w kierunku Brzegu, ogarniając północny skrawek powiatu brzeskiego. W poł. XX w. S. Bąk (1956) rodzimą gwarę śląską notował tu we wsiach: Mąkoszyce, Roszkowice, Tarnowiec i w najdalej na zachód wysuniętej Lubszy (kilka kilometrów od na północny wschód od Brzegu) . Od tego miejsca granica skręca ponownie w kierunku wschodnim, linię zasięgu gwar śląskich wyznaczają wsie powiatu opolskiego: Kuźnica Katowska, Kurznie, Karłowice, Stare Kolnie, Stobrawa. Według najnowszych danych pozostało tam już niewielu Ślązaków, toteż zwarty teren zamieszkany przez ludność Śląską w tym rejonie zamykają wsie: Popielów i Stara Schodnia. W pobliżu Stobrawy granica dochodzi do Odry, która na odcinku Stobrawa – Popielów – Stare Siołkowice (kilkanaście kilometrów) staje się granicą językową. Na wysokości Starych Siołkowic granica przekracza Odrę. W tym rejonie, na lewym brzegu rzeki, zachowało się kilka wsi tworzących północny ośrodek gwar niemodlińskich. Zamieszkane wyłącznie przez rdzenną ludność śląską są wsie Narok i Niewodniki wraz z przyległymi koloniami. W pozostałych miejscowościach, w Golczowicach, Skarbiszowie i Karczowie, rdzennych mieszkańców jest niewielu, zob. (Dobrzyński 1963). Wszystkie wymienione wsie administracyjnie należą do powiatu opolskiego, z wyjątkiem Golczowic (pow. brzeski).</p>\r\n<p style="text-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle">Posuwając się dalej w kierunku południowym, zwarty obszar gwar śląskich od zachodu zamykają należące do gwar opolskich miejscowości Wawelno, Polska Nowa Wieś (kilkanaście kilometrów na wschód od Opola) i nieistniejąca dziś osada Rogacz, położona niegdyś w kompleksie Borów Niemodlińskich. W dalszym ciągu granicę wyznaczają, tworzące południowy ośrodek gwar niemodlińskich, wsie: Sowin, Kuźnica Ligocka, Stara Jamka, Piechocice i Puszyna (obecnie wschodnia część powiatu nyskiego w pobliżu Korfantowa).</p>\r\n<p style="text-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"> </p>\r\n<p style="margin-left:36.85pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="font-size:10.0pt;line-height:150%">W początkach XX w. gwary niemodlińskie sięgały dalej na zachód, obejmując Tułowice, Łambinowice, Bielice.</span></p>\r\n<p style="text-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle">Dalszy zasięg gwar śląskich wyznacza granica, którą tworzą miejscowości: Grabina, Otoki, Śmicz (północna część powiatu prudnickiego). Dalej granica skręca na południowy wschód, nie dochodząc do Prudnika, biegnie w kierunku Głogówka i wyznaczana jest miejscowościami należącymi do zespołu gwar głogóweckich: Grabina, Śmicz, Prężyna, Olbrachcice, Dzierżysławice. Następnie skręca głębiej na południe i sięga przez Kózki aż po miejscowości Maciowakrze i Radoszowy leżące w pobliżu laskiego niegdyś Baborowa (pow. głubczycki).</p>\r\n<p style="margin-left:36.85pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="font-size:10.0pt;line-height:150%">W początkach XX w. gwara śląska obecna była w Dziećmarowie i Sułkowie pod Baborowem w pow. głubczyckim. Trzy sąsiadujące z sobą miejscowości, Dziećmarów, Sułków, Baborów, tworzyły do początków XX w. historyczny styk trzech zespołów gwarowych: kozielskiego (Dziećmarów), pogranicza śląsko-czeskiego (Sułków) i gwar laskich. <span style="mso-spacerun:yes"> </span>Dziś ani w Sułkowie, ani w sąsiednim Dziećmarowie, ani w laskim Baborowie nie ma już gwar autochtonicznych. W Sułkowie resztki gwary śląskiej przetrwały do lat 60. ub. wieku. Laska gwara Baborowa zanikła w połowie lat 20. XX w. <span style="mso-spacerun:yes"> </span></span><span style="font-size:10.0pt;line-height:150%"><br />\r\n</span></p>\r\n<p style="text-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle">W powiecie głubczyckim granica biegnie na wschód od Sułkowa i Baborowa. Tworzą ją miejscowości położone nad niewielką rzeką Cyną, w dolnym biegu zwaną Psiną (wpada do Odry w okolicach laskich Bieńkowic pod Raciborzem). Od Sułkowa po Sudół w pobliżu Raciborza i dalej na południe w kierunku Chałupek graniczą gwary śląskie z gwarami laskimi. Po lewej<span style="mso-spacerun:yes"> </span>stronie Cyny, na terenie laskim leżą dwie wsie gwarowo śląskie, mianowicie Dzielów i Tłustomosty. W południowo wschodniej części Raciborszczyzny, po lewej stronie Odry, z obszarem laskim sąsiadują gwarowo polskie wsie: Krzyżanowice, Roszków, Rudyszwałd, Zabełków, Chałupki. W Chałupkach i czeskim Boguminie granica gwar śląskich przekracza granicę państwową. W Republice Czeskiej gwary śląskie obejmują teren Zaolzia, po Jabłonków. Granicznymi miejscowościami, kierując się na południowy-wschód, są: Bogumin, Wierzbica, Lutynia, Datynie Dolne i Górne, Błędowice Dolne i Górne, Szobiszowice, Domasławice Dolne i Górne, Dobracice, Ligotka Kameralna, Rzeka, Koszarzyska, Łomna Dolna i Górna, Mosty. W okolicach Łomny Górnej i Mostów gwary śląskie wkraczają na terytorium Słowacji, gdzie w rejonie Czadcy utworzyły wewnętrznie zróżnicowany, o silnych wpływach słowackich, zespół gwarowy, dziś w zasadzie wchłonięty przez żywioł słowacki.</p>\r\n<p style="text-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle">W Beskidach Śląsk od Małopolski oddziela masyw Baraniej Góry i Klimczoka. Granicę w tym rejonie stanowi górny bieg Wisły po miejscowość Strumień w powiecie cieszyńskim. Od tego miejsca pierwotna granica pomiędzy Śląskiem a Małopolską przebiegała działem wodnym Odry i Wisły. W 1178 r. w obręb Śląska włączone zostały kasztelania siewierska, bytomska i oświęcimska, a w późniejszym okresie nastąpiły dalsze, już nie tak znaczne, przesunięcia granic księstw śląskich w kierunku wschodnim. Część z tych ziem w późniejszych wiekach powróciła do Polski. Natomiast przy Śląsku pozostał pierwotnie małopolski obszar, którego wschodnią granicę, a tym samym wschodnią granicę Śląska, wyznaczają dziś miejscowości: Grzawa i Miedźna pod Pszczyną, Bieruń i Imielin w powiecie tyskim, Piotrowice i Podlesie znajdujące się obecnie w obrębie Katowic, Bytom, Piekary Śląskie, Tarnowskie Góry, Miasteczko Śląskie. W powiecie lublinieckim granicę wyznaczają: Woźniki, Strzebiń, Koszęcin, Lisów.</p>\r\n<p style="text-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle">Dalszy odcinek wschodniej granicy Śląska przebiega wzdłuż biegu Liswarty i Prosny. W Oleskiem stanowi ją linia na wschód od Olesna, którą<span style="mso-spacerun:yes"> </span>tworzą miejscowości: Borki Wielkie, Broniec, Kościeliska do Gorzowa Śląskiego. Od<span style="mso-spacerun:yes"> </span>Gorzowa Śląskiego przez Kujakowice (na północ od Kluczborka) granica kieruje się na zachód, łącząc się z obszarem dialektu namysłowskiego i sycowskiego.</p>\r\n<p class="MsoNormalCxSpMiddle">Poza tym zwartym obszarem gwarowym w początkach XX w. gwarę śląską notowano w dwóch wyspach językowych, które dziś mają wartość wyłącznie historyczną. Były to: Chwalim pod Babimostem (woj. lubuskie) i Brenna pod Lesznem. Natomiast cechy śląskie w gwarach Chazaków pod Rawiczem nie mają charakteru dominującego. Są one efektem rozwoju północnośląskiej gwary kolonistów osiadłych tu w XVI w. Wpływ wielkopolski był na tyle duży, że trudno dziś te gwary zaliczyć do gwar śląskich.<span style="mso-spacerun:yes"> </span></p>\r\n<p><strong><span style="mso-spacerun:yes"> </span><br />\r\nZróżnicowanie gwar śląskich</strong></p>\r\n<p>Dla opisu zróżnicowania dialektu podstawową kwestią jest przyjęcie określonego zespołu cech dyferencjalnych. Teoretyczny punkt wyjścia zakłada, że poszczególne zespoły gwarowe wyznacza przebieg izofon, w rzeczywistości rzecz nie układa się tak prosto, istnieją bowiem strefy przejściowe, które nie pozwalają na jednoznaczne określenie zasięgów poszczególnych narzeczy.<span style="mso-spacerun:yes"> </span></p>\r\n<p style="margin-left:36.85pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="font-size:10.0pt;line-height:150%"> </span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:36.85pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="font-size:10.0pt;line-height:150%">W literaturze przedmiotu spotykamy różne podziały śląskiego obszaru dialektalnego. Ujęcia różnią się między sobą, niektóre dość znacznie. Przyczyny tego stanu mają dwojaki charakter: materialny i metodologiczny. Gwary śląskie stanowią kompleks językowy systemowo zróżnicowany na stosunkowo niewielkim terytorium i trudno jest ustalić kryteria podziału. Izofony krzyżują się lub układają wachlarzowato, nie pozwalając na wydzielenie jednolitych obszarów gwarowych. Pomiędzy poszczególnymi narzeczami wytworzyły się strefy przejściowe. Co się tyczy aspektu metodologicznego, to należy wskazać na nieścisłości opisów, wynikające z takich faktów, jak: nieoddzielanie danych historycznych od stanu współczesnego; <span style="mso-spacerun:yes"> </span>różne i często zmieniane nazewnictwo ugrupowań; utożsamianie zasięgów zjawisk językowych z granicami administracyjnymi najczęściej powiatów, te zaś na Śląsku bywały zmienne, stąd stosowana terminologia może być myląca (trzeba jednak przyznać, że posługiwanie się nazwami powiatów bywa poręczne w opisach zróżnicowania i trudno z nich zrezygnować); dotyczy to też innych schematycznych podziałów gwar, np. podziału na gwary leżące po lewej lub prawej stronie Odry, tj. lewobrzeżne i prawobrzeżne (w rzeczywistości gwary przenikają w obie strony). Najważniejszą przyczyną różnych interpretacji jest przyjmowanie odmiennej hierarchii cech dyferencjalnych.</span></p>\r\n<p class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="font-size:10.0pt;line-height:150%"> </span></p>\r\n<p class="MsoNormalCxSpMiddle">W polskiej literaturze dialektologicznej poza klasyczną klasyfikacją Kazimierza Nitscha (1960), znane są dwa nowsze, odmienne ujęcia, Alfreda Zaręby (1961) i Stanisława Bąka (1971). Sporo danych obrazu zróżnicowania wniósł również niemiecki slawista Reinhold Olesch (1937).</p>\r\n<p class="MsoNormalCxSpMiddle"> </p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:36.85pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="font-size:10.0pt;line-height:150%">K. Nitsch kilkakrotnie zmieniał pogląd na temat zróżnicowania dialektu śląskiego. Ostateczny podział przedstawił w 2. wyd. <i style="mso-bidi-font-style:normal">Wyboru polskich tekstów gwarowych </i>(1960). Wyróżnił: I. Śląsk południowy, który tworzą gwary: jabłonkowskie, cieszyńskie, rybnickie, pogranicze czeskie i gwary laskie. W tym ujęciu część gwar zaolziańskich należy do gwar cieszyńskich, część do gwar pogranicza czeskiego. II. Środek środkowy, który stanowią gwary: prudnickie (głogowskie, tzw. <i style="mso-bidi-font-style:normal">Goloki</i>), kozielskie (tzw. <i style="mso-bidi-font-style:normal">Bajoki</i>), strzeleckie (tzw. <i style="mso-bidi-font-style:normal">Kobylorze</i>), gwary okręgu przemysłowego (chodzi najprawdopodobniej o gwary pogranicza śląsko-małopolskiego). III.<span style="mso-spacerun:yes"> </span>Śląsk północny, który obejmuje gwary: opolskie (tzw. <i style="mso-bidi-font-style:normal">Krysioków</i>), brzeskie, sycowskie. Podział Śląska północnego znacznie odbiega od ujęć A. Zaręby i S. Bąka. W przedstawionej klasyfikacji nawiązuje Nitsch, również nazewnictwem narzeczy, do ujęcia R. Olescha (1937).<span style="mso-spacerun:yes"> </span></span></p>\r\n<p style="text-indent:0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"> </p>\r\n<p style="text-indent:0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"> </i></p>\r\n<p class="MsoNormalCxSpLast">A. Zaręba za podstawową cechę różnicującą gwary śląskie przyjął mazurzenie, nawiązując tym samym do podziału rozwiniętego przez K. Nitscha.</p>\r\n<p style="margin-left:36.85pt;line-height:150%" class="MsoFootnoteText">Jako pierwszy na tę właściwość różnicującą Śląsk zwrócił uwagę ks. Michał Przywara dialektolog – amator, pozostawił pierwszy pełny opis gramatyczny gwar śląskich (wydany z rkp. w 1987 r.) oraz słownik. K. Nitsch powołuje się na Przywarę w <i style="mso-bidi-font-style:normal">Dialektach polskich Śląska </i>(1939).</p>\r\n<p class="MsoNormalCxSpFirst"> </p>\r\n<p class="MsoNormalCxSpMiddle">Zjawisko mazurzenia dzieli językowy obszar Śląska na gwary mazurzące, rozciągające się na północ od Opola – Lublińca, i niemazurzące, na południe od tej linii. Gwary mazurzące nazywa Zaręba gwarami północnośląskimi, niemazurzące - południowośląskimi.</p>\r\n<p class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:\r\n150%">Gwary niemazurzące stanowią zespół gwar głęboko zróżnicowanych fonetycznie, zwłaszcza kilkoma zasadniczymi właściwościami wokalicznymi, na które nakładają się dalsze odmienności, łącznie z leksykalnymi. Odrębność wykazują przede wszystkim gwary cieszyńskie. Aby wyeksponować ich odmienność w zespole gwar niemazurzących, zaczęto przeciwstawiać gwary cieszyńskie - gwarom Śląska środkowego lub centralnego. Początkowo pojęcie „gwary Śląska środkowego” było mało precyzyjne, ów niejednolity kompleks narzeczy różnie dzielono i nazywano, kreśląc odmienne w szczegółach zasięgi. W miarę postępu badań obraz tych gwar stabilizował się. Za główne cechy dyferencjalne leżące u podstaw zróżnicowania gwar niemazurzących uznano: (1) Kontynuanty staropolskich samogłosek nosowych, w szczególności wąską artykulację ustną nosówki przedniej [</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";\r\nmso-hansi-font-family:"Znaki fonetyczne";;">Y</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">] przeciwstawianą szerokiemu [ą] oraz sposób realizacji rezonansu nosowego w śródgłosie i wygłosie wyrazów. (2) Kontynuanty stpol. [á] pochylonego, tj. barwę ustną samogłoski oraz monoftongiczną lub dyftongiczną ich artykulację. Odmienny zespół cech dyferencjalnych różnicuje gwary północnego Śląska, tj. gwary mazurzące, o czym niżej.<span style="mso-spacerun:yes"> </span>Drugorzędnie brane są pod uwagę również inne charakterystyczne dla tych narzeczy właściwości, jak wtórna nosowość czy antycypacja palatalności środkowojęzykowych, por. niżej. Jeszcze inne typowe dla gwar śląskich właściwości, jak archaiczna wymowa grupy <i style="mso-bidi-font-style:normal">-ři-</i> (<i style="mso-bidi-font-style:normal">gžiby, kšiš</i>) czy zasięg formy <i style="mso-bidi-font-style:normal">jegła</i>, nie odgrywają roli jako czynniki dyferencjalne, ponieważ obejmują całe terytorium gwarowe Śląska. </span></p>\r\n<p style="margin-bottom:0cm;margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-add-space:auto;text-indent:18.0pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">Wśród zespołu południowośląskiego A. Zaręba wyróżnia:</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:53.85pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-36.0pt;mso-list:l11 level1 lfo8" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;"><span style="mso-list:Ignore">I.<span style="font:7.0pt "> </span></span></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">Dialekt jabłonkowski. </span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:53.85pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-36.0pt;mso-list:l11 level1 lfo8" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;"><span style="mso-list:Ignore">II.<span style="font:7.0pt "> </span></span></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">Dialekty cieszyńskie. </span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:53.85pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-36.0pt;mso-list:l11 level1 lfo8" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;"><span style="mso-list:Ignore">III.<span style="font:7.0pt "> </span></span></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">Dialekty z pogranicza polsko-czeskiego. Tworzą one dwa ugrupowania: (1) ugrupowanie południowe, które stanowią gwary zaolziańskie; (2) ugrupowanie północne, położone na pograniczu laskim na terytorium polskim, są to gwary kilkunastu miejscowości, od Chałupek w pow. raciborskim, po Sułków w pow. głubczyckim. </span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:52.8pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Wspólna dla gwar ugrupowań (I), (II) i częściowo (III) jest wąska wymowa nosówki przedniej w śródgłosie i wygłosie wyrazów. W gwarach Raciborszczyzny (III.2.) pojawia się szerokie wygłosowe [-a] <span style="mso-spacerun:yes"> </span>z dawnego [-ę], w części zachodniej również [ą] w śródgłosie po spółgłoskach twardych. Ponadto zespół gwarowy III. 2. jest zróżnicowany pod względem dyftongicznej i monoftongicznej kontynuacji dawnego [á].</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:54.0pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-36.0pt;mso-list:l11 level1 lfo8" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;"><span style="mso-list:Ignore">IV.<span style="font:7.0pt "> </span></span></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">Dialekty gliwickie. Wśród nich Zaręba wyróżnia: (1) gwary centralne, (2) gwary pogranicza śląsko-małopolskiego, (3) gwary pograniczne gliwicko-opolskie. Wspólną cechą tych gwar jest monoftongiczny kontynuant stpol. [á] w postaci [o] oraz szeroka, zdenalizowana nosówka przednia w wygłosie [-a] < [-ę]. Innymi cechami gwary te znacznie się między sobą różnią. Pas gwar pogranicza śląsko-małopolskiego (IV.2.) to pierwotnie teren mazurzący, któremu podlegało tu nawet [ž] z dawnego miękkiego [ŕ], gwary te do dzisiaj mazurzą, choć niekonsekwentnie, w niektórych miejscowościach mazurzenie zanikło. Drugą ich cechą jest żywa do dziś małopolska zmiana wygłosowego [-χ] w [-k] w N. l.m. rzeczowników oraz w 1. os. l.p. czasowników w czasie przeszłym, np. </span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">roiek, </span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";mso-hansi-font-family:\r\n"Znaki fonetyczne"">na</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"> nogak</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">. Natomiast gwary zespołu (IV.3). mają w zasadzie cechy gwar opolskich z niekonsekwentnym mazurzeniem lub monoftongiczną realizacją dawnego pochylonego [á] jak [o]. </span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:54.0pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-36.0pt;mso-list:l11 level1 lfo8" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;"><span style="mso-list:Ignore">V.<span style="font:7.0pt "> </span></span></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">Dialekty prudnickie (głogowskie) położone po lewej stronie Odry, w granicach powiatów: prudnickiego, kozielskiego, krapkowickiego. Wspólną ich cechą jest brak mazurzenia, dyftongiczna kontynuacja staropolskiego [á], szeroka wymowa nosówki przedniej w każdej<span style="mso-spacerun:yes"> </span>pozycji wyrazu oraz wtórną nazalizacja połączeń samogłoska + spółgłoska nosowa w wygłosie, np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">s χopą</i> ‘z chłopem’, <i style="mso-bidi-font-style:normal">tą</i> ‘tam’. Inne cechy fonetyczne dość znacznie różnią te gwary między sobą.</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:18.0pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n17.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Wśród północnośląskich gwar mazurzących i kontynuujących dawne [á] w postaci dyftongu A. Zaręba wyróżnia:</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:54.0pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-36.0pt;mso-list:l11 level1 lfo8" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;"><span style="mso-list:Ignore">VI.<span style="font:7.0pt "> </span></span></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%"><span style="mso-spacerun:yes"> </span>Dialekty niemodlińskie. Na tle innych gwar śląskich charakteryzują się one zachowaną synchroniczną artykulacją nosówek w każdej pozycji wyrazu. Ze względna na barwę i dystrybucję kontynuantów nosówki przedniej teren jest niejednolity. W części południowej pojawia się [ą] w każdej pozycji wyrazu, np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">no</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">ący</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">, ro</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">ą </span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">(jest to właściwość wspólna z niemazurzącymi gwarami głogóweckimi). W części północnej artykulacja nosówki przedniej nie odbiegają od stanu w innych gwarach północnośląskich, mamy więc szerokie [ą] w śródgłosie po spółgłoskach twardych i w wygłosie oraz [</span><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">] w śródgłosie po spółgłoskach miękkich.</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:53.3pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">VII.<span style="mso-spacerun:yes"> </span>Dialekty opolskie. Noszą modelowe cechy gwar północnośląskich, tj. mazurzenie, dyftongiczne [</span><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";mso-hansi-font-family:\r\n"Znaki fonetyczne"">o;</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:\r\n150%">] lub [ó</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";mso-hansi-font-family:"Znaki fonetyczne"">;</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">] z dawnego pochylonego [á], a w części północnej również dyftongiczne kontynuanty staropolskiego [o] jasnego i [ó] pochylonego, mają wąską artykulację <span style="mso-spacerun:yes"> </span>nosówki przedniej [</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";\r\nmso-hansi-font-family:"Znaki fonetyczne"">Y</span><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%">] w śródgłosie po spółgłoskach miękkich, natomiast szerokie [ą] po twardych i w wygłosie, po samogłoskach przed środkowojęzykowymi, głównie [ś, ź], pojawia się [</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">] jako przejaw antycypacji miękkości środkowojęzykowych, np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">co</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">ś ńe</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">śe, ko</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">śić, ko</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">ść</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ů</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">.</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:53.3pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">VIII.<span style="mso-spacerun:yes"> </span>Dialekty kluczborskie. Terytorialnie sięgają aż po Syców, mają w zasadzie te same cechy, co gwary opolskie. Jednakże w Sycowskiem zmienia się już dystrybucja nosówki przedniej, w śródgłosie pojawia się wąski jej wariant, tj. [</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";mso-hansi-font-family:\r\n"Znaki fonetyczne"">Y</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:\r\n150%">], szerokie [ą] utrzymuje sie tylko w wygłosie. Wg Zaręby charakterystyczną cechą dialektu kluczborskiego jest końcówka <i style="mso-bidi-font-style:normal">-ta</i> w 2. os. l. m. czasu teraźniejszego, podczas gdy na całym Śląsku -<i style="mso-bidi-font-style:normal">cie</i>, np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">glondejta </i>‘patrzcie’.</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:36.85pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"> </span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:36.85pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="font-size:10.0pt;line-height:150%">Klasyfikacja A. Zaręby rodzi wiele pytań. Stworzona została w zasadzie dla systematyzacji teksów gwarowych opublikowanych w tomie <span style="mso-spacerun:yes"> </span><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">Śląskie teksty gwarowe </i>(1961), w czym można dopatrywać się przyczyn jej niedostatków. Podział zamieszczono też w odrębnej publikacji (Zaręba 1988). W czym tkwią niedostatki tej klasyfikacji, pomijając swobodne traktowanie terminów <i style="mso-bidi-font-style:normal">gwara, dialekt</i>? <span style="mso-spacerun:yes"> </span>Przede wszystkim brak jest ustalonej hierarchii cech dyferencjalnych, ta sama cecha raz traktowana jest jako cecha prymarna, innym razem jako cecha drugorzędna (por. rolę mazurzenia jako naczelnej cechy różnicującej dialekt śląski na część północną i południową oraz jako cechy drugorzędnej wyróżniającej gwary pogranicza śląsko-małopolskiego wśród gwar gliwickich, zaliczanych do południowych). Inne niedomówienia wynikają z uogólniania właściwości, które w istocie mają odmienną realizację i różnicują gwary, chodzi tu przede wszystkim o pominięcie dyferencjonującej roli rezonansu nosówek, jak też o uogólnione pod względem barwy traktowanie dyftongicznego kontynuantu [</span><span style="font-size:10.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif"">á</span><span style="font-size:10.0pt;line-height:150%">]. Tymczasem odmienna barwy ustna dyftongu różnicuje wewnętrznie gwary głogóweckie, niemodlińskie i opolskie. Do niedomogów tej klasyfikacji zaliczyć też należy równorzędne traktowanie dużych zespołów narzeczy i pasów przejściowych (por. wydzielenie gwar pogranicza gliwicko-opolskiego). Zaletą klasyfikacji Zaręby jest natomiast nomenklatura odwołująca się do geografii, nie zaś do nazw etnicznych (pierwotnie zazwyczaj przezwisk), niemających nic wspólnego z podziałami językowymi. </span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:36.85pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="font-size:10.0pt;line-height:150%">Jak nieadekwatne jest stosowanie nazw etnicznych do nazywania dialektów wykazał Feliks Pluta (1963, 9-12). W granicach zasięgu dialektu głogóweckiego ustalił kilkanaście nazw mieszkańców wsi mówiących różnymi gwarami: <i style="mso-bidi-font-style:normal">Golocy, Podlesioki, Klocorze, Cebulkorze, Kamieniorze, Hery, Karpaciorze</i>. Tylko jedna z nich została uogólniona przez dialektologów na całe ugrupowanie. W trakcie badań nie spotkał natomiast nazwy <i style="mso-bidi-font-style:normal">Bajoki</i>, którą R. Olesch (1937) wprowadził jako nazwę całego ugrupowania gwar powiatu kozielskiego. Wg Olescha nazwa ta nawiązuje do sposobu formowania tematu czasu przyszłego słowa <i style="mso-bidi-font-style:normal">być</i> <span style="mso-spacerun:yes"> </span>w postaci <i style="mso-bidi-font-style:normal">bajesz, baje</i>. Już K. Nitsch (1939, 141) podejrzewał, że nie jest to nazwa ludowa. Rzecz tym bardziej intrygująca, że F. Pluta nie odnotowuje postaci tematu <i style="mso-bidi-font-style:normal">bajesz </i>w monografii dialektu. Podobne wątpliwości odnosić można do nazwy <i style="mso-bidi-font-style:normal">Krysioki </i><span style="mso-spacerun:yes"> </span>(gwary opolskie), której współcześni użytkownicy gwary nie znają. </span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:36.85pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"> </span></p>\r\n<p style="margin-bottom:0cm;margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-add-space:auto" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Z innych założeń wychodzi S. Bąk (1968) oraz (1971). Za podstawę podziału dialektu śląskiego przyjmuje układ trzech wiązek izofon. Dokonana poniżej klasyfikacja subdialektów śląskich wychodzi od założe</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ń S. Bąka. Dokonane zostały niezbędne uzupełnienia i modyfikacje precyzujące opis, jak też uwzględniające aktualny stan wiedzy o dialekcie śląskim.</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"><span style="mso-spacerun:yes"> </span><span style="mso-spacerun:yes"> </span></span></p>\r\n<p style="margin-bottom:0cm;margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-add-space:auto" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">I. Pierwsza wiązka ma układ niemal równoleżnikowy i biegnie z zachodu na wschód, schematycznie od Wodzisławia Śląskiego po Pszczynę. Podstawową izofoną, która ją tworzy, jest północny zasięg wąskiej wymowy nosówki przedniej w wygłosie, tj. –<i style="mso-bidi-font-style:normal">em //-ym // -e</i> (<i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">kup</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">́</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">i</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"> <i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">ćelem // ćelym // ćele</i>). Przeciwstawia się ona artykulacji szerokiej <i style="mso-bidi-font-style:normal">-ą</i> (</span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">iӡa krova // iӡam krovam // iӡą</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"> <i style="mso-bidi-font-style:normal">krovą</i>) właściwej północnemu Śląskowi. Zasięg wąskiej wymowy <i style="mso-bidi-font-style:normal">-ę</i> wyznaczają miejscowości: Rogów (pod Wodzisławiem Śląskim), Moszczenica, Warszowice, Suszec (w okolicach Żor), Brzeźce, Grzawa (w pobliżu Pszczyny). Zasięg tej wymowy pokrywa się z historycznymi granicami Śląska Cieszyńskiego. Na zachodzie sięga ona niemal po Odrę, nieco na wschód od Raciborza. Leżące tam wsie Lubomia i Syrynia mają gwary przejściowe, w których wariantywnie obok wygłosowego <i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">-ym</i> spotykamy artykulację szeroką -<i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">am</i> (<i style="mso-bidi-font-style:normal">do</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">am krovam, p</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">́</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">i</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""> gožokym // gožokam</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">). <span style="mso-spacerun:yes"> </span>Wiązkę tę dodatkowo tworzą: izofona podwyższonej artykulacji </span><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif"">u > ů </span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">w </span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">grupie <i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">-łů-</i> między spółgłoskami (<i style="mso-bidi-font-style:normal">d</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ů</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">g</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">́</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">i, t</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ů</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">sty</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">) oraz południowy zasięg zaniku [</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">] w połączeniach </span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";mso-hansi-font-family:\r\n"Znaki fonetyczne""> </span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">+ samogłoska</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"> między spółgłoskami (<i style="mso-bidi-font-style:normal">χop, tusty</i>). <span style="mso-spacerun:yes"> </span></span></p>\r\n<p style="margin-bottom:0cm;margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-add-space:auto" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Do <b style="mso-bidi-font-weight:normal">gwar południowośląskich</b> zalicza Bąk: (A) <b style="mso-bidi-font-weight:normal">gwary czadeckie</b> (zachodnioczadeckie i wschodnioczadeckie), (B) <b style="mso-bidi-font-weight:\r\nnormal">gwary cieszyńskie</b>, wśród których wydziela gwary: (1) <b style="mso-bidi-font-weight:normal">zachodniocieszyńskie</b> (gwary laskie, dialekt jabłonkowski, gwary pogranicza śląsko-czeskiego) oraz (2) <b style="mso-bidi-font-weight:normal">gwary północno-wschodniocieszyńskie</b>. Gwary południowośląskie stanowią przedmiot odrębnego opisu, toteż bliżej nie zajmuję się ich charakterystyką. Chcę jedynie zwrócić uwagę na pas gwar pogranicza śląsko-morawskiego w Raciborskiem i Głubczyckiem, są to miejscowości położone wzdłuż rzeki Cyny (Psiny). Pas ów zamykała kiedyś gwara Sułkowa (wymarła w latach 60. ub. wieku). Gwary tego terenu różnią się od gwar cieszyńskich szeroką wymową <i style="mso-bidi-font-style:normal">-ę-</i> jak <i style="mso-bidi-font-style:normal">-ą-</i> w śródgłosie po spółgłoskach twardych (<i style="mso-bidi-font-style:normal">gąś</i>, <i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">kandy</i>), po spółgłoskach miękkich pozostaje <i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">-</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">-</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">, w wygłosie realizują szerokie <i style="mso-bidi-font-style:normal">–ą</i> w postaci <i style="mso-bidi-font-style:normal">-am</i> (<i style="mso-bidi-font-style:normal">ro</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""><sup></sup></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">am, ćelam</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">), podobnie artykułowane jest wygłosowe -</span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ů̦</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">, tj.</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"> jako <i style="mso-bidi-font-style:normal">-ům </i>(</span><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif"">ӡ́</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">a</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">χy śe</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ӡů</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">m</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">); w zachodniej części tych gwar notujemy dyftongiczny kontynuant dawnego [</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:\r\n150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">á</span><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%">] pochylonego. Gwary te mają charakter przejściowy pomiędzy gwarami południowymi a gwarami północnymi Śląska. <span style="mso-spacerun:yes"> </span></span></p>\r\n<p class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:\r\n150%">II. Druga wiązka cech różnicująca dialekt śląski przebiega od południowego wschodu na północny wschód. Stanowią ją: południowo-zachodni zasięg zwartego obszaru polskiego mazurzenia, labializacja [o], szczególnie w nagłosie, zasięg małopolskiego przejścia wygłosowego <i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">-χ > -k</i> (<i style="mso-bidi-font-style:normal">ro</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">i</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">ek, </span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">i</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ӡ́oek, na nogak</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">),</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%"> obniżenie artykulacji głosek [i] do [y] lub [</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">], też [y] do [</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">],</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";\r\nmso-hansi-font-family:"Znaki fonetyczne""> </span><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%">przed [</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">] w formach czasu przeszłego (<i style="mso-bidi-font-style:normal">kup</i></span><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif"">́, ro</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">)</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">. Dodatkowo zaliczyć tu można wschodnią granicę zasięgu formy <i style="mso-bidi-font-style:normal">jegła</i>. Wiązka ta oddziela <b style="mso-bidi-font-weight:normal">gwary pogranicza śląsko-małopolskiego</b>, nazywane też przez niektórych dialektologów gwarą <i style="mso-bidi-font-style:normal">Goroli</i> lub <i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">berkmańską mową </i>(Olesch 1937, za nim Bąk 1971), od gwar Śląska właściwego. Jest to teren pierwotnie małopolski, stąd obecność typowych cech małopolskich, jak mazurzenie, przejście <i style="mso-bidi-font-style:normal">-χ > -k </i>w określonych kategoriach morfologicznych, ale też wąska realizacja nosówek w śródgłosie, w wygłosie nosówka ta ustąpiła śląskiemu szerokiemu i zdenazalizowanemu <i style="mso-bidi-font-style:normal">-a</i> (<i style="mso-bidi-font-style:normal">ro</i></span><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif""><sup></sup></span></i><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">a, ida</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">). Wschodni zasięg tych gwar wyznacza od XII w. polityczna granica śląsko-małopolska, zaś zachodni - przebieg mazurzenia, a więc miejscowości: Grzawa – Miedźna (w pobliżu Pszczyny) – Międzyrzecz – Bieruń – Wygorzele (pod Lędzinami) – Podlesie, Zarzecze (obie miejscowości stanowią dziś dzielnice Katowic) – Kochłowice (dziś w obrębie Rudy Śląskiej) – Zaborze (dziś w obrębie Zabrza) – Repty (dziś w obrębie Tarnowskich Gór) – Jędrysek (obecnie w granicach Kalet) – Koszęcin – Lubliniec. Dalej granica biegnie ku północy, obejmując Łagiewniki Małe w pow. lublinieckim – Zębowice w powiecie oleskim – Kościeliska na północ od Olesna. </span></p>\r\n<p class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:\r\n150%">Gwary tego obszaru nie są jednolite. Wyróżnić należy gwary okolic Imielina i Grzawy, które nawiązują do małopolskiego pasa gwar jednonosówkowych z wymową typu <i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-spacerun:yes"> </span>domby, gomba</i>. Na całym obszarze tego zespołu gwarowego stwierdzamy zanikanie mazurzenia. Nowe badania nie potwierdziły mazurzenia w Bieruniu, resztki zjawiska stwierdzono w pobliskich Czarnuchowicach. W nieco lepszym stanie mazurzenie utrzymuje się w części północnej tego obszaru. Obecność mazurzenia potwierdziły badania gwar wsi Strzebiń, Ciasna, Kośmidry w pow. lublinieckim. Na całym obszarze w zasadzie dominuje artykulacja wygłosowej nosówki przedniej właściwa gwarom gliwickim, tj. szerokie, denazalizowane <i style="mso-bidi-font-style:normal">-a</i> (</span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">i</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ӡ</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">a, ro</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""><sup></sup></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">a, śe</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ӡ</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">a</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">)</span><span style="mso-bidi-font-style:italic">; w części północnej zdarza się też szerokie [ą] w śródgłosie. Gwary pogranicza w pow. oleskim nie mają przejścia wygłosowego -<i>χ > -k</i>.</span></p>\r\n<p style="margin-bottom:0cm;margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-add-space:auto" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">III. Trzecia wiązka izoglos biegnie od południowego zachodu ku północnemu wschodowi i rozłamuje centralną część Śląska na kilka ugrupowań gwarowych. Oś owej wiązki <span style="mso-spacerun:yes"> </span>stanowią izofony: dyftongicznej wymowy kontynuantów pochylonego [</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">á</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">]; szerokiego kontynuantu nosówki przedniej [ą] < [ę] w śródgłosie oraz różnej artykulacji tejże nosówki w wygłosie wyrazów. Na pewnych odcinkach wymienione izoglosy niemal się pokrywają, na innych tworzą niewielkie odchylenia, co sprzyja utrwaleniu wąskiego pasa gwar przejściowych. Ponadto wiązkę tę wzmacniają: zasięg wtórnej nosowości wygłosowych grup samogłoska + spółgłoska nosowa (<i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">idą s t</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%"> χ</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">op</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">), izofona artykulacji wygłosowego <i style="mso-bidi-font-style:normal">-</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ů̦</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";\r\nmso-hansi-font-family:"Znaki fonetyczne""> </span><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%">jak <i style="mso-bidi-font-style:normal">-ům</i>, w pewnej mierze zjawisko zmiany grupy <i style="mso-bidi-font-style:normal">e</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";mso-hansi-font-family:\r\n"Znaki fonetyczne"">;</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"> > o</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%"> //å</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";\r\nmso-hansi-font-family:"Znaki fonetyczne"">; </span></i><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%"><span style="mso-spacerun:yes"> </span>(<i style="mso-bidi-font-style:normal">d</i></span><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"Znaki fonetyczne","sans-serif";mso-hansi-font-family:"Znaki fonetyczne"">j</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">abå</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";\r\nmso-hansi-font-family:"Znaki fonetyczne"">;</span></i><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">,</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";mso-hansi-font-family:\r\n"Znaki fonetyczne""> po;ny</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">), granica antycypacji miękkości spółgłosek środkowojęzykowych (<i style="mso-bidi-font-style:normal">ńe</i></span><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">śe, </span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">e</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">źe</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">).</span></p>\r\n<p style="margin-bottom:0cm;margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-add-space:auto;text-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">Izofona dyftongicznej wymowy staropolskiego [</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">á</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">]<i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"> </i>pochylonego dzieli obszar gwar północnych na gwary dyftongiczne, tj. kontynuujące [</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:\r\n150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">á</span><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%">] w postaci </span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";\r\nmso-hansi-font-family:"Znaki fonetyczne"">a;</span></i><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">,</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";mso-hansi-font-family:\r\n"Znaki fonetyczne""> </span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">å</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";mso-hansi-font-family:\r\n"Znaki fonetyczne"">;</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">,</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";mso-hansi-font-family:\r\n"Znaki fonetyczne""> e; </span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">(ö</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";mso-hansi-font-family:\r\n"Znaki fonetyczne"">;</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">), o</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";mso-hansi-font-family:\r\n"Znaki fonetyczne"">;</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">,</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"> lub <i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">ȯ</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";\r\nmso-hansi-font-family:"Znaki fonetyczne"">;</span></i><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%"> , np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">tra</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">va, čo</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">pka, škrobo</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">čka, n</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ö</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">paštek</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">, i gwary monoftongiczne, w których kontynuant [</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">á</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">] równy jest samogłosce [o], np. </span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ӡ́</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">ot, aptykoš, fam</span></i><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif"">́</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">il</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">́</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">i</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">o</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">. Przebieg tej izofony schematycznie wyznaczają miejscowości: Racibórz – Gliwice – Toszek – Olesno, zaś szczegółowo biegnie ona od graniczących z gwarami laskimi miejscowości Kornica, Żerdziny pod Raciborzem, obejmuje graniczącą z Raciborzem Brzeźnicę, której gwara ma już cechy gwar kozielskich, następnie przez miejscowości Kuźnia Raciborska - Łącza kieruje się ku Rudzińcowi w pow. gliwickim, dalej przebiega miejscowościami Bycina – Poniszowice – Ligota Toszecka (wszystkie trzy wsie leżą w gminie Toszek) i kieruje się ku północy, obejmując miejscowości Sarnów – Potępa (na północ od Toszka), tutaj skręca na północny zachód w kierunku Olesna, omijając po drodze miejscowości Pludry i Zębowice pod Olesnem. Następnie opuszcza Śląsk i kieruje się w okolice Wielunia. </span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:0cm;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Druga z wymienionych izofon wyznacza wschodni zasięg dystrybucji szerokiego [ą] w śródgłosie, mianowicie pojawiania się [ą]<i style="mso-bidi-font-style:normal"> </i>tylko po spółgłoskach twardych, np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">gąś</i>, <i style="mso-bidi-font-style:normal">kandy, zamby</i>, po miękkich zaś głoski o barwie [</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif""></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">], np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">ć</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">ško, </span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ӡ́</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">y</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ŋkuą, yṇčḿyń, ṕynta</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:\r\n150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">.</span><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%"> Przebieg tej izofony wyznaczają miejscowości (w nawiasach podano przebieg szczegółowy): Racibórz (Tłustomosty, Ligota Tworkowska) – Pszów – Gliwice (Czechowice) – Toszek (Paczyna) – Tarnowskie Góry (Hanusek, Miasteczko Śląskie)<i style="mso-bidi-font-style:normal"> </i>– Lubliniec (Lisów) - Olesno (Broniec).</span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:0cm;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Natomiast granicę dzieląca gwary z wymową wygłosowego -<i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">ą</i> jak -<i style="mso-bidi-font-style:normal">a </i>(<i style="mso-bidi-font-style:normal">rob</i></span><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif"">́<sup></sup></span></i><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">a, </span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">i</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ӡ</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">a</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">) od gwar z -<i style="mso-bidi-font-style:normal">ą</i> (<i style="mso-bidi-font-style:normal">rob</i></span><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif"">́<sup></sup></span></i><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">ą, </span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">i</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ӡ</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">ą</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%"> rzadziej <i style="mso-bidi-font-style:normal">rob</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">́<sup></sup></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">am, </span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">i</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ӡam</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">)</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"> określają miejscowości Racibórz (Lubomia) – Wodzisław Śląski – Rybnik – Gliwice (Szobiszowice) – Zabrze (Grzybowice) – Tarnowskie Góry (Repty). W gwarach zachowujących nosowość wygłosowego -<i style="mso-bidi-font-style:normal">ą </i><span style="mso-spacerun:yes"> </span>spotykamy wtórną nosowość wygłosowych połączeń samogłoska + spółgłoska nosowa (<i style="mso-bidi-font-style:normal">z bratą, z brat</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">, </span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">o</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%"> </span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">ą, pod las</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">). Należy też dodać, że artykulację nosową <i style="mso-bidi-font-style:normal">-ą</i> na części obszaru należy określić jako tendencję dominująca, ponieważ obocznie pojawiają się warianty zdenazalizowane <i style="mso-bidi-font-style:normal">–a</i>, zwłaszcza w młodszych pokoleniach. </span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:0cm;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Ze zjawiskami nosowości wiąże się jeszcze jedna właściwość różnicująca centralny Śląsk, mianowicie artykulacja wygłosowej nosówki tylnej <i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">-</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ů̦</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"> w postaći <i style="mso-bidi-font-style:normal">-ům</i>, np. <i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">χo</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ӡ</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">ům, śe</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ӡů</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">m</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">. Zachodnia granica rozsuniętej artykulacji nosówki sięga po Racibórz (Gamów) – Toszek – Kielczę – Olesno. </span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:0cm;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Kolejna właściwością dyferencjonującą jest to zjawisko antycypacji [</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">] przed spółgłoskami środkowojęzykowymi. Regularnie jota pojawia się po samogłoskach przed [ś], [ź], np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">ko</i></span><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">śc</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ů</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">, ńe</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">śe, za</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">e</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">źl</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">́</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">i, za</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">ś</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%"> itp. W części gwar opolskich zjawisko może wystąpić przed każdą spółgłoską miękką, np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">ńe</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ӡ́ela, ӡ́ećo.</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"> Wschodnia granica takiej wymowy przebiega linią Racibórz (Maków, Gamów) - Kedzierzyn-Koźle (Łany) –<span style="mso-spacerun:yes"> </span>Kielcza ( pow. Strzelce Opolskie, na zachód od Toszka) – Pludry – Zębowice (pow. oleski) – Olesno – Boroszów (pow. oleski). W poszczególnych gwarach na zachód od tej linii antycypacja może się nieco różnić. Na samej północy zjawisko to słabnie.</span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:0cm;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"><span style="mso-spacerun:yes"> </span>Opisana wiązka izofon dzieli centralną część Śląska na dwa obszary gwarowe: na obszar <b style="mso-bidi-font-weight:normal">gwar gliwickich</b> (zwanych też toszecko-gliwickimi) oraz <span style="mso-spacerun:yes"> </span>kompleks śląskich<b style="mso-bidi-font-weight:\r\nnormal"> subdialektów środkowo-północnocnych</b>. Od południa gwary gliwickie graniczą z gwarami cieszyńskimi (zob. wyżej I. wiązka izoglos), na wschodzie z gwarami pogranicza śląsko-małopolskiego (zob. II. wiązka izoglos), zaś od południowego-zachodu po północny wschód z <span style="mso-spacerun:yes"> </span>kompleksem północnośląskich gwar dyftongicznych. Cechami odróżniającymi gwary gliwickie od północnośląskich są: monoftongiczna wymowa kontynuantu <i style="mso-bidi-font-style:normal">á</i> pochylonego (<i style="mso-bidi-font-style:normal">čopka, trova, aptykoš</i>), śródgłosowe <i style="mso-bidi-font-style:normal">-</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";mso-hansi-font-family:\r\n"Znaki fonetyczne"">- </span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">(<i style="mso-bidi-font-style:normal">χyńć</i>, <i style="mso-bidi-font-style:normal">zymby, prośynta</i>), wygłosowe, zdenazalizowane <i style="mso-bidi-font-style:normal">-a</i> (</span><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">i</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ӡ</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">a, ida śyc trova</span></i><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%">), rozsunięta artykulacja wygłosowego <i style="mso-bidi-font-style:normal">-</i></span><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif"">ů̦</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";mso-hansi-font-family:\r\n"Znaki fonetyczne""> </span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:\r\n150%">jak <i style="mso-bidi-font-style:normal">-ům</i> (<i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">da</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">ům krovům trova</span></i><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%">), brak antycypacji [</span><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">] przed środkowojęzykowymi (<i style="mso-bidi-font-style:normal">ńeśe, zaś</i>).<span style="mso-spacerun:yes"> </span><span style="mso-spacerun:yes"> </span><span style="mso-spacerun:yes"> </span><span style="mso-spacerun:yes"> </span><span style="mso-spacerun:yes"> </span><span style="mso-spacerun:yes"> </span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-spacerun:yes"> </span></i><span style="mso-spacerun:yes"> </span></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";\r\nmso-hansi-font-family:"Znaki fonetyczne""><span style="mso-spacerun:yes"> </span></span></i></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:0cm;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Nieco mniejsze znaczenie dla zróżnicowania gwar śląskich ma wymowa grupy <i style="mso-bidi-font-style:normal">e</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%"> > </span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">å</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">, o</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"> (<i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">d</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">abå</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">,</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";\r\nmso-hansi-font-family:"Znaki fonetyczne""> po</span></i><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";\r\nmso-hansi-font-family:"Znaki fonetyczne"">ny</span></i><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%">). Przebieg izofony w wielu miejscach odbiega od scharakteryzowanej linii III. wiązki izoglos, toteż zjawiska <i style="mso-bidi-font-style:normal">e</i></span><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"> > </span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">å</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">, o</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"> nie należy traktować jako właściwości jednoznacznie różnicującej subdialekty. Zmianę <i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">e</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%"> > </span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">å</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">, o</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""> </span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";mso-hansi-font-family:\r\n"Znaki fonetyczne""><span style="mso-spacerun:yes"> </span></span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">mają nie tylko gwary zachodnie i północnośląskie, ale również północna część gwar gliwickich. Pojedyncze zmiany spotyka się też na południu Śląska.</span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:0cm;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Na styku gwar gliwickich z kompleksem północnośląskich gwar dyftongicznych wytworzył się wąski pas gwar przejściowych, w których wariantywnie pojawia się monoftongiczny lub dyftongiczny kontynuant długiego [ā], tj. <i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">o </i>lub <i style="mso-bidi-font-style:normal">o</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">, </span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">szerokie <i style="mso-bidi-font-style:normal">-ą-</i> lub wąskie <i style="mso-bidi-font-style:normal">-</i></span><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";\r\nmso-hansi-font-family:"Znaki fonetyczne"">- </span></i><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;font-family:"Znaki fonetyczne","sans-serif";mso-hansi-font-family:\r\n"Znaki fonetyczne"">w </span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:\r\n150%">śródgłosie po twardych, wygłosowe nosowe <i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">-ą</i> obok <i style="mso-bidi-font-style:normal">-am, -a</i>. Pas tych gwar rozciąga się od Kielczy w pow. strzeleckim do Kotlarni pod Kędzierzynem-Koźlem. Wg R. Olescha (1937, XII-XIII) właściwości <span style="mso-spacerun:yes"> </span>gwar przejściowych mają gwary miejscowości: Potępa w pow. tarnogórskim, Borowiany w pow. strzeleckim, Sarnów, Ligota Toszecka, Rudziniec, Poniszowice, Bycina, Kleszczów, Kotliszowice, Łącza, Sierakowice – wszystkie w pow. gliwickim. </span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:0cm;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Przecinająca Górny Śląsk od południowego zachodu do północnemu wschodowi wiązka izoglos oznaczona cyfrą (III) stanowi wschodnią granicę kompleksu <b style="mso-bidi-font-weight:\r\nnormal">gwar zachodnich i północnośląskich</b>. Wspólną cechą całego kompleksu jest: </span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:0cm;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">- dyftongiczna artykulacja kontynuantów pochylonego [</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">á</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">] i silna tendencja do dyftongizacji innych samogłosek ustnych, stan w poszczególnych narzeczach jest różny;</span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:0cm;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">- obecność w systemach fonologicznych gwar szerokiego, nosowego [ą], poszczególne obszary gwarowe różnią się zakresem występowania nosówki; </span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:0cm;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">- zachowanie synchronicznej artykulacji nosówek i wtórna nosowość wygłosowych połączeń samogłoska + spółgłoska nosowa, artykulacja i dystrybucja nosówek jest różna w poszczególnych subdialektach.</span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:0cm;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Omawiany kompleks dialektalny rozpada się na kilka sporych obszarowo subdialektów, których wewnętrzne granice wyznaczają: mazurzenie, wspomniane już różnice w zakresie artykulacji nosówek i dyftongów.</span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:0cm;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Z gwarami gliwickimi, których zachodnią granicę wyznacza III. wiązka izofon, a przede wszystkim izofona monoftongicznej / dyftongicznej kontynuacji dawnego [</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">á</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">], graniczą <b style="mso-bidi-font-weight:normal">gwary powiatu strzeleckiego</b>. Ludność tego terenu nazywana też bywa <i style="mso-bidi-font-style:normal">Kobylarzami</i>, stąd utarła się w dialektologii nazwa <b style="mso-bidi-font-weight:normal"><i style="mso-bidi-font-style:normal">gwary Kobylorzy</i></b>,<i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"> </i>bądź<i style="mso-bidi-font-style:normal"> Syroniami</i>. <span style="mso-spacerun:yes"> </span>Przypomnę, że izofona artykulacji dyftongicznej schematycznie przebiega linią Racibórz – Gliwice – Toszek – Olesno (por. wyżej). Na północ od Toszka i południe od Kielczy (gm. Zawadzkie)<span style="color:red"> </span>przecina się ona z izofoną mazurzenia, która wyznacza północną granicę tych gwar, o czym niżej. Kierując się na południowy zachód granicznymi miejscowościami obszaru gwarowego Kobylorzy są: w powiecie gliwickim – <span style="mso-spacerun:yes"> </span>Dąbrówka, Płużnica, Kotulin, Chechło, w powiecie kędzierzyńsko-kozielskim – <span style="mso-spacerun:yes"> </span>Stara Kuźnia, Kotlarnia, Lubieszów. W Lubieszowie granica dochodzi do Odry.</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"><br />\r\n</span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="font-size:10.0pt;line-height:150%">Ta ostatnia miejscowość, leżąca nad Odrą, pod Kędzierzynem-Koźlem sąsiaduje z Dziergowicami i stanowi punkt styku trzech narzeczy śląskich: gwar gliwickich, gwar powiatu strzeleckiego (Kobylorzy) i gwar głogóweckich. W niektórych opisach dialektu śląskiego, m. in. S. Bąka, traktuje się Odrę jako granicę językową i klasyfikuje gwary śląskie na lewobrzeżne i prawobrzeżne. Odra stanowić może punkt orientacyjny w opisie subdialektów śląskich, lecz nie powinna być traktowana jako bezwzględna granica językowa. Na południu przekroczyły Odrę gwary głogóweckie.<span style="mso-spacerun:yes"> </span>Gwara wspomnianych Dziergowic, miejscowości położonej po prawej stronie Odry, ma cechy lewobrzeżnych gwar głogóweckich, por. (Olesch 1937), (Pluta 1963). Cechy gwary przejściowej (cechy głogóweckie i gliwickie) ma mowa mieszkańców wspomnianego Lubieszowa. Współcześnie w gwarze Dziergowic notujemy już duże wpływy gwar gliwickich. Z kolei w pow. opolskim na lewym brzegu Odry usadowiły się gwary strzeleckie w Dąbrówce i Zimnicach, utrzymują się tu bez większych zmian do dziś.</span><span style="font-size:10.0pt;line-height:150%"><br />\r\n</span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:0cm;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Od Lubieszowa aż do Choruli i Górażdży pod Opolem granica pomiędzy narzeczem głogóweckim a narzeczem strzeleckim zarysowuje się wyraziście, ponieważ jest nią Odra (z wyjątkami wyżej opisanymi). W istocie rzeczy granicą językową jest wschodni przebieg izofony szerokiej wymowy dawnego [ę] jak [ą] w każdej pozycji wyrazu. Tuż za Chorulą w okolicach Kątów Opolskich jej granica styka się ona z izofoną mazurzenia i odtąd zasięg mazurzenia staje się granicą pomiędzy gwarami powiatu strzeleckiego i gwarami opolskimi (tzw. Krysioków). </span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"><br />\r\n</span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="font-size:10.0pt;line-height:150%">Większość badaczy traktuje mazurzenie jako cechę różnicującą gwary śląskie prymarnie na mazurzące i niemazurzące. Tymczasem na wtórną rolę mazurzenia zwrócił już uwagę K. Nitsch. W <i style="mso-bidi-font-style:normal">Dialektach polskich Śląska </i>pisał: „ …granicy mazurzenia nie można na Śląsku przypisać pierwszorzędnego znaczenia; jest to, zdaje się, tylko jedna z linii, oznaczających dalekość wpływu, a raczej siłę związku z językiem czeskim” (Nitsch 1939, 183). S. Bąk (1971) sprowadza mazurzenie do subdialektalnej cechy dyferencjalnej różnicującej narzecza w obrębie kompleksu północnośląskiego.</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"><br />\r\n</span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:0cm;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Izofona mazurzenia przebiega ma Śląsku, poczynając od zachodu, następująco: w powiecie nyskim, w pobliżu Kornfantowa mazurzą wsie Puszyna i Sowin, następnie izofona zjawiska wkracza w granice pow. opolskiego, obejmując miasteczko Prószków, przekracza linię Odry w pobliżu wsi Kąty Opolskie (kilka kilometrów na południe od Opola; biegnie dalej na wschód ogarniając w pow. opolskim miejscowości Kosorowice, Dębie, Dębska Kuźnia, Tarnów Opolski, Nakło, Krzyżowa Dolina pod Ozimkiem; następnie przekracza granicę pow. opolskiego, obejmuje Staniszcze Małe i Kolonowskie w pow. strzeleckim, Pludry w pow. oleskim, Łagiewniki Małe w pow. lublinieckim, miasto Lubliniec (mazurzyła wieś Pusta Kuźnica, dziś dzielnica Lublińca),<span style="mso-spacerun:yes"> </span>Jędrysek, obecnie w granicach Kalet w pow. tarnogórskim; w okręgu przemysłowym biegnie dzielnicami (dawniej odrębne miejscowości) miast Tarnowskie Góry (Repty), Zabrze (Zaborze), Ruda Śląska (Kochłowice), Katowice (Piotrowice, Zarzecze, Podlesie), Tychy (Wygorzele, Urbanowice), Bieruń, Międzyrzecze w pow. bieruńsko-lędzińskim, Miedźna i Grzawa w pow. pszczyńskim. Dalej na wschód łączy się z małopolskim zasięgiem mazurzenia.<span style="mso-spacerun:yes"> </span></span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:0cm;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">W pasie północnym, posuwając się ku wschodowi, na styku z gwarami opolskimi, do Kobylorzy należą miejscowości: Chorula, Górażdże, Kamień Śląski w pow. krapkowickim, Otmice, Izbicko, Grabów, Grodzisko, Kadłub, Staniszcze Wielkie, Zawadzkie, Żędowice, Kielcza w pow. strzeleckim. Cechami wyróżniającymi gwary powiatu strzeleckiego są:</span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">1. Brak mazurzenia. W obrębie gwar północnośląskich (wyznaczonych przebiegiem wiązki izofon nr III) jest to właściwość wspólna z gwarami głogóweckimi. </span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">2. Dyftongiczna kontynuacja staropolskiego [</span><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">á</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">]</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""> pochylonego w postaci [o], np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">dobro čopka, kooč,<span style="mso-spacerun:yes"> </span>śoć, trova</i>; dyftong odróżnia to narzecze od sąsiednich monoftongicznych gwar gliwickich, natomiast jego barwa ustna [o]<i style="mso-bidi-font-style:normal"> </i>różni te gwary od gwar głogóweckich, ale łączy z innymi północnymi gwarami śląskimi.</span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">3. Kontynuanty nosówek: nosówka przednia w śródgłosie wyrazów po spółgłoskach twardych i w wygłosie wyrazów przybiera barwę szerokiego <i style="mso-bidi-font-style:normal">ą</i>, natomiast w śródgłosie po spółgłoskach miękkich wąskiego <i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"></i>. Nosowość synchroniczna utrzymuje się w śródgłosie przed twardymi spółgłoskami szczelinowymi, np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">čąsto, gąsty, zyk, ḿso, ćž</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">o</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""></span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">r</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%"> (przed miękkimi nosówka ulga odpodobnieniu, por.<i style="mso-bidi-font-style:normal"> ga</i></span><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif"">ś, vůśik, gaůś</span></i><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:\r\n150%;font-family:"00 ZRCola","serif""> <a title="" name="_ftnref1" href="#_ftn1" style="mso-footnote-id:ftn1"><span style="mso-special-character:footnote"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif";mso-fareast-font-family:Calibri;mso-ansi-language:\r\nPL;mso-fareast-language:EN-US;mso-bidi-language:AR-SA">[1]</span></span></span></a></span></span><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:\r\n150%;font-family:"00 ZRCola","serif";vertical-align:baseline">) oraz </span></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">w wygłosie, np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">baną ‘będę’, rob́<sup></sup>ą, doą krovą</i>. W wygłosie rezonans bywa bardzo mocno artykułowany i często przypomina welarne, nosowego [ŋ]<a title="" name="_ftnref2" href="#_ftn2" style="mso-footnote-id:ftn2"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character:footnote"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif";mso-fareast-font-family:Calibri;mso-ansi-language:\r\nPL;mso-fareast-language:EN-US;mso-bidi-language:AR-SA">[2]</span></span></span></span></a>. <span style="mso-spacerun:yes"> </span>Nie znaczy to, że w omawianych gwarach nie spotykamy artykulacji zdenazalizowanych typu <i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">kuṕ<sup></sup>a ta kločka </i>‘kupię tę klacz’. </span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""><br />\r\n</span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="font-size:10.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif"">Zdenazalizowaną wymowę wygłosowego <i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">-ą</i> jak <i style="mso-bidi-font-style:normal">-a</i> spotyka się na całym obszarze gwar północnośląskich jako wariant realizacyjny <i style="mso-bidi-font-style:normal">-ą</i>, częściej w pokoleniu młodszym. Tendencję do artykułowania wygłosowego -<i style="mso-bidi-font-style:normal">ą</i> jak <i style="mso-bidi-font-style:normal">-a</i> traktuję jako proces rozwojowy śląskiej nosowości. W gwarach strzeleckich za jeden z czynników sprzyjających szerzeniu się denazalizacji można uznać oddziaływanie sąsiednich gwar gliwickich poprzez kontakt bezpośredni ludności (praca w miastach okręgu przemysłowego), jak też poprzez oddziaływanie medialne. Gwara gliwicka często pojawia się w lokalnych mediach audiowizualnych, może więc uchodzić za wzór wymowy śląskiej.</span><span style="font-size:10.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif""><br />\r\n</span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-.05pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">W śródgłosie przed spółgłoskami zwartymi mamy do czynienia z rozszczepieniem artykulacji samogłosek nosowych, podobnie jak w odmianie ogólnopolskiej pojawia się: <span style="mso-spacerun:yes"> </span><i style="mso-bidi-font-style:normal">damby, zamby</i>. Nosówka tylna artykułowana jest w postaci <i style="mso-bidi-font-style:normal">ů̦</i> i zachowuje się podobnie jak nosówka przednia, tzn. nosowość realizuje się przed spółgłoskami szczelinowymi i w wygłosie, np.<i style="mso-bidi-font-style:normal"> vů̦sy, </i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">χo</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ӡů̦, śeӡů̦, </span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">ale <i style="mso-bidi-font-style:normal">kůnt, můŋka</i>. Efekt rozwoju nosówek i sposób realizacji nosowości różni gwary strzeleckie zarówno od gwar gliwickich, jak też gwar głogóweckich. Zgodne są natomiast owe zjawiska ze stanem w gwarach opolskich.</span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">4. Wtórna nosowość wygłosowych połączeń samogłoska + spółgłoska, np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">z brat, s </i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">χ</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">op, ze ps, są </span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">‘tu’ itp. Jest to cecha charakterystyczna dla wszystkich gwar północnośląskich.</span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">5. Cały gwarowy kompleks północnośląski charakteryzuje zjawisko antycypacji miękkości, tj. pojawiania się [j] po samogłoskach przed <i style="mso-bidi-font-style:normal">ś, ź</i>, w niektórych gwarach również przed innymi spółgłoskami miękkimi, np. <i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">kośćů, ńeśe, v leśe, v́eźe, zaś</i>. Właściwości tej nie mają gwary gliwickie i inne południowe gwary śląskie.</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""><br />\r\n</span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:0cm;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">Najdalej na zachód wysunięty subdialekt śląski stanowią położone po lewej stronie Odry <b style="mso-bidi-font-weight:normal">gwary głogóweckie</b>. W dotychczasowych opisach były one różnie nazywane, gwarami prudnickimi, głogowskimi, głogóweckimi, gwarami Goloków, różnie też ujmowano ich terytorialny, zwykle jako odrębny zespół traktowano gwary powiatu kozielskiego (gwary tzw. Bajoków). W świetle wyników badań Feliksa Pluty (1963) mamy do czynienia z jednym subdialektem, o wyraźnie określonych wspólnych cechach. Do poł. XX w. gwary te na zachodzie i południowym zachodzie sąsiadowały ze zwartym zasięgiem języka niemieckiego, dziś sąsiadują z terenem zamieszkanym przez potomków polskiej ludności napływowej, która zasiedliła sąsiednie poniemieckie miejscowości po II wojnie światowej. Na południowym wschodzie gwary te stykają się<span style="mso-spacerun:yes"> </span>na małej przestrzeni z gwarami pogranicza śląsko-czeskiego w Raciborskiem i gwarami gliwickimi. Od wschodu, od gwar powiatu strzeleckiego oddziela je Odra (por. wyżej akapit omawiający przynależność językową Dziergowic i Lubieszowa). Na północy sąsiadują gwary głogóweckie z gwarami opolskimi, a na północnym zachodzie z gwarami niemodlińskimi. </span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:0cm;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">Charakterystyczną właściwością gwar głogóweckich jest specyficzna artykulacji samogłosek nosowych. Ponadto cechami wyróżniającymi te gwary są: dyftongiczna kontynuacja pochylonego [á], antycypacja miękkości środkowojęzykowych, brak mazurzenia. Gwary głogóweckie mają też szereg właściwości niespotykanych w innych gwarach śląskich.<span style="mso-spacerun:yes"> </span>Przyjrzyjmy się im bliżej. </span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">1. Samogłoski nosowe. Cechą językową jednoczącą cały obszar gwar głogóweckich jest artykulacja nosówek. Ustana realizacja nosówki tylnej mającej barwę [ů] nie odbiega od stanu w innych gwarach śląskich, w kilku miejscowościach odnotowano wariant przedni tej samogłoski w postaci nosowego [ö̦], zob. (Pluta 1963, 70). Charakterystyczna jest natomiast nosówka przednia wymawiana jako szerokie, nosowe [ą] we wszystkich pozycjach wyrazów, tj. w śródgłosie zarówno po twardych, jak i po miękkich, oraz w wygłosie. Izofona takiej dystrybucji [ą] stanowi jednocześnie granicę oddzielająca to narzecze od innych gwar śląskich. Na południu gwary te sięgają po Radoszowy (leżące w pobliżu Baborowa). Posuwając się ku wschodowi, w kierunku Raciborza, granica gwar głogóweckich <span style="mso-spacerun:yes"> </span>obejmuje miejscowości po Odrę (Wronin, Łany) na wysokości Dziergowic (leżących po prawej stronie Odry, mniej więcej w połowie odległości pomiędzy Raciborzem a Kędzierzynem-Koźlem). Wschodnią granicę obszaru stanowi Odra od Dziergowic po Krapkowice. Tam granica skręca na zachód, obejmując zasięgiem takie miejscowości, jak: Dobra – Ścigów – Smolarnia – Chrzelice – Przechód. Następnie skręca na południe i biegnie przez Rzymkowice – Brzeźnicę – Grabinę – Śmicz. Tu przybiera kierunek wschodni i biegnie przez Prężyną – Nowy Browiniec – Dzierżysławice – Kózki – Milice do Radoszowów. W centrum tego obszaru leży niewielkie miasteczko Głogówek, które dało nazwę całemu zespołowi gwarowemu. Wyjątek od bezwyjątkowej realizacji [ą] stanowią gwary okolic Kędzierzyna-Koźla, które już w początkach XX w., w czasie badań K. Nitscha, miały wąskie []. Ponadto w gwarach miejscowości graniczących z sąsiednimi obszarami gwarowymi, mającymi w swoich systemach fonologicznych wąskie [] po spółgłoskach miękkich, notowany jest wpływ tej wymowy i cofanie się szerokiego [ą], np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">ćą</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">š</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ko // ć</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%">š</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ko, ḿąso // ḿso </span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:\r\n150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">[Pluta 1963, 68]. </span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">2. Inną specyficzną właściwością głogóweckich nosówek są rezultaty ewolucji rezonansu nosówek. Obserwujemy trzy efekty rozwojowe:</span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:53.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-18.0pt;mso-list:l7 level1 lfo16" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif";\r\nmso-fareast-font-family:"00 ZRCola""><span style="mso-list:Ignore">A.<span style="font:7.0pt "> </span></span></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">Rezonans zastąpiony został przez artykulację wargową i ujawnia się w postaci głoski [] zarówno w śródgłosie bez względu na rodzaj następującej spółgłoski, jak też w wygłosie wyrazów. Należy jednak zaznaczyć, że do całkowitego zaniku rezonansu nosowego dochodzi wyjątkowo. Słyszymy zatem: <i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">dą<sup></sup>ga</i> ‘tęcza’, <i style="mso-bidi-font-style:normal">dů̦<sup></sup>p, dą<sup></sup>by, gą<sup></sup>ba, gą<sup></sup>sty, ką<sup> </sup>s, ků̦<sup></sup>t, mů̦<sup></sup>ka, ṕą<sup></sup>ta,<sup> </sup>vů̦<sup></sup>s, </i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">χ</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ců̦<sup></sup>, raḿą<sup></sup>, rob́ů̦<sup></sup>, śęӡą<sup></sup>, žiů̦<sup></sup></span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">. Tego typu artykulacja spotykana jest w zachodniej i centralnej części obszaru, po linię Stare Kotkowice – Ściborowice, tj. <b style="mso-bidi-font-weight:normal">w gwarach tzw. Goloków</b>. Według F.Pluty (op. cit.) wymowa wargowa jest świadectwem zanikania nosowości w tych gwarach.</span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:53.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-18.0pt;mso-list:l7 level1 lfo16" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif";\r\nmso-fareast-font-family:"00 ZRCola""><span style="mso-list:Ignore">B.<span style="font:7.0pt "> </span></span></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">W części wschodniej i południowej obszaru spotykamy wymowę asynchroniczną nosówek w śródgłosie przed spółgłoskami zwartymi i utrzymanie rezonansu przed szczelinowymi oraz w wygłosie wyrazów, np.<i style="mso-bidi-font-style:normal"> gamboko, prantko, ůŋka, ḿąso, gů̦śůr, </i></span><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">χ</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">cą, rob́ą, godaů̦.</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""> Gwary z taką dystrybucją nosówek leżą głównie na terenie powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego i określane są przez niektórych dialektologów jako odrębny zespół <b style="mso-bidi-font-weight:normal">gwar powiatu kozielskiego, tzw. Bajoków</b>, zob. (Olesch 1937).</span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:53.3pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-17.85pt;mso-list:l7 level1 lfo16" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif";\r\nmso-fareast-font-family:"00 ZRCola""><span style="mso-list:Ignore">C.<span style="font:7.0pt "> </span></span></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">W kilku miejscowościach odnotowano wokaliczną, tj. synchroniczną, wymowę nosówek w każdej pozycji wyrazu, również przed spółgłoskami zwartymi, np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">dąga, ažąb́ina, ů̦ka, ḿeśů̦ček, rąka, vągly, zů̦p, ząby</i>. Wymowę taką notowano nie tylko w miejscowościach (Przechód, Rzymkowice) sąsiadujących z gwarami niemodlińskimi, dla których jest to wymowa typowa, ale również na południu obszaru (Biedrzychowice, Dzierżysławice).</span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">3. Na całym obszarze gwar głogóweckich spotykamy wtórną nosowość wygłosowych połączeń samogłoska + spółgłoska nosowa, np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">rozuḿ<sup></sup>ą, z bratą<sup></sup>, za lasą<sup></sup>, do ӡ́ećů̦<sup></sup>, ze syną </i>itp.</span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">4. Cechą wyróżniająca gwary głogóweckie na tle innych gwar śląskich jest silnie uzewnętrzniająca się tendencja do dyftongicznej wymowy samogłosek, jest ona nawet silniejsza aniżeli w gwarach dolnośląskich. </span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">4.1. Co się tyczy dyftongicznego kontynuantu pochylonego [</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">á], to na obszarze gwar głogóweckich spotykamy trzy rodzaje artykulacji.</span></p>\r\n<p style="margin-top:12.0pt;margin-right:0cm;\r\nmargin-bottom:0cm;margin-left:2.0cm;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-18.0pt;mso-list:l14 level1 lfo21" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif";\r\nmso-fareast-font-family:"00 ZRCola""><span style="mso-list:Ignore">A.<span style="font:7.0pt "> </span></span></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">Na południu w powiecie kędzierzyńsko-kozielskim po Kózki – Naczęsławice – Urbanowice – Łężce – Długomiłowice dominuje wariant [å], np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">dåvno, gårnek, låska, ptåk, tråva</i>. Wymowę tę uważa się za charakterystyczną dla gwar kozielskich Bajoków, zob. (Olesch 1937, VIII). </span></p>\r\n<p style="margin-left:2.0cm;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-18.0pt;mso-list:l14 level1 lfo21" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif";\r\nmso-fareast-font-family:"00 ZRCola""><span style="mso-list:Ignore">B.<span style="font:7.0pt "> </span></span></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">Zachodni obszar gwar (gwary Goloków) zamknięty izofoną: Rzymkowice - Pogórze Grabina – Ligota Bialska – Olbrachcice – Nowy Browiniec – Wierzch – Mionów – Kierpień – Sysłów – Moszna – Łącznik – Ścigów – Racławiczki –Dziedzice – Smolarnia – Chrzelice ma artykulację bardzo charakterystyczną, niespotykaną w innych dzielnicach Śląska, mianowicie ustny element dyftongu<span style="mso-spacerun:yes"> </span>przesunięty jest ku środkowi jamy ustnej – [ö], a nawet [e], np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">b́öy, köcůr, pölyńy, töčka, čepka, kosek</i>.</span></p>\r\n<p style="margin-left:2.0cm;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-18.0pt;mso-list:l14 level1 lfo21" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif";\r\nmso-fareast-font-family:"00 ZRCola""><span style="mso-list:Ignore">C.<span style="font:7.0pt "> </span></span></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">Na pozostałym obszarze gwar głogóweckich notujemy dyftong [o], np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">klotka, śńodańy, žodyn</i> itp. </span></p>\r\n<p style="margin-left:35.45pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-.05pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">Dyftongi o barwie [å] oraz [ö] lub [e] są charakterystyczne tylko dla gwar głogóweckich w omówionych zasięgach. Natomiast wariant [o] jest tożsamy barwą z kontynuantem pochylonego [á] notowanym w innych gwarach północnego Śląska.</span></p>\r\n<p style="margin-left:35.45pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">4.2. Specyficznie zachowuje się kontynuant jasnego [o]. Na całym obszarze subdialektu bywa on często artykułowany dyftongicznie, jako [o] lub [e], np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">kartofly, kartefly, v́oska, fanzelůfka</i>. Dyftong [e] pojawia się w gwarach, w których [o] + [] przechodzi w [e] + [], o czym niżej.<span style="mso-spacerun:yes"> </span>Podobne zjawisko odnotował S. Bąk (1956, 43) w gwarach dolnośląskich, lecz jego częstotliwość jest tam mniejsza.</span></p>\r\n<p style="margin-left:35.45pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-.05pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">Na zachodzie i w centralnej części obszaru (teren gwar Goloków) samogłoska [o] przed [] zmienia barwę na [e], np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">deek,</i> <i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">do kośćea, keo, pa</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">χ</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">eek, škea</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">. Wschodnia granica zjawiska siega po Kujawy – Zielinę – Wawrzyńcowice – Błażejowice – Mochów – Dzierżysławice. Nie ma również tej wymowy na południowym zachodzie w okolicy Białej Prudnickiej. </span></p>\r\n<p style="margin-left:35.45pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-.05pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">Od całego obszaru gwar głogóweckich, i szerzej gwar północnośląskich,<span style="mso-spacerun:yes"> </span>odróżnia się południowa część gwar powiatu kozielskiego brakiem labializacji nagłosowego [o]. Północny zasięg wymowy: <i style="mso-bidi-font-style:normal">ofca, orać, osa, ov́<sup></sup>es</i>, sięga po linię Kózki – Długomiłowice – Zakrzów – Ostrożnica – Dziergowice.</span></p>\r\n<p style="margin-left:35.45pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">4.3. Kontynuant długiego [ō] wymawiany w postaci głoski [ů] na całym obszarze z jednym wyjątkiem. Mianowicie w gwarach Goloków<span style="mso-spacerun:yes"> </span>[ů] przed [] przechodzi w [y], np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">askyka, kyko, kośćyek, sty</i>.<span style="mso-spacerun:yes"> </span>Izofona zjawiska odpowiada zasięgowi zmiany grupy <i style="mso-bidi-font-style:normal">o </i>(z jasnym <i style="mso-bidi-font-style:normal">o</i>)<i style="mso-bidi-font-style:normal"> > e</i> (por. wyżej).</span></p>\r\n<p style="margin-left:35.45pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">4.4. Kolejnym dyftongiem jest [y] pojawiające sie zarówno w śródgłosie, jak i w wygłosie, np. <i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">čytać, </i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">χ</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ytać, pytać, syn, talyžyk, bogaty, may, stary, šumny</span></i><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""> itp. Obszar tej wymowy obejmuje zachodnie i centralne gwary obszaru głogóweckiego, nie obejmuje gwar kozielskich Bajoków. W gwarach nie mających dyftongu [y], w mianowniku. l.p. r.m. w odmianie przymiotnikowej pojawia się -i zarówno po spółgłoskach miękkich, jak też twardych, np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">bladi, dobri, </i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">χ</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ori, ślepi, zoti</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">. Owo -i- utrzymuje się również w końcówkach przypadków zależnych.</span></p>\r\n<p style="margin-left:35.45pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">5. Brak mazurzenia odróżnia gwary głogóweckie od sąsiednich gwar opolskich i niemodlińskich.</span></p>\r\n<p style="margin-left:35.45pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">6. Gwarom głogóweckim, tak jak całemu kompleksowi gwar północnośląskich, właściwa jest antycypacja palatalności środkowojęzykowych, o czym już wyżej wspominano.</span></p>\r\n<p class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:\r\n150%;font-family:"00 ZRCola","serif""> </span></p>\r\n<p style="text-indent:0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">System językowy gwar głogóweckich stanowi niezwykle ciekawy fenomen ewolucyjny. Ze względu na wewnętrzne zróżnicowanie wyróżnić należy obszar zachodnio-centralny z gwarami Goloków oraz obszar południowo-wschodni z gwarami Bajoków. </span></p>\r\n<p class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:\r\n150%;font-family:"00 ZRCola","serif""> </span></p>\r\n<p class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:\r\n150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">Od północnego zachodu sąsiadują gwary głogóweckie z <b style="mso-bidi-font-weight:normal">gwarami niemodlińskimi</b>, granicą narzeczy jest granica mazurzenia. Gwary niemodlińskie przetrwały w dwóch niewielkich enklawach. Pierwszą z nich, południową, tworzy wąski pas kilka wsi graniczących z obszarem głogóweckim, są to Piechocice, Stara Jamka, Kuźnica Ligocka, Sowin. Można tu zaliczyć również Puszynę o ludności mieszanej pod względem pochodzenia etnicznego. Drugą enklawę, północną, tworzą miejscowości położone po lewej stronie Odry, mianowicie Karczów, Niewodniki, Narok (pow. opolski), Golczowice (pow. brzeski). Współcześnie zamykają one <span style="mso-spacerun:yes"> </span>zwarty, zachodni zasięg ludności śląskiej w powiecie opolskim. Oprócz wspomnianego mazurzenia, gwary te cechuje:</span></p>\r\n<p style="margin-left:35.45pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">1. Dyftongiczna kontynuacja dawnego pochylonego [á] w postaci [o]; w enklawie południowej widoczny jest wpływ gwar głogóweckich, w Piechocicach notowany wariant przedni dyftongu, tj. [e]. Wpływ ten zauważalny jest także w innych zjawiskach systemowych.</span></p>\r\n<p style="margin-left:35.45pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">2. Monoftongiczna kontynuacja innych samogłosek ustnych. </span></p>\r\n<p style="margin-left:35.45pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">2.1. Standardowo, jak na całym północnym Śląsku, jasne [o] bywa labializowane w nagłosie. W śródgłosie pojawia się niekiedy wariant dyftongiczny [o] w wyrazach zapożyczonych, np.<i style="mso-bidi-font-style:normal"> do</i></span><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">χ</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">tůr, ḱyr</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">χ</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">of</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">. Kontynuant pochylonego [ó] artykułowany jest jak [ů], np. <i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">brůzda, bžůska, drůga,</i><span style="mso-spacerun:yes"> </span><i style="mso-bidi-font-style:normal">gumka, paṕůr</i> itp. </span></p>\r\n<p style="margin-left:35.45pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">2.2. W niektórych zapożyczenia samogłoska [e] może być wymawiana w postaci dyftongu [e], a nawet [y], np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">cy</i></span><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">χ</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">a, ḱilometer, manevry</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">. Nie jest to jednak cecha typowa dla tych gwar, ponieważ zjawisko notowane jest także w innych gwarach śląskich. Podobnie typowe dla północnego Śląska jest przejście grupy [e] w [o], np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">d́obo, kroṕidoko, vona, žymoka</i>.</span></p>\r\n<p style="margin-left:35.45pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">3. Specyfiką gwar niemodlińskich jest artykulacja i dystrybucja samogłosek nosowych. Ze względu na barwę ustną nosówek dominuje wymowa typowa dla większości gwar północnośląskich, tj. nosówka przednia w śródgłosie po spółgłoskach twardych i w wygłosie przybiera postać [ą], zaś po miękkich []. Wyjątek stanowią gwary Sowina i Kuźnicy Ligockiej nawiązujące do stanu głogóweckiego, tj. mające w każdej pozycji wyrazu szerokie [ą]. Nosówka tylna we wszystkich gwarach niemodlińskich przybiera barwę [ů̦]. Właściwością, która wyróżnia gwary niemodlińskie spośród wszystkich innych gwar śląskich, jest zachowany rezonans nosowy we wszystkich pozycjach wyrazów, nawet przed spółgłoskami [l] i [], gdzie z reguły nosowość zanika, np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">bů̦k, ků̦t, ńepožů̦dek, ćško, ӡ́kovać, </i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">χ</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ątńe, gąba, tą kosą, klĺi, kla, tnů̦a</span></i><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">. W wymowie ujawniającej tendencję do rozsunięć, bo taką też tu spotykamy, rezonans nigdy nie zanika, np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">gą<sup>m</sup>ba, zą<sup>m</sup>by, dů̦<sup>m</sup>p, ků̦<sup>m</sup>ṕel</i>. Na całym obszarze obecna jest silna tendencja do nazalizacji wygłosowych połączeń samogłoska + spółgłoska nosowa, np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">z bratą, z pacą </i>‘z płaczem’<i style="mso-bidi-font-style:normal">, cytů̦, mů̦ </i>‘mam’, <i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-spacerun:yes"> </span>nů̦ </i>‘nam’, <i style="mso-bidi-font-style:normal">vů̦ </i>‘wam’. Szerzej na ten temat zob.<span style="mso-spacerun:yes"> </span>(Dobrzyński1963).</span></p>\r\n<p style="text-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""> </span></p>\r\n<p style="text-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">Północnymi sąsiadami gwar niemodlińskich i gwar powiatu strzeleckiego (granicę stanowi izofona mazurzenia) są <b style="mso-bidi-font-weight:normal">gwary powiatu opolskiego</b>, zwane też <b style="mso-bidi-font-weight:normal">gwarami Krysioków</b>. Zajmują one dość znaczny obszar. Na zachodzie, po lewej stronie Odry, sięgają po miejscowości Prószków, Wawelno pod Opolem, na wschodzie po Kielczę (gm. Zawadzkie, w pobliżu wschodniej granicy woj. opolskiego). </span></p>\r\n<p style="text-indent:35.4pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""> </span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n12.0pt;margin-left:35.45pt;mso-add-space:auto;text-indent:0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="font-size:10.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">Trudniej wyznaczyć jest północny zasięg tych gwar, ponieważ zjawiska mogące stanowić cechy dyferencjalne nie tylko się różnie geograficznie układają, ale polegają też na zmianach ilościowych, , np. charakterystyczny dla gwar dolnośląskich dyftongiczny kontynuant jasnego [o] o dość płynnej artykulacji,tj. o - o -e, pojawia się już w niektórych gwarach opolskich, choć nie jest dla tego narzecza typowy.</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n12.0pt;margin-left:35.45pt;mso-add-space:auto;text-indent:0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="font-size:10.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""> </span></p>\r\n<p style="margin-bottom:12.0pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Za cechy dyferencjalne, odróżniające gwary dolnośląskie od gwar opolskich przyjmuję: </span></p>\r\n<ol type="1" start="1" style="margin-top:0cm">\r\n <li style="margin-bottom:12.0pt;mso-add-space:auto;\r\n text-indent:-18.0pt;mso-list:l22 level1 lfo17" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:\r\n 12.0pt;line-height:150%">Stopniowe nasilanie się odstępstw w zakresie nosowości od stanu nosówek typu opolsko-strzeleckiego, (</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">tj. nosówka przednia w śródgłosie po spółgłoskach twardych i w wygłosie przybiera postać szerokiego [ą], zaś po miękkich []; nosówka tylna artykułowana jest jako [ů̦]; rezonans nosowy utrzymany jest przed spółgłoskami szczelinowymi i w wygłosie). Granica konsekwentnego utrzymania tego typu nosowości sięga schematycznie po linię Gola (pow. namysłowski) – Łowkowice (pow. Kluczborski). Od opisanego stanu nosówek na północ od tej izofony stopniowo następują odstępstwa, aż do przyjęcia wielkopolskiej dystrybucji [] w śródgłosie, co następuje w gwarach sycowskich. </span></li>\r\n <li style="margin-bottom:12.0pt;mso-add-space:auto;\r\n text-indent:-18.0pt;mso-list:l22 level1 lfo17" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:\r\n 12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">Zasięg dyftongicznych kontynuantów jasnego [o] w postaci [o],[o] lub [e] oraz pochylonego [ó] w postaci [ó] lub [y]. Schematyczna południowy zasięg wymowa dyftongicznej określa linia: Stobrawa i Stare Kolnie (obecnie pow. opolski) – Fałkowice (pow. namysłowski) – Kluczbork – Łowkowice (centralna część pow. kluczborskiego).</span></li>\r\n</ol>\r\n<p style="margin-bottom:12.0pt;mso-add-space:auto;\r\ntext-indent:0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">Obie izofony na pewnych odcinkach niemal się pokrywają, na innych przebiegają blisko siebie.</span></p>\r\n<p style="margin-bottom:0cm;margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-add-space:auto" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">Gwary opolskie (Krysioków) obejmują zatem: dzisiejszy obszar powiatu opolskiego, z wyjątkiem kilku miejscowości gwarowo dolnośląskich leżących na północnym zachodzie powiatu, powyżej Starych Siołkowic i Popielowa; część powiatu Kluczborskiego po Łowkowice; część powiatu oleskiego w granicach wymowy dyftongicznej kontynuantu pochylonego [á]. Cechami wyróżniającymi te gwary są:</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif"">1. Mazurzenie, z wyjątkiem podopolskiej wsi Polska Nowa Wieś, której mieszkańcy nigdy nie mazurzyli, zob. (Nitsch 1939, 76). Utrzymuje się ono w miarę konsekwentnie, również w języku najmłodszego pokolenia, co świadczy o stabilności gwary w tej dzielnicy Śląska.</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif"">2. Dyftongiczna wymowa dawnego [á] pochylonego w postaci dwugłoski [o], w niektórych okolicach słyszy się artykulację podwyższoną w kierunku [ů], a więc <i style="mso-bidi-font-style:normal">b́iok, ptůk, majślůk. </i>Wymowę taką słyszy się w różnych okolicach, mi. in. Dobrzenia Wielkiego i Turawy, ponadto charakterystyczna jest dla gwar dolnośląskich.</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif"">3. Monoftongiczne kontynuanty jasnego [o] i pochylonego [ó]. W przypadku obu głosek zdarzają się wyjątki, tzn. mogą pojawić się warianty dyftongiczne, zwłaszcza w pobliżu granicy z gwarami dolnośląskimi.</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif"">4. Samogłoski nosowe występują w układzie wyżej omówionym. Zdarza się artykulacja z zachowaniem rezonansu nosówek przed spółgłoskami zwartymi, jak w gwarach niemodlińskich, np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">rąka, dů̦p, dą<sup>m</sup>by, tą<sup>m</sup>py</i> (Zaręba 1988,58). W wygłosie, zwłaszcza w pokoleniu młodszym, pojawia się obocznie do nosowego <i style="mso-bidi-font-style:normal">-ą</i> denazalizowane <i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">-a</i>, a zatem spotykamy wymowę: <i style="mso-bidi-font-style:normal">rob́<sup></sup>ą </i>i <i style="mso-bidi-font-style:normal">rob́<sup></sup>a, </i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">χ</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">oӡą </span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif"">i </span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">χ</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">oӡa</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">. Żywa jest wtórna nazalizacja wygłosowych połączeń samogłoska ustna + spółgłoska nosowa, <i style="mso-bidi-font-style:normal">np. z bratą </i>i <i style="mso-bidi-font-style:normal">brat</i>, pot, <i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">mů̦</i>, <i style="mso-bidi-font-style:normal">v́<sup></sup>ą</i>, ź <i style="mso-bidi-font-style:normal">ӡ́o</i></span><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">χ</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ů̦</span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""> itp.</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif"">5. Na całym obszarze spotykamy zjawisko antycypacji palatalności, tj. pojawiania się [] przed środkowojęzykowymi [ś], [ź], np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">maść, maślok, voźić</i>, <i style="mso-bidi-font-style:normal">v kośćele</i>.</span></p>\r\n<p style="margin-bottom:0cm;margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-add-space:auto;text-indent:0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""> </span></p>\r\n<p style="margin-bottom:0cm;margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-add-space:auto" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">Na północ od gwar opolskich występują się <b style="mso-bidi-font-weight:normal">gwary dolnośląskie</b>. Zajmują one obszar na północ od linii Stobrawa – Łowkowice (zob. wyżej) i zwężającym się pasem sięgają po Dziadową Kłodę pod Sycowem (pow. oleśnicki). Spotykamy zatem gwary dolnośląskie na niewielkim skrawku powiatu opolskiego, w powiecie namysłowskim, częściowo kluczborskim i oleśnickim. Ich obecny zasięg geograficzny i stan językowy wymaga szczegółowej weryfikacji, zwłaszcza gwar okolic Sycowa, ponieważ już w poł. XX w., w okresie badań S. Bąka, liczba Ślązaków zamieszkujących ten obszar nie była zbyt duża . Według moich danych w wielu miejscowościach pozostały pojedyncze rodziny śląskie lub nie ma już ich w ogóle. Sytuację wyjaśnią planowane badania. </span></p>\r\n<p style="margin-bottom:0cm;margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-add-space:auto" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">W gwarach dolnośląskich spotykamy zjawiska w zasadzie znane nam już z gwar opolskich, z tym, że niektóre z nich ulegają osłabieniu, inne intensyfikacji. Gwary te charakteryzują:</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif"">1. Mazurzenie. </span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif"">2. Nosówki mające artykulację i dystrybucję jak w gwarach opolskich. Im dalej na północ tym częściej notowane są ustępstwa od śródgłosowego [ą] na rzecz wąskiego []. Wąska nosówka w śródgłosie właściwa jest już dla gwar sycowskich. Na całym północnym Śląsku utrzymuje się wtórna nosowość wygłosowych połączeń samogłoska ustna + spółgłoska nosowa.</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif"">3. Dyftongiczny kontynuant pochylonego [á] ma często postać [ů], obok [o]. Labialny element dyftongu może zanikać i wtedy słychać wymowę <i style="mso-bidi-font-style:normal">ptůk, trůva</i>.</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif"">4. Dyftongiczny kontynuant pochylonego [ó], który może przybierać postać artykulacyjną zbliżoną do [ó] lub [y], np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">dróga, gvóś, vós, gyra, to<sup></sup>pyr</i>. Po zaniku elementy labialnego słyszymy: <i style="mso-bidi-font-style:normal">yske </i>‘łóżko’, <i style="mso-bidi-font-style:normal">dy, gvyś, sty</i>. Taki dyftong spotykamy na całym terenie gwar dolnośląskich, od Kurzni i Starych Kolni po Syców. </span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:\r\n"00 ZRCola","serif"">5. Jasne [o] pojawić się może w postaci dyftongu [o], co spotykane jest też w gwarach głogóweckich czy opolskich, np. </span><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">χ</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">oze </span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">‘spodnie’, <i style="mso-bidi-font-style:normal">fo<sup></sup>rtu</i></span><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">χ</span></i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">,<sup> </sup><span style="mso-spacerun:yes"> </span>v́<sup></sup>oska, zole </span></i><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">‘podeszwy’; ale przede wszystkim w postaci dyftongu przybierającego barwę [o],[o] lub [e], a nawet [y], np. <i style="mso-bidi-font-style:normal">ḍževo, gova, koza, noga, byde, bydy śerce</i>. </span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:53.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""> </span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="font-size:10.0pt;line-height:150%">W niektórych opracowaniach mówi się o odrębnym zespole gwar kluczborskich, a podstawą do ich wyodrębnienia jest końcówka <i style="mso-bidi-font-style:normal">-ta</i> będąca wykładnikiem 2. os. l. m. czasu teraźniejszego: <i style="mso-bidi-font-style:normal">robita, ležyta, nośita</i>, por. (Zaręba 1961, 10), (Bąk 1971, 13). Morfem ten jest o tyle charakterystyczny, że pochodzi z pierwotnej liczby dualnej i jako jedyna tego typu końcówka czasownikowa na Śląska notowana jest w północno-wschodnim skrawku Śląska. Dodać należy, że jest to wpływ sąsiednich gwar małopolskich. W klasyfikacji gwar odwołującej się do kryteriów fonetyczno-fonologicznych zjawisko to nie powinno być interpretowane jako cecha dyferencyjna ze względów metodologicznych. Po drugie izomorfa końcówki –<i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">ta</i>, według danych S. Bąka (1974,146) obejmuje gwary na północ od miejscowości: Strzelce, Włochy, Zawiść (wschodnia część pow. namysłowskiego, Lasowice Wielkie (pow. kluczborski), Broniec, Radawie i Zębowice w pow. oleskim, a zatem charakteryzuje nie tylko gwary okolic Kluczborka, ale dość znaczny obszar gwar północnośląskich we wschodniej części powiatu namysłowskiego i w powiecie kluczborskim oraz gwary pogranicza śląsko-małopolskiego w powiecie oleskim.</span><span style="font-size:10.0pt;line-height:\r\n150%"><br />\r\n</span></p>\r\n<p style="margin-bottom:0cm;margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-add-space:auto" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Opisy i klasyfikacje zróżnicowania gwar śląskich obejmowały również gwary znajdujące się poza zwartym obszarem gwar śląskim. Były to: </span></p>\r\n<p style="margin-bottom:0cm;margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-add-space:auto;text-indent:0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">- dialekt Chwalimia (wieś w pobliżu Babimostu, w powiecie zielonogórskim, dialekt śląski wymarł tam w początkach XX w.); </span></p>\r\n<p style="margin-bottom:0cm;margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-add-space:auto;text-indent:0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">- gwara wsi Brenno w pow. leszczyńskim z widocznymi cechami śląskimi; </span></p>\r\n<p style="margin-bottom:0cm;margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-add-space:auto;text-indent:0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">- zespół gwarowy Chazaków pod Rawiczem, w części tych gwar ujawnia się superstrat (wtórny nalot językowy) śląski, co jest wynikiem osadnictwa śląskiego na tym terenie w XV-XVI w.</span></p>\r\n<p style="margin-bottom:0cm;margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-add-space:auto;text-indent:0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%"><span style="mso-tab-count:1"> </span>Gwar tych nie należy włącza</span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:\r\n150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">ć do zespołu współczesnych gwar śląskich. Gwary Chwalimia i Brenna<span style="mso-spacerun:yes"> </span>odzwierciedlają stan historyczny, Natomiast gwary Chazaków mają podstawę wielkopolską i do takich są zaliczane.</span></p>\r\n<p style="margin-bottom:0cm;margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-add-space:auto;text-indent:0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""><span style="mso-tab-count:\r\n1"> <a title="" rel="lightbox" href="cmsimg/slask2.jpg" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"> <img width="288" hspace="20" border="1" src="cmsimg/slask2.jpg" alt="" /></a> </span>Według opisanych wyżej zasad schemat klasyfikacji współczesnych gwar śląskich przedstawia się następująco:</span></p>\r\n<p style="margin-bottom:0cm;margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-add-space:auto;text-indent:0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif""> </span></p>\r\n<ol type="A" start="9" style="margin-top:0cm">\r\n <li style="margin-bottom:0cm;margin-bottom:.0001pt;\r\n mso-add-space:auto;text-indent:-18.0pt;mso-list:l8 level1 lfo26" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">Gwary południowośląskie</span></li>\r\n</ol>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:72.0pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-18.0pt;mso-list:l18 level1 lfo23" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif";mso-fareast-font-family:\r\n"00 ZRCola""><span style="mso-list:Ignore">A.<span style="font:7.0pt "> </span></span></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">Gwary czadeckie </span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:72.0pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-18.0pt;mso-list:l18 level1 lfo23" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif";mso-fareast-font-family:\r\n"00 ZRCola""><span style="mso-list:Ignore">B.<span style="font:7.0pt "> </span></span></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif"">Gwary cieszyńskie</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:90.0pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-18.0pt;mso-list:l6 level1 lfo25" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;"><span style="mso-list:Ignore">1.<span style="font:7.0pt "> </span></span></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">Gwary wschodniocieszyńskie</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:90.0pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-18.0pt;mso-list:l6 level1 lfo25" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;"><span style="mso-list:Ignore">2.<span style="font:7.0pt "> </span></span></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">Gwary zachodniocieszyńskie</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:90.0pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">- gwary jabłonkowskie</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:90.0pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">- gwary laskie</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:90.0pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">- gwary pogranicza śląsko-czeskiego</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:21.3pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-21.3pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"><span style="mso-spacerun:yes"> </span><span style="mso-spacerun:yes"> </span>II.<span style="mso-spacerun:yes"> </span>Gwary pogranicza śląsko-małopolskiego</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:21.3pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-21.3pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"><span style="mso-tab-count:3"> </span>- południowo-środkowe (od Grzawy po Lubliniec)</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:21.3pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-21.3pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"><span style="mso-tab-count:3"> </span>- północne (gwary w pow. oleskim)</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:14.2pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-21.3pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"><span style="mso-tab-count:1"> </span><span style="mso-spacerun:yes"> </span>III.<span style="mso-spacerun:yes"> </span>Gwary północnośląskie</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:67.65pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-18.0pt;mso-list:l27 level1 lfo27" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;"><span style="mso-list:Ignore">A.<span style="font:7.0pt "> </span></span></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">Monoftongiczne gwary gliwickie </span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:67.65pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-18.0pt;mso-list:l27 level1 lfo27" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;"><span style="mso-list:Ignore">B.<span style="font:7.0pt "> </span></span></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">Dyftongiczne dialekty środkowo-północnośląskie </span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:85.65pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-18.0pt;mso-list:l5 level1 lfo29" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;"><span style="mso-list:Ignore">1.<span style="font:7.0pt "> </span></span></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">Gwary środkowośląskie (niemazurzące)</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:103.65pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-18.0pt;mso-list:l3 level1 lfo31" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%;"><span style="mso-list:Ignore">a.<span style="font:7.0pt "> </span></span></span><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%">gwary strzeleckie</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:50.2pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">b.<span style="mso-spacerun:yes"> </span>gwary głogóweckie</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:85.65pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"><span style="mso-spacerun:yes"> </span>- gwary Goloków</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:85.65pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"><span style="mso-spacerun:yes"> </span>- gwary kozielskie</span></p>\r\n<p style="margin-bottom:0cm;margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-add-space:auto;text-indent:49.65pt;tab-stops:2.0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:\r\n12.0pt;line-height:150%"><span style="mso-spacerun:yes"> </span><span style="mso-spacerun:yes"> </span>2. Gwary północnośląskie, (mazurzące)</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:85.65pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">a. gwary niemodlińskie</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:85.65pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">b. gwary opolskie</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:82.5pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n3.15pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">c. gwary dolnośląskie</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:85.65pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n0cm" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"> </span></p>\r\n<p style="margin-bottom:0cm;margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-add-space:auto" class="MsoNormalCxSpMiddle"><strong><span style="line-height: 150%;">Wykaz cytowanej literatury</span></strong><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%"> <br />\r\n<br />\r\n</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Bąk Stanisław, 1956, Gwary ludowe na Dolnym Śląsku. Cz. 1. Głosownia, Poznań.</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Bąk Stanisław, 1963,<span style="mso-spacerun:yes"> </span>Zróżnicowanie narzecza śląskiego (Próba podziału i charakterystyki dialektów śląskich), „Prace i Materiały Etnograficzne” 23, Wrocław 1963, s. 401-523.</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Bąk Stanisław, 1971, O nowy podział dialektów śląskich, „Studia Occidentalis”<span style="mso-spacerun:yes"> </span>t. 28/29, s. 3-14.</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Bąk Stanisław, 1974, Mowa polska na Śląsku, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk. </span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Dobrzyński Walenty, 1963 – 1967, Gwary powiatu niemodlińskiego. Cz. 1. Fonetyka, Wrocław-Warszawa-Kraków 1963. Cz. 2. Morfologia, teksty gwarowe, Wrocław 1967.</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Nitsch Kazimierz, 1939, Dialekty polskie Śląska, Wyd. 2, Kraków.</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Nitsch Kazimierz, 1960, Wybór polskich tekstów gwarowych, Wyd. 2, Warszawa.</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span lang="DE" style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;\r\nmso-ansi-language:DE">Olesch Reinhold, 1937, Beitr</span><span lang="DE" style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%;font-family:"00 ZRCola","serif";\r\nmso-ansi-language:DE">ä</span><span lang="DE" style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nline-height:150%;mso-ansi-language:DE">ge zur oberschlesischen Dialektforschung. Die Mundart der Kobylorze, Leipzig.</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Pluta Feliks, 1963 – 1964, Dialekt głogówecki, Cz. 1, Fonetyka, Wrocław 1963. Cz. 2. Słowotwórstwo, fleksja, teksty gwarowe, Wrocław 1964. </span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Przywara Michał , 1987, Narzecza śląskie, oprac. Feliks Pluta, Bogusław Wyderka, Opole.</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Przywara Michał, Narzecza śląskie, vol. 3. Słownik, vol. 4. Materiały do słownika, rkp. Biblioteki Śląskiej w Katowicach nr R 15/II.</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Zaręba Alfred (red.), 1961, Śląskie teksty gwarowe, Kraków. </span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Zaręba Alfred, 1969-1996, Atlas językowy Śląska, t.1-8, Warszawa-Kraków.</span></p>\r\n<p style="margin-top:0cm;margin-right:0cm;margin-bottom:\r\n0cm;margin-left:35.45pt;margin-bottom:.0001pt;mso-add-space:auto;text-indent:\r\n-35.45pt" class="MsoNormalCxSpMiddle"><span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;line-height:150%">Zaręba Alfred, 1988, Przegląd dialektów śląskich (z mapą), (w:) Szkice z dialektologii śląskiej, Katowice, s. 19-34.</span></p>\r\n<div style="mso-element:footnote-list"><br clear="all" />\r\n<hr width="33%" size="1" align="left" />\r\n<div id="ftn1" style="mso-element:footnote">\r\n<p class="MsoFootnoteText"><a title="" name="_ftn1" href="#_ftnref1" style="mso-footnote-id:ftn1"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character:\r\nfootnote"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size:10.0pt;line-height:150%;font-family:,"serif";\r\n;mso-ansi-language:PL;mso-fareast-language:\r\nPL;mso-bidi-language:AR-SA">[1]</span></span></span></span></a> R. Olesch (1937, 6) określa dźwięk [<span style="mso-bidi-font-size:12.0pt;\r\nfont-family:"00 ZRCola","serif"">] jako podniebienny, prepalatalny, nosowy (Gaumenlaut, vorderpalatal, nasal). </span></p>\r\n</div>\r\n<div id="ftn2" style="mso-element:footnote">\r\n<p class="MsoFootnoteText"><a title="" name="_ftn2" href="#_ftnref2" style="mso-footnote-id:ftn2"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character:\r\nfootnote"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size:10.0pt;line-height:150%;font-family:,"serif";\r\n;mso-ansi-language:PL;mso-fareast-language:\r\nPL;mso-bidi-language:AR-SA">[2]</span></span></span></span></a> R. Olesch (1937) transkrybuje wygłosowe nosówki jako samogłoska + <span style="font-family:"00 ZRCola","serif"">ŋ</span>, np. <i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal">čy</i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="font-family:\r\n"00 ZRCola","serif""></span>a</i><i style="mso-bidi-font-style:normal"><span style="font-family:"00 ZRCola","serif"">ŋ</span>, myja</i><i style="mso-bidi-font-style:\r\nnormal"><span style="font-family:"00 ZRCola","serif"">ŋ, gůrůŋ, źyḿůŋ</span></i><span style="font-family:"00 ZRCola","serif"">, co nie oznacza artykulacji asynchronicznej, lecz synchroniczną z mocno ujawnianym rezonansem w postaci tylnojęzykowego, nosowego [ŋ].</span></p>\r\n</div>\r\n</div>\r\n<p> <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=dialekt-slaski-zasieg">Wersja podstawowa</a></p>\r\n</div>', 0, 0, 0), ('dialekt-wielkopolski', 'opis-dialektow', 'Dialekt wielkopolski', 20000, '<div class="componentheading">Dialekt wielkopolski</div>\r\n<table cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" style="border: medium none; width: 180px; float: left; height: 250px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><img height="30" border="0" width="36" src="images/stories/iko_geo.gif" alt="Geografia" /></td>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=zasieg-terytorialny-i-podzialy-dialektu">Zasięg terytorialny i podziały dialektu</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><img height="30" border="0" width="36" src="images/stories/iko_dzi.gif" alt="Charakterystyka dialektu" /></td>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=charakterystyka-dialektu">Charakterystyka dialektu</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><img height="30" border="0" width="36" src="images/stories/iko_gwa.gif" alt="Gwara regionu" /></td>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1">Teksty gwarowe:<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=wielkopolska-zachodnia&l4=teksty-dabrowka-wielkopolska-tekst1">Wielkopolska zachodnia</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=wielkopolska-wschodnia&l4=wielkopolska-pld-gwara-regionu&l5=teksty-splawie-tekst1">Wielkopolska wschodnia</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=wielkopolska-poludniowa&l4=wielkopolska-pld-gwara-regionu&l5=teksty-bukowiec-gorny-tekst1">Wielkopolska południowa</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=wielkopolska-srodkowa&l4=wielkopolska-srod-gwara-regionu&l5=teksty-baranowko-tekst1">Wielkopolska środkowa</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=wielkopolska-polnocna&l4=wielkopolska-pn-gwara-regionu&l5=teksty-sienno-tekst1">Wielkopolska północna</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna&l4=krajna-gwara-regionu&l5=teksty-rudna-tekst1">Krajna</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie&l4=kociewie-gwara-regionu&l5=teksty-mirotki-tekst1">Kociewie</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie&l4=bory-tucholskie-gwara-regionu&l5=teksty-byslaw-tekst1">Bory Tucholskie</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-gwara-regionu&l5=teksty-polajewo-tekst1">Kujawy</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=ziemia-chelminsko-dobrzynska&l4=zcd-gwara-regionu&l5=testy-czumsk-maly-tekst1">Ziemia chełmińsko-dobrzyńska</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><img height="30" border="0" width="36" src="images/stories/iko_his.gif" alt="Historia dialektu" /></td>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=dialekt-wielkopolski-dialekt-wczoraj-i-dzis">Dialekt wczoraj i dziś</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><img height="30" border="0" width="36" src="images/stories/iko_kul.gif" alt="Kultura regionu" /></td>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr">Kultura ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><img height="30" border="0" width="36" src="images/stories/iko_lit.gif" alt="Literatura regionu" /></td>\r\n <td style="vertical-align: top;" class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=dialekt-wielkopolski-literatura&diax=2">Literatura </a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><img style="padding-left:10px;" usemap="#dia_str_wielkopolski.jpg" src="images/stories/dia_str_wielkopolski.jpg" alt=" " /> <map name="dia_str_wielkopolski.jpg">\r\n<area alt="Wielkopolska zachodnia" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=wielkopolska-zachodnia" coords="86,173,73,254,120,286,111,214,153,163,153,152,141,148,129,169" shape="POLY" />\r\n<area alt="Wielkopolska wschodnia" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=wielkopolska-wschodnia" coords="242,218,242,298,307,241" shape="POLY" />\r\n<area alt="Wielkopolska południowa" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=wielkopolska-poludniowa" coords="124,291,123,265,185,272,196,320,158,321" shape="POLY" />\r\n<area alt="Wielkopolska środkowa" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=wielkopolska-srodkowa" coords="121,260,113,214,155,163,242,219,241,299,203,328,187,269" shape="POLY" />\r\n<area alt="Wielkopolska północna" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=wielkopolska-polnocna" coords="156,152,157,161,243,217,226,148" shape="POLY" />\r\n<area alt="Krajna" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna" coords="147,147,156,149,226,143,179,83" shape="POLY" />\r\n<area alt="Kociewie" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie" coords="237,128,249,133,260,121,282,102,288,60,272,33,288,34,292,12,276,8,252,52" shape="POLY" />\r\n<area alt="Bory tucholskie" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie" coords="180,82,227,140,234,128,249,53,185,71" shape="POLY" />\r\n<area alt="Kujawy" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy" coords="229,149,246,216,307,239,331,214,331,208,248,150" shape="POLY" />\r\n<area alt="Ziemia chełmińsko-dobrzyńska" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=ziemia-chelminsko-dobrzynska" coords="285,93,283,107,253,135,234,133,230,146,248,146,334,206,346,161,301,90" shape="POLY" /> </map></p>\r\n<p style="text-align: justify;"> </p>\r\n<p style="text-align: justify;">Na terenie Wielkopolski, tradycyjnie można było wyróżnić ponad trzydzieści różnych grup etnograficznych. Znaczna część z nich to potomkowie osadników z Niemiec (Bambrzy, Hanobrzy), różnych części Polski (głównie ze Śląska), a także z Rusi i Litwy (Tatarzy), Holandii (Olędrzy), Rumunii (Rumuni) oraz przesiedleni w ramach akcji „Wisła” Łemkowie i Ukraińcy.</p>', 0, 1, 0), ('dialekt-wielkopolski-dialekt-wczoraj-i-dzis', 'dialekt-wielkopolski', 'Dialekt wczoraj i dziś', 240000, ' <h1>Dialekt wielkopolski wczoraj i dziś </h1> <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n\r\n Monika Kresa \r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">Zarówno granice i podziały Wielkopolski jako krainy geograficznej i historycznej, jak i zespołu dialektalnego są trudne do jednoznacznego określenia, a kwestie te są w wielu punktach kwestiami spornymi. Nie ulega jednak wątpliwości, że geograficzne ukształtowanie tego terytorium jak i burzliwe dzieje historyczne miały wpływ na język mieszkańców wielkopolskich wsi, zarówno w tym kształcie, w którym badał go kilkadziesiąt lat temu Kazimierz Nitsch, jak i na stan dzisiejszy zachowania gwar na tym terenie. </p> <p style="line-height: 150%"><br /> </p> <h2><strong>Nazwa </strong><em><strong>Wielkopolska</strong></em></h2> <p style="line-height: 150%" align="justify">Nazwa Wielkopolska ma dosyć przejrzystą etymologię. Mianem <em>Polonia Maior</em> określano bowiem terytorium pierwotnej kolebki plemienia Polan. Było ono przeciwstawiane terytorium określanym mianem <em>Polonia Minor</em> (Małopolska), a które związane było z pierwotną kolebką państwa Wiślan. Nie do końca pewne jest natomiast znaczenie samego wyrażenia Polonia Maior – może być ono bowiem rozumiane dosłownie jak o Polska Wielka (i w takiej też formie zostało zaadaptowane do języka polskiego), jak i Polska Starsza. Mniej prawdopodobne natomiast wydaje się przyjmowanie przymiotnika maior w znaczeniu ‘rozszerzona’, oznaczałoby to bowiem wiązanie pierwotnych korzeni państwa polskiego z państwem Wiślan – <em>Polonia Minor</em> oznaczałaby wówczas tyle co: <em>Polska Właściwa</em>. Po raz pierwszy termin <em>Polonia Maior</em> został użyty w dokumencie z 15 czerwca 1257 roku przez Macieja z Lubinia, benedyktyna z klasztoru w Lubiniu i notariusza księcia Bolesława Pobożnego. </p> <p style="line-height: 150%"><br /> </p> <h2><strong>Pierwotne dzieje osadnicze. Polanie</strong></h2> <p style="line-height: 150%" align="justify">Pierwsze ślady osadnicze na terenach dzisiejszej Wielkopolski pochodzą z okresu znacznie poprzedzającego pojawienie się na tych ziemiach plemienia Polan i początków państwa polskiego (11 tysięcy lat przed n.e.). Tuż przed rozpoczęciem nowej ery do dzisiejszej Wielkopolski docierały wpływy kultury rzymskiej, w III i w. p.n.e. ze wschodu na zachód przez południową Wielkopolskę i Kujawy wędrowali Celtowie zaś z północy na południe wzdłuż szlaku bursztynowego różne plemiona germańskie. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kres tym wędrówkom, a także dobrze rozwiniętemu handlowi przyniosły najazdy w V wieku naszej ery. Po nich to na obszarze dzisiejszej Wielkopolski zaczął dominować system drobnoplemienny. Część historyków jest zdania, że w tym okresie tereny dorzecza Warty zamieszkiwane były przez plemiona słowiańskie – Serbów, którzy w VIII wieku przenieśli się na zachód nad Łabę, co umożliwiło zajęcie tych terenów przez Polan. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Sama nazwa <em>Polanie</em> nie pojawia się w Geografie Bawarskim. Hipoteza o tym, że plemię to było przez jakiś czas niewielkim plemieniem podległym plemieniu Goplan wiąże się z kroniką Galla Anonima i przekazaną w niej legendzie o Popielu i Piaście. Wielu historyków twierdzi natomiast, że jako takie plemię Polan mogło w ogóle nie istnieć, a nazwa ta odnosi się do całej grupy plemion wielkopolskich i pojawiła się w późniejszej literaturze historycznej. Nie ma też jednoznacznego stanowiska co do głównego grodu bądź grodów, które miałyby stanowić centrum życia plemiennego w tym okresie. Niektórzy wiążą je z Gieczem, inni z Kaliszem, jeszcze inni z Gnieznem. To w Gnieźnie bowiem znajdowała się dawna świątynia pogańska, której przejęcie stawało się legitymizacją władzy. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h2><strong>Podziały administracji państwowej </strong> </h2> <h4>Średniowiecze</h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">„Ziemia Polan za czasów Chrobrego i później nawet przedstawia się jako archipelag drobnych osad ludzkich, wynurzających się z ciemnego obszaru leśnego, a skupionych wokół jezior i ujętych w ramy dwóch długich, a wąskich pasów, utworzonych przez gęsto skupione osady nad wodami Warty i Noteci. Lesiste obszary zalegające wyżyny działów wodnych lub bagniste doliny mniejszych rzek (jak Obra, Prosna) posiadały swą rzadko rozsianą ludność, łatwo zmieniającą miejsce pobytu i skłonną od uchylania się od powinności państwowych i nadzoru”<div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Słownik Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XIII, s. 349. '');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>1</sup></a> – przytoczony fragment jest doskonałym dowodem na to, że ustalenie jakichkolwiek ścisłych i oczywistych granic zewnętrznych, a tym bardziej granic podziałów wewnętrznych dzisiejszej Wielkopolskich nie jest zadaniem łatwym nie tylko ze względu na trudną i zmieniającą się bardzo szybko sytuację historyczną, lecz także znaczne migracje ludności i ich brak świadomości, dotyczącej wspólnoty państwowej, a tym bardziej dzielnicowej. Nawet pierwsze ustanowione w Poznaniu biskupstwo w roku 968 nie mogło mieć i nie miało ściśle ustalonych granic, miała je dopiero archidiecezja gnieźnieńska (czytaj: Podziały administracji kościelnej). </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W XIII wieku nastąpiła silna ekspansja Brandenburczyków na zachodnie granice Wielkopolski. Zajęli oni Ziemię Lubuską oraz kasztelanię santocką. Jednocześnie zajęli tereny na pograniczu Wielkopolski i Pomorza Zachodniego.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4><strong>Ziemie dialektu wielkopolskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów </strong> </h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">Podział administracyjny Rzeczypospolitej Obojga Narodów był podziałem dosyć skomplikowanym. W skład Korony wchodziła Prowincja Wielkopolska, podzielona na województwa. </p> <p style="text-indent: 1.25cm; line-height: 150%" align="justify"> <br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><strong>Do województw wielkopolskich należały</strong>:</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">- poznańskie (powiat wałecki, poznański, kościański) z ziemią wschowską, </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">- kaliskie (powiat kaliski, pyzdrski, koniński), </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">- gnieźnieńskie – wydzielone z kaliskiego w 1768 roku (powiat gnieźnieński, kcyński, nakielski),</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">- sieradzkie (powiat radomszczański, sieradzki, szadkowski, piotrowski, wieluński, ostrzeszowski), </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">- łęczyckie (powiat łęczycki, brzeziński, orłowski), </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">- brzesko-kujawskie (powiaty: brzeski, radziejowski, przedecki, kowalski, kruszwicki),</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">- inowrocławskie z ziemią dobrzyńską (bydgoski, inowrocławski, dobrzyński, rypiński, lipnowski).</p> <p style="text-indent: 1.25cm; line-height: 150%" align="justify"> <br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><strong>Do województw Prus Królewskich zaliczano</strong>:</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">- województwo chełmińskie (w 1764 podzielone na powiaty: chełmiński, toruński, grudziądzki, radzyński, kowalewski, brodnicki, nowomiejski),</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">- województwo malborskie (powiaty: sztumski, kiszporski, elbląski, malborski), </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">- województwo pomorskie (w 1764 roku podzielone na powiaty: gdański, pucki, tczewski, nowski, świecki, tucholski, człuchowski, mirachowski),</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">- Księstwo Warmińskie. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><strong>Ziemie dialektu wielkopolskiego w Księstwie Warszawskim</strong></p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Podział administracyjny Księstwa Warszawskiego był regulowany przez konstytucję Księstwa Warszawskiego z 1807 roku. Najważniejszą jednostką podziału administracyjnego był departament. W latach 1807-1809 ziemie dialektu wielkopolskiego należały zasadniczo do departamentów:</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><strong>- Poznańskiego</strong>, w którego skład wchodziły: powiat babimostski, powiat gnieźnieński, powiat kościański, powiat krobski, powiat krotoszyński, powiat międzyrzecki, powiat obornicki, powiat powidzki, powiat poznański, powiat pyzdrski, powiat śremski, powiat Śródki, powiat wągrowiecki, powiat wschowski;</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><strong>- Bydgoskiego</strong>, w którego skład wchodziły: powiat brzeski, powiat bydgoski, powiat chełmiński, powiat inowrocławski, powiat kamiński, powiat kowalski, powiat Michałowski, powiat radziejowski, powiat toruński, powiat wałecki;</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><strong>- Kaliskiego</strong>, w którego skład wchodziły: powiat częstochowski, powiat kaliski, powiat koniński, powiat odolanowski, powiat ostrzeszowski, powiat piotrkowski, powiat radomszczański, powiat sieradzki, powiat szadkowski, powiat warciański, powiat wieluński, powiat lelowski z siedzibą w Żarkach (od 1810 roku w departamencie krakowskim), powiat pilicki (od 1810 roku w departamencie krakowskim). </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4><strong>Ziemie dialektu wielkopolskiego w latach 1815-1914</strong></h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">Po Kongresie Wiedeńskim zasadnicza część Wielkopolski została włączona bezpośrednio do Prus. Utworzono natomiast Wielkie Księstwo Poznańskie, które podzielono na rejencje i powiaty. W jego skład weszły rejencje:</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Poznańska (powiaty: babimojski, gostyński, grodziski, jarociński, kępiński, kościański, koźmiński, korabski, krotoszyński, leszczyński, międzychodzki, międzyrzecki, nowotomyski, obornicki, odolanowski, ostrowski, ostrzeszowski, plaszewski, miasto Poznań, powiat poznański (wschodni i zachodni), rawicki, skwierzyński, szamotulski, śmigielski, śremski, średzki, wrzesiński, wschowski.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Bydgoska (powiaty: miejski bydgoski, chodzieski, czarnkowski, gnieźnieński, inowrocławski, mogilnicki, strzeleński, szubiński, wągrowiecki, wieleński, Witkowski, wytrzyski, żniński).</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W granicach Królestwa Polskiego znalazły się jedynie skrawki, zaliczane w obecnym kształcie do dialektologicznej Wielkopolski wschodniej i środkowej, czyli okolice Kalisza i Koła. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4><strong>Ziemie dialektu wielkopolskiego w latach 1919-2009</strong></h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">Podpisany w 1919 roku Traktat Wersalski przyznał Polsce niemal całą Wielkopolskę, bez zachodnich skrawków dawnego Księstwa Poznańskiego, które znalazły się po stronie niemieckiej. W tym czasie miał miejsce duży odpływ ludności niemieckiej z terenów Wielkopolski – przykładowo tzw. Związek Uchodźców z Poznania wiosną 1919 roku liczył ok. 30 tys. osób.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W momencie wybuchu II wojny światowej ziemie dialektu wielkopolskiego znalazły się w granicach dwóch niemieckich jednostek administracyjnych: Kraju Warty i Gdańsk-Prusy Zachodnie. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Po II wojnie światowej, w 1946 roku ziemie dialektu wielkopolskiego znalazły się zasadniczo w granicach województwa poznańskiego oraz pomorskiego.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_957_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Zasięg dialektu wielkopolskiego na tle podziału administracyjnego Polski w 1946 roku</h3>\r\n <p>Zasięg dialektu wielkopolskiego na tle podziału administracyjnego Polski w 1946 roku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/505x480-M838.jpg" title="Zasięg dialektu wielkopolskiego na tle podziału administracyjnego Polski w 1946 roku" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/228x216-M838.jpg" alt="Zasięg dialektu wielkopolskiego na tle podziału administracyjnego Polski w 1946 roku" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/79x75-M838.jpg" alt="Zasięg dialektu wielkopolskiego na tle podziału administracyjnego Polski w 1946 roku thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_957_1 = new gallery($(''gallery_957_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W 1975 roku wprowadzono podział Polski na 49 województw. Ziemie dialektu wielkopolskiego znalazły się wówczas w granicach województw: poznańskiego, leszneńskiego, pilskiego, bydgoskiego, konińskiego, kaliskiego, zielonogórskiego i gorzowskiego.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_957_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Zasięg dialektu wielkopolskiego na tle podziału administracyjnego Polski w 1975 roku</h3>\r\n <p>Zasięg dialektu wielkopolskiego na tle podziału administracyjnego Polski w 1975 roku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/498x480-M839.jpg" title="Zasięg dialektu wielkopolskiego na tle podziału administracyjnego Polski w 1975 roku" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/224x216-M839.jpg" alt="Zasięg dialektu wielkopolskiego na tle podziału administracyjnego Polski w 1975 roku" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/78x75-M839.jpg" alt="Zasięg dialektu wielkopolskiego na tle podziału administracyjnego Polski w 1975 roku thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_957_2 = new gallery($(''gallery_957_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W wyniku podziału z 1999 roku ziemie dialektu wielkopolskiego znalazły się zasadniczo w granicach województw wielkopolskiego, dolnośląskiego, kujawsko-pomorskiego. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_957_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Zasięg dialektu wielkopolskiego na tle podziału administracyjnego Polski w 1999 roku</h3>\r\n <p>Zasięg dialektu wielkopolskiego na tle podziału administracyjnego Polski w 1999 roku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/498x480-M840.jpg" title="Zasięg dialektu wielkopolskiego na tle podziału administracyjnego Polski w 1999 roku" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/224x216-M840.jpg" alt="Zasięg dialektu wielkopolskiego na tle podziału administracyjnego Polski w 1999 roku" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/78x75-M840.jpg" alt="Zasięg dialektu wielkopolskiego na tle podziału administracyjnego Polski w 1999 roku thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_957_3 = new gallery($(''gallery_957_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h2><strong>Podziały administracji kościelnej</strong></h2> <h4><strong>X-XVIII w.</strong></h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">Pierwszą diecezją powstałą na terenach Wielkopolski była pierwsza diecezja na ziemiach polskich w ogóle – powstała w 968 roku diecezja poznańska, powołana do życia przez Mieszka I. Pierwotnie objęła ona swoim zasięgiem wszystkie ziemie państwa polskiego, z oczywistych względów nie miała ona jednak złożonej struktury. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Nie od razu weszła też w skład utworzonej w 1000 roku archidiecezji gnieźnieńskiej, której pierwszym biskupem został Radzym-Gaudenty. Brak dokumentu erekcyjnego uniemożliwia podanie ścisłych granic archidiecezji, choć nie ulega wątpliwości, że takie musiała ona otrzymać. Życie kościelne nowo powstałej archidiecezji zdezorganizowały liczne reakcje pogańskie oraz najazd Brzetysława Czeskiego. Jej odbudowy dokonał dopiero król Bolesław Śmiały i w tym przypadku brak aktu erekcyjnego archidiecezji, źródła pośrednie pozwalają jednak wnioskować, że w jej skład weszły:</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">- wschodnia część Wielkopolski, </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">- Kujawy, </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">- Łęczyckie, </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">- Sieradzkie, </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">- tereny Mazowsza,</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">- (najprawdopodobniej) kasztelania nakielska (leżąca na prawym brzegu Noteci).</p> <p style="text-indent: 1.25cm; line-height: 150%" align="justify"> <br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W 1075 roku archidiecezji gnieźnieńskiej została podporządkowana diecezja poznańska. Przy podziale biskupstw to właśnie przy diecezji poznańskiej została kasztelania warszawska. Po raz pierwszy terytorium archidiecezji zostało określone bullą papieża Innocentego II z 1136 roku – tzw. Bulla Gnieźnieńska. W obszarze archidiecezji gnieźnieńskiej znalazły się zatem kasztelanie: gnieźnieńska, ostrowska, łekniańska, nakielska, żnińska, kaliska, czestramska, rudzka, część milickiej, sieradzka, spicimierska, małogoska, razpierska, łęczycka, łowicka, wolborska, żarnowska, skarżyńska. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W XIII wieku diecezje zostały objęte systematycznymi sieciami parafialnymi. W diecezji poznańskiej znajdowało się wówczas 359 parafii. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Zmiany administracyjne podziale administracji kościelnej Wielkopolski miały miejsce w drugiej połowie XIV wieku, kiedy to do archidiecezji gnieźnieńskiej włączono parafie: Żoń, Gralewo, Jaktorowo, Kłobuck i Krzepice. W połowie XV stulecia parafia Czestram została odłączona od Gniezna i wcielona do diecezji poznańskiej. Obszar archidiecezji gnieźnieńskiej ukształtowany w Średniowieczu wynosił ok. 40 100 km<sup>2</sup>. „Najdalej wysuniętym na północ punktem archidiecezji była parafia Borzyszków k. Bytowa. Od miasta Białoborga na Pomorzu linię graniczną między archidiecezją a biskupstwem poznańskim stanowiła rzeka Głód aż do Noteci pod Miasteczkiem, a stąd biegła na południe do Pobiedzisk (...) i dalej zwężała się na niekorzyść archidiecezji ku południowi aż do rzeki Lutyni, pozostawiając Wrześnię po stronie archidiecezji. Od Lutyni poprzez Grabów, Wieruszów i Bolesławiec, dalej Prosną biegła granica aż do Krzepic, gdzie rozpoczynało się sąsiedztwo z diecezją krakowską. Ostrzeszów, Kępno i Byczyna pozostawały po stronie wrocławskiej. Od Krzepic granica biegła w kierunku południowo-wschodnim aż do źródeł Nidy i Chęcin w rejonie Kielc. Od Chęcin linia graniczna szła w kierunku zachodnim korytem rzeki Pilicy aż do Nowego Miasta, a następnie w kierunku północnym aż do parafii Kociarzów, Gębice i Kwieciszewo. Od Kwieciszewa na Kujawach lina graniczna biegła na północ i korytem Noteci aż do Nakła, a stąd do Borzyszkowa k. Bytowa. Do archidiecezji należała nadto enklawa na pograniczu diecezji poznańskiej i wrocławskiej z parafiami Kobylin, Krotoszyn i Zduny”<div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Cyt. za: <a href="http://www.archidiecezja.pl/">www.archidiecezja.pl</a>. '');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>1</sup></a>. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Z okresu średniowiecza pochodzi podział archidiecezji gnieźnieńskiej na diakonaty i archidiakonaty, miało to miejsce w XIII wieku, powstały wówczas, poza ustanowionym w 1108 roku archidiakonatem gnieźnieńskim:</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Archidiakonat łęczycki, </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">a. kaliski, </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">b. rudzki,</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">c. uniejowski, </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">d. kurzelowski,</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">e. pomorski z siedzibą w Słupsku, który odpadł od archidiecezji gnieźnieńskiej w 1307 roku.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W XVI wieku powstały kolejne dwa archidiakonaty:</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">a. kamieński, </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">b. łowicki. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Podział ten przetrwał zasadniczo do wieku XIX. Dzięki poparciu Soboru Trydenckiego w latach 1583-1583 nastąpiła reorganizacja i rozbudowa sieci dekanalnej. Od początku XVII w. do połowy XVIII archidiecezja podzielona była na 40 dekanatów. W drugiej połowie XVIII stulecia zostały utworzone 3 nowe dekanaty: Lutomiersk, Rogowo i Kcynia. Aż do III rozbioru archidiecezja była podzielona na 43 dekanaty. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Ruch reformacyjny, który nastał wraz z wiekiem XVI spowodował pewne zakłócenia w życiu archidiecezji. Reformacja objęła szczególnie północno-zachodnie tereny arcybiskupstwa. Szczególnie wielu proboszczów przeszło na protestantyzm w archidiakonacie kamieńskim. Na pozostałych terenach Wielkopolski i całej diecezji zakorzenił się kalwinizm. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W latach sześćdziesiątych XVIII wieku nastąpiły zmiany w podziale administracyjnym – diecezja włocławska otrzymała od Gniezna 8 parafii w okolicach Wolborza, oddała natomiast 12 innych: Bydgoszcz, Gębice, Barcin, Strzelów, Dąbrowa, Ostrów k. Kościelca, Ludzisko, Skulsk, Wawrzynowo, Broniszewo, Brdów i Modzerowo.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4><strong>XVIII w. – 1939 rok </strong> </h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">Największe w dziejach archidiecezji gnieźnieńskiej zmiany granic zewnętrznych i podziałów wewnętrznych dokonały się w wieku XVIII w związku z zaborami. Tereny archidiecezji znalazły się bowiem w granicach trzech różnych zaborów, a wszyscy zaborcy przestrzegali zasady, że biskup nie może sprawować władzy nad wiernymi innego zaboru. Jako pierwsze odpadły od Gniezna tereny położone na południe od Pilicy, w 1805 roku zostały one włączone w granice diecezji kieleckiej. Po Kongresie Wiedeńskim w granicach zaboru pruskiego znalazło się jedynie ok. 30% dawnego terytorium arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Istnienie archidiecezji stało pod znakiem zapytania, jej terytorium chciano włączyć bądź do diecezji warszawskiej i włocławskiej lub chełmińskiej. Ostatecznie jednak król pruski zdecydował w 1820 roku o jej zachowaniu. Na skutek rozbiorów mazowiecka część diecezji poznańskiej wraz z Warszawą została oddzielona od Poznania i w 1798 roku otrzymała własne biskupstwo.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Bulla z 1821 roku wyznaczyła nowy podział administracyjny Kościoła katolickiego w Polsce. Do archidiecezji gnieźnieńskiej włączono wówczas archidiakonat kruszwicki (diakonaty: inowrocławski, gniewkowski, kruszwicki), odłączono natomiast archidiakonat kamieński (dekanaty: człuchowski, tucholski, kamieński). Bulla przynosiła jeszcze jedną zmianę, mianowicie: połączenie unią personalną metropolii gnieźnieńskiej i poznańskiej – od tej pory łączyła je osoba biskupa. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kolejna zmiana granic diecezji nastąpiła w okresie międzywojennym. Bulla papieża Piusa XI z 1925 roku przyłączyła do diecezji gnieźnieńskiej dwa poznańskie dekanaty: miłosławski i jarociński, a odłączyła na rzecz Poznania dwa inne: ołobocki i krotoszyński. W skład archidiecezji wchodziły: Ziemia Gnieźnieńska, Ziemia Pałucka, część Ziemi Zbarskiej, część Krajny oraz Kujawy. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Granice tak ukształtowanej diecezji wyglądały następująco: „Linia graniczna zakreślająca terytorium archidiecezji gnieźnieńskiej biegła na północy od granic państwowych na wysokości Więcborka w kierunku wschodnim do Brdy, zostawiając Więcbork, Wielowicz i Pruszcz po stronie diecezji chełmińskiej, a Dźwierszno, Runowo i Mąkowarsko - po stronie archidiecezji gnieźnieńskiej. Od Mąkowarska granica skręcała na południe wzdłuż Brdy do Wisły, a następnie Wisłą do Torunia i granicy z diecezją włocławską. Po stronie diecezji chełmińskiej pozostały: Koronowo, Wtelno, Fordon i Toruń, a po stronie archidiecezji gnieźnieńskiej - Łąsko, Wierzchucin Król., Bydgoszcz, Cierpice i Podgórz (przedmieście Torunia). Od parafii Podgórz linia graniczna biegła w kierunku południowo-zachodnim do ujścia Prosny do Warty i dalej Prosna aż do granicy z archidiecezją poznańską. Po stronie diecezji włocławskiej zostały: Ciechocinek, Aleksandrów Kuj., Radziejów, Wilczyn, Giewartów, Słupca i Pyzdry, a po stronie archidiecezji gnieźnieńskiej - Grabie, Chlewiska, Piaski, Powidz, Strzałkowo i Wszembórz. Przed Kaliszem granica skręcała na zachód wzdłuż linii Jedlec, Kuczków i Koryta, parafii należących do archidiecezji gnieźnieńskiej, a następnie biegła na północ aż do Wrześni z lekkimi wychyleniami w okolicach Jarocina na korzyść archidiecezji gnieźnieńskiej, a w okolicach Dębna - archidiecezji poznańskiej. Od Wrześni linia graniczna biegła początkowo w kierunku północno-zachodnim, a następnie północnym aż do Noteci, zostawiając po stronie gnieźnieńskiej Wrześnię, Pobiedziska, Dąbrówkę Kośc., Raczkowo, Wągrowiec, Żoń i Jaktorowo, a po stronie poznańskiej - Neklę, Iwno, Murowaną Goślinę, Skoki, Margonin i Szamocin. Od Jaktorowa granica biegła na zachód wzdłuż Noteci do ujścia Gwdy, zostawiając po stronie archidiecezji poznańskiej Ujście, a następnie skręcała na północny wschód wzdłuż granic Rzeczypospolitej do granicy z diecezją chełmińską”. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4><strong>1939-2009</strong></h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">W momencie wybuchu II wojny światowej terytorium archidiecezji gnieźnieńskiej znalazło się w dwóch okręgach administracji niemieckiej: Gdańsk-Prusy Zachodnie (40 parafii) oraz w Kraju Warty (reszta). Linia demarkacyjna biegła wzdłuż południowych granic powiatów: toruńskiego, bydgoskiego i wyrzyskiego. Podział ten jest istotny, ze względu na różną politykę wyznaniową, prowadzoną przez Niemców w obydwu okręgach. Do Kraju Warty włączony został również obszar diecezji poznańskiej. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Po zakończeniu wojny decyzją Stolicy Apostolskiej z dn. 4.III.1946 r. została rozwiązana unia personalna z Poznaniem, a Gniezno połączono <em>pro hac vice</em> unią personalną z archidiecezją warszawską przy zachowaniu samodzielności i odrębności terytorialnej obu archidiecezji. W latach pięćdziesiątych reorganizacji uległa sieć dekanatów. W 1950 roku zlikwidowano dekanaty: Bydgoski podmiejski, Janowiec, Łekno i Powidz, a na ich miejsce utworzono: Bydgoszcz, Białośliwie, Kłecko, Mogilno, Szubin, Wągrowiec, Witkowo i Złotniki. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kolejnym ważnym wydarzeniem z punktu widzenia organizacji życia kościelnego była bulla papieża Jana Pawła II z 1992 roku. Terytorium archidiecezji zostało uszczuplone o dekanaty: pleszewski, czermiński, jarociński, wierzchuciński i toruński, a z diecezji chełmińskiej dołączono część dekanatu Fordon. W 1996 roku w archidiecezji były 32 dekanaty. Podział ten został zasadniczo utrzymany do dziś. </p> <p style="line-height: 150%"><br /> </p> <h4>Źródła:</h4> <p> <a href="http://www.archpoznan.pl/">http://www.archpoznan.pl</a></p> <p> <a href="http://www.archidiecezja.pl/">http://www.archidiecezja.pl</a></p> <p style="line-height: 100%"><a href="http://www.wikipedia.org/">http://www.wikipedia.org</a></p> <p style="line-height: 150%"><br /> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=838&Itemid=112">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=504&Itemid=112">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa', 'dialekt-wielkopolski', 'Kultura ludowa (dialekt wielkopolski)', 250000, '<h1>Kultura ludowa</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Karolina Bielenin-Lenczowska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <h2 style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><strong>Kultura społeczna</strong></h2><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Na terenie Wielkopolski, tradycyjnie można było wyróżnić ponad trzydzieści różnych grup etnograficznych. Znaczna część z nich to potomkowie osadników z Niemiec (<em>Bambrzy, Hanobrzy</em>), różnych części Polski (głównie ze Śląska), a także z Rusi i Litwy (<em>Tatarzy</em>), Holandii (<em>Olędrzy</em>), Rumunii (<em>Rumuni</em>) oraz przesiedleni w ramach akcji „Wisła” <em>Łemkowie </em>i <em>Ukraińcy. </em>Obecnie, część z nich zachowała swoje poczucie odrębności.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><strong>Biskupianie – </strong>to mieszkańcy regionu zwanego Biskupizną, czyli terenów należących od średniowiecza do XVIII w. do biskupów poznańskich. Obejmuje trzynaście wsi leżących w okolicach Krobi (powiat gostyński). Ze względu na nadawane mieszkańcom tych ziem prawa, sposób gospodarowania i urodzajne gleby, w tym rejonie zamieszkiwali gospodarze zamożniejsi od tych z okolicznych wsi. Po uwłaszczeniu, chłopi biskupiańscy byli najzamożniejszą grupą chłopską w Wielkopolsce, a wyraz „Biskupianin” stał się synonimem wiejskiego bogacza. Do dziś silne jest poczucie przynależności do tej grupy, a także zachowało się wiele elementów tradycyjnej obrzędowości dorocznej i rodzinnej, a także charakterystyczny folklor i strój ludowy. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><strong>Chazacy (Leśnicy) – </strong>to potomkowie osadników śląskich z XVI-XVII w., mieszkający w kilku wsiach położonych na południowy wschód od Rawicza nad rzeką Orla. Wsie te, ze względu na położenie na trudno dostępnych bagnistych terenach, były długo odizolowane od pozostałych w regionie, dzięki czemu zachowała się charakterystyczna gwara z dużą ilością elementów śląskich. Nazwa <em>Chazacy</em> wywodzi się prawdopodobnie od długiego płaszcza noszonego przez pierwszych osadników, tzw. <em>hazuka </em>(zapożyczenie z języka czeskiego lub niemieckiego). </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><strong>Mazurzy wieleńscy – </strong>tak określają siebie mieszkańcy kilkunastu wsi położonych w północnej części Puszczy Noteckiej (okolice Wielenia i Krzyża). Zgodnie z przekazywaną tradycją, Mazurzy wieleńscy zostali sprowadzeni na te tereny w 2 połowie XVII w. z Mazowsza przez księcia Piotra Sapiehę, dziedzica „państwa wieleńskiego”. Nazwa tej grupy wiąże się z ich gwarą, a dokładniej jej cechą zwaną mazurzeniem, która jednak już dziś się nie zachowała. Ponadto, ani badania językowe, ani etnograficzne nie potwierdzają tego, że Mazurzy wieleńscy rzeczywiście przybyli z Mazowsza.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><strong>Tośtoki – </strong>tym mianem określa się mieszkańców wsi położonych w okolicach Nowego Miasta, na trudno dostępnych, bagnistych, rozlewiskach Warty. Nazwa tej grupy wzięła albo od ich charakterystycznego zawołania na konia (<em>taś-ta, taś-ta</em>), albo od przezwiska nadanego im przez sąsiadów. <em>Tażdok, Tośtak </em>to bowiem określenie biednych wieśniaków zamieszkujących nieurodzajne tereny. <em>Tośtoki </em>do dziś zachowali swoją odrębność, używając nazwy swojej grupy. W niektórych wsiach przetrwała również umiejętności szycia i haftowania tradycyjnych białych tiulowych czepców.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><strong>Chwalimiacy, Podmoklanie, Babimojszczanie, Dąbrowiaki – </strong>są to nazwy grup zamieszkujących pogranicze polsko-niemieckie, które w okresie międzywojennym zostało odcięte od Polski. Nazwy pochodzą od nazw miejscowości (okolice Chwalimia, Podmokle Wielkie i Małe, Babimost, Dąbrówka Wielkopolska). Mianem Chwalimiacy określają się potomkowie ewangelickich osadników śląskich, którzy zachowali język polski z naleciałościami dialektu śląskiego oraz wiele elementów polskiej tradycyjnej obrzędowości. Podobnie jak oni, również pozostałe grupy etnograficzne z tego obszaru manifestowały swoją polskość. Obecnie ludność ta pielęgnuje tradycje dawnej kultury ludowej, zachowując odrębny strój (np. w Dąbrówce Wielkopolskiej) oraz folklor muzyczny i elementy obrzędowości. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><strong>Krajniacy – </strong>to mieszkańcy Krajny, czyli pogranicza Wielkopolski, Kaszub i Borów Tucholskich. Południe Krajny charakteryzuje się znacznymi wpływami Wielkopolski, północ zaś – Kaszub. Zachowały się tu odrębne elementy kultury ludowej oraz gwara. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><strong>Pałuczanie – </strong>nazwa tej grupy wywodzi się od średniowiecznego rodu rycerskiego Pałuków. Zamieszkują oni wschodnią część powiatu chodzieskiego oraz powiaty: wągrowiecki, żniński i kcyński. Pałuczanie zachowali swoje poczucie odrębności oraz niektóre elementy swojej kultury tradycyjnej, np. wykonywanie charakterystycznych palm wielkanocnych i papierowych ozdób kwiatowych.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><strong>Bambrzy </strong><strong>– </strong>tą nazwą określa się potomków kolonistów niemieckich z okolic Bambergu w Bawarii, którzy zaczęli być sprowadzani przez władze Poznania od XVIII w. Zasiedlili oni podpoznańskie wsie, zniszczone wskutek wojny północnej i epidemii. Osadnicy ci byli katolikami i szybko zasymilowali się w polskim społeczeństwie. Przejęli również język polski, gdyż ich bawarski dialekt był niezrozumiały dla Niemców mieszkających w Poznaniu. Gdy zamieszkiwane przez nich wsie zostały włączone w granice administracyjne miasta, Bambrzy wytworzyli zamożną grupę mieszczańską. Bogaty strój kobiecy (zwłaszcza widowiskowe, kwieciste nakrycie głowy) stał się w międzywojniu symbolem miasta. Co roku w Poznaniu odbywa się Święto Bamberskie obchodzone 1 sierpnia – data ta upamiętnia przybycie pierwszych osadników. W 2003 otwarto również Muzeum Bambrów Poznańskich przy Muzeum Etnograficznym w Poznaniu. </p><h2 style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Kultura materialna</h2><h4 style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><strong>Budowa domu </strong></h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_504_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Muzeum Etnograficzne w Toruniu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/640x360-F401.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/288x162-F401.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/100x57-F401.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Muzeum Etnograficzne w Toruniu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/640x360-F402.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/288x162-F402.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/100x57-F402.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Muzeum Etnograficzne w Toruniu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/640x360-F403.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/288x162-F403.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/100x57-F403.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Skansen w Osieku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/640x426-F404.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/288x192-F404.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/100x67-F404.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Skansen w Osieku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/640x426-F405.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/288x192-F405.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/100x67-F405.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Skansen w Osieku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/640x426-F406.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/288x192-F406.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/100x67-F406.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Skansen w Osieku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/640x426-F407.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/288x192-F407.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/100x67-F407.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Skansen w Osieku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/640x426-F408.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/288x192-F408.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/100x67-F408.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Skansen w Osieku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/640x426-F409.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/288x192-F409.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/100x67-F409.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Skansen w Osieku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/640x426-F410.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/288x192-F410.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/100x67-F410.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Muzeum Etnograficzne w Toruniu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/640x480-F411.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/288x216-F411.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/100x75-F411.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Muzeum Etnograficzne w Toruniu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/640x480-F412.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/288x216-F412.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/100x75-F412.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Muzeum Ziemi Złotowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/640x426-F413.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/288x192-F413.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/100x67-F413.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Muzeum Ziemi Złotowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/640x426-F414.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/288x192-F414.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/100x67-F414.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Muzeum Ziemi Złotowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/640x426-F415.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/288x192-F415.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/100x67-F415.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Muzeum Ziemi Złotowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/640x426-F416.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/288x192-F416.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/100x67-F416.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Muzeum Ziemi Złotowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/640x426-F417.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/288x192-F417.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/100x67-F417.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Muzeum Ziemi Złotowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/640x426-F418.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/288x192-F418.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/100x67-F418.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Muzeum Ziemi Złotowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/640x426-F419.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/288x192-F419.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/100x67-F419.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Muzeum Ziemi Złotowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/640x426-F420.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/288x192-F420.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/100x67-F420.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Muzeum Ziemi Złotowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/640x426-F421.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/288x192-F421.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/100x67-F421.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Muzeum Ziemi Złotowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/640x426-F422.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/288x192-F422.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/100x67-F422.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Muzeum Ziemi Złotowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/640x426-F423.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/288x192-F423.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/82/images/100x67-F423.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_504_1 = new gallery($(''gallery_504_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nDo początków XIX w. tradycyjna architektura Wielkopolski była drewniana, później zaczęto budować budynki murowane. Przyjmuje się, że tradycyjna chałupa wiejska to tzw. <em>wystawna</em>, czyli z podcieniem. Chata składała się z izby oraz jednej lub dwóch komór. Do domu wchodziło się przez podcień podparty zwykle trzema lub czterema słupami, często ozdobnie wycinanymi. Za drzwiami wejściowymi znajdowała się sień, w której pierwotnie mieścił się piec kuchenny oraz do pieczenia chleba. W izbie znajdowały się łóżka, szafa, skrzynie, stół z <em>zydlami </em>i ławą oraz półki na naczynia kuchenne – <em>łyżnik </em>i <em>miśnik. </em>W komorze umieszczano łóżka, a także kołowrotki, warsztat tkacki, narzędzia do produkcji masła zwane<em> kierzynkami. </em>W komorze zwykle mieszkali <em>komornicy</em>, tj. parobcy zatrudniani przez gospodarza. Chaty malowano od wewnątrz na jasnoniebieski kolor, od zewnątrz pozostawiano niepomalowane. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Drugim typem wiejskich chałup, które zaczęły dominować pod koniec XIX w. były domy szerokofrontowe, tj. z wejściem od dłuższej ściany. System kominowy przesunięto do środka chaty, dzieląc w ten sposób dom na dwie części. Często, w przedłużeniu sieni za kominem, znajdowało się pomieszczenie zwane <em>zapieckiem</em>. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_504_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Muzeum Etnograficzne w Toruniu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/640x360-F424.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/288x162-F424.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/100x57-F424.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Muzeum Etnograficzne w Toruniu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/640x360-F425.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/288x162-F425.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/100x57-F425.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Muzeum Etnograficzne w Toruniu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/271x480-F426.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/122x216-F426.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/43x75-F426.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Muzeum Etnograficzne w Toruniu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/640x360-F427.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/288x162-F427.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/100x57-F427.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Muzeum Etnograficzne w Toruniu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/640x360-F428.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/288x162-F428.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/100x57-F428.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Muzeum Etnograficzne w Toruniu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/640x360-F429.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/288x162-F429.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/100x57-F429.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Muzeum Etnograficzne w Toruniu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/640x480-F430.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/288x216-F430.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/100x75-F430.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Muzeum Etnograficzne w Toruniu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/640x480-F431.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/288x216-F431.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/100x75-F431.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Muzeum Etnograficzne w Toruniu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/640x480-F432.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/288x216-F432.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/100x75-F432.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Muzeum Ziemi Złotowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/640x426-F433.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/288x192-F433.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/100x67-F433.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Muzeum Ziemi Złotowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/640x426-F434.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/288x192-F434.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/100x67-F434.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Muzeum Ziemi Złotowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/640x426-F435.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/288x192-F435.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/100x67-F435.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Muzeum Ziemi Złotowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/640x426-F436.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/288x192-F436.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/83/images/100x67-F436.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_504_2 = new gallery($(''gallery_504_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nZagroda wielkopolskiego chłopa składała się, oprócz budynku mieszkalnego, z obory dla krów, chlewu dla trzody i stajni dla koni. Wszystkie umieszczone były na podwórzu zwanym <em>obejściem, </em>na planie czworokąta, otoczone płotem i strzeżone przez mieszkającego w budzie psa. Do każdego z tych budynków prowadziło osobne wejście, choć czasem wszystkie znajdowały się pod jednym dachem. Dodatkowo w zagrodzie były również spichrz (tzw. <em>sołek</em>), <em>wozownia </em>i <em>drewnik, </em>studnia, <em>ziemianka </em>służąca do przechowywania ziemniaków, <em>wędzarnia, </em>a czasem również osobny <em>piec chlebowy. </em><strong> </strong></p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Krajobraz wielkopolskiej wsi wypełniały również dworki i zabudowania folwarczne, a także młyny, wiatraki, kuźnie, karczmy, cegielnie czy gorzelnie. <strong> </strong></p><h4 style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><strong>Kuchnia regionalna</strong><br /></h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">W Wielkopolsce popularne były i są potrawy z ziemniaków, zwanych tu <em>pyrami. </em>Są to np. <em>ślepe ryby </em>czy <em>rzadkie pyrki, </em>czyli gęsta zupa z ugotowanych ziemniaków, okraszona słoniną i zaprawiona mlekiem, maślanką lub śmietaną; kluski zwane <em>szagówkami</em> czy placki ziemniaczane smażone na oleju i podawane z cukrem lub cebulką, tzw. <em>plendze </em>lub <em>plindze. </em></p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_504_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Muzeum Etnograficzne w Toruniu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/84/images/640x480-F437.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/84/images/288x216-F437.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/84/images/100x75-F437.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Muzeum Ziemi Złotowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/84/images/640x426-F438.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/84/images/288x192-F438.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/84/images/100x67-F438.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Muzeum Ziemi Złotowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/84/images/640x426-F439.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/84/images/288x192-F439.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/84/images/100x67-F439.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Muzeum Ziemi Złotowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/84/images/640x426-F440.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/84/images/288x192-F440.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/84/images/100x67-F440.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_504_3 = new gallery($(''gallery_504_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nGotowano również wiele rodzajów zup, np. <em>nawarka</em> – do wrzącej wody dodawano mąkę żytnią (<em>rżaną</em>) i mieszano drewnianym <em>koziołkiem</em>, a następnie zaprawiano mlekiem lub kraszono słoniną, smalcem albo olejem; <em>kwas z ryb</em> – zupa rybna gotowana z kwasem z kiszonej kapusty, suszonymi grzybami i owocami; zupy warzywne: <em>parzybroda – </em>z kapusty włoskiej, <em>karbolowa – </em>z dyni czy <em>rumpuć – </em>zupa z wielu warzyw gotowana z mięsem, stanowiąca często jeden posiłek, tzw. <em>ajntop.</em></p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Inne popularne w Wielkopolsce potrawy to np. <em>zielone śledzie – </em>smażone na oleju ryby wkładane do zalewy octowej z cebulą i liśćmi bobkowymi i podawane do smażonych ziemniaków; drożdżowe kluski gotowane na parze i podawane do tłustych mięs i sosów, tzw. <em>pyzy, </em>zwane w powiecie gostyńskim i rawickim <em>kluchami na łachu</em>; twaróg z cebulą lub szczypiorkiem, podawany z ziemniakami lub białym pieczywem, tzw. <em>gzik ze sznytlochem</em>. </p><h2 style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Kultura duchowa</h2><h4 style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><strong>Obrzędowość doroczna</strong></h4><h4 style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><strong>Adwent (<em>Adwynt, Agwynt</em>)</strong></h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">W Adwencie obowiązywało wiele zakazów, np. nie wolno było orać. Mawiano: <em>Kto w Adwencie ziemię pruje, temu siedem lat choruje. </em>Przestrzegano również surowego postu, nie jedząc żadnych produktów pochodzenia zwierzęcego. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Św. Mikołaj był podobnie, jak w innych regionach Polski, patronem pasterzy, a zwłaszcza chronił ich przed wilkami. W Wielkopolsce czczono go przede wszystkim jako darczyńcę. W ten dzień obdarowywano dzieci podarkami. W zachodniej i środkowej części regionu, w dzień poprzedzający święto, dzieci przygotowywały starannie buciki, w którym miały znaleźć prezenty. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">13 grudnia, w dzień św. Łucji, podobnie jak w innych regionach Polski wróżono pogodę na nadchodzący rok – obserwowano kolejnych 12 dni do Bożego Narodzenia. Pogoda w każdym z tych dni miała odpowiadać pogodzie przez kolejnych 12 miesięcy. W ten dzień panny wstawiały gałązki wiśniowe do wody. Jeśli do Nowego Roku zakwitły, oznaczało to, że w tym roku panna wyjdzie za mąż. </p><h4 style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><strong>Boże Narodzenie (Gwiazdka, <em>Gwioska</em>) </strong></h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">W Wigilię wróżono o nadchodzącym roku: jeśli przypadała ona w niedzielę – rok miał być słoneczny i pogodny; w środę – robaczywy; w czwartek – urodzajny w pszenicę, a w piątek – smutny, mglisty. Pogoda w Wigilię zapowiadała również urodzaj lub nieurodzaj, np. jeśli w noc wigilijną świeciły gwiazdy, oznaczało to, że kury będą się dobrze niosły, jeśli cały dzień było pochmurno – krowy będą dojne. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Na wieczerzę podawano najczęściej dziewięć potraw, ale też siedem lub dwanaście. Dawniej nie zostawiano pustego nakrycia dla niespodziewanego gościa, obecnie jednak – pod wpływem zwyczajów ogólnopolskich – jest to powszechne. Menu wigilijne było różne w zależności od regionu oraz radykalnie zmieniało się w czasie. Obecnie, jak podaje A. Brencz, podaje się zwykle zupę rybną lub barszcz, smażoną rybę (zwykle karpia) z ziemniakami, śledzie, kapustę z grzybami, kompot z suszu i <em>makiełki. </em>Ta ostatnia potrawa, znana w Wielkopolsce i na Śląsku to pokrojona w plastry bułka pszenna, zalana roztartym osłodzonym makiem lub moczona w wodzie i przekładana makiem z cukrem bądź miodem. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Po wieczerzy i odśpiewaniu kolęd, do domowników przychodzi <em>gwiazdor</em> lub inne tajemnicze postaci, jak <em>wigilorze, wiliarze, Stare Józefy </em>lub <em>starcy. </em>Rozdają oni drobne prezenty: jabłka, zabawki, słodycze, a nieposłusznych chłoszczą rózgami. <em>Gwiazdor </em>miał zwykle na sobie maskę lub był umazany sadzą, czapkę futrzaną na głowie i kożuch odwrócony włosem na wierzch. Jego nieodzownymi atrybutami były: dzwonek, worek i kij lub rózga. Dawniej po wsiach chodziły całe grupy kolędnicze, jak np. <em>Herody</em>. W skład takich grup wchodziły Diabeł, Anioł, Śmierć, Żyd, Cygan, Turek, kominiarz, żołnierz, a także koń, koza, turoń i niedźwiedź. Obecnie zachował się zwyczaj przychodzenia tylko Gwiazdora, ewentualnie Gwiazdora z ubraną na biało <em>Gwiazdką. </em></p><h4 style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><strong>Trzech Króli</strong></h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">W tradycji wielkopolskiej ważna była wigilia tego święta, czyli 5 stycznia, zwana <em>Szczodrym wieczorem. </em>Tego dnia wypiekano małe chlebki zwane <em>szczodrakami, </em>którymi częstowano gości lub rozdawano je ubogim. </p><h4 style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><strong>Zapusty </strong></h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Czas przed Wielkim Postem nazywa się w Wielkopolsce <em>ostatkami, zapustami</em>, a trzy ostatnie dni przed Popielcem <em>zapustem </em>lub <em>mięsopustem. </em>Po wsiach chodziły wtedy grupy przebierańców: niedźwiedź (najważniejszy w grupie; owinięty w grochowiny i słomę), Żyd, Dziad, Baba, Kominiarz, Piekarz, Cygan, Policjant, Ułan, Szewc. Zwano je <em>maszkarami zapustnymi, </em>a w okolicach Poddębic we wschodniej Wielkopolsce do dziś używa się nazwy <em>miśki </em>lub <em>niedźwiedzie. </em>W zachodniej części regionu funkcjonuje nazwa <em>siwki, </em>a w okolicach Gniezna, Żnina i Wrześni – <em>koziołki, podkoziołki. </em></p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Nazwą<em> podkoziołek </em>określa się, również obecnie, i to zarówno na wsi, jak i w mieście, zabawę urządzaną w ostatni dzień karnawału. Nazwa wzięła się stąd, że tańce opłacały panny, które wrzucały pieniądze do naczynia ustawionego obok figurki koziołka lub chłopca ubranego w kozią skórę. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Istotnym elementem obrzędowości zapustnej było również wywożenie młodych mężatek, mające na celu wkupienie się tych kobiet do grona gospodyń. Jest to zwyczaj znany również z innych regionów Polski, polegający na tym, że starsze gospodynie odwiedzały domy młodych mężatek i zabierały je ze sobą (czasem wywożąc na taczce). Młode musiały wykupić się starszym w karczmie. We wspólnej zabawie nie mogły uczestniczyć ani panny, ani mężczyźni. </p><h4 style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><strong>Nowe latko (<em>maik, gaik</em>)</strong></h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Wiosenny zwyczaj obchodzenia wsi z zielonym drzewkiem (<em>maikiem, gaikiem, nowym latkiem</em>) zachował się do dziś na niektórych obszarach Wielkopolski. Dzieci z zielonym wierzchołkiem sosny lub świerku, zwykle ozdobionym kolorowymi wstążkami, odwiedzają domy i śpiewają gospodarzom piosenki, za które dostają najczęściej jajka. </p><h4 style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><strong>Wielki Tydzień</strong></h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Ciekawy zwyczaj związany z obrzędowością Wielkiego Czwartku zanotował A. Brencz podczas swoich badań terenowych we wsiach położonych na południe od Rawicza, a zamieszkałych przez Chazaków. W ten dzień na polach gromadziły się dzieci i młodzież z <em>drapokami</em>, czyli miotłami, którymi w Wielki Poniedziałek i Wtorek sprzątano obejścia. Miotły te palono i biegano z nimi po polach. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_504_4" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Muzeum Ziemi Złotowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/85/images/319x480-F441.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/85/images/144x216-F441.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/85/images/50x75-F441.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Muzeum Ziemi Złotowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/85/images/319x480-F442.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/85/images/144x216-F442.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/85/images/50x75-F442.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_504_4 = new gallery($(''gallery_504_4''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nDo dziś zachował się w Wielkopolsce zwyczaj smagania rózgami w Wielki Piątek, tzw. <em>boże rany</em>. Dawniej zwykle gospodyni biła domowników, zaczynając od męża, a kończąc na najmłodszym dziecku. Obecnie jedynie matka uderza dziecko patykiem, paskiem lub ręką. Do niedawna w niektórych wsiach, zwłaszcza w północnej Wielkopolsce, chłopcy zakradali się w nocy lub rano do domów i bili po nogach panny gałązkami jałowca, tarniny lub agrestu wołając przy tym: <em>Boże rany, Boże rany!</em> </p><br /><br /><h4 style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><strong>Wielkanoc</strong></h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><em>Przywoływka</em>, zwana też <em>wyczytywaniem, wysławianiem </em>lub <em>wywoływaniami </em>jest zwyczajem związanym z pierwszym dniem Wielkanocy, charakterystycznym dla północno-wschodniej i częściowo środkowej Wielkopolski. Przywędrował prawdopodobnie na te tereny z Kujaw, gdzie obchodzono go w Poniedziałek Wielkanocny. Były to rymowane teksty, które chłopcy wygłaszali dziewczętom. Wyliczano zwykle wady panien i na tej podstawie „obliczano”, ile kubłów wody powinno się na nią wylać. Np. J. Dydowiczowa (1967: 59) zanotowała taki tekst:</p><p style="font-size: 10px; line-height: 100%; font-style: italic; text-align: justify" class="MsoNormal">Panna Jadwiga bogobojna, ale chłopa pragnąca. <br />Krowy nie wydoi, bo się ogona boi. <br />Izby nie wymiecie, po kolana śmiecie;<br />jest taka gruba, że potrzebuje<br />dwie fury pyrza do wyłożenia w łyżu [w łóżku]. <br />Jak chleb upiecze, to się szczur pod skórkę przewlecze.<br />Za karę dostanie sześć wiader wody. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Dawniej chłopcy wchodzili na dachy domów i krzyczeli, ile wiader wody wyleją na którą pannę. Te, które nie zostały wymienione ani oblane wodą następnego dnia, nie zostały zapraszane na wspólną zabawę wieczorem. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">W drugi dzień Świąt Wielkiej Nocy w północnej Wielkopolsce zachował się zwyczaj smagania gałązkami, w innych regionach – oblewania wodą. Oba zwyczaje noszą nazwę <em>dyngus, </em>w zachodniej Wielkopolsce mówi się również <em>polewaczka </em>lub <em>polewanie. </em>Charakterystyczne dla Wielkopolski były również pochody z maskami zwierzęcymi, po części nawiązujące do tradycji zapustnych. Główną postacią tych pochodów był niedźwiedź lub czasem dwa niedźwiedzie. Towarzyszył mu orszak składający się z baby, dziada, kominiarza, konia, diabła oraz niekiedy czapli. Grupy te nazywano <em>dyngusiarze, dynguśniki, dyngusy</em>, a także <em>muradyny </em>czy <em>ziandary</em>. Inne grupy przebierańców to tzw. <em>siwki, </em>w których główną postacią była osoba przebrana za siwego konia – czasem chodziły dwie grupy wiekowe, tzw. <em>małe siwki </em>i <em>duże siwki. </em></p><h4 style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><strong>Zielone Świątki</strong></h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Dawniej w Wielkopolsce Zielone Świątki były czasem obrzędów pasterskich. M.in. wybierano wtedy króla pasterzy, a także symbolicznie wprowadzano chłopca do grupy pasterzy. Ten drugi zwyczaj, zwany <em>smolarze </em>zachował się w niektórych regionach aż do lat 60.-70. XX wieku. W drugi dzień Zielonych Świąt chłopca, który w tym roku miał po raz pierwszy wyprowadzać bydło na pastwisko starsi pasterze smarowali smołą i smagali rózgami, a następnie obwozili go na wozie po wsi i wołali: „Wieziemy smolarza”. Zbierali przy tym datki, jajka, ser, słoninę itp. od gospodarzy, których odwiedzali. Następnie wrzucali go do rzeki lub jeziora, żeby się obmył, a cała zabawa kończyła się w karczmie. Później ten zwyczaj został zredukowany do smarowania smołą dziewcząt przez chłopców. </p><h4 style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><strong>Święty Marcin</strong></h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_504_5" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 5</h3>\r\n <p>Muzeum Ziemi Złotowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/86/images/319x480-F443.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 5" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/86/images/144x216-F443.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 5" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/86/images/50x75-F443.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 5 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska - kultura ludowa 5</h3>\r\n <p>Muzeum Ziemi Złotowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/86/images/319x480-F444.jpg" title="Wielkopolska - kultura ludowa 5" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/86/images/144x216-F444.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 5" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/86/images/50x75-F444.jpg" alt="Wielkopolska - kultura ludowa 5 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_504_5 = new gallery($(''gallery_504_5''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nZ dniem św. Marcina (11 listopada) wiąże się w tradycji ludowej początek zimy. W Wielkopolsce, a dokładniej w Poznaniu, charakterystyczny jest dla tego dnia wypiek obrzędowego pieczywa – drożdżowych <em>rogali świętomarcińskich </em>wypełnionych makowo-migdałową masą<em>. </em>Zwyczaj ten związany jest z dawnym obrzędem jesiennym, podczas którego składano ofiarę bóstwom – nie ze zwierząt, ale z z pieczywa w kształcie bydlęcych rogów. Poznaniacy łączą jednak ten obyczaj z postacią św. Marcina, patrona piekarzy i opiekuna ubogich. Dawniej w tym dniu znany był zwyczaj rozdawania pożywienia najbiedniejszym. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"> </p><h4 style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><strong>Literatura:</strong></h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">A. Brencz, <em>Wielkopolski rok obrzędowy. Tradycja i zmiana, </em>Poznań 2006.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">J. Dydowiczowa, <em>Zwyczaje i obrzędy doroczne, </em>[w:] <em>Kultura ludowa Wielkopolski, </em>red. J. Burszta, t. 3., Poznań 1967.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"><em>Wielkopolska. Nasza kraina, </em>red. W. Łęcki, t. III <em>Rzecz o wybitnych ludziach, kulturze ludowej i turystyce Wielkopolski, </em>Poznań 2004. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">Fotografie: Justyna Garczyńska i Maciej Łabudzki </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=957&Itemid=112">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n<a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr">Wersja rozszerzona</a>', 1, 0, 0), ('dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr', 'dialekt-wielkopolski', 'Kultura ludowa (wersja rozszerzona)', 250001, '<h1>Kultura ludowa Wielkopolski</h1>\r\n<table style="width: 712px;" class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2">\r\n <p class="autor">Ewa Rodek, Karolina Bielenin-Lenczowska</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table align="right" class="contenttoc">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th style="text-align: center;">Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr" class="toclink">Kultura społeczna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr&l4=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr-materialna" class="toclink">Kultura materialna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr&l4=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr-obrzedowosc">Obrzędowość doroczna<br />\r\n </a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <p><b><span style="line-height: 150%; ">Kultura społeczna</span></b></p>\r\n <p><span style="line-height: 150%; ">Na terenie Wielkopolski tradycyjnie można było wyróżnić ponad trzydzieści różnych grup etnograficznych. Część z nich to potomkowie osadników z Niemiec (<i>Bambrzy, Hanobrzy</i>), różnych części Polski (głównie ze Śląska), a także z Rusi i Litwy (<i>Tatarzy</i>), Holandii (<i>Olędrzy</i>), Rumunii (<i>Rumuni</i>) oraz przesiedleni w ramach akcji „Wisła” <i>Łemkowie </i>i <i>Ukraińcy. </i>Obecnie, część z nich zachowała swoje poczucie odrębności.</span></p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span><span style=""><br />\r\n</span></p>\r\n<p><b><span style="line-height: 150%; ">Biskupianie – </span></b><span style="line-height: 150%; ">to mieszkańcy regionu zwanego Biskupizną, czyli terenów należących od średniowiecza do XVIII w. do biskupów poznańskich. Obejmuje trzynaście wsi leżących w okolicach Krobi (powiat gostyński). Ze względu na nadawane mieszkańcom tych ziem prawa, sposób gospodarowania i urodzajne gleby, w tym rejonie zamieszkiwali gospodarze zamożniejsi od tych z okolicznych wsi. Po uwłaszczeniu, chłopi biskupiańscy byli najzamożniejszą grupą chłopską w Wielkopolsce, a wyraz „Biskupianin” stał się synonimem wiejskiego bogacza. Do dziś silne jest poczucie przynależności do tej grupy, a także zachowało się wiele elementów tradycyjnej obrzędowości dorocznej i rodzinnej, a także charakterystyczny folklor i strój ludowy. </span></p>\r\n<p><b><span style="line-height: 150%; ">Chazacy (Leśnicy) – </span></b><span style="line-height: 150%; ">to potomkowie osadników śląskich z XVI-XVII w., mieszkający w kilku wsiach położonych na południowy wschód od Rawicza nad rzeką Orla. Wsie te, ze względu na położenie na trudno dostępnych bagnistych terenach, były długo odizolowane od pozostałych w regionie, dzięki czemu zachowała się charakterystyczna gwara z dużą ilością elementów śląskich. Nazwa <i>Chazacy</i> wywodzi się prawdopodobnie od długiego płaszcza noszonego przez pierwszych osadników, tzw. <i>hazuka </i>(zapożyczenie z języka czeskiego lub niemieckiego). </span></p>\r\n<p><b><span style="line-height: 150%; ">Mazurzy wieleńscy – </span></b><span style="line-height: 150%; ">tak określają siebie mieszkańcy kilkunastu wsi położonych w północnej części Puszczy Noteckiej (okolice Wielenia i Krzyża). Zgodnie z przekazywaną tradycją, Mazurzy wieleńscy zostali sprowadzeni na te tereny w 2 połowie XVII w. z Mazowsza przez księcia Piotra Sapiehę, dziedzica „państwa wieleńskiego”. Nazwa tej grupy wiąże się z ich gwarą, a dokładniej jej cechą zwaną mazurzeniem, która jednak już dziś się nie zachowała. Ponadto, ani badania językowe, ani etnograficzne nie potwierdzają tego, że Mazurzy wieleńscy rzeczywiście przybyli z Mazowsza.</span></p>\r\n<p><b><span style="line-height: 150%; ">Tośtoki – </span></b><span style="line-height: 150%; ">tym mianem określa się mieszkańców wsi położonych w okolicach Nowego Miasta, na trudno dostępnych, bagnistych, rozlewiskach Warty. Nazwa tej grupy wzięła albo od ich charakterystycznego zawołania na konia (<i>taś-ta, taś-ta</i>), albo od przezwiska nadanego im przez sąsiadów. <i>Tażdok, Tośtak </i>to bowiem określenie biednych wieśniaków zamieszkujących nieurodzajne tereny. <i>Tośtoki </i>do dziś zachowali swoją odrębność, używając nazwy swojej grupy. W niektórych wsiach przetrwała również umiejętności szycia i haftowania tradycyjnych białych tiulowych czepców.</span></p>\r\n<p><b><span style="line-height: 150%; ">Chwalimiacy, Podmoklanie, Babimojszczanie, Dąbrowiaki – </span></b><span style="line-height: 150%; ">są to nazwy grup zamieszkujących pogranicze polsko-niemieckie, które w okresie międzywojennym zostało odcięte od Polski. Nazwy pochodzą od nazw miejscowości (okolice Chwalimia, Podmokle Wielkie i Małe, Babimost, Dąbrówka Wielkopolska). Mianem Chwalimiacy określają się potomkowie ewangelickich osadników śląskich, którzy zachowali język polski z naleciałościami dialektu śląskiego oraz wiele elementów polskiej tradycyjnej obrzędowości. Podobnie jak oni, również pozostałe grupy etnograficzne z tego obszaru manifestowały swoją polskość. Obecnie ludność ta pielęgnuje tradycje dawnej kultury ludowej, zachowując odrębny strój (np. w Dąbrówce Wielkopolskiej) oraz folklor muzyczny i elementy obrzędowości. </span></p>\r\n<p><b><span style="line-height: 150%; ">Krajniacy – </span></b><span style="line-height: 150%; ">to mieszkańcy Krajny, czyli pogranicza Wielkopolski, Kaszub i Borów Tucholskich. Południe Krajny charakteryzuje się znacznymi wpływami Wielkopolski, północ zaś – Kaszub. Zachowały się tu odrębne elementy kultury ludowej oraz gwara. </span></p>\r\n<p><b><span style="line-height: 150%; ">Pałuczanie – </span></b><span style="line-height: 150%; ">nazwa tej grupy wywodzi się od średniowiecznego rodu rycerskiego Pałuków. Zamieszkują oni wschodnią część powiatu chodzieskiego oraz powiaty: wągrowiecki, żniński i kcyński. Pałuczanie zachowali swoje poczucie odrębności oraz niektóre elementy swojej kultury tradycyjnej, np. wykonywanie charakterystycznych palm wielkanocnych i papierowych ozdób kwiatowych.</span></p>\r\n<p><b><span style="line-height: 150%; ">Bambrzy – </span></b><span style="line-height: 150%; ">tą nazwą określa się potomków kolonistów niemieckich z okolic Bambergu w Bawarii, którzy zaczęli być sprowadzani przez władze Poznania od XVIII w. Zasiedlili oni podpoznańskie wsie, zniszczone wskutek wojny północnej i epidemii. Osadnicy ci byli katolikami i szybko zasymilowali się w polskim społeczeństwie. Przejęli również język polski, gdyż ich bawarski dialekt był niezrozumiały dla Niemców mieszkających w Poznaniu. Gdy zamieszkiwane przez nich wsie zostały włączone w granice administracyjne miasta, Bambrzy wytworzyli zamożną grupę mieszczańską. Bogaty strój kobiecy (zwłaszcza widowiskowe, kwieciste nakrycie głowy) stał się w międzywojniu symbolem miasta. Co roku w Poznaniu odbywa się Święto Bamberskie obchodzone 1 sierpnia – data ta upamiętnia przybycie pierwszych osadników. W 2003 otwarto również Muzeum Bambrów Poznańskich przy Muzeum Etnograficznym w Poznaniu. </span></p>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/ero/WF005.gif" rel="lightbox[g1]" title="Muzeum Kultury Ludowej w Osieku nad Notecią"><img width="227" height="170" src="cmsimg/ero/WF005.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/ero/WF013.gif" rel="lightbox[g1]" title=" Chałupa zrębowa podcieniowa z Przytami (koniec XVIII w.) – Muzeum Kultury Ludowej w Osieku nad Notecią"><img width="227" height="170" src="cmsimg/ero/WF013.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/ero/WS006.gif" rel="lightbox[g1]" title="Chałupa podcieniowa z Dźwierszyna Wielkiego (koniec XVIII w.) – Muzeum Kultury Ludowej w Osieku nad Notecią"><img width="227" height="170" src="cmsimg/ero/WF006.gif" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/ero/WF007.gif" rel="lightbox[g1]" title="Chałupa podcieniowa z przyległym budynkiem inwentarskim z Dźwierszyna Wielkiego (koniec XVIII w.) – Muzeum Kultury Ludowej w Osieku nad Notecią"><img width="227" height="170" src="cmsimg/ero/WF007.gif" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p> </p>\r\n<p><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa">Wersja podstawowa</a></p>\r\n<p style="text-align: right;"><a href="??l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr&l4=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr-materialna">następna</a></p>', 0, 0, 0), ('dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr-materialna', 'dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr', 'Kultura materialna', NULL, '<p> </p>\r\n<h1>Kultura ludowa Wielkopolski</h1>\r\n<table style="width: 712px;" class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2">\r\n <p class="autor">Ewa Rodek, Karolina Bielenin-Lenczowska</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table align="right" class="contenttoc">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th style="text-align: center;">Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr" class="toclink">Kultura społeczna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr&l4=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr-materialna" class="toclink">Kultura materialna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr&l4=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr-obrzedowosc">Obrzędowość doroczna<br />\r\n </a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><b><span style="line-height: 150%; ">Kultura materialna</span></b></p>\r\n <p><b><span style="line-height: 150%; ">Budowa domu </span></b></p>\r\n <span style="line-height: 150%; ">Do początków XIX w. tradycyjna architektura Wielkopolski była drewniana, później zaczęto budować budynki murowane.</span></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span><span style=""><br />\r\n</span></p>\r\n<p> </p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; "> Przyjmuje się, że tradycyjna chałupa wiejska to tzw. <i>wystawna</i>, czyli z podcieniem. Chata składała się z izby oraz jednej lub dwóch komór. Do domu wchodziło się przez podcień podparty zwykle trzema lub czterema słupami, często ozdobnie wycinanymi. Za drzwiami wejściowymi znajdowała się sień, w której pierwotnie mieścił się piec kuchenny oraz piec do pieczenia chleba. W izbie znajdowały się łóżka, szafa, skrzynie, stół z <i>zydlami </i>i ławą oraz półki na naczynia kuchenne – <i>łyżnik </i>i <i>miśnik. </i>W komorze umieszczano łóżka, a także kołowrotki, warsztat tkacki, narzędzia do produkcji masła zwane<i> kierzynkami. </i>W komorze zwykle mieszkali <i>komornicy</i>, tj. parobcy zatrudniani przez gospodarza. Chaty malowano od wewnątrz na jasnoniebieski kolor, od zewnątrz pozostawiano niepomalowane. </span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Drugim typem wiejskich chałup, które zaczęły dominować pod koniec XIX w. były domy szerokofrontowe, tj. z wejściem od dłuższej ściany. System kominowy przesunięto do środka chaty, dzieląc w ten sposób dom na dwie części. Często, w przedłużeniu sieni za kominem, znajdowało się pomieszczenie zwane <i>zapieckiem</i>. </span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Zagroda wielkopolskiego chłopa składała się, oprócz budynku mieszkalnego, z obory dla krów, chlewu dla trzody i stajni dla koni. Wszystkie umieszczone były na podwórzu zwanym <i>obejściem, </i>na planie czworokąta, otoczone płotem i strzeżone przez mieszkającego w budzie psa. Do każdego z tych budynków prowadziło osobne wejście, choć czasem wszystkie znajdowały się pod jednym dachem. Dodatkowo w zagrodzie były również spichrz (tzw. <i>sołek</i>), <i>wozownia </i>i <i>drewnik, </i>studnia, <i>ziemianka </i>służąca do przechowywania ziemniaków, <i>wędzarnia, </i>a czasem również osobny <i>piec chlebowy. </i></span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Krajobraz wielkopolskiej wsi wypełniały również dworki i zabudowania folwarczne, a także młyny, wiatraki, kuźnie, karczmy, cegielnie czy gorzelnie. <br />\r\n</span></p>\r\n<p><b><span style="line-height: 150%; ">Kuchnia wielkopolska</span></b></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Na tradycje kulinarne tego regionu duży wpływ miała kuchnia niemiecka. Wielkopolscy mieszczanie i szlachta zaczęli jadać potrawy zza zachodniej granicy, ponieważ często nawiązywali kontakty z Niemcami. Zachodnie jedzenie mogło wydawać się Polakom bardziej atrakcyjne i dlatego szybko przyjmowali oni niemieckie zwyczaje kulinarne. Dania, które pierwotnie spożywali Wielkopolanie, zachowały się jedynie wśród chłopów, dla których podstawą pożywienia były płody z własnego gospodarstwa, a w zasadzie tylko te surowce, które trudno sprzedać. Mariusz Baumann dokonał charakterystyki wielkopolskiej kuchni ludowej, w której stwierdził, że chłopi ograniczali się do najniezbędniejszych produktów, dlatego jedli wciąż te same potrawy. Ponadto wykorzystywali oni sezonowe produkty, więc większość dań też jedli sezonowo (Baumann 1992: 9). Potrawy były przygotowywane głównie z produktów roślinnych, rzadko z ryb i innych rodzajów mięsa. Mięso i białe pieczywo pojawiało się na wielkopolskim stole tylko od święta.</span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Warto zaznaczyć, że ziemniaki (<i>pyry</i>), czyli podstawowy składnik większości wiejskich potraw, w XVII, XVIII w. były towarem luksusowym. Dopiero w XIX w. stały się popularne do tego stopnia, że zaczęto karmić nimi trzodę. Gotowano osolone <i>pyry</i> w mundurkach, niekiedy mieszano je z kapustą albo robiono zupy ziemniaczane. Jeśli zachodziła taka potrzeba, Wielkopolanki potrafiły upiec ziemniaczany chleb lub przerobić pyry na cukier. Wiejskie kobiety nauczyły się też przetwarzania owoców i warzyw, aby móc wykorzystać je poza sezonem. Ze skórek razowego chleba robiły zakwas, a następnie ocet. Okrasę do jedzenia przygotowywały nie tylko z tłuszczu zwierzęcego, lecz także z oleju powstałego z nasion roślin oleistych (rzepaku, rzepiku, słonecznika, maku, orzechów). </span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Zdaniem M. Baumanna XIX w. zadecydował o odrębności kulinarnej Wielkopolski. Duży wpływ na to zróżnicowanie miało uwłaszczenie wielkopolskich chłopów, którzy szybciej niż inni zaczęli produkować nie tylko na własne potrzeby, lecz także na rynek zewnętrzy. Dzięki temu bogacili się, urozmaicali asortyment spożywanych produktów i stawali się bardziej skłonni do próbowania nowych potraw. Jak duże znaczenie miało wcześniejsze uwłaszczenie chłopów w zaborze pruskim może pokazać porównanie tradycyjnego wielkopolskiego pożywienia z kuchnią regionu kaliskiego, który znajdował się pod zaborem rosyjskim. Do dziś są widoczne odrębności między tymi regionami, np. w tradycyjnym pożywieniu i nazewnictwie niektórych potraw (Baumann 1992: 13). </span></p>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/ero/WF004.gif" rel="lightbox[g2]" title="Sanie – Wielkopolski Park Etnograficzny w Dziekanowicach"><img width="227" height="170" src="cmsimg/ero/WF004.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/ero/WF003.gif" rel="lightbox[g2]" title="Sprzęty gospodarskie – Wielkopolski Park Etnograficzny w Dziekanowicach"><img width="227" height="170" src="cmsimg/ero/WF003.gif" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Podstawowym składnikiem wielu wielkopolskich dań były ziemniaki. Kobiety przygotowały z nich m.in. zupę ziemniaczaną (<i>ślepe ryby</i>, inaczej <i>rzadkie pyrki</i>, na Pałukach <i>ruks,</i> <i>ruksik</i>): tarły ziemniaki, okraszały je słoniną, a nastąpnie zaprawiały mlekiem, maślanką lub śmietaną z mąką; całość rozprowadzały w niedużej ilości wody i gotowały. Wielkopolska słynie też z wielu rodzajów klusek. Najpopularniejsze z nich to: </span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; "><span style="font: 7pt ''Times New Roman'';"> <font size="3" face="Arial">–</font> </span></span><i><span style="line-height: 150%; ">kulochy</span></i><span style="line-height: 150%; "> (<i>nagusy</i>) – kulki z utartych surowych ziemniaków bez dodatku mąki, ugotowane w wodzie, do której dolewa się mleka i spożywa całość jak zupę;</span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; "><span style="font: 7pt ''Times New Roman'';"> <font size="3" face="Arial">–</font> </span></span><i><span style="line-height: 150%; ">szkaplarki</span></i><span style="line-height: 150%; "> – kluski z ziemniaków z mąką żytnią lub pszenną oraz jajkiem;</span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; "><span style="font: 7pt ''Times New Roman'';"> <font size="3" face="Arial">–</font> </span></span><i><span style="line-height: 150%; ">tartusy</span></i><span style="line-height: 150%; ">, <i>skubanki</i> – kluski z surowych i ugotowanych ziemniaków (w równych proporcjach) zagęszczonych żytnią mąką; po zmieszaniu składników, gotuje się całe ciasto, a po ugotowaniu skubie się z niego małe kluski i po ponownym podgrzaniu podaje z okrasą na stół;</span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; "><span style="font: 7pt ''Times New Roman'';"> <font size="3" face="Arial">–</font> </span></span><i><span style="line-height: 150%; ">szagówki</span></i><span style="line-height: 150%; "> – rozwałkowane ciasto z ugotowanych ziemniaków, mąki i jajka kroi się na <i>szagę</i>, czyli na skos, i gotuje w osolonej wodzie;</span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; "><span style="font: 7pt ''Times New Roman'';"> <font size="3" face="Arial">–</font> </span></span><i><span style="line-height: 150%; ">kosmatki</span></i><span style="line-height: 150%; "> – ugotowane ziemniaki miesza się z mąką i wodą, a następnie praży i podaje z okrasą oraz z mlekiem do popicia;</span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; "><span style="font: 7pt ''Times New Roman'';"> <font size="3" face="Arial">–</font> </span></span><i><span style="line-height: 150%; ">prażuchy</span></i><span style="line-height: 150%; ">, <i>dziady</i> – ugotowane i utłuczone ziemniaki posypuje się mąką, a potem wstawia do piekarnika; po wyjęciu wykłada się łyżką na talerze jako kluski (potrawa popularna w Kaliskiem); w niektórych okolicach <i>prażuchy</i> robiono z mąki gryczanej i pszennej uprażonej na złoty kolor, połączonej z wodą i po zapieczeniu w piecu uformowanej łyżką zanurzoną w tłuszczu; </span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; "><span style="font: 7pt ''Times New Roman'';"> <font size="3" face="Arial">–</font> </span></span><i><span style="line-height: 150%; ">plendze</span></i><span style="line-height: 150%; "> – placki ziemniaczane z mąką i jajkiem, smażone na oleju; podaje się je na słodko ze śmietaną lub lekko osolone.</span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Bazą do przygotowania chłopskiego jedzenia była również mąka. Codziennym dodatkiem do potraw był czarny chleb. Jeśli sczerstwiał, moczono go w mleku lub wodzie i zasmażano. Z mąki gotowano zupy, z których najpopularniejsze to <i>nawarka</i> (inaczej <i>muza</i>, <i>melzupka</i>, <i>mójska</i>, <i>mozaika</i>), żur oraz polewka z wody zagęszczonej mąką z dodatkiem maślanki lub zsiadłego mleka. Wielkopolskie kluski powstawały także z mąki. Były to m.in. kluski na siarze (z mąki gryczanej i mleka krowy, która niedawno się ocieliła), pyzy drożdżowe (<i>kluchy</i></span><i><span style="line-height: 150%; "> na łachu</span></i><i><span style="line-height: 150%; ">, kluchy na lumpie, parowce</span></i><span style="line-height: 150%; ">; ciasto drożdżowe gotowane na parze), </span><i><span style="line-height: 150%; ">kruszonki</span></i><span style="line-height: 150%; "> (pszenne kluseczki gotowane na mleku). </span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Z potraw mięsnych najpopularniejszy był barani lub drobiowy rosół, który stopniowo wyparł czerninę (zupę z kaczej krwi). Ryby najczęściej jadano w poście, a najpopularniejszymi z nich były śledzie. Przygotowywano np. </span><i><span style="line-height: 150%; ">zielone śledzie </span></i><span style="line-height: 150%; ">(</span><span style="line-height: 150%; ">ryby po usmażeniu trzymano w zalewie octowej</span><span style="line-height: 150%; "> z cebulą i liśćmi </span><span style="line-height: 150%; ">laurowymi, a podawano np. do gotowanych lub smażonych </span><span style="line-height: 150%; ">ziemniaków</span><span style="line-height: 150%; ">). Oprócz ryb smażonych i gotowanych, na stół trafiały zupy rybne: </span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; "><span style="font: 7pt ''Times New Roman'';"><font size="3" face="Arial">– </font> </span></span><span style="line-height: 150%; ">zupa z suszonych ryb na kwasie z kwaszonej kapusty, z dodatkiem suszonych owoców oraz ziemniaków lub klusek; </span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; "><span style="font: 7pt ''Times New Roman'';"><font size="3" face="Arial">– </font> </span></span><span style="line-height: 150%; ">zupa na wywarze z brukwi, zagęszczana mąką z mlekiem lub śmietaną.</span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Dawniej spożywano dużo mleka i jego przetworów. Wytwarzano sery, m.in. <i>kaski</i> (ser zmieszany z kminkiem lub koperkiem i solą, uformowały w gomółki, czyli <i>kaski</i>, i wysuszony) czy <i>liliput</i> (dojrzewający ser z mleka krowiego). Popularną potrawą były też <i>pyry</i> z <i>gzikiem</i>, czyli gotowane ziemniaki z twarogiem wymieszanym ze śmietaną, szczypiorkiem lub cebulą.</span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Ulubionymi warzywami wielkopolskich chłopów były: kapusta, groch, brukiew i fasola. Kapustę jadano jako świeżą i kiszoną, a pozostałe warzywa dodawano do zup lub podawano jako osobne danie.</span></p>\r\n<p> </p>\r\n<p><b><span style="line-height: 150%; ">Kuchnia świąteczna i obrzędowa</span></b></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">We wszystkich regionach Polski, również w Wielkopolsce, dwa święta wyróżniają się charakterystycznymi potrawami: Wigilia Bożego Narodzenia oraz Wielkanoc. Na kolacji wigilijnej podawano postne potrawy z kapusty, grzybów, suszonych owoców, maku, grochu, oleju i miodu. W zależności od regionu i zamożności gospodarzy przygotowywano 7, 9 lub 12 potraw. Bardzo lubiane były kluski z makiem (<i>makiełki</i>) i kapusta z grzybami. Nowsze wigilijne potrawy to zupa rybna lub smażony karp, ale dawniej robiono zupę z konopii, grochówkę lub polewkę z maku z <i>jagłami </i>(kaszą jaglaną), kluski z sokiem z kwaszonej kapusty, biały groch i suszone grzyby smażone w oleju. Tym, czego nie zjedzono podczas Wigilii, karmiono zwierzęta. Wierzono też, że łuska z wigilijnej ryby przechowywana w portmonetce, zapewni pieniądze i dobrobyt w przyszłym roku.</span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Wielkanocny stół był obfity i różnorodny. Tradycyjnie śniadanie wielkanocne rozpoczynano od dzielenia się gotowanym, poświęconym jajkiem, które w religii chrześcijańskiej symbolizuje odradzające się życie. W Wielkopolsce z gotowanych jaj przygotowywano jednobarwne kraszanki, barwione w naturalnych barwnikach: kolor zielony dawała jemioła, ciemnoczerwony – łuski cebuli, czerwony – bazie olchowe, czarny – kora olchy itd. Na peryferiach Wielkopolski zdobienia wykonywano także techniką skrobania lub techniką batikową (nakładania wosku, a następnie barwienia jaj). Tradycja nakazywała, aby na Wielkanoc pieczono placki lub inne ciasta, dlatego w niektórych rodzinach oszczędzano mąkę w Boże Narodzenie, aby wystarczyło jej na wypieki wielkanocne. M. Baumann podaje, że w XIX w. śniadanie rozpoczynano chrzanem i wódką, a dopiero potem jedzono inne potrawy. </span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Pozostałe wielkopolskie święta są słabo powiązane ze specjalnymi tradycjami kulinarnymi. Na pewno trzeba przypomnieć, że w Tłusty Czwartek i Podkoziołek pieczono pączki, którymi obdarowywano przebierańców odwiedzających domy w zapusty. Dawniej na 11 listopada, czyli dzień św. Marcina, zabijano gęś. Kobiety mawiały, że jeśli gęś trudno obchodzi z pierza, to nadejdzie sroga zima. Współcześnie w Poznaniu ten dzień świętuje się rogalami świętomarcińskimi – wypiekami nadziewanymi m.in. białym makiem, migdałami, daktylami, rodzynkami, które polewa się lukrem i posypuje kandyzowaną skórką pomarańczową.</span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Warto zwrócić uwagę także na posiłki weselne. Tradycyjne wielkopolskie wesela trwały nawet 3-4 dni, ale gospodarze przygotowywali strawę tylko na pierwszy dzień zabawy. Przez następne dni goście przynosili jedzenie ze sobą. Daniem, które pojawiało się na każdym weselu, były <i>kałdunki</i>, czyli flaki zagęszczone mąką, przyprawione cukrem i octem. </span></p>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/ero/WF002.gif" rel="lightbox[g3]" title="Szyld kuźni ze Skrzetusza (XIX w.) – Wielkopolski Park Etnograficzny w Dziekanowicach"><img width="227" height="170" src="cmsimg/ero/WF002.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/ero/WF001.gif" rel="lightbox[g3]" title=" Kuźnia ze Skrzetusza (XIX w.) – Wielkopolski Park Etnograficzny w Dziekanowicach"><img width="227" height="170" src="cmsimg/ero/WF001.gif" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p> </p>\r\n<p><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa">Wersja podstawowa</a></p>\r\n<p style="text-align: right;"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr">poprzednia</a> <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr&l4=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr-obrzedowosc">następna</a></p>', 0, 1, 0), ('dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr-obrzedowosc', 'dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr', 'Obrzędowość doroczna', NULL, '<h1>Kultura ludowa Wielkopolski</h1>\r\n<table style="width: 712px;" class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2">\r\n <p class="autor">Ewa Rodek, Karolina Bielenin-Lenczowska</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table align="right" class="contenttoc">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th style="text-align: center;">Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr" class="toclink">Kultura społeczna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr&l4=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr-materialna" class="toclink">Kultura materialna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr&l4=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr-obrzedowosc">Obrzędowość doroczna<br />\r\n </a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <br />\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> <b><strong><span style="line-height: 150%; ">Obrzędowość doroczna</span></strong></b></p>\r\n <p><span style="line-height: 150%; "><strong>Adwent (</strong><em>Adwynt, Agwynt</em><strong>)</strong></span></p>\r\n <p><span style="line-height: 150%; ">W Adwencie obowiązywało wiele zakazów, np. nie wolno było orać. Mawiano: <em>Kto w Adwencie ziemię pruje, temu siedem lat choruje. </em>Przestrzegano również surowego postu: nie jedzono żadnych produktów pochodzenia zwierzęcego. </span>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\nŚw. Mikołaj był, podobnie jak w innych regionach Polski, patronem pasterzy, chronił ich zwłaszcza przed wilkami. W Wielkopolsce czczono go przede wszystkim jako darczyńcę. W ten dzień obdarowywano dzieci podarkami. W zachodniej i środkowej części regionu, w dzień poprzedzający święto, dzieci przygotowywały starannie buciki, w którym miały znaleźć prezenty. </span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">13 grudnia, w dzień św. Łucji przepowiadano pogodę na nadchodzący rok – obserwowano kolejnych 12 dni do Bożego Narodzenia. Aura w każdym z tych dni miała odpowiadać pogodzie przez kolejnych 12 miesięcy. W ten dzień panny wstawiały gałązki wiśniowe do wody. Jeśli do Nowego Roku zakwitły, oznaczało to, że w tym roku panna wyjdzie za mąż. <br />\r\n</span></p>\r\n<p><b><strong>Wigilia Bożego Narodzenia</strong><strong><span style="font-weight: normal;"> (Gwiazdka, </span></strong><em><span style="font-weight: normal;">Gwioska</span></em><strong><span style="font-weight: normal;">) </span></strong></b></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">W Wigilię wróżono o nadchodzącym roku: jeśli przypadała ona w niedzielę – rok miał być słoneczny i pogodny; w środę – robaczywy; w czwartek – urodzajny w pszenicę, a w piątek – smutny, mglisty. Pogoda w Wigilię zapowiadała również urodzaj lub nieurodzaj, np. jeśli w noc wigilijną świeciły gwiazdy, oznaczało to, że kury będą się dobrze niosły, jeśli cały dzień było pochmurno – krowy będą dojne. </span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Dawniej nie zostawiano pustego nakrycia dla niespodziewanego gościa, obecnie jednak – pod wpływem zwyczajów ogólnopolskich – jest to powszechne. Menu wigilijne było różne w zależności od regionu oraz radykalnie zmieniało się w czasie. Obecnie, jak podaje A. Brencz, podaje się zwykle zupę rybną lub barszcz, smażoną rybę (zwykle karpia) z ziemniakami, śledzie, kapustę z grzybami, kompot z suszu i <em>makiełki. </em>Ta ostatnia potrawa, znana w Wielkopolsce i na Śląsku to pokrojona w plastry bułka pszenna, zalana roztartym osłodzonym makiem lub moczona w wodzie i przekładana makiem z cukrem bądź miodem. </span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Po wieczerzy i odśpiewaniu kolęd, do domowników przychodzi <em>gwiazdor</em> lub inne tajemnicze postaci, jak <em>wigilorze, wiliarze, stare józefy </em>lub <em>starcy. </em>Rozdają oni drobne prezenty: jabłka, zabawki, słodycze, a nieposłusznych chłoszczą rózgami. <em>Gwiazdor </em>miał zwykle na sobie maskę lub był umazany sadzą, czapkę futrzaną na głowie i kożuch odwrócony włosem na wierzch. Jego nieodzownymi atrybutami były: dzwonek, worek i kij lub rózga. Dawniej po wsiach chodziły całe grupy kolędnicze, jak np. <em>Herody</em>. W skład takich grup wchodziły Diabeł, Anioł, Śmierć, Żyd, Cygan, Turek, kominiarz, żołnierz, a także koń, koza, turoń i niedźwiedź. Obecnie zachował się zwyczaj przychodzenia tylko Gwiazdora, ewentualnie Gwiazdora z ubraną na biało <em>Gwiazdką. <br />\r\n</em></span></p>\r\n<p><em><b><span style="line-height: 150%; font-style: normal; ">Święty Szczepan</span></b></em></p>\r\n<p><em><span style="line-height: 150%; font-style: normal; ">W drugi dzień Świąt Bożego Narodzenia Kościół katolicki wspomina św. Szczepana. W XIX i na początku XX w. we wschodnich krańcach Wielkopolski w tym dniu gospodarze posyłali swoich synów do kościoła z owsem, grochem i jęczmieniem. Po poświęceniu ziarna na mszy św. chłopcy zaczynali ciskać nim w księdza, dlatego w kościele panowała wielka wrzawa. Niektóre kobiety zbierały ziarno w przekonaniu, że dzięki niemu drób będzie znosił więcej jaj. Z czasem władze kościelne zakazały sypania ziarna w kościele (Bystroń 1947: 173). Jeszcze po II wojnie światowej w niektórych wsiach północnej, północno-wschodniej i wschodniej Wielkopolski w drugi dzień Świąt święcono ziarno owsa, które następnie wiosną dodawano do siewu.</span></em></p>\r\n<p><em><b><span style="line-height: 150%; font-style: normal; ">Noc sylwestrowa i Nowy Rok</span></b></em></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">W całej Wielkopolsce żywotny jest zwyczaj urządzania psot w noc sylwestrową: zabierania furtek, bram i narzędzi gospodarskich, wciągania ich na dach albo wynoszenia poza obręb gospodarstwa, a nawet wsi itp. Jest to dość nowy zwyczaj (dawniej nie wzmiankowano o nim), prawdopodobnie będący odwzorowaniem tradycji miejskiej lub szlacheckiej (Brencz 2006: 95-96).</span></p>\r\n<p><b><strong>Trzech Króli</strong></b></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">W tradycji wielkopolskiej ważna była wigilia tego święta, czyli 5 stycznia, zwana <em>Szczodrym wieczorem. </em>Tego dnia wypiekano małe chlebki zwane <em>szczodrakami, </em>którymi częstowano gości lub rozdawano je ubogim. <br />\r\n</span></p>\r\n<p><b><strong>Zapusty</strong></b></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Czas przed Wielkim Postem nazywa się w Wielkopolsce <em>ostatkami, zapustami</em>, a trzy ostatnie dni przed Popielcem – <em>zapustem </em>lub <em>mięsopustem. </em>Po wsiach chodziły wtedy grupy przebierańców: niedźwiedź (najważniejszy w grupie; owinięty w grochowiny i słomę), Żyd, Dziad, Baba, Kominiarz, Piekarz, Cygan, Policjant, Ułan, Szewc. Zwano je <em>maszkarami zapustnymi, </em>a w okolicach Poddębic we wschodniej Wielkopolsce do dziś używa się nazwy <em>miśki </em>lub <em>niedźwiedzie. </em>W zachodniej części regionu funkcjonuje nazwa <em>siwki, </em>a w okolicach Gniezna, Żnina i Wrześni – <em>koziołki, podkoziołki. </em></span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Nazwą<em> podkoziołek </em>określa się, również obecnie, i to zarówno na wsi, jak i w mieście, zabawę urządzaną w ostatni dzień karnawału. Nazwa wzięła się stąd, że tańce opłacały panny, które wrzucały pieniądze do naczynia ustawionego obok figurki koziołka lub chłopca ubranego w kozią skórę. </span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Istotnym elementem obrzędowości zapustnej było również wywożenie młodych mężatek, mające na celu wkupienie się tych kobiet do grona gospodyń. Jest to zwyczaj znany również z innych regionów Polski, polegający na tym, że starsze gospodynie odwiedzały domy młodych mężatek i zabierały je ze sobą (czasem wywożąc na taczce). Młode musiały wykupić się starszym w karczmie. We wspólnej zabawie nie mogły uczestniczyć ani panny, ani mężczyźni. <br />\r\n</span></p>\r\n<p><b><i><span style="line-height: 150%; ">Śmiercicha</span></i></b><b><span style="line-height: 150%; "> (<i>Śmierć</i>, <i>Marzanna</i>, <i>Marzanka</i>)</span></b></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">W południowej Wielkopolsce przetrwał zwyczaj topienia <i>Śmiercichy</i> – manekinu ze słomy, ubranego w łachmany i zatkniętego na długiej tyczce. Janina Dydowiczowa podaje, że w Brennie w sobotę przed białą niedzielą (niedzielą kończącą oktawę Wielkiejnocy) chłopcy robili słomiane kukły, które ubierali w łachmany i zatykali na długiej tyczce. Następnie szli przez wieś w kierunku jeziora, by wreszcie spalić swoje kukły nad wodą. Podczas marszu śpiewali chóralnie:</span></p>\r\n<p><i><span style="line-height: 150%; ">Śmiercicha ze wsi, nowe lotko do wsi.</span></i></p>\r\n<p><i><span style="line-height: 150%; ">Na starkowym rogu wisi miech twarogu.</span></i></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Wszyscy mieszkańcy wsi nie tylko obserwowali czynności obrzędowe, lecz także starali się przyczynić do podsycenia ognia, dlatego przynosili słomę do spalenia. Gdy ogień przygasał, niektórzy młodzieńcy przeskakiwali przez ognisko, by dowieźć swej zręczności i odwagi (Dydowiczowa 1967: 50).</span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Jest to jeden z wariantów obchodzenia święta wiosny w regionie Wielkopolski, różniący się szczegółami, ale zbieżny z podobnymi praktykami obrzędowymi witania wiosny i żegnania zimy. </span><span style="line-height: 150%; ">W tego rodzaju obrzędach </span><span style="line-height: 150%; ">można uczestniczyć</span><span style="line-height: 150%; "> w Wielkopolskim Parku Etnograficznym w Dziekanowicach.</span></p>\r\n<p><b><strong>Wielki Tydzień</strong></b></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Ciekawy zwyczaj związany z obrzędowością Wielkiego Czwartku zanotował Andrzej Brencz podczas swoich badań terenowych we wsiach położonych na południe od Rawicza, a zamieszkałych przez Hazaków. W ten dzień na polach gromadziły się dzieci i młodzież z <em>drapokami</em>, czyli miotłami, którymi w Wielki Poniedziałek i Wtorek sprzątano obejścia. Miotły te palono i biegano z nimi po polach. </span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Do dziś zachował się w Wielkopolsce zwyczaj smagania rózgami w Wielki Piątek, tzw. <em>boże rany</em>. Dawniej zwykle gospodyni biła domowników, zaczynając od męża, a kończąc na najmłodszym dziecku. Obecnie matka uderza jedynie dziecko patykiem, paskiem lub ręką. Do niedawna w niektórych wsiach, zwłaszcza w północnej Wielkopolsce, chłopcy zakradali się w nocy lub rano do domów i bili po nogach panny gałązkami jałowca, tarniny lub agrestu wołając przy tym: <em>Boże rany, Boże rany!</em> <br />\r\n</span></p>\r\n<p><b><strong>Wielkanoc</strong></b></p>\r\n<p><em><span style="line-height: 150%; ">Przywoływka</span></em><span style="line-height: 150%; ">, zwana też <em>wyczytywaniem, wysławianiem </em>lub <em>wywoływaniami </em>jest zwyczajem związanym z pierwszym dniem Wielkanocy, charakterystycznym dla północno-wschodniej i częściowo środkowej Wielkopolski. Przywędrował prawdopodobnie na te tereny z Kujaw, gdzie obchodzono go w Poniedziałek Wielkanocny. Były to rymowane teksty, które chłopcy wygłaszali dziewczętom. Wyliczano zwykle wady panien i na tej podstawie „obliczano”, ile kubłów wody powinno się na nią wylać. Np. J. Dydowiczowa (1967: 59) zanotowała taki tekst:</span></p>\r\n<p><i><span style="line-height: 150%; ">Panna Jadwiga bogobojna, ale chłopa pragnąca.</span></i></p>\r\n<p><i><span style="line-height: 150%; ">Krowy nie wydoi, bo się ogona boi. </span></i></p>\r\n<p><i><span style="line-height: 150%; ">Izby nie wymiecie, po kolana śmiecie;</span></i></p>\r\n<p><i><span style="line-height: 150%; ">jest taka gruba, że potrzebuje</span></i></p>\r\n<p><i><span style="line-height: 150%; ">dwie fury pyrza do wyłożenia w łużku.</span></i></p>\r\n<p><i><span style="line-height: 150%; ">Jak chleb upiecze, to się szczur pod skórkę przewlecze.</span></i></p>\r\n<p><i><span style="line-height: 150%; ">Za karę dostanie sześć wiader wody. </span></i></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Dawniej chłopcy wchodzili na dachy domów i krzyczeli, ile wiader wody wyleją na którą pannę. Te, które nie zostały wymienione ani oblane wodą następnego dnia, nie zostały zapraszane na wspólną zabawę wieczorem. </span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">W drugi dzień Świąt Wielkiej Nocy w północnej Wielkopolsce zachował się zwyczaj smagania gałązkami, w innych regionach – oblewania wodą. Oba zwyczaje noszą nazwę <em>dyngus, </em>w zachodniej Wielkopolsce mówi się również <em>polewaczka </em>lub <em>polewanie. </em>Charakterystyczne dla Wielkopolski były również pochody z maskami zwierzęcymi, po części nawiązujące do tradycji zapustnych. Główną postacią tych pochodów był niedźwiedź lub czasem dwa niedźwiedzie. Towarzyszył mu orszak składający się z baby, dziada, kominiarza, konia, diabła oraz niekiedy czapli. Grupy te nazywano <em>dyngusiarze, dynguśniki, dyngusy</em>, a także <em>muradyny </em>czy <em>ziandary</em>. Inne grupy przebierańców to tzw. <em>siwki, </em>w których główną postacią była osoba przebrana za siwego konia – czasem chodziły dwie grupy wiekowe, tzw. <em>małe siwki </em>i <em>duże siwki.</em> <br />\r\n</span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; "><strong>Zielone Świątki</strong></span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Dawniej w Wielkopolsce Zielone Świątki były czasem obrzędów pasterskich. M.in. wybierano wtedy króla pasterzy, a także symbolicznie wprowadzano chłopca do grupy pasterzy. Ten drugi zwyczaj, zwany <em>smolarze </em>zachował się w niektórych regionach aż do lat 60.-70. XX wieku. W drugi dzień Zielonych Świąt chłopca, który w tym roku miał po raz pierwszy wyprowadzać bydło na pastwisko starsi pasterze smarowali smołą i smagali rózgami, a następnie obwozili go na wozie po wsi i wołali: „Wieziemy smolarza”. Zbierali przy tym datki, jajka, ser, słoninę itp. od gospodarzy, których odwiedzali. Następnie wrzucali go do rzeki lub jeziora, żeby się obmył, a cała zabawa kończyła się w karczmie. Później ten zwyczaj został zredukowany do smarowania smołą dziewcząt przez chłopców. <br />\r\n</span></p>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/ero/WF009.gif" rel="lightbox[g1]" title="Chałupa, stodoła i żuraw z Marylina (lata 60. XIX w.)"><img width="227" height="170" src="cmsimg/ero/WF009.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/ero/WF008.gif" rel="lightbox[g1]" title="Zagroda <i>poniatowska</i> (dom, stodoła i chlewik z Czajcza) (lata 30. XX w.)"><img width="227" height="170" src="cmsimg/ero/WF008.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/ero/WS010.gif" rel="lightbox[g1]" title="Chałupa zrębowa z Lipki (1843). Muzeum Kultury Ludowej w Osieku nad Notecią"><img width="227" height="170" src="cmsimg/ero/WF010.gif" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/ero/WF011.gif" rel="lightbox[g1]" title="Chałupa szkieletowa i stodoła szalowana deskami z Dzierżązna (1834) – Muzeum Kultury Ludowej w Osieku nad Notecią"><img width="227" height="170" src="cmsimg/ero/WF011.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/ero/WF012.gif" rel="lightbox[g1]" title="Stodoła i budynek gospodarczy o konstrukcji zrębowej – Muzeum Kultury Ludowej w Osieku nad Notecią"><img width="227" height="170" src="cmsimg/ero/WF012.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/ero/WS014.gif" rel="lightbox[g1]" title="Chałupa szkieletowa i stodoła szalowana deskami z Dzierżązna (1834) – Muzeum Kultury Ludowej w Osieku nad Notecią"><img width="227" height="170" src="cmsimg/ero/WF014.gif" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><b><span style="line-height: 150%; ">Święty Jan</span></b></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Rozbudowany system obrzędów praktykowanych niemal na całym obszarze Europy i w części Azji w dzień przesilenia letniego (w Kościele katolickim dzień wspomnienia św. Jana, 24 czerwca), zwanych w polskiej tradycji <i>Kupałą</i>, <i>Kupalnocką</i>, <i>nocą świętojańską</i> czy <i>sobótką</i>, uległ w Wielkopolsce znacznej redukcji. Andrzej Brencz podaje za Oskarem Kolbergiem, że w Poznańskiem zwyczaje związane z kultem ognia i wody zanikły na początku XIX w. Osąd ten potwierdzają także relacje innych etnografów (Brencz 2006: 229-232). Współcześnie zachowało się jedynie powszechne w całej Polsce przekonanie, że po św. Janie można kąpać się w otwartych zbiornikach wodnych. Na prawie całym terenie Wielkopolski pozostałością po tym święcie jest także nazywanie porzeczki (<i>Ribes rumbrum</i>) <i>świętojankami</i>.</span></p>\r\n<p><b><span style="line-height: 150%; "> Boże Ciało</span></b></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa w całej Polsce zwana jest potocznie Bożym Ciałem. Najważniejszym wydarzeniem jest procesja po mszy św., podczas której kapłan niesie Najświętszy Sakrament do czterech ołtarzy w różnych stronach wsi. W Wielkopolsce święto to obchodzone jest szczególnie uroczyście. Należy podkreślić, że m.in. dzięki niemu kultywowana jest tradycja noszenia stroju ludowego właściwego dla danego regionu. W procesji uczestniczą mieszkańcy wsi, bardzo często w strojach ludowych. Najczęściej stroje regionalne przywdziewają kobiety niosące sztandary, feretrony i wstęgi u chorągwi. W procesji idą też ubrane na ludowo dziewczynki, które sypią kwiatki pod nogi księdza niosącego monstrancję (Brencz 2006: 221).</span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Żywotny w Wielkopolsce jest zwyczaj święcenia wianuszków z ziół, kwiatów i pachnących krzewów. Dawniej kobiety i dziewczęta wiły wianki małe jak bransoletka i niosły je do poświęcenia w oktawę Bożego Ciała. Wierzono, że mają one magiczną moc, dlatego wieszano je pod świętymi obrazami, podczas burzy wieszano w oknie lub palono w piecu, żeby piorun nie strzelił w dom. Wianki miały zastosowanie także w medycynie ludowej do leczenia ludzi i zwierząt, dlatego pieczołowicie je przechowywano i palono dopiero przed oktawą następnego Bożego Ciała.</span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Magiczną moc miały także brzozowe gałązki zdobiące ołtarze, do ktrórych pielgrzymowano podczas procesji Bożego Ciała. Jeszcze w latach 60. i 70. szczególnie w środkowej i południowej Wielkopolsce, częściowo również na Pałukach, gałązki obłamane z procesyjnych ołtarzy wkładano do ziemi w zagonach kapusty, co miało ochronić ją przed robactwem, a także zatykano je za strzechy zabudowań gospodarskich, żeby ustrzec się przed pożarem (Brencz 2006: 227-228).</span></p>\r\n<p><b><span style="line-height: 150%; ">Katarzynki i Andrzejki</span></b></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">W okresie przedadwentowym w całej Polsce nastawał czas wróżb. W Wielkopolsce w wigilię dnia św. Katarzyny (25 listopada) wróżyli sobie kawalerowie, natomiast dziewczęta przepowiadały sobie przyszłość w wigilię dnia wspomnienia św. Andrzeja (30 listopada). Wróżby te dotyczyły poszukiwania żon i mężów. Najczęstszą praktyką magiczną było lanie rozgrzanego wosku na zimną wodę, podobnie postępowano z ołowiem lub cyną, niekiedy płynną substancję przelewano przez ucho klucza. Powstałe figurki, podobne do rozmaitych sprzętów, miały symbolizować przyszły zawód lub profesję przyszłego męża. Innym zwyczajem także kultywowanym przez wielkopolskie panienki było ustawianie w linii prostej trzewików od ściany przeciwległej drzwiom aż do sieni; zamążpójście czekało tę, której but znalazł się w sieni jako pierwszy (Brencz 2006: 241-243).</span></p>\r\n<p> </p>\r\n<p><b><span style="line-height: 150%; ">Bibliografia</span></b></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Mariusz Baumann, <i>Pożywienie ludowe i zwyczaje żywieniowe w Wielkopolsce</i>, [w:] <i>Kuchnia wielkopolska wczoraj i dziś</i>, red. M. Zielińska, Poznań 1992, s. 9-20. </span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Andrzej Brencz, <i>Wielkopolski rok obrzędowy. Tradycja i zmiana</i>, Poznań 2006.</span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Jan Stanisław Bystroń, <i>Etnografia Polski</i>, Poznań 1947. </span></p>\r\n<p><span style="line-height: 150%; ">Janina Dydowiczowa, <i>Zwyczaje i obrzędy doroczne</i>, [w:] <i>Kultura ludowa Wielkopolski</i>, red. Józef Burszta, t. 3, Poznań 1967, s. 11-88.</span></p>\r\n<p><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa">Wersja podstawowa</a></p>\r\n<p style="text-align: right;"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr&l4=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr-materialna">poprzednia</a></p>', 0, 1, 0), ('dialekt-wielkopolski-literatura', 'dialekt-wielkopolski', 'Literatura', 260000, NULL, NULL, 0, 0), ('dialektologia-a-etnografia', 'podstawy-dialektologii', 'Dialektologia a etnografia i folklorystyka ', 260000, '<h1>5.1. Dialektologia a etnografia i folklorystyka</h1>\r\n<div class="autor">Halina Karaś</div>\r\n<p>Jak wiadomo, wymienione trzy dyscypliny, tj. dialektologia, etnografia i folklorystyka, wyłoniły się na gruncie polskim z ludoznawstwa, czyli z dziewiętnastowiecznych badań nad kulturą ludową.<br />\r\n<br />\r\nEtnografia (grec. etno ← èthnes ‘lud, naród, warstwa społeczna’ + grec. gráphe ‘piszę’) to dziś nauka z pogranicza dyscyplin naukowych przyrodniczych i społecznych, zajmująca się badaniem społeczności niecywilizowanych, odrębności kulturowych różnych społeczeństw historycznych (plemiennych, etnicznych, zawodowych), kultury ludowej oraz procesów zanikania kultury tradycyjnej i tworzenia się nowej kultury na podłożu narodowym i zawodowym. Jako prekursorów polskiej etnografii należy wymienić: Wincentego Pola, który na ten temat rozpoczął wykłady w 1852 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim; Oskara Kolberga, Jana Karłowicza i Ludwika Krzywickiego. W 1910 roku powstała pierwsza w Polsce katedra etnografii na Uniwersytecie Lwowskim, którą objął Stanisław Ciszewski, a następnie Jan Czekanowski. Z tym okresem wiąże się także działalność naukowa Jana Bystronia, Stefana Czarnowskiego i innych. W ostatnim półwieczu zakres badań etnograficznych rozszerzył się i zróżnicował: badania nad ginącymi tradycyjnymi formami kultury ludowej, współczesnymi przeobrażeniami kultury wsi i kultury robotniczej (m.in. Józef Burszta, J. Gajek, M. Kutrzeba-Pojnarowa), metodologii badań kultury chłopskiej (K. Dobrowolski), plastyce, muzyce i literaturze ludowej (m.in. Reinold Reinfus, T. Seweryn; A. Chybiński, M. Sobieski; Julian Krzyżanowski, Czesław Hernas). <br />\r\n<br />\r\nTermin etnografia w XIX i XX w. był stosowany wymiennie z terminem etnologia (grec. etno ← èthnes ‘lud, naród, warstwa społeczna’ + grec. lógos ‘słowo, nauka’), który może się różnić od niego zakresem znaczeniowym i określać naukę zajmującą się studiami porównawczymi i teoretycznymi nad kulturami różnych ludów. W tym drugim ujęciu etnografia stanowi naukę pomocniczą wobec etnologii, przygotowującą dane do studiów porównawczych. <br />\r\n<br />\r\nMimo dość dawnego wyodrębnienia się obu dyscyplin – dialektologii i etnografii do dziś podkreśla się przydatność danych etnograficznych w dialektologii, a informacji dialektologicznych w etnografii [Handke 1986, 42-43; Zaręba 1955, 53]. Rozgraniczenie ich – z jednej strony korzystne ze względu na możliwość postawienia własnych celów naukowych i wykształcenia własnych metod badawczych, z drugiej okazało się negatywne, gdyż pociągnęło za sobą ich odseparowanie, szkodliwe w skutkach dla obu [Zaręba 1953, 52-53]. Jak podkreśla Alfred Zaręba, dialektolog „styka się stale w swej pracy z kultura ludową, która się w języku odzwierciedla. Dlatego też powinien znać podstawowe realia, aby w gromadzeniu materiałów językowych nie pobłądzić. (...) To, na co człowiek urodzony i wychowany w mieście przyzwyczaił się patrzeć, nie wchodząc w szczegóły, jako na całość (wyróżniając tylko kilka banalnych części, w domu dach, komin, ściany, okna, drzwi, w wozie np. koła, dyszel) składa się z wielu części, z których każda ma swoją funkcję i swoją nazwę. Dotarcie do tej nazwy, wyrazu gwarowego, i dokładne określenie jego znaczenia jest możliwe tylko przy znajomości rzeczy, realiów” [1955, 53]. Szczególnie wiedza etnograficzna, o desygnatach jest potrzebna w badaniach nad nazwami z zakresu zawodów specjalnych, czyli nad terminologią gwarową z zakresu hodowli, pasterstwa, rybołówstwa, garncarstwa, tkactwa itp. <br />\r\n<br />\r\nNależy jednak zdawać sobie sprawę z tego, że dialektologa i etnografa interesują nieco inne aspekty związane z opisem przedmiotów, zjawisk kultury ludowej. Przedmiotem omówienia dialektologicznego są wyrazy – nazwy poszczególnych przedmiotów czy zjawisk, nawet takie, które różnią się tylko morfologicznie, natomiast opis etnograficzny skupia się na przeznaczeniu przedmiotu, jego budowie, materiału itp. [Kąś 2003, 242]. Dlatego też dla dialektologa interesujące są synonimy, tj. wyrazy nazywające to samo, ale zróżnicowane np. morfologicznie (por. ), podczas gdy dla etnografa różnice nazewnicze nie są istotne [jw.]. Może to prowadzić do pomijania przez etnografów niektórych gwarowych nazw synonimicznych.<br />\r\n<br />\r\nPodobnie jak i etnografia, początki folklorystyki, czyli dyscypliny naukowej, która zajmuje się folklorem, sięgają XIX wieku (1802-1803: W. Scott, Minstrels of Scottish Border – jedna z pierwszych prac). W Polsce, w początkowej fazie, folklorystyka rozwijała się w w nurcie badań ludoznawczych, z których wyłoniła się następnie, tak jak etnografia i dialektologia jako odrębna dyscyplina. Za pierwszych reprezentantów folklorystyki uznaje się m.in. Adama Czarnockiego, Kazimierza Władysława Wójcickiego, Seweryna Goszczyńskiego, Oskara Kolberga, Samuela Adalberga, Jana Karłowicza, Jana Bystronia. <br />\r\n</p>\r\n<h1>Literatura:</h1>\r\n<p>\r\nFalińska Barbara, Kowalska Anna, 2007, Ile etnografii w atlasie leksykalnym, [w:] Gwary dziś 4. Konteksty dialektologii, pod red. J. Sierociuka, Poznań, s. 203-212.<br />\r\n<br />\r\nHandke Kwiryna, 1986, Dialektologia i inne nauki, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 12, s. 37-46.<br />\r\n<br />\r\nHandke Kwiryna, 1987, O współpracy dialektologów z etnografami w Polsce, „Acta Baltico-Slavica” XVIII, s. 31-43.<br />\r\n<br />\r\nKąś Józef, 2003, Etnografia w słowniku gwarowym, [w:] Gwary dziś 2. Regionalne słowniki i atlasy gwarowe, pod red. J. Sierociuka, Poznań, s.241-248.<br />\r\n<br />\r\nZaręba Alfred, O potrzebie studiów pomocniczych dla dialektologii, „Język Polski” XXXV, s. 51-59.<br />\r\n </p>', NULL, 0, 0), ('dialektologia-a-inne', 'podstawy-dialektologii', 'Dialektologia a inne dyscypliny badawcze ', 61000, '<h1>1.6. Dialektologia a inne dyscypliny badawcze</h1> \r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify">Dialektologię łączą mniej lub bardziej ścisłe związki z różnymi dyscyplinami naukowymi, zarówno z dziedzinami lingwistycznymi (np. historia języka, językoznawstwo ogólne), jak i naukami społecznymi, historycznymi, geograficznymi. Dialektologia wraz z całym językoznawstwem korzysta z teorii i metod badawczych części tych nauk (np. socjologia, psychologia, historia, statystyka), jak również niezależnie od językoznawstwa nawiązuje sobie tylko właściwe relacje z wymienionymi naukami, jak i innymi (np. etnografia, geografia, historia kultury). </p><p align="justify">Najdawniejsze związki łączą ją z etnografią i folklorystyką, gdyż w XIX wieku dialektologia stanowiła jeden z działów wiedzy o kulturze ludowej, rozwijając się w ścisłym związku z tymi badaniami. <strong>Etnografia </strong>(grec. <em>etno</em> ← <em>èthnes</em> ‘lud, naród, warstwa społeczna’ + grec. <em>gráphe</em> ‘piszę’) to dziś nauka z pogranicza dyscyplin naukowych przyrodniczych i społecznych, zajmująca się m.in. badaniem kultury ludowej i procesów jej zanikania, współczesnymi przeobrażeniami kultury wsi i tworzenia się nowej kultury na podłożu narodowym i zawodowym. </p><p align="justify">Znajomość przynajmniej podstaw etnografii jest dialektologowi bardzo potrzebna, gdyż styka się on w badaniach z kulturą ludową, która odzwierciedla się w gwarach. Dotarcie do tej nazwy, wyrazu gwarowego, i dokładne określenie jego znaczenia jest możliwe tylko przy znajomości realiów, np. narzędzi rolniczych, wierzeń itp. Szczególnie wiedza etnograficzna, o realiach wiejskich, jest potrzebna w badaniach nad nazwami zawodów specjalnych, czyli nad terminologią gwarową dotyczącą hodowli, pasterstwa, rybołówstwa, garncarstwa, tkactwa itp. </p><p align="justify">Dominujący w momencie kształtowania się dialektologii w językoznawstwie historyczno-porównawczy kierunek badań spowodował również jej historyczne ukierunkowanie. Dlatego też do dziś podkreśla się jej przydatność dla historii języka, historii literatury czy historii w ogóle. Związki dialektologii z historią są dawne i wyraziste, zwłaszcza z historią kultury materialnej i duchowej, z historią osadnictwa i administracji, z dziejami religii. Historia osadnictwa jest niezwykle istotna przy określaniu granic gwarowych i pomocna w interpretacji zjawisk charakteryzujących określone zespoły gwarowe. Wiedza np. o osadnictwie z Mazowsza w widłach Wisły i Sanu, a więc w centrum Małopolski, pozwala wyjaśnić pochodzenie cech charakteryzujących gwarę lasowską i odróżniających ją od sąsiednich gwar małopolskich.</p><p align="justify">Dialektologia dostarcza wartościowych danych gramatyce historycznej i historii języka, gdyż zjawiska gwarowe mogą ilustrować np. dawną wymowę (samogłosek ścieśnionych czy <em>r </em>frykatywnego) lub też pewne procesy rozwojowe. Z kolei wiedza historycznojęzykowa pomaga w analizie zjawisk gwarowych, które mają charakter archaiczny. Od początku dialektologia była traktowana jako dziedzina, która może dostarczyć historii języka wielu wartościowych danych. Ta jej dodatkowa – służebna rola wobec językoznawstwa historycznego była dobrze widoczna szczególnie w dydaktyce. Do dziś ten jej aspekt jest dostrzegany.</p><p align="justify">Wyraziste związki łączą dialektologię z geografią, przede wszystkim z topografią i kartografią. Więzi z kartografią zaowocowały zwłaszcza rozwojem geografii lingwistycznej. Dzięki przejętym od kartografii technikom graficznym powstały „nowe sposoby inwentaryzowania, rejestrowania, przedstawiania i interpretacji danych językowych”.</p><p align="justify">Zróżnicowanie później metod badawczych dialektologii i poszerzenie przedmiotu badań pozwala spożytkować jej doświadczenia w takich dyscyplinach, jak: nauka o współczesnym języku polskim, kultura języka, stylistyka, onomastyka, socjolingwistyka, językoznawstwo ogólne. Wiąże się to również ze zmianami, którym podlegają współcześnie dialekty i gwary polskie oraz rozwojem metodologii badań lingwistycznych. </p><p align="justify">Istotne więzi, zwłaszcza w ostatnich latach, łączą dialektologię z socjologią. Wiąże się to z dostrzeżeniem potrzeby badania języka w jego aspekcie komunikacyjnym, a nie tylko koncentrowaniem się na zagadnieniach ściśle systemowych, a więc z nowymi teoriami w językoznawstwie. Zwrócenie uwagi na czynniki socjalne w użyciu i rozwoju języka zaowocowało powstaniem socjolingwistyki (<em>socjo</em>‑ z łac. <em>socius</em> ‘wspólny’ + <em>lingwistyka</em>), która bada rolę języka w społeczeństwie, ujmując język jako wyraz świadomości społecznej, przedstawia związki między faktami językowymi a zjawiskami społecznymi, zwłaszcza zaś określa relacje między zmianami językowymi a zmianami społecznymi, między wariantami (odmianami) języka a grupami społecznymi. Dialektologia i <strong>socjolingwistyka </strong>nie są jednak dziedzinami tożsamymi, choć bliski jest ich przedmiot badań – odmiany języka etnicznego; język zróżnicowany geograficznie i społecznie (dla dialektologii zainteresowania stratyfikacją terytorialną są pierwszoplanowe, a społeczną – poboczne, dla socjolingwistyki – odwrotnie). Różnica zatem między dialektologią a socjolingwistyką sprowadza się do tego, iż badania nad językiem w obu dziedzinach obejmują inne kategorie zjawisk: pierwsza zajmuje się odmianami terytorialnymi, czyli dialektami i gwarami (ale może też uwzględniać czynniki socjalne); druga – odmianami społecznymi, czyli socjolektami, żargonami, językami zawodowymi, itp.</p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td align="left" colspan="2">\r\n <a href="?l1=podstawy-dialektologii&l2=dialektologia-a-inne-mwr" class="readon">\r\n Powrót</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n \r\n </th>\r\n\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n \r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dialektologia-a-inne-mwr', 'podstawy-dialektologii', 'Dialektologia a inne dyscypliny badawcze', 60000, '<h1>1.6. Dialektologia a inne dyscypliny badawcze</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify"><u><strong>Dialektologia a inne dyscypliny badawcze</strong></u>. Dialektologię łączą mniej lub bardziej ścisłe związki z różnymi dyscyplinami naukowymi, zarówno z dziedzinami lingwistycznymi (np. historia języka, językoznawstwo ogólne), jak i naukami społecznymi, historycznymi, geograficznymi. Kwiryna Handke, rozpatrując relacje między dialektologią i innymi naukami, stwierdza, iż na ich tle wyraźniej rysuje się bogactwo treści samej dialektologii, a zarazem uzewnętrznia się jej autonomia i odrębność [1986, 42]. Dialektologia wchodzi w związek wraz z całym językoznawstwem z określonymi naukami (np. socjologia, psychologia, historia, statystyka), korzystając z teorii i metod badawczych tych dyscyplin, jak również niezależnie od językoznawstwa nawiązuje sobie tylko właściwe relacje z wymienionymi naukami, jak i innymi (np. etnografia, geografia, historia kultury) [jw.]. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Najdawniejsze związki łączą ją z etnografią i folklorystyką, gdyż w XIX wieku dialektologia stanowiła jeden z działów wiedzy o kulturze ludowej, rozwijając się w ścisłym związku z tymi badaniami (zob. więcej: 5.1. <span style="text-decoration: none">Dialektologia a etnografia i foklorystyka).</span> Dominujący wtedy w językoznawstwie historyczno-porównawczy kierunek badań spowodował również historyczne ukierunkowanie dialektologii. Dlatego też do dziś podkreśla się jej przydatność dla etnografii, folklorystyki, historii języka, historii literatury czy historii w ogóle. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Zróżnicowanie później metod badawczych dialektologii i poszerzenie przedmiotu badań pozwala spożytkować jej doświadczenia w takich dyscyplinach, jak: nauka o współczesnym języku polskim, kultura języka, stylistyka, onomastyka, socjolingwistyka, językoznawstwo ogólne. Wiąże się to również ze zmianami, którym podlegają współcześnie dialekty i gwary polskie oraz z rozwojem metodologii badań lingwistycznych. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Jak podkreśla Kwiryna Handke: „Typy relacji, w jakie wchodzi dialektologia, są rozmaite. Najbardziej podstawowy to biorca – dawca, przy czym bywają relacje jedno- lub dwustronne, gdy dialektologia występuje bądź w roli biorcy, bądź w roli dawcy, bądź w obu rolach równocześnie. Stosunki interdyscyplinarne opierają się na podobieństwie, tożsamości lub zazębianiu się zakresów i zadań badawczych oraz przedmiotu badań albo metod badawczych i interpretacyjnych przy mniej lub bardziej ścisłej współpracy, przybierającej formy współpracy czynnej lub biernej, zorganizowanej lub niezorganizowanej; mogą ograniczać się jedynie do wymiany materiału, danych naukowych czy wyników badań. (...) Cechą charakterystyczną dialektologii jest korzystanie z dorobku innych nauk, ponieważ jest ona tym kierunkiem lingwistyki, który musi uwzględniać nie tylko czynniki wewnętrznojęzykowe, ale w dużej mierze czynniki zewnętrznojęzykowe i wspierać się w znacznym stopniu danymi pozajęzykowymi” [1986, 44]. </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><h4>Dialektologia a geografia</h4><p style="line-height: 150%" align="justify">Wyraziste związki łączą dialektologię z geografią, zwłaszcza z topografią i kartografią. Więzi z kartografią zaowocowały zwłaszcza rozwojem geografii lingwistycznej. Dzięki przejętym od kartografii technikom graficznym powstały „nowe sposoby inwentaryzowania, rejestrowania, przedstawiania i interpretacji danych językowych” [Handke 1986, 43]. Metody te ewoluowały, były rozwijane i udoskonalane. Już na gruncie dialektologii „nastąpiło także swoiste połączenie metod kartograficznych i statystycznych (jak w atlasach i niektórych monografiach gwarowych). Znamienna jest zresztą ewolucja, jaką przeszła geografia lingwistyczna. Na początku swego istnienia została „wprowadzona” do dialektologii jako koncepcja sprawdzająca za pomocą tworzywa gwarowego określoną teorię lingwistyczną (teoria falowa ilustrująca mechanizm szerzenia się zmian językowych). Następnie zapanowała w dialektologii jako technika, sposób, wreszcie metoda gromadzenia, analizy, opracowywania, przedstawiania i interpretacji materiału. Wreszcie „wypączkowała” z dialektologii jako koncepcja interpretacyjna i teoria arealna, mająca znacznie szersze zastosowanie w wielu innych kierunkach językoznawstwa (np. etnogeneza, pochodzenie i pokrewieństwo języków i inne) [jw.].</p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><h4>Dialektologia a historia</h4><p style="line-height: 150%" align="justify">Związki dialektologii z historią są dawne i wyraziste, zwłaszcza z historią kultury materialnej i duchowej, z historią osadnictwa i administracji, z dziejami religii. Przykładowo – historia osadnictwa jest niezwykle istotna przy określaniu granic gwarowych i pomocna w interpretacji zjawisk charakteryzujących określone zespoły gwarowe. Wiedza np. o osadnictwie z Mazowsza w widłach Wisły i Sanu, a więc w centrum Małopolski, pozwala wyjaśnić pochodzenie cech charakteryzujących gwarę lasowską i różnicujących ją od sąsiednich gwar małopolskich. Podobnie historia osadnictwa na Suwalszczyźnie rzuca światło na wiele zagadnień związanych z kształtowaniem się gwar suwalskich (mazurzących na zachodzie, gdzie docierały fale osadnicze głównie z Mazowsza i Mazur, i niemazurzących na wschodzie, gdzie dominowało pierwotnie osadnictwo białorusko-litewskie). Niezwykły w gwarach polskich akcent inicjalny panujący w gwarze podhalańskiej można objaśnić zachowaniem na peryferiach obszaru polskiego archaicznego akcentu przyniesionego przez osadników z innych stron Małopolski na Podhale w XIV wieku. Historia osadnictwa pozwala zatem na interpretację wielu zjawisk gwarowych, na wyjaśnienie ich genezy i często chronologii, które nie znalazłyby stosownego objaśnienia bez uwzględnienia danych historycznych. </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><h4>Dialektologia a socjologia i socjolingwistyka</h4><p style="line-height: 150%" align="justify">Istotne więzi, zwłaszcza w ostatnich latach, łączą dialektologię z socjologią. Wiąże się to z dostrzeżeniem potrzeby badania języka w jego aspekcie komunikacyjnym, a nie tylko koncentrowaniem się na zagadnieniach ściśle systemowych, a więc z nowymi teoriami w językoznawstwie [Handke 1986, 44]. Zwrócenie uwagi na czynniki socjalne w użyciu i rozwoju języka zaowocowało powstaniem socjolingwistyki (<em>socjo</em> z łac. <em>socius</em> ‘wspólny’ + <em>lingwistyka</em>). Warto w tym miejscu przypomnieć, że stosowana jest także nazwa „socjologia języka”. Jeszcze niedawno oba terminy uznawano za synonimiczne, dziś jednak na ogół rozróżnia się socjologię języka ujmowanej jako dział socjologii od socjolingwistyki rozumianej jako dział językoznawstwa. Badania obu sprowadzają się do opisu roli języka w społeczeństwie, ujmowania języka jako wyrazu świadomości społecznej, przedstawiania związków między faktami językowymi a zjawiskami społecznymi, zwłaszcza zaś do określenia relacji między zmianami językowymi a zmianami społecznymi, między wariantami (odmianami) języka a grupami społecznymi [EJP 323-324, Miodunka 1996, 60]. Obie są zatem dyscyplinami z pogranicza socjologii i językoznawstwa, ale przy socjologii języka punkt ciężkości spoczywa na socjologii, a przy socjolingwistyce – na lingwistyce. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Status socjolingwistyki nie do końca został jednak jasno określony. Jeszcze niedawno Władysław Lubaś stwierdzał, że „żywe są spory, czy socjolingwistyka jest dyscypliną samodzielną, czy subdyscypliną socjologii lub językoznawstwa, czy wreszcie tylko metodą (sposobem) opisu funkcjonowania języka [Lubaś 1996, 41]. Dodać należy, że istniały też próby ujmowania dialektologii jako subdyscypliny (części) socjolingwistyki [Zabrocki 1972; Kaniuka 1972], co spotkało się ze zdecydowanym sprzeciwem polskich dialektologów [zob. omówienie: Kamińska 1986, 47]. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">W zależności zatem, jak określimy status socjolingwistyki, jej relacje z dialektologią mogą się wyrażać w inny sposób. Jeżeli socjolingwistykę (i podobnie dialektologię) ujmujemy jako dział językoznawstwa, to wówczas, jak podkreśla Władysław Lubaś, mogą powstawać wątpliwości, co do ich oddzielenia, gdyż obie są podporządkowane lingwistyce, obie zajmują się zróżnicowaniem języka oraz korzystają z tej samej terminologii lingwistycznej [1996, 41]. Sam badacz opowiada się za rozumieniem socjolingwistyki jako metody badawczej [Lubaś 1979], co mogłoby według niego zapobiec przeciwstawianiu dialektologii i socjolingwistyki. Zastosowanie metod socjolingwistycznych w dialektologii jest pożądane i może dotyczyć – zdaniem Bogusława Dunaja – zwłaszcza dwóch nurtów badań: zróżnicowania pionowego (społecznego) środowisk wiejskich, w których należy uwzględnić takie czynniki, jak m.in. wiek, płeć, status społeczny, praca w mieście, oraz wariantywności uwarunkowanej sytuacyjnie [Dunaj 1986, 20]. W polskiej literaturze dialektologicznej istnieje już niemało prac poświęconych wariantom językowym z pozycji socjolingwistycznych określających ich dystrybucję w poszczególnych jednostkach językowych i w tekstach za pomocą czynników zewnątrzjęzykowych (socjalnych i sytuacyjnych), takich jak: zawód, wiek, wykształcenie, mobilność, pochodzenie, miejsce i sytuacja oficjalna lub nieoficjalna. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Inaczej widzi socjolingwistykę Bogusław Dunaj, który uważa ją za dyscyplinę „o wyraźnie ukształtowanym programie i metodach badawczych” [Dunaj 1986, 18]. Charakteryzując postępowanie badawcze przedstawicieli obu dziedzin, stwierdza, iż: „Dialektolog stara się wydobyć nazwę gwarową w opozycji do formy języka ogólnego, natomiast zadaniem socjolingwisty jest zarejestrowanie różnych wariantów tego samego systemu i próba ustalenia, jakie czynniki decydują o ich użyciu” [jw., 19]. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Dialektologia i socjolingwistyka nie są jednak dziedzinami tożsamymi, choć bliski jest ich przedmiot badań – odmiany języka etnicznego; język zróżnicowany geograficznie i społecznie (dla dialektologii zainteresowania stratyfikacją terytorialną są pierwszoplanowe, a społeczną – poboczne, dla socjolingwistyki – odwrotnie). Różnica zatem między dialektologią i socjolingwistyką sprowadza się do tego, iż badania nad językiem w obu dziedzinach obejmują inne kategorie zjawisk: pierwsza zajmuje się odmianami terytorialnymi, czyli dialektami i gwarami (ale może też tu uwzględniać czynniki socjalne); druga – odmianami społecznymi, czyli socjolektami, żargonami, językami zawodowymi itp.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Obie też mają wspólne korzenie, gdyż socjolingwistyka nawiązuje do tych kierunków badań, które w XX wieku zapoczątkowały historia języka i dialektologii, a następnie tzw. <em>lingwistyka</em> <em>antropologiczna</em>, zajmująca się opisem związków między kulturą a językiem w danym społeczeństwie, ukształtowana również w USA na początku XX wieku. Podstawę opisów socjolingwistycznych stanowią badania empiryczne. Z socjologii przejęła socjolingwistyka techniki badań terenowych, uwzględnianie w dużym stopniu danych ilościowych, zasadę weryfikalności stwierdzeń oraz założenie, że między zjawiskami istnieją zależności dające się ująć w układ zmiennych niezależnych i zależnych. Prowadzi to w konsekwencji do badania przez socjolingwistów takich społecznych uwarunkowań, jak: sytuacja użycia języka, status nadawcy i odbiorcy komunikatów językowych, relacje ich ról, które wpływają na sytuacje mówienia, itp. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Współpraca przedstawicieli obu dziedzin nauki w badaniach nad różnorodnością języka, nad jego wariantywnością, pozwala na pełniejszy, z punktu widzenia historii języka oraz jego uwarunkowań społecznych, obraz sposobu kształtowania mowy rodzimych użytkowników języka. Bez uwzględnienia czynników socjalnych, jak podkreśla Władysław Lubaś, „nie możemy powiedzieć, jakim językiem naprawdę mówimy” [Lubaś 1996, 46]. </p><p style="text-indent: 1.25cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><h4>Dialektologia a językoznawstwo historyczne</h4><p style="line-height: 150%" align="justify">Związki dialektologii z językoznawstwem historycznym (gramatyką historyczną i historią języka) od dawna są ugruntowane. Wiadomo, że dialektologia jako nowa dyscyplina, która wyłoniła się pod koniec XIX wieku z ludoznawstwa, ukształtowała się w okresie dominacji metodologii językoznawstwa historyczno-porównawczego i od początku była traktowana jako dziedzina, która może dostarczyć historii języka wielu wartościowych danych. Ta jej dodatkowa – służebna rola wobec językoznawstwa historycznego była zwłaszcza dobrze widoczna w dydaktyce. Do dziś ten jej aspekt jest dostrzegany. Bogdan Walczak sporządził rejestr zagadnień, w jaki sposób materiał gwarowy może być wyzyskiwany w gramatyce historycznej i historii języka. Fakty gwarowe mogą zatem:</p><ol><li><p style="line-height: 150%" align="justify">dokumentować elementy językowe, które nie zostawiły śladu w dziejach języka ogólnego;</p></li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">ilustrować zjawiska i procesy językowe, które tylko pośrednio odzwierciedliły się w dawnych tekstach pisanych (np. akcent inicjalny);</p></li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">ilustrować zjawiska, procesy i fakty fonetyczne z przeszłości (np. samogłoski ścieśnione);</p></li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">dokumentować różne procesy językowe w szerszym niż w języku ogólnopolskim zakresie (np. regularne formy z przegłosem, typu <em>śmiotana</em>, lub bez tzw. fałszywego przegłosu, np. <em>wieska</em>);</p></li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">ilustrować w postaci żywego uzusu gwarowego zjawiska, procesy i fakty językowe, dziś już językowi ogólnopolskiemu nieznane, które jednak w jego zabytkach zostały poświadczone (np. końcówka <em>-m</em> w 1. os. lmn. czasu ter. i przeszłego);</p></li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">poszerzać znany z języka ogólnego i udokumentowany w zabytkach językowych zakres wyrównań analogicznych (np. <em>niesę – niesymy</em>);</p></li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">ilustrować niezrealizowane w języku ogólnym wersje określonych procesów językowych [Walczak 2001, 18-20]. </p></li></ol><p style="line-height: 150%" align="justify">Wyniki badań dialektologicznych można wyzyskiwać w językoznawstwie historycznym zarówno w płaszczyźnie naukowej, jak i w praktyce dydaktycznej. Nie ma na to wpływu, co badacz wyraźnie podkreśla, „teoretyczno-metodologiczne zaplecze dialektologii”, a co więcej – wyniki uzyskane w nurcie badawczym wywodzącym się z tzw. szkoły warszawskiej mogą być dodatkowo, szerzej wyzyskane. Mogą one dodatkowo: </p><ol><li><p style="line-height: 150%" align="justify">obrazować faktyczny przebieg zmian w systemie gramatycznym polszczyzny;</p></li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">obrazować przebieg historycznych zmian fonetycznych, które nie polegały na samorzutnym rozwoju fonetycznym, lecz na substytucji głosek;</p></li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">wprowadzać do językoznawstwa historycznego problematykę socjolingwistyczną [jw., 22]. </p></li></ol><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><h2 class="western">Literatura</h2><p style="line-height: 150%" align="justify">Bokszański Z., A. Piotrowski, M. Ziółkowski, <em>Socjologia języka</em>, Warszawa 1977. </p><p style="line-height: 150%" class="sdfootnote" align="justify">Dubisz Stanisław, <em>Wiedza o współczesnych gwarach w badaniach z zakresu historii języka, </em>[w:] <em>Gwary dziś 1. Metodologia badań, </em>pod red. Jerzego Sierociuka, Poznań 2001, s. 7-15.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Dunaj Bogusław, <em>Dialektologia a socjolingwistyka</em> [w:] „Acta Universitas Lodzensis”. Folia Linguistica 12, Łódź 1986, s. 15-23.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Dunaj Bogusław, <em>Przedmiot i kierunki badań dialektologicznych </em>[w:] „Studia dialektologiczne” I, pod red. B. Dunaja, Kraków 1996.</p><p style="line-height: 150%" class="sdfootnote" align="justify">Falińska Barbara, Kowalska Anna, <em>Ile etnografii w atlasie leksykalnym, </em>[w:] <em>Gwary dziś. 4. Konteksty dialektologii, </em>pod red. J. Sierociuka, Poznań 2007, s. 203-212</p><p style="line-height: 150%" class="sdfootnote" align="justify">Furdal Antoni, 1980, <em>Zakres badań geografii lingwistycznej</em>, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” 1980, XVIII, s. 73-80.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Handke Kwiryna, 1986, <em>Dialektologia i inne nauki, </em>„Acta Universitatis Lodzensis. Folia Linguistica” 12, s. 37-46.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Kamińska Maria, <em>Powiązania dialektologii z socjolingwistyką, </em>[w:] „Acta Universitas Lodzensis”. Folia Linguistica 12, Łódź 1986, s. 47-53.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Kaniuka W., 1972, <em>Tendencje rozwojowe współczesnej lingwistyki, </em>„Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” XXX, s. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Kleszcz Krzysztof, <em>Unifikacja języka mieszkańców wsi okolic Brzegu na Śląsku Opolskim: studium socjolingwistyczne</em>, Opole 2001. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Kurek Halina, <em>Metodologia socjolingwistycznego badania fonetyki języka mówionego środowisk wiejskich (na przykładzie kilku wsi Beskidu Niskiego)</em>, Kraków 1990.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Kurkowska Halina, <em>Próba charakterystyki socjolingwistycznej współczesnego języka polskiego</em> [w:]<em> Współczesna polszczyzna. Wybór zagadnień</em>, Warszawa 1981</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Lubaś Władysław, 1979, <em>Socjolingwistyka jako metoda badawcza, </em>„Socjolingwistyka”, z. 2, s. 11-27.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Lubaś Władysław, <em>Diachronia i synchronia w uniwersyteckim nauczaniu dialektologii</em>, „Poradnik Językowy” 1976, z. 6, s. 282-288.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Lubaś Władysław, <em>Dialektologia miejska. Przedmiot. Zakres. Metody</em>, „Język Polski, 1983, z. 4-5, s. 268-284.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Lubaś Władysław, <em>Społeczne uwarunkowania współczesnej polszczyzny</em>, Kraków 1979</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Lubaś Władysław, <em>Teoretycznie i praktycznie o relacjach między dialektologią a socjolingwistyką, </em>[w:] „Studia dialektologiczne” I, pod red. Bogusława Dunaja i Jerzego Reichana, Kraków 1996, s. 41-46.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Miodunka Władysław, 1996, <em>Język Polonii i Polaków w świecie a dialektologia polska. Dialektologia a socjolingwistyka, </em>[w:] „Studia dialektologiczne” I, pod red. Bogusława Dunaja i Jerzego Reichana, Kraków 1996, s. 55-61</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Topolińska Zuzanna, <em>Miejsce dialektologii wśród innych dyscyplin slawistycznych, </em>„Z polskich studiów slawistycznych”. Językoznawstwo, Warszawa 1992, s.249-254.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Walczak Bogdan, 2001, <em>Dialektologia a językoznawstwo historyczne, </em>[w:] <em>Gwary dziś 1. Metodologia badań, </em>pod red. Jerzego Sierociuka, Poznań, s. 17-23.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Zabrocki Ludwik, 1972, <em>Z teorii współczesnej socjolingwistyki, </em>„Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” XXX, s. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Zaręba Alfred, <em>O potrzebie studiów pomocniczych dla dialektologii, </em>„Język Polski” XXXV, s. 51-59.</p> </td>\r\n\r\n </tr> <tr>\r\n <td align="left" colspan="2">\r\n <a href="?l1=podstawy-dialektologii&l2=dialektologia-a-inne" class="readon">\r\n Wersja skrócona</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 1, 0, 0), ('dialekty-i-gwary-a-odmiany', 'podstawy-dialektologii', 'Dialekty i gwary ludowe a odmiany regionalne polszczyzny ', 31000, '<h1>1.3. Dialekty i gwary ludowe a odmiany regionalne polszczyzny</h1>\r\n<div class="autor">Halina Karaś</div>\r\n<p>Często potocznie mówi się o języku regionalnym, utożsamianym z dialektem czy gwarą. Są to jednak różne odmiany językowe, choć mają też pewne cechy wspólne. Zarówno regionalne odmiany polszczyzny, jak i dialekty ludowe mają ograniczony zasięg geograficzny, a zatem są to terytorialne odmiany języka polskiego, czyli takie, które używane są tylko na pewnym obszarze (mniejszym lub większym) kraju. Podstawowa różnica natomiast między nimi polega na tym, że różne typy polszczyzny regionalnej, choć w dużym zakresie korzystają z zasobów dialektalnych, to jednak są wariantami języka ogólnego. <br />\r\n<br />\r\nOdmian regionalnych polszczyzny używają także przedstawiciele inteligencji, podczas gdy dialekty ludowe pierwotnie były ograniczone tylko do warstwy chłopskiej (dziś to częściowo w różnych regionach Polski się zmienia, np. na Śląsku, Podhalu). Kolejna różnica sprowadza się do tego, że polszczyzna regionalna występuje w dwóch odmianach: mówionej i pisanej, oraz jest zróżnicowana stylowo, podczas gdy dialekty i gwary są wariantami mówionymi polszczyzny. Odmiany regionalne podlegają ocenie ze względu na normy języka ogólnego, a dialekty i gwary – z uwagi na zwyczaj językowy. <br />\r\n<br />\r\n<strong>Regionalne odmiany polszczyzny</strong> to zatem terytorialne warianty języka ogólnego, które mają oprócz wszystkich istotnych cech języka ogólnego także środki językowe charakterystyczne tylko dla danych regionów. Do połowy XX wieku polszczyzna regionalna była też ograniczona do środowiska inteligencji danego regionu jako jej mowa codzienna, a więc był to wariant terytorialno-środowiskowy języka ogólnego. Obecnie w związku z procesami demokratyzacji języka regionalizmy pojawiają się w mowie ludności różnych grup społecznych danego regionu, nie tylko w języku inteligencji. <br />\r\n<br />\r\nZróżnicowanie regionalne języka polskiego jest nieduże, a zasób środków językowych różnicujących go to regionalizmy (zob. Regionalizmy a dialektyzmy). Najmniejsze zróżnicowanie regionalne widoczne jest w wymowie (fonetyce) i odmianie (fleksji), nieco większe w składni, największe w słowotwórstwie i słownictwie, a współcześnie rnice te coraz bardziej się zacieraj. W porównaniu z innymi językami narodowymi (np. niemieckim) jest ono jednak minimalne. Różnice między odmianami regionalnymi polszczyzny nie zakłócają zatem komunikacji językowej. <br />\r\n<br />\r\nGenezy regionalnych odmian polszczyzny należy upatrywać m.in. w podziałach etniczno-językowych w okresie staropolskim oraz późniejszych podziałach na dzielnice i prowincje państwa polskiego, a następnie w zróżnicowanym rozwoju języka polskiego w granicach trzech zaborów. <br />\r\n<br />\r\nTradycyjnie wyróżniano trzy regionalne odmiany polszczyzny występujące na terenie państwa polskiego, tj. odmianę krakowską (małopolską), poznańską (wielkopolską) i warszawską (mazowiecką). Ponadto wyodrębnia się też dwie odmiany spoza obecnych jego granic, tj. odmianę wileńską (północnokresową) i lwowską (południowokresową). Współcześnie na podstawie badań powojennych można mówić ponadto o nowych regionalnych odmianach polszczyzny, takich jak: polszczyzna pomorska (Grudziądz, Tczew, Starogard), północnomałopolska (Łódź, Radom, Kielce, Lublin) i górnośląska, powstała w środowiskach miejskich Górnego Śląska. Wiele regionalizmów używanych jest przez inteligencję konkretnych miast lub mniejszych wspólnot regionalnych, stąd też mowa o polszczyźnie białostockiej, nowosądeckiej, siedleckiej itp.<br />\r\n<br />\r\nOdmiany regionalne polszczyzny podlegają dziś wielu zmianom. Zmiany realiów sprawiają, że wraz z zanikiem np. dawnych przedmiotów giną wyrazy regionalne dotychczas różnicujące polszczyznę, np. krakowskie trafika ‘sklep z tytoniem’, krakowskie szabaśnik i południowopolskie (południowokresowe, południowomałopolskie i śląskie) bratrura ‘piekarnik w tradycyjnym kuchennym piec kaflowym’, warszawskie obsadka ‘uchwyt pióra’. Zanikają stare zapożyczenia, nie tylko wywodzące się z języków państw zaborczych, np. z rosyjskiego: raniec ‘tornister’, odkrytka ‘pocztówka’ i z niemieckiego: grysik ‘kasza manna’, poznańskie kluft ‘ubranie’, ale też np. stare zapożyczenia francuskie: kajet ‘zeszyt’. Upowszechniają się też pierwotne regionalizmy warszawskie, które są uznawane za formy ogólnopolskie i wypierają w ten sposób regionalizmy typowe dla innych regionów, np. warszawskie określenia: zsiadłe mleko, kasza manna, cukier puder, wypierają krakowskie nazwy: kwaśne mleko, grysik, mączka cukrowa i śląskie: kiszka, grys. Wpływ mediów przyczynia się do upowszechniania mazowieckich formacji słowotwórczych na -ak, np. dzieciak, kurczak, zieleniak, czy wymowy nieudźwięczniającej, np. brat ojca, a nawet takich zjawisk pochodzenia gwarowego mazowieckiego, jak twarda wymowa połączeń l + i, k’ + e, g’ + e (lyst, kedy, droge rzeczy).</p>\r\n<p><br />\r\n<a href="http://dialektologia2.itks.pl/fckeditor/editor/fckeditor.html?l1=podstawy-dialektologii&l2=dialekty-i-gwary-a-odmiany">Powrót</a></p>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('dialekty-i-gwary-a-odmiany-mwr', 'podstawy-dialektologii', 'Dialekty i gwary ludowe a odmiany regionalne polszczyzny', 30000, '<a href="?l1=podstawy-dialektologii&l2=dialekty-i-gwary-a-odmiany"><br />\r\n</a>\r\n<h1>1.3. Dialekty i gwary ludowe a odmiany regionalne polszczyzny</h1>\r\n<div style="">Halina Karaś</div>\r\n<p>Często potocznie mówi się o języku regionalnym, utożsamianym z dialektem czy gwarą. Tymczasem są to różne odmiany językowe, choć mają też pewne cechy wspólne. Zarówno regionalne odmiany polszczyzny, jak i dialekty ludowe mają ograniczony zasięg geograficzny, a zatem są to terytorialne odmiany języka polskiego, czyli takie, które używane są tylko na pewnym obszarze (mniejszym lub większym) kraju. Podstawowa różnica natomiast między nimi polega na tym, że różne typy polszczyzny regionalnej, choć w dużym zakresie korzystają z zasobów dialektalnych, to jednak są to warianty języka ogólnego. <br />\r\n<br />\r\nOdmian regionalnych polszczyzny używają także przedstawiciele inteligencji, podczas gdy dialekty ludowe pierwotnie były ograniczone tylko do warstwy chłopskiej (dziś to częściowo w różnych regionach Polski się zmienia, np. na Śląsku). Kolejna różnica sprowadza się do tego, że polszczyzna regionalna występuje w dwóch odmianach: mówionej i pisanej, oraz jest zróżnicowana stylowo, podczas gdy dialekty i gwary są wariantami mówionymi polszczyzny. Odmiany regionalne podlegają ocenie ze względu na normy języka ogólnego, a dialekty i gwary – z uwagi na zwyczaj językowy. <br />\r\n<br />\r\n<strong>Regionalne odmiany polszczyzny</strong> to zatem terytorialne warianty języka ogólnego, które mają oprócz wszystkich istotnych cech języka ogólnego także środki językowe charakterystyczne tylko dla danych regionów. Do połowy XX wieku polszczyzna regionalna była też ograniczona do środowiska inteligencji danego regionu jako jej mowa codzienna, a więc był to wariant terytorialno-środowiskowy języka ogólnego. Obecnie w związku z procesami demokratyzacji języka regionalizmy pojawiają się w mowie ludności różnych grup społecznych danego regionu, nie tylko w języku inteligencji [Wyderka 2001, 422]. <br />\r\n<br />\r\nZnana badaczka polszczyzny regionalnej, Kwiryna Handke, definiuje ją następująco: „Regionalna polszczyzna, choć niekiedy utożsamiona z dialektalną, jest odmianą odrębną. Na jej specyficzne właściwości (regionalizmy) składają się różne elementy językowe, nie tylko dialektyzmy. Posługują się nią różne warstwy i środowiska społeczne- częściej w mowie, a też i w piśmie np. w listach. Jest to de facto odmiana polszczyzny ogólnej. Jako zjawisko językowo-społeczne łączy się regionalna polszczyzna z szerszym pojmowaniem regionalności. Zasadnicze podobieństwo między polszczyzną regionalną i dialektalną sprowadza się do tego, że obie są określane przez czynnik geograficzny oraz że odmiany regionalne polszczyzny w dużym zakresie korzystają z zasobów dialektalnych. Polszczyzna regionalna wiąże się z kulturą materialną i duchową regionu, z jego historią, literaturą i folklorem” [Handke 2001, 216].<br />\r\n<br />\r\nZróżnicowanie regionalne języka polskiego jest nieduże, a zasób środków językowych różnicujących go to regionalizmy (zob. Regionalizmy a dialektyzmy). Najmniejsze zróżnicowanie regionalne widoczne jest w wymowie (fonetyce) i odmianie (fleksji), nieco większe w składni, największe w słowotwórstwie i słownictwie, a współcześnie rnice te coraz bardziej się zacierają. W porównaniu z innymi językami narodowymi (np. niemieckim) jest ono jednak minimalne. Różnice między odmianami regionalnymi polszczyzny nie zakłócają zatem komunikacji językowej. <br />\r\n<br />\r\nGenezy regionalnych odmian polszczyzny należy upatrywać m.in. w dawnych podziałach etniczno-językowych w okresie staropolskim oraz późniejszych podziałach na dzielnice i prowincje państwa polskiego, a następnie w zróżnicowanym rozwoju języka polskiego w granicach trzech zaborów. Badacze polszczyzny regionalnej podkreślają, że najsilniejsze zróżnicowanie regionalne dokonało się w XIX wieku, czemu sprzyjały: „długi okres odmiennie przebiegającego w poszczególnych zaborach rozwoju języka nowopolskiego, warunki izolacji między poszczególnymi dzielnicami i utrudniona w związku z tym wymiana kulturalna między głównymi polskimi centrami kulturotwórczymi, wpływ języka zaborców. Nie bez znaczenia dla formowania się wariantów regionalnych był również wzrost oddziaływania gwar ludowych na język ogólny, co wiązało się ze zmianami ról i ruchliwości społecznej w XIX wieku, a zwłaszcza w drugiej jego połowie. Wszystkie te procesy utrwaliły różnice, głównie leksykalne, pomiędzy regionalnymi odmianami polszczyzny” [Wyderka 2001, 423]. <br />\r\n<br />\r\nTradycyjnie wyróżniano trzy regionalne odmiany polszczyzny występujące na terenie państwa polskiego, tj. odmianę krakowską (małopolską), poznańską (wielkopolską) i warszawską (mazowiecką) [Nitsch 1913]. Ponadto wyodrębnia się też dwie odmiany spoza obecnych jego granic, tj. odmianę wileńską (północnokresową) i lwowską (południowokresową). Wysunięcie na plan pierwszy w nazwach regionalnych odmian polszczyzny przymiotników utworzonych od nazw miast (Kraków, Poznań, Warszawa, Wilno, Lwów) wiąże się z tym, że te aglomeracje kształtowały warstwę inteligencji danych regionów, a tym samym miały decydujący wpływ na postać jej języka, jednakże uprawnione jest również stosowanie określeń utworzonych od nazw dzielnic i prowincji (małopolska, wielkopolska, mazowiecka, północnokresowa, południowokresowa). Współcześnie na podstawie badań powojennych można mówić ponadto o nowych regionalnych odmianach polszczyzny, takich jak: polszczyzna pomorska (Grudziądz, Tczew, Starogard), północnomałopolska (Łódź, Radom, Kielce, Lublin) i górnośląska, powstała w środowiskach miejskich Górnego Śląska. Wiele regionalizmów używanych jest przez inteligencję konkretnych miast lub mniejszych wspólnot subregionalnych, stąd też mowa o polszczyźnie białostockiej, nowosądeckiej, siedleckiej itp. [Wyderka 2001, 426].<br />\r\n<br />\r\nOdmiany regionalne polszczyzny podlegają dziś wielu zmianom. Typowe są tu dwie tenedencje: do unifikacji i do regionalizacji [Wyderka 2001, 427]. Pierwsza z nich łączy się z przemianami cywilizacyjnymi i wpływem języka Warszawy jako głównego ośrodka polityczno-administracyjnego Polski. Zmiany realiów sprawiają, że wraz z zanikiem desygnatów giną wyrazy regionalne dotychczas różnicujące polszczyznę, np. krakowskie trafika ‘sklep z tytoniem’, krakowskie szabaśnik i południowopolskie (południowokresowe, południowomałopolskie i śląskie) bratrura ‘piekarnik w tradycyjnym kuchennym piecu kaflowym’, warszawskie obsadka ‘uchwyt pióra’. Zanikają stare zapożyczenia, nie tylko wywodzące się z języków państw zaborczych, np. z rosyjskiego: raniec ‘tornister’, odkrytka ‘pocztówka’, i z niemieckiego: grysik ‘kasza manna’, poznańskie kluft ‘ubranie’, ale też np. stare zapożyczenia francuskie: kajet ‘zeszyt’. Charakterystyczne jest też zjawisko upowszechniania się pierwotnych regionalizmów warszawskich uznawanych za formy ogólnopolskie i wypierania w ten sposób regionalizmów typowych dla innych regionów, np. upowszechnienie się warszawskich określeń: zsiadłe mleko, kasza manna, cukier puder powoduje wypieranie krakowskich nazw: kwaśne mleko, grysik, mączka cukrowa, i śląskich: kiszka, grys. Wpływ mediów przyczynia się do upowszechniania mazowieckich formacji słowotwórczych na -ak, np. dzieciak, kurczak, zieleniak, czy ekspansji wymowy nieudźwięczniającej, np. brat ojca, a nawet takich zjawisk pochodzenia gwarowego mazowieckiego, jak twarda wymowa połączeń l + i, k’ + e, g’ + e (lyst, kedy, droge rzeczy). Ciekawym zjawiskiem jest upowszechnianie się w polszczyźnie ogólnej regionalizmów ekspresywnych, np. pierwotnie wielkopolskich ekspresywizmów, typu ćwok ‘oferma’, szajbus ‘narwaniec’, krakowskiego tuman ‘tępak’ czy białostockiego żulik. Regionalizmy nacechowane ekspresywnie lepiej się zachowują niż inne typy regionalizmów, mają też szerszy zakres użycia. Druga tendencja – do regionalizacji – dopiero się krystalizuje. Wiąże się m.in. z odżyciem idei tożsamości regionalnej, ideą „małych ojczyzn”, podtrzymywania odrębności regionalnych, w tym również językowych. Przejawia się m.in. w procesach wzbogacania i odświeżania zasobu regionalizmów, jak i kształtowania się nowych odmian regionalnych pod wpływem dialektów ludowych. Łączą się z migracją do miast i awansem społecznym ludności pochodzenia chłopskiego, która wprowadza do języka ogólnego wiele pierwotnych dialektyzmów, utrwalających się jako nowe regionalizmy. Wyjątkowo natomiast na Górnym Śląsku językiem regionalnym stała się gwara ludowa, która przeniesiona do miast i zmieniona na skutek oddziaływania polszczyzny ogólnej upowszechniła się jako mowa potoczna niemal wszystkich lokalnych środowisk (robotniczych, urzędniczych, inteligencji technicznej). <br />\r\n </p>\r\n<h1>Literatura</h1>\r\n<p>Grzelakowa Eliza, O sposobach kategoryzowania w regionalnych odmianach języka polskiego, [w:] Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Karolowi Dejnie, red. Sławomir Gala, Łódź 2002, s. 197-204. <br />\r\n<br />\r\nHandke Kwiryna, Polszczyzna regionalna – problematyka i stan badań, [w:] Polszczyzna regionalna Pomorza. Zbiór studiów, red. Kwiryna Handke, Wejherowo 1986, s. 7-20.<br />\r\n<br />\r\nHandke Kwiryna, Terytorialne odmiany polszczyzny, [w:] Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Lublin 2001, s. 201-219.<br />\r\n<br />\r\nKucała Marian, Twoja mowa cię zdradza. Regionalizmy i dialektyzmy języka polskiego, Kraków 1994.<br />\r\n<br />\r\nNitsch Kazimierz, Odrębności słownikowe Poznania, Krakowa i Warszawy, „Język Polski” 1914, s. 261-270.<br />\r\n<br />\r\nObraz życia i kultury mieszkańców regionu utrwalony w słownictwie gwarowym i regionalnym, red. Henryka Sędziak, Łomża 2003. <br />\r\n<br />\r\nPrzęczek Sylwia, 2008, Problemy teoretyczne i metodologiczne w badaniach polszczyzny regionalnej, [w:] Współczesna polszczyzna. Stan, perspektywy, zagrożenia, pod red. Zofii Cygal-Krupy, Kraków-Tarnów, s. 285-301.<br />\r\n<br />\r\nWyderka Bogusław, Odmiany regionalne, [w:] Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Język polski, pod red. S. Gajdy, Opole 2001, s. 422-439.<br />\r\n </p>\r\n<p><a href="http://dialektologia.itks.pl/fckeditor/editor/fckeditor.html?l1=podstawy-dialektologii&l2=dialekty-i-gwary-a-odmiany-mwr">Wersja skrócona</a></p>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('dialekty-i-gwary-a-polszczyzna', 'podstawy-dialektologii', 'Dialekty i gwary ludowe a polszczyzna ogólna ', 21000, '<h1>1.2. Dialekty i gwary ludowe a polszczyzna ogólna</h1>\r\n<div style="">Halina Karaś</div>\r\n<p>Warto sobie uświadomić, w jakim stosunku pozostaje język ogólny do dialektu i gwary, by móc właściwie, bez uprzedzeń ocenić obie odmiany – ogólnopolską i dialektalną. Dialekty ludowe i język ogólny tworzą razem polski język narodowy, ale to z dialektów ukształtował się polski język literacki jako język ponadregionalny, a więc używany powszechnie, nie tylko na określonym mniejszym obszarze. Język literacki i dialekty ludowe mają wspólną większość słownictwa podstawowego, jak również mają w zasadzie taką samą strukturę gramatyczną, jednakże każdy dialekt ma pewną liczbę wyrazów oraz zjawisk gramatycznych, które go różnią od języka ogólnego, a w pewnej części także od sąsiednich dialektów. Najbardziej wyraziście różnią się wieloma cechami wymowy od języka ogólnego.<br />\r\n<br />\r\nJęzyk ogólny to odmiana kulturalna języka narodowego (ponadregionalna), występująca w wersji mówionej i pisanej, używana w całym kraju, uczona w szkołach, stosowana w urzędach, kościołach, rozpowszechniana przez media, w której obowiązuje dość rygorystyczne przestrzeganie normy poprawnościowej. Szeroki ogólnopaństwowy zasięg, istnienie normy językowej regulującej jego rozwój oraz podział na odmianę pisaną i mówioną różni wyraziście język ogólny od gwar. Gwary są bowiem mówionymi odmianami języka narodowego używanymi tylko na pewnym ograniczonym terenie, które nie podlegają regułom norm poprawnościowych, natomiast o zgodności wypowiedzi z danym systemem gwarowym decyduje zwyczaj językowy. Polski język ogólny w obu swoich postaciach (pisanej i mówionej) jest najbardziej wypracowaną odmianą polszczyzny, jest także najlepiej dostosowany do obsługi wszystkich funkcji, jakie język może spełniać. Ma on ogromny zasób wyrazowy, a także bogate środki umożliwiające tworzenie utworów artystycznych, zróżnicowanych przy tym stylowo.<br />\r\n<br />\r\nJęzyk ogólny jest rezultatem długiego i świadomego rozwoju, wielowiekowej świadomej pracy nad uzdatnieniem go do wykonywania wszystkich zadań, stawianych przed językiem narodu o wysokiej kulturze. Wyrasta na podstawie dialektów, ale od XVI w. rozwój języka ogólnego i dialektów ludowych jest odmienny. Gwary są bardziej zachowawcze, przechowują więcej archaizmów, a język ogólny, rozwijając się, czerpał z zasobów dialektów: najpierw wielkopolskiego i małopolskiego, później mazowieckiego i kresowego, ale wytworzył też środki swoiste, nieznane dialektom. Dialekty ludowe nie pełnią tylu zadań, co język ogólny, służą do codziennego porozumienia się, nie były też równie świadomie rozwijane. Rola języka literackiego z biegiem czasu rośnie, a rola dialektów ludowych maleje. Nie oznacza to jednak, że gwary są jakąś „gorszą” odmianą polszczyzny, tylko są inną odmianą o różnej od języka ogólnego wymowie, nieco odmiennym systemie gramatycznym, częściowo swoistym zasobie słownictwa, różnym zasięgu i zakresie stosowania. <br />\r\n<br />\r\nDzięki dialektologii możliwe jest zrozumienie procesów rozwojowych, które wystąpiły w polszczyźnie i zachodzą w niej obecnie. Bardzo często w gwarach są zachowane wyrazy oraz formy gramatyczne, które już dawno nie są używane w języku literackim. Zdarzają się również sytuacje, kiedy w gwarach są już rozwinięte tendencje językowe, które dopiero zaczynają się pojawiać w ogólnej polszczyźnie, co świadczy o stałym rozwoju i zmienności języka.<br />\r\n<br />\r\nGwary ulegają rozwojowi, który nie jest unormowany żadnymi przepisami, więc czasami wyprzedzają zmiany, które zajdą w języku literackim. Tak więc wpływ dialektów na język ogólny jest bardzo ważny i stały, gdyż osoby posługujące się jakąś gwarą i uczące się języka literackiego wnoszą do wymowy ogólnopolskiej swoje nawyki artykulacyjne, formy, wyrazy i związki frazeologiczne. Gwary pozwalają także na trafną ocenę wartości artystycznej utworów wielu pisarzy, którzy wprowadzali do swoich dzieł stylizację gwarową (np. Reymont, Tetmajer, Orkan) oraz archaizację opartą na dialektyzmach (Sienkiewicz, Żeromski).</p>\r\n<p><br />\r\n<a href="http://dialektologia.itks.pl/fckeditor/editor/fckeditor.html?l1=podstawy-dialektologii&l2=dialekty-i-gwary-a-polszczyzna">Powrót</a><br />\r\n </p>\r\n<p> </p>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('dialekty-i-gwary-a-polszczyzna-mwr', 'podstawy-dialektologii', 'Dialekty i gwary ludowe a polszczyzna ogólna', 20000, '<h1>1.2. Dialekty i gwary ludowe a polszczyzna ogólna</h1>\r\n<div class="autor">Halina Karaś</div>\r\n<p>Warto sobie uświadomić, w jakim stosunku pozostaje język ogólny do dialektu i gwary, by móc właściwie, bez uprzedzeń ocenić obie odmiany – ogólnopolską i dialektalną. Dialekty ludowe i język ogólny tworzą razem polski język narodowy. Są one wynikiem wielowiekowej ewolucji dawnych dialektów prapolskich. Język literacki i dialekty ludowe mają wspólną większość słownictwa podstawowego, jak również mają w zasadzie taką samą strukturę gramatyczną, jednakże każdy dialekt ma pewną liczbę wyrazów oraz zjawisk gramatycznych, które go różnią od języka ogólnego, a w pewnej części także od sąsiednich dialektów. Najbardziej wyraziście różnią się wieloma cechami wymowy od języka ogólnego [DiGP 1995].<br />\r\n<br />\r\nJęzyk ogólny to odmiana kulturalna języka narodowego (ponadregionalna), występująca w wersji mówionej i pisanej, używana w całym kraju, uczona w szkołach, stosowana w urzędach, kościołach, rozpowszechniana przez media, w której obowiązuje dość rygorystyczne przestrzeganie normy poprawnościowej. Szeroki ogólnopaństwowy zasięg, podległość normie językowej oraz istnienie wersji pisanej i mówionej różni wyraziście język ogólny od gwar. Gwary są bowiem mówionymi odmianami języka narodowego używanymi tylko na pewnym ograniczonym terenie, które nie podlegają regułom norm poprawnościowych, natomiast o zgodności wypowiedzi z danym systemem gwarowym decyduje zwyczaj językowy. Polski język ogólny w obu swoich postaciach (pisanej i mówionej) jest najbardziej wypracowaną odmianą polszczyzny, jest także najlepiej dostosowany do obsługi wszystkich funkcji, jakie język może spełniać. Ma on ogromny zasób wyrazowy, a także bogate środki umożliwiające tworzenie utworów artystycznych, zróżnicowanych przy tym stylowo.<br />\r\n<br />\r\nJęzyk ogólny jest rezultatem długiego i świadomego rozwoju, wielowiekowej świadomej pracy nad uzdatnieniem go do wykonywania wszystkich zadań, stawianych przed językiem narodu o wysokiej kulturze. Wyrasta na podstawie dialektów, ale od XVI w. rozwój języka ogólnego ma charakter progresywny (rozwijający się), a dialektów ludowych regresywny [Urbańczyk 1972]. Rozwijając się, czerpał z zasobów dialektów: najpierw wielkopolskiego i małopolskiego, później mazowieckiego i kresowego, ale wytworzył też środki swoiste, nieznane dialektom. Dialekty ludowe nie pełnią tylu zadań, co język ogólny, służą do codziennego porozumienia się, nie były też równie świadomie rozwijane. Rola języka literackiego z biegiem czasu rośnie, rola dialektów ludowych maleje; wtapiają się one powoli w język ogólny. <br />\r\n<br />\r\nW języku literackim odczuwa się wyraźną potrzebę jednolitości (normalizacji, standa- ryzacji) i stałości (stabilizacji). Normy językowe, przekazywane dawniej z ust do ust, szerzyły się w w. XIX i początku XX głównie przez pismo, obecnie ważna rola przypada radiu i telewizji. Wobec rozrostu słownego i frazeologicznego języka wynikającego z potrzeby nazywania nowych rzeczy coraz bardziej konieczna staje się opieka nad językiem i poradnictwo językowe.<br />\r\n<br />\r\nJuż z tego krótkiego porównania widać, iż między językiem ogólnym a dialektami ludowymi i miejskimi występuje szereg różnic, dotyczących ich genezy, zasięgu terytorialnego i funkcji społecznych.<br />\r\n<br />\r\nRelacje między językiem ogólnym a dialektami przedstawia poniższa tabela.</p>\r\n<p><br />\r\n<table cellspacing="0" cellpadding="7" border="1" width="100%">\r\n <tbody>\r\n <tr valign="top">\r\n <td width="21%">\r\n <p align="justify"> </p>\r\n </td>\r\n <td width="45%">\r\n <p align="justify"><strong>Język ogólny</strong></p>\r\n </td>\r\n <td width="34%">\r\n <p align="justify"><strong>Dialekty ludowe</strong></p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr valign="top">\r\n <td width="21%">\r\n <p align="justify">Geneza</p>\r\n </td>\r\n <td width="45%">\r\n <p align="justify">wyrasta na podstawie dialektów jako język ponadregionalny; od XVI w. przeciwstawia się dialektom ludowym</p>\r\n </td>\r\n <td width="34%">\r\n <p align="justify">środki porozumiewania się etnicznych społeczności plemiennych</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr valign="top">\r\n <td width="21%">\r\n <p align="justify">Typ rozwoju</p>\r\n </td>\r\n <td width="45%">\r\n <p align="justify">od XVI w. jego rozwój ma charakter progresywny</p>\r\n </td>\r\n <td width="34%">\r\n <p align="justify">od XVI w. – rozwój regresywny</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr valign="top">\r\n <td width="21%">\r\n <p align="justify">Zasięg</p>\r\n </td>\r\n <td width="45%">\r\n <p align="justify">ogólnopaństwowy</p>\r\n </td>\r\n <td width="34%">\r\n <p align="justify">ograniczony terytorialnie i socjalnie (tj. używane tylko na pewnym terenie i przez określoną warstwę – chłopską)</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr valign="top">\r\n <td width="21%">\r\n <p align="justify">Stopień ujednolicenia systemu</p>\r\n </td>\r\n <td width="45%">\r\n <p align="justify">dzięki tradycji pisanej ma znacznie ujednolicony system gramatyczny, leksykalny i stylistyczny</p>\r\n </td>\r\n <td width="34%">\r\n <p align="justify">systemy bardzo zróżnicowane terytorialnie</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr valign="top">\r\n <td width="21%">\r\n <p align="justify">Odmiany</p>\r\n </td>\r\n <td width="45%">\r\n <p align="justify">dwie podstawowe odmiany: pisana i mówiona</p>\r\n </td>\r\n <td width="34%">\r\n <p align="justify">jedynie odmiana mówiona</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr valign="top">\r\n <td width="21%">\r\n <p align="justify">Kodyfikacja</p>\r\n </td>\r\n <td width="45%">\r\n <p align="justify">jest skodyfikowany (norma językowa)</p>\r\n </td>\r\n <td width="34%">\r\n <p align="justify">nie są skodyfikowane (tylko zwyczaj językowy, tj. uzus)</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr valign="top">\r\n <td width="21%">\r\n <p align="justify">Typ sytuacji komunikacyjnej</p>\r\n </td>\r\n <td width="45%">\r\n <p align="justify">podstawowy sposób komunikowania się w różnych typach sytuacji: oficjalnych, nieoficjalnych</p>\r\n </td>\r\n <td width="34%">\r\n <p align="justify">sposób porozumiewania się w sytuacjach nieoficjalnych (lokalnych, rodzinnych)</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr valign="top">\r\n <td width="21%">\r\n <p align="justify">Funkcje społeczne</p>\r\n </td>\r\n <td width="45%">\r\n <p align="justify">pełni wobec całego narodu 4 funkcje: a) jednoczącą (umożliwia identyfikację jednostki ze społecznością narodową), b) separującą (przeciwstawia język polski innym językom narodowym), c) prestiżową, d) normatywną</p>\r\n </td>\r\n <td width="34%">\r\n <p align="justify">nie pełni tych funkcji w stosunku do całego narodu, choć większość z nich pełni wobec wspólnoty lokalnej</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</p>\r\n<p>Studiowanie dialektologii niewątpliwie ułatwia zrozumienie procesów rozwojowych, które zaszły w historii polszczyzny i zachodzą obecnie w języku współczesnym. Gwary bowiem zachowują często wyrazy i formy gramatyczne od dawna już nieużywane w języku literackim. Takie występowanie w gwarach zjawisk archaicznych obok przejawiania się zupełnie nowych tendencji stanowi doskonały przykład dla potwierdzenia tezy o stałym rozwoju i zmienności języka. <br />\r\n<br />\r\nDzięki dialektom można zatem wysnuwać wnioski związane z przeszłością oraz przyszłością języka polskiego. Gwary ulegają rozwojowi, który nie jest unormowany żadnymi przepisami ortoepicznymi, więc czasami wyprzedzają zmiany, które zajdą w języku literackim. Tak więc wpływ dialektów na język ogólny jest bardzo ważny i stały, gdyż osoby posługujące się jeszcze jakąś gwarą i uczące się języka literackiego wnoszą do wymowy ogólnopolskiej swoje nawyki artykulacyjne, formy, wyrazy i związki frazeologiczne. Gwary pozwalają także na trafną ocenę wartości artystycznej utworów wielu pisarzy, którzy wprowadzali do swoich dzieł stylizację gwarową (np. Reymont, Tetmajer, Orkan) oraz archaizację opartą na dialektyzmach (Sienkiewicz, Żeromski).<br />\r\n </p>\r\n<p>Literatura</p>\r\n<p>Basara Jan, Gwary ludowe wobec języka ogólnopolskiego, „Przegląd Humanistyczny” 1977, XXI, nr 12, s. 107-112.<br />\r\n<br />\r\nDejna Karol, 1993, Dialekty polskie, wyd. 2, przejrzane i poprawione, Wrocław-Warszawa-Kraków.<br />\r\n<br />\r\nDejna Karol, 1998, Gwara i jej stosunek do innych odmian języka ogólnonarodowego, [w:] Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii, pod red. S. Gali, Łódź, s. 13-22. <br />\r\n<br />\r\nDiGP - Dubisz Stanisław, Karaś Halina, Kolis Nijola, 1995, Dialekty i gwary polskie. Leksykon Omegi, Warszawa.<br />\r\n<br />\r\nUrbańczyk Stanisław, 1983, Zarys dialektologii polskiej, Warszawa.<br />\r\n<br />\r\nKąś Józef, Interferencja leksykalna słownictwa gwarowego i ogólnopolskiego (na przykładzie gwar orawskich). Rozprawy Habilitacyjne UJ nr 285, Kraków 1994.<br />\r\n<br />\r\nKąś Józef, Społeczno-językowe uwarunkowania interferencji leksykalnej słownictwa gwarowego i ogólnopolskiego, [w:] Język a kultura, t. 7, red. Jolanta Maćkiewicz, Janusz Siatkowski, Wrocław 1992, s. 95-102.<br />\r\n<br />\r\nKoneczna Halina, Dialekty a język ogólnopolski, „Poradnik Językowy” 1949, z. 2, s. 1-5, z. 3, s. 5-10.<br />\r\n<br />\r\nKurek Halina, Przełączanie kodu językowego, czyli socjolingwistyczne aspekty wzajemnego oddziaływania języka literackiego i dialektów, [w:]<br />\r\n<br />\r\nKurek Halina, O szczególnym typie przełączania kodów w gwarach, czyli o świadomym wprowadzaniu elementów literackich do rozmów z dziećmi, [w:]<br />\r\n<br />\r\nSynowiec Helena, O niewspółmierności leksykalnej między gwarą śląską a językiem ogólnopolskim (na przykładzie słownictwa uczniów, [w:]<br />\r\n<br />\r\nNitsch Kazimierz, O wzajemnym stosunku gwar ludowych i języka literackiego, [w:] Wybór pism polonistycznych tegoż, t. 1, Wrocław 1954, s. 193-218.<br />\r\n<br />\r\nZaręba Alfred, 1970, Gwara a język literacki, „Kalendarz Śląski TRZZ”, s. 202-204, przedruk [w:] Zaręba Alfred, Szkice z dialektologii śląskiej, Katowice 1988, 13-18.<br />\r\n </p>\r\n<p><a href="http://dialektologia2.itks.pl/fckeditor/editor/fckeditor.html?l1=podstawy-dialektologii&l2=dialekty-i-gwary-a-polszczyzna">Wersja skrócona<br />\r\n</a></p>', 0, 0, 0), ('dialekty-polskie', 'podstawy-dialektologii', 'Dialekty polskie — historia', 120000, '<h1>2.5. Dialekty polskie — historia</h1>\r\n<div class="autor">Halina Karaś</div>\r\n<p>Dialekty polskie ukształtowały się na podłożu przedpiastowskich skupisk etniczno-językowych, których zróżnicowanie terytorialne odpowiadało układowi ówczesnych centrów kulturalno-plemiennych. W ten sposób – według badaczy – ukształtowało się pięć podstawowych dialektów (zespołów dialektalnych).</p>\r\n<table style="border-bottom: 1px; border-left: 1px; width: 100%; border-top: 1px; border-right: 1px">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td height="216" width="247"><a href="/cmsimg/image/terytoriia.gif" rel="lightbox" title="Terytoria formowania się dialektów polskich. Opracowano na podstawie: Dejna 1"><img alt="" width="247" height="216" src="/cmsimg/image/terytoriia.gif" /></td>\r\n <td style="align: top">\r\n <p><u>A. Dialekt kaszubski</u> – obszar Przymorza oraz przyległe obszary dorzeczy górnego biegu Raduni, Wierzycy, Wdy, Brdy; sięgający po linię Gdańsk-Chojnice.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%"><u>B. Dialekt mazowiecki</u> – dorzecze środkowej Wisły: od dorzeczy dolnej Pilicy, Radomki, dolnego Wieprza i dolnej Bzury po dorzecze Skrwy; obejmujący swą ekspansją część obszarów dorzecza górnej Drwęcy, Osy, Wierzycy, Nogatu, Pasłęki, Łyny i Niemna.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%"><u>C. Dialekt wielkopolski</u> – dorzecze Warty, Prosny, Obry, Wełny, Noteci; ekspandujący na przyległe obszary górnej Bzury, dolnej Drwęcy, Wdy i Brdy.</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p align="justify" style="line-height: 150%"><u>D. Dialekt małopolski</u> – dorzecze górnej Wisły: od dorzecza Soły i Przemszy po dorzecze środkowej Pilicy i środkowego Wieprza, oraz przyległe dorzecze górnej Orawy.</p>\r\n<p align="justify" style="line-height: 150%"><u>E. Dialekt śląski </u>– dorzecze Odry (poczynając od dorzecza Olzy); rozprzestrzeniający się na przyległe obszary u źródeł Wisły i nad Kysucą.</p>\r\n<p align="justify" style="line-height: 150%">Terytoria formowania się dialektów polskich przedstawia mapa Karola Dejny, który w ten sposób ujmował ich historyczne centra.<br />\r\nDziś – ze względu na odrębne traktowanie kaszubszczyzny – należy mówić o czterech centrach formowania się dialektów polskich.</p>\r\n<p align="justify" style="line-height: 150%">Rozwój dialektów polskich można ujmować w czterech okresach:<br />\r\n1) od początków polskiej państwowości po wiek XVI;<br />\r\n2) od lat trzydziestych XVI wieku po lata dwudzieste XX stulecia;<br />\r\n3) lata 1925-1955;<br />\r\n4) od lat sześćdziesiątych XX wieku po dzień dzisiejszy.</p>\r\n<p align="justify" style="line-height: 150%">W okresie 1. dialekty polskie stanowią podstawowe formy komunikowania się wszystkich warstw społecznych z wyjątkiem ówczesnej elity intelektualnej (wykształcone warstwy duchowieństwa, urzędnicza arystokracja, część szlachty, bogatsze mieszczaństwo), która – od XVI w. poczynając – zaczyna posługiwać się ogólnopolskim językiem literackim i dialektem kulturalnym (kształtują się one na podłożu dialektu wielkopolskiego i małopolskiego). Te nowe odmiany języka są wynikiem działań integracyjnych, prowadzonych przez ośrodki władzy i Kościół. Mimo wyraźnych wyników tych procesów w sferze kulturowej i politycznej nie dochodzi jednak w tym okresie ani do unifikacji językowej, ani do zróżnicowania odmian języka ze względu na strukturę społeczeństwa.</p>\r\n<p align="justify" style="line-height: 150%">W okresie 2. zasięg dialektów polskich, jako odmian komunikatywnych języka, zostaje ograniczony. Znormalizowanym językiem ogólnym posługują się warstwy wykształcone: duchowieństwo, arystokracja, szlachta, mieszczanie, a później inteligencja i część (nieznaczna) robotników i chłopów (w 2. poł. XIX wieku). Dialekty polskie – od przełomu XVI/XVII wieku – stają się dialektami ludowymi, a więc mówionymi odmianami języka, charakteryzującymi ludność chłopską. Między językiem ogólnym a dialektami ludowymi zaznaczają się w tym okresie coraz większe różnice, zaczynają się formować także dialekty i gwary miejskie.</p>\r\n<p align="justify" style="line-height: 150%">Okres 3. cechuje intensyfikacja tendencji i procesów wymienionych wyżej, wynikająca z upowszechnienia się masowej komunikacji (prasa, radio) i wyraźnego różnicowania statusu społecznego poszczególnych grup, warstw i klas ludności.</p>\r\n<p align="justify" style="line-height: 150%">W okresie 4. wyraźnie zaznacza się tendencja zanikania historycznie ukształtowanych polskich dialektów ludowych. Jest to wynikiem zmian politycznych po 1945 r., migracji ludności ze wsi do miast, upowszechnienia szkolnictwa i środków masowego przekazu (prasa, radio, telewizja), wywołujących przemiany struktury społecznej i zmiany ról poszczególnych odmian języka.<br />\r\nZob. <a href="http://dialektologia.itks.pl/fckeditor/editor/index.php?option=com_content&task=view&id=503&Itemid=110"><font>Dialekt małopolski wczoraj i dziś</font></a>, <a href="http://dialektologia.itks.pl/fckeditor/editor/index.php?option=com_content&task=view&id=505&Itemid=113"><font>Dialekt mazowiecki wczoraj i dziś</font></a>, <a href="http://dialektologia.itks.pl/fckeditor/editor/index.php?option=com_content&task=section&id=9&Itemid=19"><font>Dialekt śląski wczoraj i dziś</font></a>, <a href="http://dialektologia.itks.pl/fckeditor/editor/index.php?option=com_content&task=section&id=7&Itemid=17"><font>Dialekt wielkopolski wczoraj i dziś</font></a>. Por. <a href="http://dialektologia.itks.pl/fckeditor/editor/index.php?option=com_content&task=view&id=21&Itemid=56"><font>Dialekty i gwary ludowe a polszczyzna ogólna</font></a>, <a href="http://dialektologia.itks.pl/fckeditor/editor/index.php?option=com_content&task=view&id=26&Itemid=56"><font>Regionalne odmiany polszczyzny</font></a>.</p>', NULL, 0, 0), ('dialektyzmy', 'podstawy-dialektologii', 'Dialektyzmy a regionalizmy ', 41000, '<h1>1.4. Dialektyzmy a regionalizmy</h1>\r\n<div class="autor">Halina Karaś</div>\r\n<p>Odróżnienie dialektyzmów od regionalizmów może sprawiać kłopoty. Definicje słownikowe są często nie tylko sobie bliskie, ale bywają też zbieżne. Mimo wielu opracowań ciągle brakuje wyraźnych kryterium różnicujących i stwierdzających, jaki jest zakres i zasięg występowania tych form. Niekiedy badacze łącznie omawiają regionalizmy i dialektyzmy, jak to np. uczynił Marian Kucała w opracowaniu popularnonaukowym o znamiennym tytule: Twoja mowa cię zdradza. Regionalizmy i dialektyzmy języka polskiego (1994). Na podstawie literatury przedmiotu można regionalizmy i dialektyzmy określić następująco. <br />\r\n<br />\r\n<strong>Regionalizm</strong> to element językowy (cecha fonetyczna, morfologiczna, konstrukcja składniowa, wyraz, frazeologizm) występujący na części obszaru języka narodowego ograniczonej do pewnego regionu (stąd nazwa). Inaczej – regionalizm to wyznacznik regionalnej odmiany polszczyzny ogólnej. Regionalizmy występują w języku wszystkich mieszkańców regionu, także warstwy wykształconej (inteligencji) zarówno w mowie, jak i w piśmie, w z związku z czym są aprobowane przez normy języka ogólnego, czym różnią się od dialektyzmów. Regionalizmy stosują również ci, którzy posługują się tylko gwarami ludowymi danego regionu (nie używają języka ogólnego), a zatem regionalizm to wyznacznik językowy ogółu mieszkańców regionu. <br />\r\n<br />\r\nRegionalizmy stanowią zatem ogniwo pośrednie między składnikami języka ogólnego a elementami dialektów ludowych (dialektyzmami). Z tymi pierwszymi łączy je aprobata normatywna (kodyfikacja), a z drugimi – nieogólnopolski zasięg (ograniczenie terytorialne ich występowania). Niemal wszystkie regionalizmy leksykalne mieszczą się jednak głównie w użytkowej normie regionalnej, do polszczyzny wzorcowej wchodzą jako warianty tylko nieliczne z nich (np. borówki i czarne jagody). Pewne regionalizmy tego typu pomimo powszechności używania na określonym obszarze pozostają jednak poza normą, nawet użytkową, np. południowopolskie ubierać płaszcz, sukienkę, poprawnie wkładać płaszcz, sukienkę albo ubierać się w płaszcz, sukienkę. <br />\r\n<br />\r\n<strong>Dialektyzm</strong> to cecha dialektalna, element językowy odczuwany przez posługujących się językiem ogólnym jako należący do jednego z dialektów. Dialektyzmy są zróżnicowane tak, jak zróżnicowane są dialekty, i tak, jak zróżnicowane są ich systemy językowe. Można zatem wyróżnić dialektyzmy mazowieckie, małopolskie, wielkopolskie, śląskie z jednej strony ze względu na typy dialektów, z drugiej zaś z uwagi na to, jakich podsystemów gwarowych dotyczą – dialektyzmy fonetyczne, fleksyjne, składniowe, słowotwórcze, leksykalne i frazeologiczne. Używanie ich bez poczucia ich dialektalnego nacechowania stylistycznego przez ludzi posługujących się językiem ogólnym jest traktowane jako błąd, natomiast jest w pełni uzasadnione w wypowiedziach osób porozumiewających się danym dialektem. Dialektyzmy mogą również występować w tekstach artystycznych jako wykładniki dialektyzacji, a także w celach stylizacyjnych – w innych wypowiedziach mówionych i pisanych. Oprócz tego pewne elementy gwarowe mogą być przejmowane z gwar do języka ogólnego jako tzw. zapożyczenia wewnętrzne, które nie mają wówczas gwarowego nacechowania dzięki całkowitemu ich przyswojeniu. Najczęściej są to wyrazy wywodzące się z dialektów ludowych i związane z pewnymi cechami folkloru ludowego lub charakterystycznymi cechami ludowej kultury materialnej. Z folklorem góralskim wiążą się np. takie dialektyzmy, jak: ciupaga, kierpce, watra. Historycznie podobny charakter mają przykładowo: donica, gumno, niecka, żytnisko, źrebak, cielak.</p>\r\n<br />\r\n<a href="http://dialektologia.itks.pl/fckeditor/editor/fckeditor.html?l1=podstawy-dialektologii&l2=dialektyzmy">Powrót<br />\r\n</a><br />\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('dialektyzmy-mwr', 'podstawy-dialektologii', 'Dialektyzmy a regionalizmy', 40000, '<h1>1.4. Dialektyzmy a regionalizmy</h1>\r\n<div class="autor">Halina Karaś</div>\r\n<p>Odróżnienie dialektyzmów od regionalizmów może sprawiać kłopoty. Definicje słownikowe są często nie tylko sobie bliskie, ale bywają też zbieżne. Mimo wielu opracowań ciągle brakuje wyraźnych kryterium różnicujących i stwierdzających, jaki jest zakres i zasięg występowania tych form. <br />\r\n<br />\r\nNiekiedy badacze łącznie omawiają regionalizmy i dialektyzmy, jak to np. uczynił Marian Kucała, który w opracowaniu popularnonaukowym o znamiennym tytule: Twoja mowa cię zdradza. Regionalizmy i dialektyzmy języka polskiego [Kucała 1994], stwierdza, że wielu przedstawicieli inteligencji ma w swoim języku pewne cechy regionalne i dialektalne, ale cechy te nie są zbyt wyraziste, bo ogólny język polski jest mało zróżnicowany regionalnie. Znacznie więcej tych cech można znaleźć u ludzi niewykształconych, bo oprócz regionalizmów występują u nich także dialektyzmy. Autor zwraca uwagę, że cechy te są coraz rzadsze, bo w okresie powojennym gwary wiejskie dość szybko się cofają i zastępowane są językiem ogólnym [jw., 3-7]. <br />\r\n<br />\r\nW słownikach i encyklopediach można znaleźć nieco różniące się w szczegółach definicje obu terminów, które warto przytoczyć dla przyjrzenia się różnym ujęciom tego samego zagadnienia.<br />\r\n<br />\r\nW Encyklopedii języka polskiego Walery Pisarek określa „dialektyzm (gwaryzm)” jako „jakikolwiek element językowy odczuwany współcześnie przez użytkowników języka ogólnego jako należący do jednego z dialektów lub gwar tego języka, inaczej mówiąc, element językowy nacechowany stylistycznie jako gwarowy. Może to być postać głosowa wyrazu (np. mliko zam. mleko), jego forma fleksyjna (np. chodźwa), cały wyraz (np. gazda)” [EJP 68]. Następnie stwierdza, że dialektyzmy służą stylizacji tekstów literackich, a ich użycie w mowie jest spowodowane brakiem poczucia ich wartości stylistycznej, dlatego może być uważane za błąd językowy. Dodaje również znamienną uwagę, że dialektyzmami „nazywa się również elementy językowe przejęte z jakiegoś dialektu przez literacką odmianę jęz. ogólnego (tzw. zapożyczenia wewnętrzne) i dzięki całkowitemu przyswojeniu pozbawione już dialektalnego nacechowania stylistycznego” [jw.]. <br />\r\n<br />\r\nRegionalizm natomiast zostaje przez niego określony jako „wyraz lub jakikolwiek inny element językowy (cecha wymowy, forma gramatyczna, konstrukcja składniowa) o zasięgu użycia ograniczonym do części obszaru danego języka narodowego” [EJP 283-284]. Walery Pisarek zaznacza, że regionalizmy, w przeciwieństwie do form dialektalnych i gwarowych, występują również w mowie warstw wykształconych, np. w Warszawie mówi się kartofle, w Krakowie – ziemniaki, a w Poznaniu – pyrki. Jako przykłady regionalizmów krakowskich wymienia m.in. wyrazy: omasta, tarło, jarzyna, ostrężyna, kwaśne mleko wobec warszawsko–ogólnopolskich: okrasa, tarka, włoszczyzna, jeżyna, zsiadłe mleko. Regionalizmy często opierają się na gwarach otaczających dane środowisko miejskie. W Polsce w przeciwieństwie do wielu innych języków nie mają większego znaczenia, bo zróżnicowanie regionalne polszczyzny ogólnej jest nieduże. Autor przywołuje także funkcjonujący wcześniej do nazywania odrębności terytorialnych języka ogólnego termin „prowincjonalizm”, określając go jako rzadko obecnie używany przez językoznawców ze względu na zabarwienie ujemne.<br />\r\n<br />\r\nNieco inna definicja znajduje się w Encyklopedii językoznawstwa ogólnego. Zygmunt Saloni określa w niej „dialektyzm (gwaryzm)” jako „jednostkę systemu językowego (wyraz, forma, zwrot frazeologiczny) reprezentującą dialekt w stosunku do innych otaczających ją jednostek, reprezentujących język ogólny. Także jednostka języka ogólnego rozwinięta w sposób typowy dla jednego (lub kilku) z jego dialektów, np. zmazurzone dzban zam. regularnego dżban” [EJO 2003, 128]. Rozróżnia on dialektyzmy: fonetyczne (np. mazowieckie nogamy zamiast nogami), gramatyczne (np. ciąg zamiast ciągnij), leksykalne (np. gazda), frazeologiczne (np. robić precz), składniowe (np. gęsi lecieli), semantyczne (np. nazywanie taksówką każdego samochodu osobowego). Użycie dialektyzmu, który nie jest przyswojony przez język ogólny, jest nacechowane stylistycznie, a użycie dialektyzmu przyswojonego językowi ogólnemu jest pozbawione takiego nacechowania. Natomiast użycie dialektyzmu bez poczucia jego wartości stylistycznej może być uznane za błąd językowy. <br />\r\n<br />\r\n„Regionalizm (prowincjonalizm)” natomiast to według niego „jednostka systemu językowego (wyraz, forma, zwrot frazeologiczny) reprezentująca regionalną odmianę języka ogólnego w stosunku do odpowiadających jej jednostek typowych dla reszty obszaru językowego. Występując więc w języku ogólnym, w przeciwieństwie do form dialektalnych i gwarowych, r. występują także w języku ludzi wykształconych. Np. leksykalnym regionalizmem poznańskim jest wyraz tuk ‘tłuszcz’, gramatycznym – mazowiecki sufiks -ak- (kurczak, źrebak) w stosunku do ogólnego -ęt- (kurczę, źrebię). Regionalizmy często pochodzą z gwar. Jeżeli regionalizm wciąż jest wiązany z dialektem, z którego pochodzi, nosi nazwę dialektyzmu. Synonimiczny termin „prowincjonalizm” jest nacechowany ujemnie. W literaturze pięknej regionalizmy stosowane są w celach stylizacyjnych” [jw., 485].<br />\r\n<br />\r\nW Słowniku terminologii językoznawczej dialektyzm został krótko zdefiniowany jako wyraz lub forma gramatyczna przejęta z jakiegoś dialektu do języka ogólnonarodowego i odbiegająca od jego normy, np. baca ‘starszy pasterz owiec’ z gwarowym c zamiast ogólnopolskiego cz, chodźwa zamiast chodźmy (w piosence). Regionalizm natomiast określony został jako termin używany w tym samym znaczeniu co „prowincjonalizm”, czyli właściwość natury fonologicznej, morfologicznej, składniowej lub leksykalnej występująca tylko w części danego obszaru językowego (niekoniecznie związana z pewnym określonym dialektem terytorialnym), a użyta przez mówiącego (świadomie lub nieświadomie) – w języku ogólnym, w którym nie istnieje, np. wymowa ṷobraz zamiast obraz [STJ 1970, 128, 457, 481]. Jak widać, cecha wybitnie gwarowa, jaką jest labializacja w nagłosie, została tu potraktowana jako regionalna.<br />\r\n<br />\r\nNa podstawie literatury przedmiotu i przywołanych wyżej definicji można stwierdzić, że regionalizmy i dialektyzmy łączy ograniczenie terytorialne ich użycia, to znaczy, że są znane i używane tylko na pewnym obszarze, w jednym lub w kilku regionach. Część regionalizmów ponadto z dialektyzmami łączy wspólne pochodzenie (np. te regionalizmy, które wywodzą się z gwar ludowych danego regionu). Zarówno dialektyzmy, jak i regionalizmy mogą być elementami stylizacyjnymi, tj. składnikami stylów artystycznych.<br />\r\n<br />\r\nWśród cech różnicujących regionalizmy i dialektyzmy wskazuje się natomiast najczęściej na:<br />\r\n<br />\r\nprzynależność do różnych odmian współczesnej polszczyzny, gdyż dialektyzmy to elementy gwar ludowych, a regionalizmy – odmian regionalnych, tj. zróżnicowanej regionalnie polszczyzny ogólnej;<br />\r\n<br />\r\nzróżnicowanie socjalne ich użycia, tj. w przeciwieństwie do form dialektalnych i gwarowych, regionalizmy występują również w mowie warstw wykształconych;<br />\r\n<br />\r\nakceptację normatywną regionalizmów i jej brak w odniesieniu do dialektyzmów (z wyjątkiem zapożyczeń wewnętrznych i elementów stylizowanych); w języku ogólnym dialektyzmy to albo elementy stylizacji językowej, zapożyczenia wewnętrzne (np. baca, juhas), albo przeniesione nieświadomie do odmiany ogólnej są traktowane jako błędy językowe (zob. błędy językowe o podłożu gwarowym), czyli dialektyzmy nie są akceptowane przez normę ogólnopolską; regionalizmy natomiast jako elementy zróżnicowanego regionalnie języka ogólnego mają aprobatę normatywną, tj. nie uznaje się ich za błędy językowe (z wyjątkiem pewnych regionalizmów w szerokim rozumieniu, które trudno odróżnić od dialektyzmów, takich jak np. uproszczona wymowa grup trz, strz jako cz, szcz).<br />\r\n<br />\r\nWzięcie pod uwagę tych przesłanek pozwala na zdefiniowanie regionalizmu następująco. <br />\r\n<br />\r\n<u><strong>Regionalizm</strong></u> to element językowy (cecha fonetyczna, morfologiczna, konstrukcja składniowa, wyraz, frazeologizm) występujący na części obszaru języka narodowego, ograniczonej do pewnego regionu (stąd nazwa). Inaczej – regionalizm to wyznacznik regionalnej odmiany polszczyzny ogólnej. Regionalizmy występują w języku wszystkich mieszkańców regionu, także warstwy wykształconej (inteligencji), zarówno w mowie, jak i w piśmie, w związku z czym są aprobowane przez normy języka ogólnego, czym różnią się od dialektyzmów. Regionalizmy stosują również ci, którzy posługują się tylko gwarami ludowymi danego regionu (nie używają języka ogólnego), a zatem regionalizm to wyznacznik językowy ogółu mieszkańców regionu. <br />\r\n<br />\r\nRegionalizmy stanowią zatem ogniwo pośrednie między składnikami języka ogólnego a elementami dialektów ludowych (dialektyzmami). Z tymi pierwszymi łączy je kodyfikacja (aprobata normatywna), a z drugimi – nieogólnopolski zasięg (ograniczenie terytorialne ich występowania). Niemal wszystkie regionalizmy leksykalne mieszczą się jednak głównie w użytkowej normie regionalnej, do polszczyzny wzorcowej wchodzą jako warianty tylko nieliczne z nich (np. borówki i czarne jagody). Pewne regionalizmy tego typu pomimo powszechności używania na określonym obszarze pozostają jednak poza normą, nawet użytkową, np. południowopolskie ubierać płaszcz, sukienkę, poprawnie wkładać płaszcz, sukienkę albo ubierać się w płaszcz, sukienkę. <br />\r\n<br />\r\nDialektyzm można natomiast określić następująco na podstawie przeglądu definicji tego terminu.<br />\r\n<br />\r\n<u><strong>Dialektyzm </strong></u>to cecha dialektalna, element językowy odczuwany przez posługujących się językiem ogólnym jako należący do jednego z dialektów. Dialektyzmy są zróżnicowane tak, jak zróżnicowane są dialekty, i tak, jak zróżnicowane są ich systemy językowe. Można zatem wyróżnić dialektyzmy mazowieckie, małopolskie, wielkopolskie, śląskie z jednej strony ze względu na typy dialektów, z drugiej zaś z uwagi na to, jakich podsystemów gwarowych dotyczą – dialektyzmy fonetyczne, fleksyjne, składniowe, słowotwórcze, leksykalne i frazeologiczne. Używanie ich bez poczucia ich dialektalnego nacechowania stylistycznego przez ludzi posługujących się językiem ogólnym jest traktowane jako błąd, natomiast jest w pełni uzasadnione w wypowiedziach osób porozumiewających się danym dialektem. Dialektyzmy mogą również występować w tekstach artystycznych jako wykładniki dialektyzacji, a także w celach stylizacyjnych – w innych wypowiedziach mówionych i pisanych. Oprócz tego pewne elementy gwarowe mogą być przejmowane z gwar do języka ogólnego jako tzw. zapożyczenia wewnętrzne, które nie mają wówczas gwarowego nacechowania dzięki całkowitemu ich przyswojeniu. Najczęściej są to wyrazy wywodzące się z dialektów ludowych i związane z pewnymi cechami folkloru ludowego lub charakterystycznymi cechami ludowej kultury materialnej. Z folklorem góralskim wiążą się np. takie dialektyzmy, jak ciupaga, kierpce, watra. Historycznie podobny charakter mają przykładowo: donica, gumno, niecka, żytnisko, źrebak, cielak.<br />\r\n<br />\r\nMimo wskazania wyraźnych różnić między omawianymi jednostkami językowymi w praktyce ich rozróżnienie może sprawiać kłopoty. Wiąże się to przede wszystkim z szerokim ujmowaniem przez wielu badaczy regionalizmów jako elementów powszechnych języka wszystkich mieszkańców (także inteligencji) danego regionu niezależnie od ich genezy i aprobaty normatywnej, a także z procesami demokratyzacji języka ogólnego, wchodzenia do niego wielu elementów językowych o proweniencji pierwotnie gwarowej oraz z szerzeniem się wielu dialektyzmów i regionalizmów (w związku z migracją ludności) poza swoimi pierwotnymi obszarami. Dlatego wielu badaczy wskazuje na brak wyraźnej granicy między regionalizmami i dialektyzmami, zwłaszcza w zasobie słownikowym, gdzie trudno czasem o odpowiednie kwalifikacje. <br />\r\n<br />\r\nPrzykładowo – Halina Pelcowa [2006], wymieniając standardowo przyjęte różnice między regionami, takie jak m.in.: czarne jagody – borówki – czernice, jeżyny – ostrężyny, na dwór – na pole, węborek – kubeł – wiadro, zdun – kaflarz – garncarz, kwaśne mleko – zsiadłe mleko, figura – kapliczka – Boża męka, cukier puder – mączka cukrowa, napoleonka – kremówka, okrasa – omasta, kasza gryczana – kasza tatarczana – kasza pogańska, pluskiewki – pinezki, pogrzebacz – haczyk – ożóg, powała – pułap, klepisko – bojowisko, chaber – bławat; zastanawia się, czy są to regionalizmy, czy dialektyzmy oparte na przeciwstawieniu sobie kilku regionów. Podobnie, gdy rozpatruje się różnice pomiędzy nazwami ogólnopolskimi i gwarowymi lub regionalnymi, np.: gąsienica – liszaj, ścieżka – stecka, piwnica – sklep, kogut – kur, bratek – macoszka, biedronka – petronelka, wrona – gapa, płaski (talerz) – płytki (talerz), porzeczki – świętojanki, poziomki – czerwone jagody, mieszać – bełtać, czuć – słychać, reperować – ładować; problem wydaje się bardziej skomplikowany. Badaczka stawia pytanie, jak potraktować regionalizm na przykład mazowiecki występujący poza Mazowszem, tj. czy uznać go za regionalizm, czy może dialektyzm, który został przywieziony z rodzinnych stron. Przyjmując za nadrzędne kryteria powszechność użycia i zwyczaj językowy wykształconych mieszkańców regionu, należy je zdecydowanie uznać za dialektyzmy, ale jednocześnie mogą to być i regionalizmy o ściśle ograniczonym zasięgu geograficznym, czyli odnoszące się do określonego obszaru (na przykład Mazowsza), ale na innym terenie. Jak widać, te same formy mogą być inaczej kwalifikowane przez mieszkańców danego miasta, wsi czy jakiegoś konkretnego obszaru, a jeszcze inaczej przez mieszkańców innego regionu [Pelcowa 2006].<br />\r\n<br />\r\nOgólnie można powiedzieć, że dialektyzmy to cechy gwar wiejskich, częściowo i miejskich, rzadko występujące w języku ogólnym i literackim (jeżeli już występują, to są świadomie używane – w przypadku języka literackiego). Zwykle są traktowane jako niepoprawne. Regionalizmy natomiast to cechy występujące w części jakiegoś terytorium kraju w języku ogólnym i z poprawnościowego punktu widzenia są akceptowalne. W opisie regionalizmów językoznawcy od dawna zwracają uwagę na fakt, że nie można ich rozpatrywać w kategorii błędów językowych, gdyż mają one oparcie zarówno w powszechności ich użycia w danym regionie, także w środowiskach uznawanych za normotwórcze, jak i w historii języka polskiego [Markowski 1992, 71]. Kwiryna Handke, opisując regionalizmy, stwierdza: „Regionalizmy zdaniem wielu osób to wyrazy gorsze, ujawniające prowincjonalność tych, którzy ich używają. Jest to opinia niesłuszna. Właśnie w lokalnych odmianach polszczyzny zachowało się wiele pięknych rodzimych wyrazów, niepotrzebnie wypartych przez pożyczki (na przykład: „przechadzka” – „spacer”). Znaczna część słów i form regionalnych, które uchodzą za rażące, ma nie tylko ugruntowaną tradycję, ale jest nawet regularniejsza od swych odpowiedników ogólnopolskich. Regionalizmy ubarwiają język codzienny, który staje się coraz bardziej znormalizowany, a przez to pozbawiony jakiegoś indywidualnego piętna. Pełnią też w kontaktach międzyludzkich ważną funkcję prezentacyjną. Niezależnie od swej podstawowej treści informują o środowisku terytorialnym, z którego wywodzi się nadawca komunikatu” [Handke 2001, ].<br />\r\n<br />\r\nZróżnicowanie regionalno-dialektalne naszego języka jest zdecydowanie dziedzictwem przeszłości, nieraz bardzo odległej. Mimo tego powstają na przykład nowe regionalizmy. W Krakowie z tramwaju czy autobusu się wysiada, w Warszawie raczej wychodzi. Na terenach północno-wschodnich taksówkę nazywa się taryfą. W niektórych okolicach na południu taksówką nazywa się każdy samochód osobowy, a pekaesem każdy autobus [Kucała 1994, 3-7]. <br />\r\n </p>\r\n<h1>Literatura</h1>\r\n<p>DiGP – Dubisz Stanisław, Karaś Halina, Kolis Nijola, 1995, Dialekty i gwary polskie. Leksykon Omegi, Warszawa.<br />\r\n<br />\r\nEJO – Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, pod redakcją Kazimierza Polańskiego, Wrocław 2003.<br />\r\n<br />\r\nEJP – Encyklopedia języka polskiego, pod redakcją Stanisława Urbańczyka, Wrocław 1991.<br />\r\n<br />\r\nJęzyk polski. Najnowsze dzieje języków słowiańskich, pod red. Stanisława Gajdy, Opole 2001,<br />\r\n<br />\r\nKucała Marian, Twoja mowa cię zdradza – regionalizmy i dialektyzmy języka polskiego, Kraków 1994.<br />\r\n<br />\r\nLubaś Władysław, Tożsamość regionalna w języku.<br />\r\n<br />\r\nMarkowski Andrzej, Polszczyzna końca XX wieku, Warszawa 1992.<br />\r\n<br />\r\nNitsch Kazimierz, Odrębności słownikowe Poznania, Krakowa i Warszawy, „Język Polski” 1914, s. 261-270.<br />\r\n<br />\r\nNitsch Kazimierz, Polska fonetyka międzywyrazowa, [w:] Wybór pism polonistycznych tegoż, t. IV, Pisma dialektologiczne, Wrocław-Kraków 1958.<br />\r\n<br />\r\nNSPP – Nowy słownik poprawnej polszczyzny, pod red. Andrzeja Markowskiego, Warszawa 2003.<br />\r\n<br />\r\nPelcowa Halina, Regionalizmy czy dialektyzmy – o zjawiskach językowych wspólnych miejskiej polszczyźnie mówionej i gwarom ludowym, [w:] Miasto: przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie, pod red. Małgorzaty Święcickiej, Bydgoszcz 2006, s. 87 – 103.<br />\r\n<br />\r\nPiotrowicz Anna, Typy regionalizmów leksykalnych, Poznań 1991.<br />\r\n<br />\r\nSTJ – Gołąb Zbigniew, Heinz Adam, Polański Kazimierz (red.), Słownik terminologii językoznawczej, Warszawa 1970.<br />\r\n </p>\r\n<p><a href="http://dialektologia2.itks.pl/fckeditor/editor/fckeditor.html?l1=podstawy-dialektologii&l2=dialektyzmy-mwr">Wersja skrócona</a></p>', 0, 0, 0), ('dluzki-historia-wsi', 'ostrodzkie', 'Historia wsi (Dłużki)', NULL, '<p> </p>\r\n<p><b>Dzieje wsi</b></p>\r\n<p><b>Dłużki </b></p>\r\n<p>Justyna Garczyńska<br />\r\n </p>\r\n<div>Dzisiejsza wieś Dłużki leży na terenie dawnej Pogezanii, zamieszkałej przez pruskie plemię Pogezan, do XIII w. wymordowanych przez Krzyżaków na skutek kolejnych podbojów. <span><span>Pogezanie stawiali zacięty opór najeźdzcom, ostatecznie jednak zostali podbici w trakcie wyprawy z udziałem księcia Ottona z</span> </span>Brunszwiku <span>w</span> 1239 <span>roku.</span> <span>Po zdławieniu wielkiego powstania Prusów </span>(1260-1276)<span><span> obszar Pogezanii stał się miejscem ożywionej działalności kolonizacyjnej zakonu krzyżackiego. Większość terenów dawnej pruskiej Pogezanii znalazło się na obszarze</span> </span>komturii elbląskiej<span>. </span></div>\r\n<p><a title="Mapa 1. Krainy historyczne dawnych Prus Wschodnich (za http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Prusy_historyczne.png&filetimestamp=20080907095105)" rel="lightbox" style="clear: left; margin-top: 5px; float: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/prh.png"><img alt="" width="288" border="1" src="cmsimg/prh.png" /></a></p>\r\n<div> </div>\r\n<div> <span>Obszar Pogezanii w znacznym stopniu pokrywa się z terenem późniejszych</span> Prus Górnych <span>(niem.</span> <i><span>Oberland</span></i><span>). Po</span> wojnie trzynastoletniej <span><span>w roku 1466 region ten wchodził w skład</span> </span>Prus Zakonnych <span>niemal w całości otoczony przez ziemie</span> Prus Królewskich <span><span>należących </span>do </span>Polski <span>(do 1772). Od roku 1525 (</span>hołd pruski)<span><span> Prusy Górne należały do</span> </span>Prus Książęcych<span>, a później do</span> Królestwa Prus i Niemiec <span>jako zachodnia </span>część Prus Wschodnich<span>. W większości zamieszkiwała go ludność niemiecka wyznania</span> ewangelickiego.<span><span> Od roku</span> </span>1945 <span>Prusy Górne wchodzą w skład Polski. </span></div>\r\n<div><span>W latach 1945 - 1950</span> Komisja Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych <span>ponownie nazwała niektóre miejscowości i obiekty fizjograficzne (rzeki, jeziora) na terenie Prus, aby przywrócić lub dać nową polską nazwę. Wówczas wieś Dłużki, wcześniej nazywana Dluschken, Dlusken otrzymała znaną dziś nazwę. </span>W latach 1946-1954 Dłużki należały do gminy Biesal. <span><span>Gmina została zniesiona</span> </span>29 września 1954 <span>roku wraz z reformą wprowadzającą</span> gromady w miejsce gmin.<span><span> Jednostki nie przywrócono</span> </span>1 stycznia 1973 roku po reaktywowaniu gmin<span><span>. Obecnie Dłużki należą do gminy Gietrzwałd.</span></span></div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('dluzki-tekst1', 'ostrodzkie', 'Tekst gwarowy (Dłużki)', NULL, '<p><strong>Dłużki - Tekst gwarowy</strong></p>\r\n<div> </div>\r\n<div>Nagranie: Zenon Sobierajski</div>\r\n<div>Zapis: Justyna Garczyńska</div>\r\n<div>Opracowanie: Justyna Garczyńska</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Informator: Gustaw Nejman, ur. 1905 r.</div>\r\n<h1>Uprawa lnu</h1>\r\n<p><object height="20" width="288" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000" id="s1">\r\n<param value="#818947" name="bgcolor" />\r\n<param value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" name="movie" />\r\n<param value="true" name="allowfullscreen" />\r\n<param value="always" name="allowscriptaccess" />\r\n<param value="file=sounds/OstT001.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" name="flashvars" />\r\n<param value="transparent" name="wmode" /> <embed height="20" width="288" flashvars="file=sounds/OstT001.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" wmode="transparent" allowscriptaccess="always" allowfullscreen="true" src="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" bgcolor="#818947" pluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" type="application/x-shockwave-flash" name="player1"></embed></object></p>\r\n<div> </div>\r\n<div>W\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''sziakanie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">kedajszich</a> cziasach to sieli tutaj lyn i przeważnie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Dymek > cofnięcie artykulacji <i>y</i> pod wpływem głoski <i>ł</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()">buł</a> w maju wsziany. Żeblo musiała bić dobrze wyrobziono, czisto, co by chwastów za duzio nie narosło. No ji póżnij biły chwasty jeszczie wirywane no bo, co bi lyn wisied na go<sup>u</sup>re co bi go żelicho nie zabrało. Co późnij potym jek dożyno<sup>u</sup>ł to buł wirywany, w myndle buł postaw<sup>ź</sup>o<sup>u</sup>ny, w takie małe snopeczki, słomo zziuzany. Stojał jakieś śtery tigodnie na polu, zależi od pogodi jek długo musioł stojeć, aż szticht brązowi ostoł. To go sze do dumu przywziozło i buł zwaloni do stodoły na klepsisko, to biłi takie, buł taki kawał bola, takie sztyry nogi biły zrobzione i tyn snopeczek buł temuj włożoni i trzi kobzieti nały takie drapaczki szie nazywałi i tymi drapaczkoma by<sup>i</sup>ł te gło<sup>u</sup>wki poodriwani.\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Dymek > wymowa głoski <i>o</i> (< stpol. <i>ō</i>) jako <i>o<sup>u</sup></i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Po<sup>u</sup></a>źnij, jek był odrapany<sup>i</sup>, to prziszed do jakiego mocziska, szie nazywało moczisko. Kiedy czisto woda, to buł łożuny w takie ani stużek i buł prziłożuny<sup>i</sup>, prziciężo<sup>u</sup>ny co by nie odpłynął dalij i tak długo w tij wodzie leżał aż podgniło te pażdziery. To potem buł wijęti nazad, na sfory buł kładzony taki mokry jak buł, buł na pole zawzieziony na szczierniska, bo to buło już we wrzeszniu. Leżał jakieś sztyry tygodnie na tym polu. Późnij chodzili zawdi mój ojciec abo moja mamusia kiedajsich casach oglądali czi juś się łomny. Jek juś się\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Dymek > wymowa głoski <i>a</i> (< stpol. <i>ā</i>) jako <i>o</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()">łomoł</a> buł przyzieziony do domu po robotach potym było szie do pracy wzięte. Buł pukowany dopsiru cepami szie potukły te zierzchle, bo to tako jest skorupa i ostały takie włókna. Późnij potym buł\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''Dymek > wymowa grupy –<i>ar</i>- jak –<i>er-</i> w śródgłosie'');return false" class="tt" href="#">ter</a>ti tymi cierlicoma i późnij buł\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''Dymek > podwyższenie artykulacji <i>y</i> do <i>i</i>'');return false" class="tt" href="#">przi</a>szed buł klepany, takie klepadła były, z takich bukowych desków, ostre jak nóż. Jedno ręką biło trzimane tak, na przikład u góri za\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''Dymek > twarda wymowa głoski <i>ń</i>'');return false" class="tt" href="#">kon</a>ec, biło doklepany taki\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''Dymek > wymowa grupy <i>ja</i>- jak <i>je</i>- w nagłosie'');return false" class="tt" href="#">jek</a> jedwabny niteczki wiglądoł. Późnij buł susziony jeszczie raz i buł drapani i w takie kądziołki był skręcani i potem przędli eszczie przi drzazgach buł oprzyndzony. Potem buł oparzuny znowuj. Eszczie w kedajsich casach takie dużie tiny\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''Dymek > asynchroniczna wymowa głoski <i>m’</i> wraz z utratą artykulacji wargowej'');return false" class="tt" href="#">ni</a>eli, był\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''Dymek > podwyższenie artykulacji <i>o</i> pod wpływem nosowego<i> n</i>'');return false" class="tt" href="#">oparzo<sup>u</sup></a>ny. Popsiołu by<sup>i</sup>ło tamuj co się wybzielił i biło na snowadlu nakrącane jak to uschło i z tij snowadli biło takie przisma, pasma szię naziwało, zawdi co dziesięć nitków, bo to biło takie dużie naokoło i potem biło do tygo do tkano naprawziuny. To biło nawzijany na te krosna, jeden musiał tu trzimać, a te nitki były nawleczone w takie, nie ziem razu jak to się naziwało, z głowi wiszło. </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('dluzki-wies-dzis', 'ostrodzkie', 'Wieś dziś (Dłużki)', NULL, '<p><strong>Dłużki - Wieś dziś</strong></p>\r\n<div>Justyna Garczyńska</div>\r\n<div> </div>\r\n<table width="288" align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/OtrF001.jpg" title="Fot.1. Pojezierze Olsztyńskie"><img width="288" border="1" src="cmsimg/OtrF001.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div>Nazwa wsi: Dłużki.</div>\r\n<div>Gmina: Gietrzwałd.</div>\r\n<div>Powiat: Olsztyn.</div>\r\n<div>Województwo: warmińsko-mazurskie.</div>\r\n<div>Położenie: Miejscowość położona w obrębie Pojezierza Olsztyńskiego około 6 km na zachód od Gietrzwałdu i 24 km na zachód od Olsztyna. W latach 1975-1998 należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. Dłużki znajdują się na obszarze gwar ostródzkich.</div>\r\n<div>Ludność: 56 osób.</div>\r\n<div>Wsie sąsiadujące: Stare Jabłonki, Kątno, Rapaty, Grazymy.</div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('dozynki', 'obrzedowosc-doroczna', 'Dożynki', 110000, '<h1>Dożynki</h1>\r\n<p class="autor">Elżbieta Krasnodębska</p>\r\n<p><b> </b> \r\n\r\n\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/168sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/168sl.jpg" alt="" /> </a><div>Fot. 168.</div></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n </tr>\r\n \r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\nUroczyste zakończenie żniw, zwane na Śląsku <i>żniwniokiem, żniwnym, żniwówką</i> lub <i>klepaczem</i> należy do zwyczajów agrarnych o wielowiekowych tradycjach. Dożynki rozpoczynano od przygotowania się do korowodu. Kobiety i dziewczęta plotły wieniec, zwany <i>koroną</i>, a mężczyźni stroili zielenią drabiniaste wozy i uprząż końską. Następnie formowano orszak: na pierwszym wozie jechali muzykanci, na drugim – dziewczęta lub przodownice z <i>koroną</i>, a na pozostałych – żniwiarze. W czasie drogi śpiewano pieśni ludowe związane ze żniwami. Orszak kierował się w stronę dworu lub domu bogatego gospodarza. Po dotarciu do celu śpiewano pieśni dożynkowe. Gospodarz dziękował żniwiarzom, podkreślał trud ich pracy i wspaniałość plonów. Następnie przodownica wręczała mu <i>koronę</i>, po czym gospodarz zapraszał uczestników korowodu na poczęstunek i zabawę, która wśród tańców, śpiewów i żartów trwała zwykle do późnej nocy. </p>', 1, 0, 0), ('drewniane-sprzety', 'sztuka-ludowa', 'Drewniane sprzęty', 20000, '<h1>Drewniane sprzęty</h1>\r\n<p class="autor">Elżbieta Krasnodębska</p>\r\n<p><b><span> </span></b>\r\n\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/190sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/190sl.jpg" alt="" /> </a> <div>Fot. 190.</div></td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/191sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/191sl.jpg" alt="" /> </a> <div>Fot. 191.</div></td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/192sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/192sl.jpg" alt="" /> </a> <div>Fot. 192.</div></td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/193sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/193sl.jpg" alt="" /> </a> <div>Fot. 193.</div></td>\r\n </tr>\r\n \r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\nNajbardziej ozdobnymi meblami, znanymi z drugiej połowy XVIII i z XIX wieku, były malowane skrzynie i szafy. Pola zdobnicze skrzyń wypełniano najczęściej różnorodnymi kwiatonami, do rzadkości należały wyobrażenia ptaków i zwierząt. Na niektórych zapisywano datę i nazwisko właścicieli lub wykonawcy (fot.190). Skrzynie dodatkowo ozdabiano profilowanymi podnóżkami, kutymi ozdobnie zawiasami oraz zamkami z wykładkami. W polach zdobniczych malowanych szaf również najczęściej występowały wzory kwiatowe, rzadziej sceny rodzajowe lub pejzaże. W mniejszym stopniu zdobiono półki i szafki na naczynia, zwane <i>szybunkami</i>, które zwykle malowano jednolitym kolorem.</p>\r\n<div><span> Oparcia krzeseł oraz ław posiadały natomiast ozdobne ażurowe wycięcia, na przykład w kształcie serca (fot.191). W domach bogatszych gospodarzy znajdowały się także łóżka ze zdobionymi zapleckami i toczonymi nogami (fot.192).</span></div>\r\n<div><span> </span>\r\n\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/194sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/194sl.jpg" alt="" /> </a><div>Fot. 194.</div></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n </tr>\r\n \r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\nDo sprzętu drewnianego o bogatym zdobnictwie należały także: łyżniki, solniczki czy formy piernikarskie. W śląskich łyżnikach występowało pionowe wieszadełko o urozmaiconych zdobieniach w kształcie gwiazdy, serca, kwiatów lub baranich rogów. Podobnego typu ozdoby występowały na zawieszkach drewnianych solniczek. Formy piernikarskie natomiast cechowały się dużym asortymentem wzorów obejmującym zwierzęta, serca, koszyki, ozdobne wieńce czy postacie w bogatych strojach.</div>', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-baranowko', 'wielkopolska-srod-historia-regionu', 'Baranówko', 10000, ' <h1>Dzieje wsi Baranówko </h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Justyna Kobus </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p>\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_327_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kościół p.w. św. Jakuba w Żabnie (fot. J. Kobus)</h3>\r\n <p>Kościół w Żabnie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/321x480-F5401.png" title="Kościół p.w. św. Jakuba w Żabnie (fot. J. Kobus)" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/145x216-F5401.png" alt="Kościół p.w. św. Jakuba w Żabnie (fot. J. Kobus)" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/51x75-F5401.png" alt="Kościół p.w. św. Jakuba w Żabnie (fot. J. Kobus) thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_327_1 = new gallery($(''gallery_327_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nNiewiele jest danych na temat tej małej wsi położonej na linii północ-południe, między Mosiną (gminą) a Żabnem (obecnie parafią).</p><p>Baranówko prawdopodobnie „powstało w XVIII w. jako osada olęderska, w 1789 r.”<a name="sdfootnote1anc" href="#sdfootnote1sym" title="sdfootnote1anc"><sup>1</sup></a>. Wieś nazywała się wówczas Baranowskie Olędry i w 1789 r. liczyła „17 dymów i 87 mieszkańców”<a name="sdfootnote2anc" href="#sdfootnote2sym" title="sdfootnote2anc"><sup>2</sup></a>. Do dziś można znaleźć ślady osadnictwa olęderskiego, choć w większości są to wyłącznie kurczące się rzędy topól i wierzb stosowanych do celów melioracyjnych.</p><p>W 1828 r, kiedy Mosina stała się siedzibą władz gminnych, Baranówko znalazło się w obrębie administracji mosińskiej, gdzie też miało swoją parafię. „W skład tej gminy wchodziły również obszary dworskie: Baranowo, Brodnica, Konstantynowo, Piotrowo, Pożegowo, Słowiniec, Żabno oraz Nadleśnictwo Mosina”<a name="sdfootnote3anc" href="#sdfootnote3sym" title="sdfootnote3anc"><sup>3</sup></a>. Obecnie kościół parafialny znajduje się w Żabnie.</p><p>„W połowie XIX w, na ziemi mosińskiej istniały następujące wsie olęderskie: Słowiniec, Żabno i Pecna, a w dobrach Tytusa Działyńskiego położona była osada Radzewo Olędry (obecne Radzewice). Pozostałe były własnością Drwęckiego. Te osady były zaludnione. W 1841 r. w Sowińcu mieszkało 130 olędrów, w Żabnie 239, w Pecnie 156 a w Radzewie 329”<a name="sdfootnote4anc" href="#sdfootnote4sym" title="sdfootnote4anc"><sup>4</sup></a>. </p><p>\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_327_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Baranówko. Cmentarz ewangelicki w lesie (fot. J. Kobus)</h3>\r\n <p>Cmentarz ewangelicki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x428-F5402.png" title="Baranówko. Cmentarz ewangelicki w lesie (fot. J. Kobus)" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x193-F5402.png" alt="Baranówko. Cmentarz ewangelicki w lesie (fot. J. Kobus)" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x67-F5402.png" alt="Baranówko. Cmentarz ewangelicki w lesie (fot. J. Kobus) thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_327_2 = new gallery($(''gallery_327_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nWieś, jak i cały region, znajdowała się w strefie oddziaływania niemieckiego (chociażby z powodu położenia), o czym świadczy poniemiecki cmentarz położony na terenie należącego do wsi lasu; do dziś znajduje się tam „prawdopodobnie z 1 poł. XIX w. 10 zdekompletowanych nagrobków”<a name="sdfootnote5anc" href="#sdfootnote5sym" title="sdfootnote5anc"><sup>5</sup></a>. Większość mogił jest zrujnowana, jedynie 3 nagrobki zachowały się w stanie względnie dobrym. Jak dotąd cmentarz nie był obiektem zainteresowania lokalnej społeczności, czy władz (w przeciwieństwie do poniemieckiego, ewangelickiego cmentarza w sąsiedniej wsi, Sowinki).</p><p>W dokumentach z XIX i 1. poł. XX w. – <em>Księgi dusz gromady Baranówko</em> – można znaleźć informacje dotyczące ludności wsi<em> </em>z lat: 1825–1927, 1834–1925, 1849–1931<a name="sdfootnote6anc" href="#sdfootnote6sym" title="sdfootnote6anc"><sup>6</sup></a>. </p><p>Mieszkańcy Baranówka, w większości od pokoleń rolnicy, w obliczu zagrożenia wojennego nie unikali obowiązku służby ojczyźnie. Wiadomo, że uczestniczyli w Powstaniu Wielkopolskim. W czasie II wojny światowej, wieś została częściowo zajęta przez Niemców i wkrótce zmieniła nazwę na Rohrheim (nazwa ta funkcjonowała w dokumentach niemieckich prawdopodobnie od 1906 r.<a name="sdfootnote7anc" href="#sdfootnote7sym" title="sdfootnote7anc"><sup>7</sup></a>). Ludność polska została wysiedlona lub wywieziona w głąb Niemiec na roboty przymusowe, m.in. do fabryk broni; ci, którzy zostali musieli pracować w domach i gospodarstwach przejętych przez niemieckich osadników. Mieszkańcy Baranówka wspominają ten czas jako okres głodu i ucisku (np. wprowadzony przydział żywności, za przekroczenie którego karano śmiercią). Wraz z zakończeniem wojny we wsi nie było już mieszkańców pochodzenia niemieckiego, natomiast przybyło kilka rodzin z kresów wschodnich w ramach akcji przesiedleńczej. </p><p>\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_327_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3> Nagrobek z napisem w języku niemieckim (fot. J. Kobus)</h3>\r\n <p>Nagrobek</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/321x480-F5403.png" title=" Nagrobek z napisem w języku niemieckim (fot. J. Kobus)" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/145x216-F5403.png" alt=" Nagrobek z napisem w języku niemieckim (fot. J. Kobus)" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/51x75-F5403.png" alt=" Nagrobek z napisem w języku niemieckim (fot. J. Kobus) thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_327_3 = new gallery($(''gallery_327_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nW okresie socjalistycznej odbudowy Polski wieś nie wyróżniała się na tle regionu. Gospodarze zapisywali się do Kółka Rolniczego. W wolnym czasie spotykali się w Klubie Rolnika w Sowinkach (za zapleczem lokalnego sklepu) – klub istnieje do dziś.</p><p>Okres większego zainteresowania wsią to koniec XX i początek XXI w., kiedy rozpoczął się proces wykupu ziemi, a następnie boom migracyjny miasto-wieś. </p><p>Wieś leży nad Jeziorem Baranówko na terenie Rogalińskiego Parku Krajobrazowego<a name="sdfootnote8anc" href="#sdfootnote8sym" title="sdfootnote8anc"><sup>8</sup></a>. Teren Parku odznacza się dużymi wartościami przyrodniczymi, krajobrazowymi, naukowo-dydaktycznymi i kulturowymi. Do niepowtarzalnych walorów przyrodniczo-krajobrazowych zalicza się jedno z największych skupisk wielowiekowych okazów dębów szypułkowych <a name="sdfootnote9anc" href="#sdfootnote9sym" title="sdfootnote9anc"><sup>9</sup></a>. W związku z tak atrakcyjnym przyrodniczo położeniem wsi, stanowi ona cel przeprowadzek ludności miejskiej (stałych lub sezonowych) oraz stanowi idealne miejsce dla osób poszukujących krótkiego wypoczynku. Sytuacja ta sprzyja rozbudowie wsi (co zarazem wpływa na utratę walorów krajobrazowych i estetycznych, np. wzniesiona we wsi od strony Sowinek góralska chata). Natomiast celom rekreacyjnym sprzyja możliwość jazdy konnej (Ośrodek Jeździecki SPS, Gospodarstwo Agroturystyczne) oraz korzystania z połowu ryb w lokalnym jeziorze włączonym do obwodu rybackiego w 2004 r. <a name="sdfootnote10anc" href="#sdfootnote10sym" title="sdfootnote10anc"><sup>10</sup></a>. Rozporządzenie z 2007 r. precyzuje zasięg tegoż łowiska: „Obwód rybacki jeziora Baranówko na kanale Szymanowo – Grzybno – Nr 2. Obwód rybacki obejmuje wody jeziora Baranówko wraz z wodami kanału Szymanowo – Grzybno na odcinku od linii prostej przechodzącej przez punkty położone na lewym i prawym brzegu tego kanału 200 m powyżej miejsca wpływu kanału do tego jeziora do osi podłużnej przepustu na drodze gminnej Baranówko – Sowinki”<a name="sdfootnote11anc" href="#sdfootnote11sym" title="sdfootnote11anc"><sup>11</sup></a>. </p><p>\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_327_4" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Droga do wsi Baranówko (fot. J. Kobus)</h3>\r\n <p>Droga do wsi Baranówko</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x428-F5404.png" title="Droga do wsi Baranówko (fot. J. Kobus)" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x193-F5404.png" alt="Droga do wsi Baranówko (fot. J. Kobus)" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x67-F5404.png" alt="Droga do wsi Baranówko (fot. J. Kobus) thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_327_4 = new gallery($(''gallery_327_4''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nZa lasem, również na przestrzeni kilku ostatnich lat, powstała prywatna osada Korzonkowo – miejsce rozmaitych imprez, począwszy od zjazdu Indian, przez rodeo, wyścigi kładów, wyścigi zaprzęgów Husky, w końcu organizowane zjazdy dzieci niepełnosprawnych (Fundacja „Stworzenia pana Smolenia”, zamieszkałego w Baranówku).</p><p>Na przestrzeni 20 lat wieś zmieniła diametralnie swoje oblicze. Od 2005 r. jest skanalizowana, a piaszczysta droga została utwardzona. </p><br /><br />Opracowania: <ol><li><a href="http://baza.archiwa.gov.pl">http://baza.archiwa.gov.pl</a></li><li>http://de.wikipedia.org/wiki/Mosina </li><li><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Baran%C3%B3wko">http://pl.wikipedia.org/wiki/Baranówko</a> </li><li><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Baran%C3%B3wko">http://pl.wikipedia.org/wiki/Olędrzy</a> </li><li>Łojko Jerzy, Stępień Jerzy, <em>Zarys dziejów Mosiny i okolic (do 1945 r.)</em>, Mosina 1992.</li><li><em>Mosina. 700 lat. Album jubileuszowy. Miasto i gmina</em>, oprac. zb. pod red. Włodzimierz Łęckiego, Warszawa – Poznań – Mosina, 2002. </li><li>Rusiński Władysław, <em>Osady tzw. „olędrów” w dawnym województwie poznańskim</em>, Poznań 1939 – Kraków 1947. </li><li><a href="http://www.mosina.pl">www.mosina.pl</a></li></ol><div id="sdfootnote1"><p class="sdfootnote"><a name="sdfootnote1sym" href="#sdfootnote1anc" title="sdfootnote1sym">1</a> <em>Mosina. 700 lat. Album jubileuszowy. Miasto i gmina</em>, oprac. zb. pod red. W. Łęckiego, Warszawa – Poznań – Mosina, 2002, s. 44. </p></div><div id="sdfootnote2"><p class="sdfootnote"><a name="sdfootnote2sym" href="#sdfootnote2anc" title="sdfootnote2sym">2</a> J. Łojko, J. Stępień, <em>Zarys dziejów Mosiny i okolic (do 1945 r.)</em>, Mosina 1992, s. 80.</p></div><div id="sdfootnote3"><p class="sdfootnote"><a name="sdfootnote3sym" href="#sdfootnote3anc" title="sdfootnote3sym">3</a> Tamże, s. 73.</p></div><div id="sdfootnote4"><p class="sdfootnote"><a name="sdfootnote4sym" href="#sdfootnote4anc" title="sdfootnote4sym">4</a> Tamże, s. 81.</p></div><div id="sdfootnote5"><p class="sdfootnote"><a name="sdfootnote5sym" href="#sdfootnote5anc" title="sdfootnote5sym">5</a> www.mosina.pl</p></div><div id="sdfootnote6"><p class="sdfootnote"><a name="sdfootnote6sym" href="#sdfootnote6anc" title="sdfootnote6sym">6</a> Dokumenty znajdują się w Archiwum Państwowym w Poznaniu, dane za: http://baza.archiwa.gov.pl </p></div><div id="sdfootnote7"><p class="sdfootnote"><a name="sdfootnote7sym" href="#sdfootnote7anc" title="sdfootnote7sym">7</a> http://de.wikipedia.org/wiki/Mosina</p></div><div id="sdfootnote8"><p class="sdfootnote"><a name="sdfootnote8sym" href="#sdfootnote8anc" title="sdfootnote8sym">8</a> Rogaliński Park Krajobrazowy powstał w 1997 r. na powierzchni 12750 ha (na terenie Nadleśnictwa Konstantynowo 4199,08 ha).</p></div><div id="sdfootnote9"><p style="margin-bottom: 0cm"><a name="sdfootnote9sym" href="#sdfootnote9anc" title="sdfootnote9sym">9</a> http://konstantynowo.lasypanstwowe.poznan.pl</p></div><div id="sdfootnote10"><p class="sdfootnote"><a name="sdfootnote10sym" href="#sdfootnote10anc" title="sdfootnote10sym">10</a> „Rozporządzenie Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu z dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie ustanowienia obwodów rybackich”: „41. Obwód rybacki jeziora Baranówko na kanale Szymanowo – Grzybno – Nr 2; zob.: www.szczecin.uw.gov.pl/prawo/du/2004/Documents/032-2004.pdf</p></div><div id="sdfootnote11"><p style="margin-bottom: 0cm"><a name="sdfootnote11sym" href="#sdfootnote11anc" title="sdfootnote11sym">11</a> Rozporządzenie Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu z 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ustanowienia obwodów rybackich. </p><p style="margin-bottom: 0cm"> </p><p class="sdfootnote"> </p></div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=328&Itemid=73">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=329&Itemid=73">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-bartodzieje', 'pogranicze-maz-historia-regionu', 'Dzieje wsi - Bartodzieje', 10000, '<h1>Bartodzieje - dzieje wsi</h1>\r\n<p class="autor">Justyna Garczyńska</p>\r\n<div><b>Bartodzieje</b> – obszar dzisiejszych Bartodziej zamieszkany był już w czasach prehistorycznych. Na terenach wokół wsi w toku badań archeologicznych znaleziono liczne odłamki ceramiki. Najstarsze z odnalezionych fragmentów naczyń pochodzą z końca epoki brązu i początków epoki żelaza. Ciągłość miejscowego osadnictwa potwierdzają liczniejsze młodsze odłamki, datowane na różne okresy epoki średniowiecza oraz czasy nowożytne (XVI - XIX w.), m.in. fragment kafla z ozdobnym ornamentem. <span>Nazwa wsi związana jest z jej pierwotnym, służebnym charakterem. Założycielami osady byli bartnicy-bartodzieje. Leśne barcie były ich dziedziczną własnością posiadali przywilej wolnego wstępu do lasu i korzystania z jego zasobów, w zamian składali daninę w miodzie, tzw. bartne do grodu kasztelańskiego w Radomiu. Warunki naturalne okolicy sprzyjały rozwojowi gospodarki lowiecko-bartniczej. Wieś do XIX wieku była wyspą kilku łanów uprawnej ziemi, pośród nieprzebytych lasów Puszczy Radomskiej. Jeszcze sto lat temu Bartodzieje nazywano leśną wioską choć już wtedy zwarty drzewostan występował jedynie w północnej części wsi. Bartnictwo zanikło w tych stronach nieco wcześniej, już w I poł. XIX w. żaden z mieszkańców wsi nie trudnił się zajęciem swoich praprzodków.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<table align="left" width="288" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/image/RadF001.JPG" title="Fot. 1. Fragmenty naczyń znalezione w okolicach Bartodziej (za http://www.bartodzieje.pl/?id=28) "><img border="0" width="288" alt="" src="cmsimg/image/RadF001.JPG" /></a><br />\r\n \r\n </td>\r\n \r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n<div>Bartodzieje od końca XIV w. były wsią prywatną. Pierwszym wymienionym w źródłach właścicielem Bartodziej był <strong>Jan zwany Głowaczem</strong> założyciel Leżanic i właściciel miasta Głowaczów. Następnie wieś przechodziła z rąk do rak. Od XVII do połowy XIX w Bartodziejach często przebywał jedynie dzierżawca lub zarządca, a właściciel wsi będąc większym posiadaczem ziemskim mieszkał w innych dobrach. Było tak m.in. w okresie, gdy Bartodzieje należały do rodu Pułaskich.</div>\r\n<div>Przez stulecia w Bartodziejach istniał drewniany dwór. W latach 30-tych XIX w. rozpoczęto budowę dworu murowanego. Właścicielami Bartodziej były wówczas rodziny Mikulskich, a następnie Kuszewskich. W 1827 r. miała 16 domów i 103 mieszkańców .</div>\r\n\r\n<table align="left" width="288" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Fot. 2. Dwór w Bartodziejach (za http://mapa.nocowanie.pl/bartodzieje_4/zdjecia/19758053/)" href="cmsimg/image/RadF002.jpg" rel="lightbox"><img border="0" width="288" src="cmsimg/image/RadF002.jpg" alt="" /></a><br />\r\n \r\n </td>\r\n \r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<div>4 marca 1844 r. za 16.055 rs. wieś nabył Andrzej Deskur, właściciel sąsiedniego Gorynia. Był to jeden z największych posiadaczy ziemskich w guberni radomskiej w latach 50-tych XIX w.. Z jego osobą wiąże się następująca legenda:</div>\r\n<div align="center"> </div>\r\n<div align="center"><b>Gasidło</b></div>\r\n<div><i>Czas rozbiorów Polski… Ostatni rozbity oddział powstańców 1863 roku dociera do zagubionego wśród puszczy dworku w Bartodziejach. Jest późna noc, przy świetle latarni w głębi parku postańcy pośpiesznie zakopują pzyniesioną ze sobą skrzynię. Wśród głuchej nocy, w poświacie księżyca, padają słowa przysięgi. Wróg nigdy nie pozna miejsca, gdzie zostały złożone klejnoty i złoto ofiarowane przez rodaków na kupno broni.</i></div>\r\n<div><i>Mijają lata, cała sprawa dawno poszłaby w zapomnienie, gdyby nie wydarzenie, jakie miało miejsce nocą w dworku, w parę lat po śmierci dziedzica Deskura. Właśnie zegar zaczął</i> <i>wybijać godzinę dwunastą, gdy płomień świecy nagle zachwiał się. Czytająca książkę Deskurowa podniosła głowę. Za oknem panowała głęboka noc, wokoło cisza…</i></div>\r\n<div><i>- Nie bój się! – usłyszała wyraźny głos męża. – Przyszedłem wskazać ci miejsce, gdzie znajduje się skrzynia. Za ukryte w niej złoto wybudujesz kościół. Pamiętaj jednak – ostrzegł – musisz wtajemniczyć w całą sprawę księdza, gdyż skarb zabrać może jedynie ten, kto będzie miał ze sobą wszystkie przedmioty potrzebne do nabożeństwa!</i></div>\r\n<div><i>- Ksiądz nie uwierzy! – zauważyła Deskurowa podejrzliwie.</i></div>\r\n<div><i>- Oto znak, uwierzą! – zapach spalenizny wypełnił pokój. Deskurowa spojrzała na stół. Widniał na nim wypalony kształt dłoni.</i></div>\r\n<div><i>Rano Deskurowa zgodnie z obietnicą powiadomiła księdza. Ten nie zwlekając zebrał wszstkie potrzebne do mszy przedmioty i wspólnie z kościelnym i Deskurową wyruszyli do parku.</i></div>\r\n<div><i>Wiadomość okazała się prawdziwa, już bowiem po odrzuceniu cienkiej warstwy ziemi natrafili na skrzynię wypełnioną klejnotami i złotem.</i></div>\r\n<div><i>- Na miły Bóg…to prawda! – wyszeptał zaskoczony ksiądz.</i></div>\r\n<div><i>- A wy?! Wy zabraliście wszystko do mszy? – ubrana w dziwaczny strój postać nieznajomego nagle pojawiła się tuż przed nimi.</i></div>\r\n<div><i>- Wszystko! – ksiądz nie miał wątpliwości.</i></div>\r\n<div><i>- A gasidło do świec?</i></div>\r\n<div><i>Spojrzał ksiądz na kościelnego, kościelny na Deskurową – niestety gasidła nie było. Nieznajomy zaśmiał się jakoś okropnie, zakręcił młyńca, a gdy powtórnie na ziemię spojrzeli ani skrzyni, ani dołu już nie było. Od tego czasu nikt o zakopanej w parku skrzyni nie słyszał. </i></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W okresie II wojny światowej dwór przejęli hitlerowcy na ośrodek wypoczynkowy dla żołnierzy Wehrmachtu, a właścicieli wysiedlono. Bartodzieje stały się centrum kilkusethektarowego latyfundium. Administracja majątku "Wehrmachtsgute Bartodzieje" znajdowała się poza budynkiem dworu, w którym zamieszkał jedynie nadzorca ogrodów i szklarni, które znajdowały się w najbliższym sąsiedztwie folwarku. Główny zarządca gospodarstwa inspektor Geiss - z pochodzenia Austriak i pozostali urzędnicy mieszkali w domach pozostawionych przez gospodarzy wysiedlonych ze wsi. Po załamaniu się<span> niemieckiego frontu wschodniego dwór zmieniono na wojskowy szpital. W okresie, kiedy w Bartodziejach przebywali Niemcy, dwór nie uległ większym zniszczeniom, najbardziej ucierpiał gdy hitlerowcy już go opuścili, a nowej władzy jeszcze nie było. Wnętrza zniszczono, a co się dało rozkradziono.</span></div>\r\n<div>Po II wojnie światowej do dworu powrócili przedwojenni właściciele Janowscy. Jednak po pewnym czasie do dworu wprowadzono pocztę i posterunek policji. Przez 3 lata istniał tu również ośrodek pracy twórczej. Od odwilży 1956 r. Janowscy nie byli już nękani przez władzę. Przez kolejne dziesięciolecia gospodarowali na resztkach dawnego majątku. Z biegiem lat coraz trudniej było utrzymywać się z dochodów, jakie przynosiła szklarnia. Na większy remont dworu nie było szans, starczało jedynie na bieżące naprawy, udało się jedynie wyremontować dach. W latach 60-tych zmarł Bolesław, w 1984 r. Józef. Gospodarstwo przejął jego syn Tadeusz, który w 1980 r. ożenił się z Anną Hauke. Do 1988 r. wraz z czworgiem dzieci: Kamilem, Jadwigą, Zofią i Janem mieszkali w Bartodziejach. Po sprzedaży majątku wyemigrowali do Szwecji.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Źródła: <a href="http://www.bartodzieje.pl/">http://www.bartodzieje.pl/</a></div>\r\n<div>Z. Gierała, <i>Baśnie i legendy ziemi radomskiej</i>, Warszawa 1999.</div>', 1, 1, 0), ('dzieje-wsi-beczkow', 'kieleckie-historia-regionu', 'Dzieje wsi (Bęczków)', 10000, '<h1>Dzieje wsi - Bęczków</h1>\r\n<p class="autro">Stanisław Cygan</p>\r\n<p> </p>\r\n<div>Bęczków, wieś w pow. kieleckim, gm. Górno, woj. świętokrzyskie,jest stosunkowo niedużą miejscowością położoną u stóp góry Radostowej, wokół której narosło trochę anegdot, dowcipów (por. np. przezwisko nadane ludności z Bęczkowa <i>Ruskie </i>ze względu na to, że dawniej trudno było dostać się w dni targowe do Kielc mieszkańcom innych wsi z powodu przeładowania autobusu już w Bęczkowie; także powiedzenia czy uwagi o języku mieszkańców):</div>\r\n<div>„Gdzie diabeł mówi dobranoc, tam Becków się zacyno. Gdzie świat się kóńcy, tam Bęcków się dopiero zacyno”.</div>\r\n<table width="288" align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g6]" href="cmsimg/KielF143.JPG" title="Kapliczka"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF143.JPG" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g6]" href="cmsimg/KielF144.JPG" title="Kapliczka"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF144.JPG" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g6]" href="cmsimg/KielF145.JPG" title="Kapliczka"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF145.JPG" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g6]" href="cmsimg/KielF146.JPG" title="Kapliczka"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF146.JPG" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g6]" href="cmsimg/KielF147.JPG" title="Kapliczka"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF147.JPG" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g6]" href="cmsimg/KielF148.JPG" title="Kapliczka"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF148.JPG" alt="" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div>„Ciekawa jest mowa ludzi z Krajna i od Bodzentyna. Niby taka sama, ale się różni. Bo oni się śmiejom z nas tak: „mówio „beckusy kapuściorze”. Mówio „to reko”, „to nogo”, „kajoki”. Bo my, kiedyś się u nas nie mówiło gdzie, tylko kej. Mówiło się „to reko”, to nogo”, nie było tego ą, a u nich natomiast wszystko tam gdzie u nas było ą zamieniane na o, to było om. U nas to tak „ozenie się z to dziewczyno”, a u nich by było tak „ozynie się z tom dziewczynom” i to jest ta różnica. My ich przedrzeźniomy. Oni mówiom na nas „to reko, to nogo” beckusy. My mówimy „krojnusy żółte brzdenie (<i>brzdeń</i> <i>zgr.</i> ‘wielki brzuch’ – SC), zółte brzdenie; cini bo goście w sini”. Bo oni znowu mówiom chlib, mliko. Tak to tak samo jak my wszystko, z tym, że to „om” majo, i mówio oprócz tego chlib, nie chleb, nie chleb, tylko chlib, mliko, cinko, o! Tu gdzie u nas jest e to mówio „i”. (wypowiedź nieżyjącej już mieszkanki Bęczkowa – Anny Kowalskiej).</div>\r\n<div> </div>\r\n<p><a title="Zwyczaj sadzenia kwiatów przy kapliczkach. Kapliczka na Borkach" rel="lightbox" href="cmsimg/KielF148.JPG" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"> <img width="288" border="1" alt="" src="cmsimg/KielF148.JPG" /></a></p>\r\n<div><i>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich</i> pod red. B. Chlebowskiego, W. Walewskiego i F. Sulimierskiego, Warszawa 1880, t. I, s. 165 podaje: <i>Bęczków</i>, wieś w pow. kieleckim, gm. Górno, parafia Leszczyny. W 1827 roku było tu 77 domów i 413 mieszkańców. </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>D. Kopertowska (Kopertowska 1984: 179) umieszcza nazwę wsi Bęczków w grupie nazw miejscowych powstałych od indywidualnych i zbiorowych nazwań ludzi, w podgrupie nazw dzierżawczych z sufiksem – <i>ow</i> (– <i>ew</i>): od nazwy osobowej <i>Bęczek</i>, por. stp. n. osob. <i>Bączek </i>(<i>Bączko</i>).</div>\r\n<div> </div>\r\n<table width="288" align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g7]" href="cmsimg/KielF153.JPG" title="Piwnica murowana"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF153.JPG" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g7]" href="cmsimg/KielF154.JPG" title="Piwnica murowana"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF154.JPG" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g7]" href="cmsimg/KielF155.JPG" title="Piwnica murowana"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF155.JPG" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g7]" href="cmsimg/KielF156.JPG" title="Piwnica murowana"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF156.JPG" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div>Z kolei M. Kamińska (Kamińska 1964, cz. I:24) podaje, że jest to nazwa dzierżawcza powstała od nazwy osobowej *<i>Bęczek</i> pozostającej pewnie w związku ze stp. <i>bęczeć</i>, por. dziś <i>buczeć</i>; *<i>Bęczek</i>: <i>bęczeć </i> jak <i>płaczek</i>: <i>płakać</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W pracy <i>Nazwy miejscowe Polski</i> (Rymut red. 1996: 128) mamy następującą informację: <i>Bęczków</i>, wieś, woj. kieleckie, gm. Górno, 12 km na wschód od Kielc; <i>Banczkow</i> (1357), <i>Banczkow</i> (1470-1480), <i>Baczkow </i>1529, <i>Banczkow</i> 1540, <i>Benczkow</i> 1573, <i>Bęczkow</i> 1787, <i>Bęczków </i>1880, gw. <i>becków</i>, <i>beckoski</i>, od n. os. <i>Bączek</i>, <i>Bęczek</i>, z suf – <i>ów</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i>Legenda o Bęczkowie</i> autorstwa Anny Kowalskiej wskazuje na Bęczka jako założyciela osady Bęczków: </div>\r\n<div>„Roz na jarmarku w Bozecinie popłoch się zrobieł wielki. Nie przyjechały wozy z żywnościo, bo kamienistych i wyboistych drogach połomały im się drewniane koła, a nie beło w okolicy ani jednego cłowieka, coby umioł takie koła naprawić. Tutejsi ludzie trudnieli się nojwiecy hutnictwem i wyrobem różności z metali, a także kaminiarstwem. Przy ciężki robocie trza się dobrze odzywiać, to żywność sprowadzali z daleka, az spod Opatowa cy Sandomierza. Jak tu teroz będzie zyć. Jak zyć. Kobiety wracajo z pustemi kosykami, dziecka labiedzo głodne po kotach. No to zebrały się chłopy na dolnym rynku i uradzieły: trza do biskupa pana posły słać. Biskup Bodzanta wysłuchoł, pomyśłoł i som osobiście udoł się do Krakowa. Tam zebroł wsytkich ludzi na rynku i tako wygłosieł mowe:</div>\r\n<div>- „Ludzie kochane. W mojich pieknych Górach Świetokrzyskich jest dużo znakomitych rzemieślników. Piekne a bogate te strony ino ni ma majstrów od wyrobiania uzytku z drewna. A so tam bogate lasy bukowe, jedlowe i lipa tam rośnie obficie i modrzew, a nawet cisy, ino ni mo kto spozytkować. Dlotego ogłosom, ktoby tam chcioł się osiedlić, a wyrobiać uzytek w drewnie, to może se wziość tyle obsaru, ile zechce. Moze uprawiać ziemie, chować bydło i sprzedawać w Bozecinie. A nojwiecy potrza tam rzemieślników wyrobiajocych drewno i pozytek z drewna tyz sprzedawać w mojim Bozentynie. Łod wselkich podotków zwolniom, daje na to moje biskupie słowo”.</div>\r\n<div>Tak pierwsy zgłosieł się niejaki Bączek i jego celadnicy. A beł ón znamienitym majstrem od wyrobów drewnianych. Po nim zgłosieli się inni i tak ćtery rodziny osiedleły się u nos, bo tu im się nojbardzi podobało. Tak pobudowano pierse ćtery domostwa pod pagórem, zwanym Skało – dzisiejso Staro Wieś. Nad poblisko rzeko, a beła óna wtedy głeboko i duzo, sporzodzono z wikliny i błota sałasy dlo gadziny, cyli klecie. Dlotego ta rzecka po dziś dzień nazwano jest Kletno. Chłopy miały roboty pełne rece, a kobiety i celadź doglodały bydła i pola. Wyrobiali przeróźne rzecy i piekne. Kołodzieje robieły mocne wozy i koła, cieśle obrobiały wielkie drzewa na deski i bale, stawiali domostwa, stolorze znowu sprzet i statki do uzytku domowego (meble), a bednorze becki i cebrzycki. Zapotrzebowanie beło duze i handel sed srogi, totez wieś się rozrostała i bogacieła. A od załozyciela została nazwana Bączków (słowo <i>bęczek</i> w lokalnej gwarze znaczy ‘płaczek, płaczliwe dziecko’), co po nasemu godo się Becków. Bęczek mioł dwóch synów: Kaleta jeden zwany, drugi Breła. I od nich posły rody po dziś dzień – ród Kaletów. A óni so utalentowane stolorze, cieśle, bednorze, rzeźbiorze i wselkie produkta w drewnie. To so uzdolnione tyz do muzyki, śpiewu i wselki wesołości. Ród Breły – Breloki – rozmiełowane w polu i kóniach, hodowcy pscół, te rozmiełowane w lecnictwie i znajo się na ziołach. I chocioz zazdrośni ludzie przekrecajo te historie, to wszystko pokazuje na to, ze Bęczek załozeł Bęczków”.</div>\r\n<div align="right">Anna Kowalska, <i>Bęczków</i></div>\r\n<div> </div>\r\n<p><a title="Tradycyjny dom drewniany" rel="lightbox" href="cmsimg/KielF157.JPG" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"> <img width="288" border="1" src="cmsimg/KielF157.JPG" alt="" /></a></p>\r\n<div>Inna legenda (Waldon 2007:41) mówi, że za panowania króla Bolesława Chrobrego tereny dzisiejszego Beczkowa pokrywały nieprzebyte bory, potężne puszcze. W tych stronach ukrył się dworzanin króla Chrobrego, niejaki Bęczek, pełniący funkcję skarbnika, który z powodu defraudacji pieniędzy popadł w niełaskę. Ukrywał się on w leśnych gęstwinach. Pobudował chaty drewniane w pobliżu rzeczki, zwanej Kletną od nazwy tych domków. Bęczek był dobrym hodowcą nie tylko bydła, ale też koni. Na pobliskiej górze trzymały dzień i noc straże, dlatego nazwano ją Stróżną. </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Kolejna legenda (Waldon 2007: 41) mówi o chłopie, który często pijał gorzałkę. Żona miała dość takiego zachowania męża. Często chował on wódkę pod beczkę, kiedy się upił. Gdy to odkryła, schowała masło pod beczkę, a gorzałkę ukryła. Opowiedziała wszystkim o swym odkryciu. Od tego czasu chłopa przezwano Bęczek, a wieś Bęczkowem.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Podobną legendę – jak powyższe – podaje <i>Przewodnik po gminach LDG Wokół Łysej Góry</i>, opr. przez J. Salę. Głosi ona, że „[...] dawno temu osiedlił się tu zdolny rzemieślnik Bęczek. Trudnił się produkcją antałków, beczek, cebrzyków i innych naczyń z drewna. Kiedy pracował, po okolicy rozlegały się odgłosy „bęcz, bęcz, bęcz”. Od nich właśnie i od przydomku pierwszego osadnika wieś wzięła swoją nazwę” (s. 72) . </div>\r\n<div> </div>\r\n<p><a title="Dom drewniany z dobudówką z pustaków" rel="lightbox" href="cmsimg/KielF158.JPG" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"> <img width="288" border="1" src="cmsimg/KielF158.JPG" alt="" /></a></p>\r\n<div>Inne legendy regionalne wiążą się z rzeką Lubrzanką:</div>\r\n<div align="center"><i>Rzeka Lubrzanka</i></div>\r\n<div>Wszyscy ludzie wiedzo, ze góra domowo Stefana Żeromskiego jest Radostowa. Kto tamte strony odwiedzoł będzie, niech zerknie w wody Lubrzanki, rzeki, co przepływo obok. Tam zobocy ta jakby zapłakanych łocu dwoje i usłysy septano przez fale historie prawdziwo.</div>\r\n<div>Dawno, dawno temu, kto wi... tysioc lot, a może wiecy, na garbaty górze w leśny głusy ukryty stoł dostani dwór z kaminia murowany. Rycerza moznego własność. Rycerz ten zwoł sie Radost, a ze beł synem jedynym u swoich rodziców, góre garbato od jego imienio Radostowo nazwano i tak do dzisioj jo zwo. Radost lata młode spedzoł na wojackach, gdzieś w dalekich krajach. A gdy wrocoł zwyciesko na swym kóniu bułanym, kłaniały mu się góry i lasy mu śpiewały. Radowoł się tyz Radost swoim stronom rodzinnym i nad rzeko przedziwno dawoł spocoć kóniowi. Rzeka toceła wody wartkie i pieniste, śpiewem i septem drobniutki fali, w nieznane...w nieznane... Nad cornym brzegiem rzeki, na polnym kaminiu siadywała dzieuska przecudny urody. Tu spotkoł ci jo Radost, serce mu zadrzało, zsiod z kónia i spytoł się: „Cyjaś ty dziewcyno? „Nicyja, rzekła śmiało, a łocy zwrócieła w strone rzeki przedziwny, co fale toceła. Imie moje Lubrzanka, a domem mi te góry i te lasy, i to niebo nad niemi rozpiete”. Na kóniu, na bułanym zbrojny rycerz Radost do domu swego wraco już nie som ino z panno. I beła zono jego ino rocek niecały, bo oto swo druzyne zwołuje Bolko Śmiały i wyrusajo wierni w łobce kraje nieznane, na los niepewny i na wiecno tułacke. Na swym kóniu bułanym Radost z niemi pospiesoł, a mgła go łotuleła i juz wiecy nie wrócieł. Mijały dni i lata bez wieści, bez nadziei... Lubrzanka nad wodo na polnym kaminiu codziennie siedziała i uglodała, i nadsłuchiwała. A łzy co gesto do wody wpodały, drobno fala zabierała i niesła w nieznane.... I niesła w nieznane... Tak rzeke te przedziwno Lubrzanko nazwano, a i dlotego tyz, ze pewnego ranka siedzoco na kaminiou znikneła Lubrzanka. Cy jo mgła pochłoneła? Kto to wie? Kto wie? Cy ta rzeka przedziwno uniosła jo w nieznane? Mijajo lata, wieki. Kamiń na brzegu zostoł. Dołem płynie Lubrzanka, nad nio Góra Radosta. Zatrzesły się góry, pagóry i dwór murowany w kaminie się rozsypoł, i siwy mech je porasto. Kamiń na brzegu zostoł, dołem płynie Lubrzanka, nad nio Góra Radosta.</div>\r\n<div align="right">Anna Kowalska, <i>Bęczków</i></div>\r\n<div align="center"><i>O źmijach w Lescynach</i></div>\r\n<table width="288" align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g9]" href="cmsimg/KielF193.JPG" title="Publikacje dotyczące Bęczkowa"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF193.JPG" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g9]" href="cmsimg/KielF194.JPG" title="Publikacje dotyczące Bęczkowa"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF194.JPG" alt="" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> Powiadali z dowien downa ludzie, ze jak Świeto Rodzina uciekała do Egiptu przed łokrutnym, a głupim królem Herodem (co zabić Jezuska chcioł), to śli przez nase Góry Świetokrzyskie dlo swojego beśpieczeństwa. Ano ido, ido, już się zmordowali. Tak dośli do Beckowa na Borki, a tam beły strasne piochy i wydmy pioscyste nieprzebyte, to ciezko beło iść. Nogle łod Łysicy zerwały się starsne łyskawice i grzmoty, i nawałnice, bo wszystkie moce piekielne zebrały się, żeby zniscyć Pana Jezuska za młodu. Świety Józef z trwogo poglodoł na corne niebo. Matka Bosko bezradnie tuleła Dziecine, a Pon Jezus cicho sobie społ. Nadeśli do gaiku osicowego i chcieli się tam schrónić, ale osicyna roztrzepotała się drobnemi listeckami i prosi słabym głosikiem: – „Idźta stod, jo zem bardzo bojaźliwo, cało dygoce i mogłabym wos zdradzić. No to pośli dali, a huragany i pierony tuz tuz za niemi. Nieopodal napotkali duzo gesto rozrośnietych lescyn, a troche dali pore chałupek. Do tych chałupek beło troche za daleko, to schowali się w lescynowych gestwinach. A lescyna otuleła ich zycliwe, a z gestych gałozek uwieła im dasek bezpiecny od descu i wiatru i wiatru, a cichym septaniem – śpiewem rozwioła trwoge. Moce piekielne pogubieły się na umyśle i pognały het, na niemiecko kraine... Jak się już wszystko uciseło i Świeto Rodzina układała sie do spanio, to od łoki nad Lubrzanko zaceny podchodzić źmije. Groźne beły i mściwe: długie na dziesińdź łokci i miały nogi. Podchodzieły, zeby swojim jadem zabić. Matka Bosko się wystraseła i przykreła swoim ciałem Jezuska, co patrzoł na nio bystremi ocetami ino cudu ni móg zrobić, bo jesce jego pora nie nadesła. Świety Józef chcioł źmije odegnać i sukoł jakiego kaminia, ale w piochu nie znaloz, to ułomoł kawołek loski i z ogniem w ocach ruseł som jeden na te chmare źmij. Źmije tak się wystraseły, ze uciekły het, za Lubrzanke rzeke. Uciekały tak predko, ze pogubieły nogi. Teroz w miejscu owego zdarzenio jest ładno wieś i nazywo się Lescyny. Łod tych pór we wsi Lescyny nikto nigdy nie widzioł zodny źmiji, a laskowe krzoki so pod ochrono i nigdy w nie zoden pieron nie strzeli, a Świeto Rodzina bezpiecnie dotarła do Egiptu. Na tym łopowieść się nie kóńcy, bo źmije w jedno noc w roku, na Matke Bosko Zielno podchodzo pod kościół w Lescynach i tam cekajo, ze może ksiodz łogłosi im amnestie, to wtedy nogi im łodrosno, ale nie docekajo się nigdy.</div>\r\n<div align="right">Anna Kowalska, <i>Bęczków</i></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Wieś została założona dnia 9 maja 1357 roku na mocy aktu lokacyjnego w Krakowie, na mocy którego kmieć z Sukowa Jazdocha otrzymał od biskupa Bodzanty las nad rzeką Cedzyną, który po wykarczowaniu miał przeznaczyć pod siedzibę nowej osady opartej na nowym prawie niemieckim. </div>\r\n<div> </div>\r\n<p><a title="Folder gminy Górno" rel="lightbox" href="cmsimg/KielF194.JPG" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"> <img width="288" border="1" src="cmsimg/KielF194.JPG" alt="" /></a></p>\r\n<div>Do roku 1850, a więc przez 500 lat, zagrody chłopskie mieściły się na obszarze części wsi, zwanej Starą Wsią. Na Łysej Górce w XIX w. funkcjonował młyn-wiatrak. Bęczków pozostawał pod zarządem dworu w Krajnie. We wsi znajdowała się karczma i budowle dworskie.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Do 1610 r. Bęczków należała do parafii katedralnej w Kielcach, potem do parafii Leszczyny, a od 1997 r. do parafii Bęczków.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W 1789 r. 49 rodzin liczyło 147 osób. Do tegoż roku wieś była własnością biskupstwa krakowskiego. Po przejęciu jego dóbr przez Skarb Rzeczypospolitej weszła ona w skład ekonomii kieleckiej. Jednym z dziesięciu folwarków istniejących na terenie tej ekonomii był folwark kraiński ze wsiami Bęczków i Krajno z owczarnią (według lustracji z 1789 r.). </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W 1845 r. było w Bęczkowie 101 domostw.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Chłopi bęczkowscy odrabiali pańszczyznę i składali daniny w naturze na rzecz właściciela dóbr do czerwca 1852 r., następnie zostali oczynszowani, a w 1864 r. uwłaszczeni. Tabele nadawcze dla mieszkańców wsi Bęczków z 1864 r. przedstawia M. Waldon w pracy o Bęczkowie (Waldon 2007:75 – 77). </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W latach 1850-1855 zostały podzielone ziemie wsi, wytyczono 4 ulice siedzibne: Zaskale, Stara Wieś, Górki, Niwy. Proporcjonalnie do powinności na rzecz właściciela dóbr gospodarze otrzymali osady. </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Po przebudowie wsi w 1857 r. zachowały się zabudowania dworskie. W stosunku do starego stanu nie udało się odbudować spichlerza, natomiast wzniesiono dwie nowe karczmy. Karczmę bęczkowską zaopatrywał gorzelnia, która funkcjonowała w Masłowie.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W powstaniu styczniowym z 1863 r. brał udział wyrobnik z Bęczkowa Jacenty Pajdo. </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W I połowie XIX wieku działał w Bęczkowie młyn-wiatrak. Były też we wsi kuźnie.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Nowy podział administracyjny Królestwa Polskiego przyczynił się do tego, że Bęczków wszedł w skład gminy Górno (wcześniej pozostawał w obrębie gm. Krajno). </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W połowie XIX w. z powodu rozdrobnienia gruntów ornych podjęto decyzję o nowym pomiarze gruntów i wydzieleniu kolonii. </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>XIX-wieczne budowle i te z początku XX wieku były kryte słomą lub gontem, miały drewnianą konstrukcję. Zabudowa drewniana w pejzażu Bęczkowa funkcjonowała do lat 80. XX wieku.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>S. Żeromski w <i>Snobizmie i postępie</i> pisał:</div>\r\n<div>„Sam widziałem wróża ze wsi Bęczkowa, który odczyniał urok i uzdrawiał chorych, posługując się rzucaniem na wodę rozżarzonych węgielków, zamawianiem chorób itp. (s. 179).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W czasie II wojny światowej na terenie wsi nie było działań wojennych. Żołnierze niemieccy przybyli do wsi po żniwach 1944 r. (front wówczas znajdował się w Łagowie) i kwaterowali u bęczkowskich gospodarzy. Panowała tu powszechnie bieda. We wsi nie było żadnych sklepów, toteż trzeba było się zaopatrywać w produkty żywnościowe (i nie tylko) w Kielcach.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>16 stycznia 1945 r. Bęczków został wyzwolony z niewoli niemieckiej.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Po zakończeniu działań wojennych i wyzwoleniu regionu spod okupacji niemieckiej Bęczków wchodził w skład gminy Górno. W wyniku reformy administracyjnej z 1954 r. wieś włączono do Gromadzkiej Rady Narodowej Mąchcocie. Głównym zajęciem mieszkańców była praca w gospodarstwach rolnych. Niektórzy dojeżdżali do pracy do zakładów przemysłowych w Kielcach oraz sezonowo w budownictwie. </div>\r\n<div> </div>\r\n<br />\r\n<h3>Bibliografia</h3>\r\n<div>Stanisław Cygan, 2009, <i>Z gwary świętokrzyskiej. Świat dawnej wsi w relacjach jej mieszkańców. Pogwarki. Twórczość ludowa. Słowniczek</i>, Kielce (tu m.in. teksty poetyckie i krótkie utwory prozatorskie Ewy Siudajewskiej z Bęczkowa).</div>\r\n<div><i>Dzięki nim wciąż żyje świętokrzyski folklor, </i>wyp. Wiesławy Juchnowskiej i innych, „Echo Dnia<i>” </i>2006 nr 200, dod. „Słowo Górna” (sierpień), s. 10–11.</div>\r\n<div>Wiesława Juchnowska, 2010, <i>Kapliczki i figury przydrożne </i>–<i> gmina Górno</i>, Kielce.</div>\r\n<div>Maria Kamińska, 1964, <i>Nazwy miejscowe dawnego województwa sandomierskiego</i>, Wrocław – Warszawa – Kraków, cz. I.</div>\r\n<div>Danuta Kopertowska, 1984, <i>Nazwy miejscowe województwa kieleckiego. Nazwy miast i wsi, nazwy części miast i wsi oraz nazwy alei, placów, ulic i osiedli mieszkaniowych</i>, Warszawa – Kraków.</div>\r\n<div>Anna Kowalska, 2008, <i>Sowierzioł świętokrzyski – dawca kolorowych mgnień – i inne godki</i>, Kielce.</div>\r\n<div><i>Przyrodnicza ścieżka Dydaktyczna Klubu 4 H w Bęczkowie</i>, opr. Halina Czaja, Bęczków 2010</div>\r\n<div>Kazimierz Rymut red., 1996, <i>Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany</i>, pod red. K. Rymuta, Kraków, t. A-B, s. 128.</div>\r\n<div>Maria Waldon, 2007, <i>Bęczków. Historia</i>, Kielce.</div>\r\n<div>Stefan Żeromski, 2003, <i>Snobizm i postęp oraz inne utwory publicystyczne</i>. Wstęp i opr. Antonina Lubaszewska, Kraków.</div>\r\n<div>www.gorno.pl</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-biala-piska', 'mazury-historia-regionu', 'Biała Piska', 10000, '<div id=''left_side''>\r\n <h1>Dzieje miasta Biała Piska</h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Justyna Garczyńska </span>\r\n\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_577_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Herb Białej Piskiej (źródło: Wikipedia.pl)</h3>\r\n\r\n <p>Herb Białej Piskiej (źródło: Wikipedia.pl)</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/175x214-F1203.png" title="Herb Białej Piskiej (źródło: Wikipedia.pl)" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/175x214-F1203.png" alt="Herb Białej Piskiej (źródło: Wikipedia.pl)" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/62x75-F1203.png" alt="Herb Białej Piskiej (źródło: Wikipedia.pl) thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_577_1 = new gallery($(''gallery_577_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nBiała Piska to dawna pruska osada <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''nazwa ta pochodzi ze staropruskiego <em>gaylis</em> ‘biały’'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Gayle</a>, wzmiankowana w 1334 r. jako wieś Gaylen. Na jej terenie w 1429 r. Krzyżacy ulokowali nową osadę nazwaną Geyle, którą polscy koloniści z Mazowsza przemianowali na Biała. Rozwój miejscowość zawdzięczała dogodnemu położeniu na szlaku handlowym. Zasłynęła głównie z dużych jarmarków bydła. Przed 1525 r. Biała należała do archiprezbiteratu (odpowiednik dekanatu) diecezji warmińskiej w Reszlu. W 1656 r. wieś została spalona przez Tatarów hetmana Gosiewskiego. Osada, wówczas nosząca nazwę Bialla, otrzymała prawa miejskie 26 marca 1722 roku. Liczyła wtedy 600 mieszkańców. Rozwój miejscowości nastąpił po wybudowaniu w II poł. XIX w. linii kolejowej z Ełku do Piszu. W latach 1826-1829 pastorem w Białej był Jan Szmborski (1770-1832), nauczyciel, autor popularnych na Mazurach podręczników do języka polskiego. W 1920 r. objęta plebiscytem na Mazurach została w granicach Niemiec. W roku 1938 nazwa miasta została zmieniona na Gehlen, a następnie Gehlenburg. Zabytki miasta to: kościół barokowy pod wezwaniem św. Andrzeja Boboli z poł. XVIII w., ratusz z początku XX w. oraz zabudowa małomiasteczkowa z przełomu XIX i XX w. </div> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=539&Itemid=27">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=540&Itemid=27">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-bieliny', 'kieleckie-historia-regionu', 'Bieliny', 10000, '<div id="left_side">\r\n<h1>Dzieje wsi Bieliny</h1>\r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2">\r\n <p><span class="small"> Stanisław Cygan </span> </p>\r\n <p><strong>Bieliny</strong> są stolicą wiejskiej gminy Bieliny, jedną z najstarszych wsi gminy (obok Lechowa). Jest to miejsce szczególne, bogate w wydarzenia historyczne, powiązane mocno z klasztorem łysogórskim.</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table width="288" align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g]" href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/150/images/640x480-F2867_.jpg" title="Budynek kościelny w Bielinach"><img width="170" border="1" src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/150/images/640x480-F2867_.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g]" href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/150/images/640x480-F2868.jpg" title="Budynek kościelny w Bielinach"><img width="170" border="1" src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/150/images/640x480-F2868.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g]" href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/150/images/640x480-F2869.jpg" title="Pomnik ofiar zamordowanych przez Niemców w 1944 roku"><img width="170" border="1" src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/150/images/640x480-F2869.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g]" href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/150/images/640x480-F2870.jpg" title="Zabudowa w Bielinach"><img width="170" border="1" src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/150/images/640x480-F2870.jpg" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g]" href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/150/images/640x480-F2886.jpg" title="XIX-wieczna zabytkowa chałupa w Kakoninie"><img width="170" border="1" src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/150/images/640x480-F2886.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g]" href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/150/images/640x480-F2887.jpg" title="XIX-wieczna zabytkowa chałupa w Kakoninie"><img width="170" border="1" src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/150/images/640x480-F2887.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g]" href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/150/images/640x480-F2888.jpg" title="XIX-wieczna zabytkowa chałupa w Kakoninie"><img width="170" border="1" src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/150/images/640x480-F2888.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g]" href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/150/images/640x480-F2889.jpg" title="XIX-wieczna zabytkowa chałupa w Kakoninie"><img width="170" border="1" src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/150/images/640x480-F2889.jpg" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g]" href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/150/images/640x480-F2890.jpg" title="XIX-wieczna zabytkowa chałupa w Kakoninie"><img width="170" border="1" src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/150/images/640x480-F2890.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g]" href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/150/images/640x422-F2893.jpg" title="Herb gminy"><img width="170" border="1" src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/150/images/640x422-F2893.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">XIX-wieczny <em>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich</em> podaje, że Bieliny to wieś nad rzeką Belnianką, pow. kielecki, gm. i parafia położona na południe od św. pasma Łysogór. Znajduje się tu kościół murowany z XVII wieku, urząd gminy i szkoła. W 1827 roku było tu 27 domów i 147 mieszkańców. Parafia Bieliny dekanatu opatowskiego ma 4338 wiernych. W gminie są młyny wodne, jedna szkoła początkowa, ludności 4528. Natomiast<em> </em>w innym XIX-wiecznym źródle historycznym, tj. <em>Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności</em>, mamy następujące informacje o wsi: Bieliny, woj. sandomierskie, obwód opatowski, pow. opatowski, parafia Bieliny, własność duchowna, liczba domów – 153, ludności ogółem – 984, odległość od miasta obwodowego – 4 ¾ mili pocztowej; Bieliny – woj. sandomierskie, obwód opoczyński, powiat opoczyński, parafia Bieliny, własność prywatna, domów 21, ludzi 147.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Legendy o Bielinach</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">1. O dzielnym Bielinie i nowej osadzie</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Dawno, dawno temu na terenie, gdzie dzisiaj rozciąga się wieś Bieliny, miały miejsc wydarzenia niezwykłe. A było to tak... Żyło niegdyś koczownicze plemię, które przemieszczało się z miejsca na miejsce, nie mogąc znaleźć odpowiedniego terenu na zamieszkanie. Przybyło ono z południa Europy (dzisiejszych Węgier). Byli to ludzie wysocy, o ciemnej karnacji, kruczoczarnych, lśniących włosach i iskrzących radością oczach. Przez długie lata wędrowali po rajach i krainach różnych, szukając najdogodniejszego miejsca do założenia osady. W końcu los rzucił ich w puszczę nieprzebraną, gdzie ziół wszelakich i zwierzyny łownej było pod dostatkiem. Osiedlili się nad rzeką nazywaną dziś Belnianką. Były tam doskonałe warunki do życia. W rzece było dużo ryb, w lasach zwierzyny łownej, a gleba niezwykle urodzajna, szczególnie pięknie rósł w dorzeczu len. Według powieści i wierzeń tamtejszych, w tej rzece znajdowało się siedlisko wodnych dziw, zwanych rusałkami lub wiłami. Najstarszy z rodu osadników – Woś, wiedział, że mogą one sprowadzać deszcz, gdy ziemia była sucha lub rozpędzić chmury i uwolnić glebę od nadmiaru wody lejącej się strugami z nieba. Rusałki te urody były przecudnej. Długie, jasne włosy i szafirowe oczy, kwiatowe wianki we włosach i przepaski na biodrach, o postaci smukłej i ciele alabastrowym. Ludziom ukazywały się jedynie nocą. —Swym czarodziejskim urokiem uwiodły niejednego młodzieńca i zaciągnęły go za sobą w głębiny wodnej toni. Nowi przybysze, okazali się plemieniem ludzi bardzo mądrych, pracowitych i zaradnych. Po śmierci starego wodza, ludzie zebrali się, aby wybrać jego następcę. Przez długie miesiące trwały kłótnie i spory. Ostatecznie został wybrany syn zmarłego – Bielin. Różnił się on urodą od pozostałych osadników. Był błękitnookim blondynem – stąd jego imię. Powiadano, iż jego matką była przepiękna rusałka – Rosa. Wybrano go na zarządzającego ze względu na jego niezwykłą odwagę i męstwo, których dowiódł nieraz oraz rozsądek, dobroć sprawiedliwość Mówiono też o nim, że znał się dobrze z czarownicami. Podobno kiedyś pomógł Homily (najważniejszej siostrzycy) i tym samym zaskarbił sobie jej dozgonną wdzięczność. Obiecała mu zawsze pomagać. Inne ludy mieszkające opodal miru Bielina, bardzo zazdrościły mu jego urodzajnych gleb (na których bielił się len). Mijały lata, osada rozwijała się , a ludzie żyli spokojnie i szczęśliwie. Pewnego lata zazdrośni sąsiedzi napadli na plemię Bielina. Walka była krwawa i zacięta. Wygrał nadrzeczny lud, niby dlatego, że ludziom Bielina pomagały siły nadprzyrodzone i siostrzyce Homily. Dużą rolę w walce odegrał właśnie przywódca osadników Bielan. Wielu napastników w ogromnym popłochu uciekło z pola walki a niektórzy ponoć nawet tracili zmysły. Podczas tej walki dzielny Bielin został śmiertelnie ranny. Na jego cześć mieszkańcy nazwali osadę Bieliny. Bielinianie przez jeszcze długi, długi czas czcili pogańskie bóstwa, a szczególnie Swarożyca. Na jego cześć mieszkańcy nazwali osadę Bieliny. Mijały wieki, zmieniały się obyczaje i obrzędy. Niezmienna pozostawała jednak pamięć o dzielnym niebieskookim Bielinie. Wreszcie w wyniku rozszerzającej się chrystianizacji mieszkańcy przyjęli nową religię – chrześcijaństwo. W 1467 roku, król Kazimierz Jagiellończyk osadził wieś na prawie niemieckim. Wieś bardzo szybko się rozrastała. Kilka wieków później, za zgodą biskupa Jakuba Zadzika wybudowano na górce, zwanej Popówka, kościół, ale to już inna historia... Ewelina Kuzka, Bieliny O dzielnym Bielinie i nowej osadzie, (w:) Legendy i podania świętokrzyskie, red. A. Trukszyn, Kielce 2009, s. 128 – 129</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">2. O bielińskim kościele, Krzychu Jóźwiku i biskupie Powiadają, że dawno temu, kiedy lasy Łysogór, gęściejsze jeszcze i młodsze, schodziły głębiej ku dolinom, a na szczytach płonęły sobótkowe ognie, we wsi Kakonin, pozostającej w dobrach krakowskiego biskupa, żył młody pszczelarz Krzych. Przezwano go Jóźwikiem, a to z powodu miana jego ojca, Józefa, człowieka pobożnego i szanowanego, będącego w bliskich stosunkach z przeorem łysogórskiego klasztoru. Onego czasu, jedyna to była chrześcijańska ostoja w całej okolicy. A kraina owa była niespokojna, jako że pogańskie jeszcze dziwadła ukazywać się tu zwykły, choć już od pięciu z górą wieków przez Chrystusowy kult zwalczane były. Dumali więc z troską Józef z Kakonina z benedyktyńskim przeorem, jak raz na zawsze kres położyć czartowskim obrzędom. Uradzili wreszcie, by jak najrychlej nowy dom Boży we wsi Bieliny wybudować. Niestety, nie dane było Józefowi dzieła dokonać. Zmarło mu się skoro, niektórzy powiadali, że z powodu czarnoksięskiego uroku. Wiedział o tych plotkach i młody syn Krzych, przeto tym mocniej zapalił się do pomysłu ojca, który ostatnich słowach nakazał mu kościół wznieść. Niełatwe było to zadanie. Świątynia duża i bogata być winna, aby samą swą wielkością straszyć nienawistne moce. Ludzie zaś w okolicy biedni byli, żyjący jeno z tego, co las im użyczył albo mało żyzna gleba zrodziła. Krzych, choć młody, głowę miał jednak na karku. Z prośbą o zbudowanie kościoła poszedł do samego krakowskiego biskupa. Olśniły kakonińskiego pszczelarza komnaty pałacu kościelnego dostojnika. Był nim wonczas Jakub Zadzik herbu Korab. Znany ze swego umiłowania do przepychu, krzywym okiem patrzył na zgrzebnie odzianego chłopa. Prośby jednakowoż wysłuchał, zgodził się nawet, ale warunki postawił: lud okoliczny trzecią część funduszy sam zdobyć musi. Z ciężkim sercem wracał Krzych do swoich. Jakże mu było mówić, że sami muszą na kościół zapracować? Wieczór był w pełni, gdy wsparty na kosturze zbliżał się do okolonych lasem sadyb kakonińskich. W świszczącym pośród jodeł wietrze słyszał czarci śmiech i drwiny. Starożytne drzewa krzywiły się doń, a ciemne szczyty i wzgórza piętrzyły się pysznie na horyzoncie. Nie pokonasz nas, szumiała cała pogańska kraina. Krzych jednak nie tracił ducha. Wspomniał na swego ojca, na relikwie Krzyża Chrystusa z benedyktyńskiego klasztoru, na swą wiarę chrześcijańską. Wyprostował się młody pszczelarz dumnie, zacisnął pięści i rzekł dobitnie: – A właśnie że pokonam! I na znak swojej siły z całej siły uderzył kosturem w butwiejący pień starej lipy, który wśród mroku szczerzył się doń zawistnie. W tej samej chwili wiatr ucichł, a księżyc wyszedł zza chmur. Naraz Krzych westchnął ze zdziwienia i radości. Wśród próchna, wewnątrz pnia, zalśniło złoto, zaiskrzyły brylanty, a rubiny krwiście zabłysły. Jóźwik upadł na kolana, uczynił znak krzyża i drżącą dłonią dotknął kosztowności, by upewnić się, czy to nie jakaś nowa czarnoksięska sztuczka. Po chwili zrozumiał, co tak naprawdę znalazł. Przypomniał sobie ojcowskie opowieści z dzieciństwa, starą historię o zbóju zwanym Kakiem, który założył jego rodzinną osadę. „A więc o tym śpiewał zbój przed śmiercią w Krakowie” – pomyślał Krzych. „Lipko, lipko na Kakuninie, bogatym bendzie, kto cie posiendzie...” Zaiste, był to skarb zbója Kaka, o którym podówczas krążyły legendy. Mówiono, że zbójca ów, wrogiem był zadufanych bogaczy i kupców, a także grozę budził wśród złych łysogórskich duchów. Raz ponoć, choć milczeli o tym benedyktyńscy kronikarze ze Świętego Krzyża, Kak odważył się zakłócić sabat na Łysicy, przeganiając czarownice i czarty na cztery wiatry. Diabli mieli go zaciągnąć w pułapkę i doprowadzić do pojmania przez straż biskupią. „Niechybnie, za przyczyną dobrego zbójcy i mojego ojczulka skarb znalazłem” - myślał Krzych, zsypując kosztowności na rozciągnięty na ziemi płaszcz. Wreszcie związał jego kraje i rękawy, przerzucił tobół przez plecy i ruszył ku Kakoninowi. Wieść o znalezieniu skarbu rychło obiegła okolice. Jóźwików syn każdemu z osobna opowiadać musiał, jak to wracając od biskupa, przez siły nieczyste napastowany, majątek w starej lipie odkrył. Tylko nieliczni nie cieszyli się z tych wieści. Okazało się później, że byli oni ze Złym w komitywie, na sabatach często się pojawiali i czarnoksięskimi praktykami się parali. Kilku przegnano, zaś ci, co mieszkali w Kakoninie, sami w lasy zapadli. Nie czas jednak było czarownic i czarowników piętnować. Co rusz Krzych wraz z ziomkami na powrót do biskupa podążał, dopóki ten o obietnicy swojej jeszcze pamiętał. Dziwił się Zadzik niepomiernie, gdy mu całą opowieść pszczelarz przedstawił, i bez wahania kościół nakazał wybudować. Po prawdzie, skarb Kaka pokrył nie trzecią część, ale z górą połowę wydatków ale chłopom, krakowski hierarcha nie spieszył się reszty pieniędzy zwrócić. Wreszcie ruszyły roboty. Świątynię, za radą przeora ze Świętego Krzyża, postanowiono zbudować na wyniosłym wzgórzu, zwanym Skałą, gdzie drzewiej czarci konfratrzy z Bielin zwykli tajemne schadzki urządzać. Krzych przystał na to i pod jego nadzorem pierwsze wozy z kamieniem na fundamenty, wtaczać się poczęły na szczyt wzniesienia. Złe moce jednak jeszcze raz dały o sobie znać. Nocą szczyt Skały rozjarzył się niebieskim ogniem, ziemia drżała, rozpętała się burza z piorunami. Nikt z mieszkańców Bielin, Kakonina ani żadnej z pobliskich wsi nie zmrużył oka. Wczesnym świtem, zaraz po trzecim pianiu koguta, które to, jak wiadomo, wszelkie diabelskie spotkania kończy, Krzych na czele chłopów wspiął się na wzgórze. Po całym wierzchołku rozrzucone były zwiezione wcześniej głazy. Nie tracono jednak ducha. Pszczelarz z Kakonina zgodę na następną dostawę u biskupa wyjednał. Historia jednakowoż się powtórzyła. Znowu cały budulec rozsiany był po wzgórzu, nieraz wielkie nawet kamienie na poły zagrzebane były w ziemi Biskup Zadzik, dowiedziawszy się, że cały materiał znowu poszedł na marne, odmówił wydania Krzychowi nowego budulca. – W takim razie – rzekł na to Jóźwik – niech wasza ekscelencja sam podąży ze mną ku Bielinom i obaczy, z jaką nieczystą siłą do czynienia mamy... Dostojnik, choć z oporami, zgodził się. Biskup orszak i nowy ładunek kamienia za przewodem Krzycha Jóźwika przybył do Bielin. Tejże nocy czarty, wiedząc, że sam biskup jest w pobliżu, dały prawdziwy popis. Niebo płonęło zorzą, jodły łamały się jak patyki, a zdjęty grozą Zadzik nieustannie odmawiał Pater noster. – Dobrze, dobrze – rzekł w końcu do Jóźwika – budujcie ów kościół dalej, bo widzę, że niezbędny tu jest. Ale, dla Boga, nie na tym przeklętym wzgórzu! Jak powiedział biskup, tak zrobili chłopi. Koniec końców, świątynię zbudowano na mniejszym wzniesieniu, zwanym później Popówką. Na pamiątkę Krzychowego ojca, patronem kościoła został święty Józef, a biskup Zadzik dbał o budowlę do końca swych dni. A po śmierci kakonińskiego pszczelarza, w mur kościelny wmurowano na jego pamiątkę tablicę z marmuru. Choć cztery wieki minęły od tamtych wydarzeń, w Bielinach nadal mówi się, że wielkie głazy na Skale porozrzucane tam zostały przez zawistne diabły. Kościół zaś wciąż trwa na Popówce, a na pamiątkę jego fundatora Bieliny w herbie swym mają biskupi Korab. Robert Lasek, Porąbki O bielińskim kościele, Krzychu Jóźwiku i biskupie, (w:) Legendy i podania świętokrzyskie, red. Alicja Trukszyn, Kielce 2009, s. 129 - 131.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><em> </em>Językoznawcy traktują nazwę wsi jako nazwę topograficzną od wyrazu biel ‘błoto, moczary’ lub nazwę rodową motywowaną nazwą osobową Biela czy nazwą osobową i nazwą herbową Bielina. Według podań ludowych nazwa wsi pochodzi od czynności bielenia lnu, o czym świadczy poniższa wypowiedź mieszkanki Bielin:</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><em>Na płótno biołe to beło biołe. To już się wybieleło, to późni to płótno, to już się rozciogało, ło to się nazywajo Bieliny, bo tutej w Bielinach to gdzie się rusyć beło, to po łokach wsedzie tego płótna beło, to ino się bielały te łoki i dlotego zostały te Bieliny. Z tego płótna się nazywajo Bieliny</em>.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Inne wypowiedzi wskazują na czynność bielenia drzew, drogi jako źródłosłów nazwy miejscowej Bieliny<em>: </em></p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><em>Downi tu w ty łokolicy dookoła kościoła beły same lassy. Nie beło zodny drogi do kościoła. Dlotego ludzie ze wsi bieleli drzewa, żeby łoznaczyć droge do kościoła i stod nazwa nasy wsi Bieliny. </em></p>\r\n <p><em>Tu kaj tero Bieliny stoła se kaplicka i ludziska se tyz mieszkali. Sieła ich ta nie beło. Chodzieli do siebie i tak se ta zeli, ale ze to lasy beły wielgie i trudno beło trafić, to te, co mieskali, kaj tero Porobki i te co to niby siedzieli po Kaku bieleli droge do kaplicki i lotego nazwali te wieś – Bieliny. </em></p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Za topograficznym charakterem tej nazwy przemawia jej nadrzeczne położenie. W <em>Wykazie Urzędowych Nazw Miejscowości</em> podaje się nazwy części wsi Bieliny Kapitulne i Bieliny Poduchowne oraz niektóre nazwy stanowiące część lokalnego systemu toponimicznego: nazwy pól, łąk, lasów, pastwiska. Części wsi w pierwszej wsi to: Dąbrówki, Podlesie, Skrzetle, Stara Wieś, w drugiej zaś: Dajlonki, Kierków, Podchełmie, Za Skałą.</p>\r\n <p>Bieliny są starą miejscowością, powstałą w średniowieczu i związaną z dobrami biskupów krakowskich, a historia Bielin i parafii stanowi nierozłączną część wszelkich dziejów narodu, państwa i Kościoła. Jak podają źródła, najstarsze wzmianki o Bielinach (w. XIV, XV w.) wiążą się z klasztorem Św. Krzyża, z ustalaniem granic między dobrami opactwa benedyktynów a ziemiami biskupstwa krakowskiego i włocławskiego.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Tereny gminy i sama wieś Bieliny, leżące na trasie ważnych szlaków komunikacyjnych i na drodze do św. Krzyża, stawały się miejscem zmagań z najeźdźcami. Informują o tym dwie tablice kościelne: jedna jest poświęcona pamięci opata Stanisława i 182 zakonników poległych 5 II 1260 roku podczas najazdu tatarskiego, zaś druga upamiętnia męczeńską śmierć proboszcza Jana Słopieckiego, zamordowanego w kwietniu 1657 roku. Tereny gminy są związane z działalnością gen. S. Różyckiego, ks. Piotra Ściegiennego, Mariana Langiewicza. Przemarsze wojsk, powodujące niszczenie zasiewów, kradzieże, rabunki, były uciążliwe dla mieszkańców.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">W grudniu 1459 roku król Kazimierz Jagiellończyk wydał przywilej lokacyjny dla miasta Kielc i niektórych wsi klucza kieleckiego, m. in. Bielin.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">W początkach XVI w. nadal istniały w granicach administracyjnych dzisiejszej gminy dwie wsie: większa Bieliny i mniejsza Lechów. W pejzażu Bielin i okolicy, zdominowanym przez pola, lasy, w przeszłości istniały kuźnie. Mieszkańcy wsi, np. Napękowa, Makoszyna, Belna trudnili się wydobyciem rud żelaza i hutnictwem żelaza, zaś Kakonina, Porąbek, Huty Szklanej – hutnictwem szkła. Inne wsie znane z tradycji hutniczej to: Huta Nowa i Stara, także Poręba, Porąbki, Łazy. Trzeba dodać, że największa liczba hut szkła powstawała na terenie Bielin dopiero w XVII wieku.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">W wieku XV wieś należała do parafii św. Michała Archanioła w Daleszycach. Jednak już w XVII wieku powstała parafia w Bielinach; akt erekcyjny podpisał biskup Jakub Zadzik 30 X 1637 roku i potwierdził 2 II 1638 roku. W skład parafii wchodziły wieś Bieliny, trzy kuźnice: Belno, Makoszyn, Napęków oraz 2 huty szkła (Kakonin i Ruska). Budowa kościoła została ukończona po sześciu latach.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Obok tradycji hutniczych ważne miejsce zajmowało młynarstwo, stanowiące chyba najważniejszą dziedzinę wiejskiego przemysłu. Zaczęło się ono rozwijać w XVII wieku i trwało do wieku XIX. W Bielinach młynarstwem trudniła się początkowo rodzina Zawadów, później Teligów. Obok młynów wodnych używano też wiatraków prostego typu, czyli tzw. koźlaków, które w Bielinach pojawiły się w 1923 roku.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Za początek szkolnictwa w Bielinach trzeba uznać rok 1637, kiedy prawdopodobnie przy kościele św. Józefa powstała szkoła. Dotychczas uważano, że było to dopiero po powstaniu styczniowym. Istotnie w 1865 roku podjęto próbę założenia szkoły elementarnej w Bielinach dla miejscowości: Belno, Bieliny, Napęków, Sieraków.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Różna była przynależność administracyjna wsi Bieliny: na ogół była to gmina Bieliny, ale np. w 1809 roku należały one w skład gminy Napęków. W czasie I wojny światowej nadal pozostał podział administracyjny, w którego ramach wieś pozostała w gminie Bieliny. W tym czasie znajdował się tu posterunek żandarmerii.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Warto wspomnieć o ludności żydowskiej zamieszkałej w Bielinach i w okolicznych wsiach (185 osób).</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Próby organizacji straży pożarnej w Bielinach datują się na jesień 1922 r., kiedy to zarejestrowano stowarzyszenie pod nazwą Towarzystwo Straży Ogniowej Ochotniczej w Bielinach.</p>\r\n <p align="justify" class="sdfootnote" style="line-height: 150%;">Lata II wojny światowej znaczone były szczególnymi wydarzeniami. W Bielinach powstał posterunek żandarmerii niemieckiej, który utworzyli Niemcy, ale też folksdojcze – Ślązacy w niemieckich mundurach. Na budynku wikariatu wybudowano specjalną wieżyczkę obserwacyjną. Ruch oporu zorganizowano tu jesienią 1939 roku (11 XI powstała komórka Związku Walki Zbrojnej, w 1940 r. – Straż Chłopska „Chłostra”). Znani ze szczególnego okrucieństwa żandarmi z Bielin dokonywali w zamian za różne akcje partyzanckie egzekucji ludności cywilnej tej wsi (kwiecień 1941 r., wrzesień 1941 r., marzec 1944 r.). 9 marca 1944 roku hitlerowcy rozsztrzelali w Bielinach w odwecie za partyzancki atak oddziału AK „Barabasza” na posterunku żandarmerii 19 mieszkańców wsi. Ofiary mordu upamiętnia pomnik pomordowanych, zbudowany głównie z inicjatywy J. Ozgi Michalskiego.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Bieliny zostały wyzwolone 16 stycznia 1945 roku.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <div>Bibliografia:</div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Borzęcki J., <i>Uwikłani w korzenie. Szkice i eseje o literaturze nurtu chłopskiego</i>, Kielce 2009.</div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Cedro Lucyna, <i>Kartka z przeszłości</i>, „Gazeta Bielińska” 2007, nr 07/94, s. 10.</div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Cichocka Lidia, <i>Takie będzie centrum turystyczne w Bielinach</i>, „Echo Dnia” 2008, nr 282, s. 9.</div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Cichocka Lidia, <i>Dumni ze swojej gwary. Bielinianie uczyli się mówić</i>, „Echo Dnia” 2008, nr 287, s. 8.</div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Drogosz Andrzej, <i>Bielińskie ścieżki do Niepodległej</i>, Bieliny 2009.</div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Drogosz Andrzej, <i>Historia, jakiej nie znacie</i>, „Gazeta Bielińska” 2007, nr 09/96, s. 12.</div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Klusek Dorota, <i>Muzyka ludowa tkwi w nas</i>, „Echo Dnia”. Relaks, 2009, nr 89, s. 15.</div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Kowalczyk M., <i>Nie wszyscy zginęli od pierwszej serii strzałów</i>, „Gazeta Bielińska” 2005, nr 3/68, s. 4.</div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><i>Kulinarne smakołyki dla rozwoju wiejskiej turystyki. Gmina Bieliny 2010</i> (broszura, s. 15).</div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><i>Losy poetów</i> „<i>Gołoborza</i>”. Red. Zdzisław Antolski, Kielce 2006.</div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Łubek Anna, <i>Pan Bóg mi w głowie taśmę umieścił, teraz mi się kręci. Pani Ewa Kot, mistrzyni folkloru Ziemi świętokrzyskiej wciąż na topie</i>, „Gazeta Bielińska” 2006, nr 7, s. 12.</div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><i>Przyjedźta w nase piekne Góry Świetokrzyskie! A nie pozałujeta. Przewodnik po gminach ŁGD Wokół Łysej Góry</i>, opr. Jan Sala, br. m. i r. wyd.</div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">„<i>Radujmy się Niepodległością</i>”<i>. Wybór pieśni legionowych i patriotycznych, </i>Bieliny 200.</div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Sala Jan, <i>Na miarę epoki</i>, Kielce 2009.</div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><i>Wokółłysogórskie pejzaże: gmina Bieliny, gmina Bodzentyn, gmina Masłów</i>. Tekst Dariusz Dąbek i Anna Łubek, Kielce 200.</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<span class="article_seperator"> </span>\r\n<table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev"><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=601&Itemid=40"> « poprzedni artykuł</a></th>\r\n <td width="50"> </td>\r\n <th class="pagenav_next"><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=596&Itemid=40"> następny artykuł »</a></th>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</div>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-boczki', 'lowickie-historia-regionu', 'Boczki', 10000, '<div id=''left_side''>\r\n <h1>Dzieje wsi Boczki </h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Piotr Wysocki </span>\r\n\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify"> \r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_785_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łowickie - dzieje wsi Boczki</h3>\r\n\r\n <p>Kościół pod wezwaniem św. Rocha</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/214/images/640x480-F0611.jpg" title="Łowickie - dzieje wsi Boczki" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/214/images/288x216-F0611.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Boczki" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/214/images/100x75-F0611.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Boczki thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łowickie - dzieje wsi Boczki</h3>\r\n <p>Kościół pod wezwaniem św. Rocha</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/214/images/640x480-F0612.jpg" title="Łowickie - dzieje wsi Boczki" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/214/images/288x216-F0612.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Boczki" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/214/images/100x75-F0612.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Boczki thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łowickie - dzieje wsi Boczki</h3>\r\n <p>Pomnik upamiętniający Józefa Chełmońskiego</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/214/images/640x480-F0613.jpg" title="Łowickie - dzieje wsi Boczki" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/214/images/288x216-F0613.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Boczki" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/214/images/100x75-F0613.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Boczki thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łowickie - dzieje wsi Boczki</h3>\r\n <p>Zabytkowa kaplica (kościół modrzewiowy)</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/214/images/640x480-F0614.jpg" title="Łowickie - dzieje wsi Boczki" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/214/images/288x216-F0614.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Boczki" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/214/images/100x75-F0614.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Boczki thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łowickie - dzieje wsi Boczki</h3>\r\n <p>Zabytkowa kaplica (kościół modrzewiowy)</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/214/images/640x480-F0688.jpg" title="Łowickie - dzieje wsi Boczki" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/214/images/288x216-F0688.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Boczki" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/214/images/100x75-F0688.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Boczki thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łowickie - dzieje wsi Boczki</h3>\r\n <p>Widok ogólny</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/214/images/640x480-F0635.jpg" title="Łowickie - dzieje wsi Boczki" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/214/images/288x216-F0635.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Boczki" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/214/images/100x75-F0635.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Boczki thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łowickie - dzieje wsi Boczki</h3>\r\n <p>Widok ogólny</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/214/images/640x480-F0636.jpg" title="Łowickie - dzieje wsi Boczki" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/214/images/288x216-F0636.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Boczki" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/214/images/100x75-F0636.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Boczki thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łowickie - dzieje wsi Boczki</h3>\r\n\r\n <p>Zabytkowy dworek (widoczny za pomnikiem)</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/214/images/640x480-F0637.jpg" title="Łowickie - dzieje wsi Boczki" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/214/images/288x216-F0637.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Boczki" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/214/images/100x75-F0637.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Boczki thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_785_1 = new gallery($(''gallery_785_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPierwsze wzmianki o Boczkach pojawiły się już w XIV wieku. Wtedy to wieś zwana była <em>Boczkowicami</em>, a w XV wieku nazywano ją <em>Boczky</em>. W 1472 r. prymas Jan Łaski nadał wieś <em>Boczky </em>swemu piekarzowi Bartoszowi. Gdy car Aleksander I podarował dobra łowickie swemu bratu księciu Konstantemu (1820 r.), Boczki były jednym z największych majątków Księstwa Łowickiego – tzw. ekonomii Jeziorko. Folwark liczył 425 mórg gruntów ornych, 10,6 – ogrodów, 11,27 – nieużytków i 4,12 – powierzchni zabudowanej. Przez cały XIX i niemal połowę XX wieku (do 1945 roku) folwark często zmieniał swoich dzierżawców, a później właścicieli. Dzierżawcą Boczek był m.in. Józef Adam Chełmoński – ojciec urodzonego tam 7 listopada 1849 roku malarza Józefa Chełmońskiego. <br />Boczki słyną z historii związanej z Józefem Chełmońskim, który tu się urodził. Bardzo długo używano nazwy Boczki Chełmońskie, obecnie odchodzi się od tego nazewnictwa. </p> <p align="justify"> W XIX wieku w Boczkach powstała parafia pod wezwaniem św. Rocha. Słynie ona z zabytkowej kaplicy, która zbudowana została z fundacji arcybiskupa Władysława Łubieńskiego w 1761 roku jako kaplica kolegiacka kapituły łowickiej. W roku 1893 była ona restaurowana. Kaplica jest drewniana, na ceglanej podmurówce, o konstrukcji zrębowej, ze ścianami od zewnątrz szalowanymi. Obiekt zbudowany jest na planie prostokąta, z jedną nawą i kruchtą, a od południa z zakrystią. Na elewacjach zewnętrznych widoczne są elementy dekoracji snycerskiej. We wnętrzu kaplicy prezbiterium oddzielone jest pozornym lukiem tęczowym, w formie tęczowego naczółka, wspartym na dwóch słupach. Godny uwagi jest Obraz Trójcy Świętej nieznanego autora. </p> <p align="justify"> Drugą cenną budowlą w Boczkach jest dwór wzniesiony w 1930 roku w stylu klasycystycznym. Postawiono go na miejscu dawnego dworu, w którym urodził się Józef Chełmoński. Obiekt usytuowany jest w obrębie parku. Został wzniesiony na planie prostokąta z dobudowanym do elewacji północnej skrzydłem. Budynek jest murowany z cegły, otynkowany, dwukondygnacyjny. Bryła jest jednorodna, przy wejściu do budynku znajduje się przeszklony ganek wsparty na dwóch filarach. Obecnie obiekt jest prywatną własnością. </p> <p style="margin-bottom: 0cm"><br /> </p> <h4 style="margin-bottom: 0cm">Literatura:</h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 100%" align="justify"><em>Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich</em>, pod red. B. Chlebowskiego, Warszawa 1880, t. I.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 100%" align="justify">S. Kozakiewicz, J. A. Miłobędzki, <em>Katalog zabytków sztuki w Polsce</em>, t. II, Warszawa 1953.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 100%" align="justify">J. Warężak, <em>Słownik historyczno-geograficzny Księstwa Łowickiego</em>, cz. II, z. I, Wrocław 1961.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 100%" align="justify"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 100%" align="justify"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 100%" align="justify">Fot. Piotr Wysocki </p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=780&Itemid=24">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n \r\n\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=784&Itemid=24">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-bogdanczew', 'leczyckie-historia-regionu', 'Bogdańczew', 10000, '<div id=''left_side''>\r\n <h1>Dzieje wsi Bogdańczew</h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Alina Kępińska </span>\r\n\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_713_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew</h3>\r\n\r\n <p>Góra św. Małgorzaty</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/640x480-F2474.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/288x216-F2474.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/100x75-F2474.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew</h3>\r\n <p>Góra św. Małgorzaty</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/640x480-F2475.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/288x216-F2475.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/100x75-F2475.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew</h3>\r\n <p>Kościół w Górze</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/640x480-F2476.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/288x216-F2476.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/100x75-F2476.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew</h3>\r\n <p>Kościół w Górze</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/640x480-F2477.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/288x216-F2477.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/100x75-F2477.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew</h3>\r\n <p>Kościół w Górze</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/360x480-F2478.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/162x216-F2478.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/57x75-F2478.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew</h3>\r\n <p>Kościół w oddali</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/640x480-F2479.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/288x216-F2479.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/100x75-F2479.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew</h3>\r\n <p>Kościół z obejścia informatorki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/640x480-F2480.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/288x216-F2480.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/100x75-F2480.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew</h3>\r\n\r\n <p>Cmentarz w Górze</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/640x480-F2481.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/288x216-F2481.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/100x75-F2481.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew</h3>\r\n <p>Kamienny pomnik w Górze</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/640x480-F2482.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/288x216-F2482.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/100x75-F2482.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew</h3>\r\n <p>Krzyż w Bogdańczewie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/360x480-F2483.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/162x216-F2483.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/57x75-F2483.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew</h3>\r\n <p>Kolejny krzyż w Bogdańczewie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/360x480-F2484.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/162x216-F2484.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/57x75-F2484.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew</h3>\r\n <p>Kapliczka przed Bogdańczewem</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/640x480-F2485.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/288x216-F2485.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/100x75-F2485.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew</h3>\r\n <p>Kapliczka w Bogdańczewie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/360x480-F2486.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/162x216-F2486.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/332/images/57x75-F2486.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Bogdańczew thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_713_1 = new gallery($(''gallery_713_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nBogdańczew jest starą średniowieczną wsią szlachecką. Pierwsza wzmianka o tej wsi pochodzi z 1416 r. Wchodziła ona w skład majątku Łazęków z Bielaw. Bogańczew, często zastawiany przez właścicieli, na początku XVI w. przeszedł w ręce Lutomierskich, a następnie Czadrowskich.</p><p align="justify">Szlachecka wieś <em>Bogdanczewo </em>znajduje się na mapie „Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku”, dołączonej do wydawnictwa: <em>Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku </em>(zob. <a href="index.php?option=com_content&task=view&id=696&Itemid=39">Literatura</a>). </p><p align="justify">Przez cały wiek XVI nazwa wsi w dokumentach występuje w postaci <em>Bogdanczevo</em>, a zapis <em>Bogdańczew </em>pochodzi z XIX w. Formy dawna <em>Bogdańczewo </em>i obecna <em>Bogdańczew </em>to dwa warianty tej samej nazwy, a stabilizacja postaci <em>Bogdańczew </em>wiąże się z rozpowszechnieniem pewnego typu formantów nazw miejscowych. Postać nazwy w rodzaju nijakim wskazuje, że miejscowość była nieduża, gdyż dawny przymiotnik <em>Bogdanczewo </em>łączył się z rzeczownikami typu <em>pole</em>, <em>sioło </em>oznaczającymi małe miejscowości. W całej historii była to osada stosunkowo nieduża, zatem nie było pozajęzykowych podstaw, by nazwa przybrała obecną postać rodzaju męskiego, przysługującą grodom. </p><p align="justify">Szesnastowieczna wieś Bogdanczewo należy do parafii Góra; tak nazywała się wówczas Góra Świętej Małgorzaty. Na lokację na prawie niemieckim wsi Góra w 1287 r. dostał pozwolenie klasztor trzemeszeński od Władysława Łokietka i jego brata Kazimierza. Taka nazwa osady figuruje też w pochodzącym z 1368 r. zatwierdzeniu posiadłości klasztoru trzemeszeńskiego przez Kazimierza Wielkiego. Po raz pierwszy nazwa Góra Św. Małgorzaty, w łacińskiej postaci <em>Gora sancte Margarete</em> pojawia się w 1410 r., ale jeszcze w wiekach następnych występuje obok dawnej nazwy, by w dzisiejszej postaci ustabilizować się dopiero w XIX w. Jest to jednak w zasadzie nazwa tylko administracyjna, na co dzień mieszkańcy wsi i okolicy nazywają miejscowość Górą; tak stale w wypowiedzi p. T. Sobczak z Bogdańczewa: „bo była nawed u nas, w Górze taka moda, że asysta była przepiękna, w kościele”, „a tu w Górze właśnie przyjeli ją” czy „przed szkołą tam w Górze właśnie”. </p><p align="justify"> </p><h4 align="justify">Literatura:</h4><p align="justify"><em>Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku</em>, pod red. Stanisława Trawkowskiego, t. 5. <em>Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku</em>, pod red. Henryka Rutkowskiego opracowali Krzysztof Chłapowski, Anna Dunin-Wąsowiczowa, Stefan K. Kuczyński, Kazimierz Pacuski, Elżbieta Rutkowska, Stanisław Trawkowski, Małgorzata Wilska, Warszawa 1998, cz. 1. <em>Mapy, plany</em>, cz. 2. <em>Komentarz, indeksy</em>. </p><p align="justify"><em>Łęczyca. Dzieje miasta w średniowieczu i w XX wieku. Suplement do monografii miasta</em>, red. Janusz Szymczak, Łęczyca – Łódź 2003, s. 108.</p><p align="justify">Stanisław Zajączkowski, Zajączkowski Stanisław Marian, <em>Materiały do słownika geograficzno-historycznego dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej</em>, cz. 1. <em>(Abramowce – Mzurki)</em>, cz. 2. <em>(Nacki – Żywocin oraz dodatek i uzupełnienia)</em>, Łódź 1966-1970.</p><p align="justify">Więcej o historii wsi parafialnej na stronach internetowych: </p><p align="justify"><a href="http://powiatleczycki.republika.pl/">http://powiatleczycki.republika.pl</a><strong> </strong></p><p align="justify"><a href="http://www.goraswmalgorzaty.pl/">http://www.goraswmalgorzaty.pl</a></p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=715&Itemid=39">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=714&Itemid=39">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-borucza', 'mazowsze-dalsze-historia-regionu', 'Borucza', 10000, '<h1>Dzieje wsi Borucza</h1>\r\n<p>\r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" align="left" width="70%" colspan="2"><span class="small">Halina Karaś </span> </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%">Borucza to stara wieś, którą wspomina się w tekstach źródłowych w XVI wieku. Według <em>Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich </em>z końca XIX wieku pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1580 roku. Była to wówczas wieś królewska, której wójt i ławnik płacili podatek od 10 zagród z rolą.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%">W czasach opracowywania tomu XV <em>Słownika geograficznego... </em>(druk 1900 r.) Borucza liczyła 134 mieszkańców, 401 morgów dworskich ziemi i 69 włościańskich. Położona była nad rzeczką o tej samej nazwie. Niedaleko wsi znajdowała się osada leśna nosząca także nazwę Borucza. Wieś wchodziła wówczas w skład gminy Międzyleś, powiatu radzymińskiego, a parafia rzymskokatolicka była w Klembowie. W I tomie <em>Słownika ... </em>(1880 r.) znajduje się natomiast informacja, że Borucza należała do gminy Rudzienko powiatu radzymińskiego.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%">Administracyjnie wieś należała do powiatu radzymińskiego do 1952 roku, kiedy to historyczny powiat radzymiński przestał istnieć, a powołano powiat wołomiński (do 1975 roku). W wyniku reorganizacji administracyjnej w latach 1975-1998 znalazła się w województwie siedleckim, a po ostatniej zmianie podziału administracyjnego kraju należy do gminy Strachówka w powiecie wołomińskim, województwie mazowieckim.</p>\r\n <h2 class="western">Źródła:</h2>\r\n <p style="line-height: 150%"><em>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, </em>pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego i W. Walewskiego, t. I, Warszawa 1880, s. 330, t. XV, cz. 1, Warszawa 1900, s. 217.</p>\r\n <p style="line-height: 150%"><a href="http://pl.wikipedia.org/">http://pl.wikipedia.org</a></p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<span class="article_seperator"> </span>\r\n<table align="center" style="margin-top: 25px">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev"><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=537&Itemid=22">« poprzedni artykuł</a></th>\r\n <td width="50"> </td>\r\n <th class="pagenav_next"><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=571&Itemid=22">następny artykuł »</a></th>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</p>', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-bugaj', 'ziemia-biecka-historia', 'Bugaj', 10000, ' <h1>Dzieje wsi Bugaj</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_461_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - dzieje wsi Bugaj</h3>\r\n <p>Nieliczne domy drewniane (odnowione)</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/96/images/640x480-F4070.jpg" title="Ziemia biecka - dzieje wsi Bugaj" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/96/images/288x216-F4070.jpg" alt="Ziemia biecka - dzieje wsi Bugaj" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/96/images/100x75-F4070.jpg" alt="Ziemia biecka - dzieje wsi Bugaj thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - dzieje wsi Bugaj</h3>\r\n <p>Nieliczne domy drewniane (odnowione)</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/96/images/640x480-F4071.jpg" title="Ziemia biecka - dzieje wsi Bugaj" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/96/images/288x216-F4071.jpg" alt="Ziemia biecka - dzieje wsi Bugaj" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/96/images/100x75-F4071.jpg" alt="Ziemia biecka - dzieje wsi Bugaj thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - dzieje wsi Bugaj</h3>\r\n <p>Nieliczne domy drewniane (odnowione)</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/96/images/640x480-F4072.jpg" title="Ziemia biecka - dzieje wsi Bugaj" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/96/images/288x216-F4072.jpg" alt="Ziemia biecka - dzieje wsi Bugaj" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/96/images/100x75-F4072.jpg" alt="Ziemia biecka - dzieje wsi Bugaj thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_461_1 = new gallery($(''gallery_461_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nBugaj — w dokumentach <em>Bugay</em>; nazwa oznacza miejsce położone nad wodą, nazwa od cech gruntu lub okolicy, przeważnie nazywają się tak drobniejsze osady. Pochodzi od psł. <em>*bug</em>- ''zakręt, zakole rzeki'', pol. gwarowe <em>bugaj </em>''las liściasty''.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Bugaj stał się samodzielną wsią stosunkowo późno. Wydzielony został z Rożnowic (wówczas Rozembarku) w drugiej połowie XIX wieku. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W <em>Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego </em>nie ma osobnego hasła dotyczącego tej wioski, ale Bugaj jest wspomniany jako wieś wchodząca w skład parafii rozembarskiej. Dzieje Bugaja rozpoczynają się zatem wraz z dziejami Rozembarku, dziś Rożnowic. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Rozembark pochodzi z czasów średniowiecznej kolonizacji na prawie niemieckim (pierwsza wzmianka o nim z 1354 r. — z przywileju Kazimierza Wielkiego). Parafia rozembarska była dobrze wyposażona; np. wiadomo, że w 1595 r. była tu szkoła parafialna. Jej dzieje były związane ściśle z historią Biecza, gdyż probostwo w Rozembarku było przyznawane kaznodziei bieckiemu, stąd proboszczami byli często ludzi wybitni, wykształceni. Pod koniec XIX wieku w Rozembarku było 221 domów i 1207 mieszkańców (1192 wyznania rzymskokatolickiego, 15 żydów) i istniała w nim szkoła ludowa. Była to więc bardzo ludna wieś jak na owe czasy.</p><p style="margin-bottom: 0cm"> </p><p style="margin-bottom: 0cm"> Źródła:</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Władysław Pachowicz, <em>Rożnowice. Szkice z dziejów parafii</em>, Rzepiennik Suchy 2002. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Tadeusz Ślawski, <em>Biecz i okolice</em>, Warszawa 1959. </p><p style="margin-bottom: 0cm"><em>Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany</em>, pod red. K. Rymuta, t. I, Kraków 1996, s. 443.</p><p style="margin-bottom: 0cm"><em>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa, </em>t. IX, s. 833.</p><p style="margin-bottom: 0cm"> </p><p style="margin-bottom: 0cm">Fotografie: Halina Karaś. </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=464&Itemid=72">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=755&Itemid=72">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-bukowiec-gorny', 'wielkopolska-pld-historia-regionu', 'Bukówiec Górny', 10000, '<h1>Dzieje wsi Bukówiec Górny</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Jerzy Sierociuk </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_826_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska południowa - dzieje wsi</h3>\r\n <p></p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/231/images/360x480-F5207.jpg" title="Wielkopolska południowa - dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/231/images/162x216-F5207.jpg" alt="Wielkopolska południowa - dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/231/images/57x75-F5207.jpg" alt="Wielkopolska południowa - dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska południowa - dzieje wsi</h3>\r\n <p></p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/231/images/640x480-F5211.jpg" title="Wielkopolska południowa - dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/231/images/288x216-F5211.jpg" alt="Wielkopolska południowa - dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/231/images/100x75-F5211.jpg" alt="Wielkopolska południowa - dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska południowa - dzieje wsi</h3>\r\n <p>Muzykanci - rzeźby miejscowego artysty, Jerzego Sowijaka</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/231/images/640x428-F5204.jpg" title="Wielkopolska południowa - dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/231/images/288x193-F5204.jpg" alt="Wielkopolska południowa - dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/231/images/100x67-F5204.jpg" alt="Wielkopolska południowa - dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska południowa - dzieje wsi</h3>\r\n <p>Kolejny konkurs gwarowy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/231/images/640x480-F5205.jpg" title="Wielkopolska południowa - dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/231/images/288x216-F5205.jpg" alt="Wielkopolska południowa - dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/231/images/100x75-F5205.jpg" alt="Wielkopolska południowa - dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wielkopolska południowa - dzieje wsi</h3>\r\n <p></p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/231/images/360x480-F5212.jpg" title="Wielkopolska południowa - dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/231/images/162x216-F5212.jpg" alt="Wielkopolska południowa - dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/231/images/57x75-F5212.jpg" alt="Wielkopolska południowa - dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_826_1 = new gallery($(''gallery_826_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPołożony na zachodnio-południowej rubieży Wielkopolski Bukowiec Górny należy do najstarszych wsi tego regionu. Pierwsze potwierdzenie nazwy - „bucoviz” - pojawia się w dokumencie Władysława Odońca datowanym na 29 lipca 1210 roku<sup><a name="sdfootnote1anc" href="#sdfootnote1sym" title="sdfootnote1anc"><sup>1</sup></a></sup>. Jest to więc miejscowość o nieprzerywalnej historii obejmującej niebawem 800 lat.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W pierwszym okresie swoich historycznie potwierdzonych dziejów wieś znajduje się w granicach kasztelanii przemęckiej, która od momentu utworzenia dla Władysława Odońca nowego księstwa z siedzibą w Kaliszu (w roku 1208) podlega jego jurysdykcji. Ziemie położone w pobliżu Bukówca (jak i sama wieś) przechodzą „z rąk do rąk – na początku jest w ręku księcia wielkopolskiego, przechodzi w 1208 roku pod władanie księcia kaliskiego a następnie wrocławskiego (1234 r.) znowu wielkopolskiego (1241 r. i 1250 r.), głogowskiego (1290 r. i 1297 r.) aby ostatecznie wejść w skład Królestwa Polskiego (1332 r. i 1343 r.)<sup><a name="sdfootnote2anc" href="#sdfootnote2sym" title="sdfootnote2anc"><sup>2</sup></a></sup>. Są to więc dzieje typowe dla miejscowości położonych na pograniczu.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W długich dziejach Bukówca Górnego wyodrębnić można kilka okresów wyznaczanych ekonomiczna podległością (własność); w pierwszym okresie wieś znajduje się w granicach księstwa kaliskiego (1208 – 1234), następnie pod panowaniem książąt wrocławskich (1234 – 1241), poznańskich (1241-1296), głogowskich (1296 – 1343). W latach 1387 – 1513 dziedzicami Bukówca są Grażyńscy, następnie Opalińscy (1513 – 1698), Leszczyńscy (1698 – 1738) i Sułkowscy (1738 – 1782). Potem wieś przechodzi w obce ręce: książąt Schönchaichów (1782 – 1785) i książąt Anhaltów (1785 – 1919).</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><strong>Ciekawostka</strong>: Właścicielem Bukówca w latach 1633 – 1655 był Krzysztof Opaliński, znany chociażby z „Potopu” Henryka Sienkiewicza. 25 lipca 1655 r. pod Ujściem między innymi właśnie K. Opaliński podpisał kapitulację wojsk polskich przed wojskami szwedzkimi. On też trzy tygodnie później powitał w Rogoźnie króla szwedzkiego Karola Gustawa. Po tych wydarzeniach przebywa w pobliżu Bukówca – we Włoszakowicach; tu od niego odsuwają się najbliżsi, nawet żona. Krzysztof Opaliński umiera w nocy z 6. na 7. grudnia 1655 r.; pochowany został w Sierakowie.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Bukowiec „miał szczęście” do znanych właścicieli, bowiem oprócz Krzysztofa Opalińskiego był nim Stanisław Leszczyński, król Polski.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><strong>Ciekawostka</strong>: 21.letni Stanisław Leszczyński ożenił się w roku 1698 z 18.letnią córką zmarłego wcześniej Jana Karola Opalińskiego – dziedziczką rozległych dóbr – stając się tym samym właścicielem m.in. Bukówca. S.Leszczyński z Sasami rywalizował o tron polski, który uzyskał 12 lipca 1704 r. na sejmie elekcyjnym; odbyło się to jednak pod naciskiem wojsk szwedzkich. S.Leszczyński panował krótko (do sierpnia 1709 r.), a czas ten to wyniszczające kraj wojny. Ostatecznie król uciekł za granicę; najpierw do szwedzkiego wówczas Szczecina Ponownie zostaje królem Polski 12 września 1733 r.. Jednak wkrótce znów musi uciekać z kraju (w sierpniu 1734 r.). Z korony polskiej rezygnuje 21.01.1736 r., po czym osiada we Francji, gdzie w tymże roku otrzymuje dożywotnio księstwo Lotaryngii i Baru; umiera w roku 1766 – miał wówczas 88 lat. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Dzisiejszy Bukówiec Górny obejmuje tereny dwu dawnych miejscowości – Bukówca i Bukówca Małego, stąd do dziś mieszkańcy tradycyjnie dzielą miejscowość na dwie części: Wielki Koniec i Mały Koniec. Współcześnie umowna granica przebiega na wysokości kościoła.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Bukowiec Górny zamieszkiwany jest przez ludność bardzo zasiedziałą, z dominacją kilkunastu rodzin o bardzo długim rodowodzie. Niektóre nazwiska pojawiają się już w początkowym okresie dziejów wsi; do najstarszych należą: Bortel, Galas, Lipowy, Poloch, Przezbor, Rygus. Mimo pozostawania przez wiele lat w kręgu oddziaływania administracji (i kultury) niemieckiej we wsi praktycznie nie było ludności niepolskiej. Bukówczanie żenili się między sobą, co wykluczało przechodzenie ziemi w ręce obce. Pod koniec XIX wieku wiele mężczyzn (głównie) wyjeżdżało do pracy znajdując zatrudnienie w kopalniach Westfalii; tę grupę – po kilku latach pracy w Niemczech powracającą na ojcowiznę – powszechnie określa się nazwą <em>westfaloki</em>. Za zarobione pieniądze kupowali oni ziemię powiększając tym samym własne gospodarstwa – wedle tradycji był to główny powód podejmowania się trudu górniczego.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Podczas I wojny światowej (zwanej często jeszcze współcześnie „wielką wojną”) wielu bukowczan wałczyło głównie na froncie zachodnim jako poddani cesarza Prus. Po powrocie do domu licznie zasilali szeregi powstańców wielkopolskich. Ten zryw niepodległościowy – jedyne zwycięskie polskie powstanie narodowe – przesunął znacznie na zachód granice odradzającej się Polski. To dzięki m.in. bukowieckim powstańcom Poznań – ale i przede wszystkim sam Bukowiec Górny – był polski.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W czasie II wojny światowej mieszkańców wsi dosięgły represje okupanta; znaczna część gospodarstw przekazana została nowym osadnikom niemieckim, ich prawowici właściciele zostali wysiedleni.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Mieszkańcy Gukówca Górnego znani są z działalności na polu kultury. Wieś jest siedzibą nie tylko zespołu folklorystycznego (w tym znana kapela dudziarska „Manugi”), kabaretu („Diura”) czy młodzieżowej kapeli ludowej („Miglance”). Od lat organizowane są – cieszące się powszechnym zainteresowaniem – konkursy gwarowe. Początkowo brali w nim udział tylko uczniowie miejscowej szkoły, z czasem coraz częściej w konkursowe szranki staje młodzież z innych miejscowości.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Troska o zachowanie lokalnej tradycji i języka legła u podstaw działań zmierzających do opracowania słownika lokalnej gwary. Ma być on rezultatem kilkuletniej współpracy z poznańskim środowiskiem dialektologicznym; do tej pory dla potrzeb tegoż słownika zarejestrowano już ponad 200 godzin rozmów z mieszkańcami Bukówca Górnego.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <div id="sdfootnote1"> <p class="sdfootnote"><a name="sdfootnote1sym" href="#sdfootnote1anc" title="sdfootnote1sym">1</a> <sup>1</sup> S.Malepszak, Bukówiec Górny. 800 lat dziejów, Bukówiec Górny 2007, s. 36-37. </p> </div> <div id="sdfootnote2"> <p class="sdfootnote"><a name="sdfootnote2sym" href="#sdfootnote2anc" title="sdfootnote2sym">2</a> <sup>2</sup> S.Malepszak, Bukówiec Górny na tle dziejów Krainy Przemęckiej, Leszno 1995, s. 39. </p> </div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=836&Itemid=33">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=837&Itemid=33">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-bukowina', 'podhale-historia', 'Bukowina Tatrzańska', 10000, '\r\n <h1>Dzieje wsi Bukowina Tatrzańska</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Józef Kąś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Bukowina Tatrzańska jest dziś jedną z najbardziej atrakcyjnych turystycznie miejscowości podhalańskich. Położona jest obok przejścia granicznego na Łysej Polanie, na siedmiu grzbietach wzniesień, których nazwy wywodzą się od dawnych osadników. Centralna część Bukowiny usytuowana jest na grzbiecie Kramarskiego Wierchu.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">To wieś stosunkowo młoda. Późne zasiedlenie tego terenu wynikało z niedostępności okolicy i bardzo trudnych warunków klimatycznych. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Najdawniejsza wzmianka o Bukowinie znajduje się w wyroku króla Zygmunta III z roku 1630, rozstrzygającym skargę mieszkańców na starostę nowotarskiego Mikołaja Komorowskiego. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W roku 1900 ks. Walenty Gadowski (twórca Orlej Perci) wybudował tu pierwszą willę. Przed I wojną światową gościem w Bukowinie był m.in. J. Piłsudski.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Współczesna nazwa wsi została ustalona w okresie międzywojennym dzięki staraniom Towarzystwa Przyjaciół Bukowiny.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Obecnie wieś jest miejscowością wybitnie turystyczną. Tradycyjne rolnictwo jest marginalnym źródłem dochodów mieszkańców, którzy utrzymują się głównie z obsługi turystów, wyrobu pamiątek regionalnych i różnego rodzaju rzemiosła regionalnego. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=438&Itemid=43">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=913&Itemid=43">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-byslaw', 'bory-tucholskie-historia-regionu', 'Bysław', 10000, '<table class="contentpaneopen">\r\n<h1>Dzieje wsi - Bysław</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Agnieszka Piotrowska \r\n<br />\r\n </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_375_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - historia wsi Borysław</h3>\r\n <p>Bysław. Starsza część wsi z kościołem.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/72/images/640x426-F7021.jpg" title="Bory Tucholskie - historia wsi Borysław" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/72/images/288x192-F7021.jpg" alt="Bory Tucholskie - historia wsi Borysław" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/72/images/100x67-F7021.jpg" alt="Bory Tucholskie - historia wsi Borysław thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - historia wsi Borysław</h3>\r\n <p>Kościół w Bysławiu.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/72/images/640x426-F7022.jpg" title="Bory Tucholskie - historia wsi Borysław" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/72/images/288x192-F7022.jpg" alt="Bory Tucholskie - historia wsi Borysław" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/72/images/100x67-F7022.jpg" alt="Bory Tucholskie - historia wsi Borysław thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - historia wsi Borysław</h3>\r\n <p>Kościół w Bysławiu.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/72/images/640x426-F7023.jpg" title="Bory Tucholskie - historia wsi Borysław" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/72/images/288x192-F7023.jpg" alt="Bory Tucholskie - historia wsi Borysław" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/72/images/100x67-F7023.jpg" alt="Bory Tucholskie - historia wsi Borysław thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript"> \r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_375_1 = new gallery($(''gallery_375_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n Nazwa wsi pochodzi najprawdopodobniej od imienia rycerza Zbysława, który osiadł w tej okolicy. Osada jest wymieniana po raz pierwszy w 1301 r., kiedy król Wacław II z dynastii czeskich Przemyślidów nadał Piotrowi Święcy w wianie ślubnym wsie Bysław i Cekcyn pod Tucholą oraz całą posiadłość Leksiska pod Nowem. Od tego czasu wieś wielokrotnie jest wzmiankowana pod następującymi nazwami: <em>Sbislaw </em>(1301), <em>Bisslaw </em>(1346), <em>Gr. Byslaw </em>(1379), <em>Byszlaw </em>(1402). Po raz pierwszy współczesna nazwa pojawiła się<br />w XVII wieku. W latach 1879-1920 i 1939-1945 obowiązywała nazwa <em>Gross Bislaw</em>. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Pierwsza wiadomość o parafii Bysław pochodzi z 1325 r., gdy pleban wpłacił świętopietrze. Parafia pw. Przemienienia Pańskiego została założona przez jednego z książąt pomorskich, który wyłączył ją ze starszej parafii w Serocku. Pierwotny kościół drewniany, wzmiankowany 1583 r., został rozebrany na początku XVIII w. Obecny zbudowano w latach 1886-1888, a w roku 1908 został on gruntownie odnowiony.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W 1870 roku według danych <em>Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich</em> w Bysławiu mieszkało prawie 1000 osób, były tu poczta, szkoła i urząd stanu cywilnego. Mieszkańcy gospodarstw rolnych zajmowali się hodowlą bydła i produkcją nabiału. Znajdowały się tu pokłady wapna, które wypalano na folwarkach.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Bysław znalazł się w granicach Polski po wejściu w życie traktatu wersalskiego (1920), wówczas przywrócono miejscowościom ich polskie nazwy. W okresie międzywojennym w Bysławiu znaczna część ludności utrzymywała się z rzemiosła, wielu mężczyzn pracowało przy tłuczeniu kamieni polnych. Przez wiele lat Bysław słynął z połowu raków.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Ludność Bysławia w czasie II wojny światowej była przesiedlana, wysiedlana i represjonowana przez cywilne władze niemieckie. Na początku wojny w lesie Rudzkiego Mostu rozstrzelano ok. 335 osób. Opustoszałe wskutek wysiedleń gospodarstwa zajmowali folksdojcze (volksdeutsche) lub Niemcy z Besarabii. Polaków wywożono do obozu w Potulicach. Represje miały zmusić ludność do wpisywania się na listy volksdeutsch lub eingedeutsch. Jednak około 20% Polaków z Bysławia nie wpisało się na żadną z tych list. </p><p style="padding-right: 0.14cm; padding-left: 0.14cm; margin-bottom: 0cm; padding-bottom: 0.04cm; line-height: 150%; padding-top: 0.04cm; border: #000000 1px solid" align="justify"><em>Czy wiesz, że... </em>Ziemia bysławska była zasiedlana od najdawniejszych czasów. Rolnicy znajdują w okolicy Bysławia okazy z epoki kamiennej (siekierki, toporki, kamienie do wyprawiania skór), na wzgórzu przy Jeziorze Bysławskim można znaleźć odłamki popielnic całopalnych, co świadczy o tym, że znajdowało się tu cmentarzysko grobów skrzynkowych lub grodzisko. </p><p style="margin-bottom: 0cm; text-indent: 1.25cm; line-height: 150%"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; text-indent: 1.25cm; line-height: 150%">Źródła: </p><p style="margin-bottom: 0cm; text-indent: 1.25cm; line-height: 150%"><a href="http://www.byslaw.las.pl/">http://www.byslaw.las.pl/</a></p><p style="margin-bottom: 0cm; text-indent: 1.25cm; line-height: 150%"><em>Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany</em>, pod red. K. Rymuta, t. II, Kraków 1997, s. 474.<em> </em></p><p style="margin-bottom: 0cm; text-indent: 1.25cm; line-height: 150%"><em>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i krajów słowiańskich</em>, red. Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, t. 1-14 z uzupełnieniami, Warszawa 1902. </p><p> </p><p><strong><br /></strong>Fotografie: Maciej Łabudzki</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n \r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n \r\n ', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-cekcyn', 'bory-tucholskie-historia-regionu', 'Cekcyn', 20000, '<table class="contentpaneopen">\r\n<h1>Dzieje wsi - Cekcyn</h1>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Agnieszka Piotrowska \r\n<br />\r\n </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_556_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tycholskie - dzieje wsi Cekcyn</h3>\r\n <p>Ślady przeszłości w Cekcynie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/308/images/640x426-F7031.jpg" title="Bory Tycholskie - dzieje wsi Cekcyn" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/308/images/288x192-F7031.jpg" alt="Bory Tycholskie - dzieje wsi Cekcyn" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/308/images/100x67-F7031.jpg" alt="Bory Tycholskie - dzieje wsi Cekcyn thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tycholskie - dzieje wsi Cekcyn</h3>\r\n <p>Ślady przeszłości w Cekcynie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/308/images/640x426-F7032.jpg" title="Bory Tycholskie - dzieje wsi Cekcyn" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/308/images/288x192-F7032.jpg" alt="Bory Tycholskie - dzieje wsi Cekcyn" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/308/images/100x67-F7032.jpg" alt="Bory Tycholskie - dzieje wsi Cekcyn thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tycholskie - dzieje wsi Cekcyn</h3>\r\n <p>Ślady przeszłości w Cekcynie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/308/images/640x426-F7033.jpg" title="Bory Tycholskie - dzieje wsi Cekcyn" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/308/images/288x192-F7033.jpg" alt="Bory Tycholskie - dzieje wsi Cekcyn" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/308/images/100x67-F7033.jpg" alt="Bory Tycholskie - dzieje wsi Cekcyn thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tycholskie - dzieje wsi Cekcyn</h3>\r\n <p>Ślady przeszłości w Cekcynie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/308/images/640x426-F7034.jpg" title="Bory Tycholskie - dzieje wsi Cekcyn" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/308/images/288x192-F7034.jpg" alt="Bory Tycholskie - dzieje wsi Cekcyn" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/308/images/100x67-F7034.jpg" alt="Bory Tycholskie - dzieje wsi Cekcyn thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript"> \r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_556_1 = new gallery($(''gallery_556_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nOsadę wymieniano po raz pierwszy w 1301 r., kiedy król Wacław II z dynastii czeskich Przemyślidów nadał Piotrowi Święcy w wianie ślubnym wsie Bysław i Cekcyn pod Tucholą oraz całą posiadłość Leksiska pod Nowem. Obowiązywało tu prawo polskie, które w 1379 r. Henryk von Bullendorf, komtur tucholski, zamienił na chełmińskie, czyli niemieckie. Mimo że kościół istniał tu od czasów książąt pomorskich, to parafię założono w Cekcynie dopiero w 1850 r. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Pod koniec XIX w. mieszkało tam ponad tysiąc osób, z których ok. 70% stanowili rzymscy katolicy i ok. 30% ewangelicy; w Cekcynie działała również szkoła.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W czasach zaboru pruskiego Cekcyn nosił nazwę Polonische Cekzin, a Polacy nazywali go Ciechocinkiem lub Ciechocinem polskim. Jedyne zabytki to neogotycki kościół z drugiej połowy XIX w. oraz kilka stuletnich chałup. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Pierwszy zapis o wsi Cekcyn pochodzi z końca XIII wieku - 1296 rok. Informuje on o darowaniu w posagu kanclerzowi kaliskiemu przez króla Wacława II wsi Cekcyn oraz 200 grzywien. Tajemniczą nazwę Cekcyn tłumaczy się kaszubskim pochodzeniem. W początkowych dziesiątkach lat zmieniano kilkakrotnie zapis tej nazwy. W 1301 roku było to Cekcino, w 1570 roku Cziekczino, w pewnym okresie Polnisch Cekzin, aż ostatecznie Cekcyn.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Od początku XII wieku Pomorzanie rozszerzali obszary swego władania. Dokonując podbojów w kierunku południowym, usiłowali przekroczyć rzekę Noteć, gdzie pod Nakłem powstrzymywał ich polski książę - Bolesław Krzywousty. Wówczas na obszarach całego Pomorza przeprowadzono chrzest ludności i założono kasztelanię w Raciążu, należał do niej Cekcyn z przyległymi borami.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Źródła:</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.cekcyn.pl/">http://www.cekcyn.pl</a></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany, </em>pod red. K. Rymuta, t. II, Kraków 1997, s. 10.<em> </em></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i krajów słowiańskich</em>, red. Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, t. 1-14 z uzupełnieniami, Warszawa 1902. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Fot. Maciej Łabudzki </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-charcibalda', 'kurpie-historia-regionu', 'Charcibałda', 10000, '<div id=''left_side''>\r\n <h1>Dzieje wsi Charcibałda</h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_488_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Dom rodzinny Olendrów - potomków założyciela wsi</h3>\r\n\r\n <p>Dom rodzinny Olendrów - potomków założyciela wsi</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-F8753.jpg" title="Dom rodzinny Olendrów - potomków założyciela wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F8753.jpg" alt="Dom rodzinny Olendrów - potomków założyciela wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-F8753.jpg" alt="Dom rodzinny Olendrów - potomków założyciela wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_488_1 = new gallery($(''gallery_488_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nNazwa wsi <em>Charcibałda</em> występowała w przeszłości w kilku wariantach, np. starszą nazwę <em>Charecobałd </em>podał Oskar Kolberg w swojej książce <em>Mazowsze, </em>cz. IV. <em>Mazowsze Stare. Kurpie</em>. Spotyka się również do dziś nazwę w postaci <em>Charciabałda, </em>którą w zapisie <em>Charcia bałda </em>przytacza <em>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich </em>z 1880 roku. Swój początek wieś zawdzięcza prawdopodobnie założycielom z Prus (z terenu Mazur), podobnie jak i inne miejscowości w północnej części Kurpiów, jak: Leman, Warmiak, Pruskołęka. Etymologicznie jest to nazwa, którą objaśnia się dwojako. Określa się więc ją jako nazwę złożoną z pierwszym członem <em>charci</em>- (od <em>chart</em>), drugim natomiast od bałtyckiego (tu pruskiego) *<em>bald-</em> 'błoto'. Druga hipoteza uznaje ją za nazwę pochodzenia niemieckiego (śrniem. <em>Baude</em> ‘buda’). Wyraz <em>bałda </em>w znaczeniu ‘dom’ był znany w gwarze kurpiowskiej. Przytoczył go A. Zakrzewski w czasopiśmie „Wisła” w 1887 roku (s. 152). </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Wieś – podobnie jak i szereg innych miejscowości na Kurpiach – ma stosunkowo niedługą historię, gdyż pochodzi z końca XVIII wieku z czasów intensywnej kolonizacji Puszczy Zielonej (Myszynieckiej). Warto w tym miejscu przypomnieć, że pierwszą misję jezuicką założono w Myszyńcu na mocy przywileju Jana Kazimierza z 1654 roku. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Miejscowość założył w 1782 r., na mocy nadania gruntów niejakiemu Olendrowi, starosta ostrołęcki Antoni Małachowski. Do miejscowości tej dochodziła kolej wąskotorowa, wybudowana w 1915 roku, która łączyła również takie miejscowości jak: Myszyniec, Spychowo, Kolno, Łomża, Kadzidło, Ostrołęka. W latach 70. XX wieku ją zdemontowano, ale do dziś pozostały po niej utwardzone nasypy.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W 1827 roku, a więc 45 lat po jej założeniu, wieś liczyła 11 domów i 63 mieszkańców, zaś pod koniec XIX wieku było już 31 domów i 227 mieszkańców. Wieś zajmowała wówczas obszar 392 morgów (równowartość ha), należała do gminy Wach, powiatu ostrołęckiego, a do parafii rzymskokatolickiej w Myszyńcu.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Wieś powiększała swój obszar w XX wieku (dziś liczy 2644 ha), ale liczba mieszkańców zmalała do 207 osób w 2008 roku. </p><p style="margin-bottom: 0cm; text-indent: 1.25cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Źródła: </p><p><u><a href="http://www.wikipedia.org.pl/">http://www.wikipedia.org.pl</a></u>, </p><p>Henryk Friedrich, <em>Gwara kurpiowska. Fonetyka, </em>Warszawa 1955.</p><p>Ludwik Krzywicki, <em>Artykuły i Rozprawy. </em>Tom 6.<em> Kurpie. </em></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><em>Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany, </em>pod red. K. Rymuta, t. II, Kraków 1997, s. 22. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><em>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich</em>, Warszawa 1880, t. I, s. 543. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Zdjęcia: udostępnione przez Mieczysława Olendra.</p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=493&Itemid=23">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=901&Itemid=23">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-charsznica', 'krakowiacy-wsch-historia-regionu', 'Charsznica', 20000, '<h1>Charsznica <br />\r\nDzieje wsi</h1>\r\n<p class="autor">Monika Kresa </p>\r\n<p class="autor">Instytut Języka Polskiego UW</p>\r\n<div>Charsznica to wieś położona niedaleko Miechowa. Współcześnie (od XIX wieku) funkcjonują dwie wsie: Charsznica i Charsznica Miechów, które pierwotnie stanowiły jedną osadę.</div>\r\n<div>Pierwsza wzmianka o wiosce pochodzi z roku 1262 z bulli papieża Urbana IV, dotyczącej zatwierdzania prawa poboru dziesięciny między innymi z Miechowa i właśnie Charsznicy (we wspomnianym dokumencie pojawia się jako Karsnicza).</div>\r\n<div>W XIV wieku Charsznica była własnością szlachecką i znajdowała się w rękach rodziny Głąbów, o czym świadczą zapisy w dokumentach, dotyczących spraw sądowych pomiędzy mieszkańcami wioski. W XVI wieku przeszła ona w ręce Mikołaja Korycińskiego – sekretarza królewskiego i żupnika krakowskiego – wieś została przez niego zakupiona w 1582 roku.</div>\r\n<div>Już w 1589 roku zarysował się podział w związku z przynależnością parafialną mieszkańców Charsznicy – część z nich należała do parafii w Uniejewie, druga – do parafii w Tczycy. W XVIII wieku wieś (najpierw częściowo, następnie w całości) przeszła w ręce ks. Wodzickiego. W tym czasie we wsi znajdowały się dwór, karczma browar, a sama Charsznica liczyła 33 domy. W ostatnim dziesięcioleciu wieś przeszła w ręce Franciszka Ksawerego Puszeta i Ignacego Bobrowskiego. W XVIII wieku w wiosce mieszkali Żydzi, którzy należeli do kahału w Wodzisławiu.</div>\r\n<div>W drugiej połowie XIX wieku znacznie powiększyła się liczba domów w Charsznicy – było ich bowiem 62. Wieś z folwarkiem zajmowała łącznie 492 morgi ziemi. Do rozwoju wsi przyczyniła się budowa kolei Iwanogrodzko-Dąbrowskiej i otwarcie stacji Miechów Charsznica. W latach wcześniejszych sieć dróg bitych i kolei wokół Charsznicy była niezwykle rzadka. Wynikało to z polityki carskiego zaborcy, który celowo ich nie budował w 100-kilometrowym pasie granicznym, izolując Kongresówkę od Galicji.</div>\r\n<div>Rozwój wsi postępował nadal w dwudziestoleciu międzywojennym – w roku 1920 otwarto czteroklasową szkołę, w której w roku 1925 uczyło się już 488 uczniów. W tym czasie Charsznica administracyjnie należała do gminy Tczycy w powiecie miechowskim. W roku 1928 liczyła 1568 mieszkańców – znajdowała się w niej poczta, stacja kolejowa oraz różne zakłady przemysłowe, między innymi fabryka wyrobów cementowych, gorzelnia, cukiernia oraz młyny.</div>\r\n<div>W latach 1929-1933 staraniem mieszkańców wybudowano nową szkołę, w 1935 oddano do użytku 5 dodatkowych sal lekcyjnych.</div>\r\n<div>Po dziś dzień miejscowość i cały region znane są z dużej produkcji warzyw, w szczególności kapusty. 27 września 1998 Charsznica ogłosiła się „Kapuścianą Stolicą Polski”.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Źródła:</b></div>\r\n<div>http://www.charsznica.info/</div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-chojne', 'sieradzkie-historia', 'Chojne', 10000, '<h1>Dzieje wsi Chojne</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Alina Kępińska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">Chojne jest dużą wsią leżącą nad Wartą, ok. 10 km w kierunku południowym od Sieradza. Miejscowość po raz pierwszy wspomniana jest w 1433 r., kiedy to „rycerz Mszczuj z Barczewa, podkomorzy sieradzki, który podpisał pokój z Krzyżakami w 1436 r., dostał od króla Władysława Jagiełły Chojne, lokowane na prawie magdeburskim” (Andrzej Ruszkowski, <em>Sieradz i okolice. Przewodnik turystyczny</em>, Sieradz 2000, s. 121). Od tego czasu wieś była w posiadaniu różnych właścicieli, m.in. Mączyńskich, Walewskich, Pągowskich, z których ostatnim (od 1932 r.) był Stanisław Neugebauer.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Jest to wieś podworska, rozbudowana po parcelacji majątku dworskiego, o czym tak opowiadała p. Józefa Dutkowska: „Mi to mamusia opowiadała, że <sup>ł</sup>uni rozprzedawali po <sup>ł</sup>osim mórg, wtedy były morgi, tak, nie haktary, ino morgi. No to było sprzedawane, ta zimia. No i p<sup>ł</sup>otym sie tam troche zostało, to go tak pumału rozebrali, ci gospodarze, co tam miyszkali. I sie budowali i tak sie rozbudowało coraz wiyncyj Chojne”.</p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T221.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T221.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Wieś znajduje się na mapie „Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku”, dołączonej do wydawnictwa: <em>Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku</em>, pod red. Stanisława Trawkowskiego, t. 5. <em>Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku</em>, pod red. Henryka Rutkowskiego opracowali Krzysztof Chłapowski, Anna Dunin-Wąsowiczowa, Stefan K. Kuczyński, Kazimierz Pacuski, Elżbieta Rutkowska, Stanisław Trawkowski, Małgorzata Wilska, Warszawa 1998, cz. 1. <em>Mapy, plany</em>, cz. 2. <em>Komentarz, indeksy</em>. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_411_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Sieradzkie - historia wsi Chojne</h3>\r\n <p>Obraz Matki Boskiej Chojeńskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/49/images/640x480-F2209.jpg" title="Sieradzkie - historia wsi Chojne" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/49/images/288x216-F2209.jpg" alt="Sieradzkie - historia wsi Chojne" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/49/images/100x75-F2209.jpg" alt="Sieradzkie - historia wsi Chojne thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Sieradzkie - historia wsi Chojne</h3>\r\n <p>Odsłanianie głównego obrazu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/49/images/640x480-F2210.jpg" title="Sieradzkie - historia wsi Chojne" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/49/images/288x216-F2210.jpg" alt="Sieradzkie - historia wsi Chojne" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/49/images/100x75-F2210.jpg" alt="Sieradzkie - historia wsi Chojne thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Sieradzkie - historia wsi Chojne</h3>\r\n <p>Dwór Stanisława Zapolskiego w 1612 r.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/49/images/640x480-F2211.jpg" title="Sieradzkie - historia wsi Chojne" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/49/images/288x216-F2211.jpg" alt="Sieradzkie - historia wsi Chojne" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/49/images/100x75-F2211.jpg" alt="Sieradzkie - historia wsi Chojne thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Sieradzkie - historia wsi Chojne</h3>\r\n <p>Kościół w Chojnem</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/49/images/360x480-F2208.jpg" title="Sieradzkie - historia wsi Chojne" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/49/images/162x216-F2208.jpg" alt="Sieradzkie - historia wsi Chojne" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/49/images/57x75-F2208.jpg" alt="Sieradzkie - historia wsi Chojne thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_411_1 = new gallery($(''gallery_411_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nJuż w XVI w. jest wsią parafialną; parafia istnieje tu od roku 1527. Obecny jednonawowy, późnogotycki kościół św. Anny został zbudowany w latach 1599-1613, jednak już „na początku XVI w. Jan Łyczakowski wybudował w Chojnem kaplicę dworską’ (Ewa Kozołup, <em>Obrazy tablicowe św. Anny Samotrzeć i św. Klary z kościoła parafialnego p.w. św. Anny w Chojnem pod Sieradzem</em>, [w:] <em>Między północą a południem. Sieradzkie i Wieluńskie w późnym średniowieczu i w czasach nowożytnych. Materiały z sesji naukowej w Kościerzynie koło Sieradza (4-6 grudnia 1991 r.)</em>, pod red. Tadeusza J. Horbacza i Leszka Kajzera, Sieradz 1993, s. 261). W kościele, co jest nietypowe dla małych wiejskich kościółków, znajduje się grobowiec fundatora z monumentalnym marmurowym nagrobkiem.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Z wybudowaniem kaplicy związana jest legenda, którą opowiedziała ta sama informatorka: „Ja<u>g j</u>a mam dopiyro dziewińdziesiunt, no to, no to kościół może ma koło czterysta lat. Była parachfia, tam, tam nie było nic, tylko majuntek, dwór, i <sup>ł</sup>uni, nie było w Chojnym kościoła. I <sup>ł</sup>uni mieli małe dziecko, i do Struńska nasza parachfia należała, za rzeko<sup>u</sup>m, to była rzeka Warta, i za rzeko<sup>u</sup>m był kościół. I <sup>ł</sup>uni z tym dzieckiym jechali do krztu i to sie chcieli potopić, bo tam gdzieś jakieś było, ta w<sup>ł</sup>oda, taki zamyłek. I <sup>ł</sup>uni by sie byli potopili, no i <sup>ł</sup>uni powiedzieli, że musi być w Chojnym kościół. No i <sup>ł</sup>un to zaczuł, nazywał sie Zapolski, tyn, co tyn kościół, fundatorym. I postawił kaplice. I była kaplica. A p<sup>ł</sup>otym do ty kaplicy znowuż, jak sie coraz wiyncej, przybywało niby ludzi, grumadziło, to sie składali i budowali kościół. I tyn kościół był przybudowany do tyj kaplicy. I teraz dali dużo piniyndzy na <sup>ł</sup>odmalowanie, żeby to <sup>ł</sup>odmalować, żeby to nie było zniszczune. Wszystko, co już tam leciało, to wszystko ładnie blachum nakryli, że to jest zabytek, że to musi być, o”. </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s2\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T222.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T222.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Centralny ołtarz zajmuje piękny, stary, cenny (także w sensie dosłownym – jako ubrany w ważącą ponad 4 kg sukienkę ze srebra i złota) cudowny obraz Matki Boskiej Chojeńskiej, odsłaniany tylko w czasie mszy, zwykle zaś zakryty obrazem św. Anny. Zdaniem księdza proboszcza Jerzego Kwiatkowskiego, w czasie II wojny światowej obraz ocalał właśnie dzięki owemu przykryciu i zamaskowaniu śladów po mechanizmach podnoszących malowidło zwierzchnie. Do chojeńskiej parafii św. Anny należą też dwa cenne, pochodzące z początku XVI w., obecnie zabezpieczone po renowacji, obrazy tablicowe Mistrza z Gościszowa, mianowicie św. Anny Samotrzeć oraz św. Klary (Ewa Kozołup,<em> </em>op. cit., s. 261-272), wyjątkowo piękne, strzeliste, wysmukłe, w delikatnej pastelowej kolorystyce. Według informacji uzyskanej w Starostwie Powiatowym w Sieradzu Chojne – obok Charłupi Małej – to uznany w skali regionu ośrodek pątniczy związany z kultem maryjnym.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=410&Itemid=68">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=412&Itemid=68">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-choszczewo', 'sieradzkie-historia', 'Dzieje wsi (Choszczewo)', NULL, '<p><br />\r\n </p>\r\n<h1>Dzieje wsi Choszczewo</h1>\r\n<div>Alina Kępińska</div>\r\n<div> </div>\r\n<p><a title="Okolice Szadku w II połowie XVI w., mapa na podstawie: Henryk Rutkowski (red.) 1998" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/ake/SierM001.jpg"><img alt="" width="288" src="cmsimg/ake/SierM001.jpg" /></a></p>\r\n<div>Pierwsze informacje o Choszczewie pochodzą już z początku XVI w. Na współczesnej mapie uwzględniającej województwo sieradzkie w II połowie XVI wieku wieś szlachecka Choszczowa leży w bezpośrednim sąsiedztwie dużego ówczesnego miasta powiatowego Szadku, na północ od niego (por. mapę obok). Powiat szadkowski z centralnie położoną stolicą powstał już w XIV w., a w XVI w. obok Szadku było w nim pięć miast: Łasko (dziś Łask) i Pabianice – na południu, oraz Lutomiersko (dziś Lutomiersk), Niemysłów i Uniejów – na północy; pograniczne miasta Widawa i Szczerców w czasach I Rzeczypospolitej należały bądź do sąsiedniego powiatu sieradzkiego, bądź szadkowskiego. W województwie sieradzkim zawsze był to powiat bardzo rozległy, a u schyłku osiemnastego wieku „jego granice wyznaczały rzeki Warta, Widawka i Ner. Zaczynał się u ujścia Neru na północ od Uniejowa, a kończył na linii Widawa-Zelów. Na jego terenie było 39 parafii, niewielkie dobra królewskie i rozległe włości kościelne”. (Nejman 2009: 35).</div>\r\n<div>W słowniku <i>Nazwy miejscowe Polski</i> czytamy: „Choszczewo, wś, sier., gm. Szadek, 5 km na płn.-zach. od Szadka: <i>Chosczowa </i>1511 ŹDz XIII 191; <i>Choszczewa </i>lub <i>Choszczewo </i>i <i>Choszczewy </i>1880 SG I 636; <i>Choszczewo, -wa, choszczewski </i>1972 UN 50, 45” (Rymut (red.) 1997: 72; rozwiązanie skrótów na końcu artykułu). Nazwa własna <i>Choszczewo </i>jest nazwą dzierżawczą, a postać tworzącego ją przyrostka zmieniała się w historii – pierwotnie był to rzeczownik rodzaju żeńskiego <i>Choszczowa</i>, wskazujący, że elipsie uległ rzeczownik <i>wieś </i>lub <i>osada</i>. Pod koniec XIX w. pojawia się nazwa w obecnej postaci, czyli w rodzaju nijakim i z przyrostkiem <i>–ewo </i>po spółgłosce miękkiej bądź stwardniałej, typowym dla terenów Polski północnej.</div>\r\n<div>Przed II wojną światową we wsi był dwór, po którym obecnie nie ma śladu. W okresie PRL była tu szkoła podstawowa, a jej budynek wykorzystuje obecnie wiejska społeczność.</div>\r\n<div> </div>\r\n<table class="galeryjka" align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="W głębi po lewej stronie był dwór" rel="lightbox" href="cmsimg/ake/SierF041.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/ake/SierF041.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Kapliczka w Choszczewie" rel="lightbox" href="cmsimg/ake/SierF042.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/ake/SierF042.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Kapliczka tuż za Choszczewem przy drodze do Szadku" rel="lightbox" href="cmsimg/ake/SierF043.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/ake/SierF043.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Kapliczka przydrożna w lesie pod Choszczewem" rel="lightbox" href="cmsimg/ake/SierF044.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/ake/SierF044.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Krzyż pod lasem przy drodze pod Szadkiem" rel="lightbox" href="cmsimg/ake/SierF045.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/ake/SierF045.jpg" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div>Wieś Choszczewo zawsze była związana z Szadkiem, w którym znajdował się kościół parafialny. Szadek to stare miasto. Pierwotna osada targowa była tu „założona na przełomie X i XI w.” <span>(dane za prospektem <i>Powiat zduńskowolski</i>, s. 7). Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi natomiast „z 1295 r., kiedy to król Władysław Łokietek nadaje rycerzowi Wilczkowi dwa łany ziemi „apud civitatem nostram Schadek” (pod miastem naszym Szadkiem)” (Ruszkowski 2000: 202). Największy rozkwit miasto przeżyło w XV i XVI w. – było już wówczas ośrodkiem produkcji sukna. Potem popadło w stagnację w wyniku wojen i najazdów, a pod koniec XVIII wieku liczyło tylko 614 mieszkańców. Największym miastem w powiecie szadkowskim był u schyłku wieku XVIII Łask, mający 1088 mieszkańców, „potem kolejno Lutomiersk 748 (…), Pabianice 542, Uniejów 489, Zduńska Wola nie była jeszcze miastem, miała tylko 208 mieszkańców”. (Nejman 2009: 39). Prawa miejskie Szadek utracił w 1870 r., a odzyskał je w roku 1919. W okresie międzywojennym rozwinął się przemysł młynarski, handel i drobne rzemiosło, stworzono połączenie kolejowe na trasie Śląsk – porty. W czasie II wojny światowej utworzono tu getto na ok. 400 osób. W sierpniu 1942 r. wszyscy jego mieszkańcy zostali wywiezieni do Chełmna nad Nerem i zamordowani.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<p style="text-align: center"><object id="monFlash" class="film" align="center" width="640" type="application/x-shockwave-flash" data="player_flv_maxi.swf" height="480">\r\n<param name="movie" value="player_flv_maxi.swf" />\r\n<param name="showvolume" value="1" />\r\n<param name="FlashVars" value="flv=movies/SierW001.flv&width=640&height=480&volume=100" /></object></p>\r\n<div> </div>\r\n<div>Najcenniejszym zabytkiem w Szadku jest gotycki kościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Jakuba Apostoła, „zbudowany w latach 1333-1335 (konsekrowany w 1335 r. przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Janisława), restaurowany i przebudowany w XV w., a następnie w latach 1551, 1738, 1802 i 1868 (po pożarach), 1923-1924 i 1969-1971” (krótki prospekt <i>Przewodnik historyczny</i>, rozprowadzany w kościele p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Jakuba Apostoła w Szadku, s. 1). Jest to najcenniejszy zabytek sztuki gotyckiej na ziemi sieradzkiej. Jednym z najpiękniejszych elementów jego wystroju jest zachowana we fragmentach, na filarach środkowych i ścianie południowej, późno-gotycka polichromia ścienna z około 1451 r., dzieło Jana z Wrocławia. W kościele znajduje się też zespół pięciu bardzo cennych, manierystycznych, bogato rzeźbionych ołtarzy typu gdańskiego z początku XVII w., a także ambona późnorenesansowa z pierwszej połowy XVII w. „Dużą wartość artystyczną ma znajdująca się w ołtarzu bocznym po lewej stronie w nasadzie rzeźba gotycka – Pieta z pierwszej połowy XV w.” (<i>Przewodnik historyczny</i>, s. 3)</div>\r\n<div> </div>\r\n<table class="galeryjka" align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Dzwonnica" rel="lightbox" href="cmsimg/ake/SierF046.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/ake/SierF046.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Główna fasada kościoła" rel="lightbox" href="cmsimg/ake/SierF047.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/ake/SierF047.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Kościół z boku 1" rel="lightbox" href="cmsimg/ake/SierF048.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/ake/SierF048.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Kościół z boku 2" rel="lightbox" href="cmsimg/ake/SierF049.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/ake/SierF049.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Nawa główna" rel="lightbox" href="cmsimg/ake/SierF050.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/ake/SierF050.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Późnogotyckie gwiaździste sklepienie w nawie głównej" rel="lightbox" href="cmsimg/ake/SierF051.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/ake/SierF051.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Polichromia ścienna z około 1451 r." rel="lightbox" href="cmsimg/ake/SierF052.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/ake/SierF052.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Polichromia ścienna na filarze 1" rel="lightbox" href="cmsimg/ake/SierF053.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/ake/SierF053.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Polichromia ścienna na filarze 2" rel="lightbox" href="cmsimg/ake/SierF054.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/ake/SierF054.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Ambona późnorenesansowa z XVII w." rel="lightbox" href="cmsimg/ake/SierF055.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/ake/SierF055.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Chór muzyczny z XVI w." rel="lightbox" href="cmsimg/ake/SierF056.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/ake/SierF056.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Pieta w nasadzie ołtarza" rel="lightbox" href="cmsimg/ake/SierF057.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/ake/SierF057.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Pieta u podnóża ołtarza" rel="lightbox" href="cmsimg/ake/SierF058.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/ake/SierF058.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Stary dom przy kościele" rel="lightbox" href="cmsimg/ake/SierF059.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/ake/SierF059.jpg" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<div>Cytowana literatura:</div>\r\n<div>Tadeusz Marszał, 1995, <i>Szadek. Monografia miasta</i>, Szadek.</div>\r\n<div>Elżbieta Nejman, 2009, <i>Powiat szadkowski w dawnej statystyce</i>, „Na sieradzkich szlakach”, XXIV, nr 2, s. 35-39</div>\r\n<div><i>Powiat wielu możliwości</i>, film na płycie DVD, wydany przez Starostwo Powiatowe w Zduńskiej Woli.</div>\r\n<div><i>Powiat zduńskowolski</i>, prospekt wydany przez Wydawnictwo Becker przy współpracy ze Starostwem Powiatowym w Zduńskiej Woli.</div>\r\n<div><i>Przewodnik historyczny</i> rozprowadzany w kościele p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Jakuba Apostoła w Szadku.</div>\r\n<div>Andrzej Ruszkowski, 2000, <i>Sieradz i okolice. Przewodnik turystyczny</i>, Sieradz.</div>\r\n<div>Henryk Rutkowski (red.), 1998, <i>Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku</i>, pod red. Stanisława Trawkowskiego, t. 5. <i>Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku</i>, oprac. Krzysztof Chłapowski, Anna Dunin-Wąsowiczowa, Stefan K. Kuczyński, Kazimierz Pacuski, Elżbieta Rutkowska, Stanisław Trawkowski, Małgorzata Wilska, Warszawa, cz. 1. <i>Mapy, plany</i>, cz. 2. <i>Komentarz, indeksy</i>.</div>\r\n<div>Kazimierz Rymut (red.), 1997, <i>Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany</i>, t. 2. <i>C – D</i>, Kraków.</div>\r\n<div>Rozwiązanie skrótów z powyższego dzieła:</div>\r\n<div>ŹDz – Źródła dziejowe. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym: XII-XIII: Polska XVI wieku… I-II. Wielkopolska. Wyd. A. Pawiński, Warszawa 1883,</div>\r\n<div>SG – Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego. I-XV. Warszawa 1880-1902,</div>\r\n<div>UN – Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. Pod red. W. Taszyckiego. 1-197, 1963-1972.</div>\r\n<div><a href="http://www.szadek.net/">http://www.szadek.net/</a></div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-cieck', 'kurpie-historia-regionu', 'Dzieje wsi (Cięck)', NULL, '<div> </div>\r\n<div><b>Wanda Decyk-Zięba</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Cięćk</b> - <b>dzieje wsi</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Wieś Cięćk położona jest, podobnie jak <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-charcibalda">Charcibałda</a>, w gminie Myszyniec. Miejscowość pojawia się na mapie Perthéesa z r. 1783. Jak podaje <i>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego</i> w 2. połowie XIX w. była to wieś rządowa. Mieszkało w niej 241 osób, domów było 30. W 1827 r. w Cięćku domów było 24, mieszkańców zaś 149. Nazwa miejscowości jest zapisana w źródłach jako: <i>Cięck</i> i <i>Cęck.</i></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Źródła:</div>\r\n<div><i>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich</i>, t. I, Warszawa 1880, s. 701.</div>\r\n<div>Oskar Kolberg, <i>Dzieła wszystkie</i>, t. 27, <i>Mazowsze</i> IV, Kraków 1880, s. 50.<br />\r\n<i>Nazwy miejscowe Polski: historia – pochodzenie – zmiany</i>, pod red. K. Rymuta, t. 2, Kraków 1997, s. 147.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-cyprzanow', 'slask-srodkowy-historia', 'Dzieje wsi (Cyprzanów)', 10000, '<div> </div>\r\n<div><b><br />\r\n</b></div>\r\n<h1>Cyprzanów - Dzieje wsi</h1>\r\n<p>Monika Kresa</p>\r\n<div>Współcześnie mianem Cyprzanów określa się dwie dawne wsie: Cyprzanów i Janowice. Ich połączenie nastąpiło w roku 1945 – do tego czasu Cyprzanów był częścią Janowic. Początki wsi (Janowic) sięgają wieku XIV – w roku 1339 rycerz Mieszko z Kornicy podarował połowę wioski kościołowi farnemu w Raciborzu. Miała to być ofiara na mszę świętą, odprawianą co tydzień w jego intencji. Kilkadziesiąt lat później w roku 1364 chłopi z Janowic, podlegający kościołowi farnemu, zostali zwolnieni z wszystkich świadczeń na rzecz księcia raciborskiego Mikołaja I i jego następców. Był to dowód wdzięczność dla proboszcza raciborskiego Jana Dzecko, który wstawił się za księciem u papieża i pomógł mu uzyskać dyspensę na ślub z jego krewniaczką.</div>\r\n<div><span> W XV wieku część Janowic znajdowała się w rękach Jana Strzelki, który odsprzedał część wioski kanonikowi raciborskiemu Gallusowi Gwóździowi. </span></div>\r\n<div><span> W XVIII wieku w Cyprzanowie mieszkało 17 kmieci, 16 zagrodników i 12 komorników. Po sekularyzacji w 1813 roku wieś stała się najpierw własnością skarbu państwa, a potem właściciela zamku raciborskiego, mimo że nie była własnością kapituły kanonickiej proboszcza.</span></div>\r\n<div><span> W roku 1861 w miejscowości wybuchł ogromny pożar, który w niecałą godzinę pochłonął połowę wioski wraz z kościołem i szkołą. Ponowny pożar nastąpił w 1877.</span></div>\r\n<div><span> Cyprzanów niewiele ucierpiał w czasie II wojny światowej, po roku 1945 większość mieszkańców posługujących się językiem polskim i niemieckim pozostała w wiosce. Nieliczni wyjechali na zachód tuż po wojnie. </span></div>\r\n<div><span> Z Cyprzanowa pochodził Emanuel Smołka urodzony w roku 1820 – wybitny działacz narodowościowy i kulturalny na Górnym Śląsku. Stworzył on Klub Narodowy w Bytomiu w roku 1848 oraz Towarzystwo Pracujących dla Oświaty Ludu Górnośląskiego tzw. „Czytelni”. Był również wykładowcą na Uniwersytecie w Tarnowskich Górach. Zmarł w 1854 roku. </span></div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-czechy', 'podlasie-historia-regionu', 'Czechy', 80000, NULL, NULL, 0, 0), ('dzieje-wsi-czerwonka', 'podlasie-historia-regionu', 'Czerwonka', 10000, '<div id=''left_side''>\r\n <h1>\r\n Dzieje wsi Czerwonka </h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Monika Kresa </span>\r\n\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">Na temat historii samej Czerwonki nie powstały dotąd żadne opracowania, dokładniej zbadane zostały natomiast dzieje Suchowoli – ośrodka gminy, do której należy badana wieś. Jak podają badacze, pierwsze ślady osadnictwa na tym terenie pochodzą z epoki neolitu (4500-1700 p.n.e.). Z tego okresu pochodzą ślady osadnictwa ludności kultury ceramiki sznurowej, są to między innymi granitowe toporki znalezione na polach Chodorówki Starej, Suchowoli i w Sadowie koło Dąbrowy Białostockiej. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_545_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Podlasie, historia wsi Czerwonka</h3>\r\n <p>Kościół w Suchowoli</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/360x480-F843.jpg" title="Podlasie, historia wsi Czerwonka" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/162x216-F843.jpg" alt="Podlasie, historia wsi Czerwonka" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/57x75-F843.jpg" alt="Podlasie, historia wsi Czerwonka thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Podlasie, historia wsi Czerwonka</h3>\r\n <p>Kościół w Suchowoli</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/360x480-F844.jpg" title="Podlasie, historia wsi Czerwonka" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/162x216-F844.jpg" alt="Podlasie, historia wsi Czerwonka" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/57x75-F844.jpg" alt="Podlasie, historia wsi Czerwonka thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Podlasie, historia wsi Czerwonka</h3>\r\n\r\n <p>Kościół w Suchowoli</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/360x480-F845.jpg" title="Podlasie, historia wsi Czerwonka" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/162x216-F845.jpg" alt="Podlasie, historia wsi Czerwonka" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/57x75-F845.jpg" alt="Podlasie, historia wsi Czerwonka thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Podlasie, historia wsi Czerwonka</h3>\r\n <p>Kościół w Suchowoli</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/360x480-F846.jpg" title="Podlasie, historia wsi Czerwonka" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/162x216-F846.jpg" alt="Podlasie, historia wsi Czerwonka" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/57x75-F846.jpg" alt="Podlasie, historia wsi Czerwonka thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Podlasie, historia wsi Czerwonka</h3>\r\n <p>Kościół w Suchowoli</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/360x480-F847.jpg" title="Podlasie, historia wsi Czerwonka" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/162x216-F847.jpg" alt="Podlasie, historia wsi Czerwonka" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/57x75-F847.jpg" alt="Podlasie, historia wsi Czerwonka thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Podlasie, historia wsi Czerwonka</h3>\r\n <p>Symboliczny grób ks. Jerzego Popiełuszki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/360x480-F848.jpg" title="Podlasie, historia wsi Czerwonka" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/162x216-F848.jpg" alt="Podlasie, historia wsi Czerwonka" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/57x75-F848.jpg" alt="Podlasie, historia wsi Czerwonka thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Podlasie, historia wsi Czerwonka</h3>\r\n <p>Symboliczny grób ks. Jerzego Popiełuszki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/360x480-F849.jpg" title="Podlasie, historia wsi Czerwonka" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/162x216-F849.jpg" alt="Podlasie, historia wsi Czerwonka" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/57x75-F849.jpg" alt="Podlasie, historia wsi Czerwonka thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Podlasie, historia wsi Czerwonka</h3>\r\n <p>Symboliczny grób ks. Jerzego Popiełuszki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/640x480-F850.jpg" title="Podlasie, historia wsi Czerwonka" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/288x216-F850.jpg" alt="Podlasie, historia wsi Czerwonka" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/100x75-F850.jpg" alt="Podlasie, historia wsi Czerwonka thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Podlasie, historia wsi Czerwonka</h3>\r\n <p>Głaz symbolizujący środek Europy (Suchowola)</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/360x480-F0836.jpg" title="Podlasie, historia wsi Czerwonka" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/162x216-F0836.jpg" alt="Podlasie, historia wsi Czerwonka" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/57x75-F0836.jpg" alt="Podlasie, historia wsi Czerwonka thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Podlasie, historia wsi Czerwonka</h3>\r\n\r\n <p>Szkoła Podstawowa w Czerwonce</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/640x480-F0801.jpg" title="Podlasie, historia wsi Czerwonka" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/288x216-F0801.jpg" alt="Podlasie, historia wsi Czerwonka" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/100x75-F0801.jpg" alt="Podlasie, historia wsi Czerwonka thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Podlasie, historia wsi Czerwonka</h3>\r\n <p>Suchowola z lotu ptaka</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/640x427-F0802.jpg" title="Podlasie, historia wsi Czerwonka" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/288x192-F0802.jpg" alt="Podlasie, historia wsi Czerwonka" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/396/images/100x67-F0802.jpg" alt="Podlasie, historia wsi Czerwonka thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_545_1 = new gallery($(''gallery_545_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nW epoce żelaza (650-1250 p.n.e.) na terenie dzisiejszej gminy Suchowola kontaktowały się ze sobą kultura łużycka i bałtyjska, o czym świadczą odnajdowane przez archeologów siekierki brązowe wytwarzane przez ludy obu kultur. W II i III wieku po Chrystusie tereny te zamieszkiwali Jadźwingowie. Mimo iż nie wytworzyli oni żadnych wyspecjalizowanych form państwowości, poziomem gospodarki i kultury nie odbiegali od sąsiednich Prusów, Litwinów i Łotyszy. Zajmowali się głównie hodowlą bydła i rolnictwem, wypuszczali się bardzo często na wyprawy łupieżcze na ziemie Mazowsza, Rusi czy nawet Małopolski. W związku z faktem, że Jadźwingowie byli ludami pogańskimi, w miarę szerzenia się chrześcijaństwa, ich kultura była sukcesywnie niszczona, aż w końcu po Jaćwingach zostały jedynie wzmianki historyczne i ślady w onomastyce terenów, które niegdyś zamieszkiwali (nazwy miejscowe: Jatwieź Duża, Jatwieź Mała)<sup><a name="sdfootnote1anc" href="#sdfootnote1sym" title="sdfootnote1anc"><sup>1</sup></a></sup>. </p><p style="margin-bottom: 0cm" align="justify">We wczesnym średniowieczu tereny dzisiejszej gminy Suchowola były obszarami wpływów jaćwieskich, litewskich, mazowieckich, ruskich i krzyżackich. W połowie XV wieku na tereny te zaczęła masowo napływać ludność ruska ze wschodu i mazowiecka z zachodu. Obecne obszary parafii i gminy suchodolskiej znalazły się w granicach Puszczy Nowodworskiej jako część Puszczy Grodzieńskiej. Kiedy w 1568 roku król Zygmunt August wydał tzw. ustawę leśniczą, określającą dobra podległe ochronie, na terenie wspomnianych puszczy zaczęto zakładać osady osocznickie i strzeleckie, w tym okresie powstały między innymi: Olszanka, Suchowola, Krzywa, Chodorówka Nowa, Dryga, Skindzierz, Sakówka, Dąbrówka. W XVI wieku istniała już także Czerwonka, ponieważ jej mieszkańcy figurują w księgach metrykalnych parafii Chodorowskiej (chodorowsko-suchowolskiej). </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Na przełomie XVI i XVII wieku zaczęli osiedlać się tutaj Żydzi. Ponieważ Suchowola stawała się w owym okresie znaczącym ośrodkiem usługowo-handlowym, Żydzi mieli doskonałe warunki do rozwoju swojej działalności. Przez następnych kilka wieków zaaklimatyzowali się tutaj na tyle, że stanowili ważny element narodowościowy wsi, a następnie miasta. Jeszcze lepsze warunki osiedlającym się tu Żydom stworzył dokument króla Augusta II Sasa z 1698 roku, na mocy którego ludność wyznania mojżeszowego mogła już nie tylko osiedlać się w Suchowoli, lecz także budować i prowadzić kramy, zbudować bożnicę, założyć własny cmentarz oraz otworzyć szkołę. Dokument ten miał na celu pobudzenie zniszczonego wojnami polsko-szewdzkimi handlu i rozwój gospodarczy, na który Żydzi trudniący się właśnie handlem, a nie uprawą roli, mieli ogromny wpływ. W 1747 roku została wybudowana słynna synagoga suchowolska, która swoim wyglądem przypominała bożnicę grodzieńską. </p><p style="margin-bottom: 0cm" align="justify">Ogromne straty demograficzne i materialne przyniosły parafii chodorowsko-suchowolskiej wojny polsko-szwedzkie i polsko-rosyjskie. Na cmentarzu w Chodorówce znajduje się pomnik kamienny upamiętniający te wydarzenia. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Prawa miejskie otrzymała Suchowola w 1777 roku z rąk króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W mieście utworzono centralnie położony rynek oraz wytyczono plac targowy. Jeszcze jednak przed nadaniem praw miejskich w 1775 roku w Suchowoli pojawił się nadworny topograf Szymon Antoni Sobiekrajski, który na podstawie wyliczeń wyznaczył tu geograficzny środek Europy. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Kiedy w odpowiedzi na list pasterski biskupa wileńskiego Ignacego Massalskiego z 1784 roku nakazującego proboszczom całej diecezji spisanie i opisanie wszystkich dóbr należących do ich parafii ks. Jan Daniszewski opisywał parafię chodorowsko-suchowolską znalazła się w tym opisie również notka o Czerwonce: „Czerwonka wieś klucza JKMci połomińskiego na wschód słońca od kościoła parafialnego więcej mili”. </p><p style="margin-bottom: 0cm" align="justify">Z końcem XIX wieku kościół w Chodorówce zaczął chylić się ku upadkowi, ponieważ wyniku stopniowego wzrostu gospodarczego sama Chodorówka przestała tracić na znaczeniu i nie stanowiła już rzeczywistego centrum parafii, nowy kościół parafialny zdecydowano się zbudować w Suchowoli. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Po rozbiorach Suchowola i otaczające ją wioski znalazły się w granicach zaboru pruskiego. W 1796 roku w wyniku umowy prusko-tatarskiej utworzono w Suchowoli pułk tatarski liczący ponad 270 osób, a w listopadzie tego roku zdecydowano o osiedleniu w mieście 45 rodzin tatarskich. Tatarzy suchowolscy otrzymali 27 włók ziemi w Połominie, 18 w dobrach Kumiała i 18 w dobrach Dubasiewszczyzna. </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T089.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T089.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Z powszechnego spisu ludności dokonanego w 1823 roku wynika, że w Czerwonce znajdowało się 70 domów, w których mieszkało 423 osoby, była ona największą (po Suchowoli) wsią w parafii liczącej łącznie 59 wiosek. Wiek XIX to natomiast dla samej Suchowoli i okolicznych wiosek okres emigracji ekonomicznej. Z powodu przeludnienia wsi i dokuczliwej nędzy spora część mieszkańców opuszczała swoje gospodarstwa i wyjeżdżała zagranicę. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">O ile Powstanie Listopadowe nie odbiło się zbyt głośnym echem na terenie parafii, czy poszczególnych wiosek, o tyle Powstanie Styczniowe, jak również przygotowania do niego znalazły tutaj gorących zwolenników. Już od 1860 roku w miejscowym kościele odprawiano msze za ojczyznę, świętowano ważniejsze rocznice narodowe. Kilkunastu mieszkańców parafii wstąpiło do oddziałów partyzanckich, inni udzielali schronienia ukrywającym się w lasach Polakom. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">W czasie I wojny światowej w latach 1914-1915 przez tereny parafii suchowolskiej przechodził front niemiecko-rosyjski, który doprowadził do niemal doszczętnego zniszczenia niektórych wsi. Nękano ludność cywilną, której zabierano żywy inwentarz i zapasy jedzenia, młodych mężczyzn wcielano do wojska. Wszystko to doprowadziło do zmniejszenia liczby mieszkańców parafii. Suchowola odzyskała niepodległość dopiero w 1919 roku, kiedy to ostatecznie usunęły się stąd wojska niemieckie. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Hitlerowcy wkroczyli do miasta 7 września 1939 roku, sowieci przemaszerowali tędy 17 dni po nich. Ze względu na ogromną liczbę Żydów zamieszkujących Suchowolę w mieście stworzono getto, w którym zamknięto mieszkańców wyznania mojżeszowego z Suchowoli i okolic. W 1942 roku rozebrano i spalono słynną suchowolską synagogę. Po wojnie częściowo wyludniona i znacznie zniszczona Suchowola utraciła prawa miejskie. Odzyskała je dopiero w 1997 roku. </p><p style="text-indent: 1.25cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Opracowano na podstawie: Edmund Gabrel, <em>Przez wieki. Suchowola</em>, Suchowola 2005. </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><div style="border: 1px solid black; padding: 15px"><p style="line-height: 150%" align="justify"><strong>Czy wiesz, że… </strong></p><p style="line-height: 150%" align="justify">14 września 1947 roku w Okopach koło Suchowoli urodził się ks. Jerzy Popiełuszko, kapelan „Solidarności”, zamordowany w 1984 roku przez funkcjonariuszy SB. W Suchowoli znajduje się pomnik oraz izba jego pamięci. </p></div><p style="line-height: 150%"> </p><div id="sdfootnote1"><p class="sdfootnote"><a name="sdfootnote1sym" href="#sdfootnote1anc" title="sdfootnote1sym">1</a> Zgodnie z jedną z etymologii, nazwa Suchowola ma również pochodzenie jaćwieskie, ponieważ podobno na początku nosiła ona nazwę Suchaja Jaćwież, dopiero później zamienioną na Suchaja Wola, co dało w konsekwencji Suchowolę. </p><p class="sdfootnote"> </p><p class="sdfootnote">Fotografie: Magdalena Kułak </p></div> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=550&Itemid=25">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=943&Itemid=25">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-czumsk-maly', 'zcd-historia-regionu', 'Czumsk Mały', 10000, '<h1>Dzieje wsi Czumsk Mały</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_800_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Zabytkowy krzyż w Czumsku Małym</h3>\r\n <p>Zabytkowy krzyż w Czumsku Małym</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-F6461.jpg" title="Zabytkowy krzyż w Czumsku Małym" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F6461.jpg" alt="Zabytkowy krzyż w Czumsku Małym" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-F6461.jpg" alt="Zabytkowy krzyż w Czumsku Małym thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_800_1 = new gallery($(''gallery_800_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n<strong>Czumsk Mały </strong>to wieś w powiecie rypińskim, której nazwę odnotowano w przeszłości w kilku wariantach: w <em>Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich </em>w postaci <strong>Czomsk</strong> <strong>Mały </strong>(ale w suplemencie do tegoż słownika podano też oboczną nazwę <strong>Czumsk</strong>), a wcześniej w 1564 roku w formie <strong>Czambsk</strong>.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Nazwa wsi została utworzona od staropolskiej nazwy osobowej <em>Cząp, Częp </em>lub <em>Czępa </em>przyrostkiem<em> -sk.</em> Z kolei nazwa osobowa pochodzi od czasownika <em>czępieć </em>(dziś gwar. 'siedzieć w kucki, pilnować bydła, klepać biedę'). Pierwotne <em>Cząpsk /Czępsk </em>zmieniło się w <em>Czomsk </em>na skutek uproszczenia rozbudowanej grupy spółgłoskowej (do <em>-msk-</em>), a następnie podwyższenia artykulacji <em>o </em>do <em>u</em> przed spółgłoską nosową <em>m </em>(często powodującą zmiany barwy samogłosek).</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Wiadomo z regestrów powiatu rypińskiego, że w XVI wieku (1564 rok) była to własność Czambskich, którzy posiadali wówczas 2,5 łana i 1 zagrodę. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Pod koniec XIX wieku Czumsk Mały był wsią włościańską w gminie Szczutowo, powiecie rypińskim. Liczył 208 mieszkańców i 36 domów. We wsi znajdował się wiatrak. Powierzchnia wsi wynosiła wówczas 378 morgów, w tym 274 morgów gruntu ornego. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Wieś dzieliła swoje losy razem z całą ziemią dobrzyńską. Znajdowała się zatem pod panowaniem krzyżackim od 1329 roku do 1466 roku, gdy na mocy postanowień pokoju toruńskiego znalazła się pod panowaniem polskim. W 1815 roku włączona do Królestwa Polskiego znalazła się pod zaborem rosyjskim, a po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku wraz z ziemią chełmińską przypadła odrodzonej Polsce. </p><p style="line-height: 150%"> </p><p style="line-height: 150%">Źródła:</p><p style="line-height: 150%"><em>Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany</em>, pod red. K. Rymuta, t. II, Kraków 1997, s. 240.<em> </em></p><p style="line-height: 150%"><em>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, </em>t. I, s. 868; t. XV, cz. 1, s. 378. </p><p style="line-height: 150%"> </p><p style="line-height: 150%">Fotografie: Piotr Wysocki </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=801&Itemid=37">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=799&Itemid=37">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-dabrowica', 'lasowiacy-historia-regionu', 'Dąbrowica', 10000, '\r\n <h1> Dzieje wsi Dąbrowica </h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify"><span>\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_305_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - dzieje wsi Dąbrowica</h3>\r\n <p>Dąbrowica. Kapliczka z 1913 roku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/312/images/360x480-1. Dabrowica. Kapliczka z 1913 roku.jpg" title="Lasowiacy - dzieje wsi Dąbrowica" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/312/images/162x216-1. Dabrowica. Kapliczka z 1913 roku.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Dąbrowica" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/312/images/57x75-1. Dabrowica. Kapliczka z 1913 roku.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Dąbrowica thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - dzieje wsi Dąbrowica</h3>\r\n <p>Dęby otaczające Dąbrowicę</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/312/images/640x480-2. Deby otaczajace Dabrowice.jpg" title="Lasowiacy - dzieje wsi Dąbrowica" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/312/images/288x216-2. Deby otaczajace Dabrowice.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Dąbrowica" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/312/images/100x75-2. Deby otaczajace Dabrowice.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Dąbrowica thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - dzieje wsi Dąbrowica</h3>\r\n <p>Okolice Dąbrowicy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/312/images/640x480-3. Okolice Dabrowicy.jpg" title="Lasowiacy - dzieje wsi Dąbrowica" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/312/images/288x216-3. Okolice Dabrowicy.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Dąbrowica" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/312/images/100x75-3. Okolice Dabrowicy.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Dąbrowica thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - dzieje wsi Dąbrowica</h3>\r\n <p>Zamek w Baranowie Sandomierskim</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/312/images/360x480-4. Zamek w Baranowie Sandomierskim.jpg" title="Lasowiacy - dzieje wsi Dąbrowica" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/312/images/162x216-4. Zamek w Baranowie Sandomierskim.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Dąbrowica" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/312/images/57x75-4. Zamek w Baranowie Sandomierskim.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Dąbrowica thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - dzieje wsi Dąbrowica</h3>\r\n <p>Kaplica Zamku w Baranowie Sandomierskim</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/312/images/360x480-5.Kaplica Zamku w Baranowie Sandomierskim.jpg" title="Lasowiacy - dzieje wsi Dąbrowica" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/312/images/162x216-5.Kaplica Zamku w Baranowie Sandomierskim.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Dąbrowica" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/312/images/57x75-5.Kaplica Zamku w Baranowie Sandomierskim.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Dąbrowica thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_305_1 = new gallery($(''gallery_305_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nNajprawdopodobniej nazwa miejscowości pochodzi od pól, które nazywały się „Dąbrowy”, według opowiadań przekazywanych z pokolenia na pokolenia nie było wokoło żadnych wsi tylko moczary porośnięte olchą, brzeziną i wikliną.</span><br /><span>Jak podaje Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego wydany w latach 1880-1897, Dąbrowica – z Ślęzakami, Kaczakami, Markami, Józefowem i Koniecpolami – była 100 lat temu wsią złożoną z 343 domów i zamieszkiwana przez 1987 mieszkańców. Był to obszar dworski: gruntu ornego 904, łąk i ogrodów 510, pastwisk 135, lasu 1522 metrów. Na terenie wsi funkcjonowała gorzelnia. Właścicielem ziem był Feliks Bogusz.</span><br /><span>Do dziś w centrum wsi zachowała się murowana kapliczka, nosząca datę 1913 roku, którą wybudowano jako dowód podziękowania Matce Bożej Nieustającej Pomocy za ocalenie, gdy w latach 1912-1913 wieś nawiedziła cholera.<span> </span>Do dziś z dawnych czasów<span> </span>zachowały się drewniane kapliczki oraz nieliczne zagrody. </span><br /><span>Wieś<span> </span>Dąbrowica należy do gminy, Miastem powiatowym jest Baranów Sandomierski. Pierwsze wzmianki o mieście pochodzą z roku 1135 z czasów Bolesława Krzywoustego. Nazwa Baranów wywodzi się od hodowli baranów jaka od niepamiętnych czasów powadzili mieszkańcy osady. W średniowieczu wybudowano tuta</span><span>j gród obronny, a w 1354 roku Kazimierz Wielki nadał osadzie prawa miejskie. Miasto rozwijało się dzięki handlowi zbożem. Pod koniec XVI wieku w Baranowie Sandomierskim zaczęło rozwijać się rzemiosło szczególnie sukiennictwo, kuśnierstwo oraz szewstwo. Około 1771 roku Baranowem władał hrabia Józef Potocki. Po wojnie przeprowadzono reformę rolną, w wyniku której zamek i ziemia przeszły na skarb państwa. </span></div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=16&Itemid=103">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=306&Itemid=103">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-dabrowka-wielkopolska', 'wielkopolska-zachodnia', 'Dzieje wsi - Dąbrówka Wielkopolska', NULL, '<div> </div>\r\n<h1>Dąbrówka Wielkopolska – dzieje wsi</h1>\r\n<div>Monika Kresa <br />\r\n </div>\r\n<div>Pierwsze wzmianki o Dąbrówce Wielkopolskiej pochodzą z XV wieku (1406 rok), kiedy to była ona wzmiankowana jako wieś szlachecka w dobrach zbąszyńskich jako należąca do rodziny Zbąskich.</div>\r\n<div>Badania osadnicze potwierdzają, że Dąbrówka jest starą osadą słowiańską z charakterystycznym planem wewnętrznym.</div>\r\n<div>Pierwszy kościół zbudowano tu w 1510 roku. W źródłach znajdują się informacje o jego pożarze w 1660 roku. Na miejscu spalonej świątyni stanęła nowa, murowana, która znajduje się w Dąbrówce do dziś. Jest to barokowy kościół pw. św. Jakuba, który został w dużym stopniu przebudowany w XVIII wieku. W XVII wieku miejscowość przeszła w ręce Abrahama Ciświńskiego, kasztelana śremskiego. W II połowie XIX w. znajdowała się w posiadaniu rodziny von Schwarzenau.</div>\r\n<div>W wiosce zachował się neorenesansowy pałac wzniesiony w latach pięćdziesiątych XIX wieku dla barona von Schwarzenau. Wokół pałacu rozciąga się park krajobrazowy. Na terenie majątku baronostwa funkcjonowała cegielnia, mleczarnia i tuczarnia.</div>\r\n<div> </div>\r\n\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" \r\nhref="cmsimg/FDab1.JPG" \r\nrel="lightbox" \r\ntitle="Neorenesansowy pałac w Dąbrówce">\r\n<img border="1" width="288" \r\nsrc="cmsimg/FDab1.JPG"/></a></p>\r\n\r\n<div> </div>\r\n<div>Od roku 1815 do końca II wojny światowej Dąbrówka znajdowała się w granicach powiatu międzyrzeckiego. W XIX wieku podzielona była na wieś i dominium, mieszkało tu wówczas ok. 1000 osób, w większości katolicy (pozostałą ludność stanowili ewangelicy).</div>\r\n<div>W okresie międzywojennym działały we wsi: Związek Polaków w Niemczech oraz stowarzyszenia: robotników, Katolickiej Młodzieży Męskiej i Żeńskiej, Chrześcijańskich Matek, Czerwonego Krzyża i Bractwo NSPJ. W latach 1929-1939 we wsi funkcjonowała polska szkoła.</div>\r\n<div>Podczas II wojny światowej ludność polskojęzyczna, a zwłaszcza działacze narodowościowi, była z Dąbrówki wysiedlana bądź wywożona do obozów koncentracyjnych. Taki los spotkał między innymi Jana Budycha, współorganizatora Banku Ludowego i polskiej szkoły w Dąbrówce Wielkopolskiej.</div>\r\n<div>Po wojnie, w latach 1945-1954, miejscowość była siedzibą gminy.</div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-dobrow', 'leczyckie-historia-regionu', 'Dzieje wsi (Dobrów)', 10000, '<div> </div>\r\n<h1>Dobrów - Dzieje wsi</h1>\r\n<div>\r\n<div>Aleksy Beśka</div>\r\n </div>\r\n<div>Nazwa własna <i>Dobrów</i> jest, podobnie jak <i>Kraków</i> i <i>Warszawa</i>, nazwą dzierżawczą. Nazwy dzierżawcze osad, wsi lub grodów powstawały jako jedne z pierwszych i informowały, kto był posiadaczem danego terenu, np. <i>Kraków</i> – gród <i>Kraka</i>, <i>Warszawa</i> – gród <i>Warsza</i>. Można wnioskować, że z Dobrowem było podobnie, to jest, pierwszym właścicielem był <i>Dobr</i>. Tę teorię może potwierdzać fakt wystąpienia tego imienia w <i>Słowniku staropolskich nazw osobowych </i>(SSNO, t. I)<i>. </i>Jest to skrócona forma staropolskiego imienia dwuczłonowego typu <i>Dobrociech</i>, <i>Dobrogost</i>, <i>Dobrogniew.</i></div>\r\n<table class="galeryjka" width="288" align="left">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Dobrów na mapie z II poł. XVI w." rel="lightbox" href="cmsimg/Lecz001F.JPG"><img border="1" alt="" width="288" src="cmsimg/Lecz001F.JPG" /></a><br />\r\n </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div><i> </i>Pierwsze informacje o Dobrowie są zawarte w <i>Kodeksie dyplomatycznym Wielkopolski, obejmującym dokumenta tak już drukowane, jak dotąd nie ogłoszone, sięgające do roku 1444</i>; Dobrów jest tam wymieniony w roku 1232. W latach 1511-1523 nazwę w postaci <i>Dobrow</i> notuje <i>Jana Łaskiego arcybiskuba gnieźnieńskiego Liber beneficiorum archidioeciis Gnesnensis</i>. W początku XIX w. Dobrów odnajdujemy w dziele <i>Mappa szczegulna województwa kaliskiego zrządzona z innych wielu mapp mieyscowych tak dawniey iak i pozney odrysowanych tudzież goscincowich y niewątpliwych wiadomości, wszystko reguł geograficznych y obserwacyi astronomicznych przez K. de Perth</i><i>ées</i>, wydanej w Paryżu w1804, co ponownie potwierdza związki miejscowości z Wielkopolską. Nazwa w obecnej postaci, czyli jako <i>Dobrów</i>, pojawia się w <i>Tabelli miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności</i> z 1827 r.(Rymut 1997).</div>\r\n<div> Za czasów Królestwa Polskiego istniała gmina Dobrów, a sama wieś należała do Karola Piaszczyńskiego, wybitnego ogrodnika i pasiecznika (za: SGKP). Znajdował się tam pałac dziedzica wraz z czworakami, które zamieszkiwali pracownicy rolni z rodzinami. W czasie II wojny światowej w pałacu zamieszkali Niemcy, a dziedzic wraz z rodziną został wysiedlony. Na mocy dekretu PKWN o reformie rolnej z 1944 roku, nastąpił podział ziem. Każda rodzina otrzymała kilka hektarów ziemi na siedlisko i pod uprawę.</div>\r\n<div> Jak widać na mapie (za: AHP) z II połowy XVI w. wieś Dobrów należała historycznie do województwa Łęczyckiego. Graniczne położenie geograficzne wsi mogło wskazywać na oddziaływanie trzech wielkich zespołów dialektalnych na język mieszkańców. Badania dialektologiczne (Beśka 2010) potwierdziły występowanie cech gwarowych typowych dla dialektu mazowieckiego (np. stwardnienie <i>l</i> przed <i>i</i>, twarda realizacja <i>k, g</i> przed <i>e</i>), małopolskiego (np. dysymilacja grup spółgłoskowych: <i>szch>szk, kt>cht</i>) i w stopniu najmniejszym dla dialektu wielkopolskiego (np. interwokaliczne <i>ł</i>).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Cytowana literatura:</b></div>\r\n<div>AHP: <i>Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku</i>, pod red. Stanisława Trawkowskiego, t. 5. <i>Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku</i>, pod red. Henryka Rutkowskiego opracowali Krzysztof Chłapowski, Anna Dunin-Wąsowiczowa, Stefan K. Kuczyński, Kazimierz Pacuski, Elżbieta Rutkowska, Stanisław Trawkowski, Małgorzata Wilska, Warszawa 1998, cz. 1. <i>Mapy, plany</i>, cz. 2. <i>Komentarz, indeksy</i>.</div>\r\n<div>Aleksy Beśka, 2010, <i>Między Małopolską, Mazowszem a Wielkopolską. Gwara wsi Dobrów w powiecie gostynińskim</i><span>, Warszawa 2010, nieopublikowana praca magisterska napisana pod kierunkiem A. Kępińskiej.</span></div>\r\n<div>Kazimierz Rymut (red.), 1997, <i>Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany</i>, t. 2. <i>C – D</i>, Kraków 1997.</div>\r\n<div>SGKP: <i>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, </i>pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego. I-XV. Warszawa 1880-1902.</div>\r\n<div>SSNO: <i>Słownik staropolskich nazw osobowych</i>, pod red. i ze wstępem W. Taszyckiego, t. 1, Wrocław 1965-1967.</div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-dolistowo-stare', 'podlasie-historia-regionu', 'Dolistowo Stare', 20000, '<div id=''left_side''>\r\n <h1>Dzieje wsi Dolistowo Stare </h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Monika Kresa </span>\r\n \r\n </td>\r\n\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">Wieś Dolistowo położona jest nad rzeką Biebrzą w powiecie monieckim, w gminie Jaświły. W średniowieczu były to w zasadzie tereny jaćwieskie, świadczą o tym między innymi nazwy miejscowe, jak chociażby, położona kilkanaście kilometrów od Dolistowa Jaćwież Duża. jednak w rzeczywistości stanowiły ziemię niczyją, do której rościli sobie prawo Jadźwingowie, książęta mazowieccy, Krzyżacy, Litwini. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Na mocy aktu z 14 sierpnia 1358 roku podpisanego w w Grodnie przez księcia mazowieckiego Ziemowita Trojdenowicza i księcia litewskiego Kiejstuta, wyznaczono granicę polsko-litewską, która przebiegała niedaleko wsi Targowisko (dawna nazwa Dolistowa). Względy spokój i możliwości trwalszego osadnictwa nad Biebrzą i Narwią przyniosła jednak dopiero Unia w Krewie z 1385 roku. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Wcześniej, bo w roku 1382 w wyniku pokoju w Brodnicy książęta mazowieccy oddali ziemie po obu stronach Biebrzy aż po Nettę i Brzozówkę, sprowadzonym ponad sto lat wcześniej na ziemie polskie Krzyżakom. Istnieją przypuszczenia, że lokalizacją jednego z krzyżackich zamków (Methenburg), zbudowanego gdzieś nad rzeką Nettą w 1392 roku, są tereny dzisiejszego Dolistowa. Zamek ten stracił swoje znaczenie w 1398 roku, kiedy to Krzyżacy zaczęli budować inną twierdzę w Ełku. Dolistowo, Jaświły i Goniądz należały do ziemi wiskiej, która w 1401 roku znalazła się z powrotem w rękach książąt mazowieckich. Między rokiem 1401 a 1409 powiat goniądzki znalazł się znowu w rękach litewskich, wróciły one do Mazowsza w 1434 roku. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Od początku XV w. na ziemiach między Biebrzą i Narwią nastąpiła prawdziwa eksplozja kolonizacyjna. Litewscy książęta zaczęli te tereny zasiedlać ludnością litewską i ruską, nie licząc się z dotychczasowym podłożem etnicznym tych ziem. Za osady, w których dominowało osadnictwo litewskie należy uznać: Jadeszki, Jaświły, Radzie i Szmaciły, osadnictwo ruskie: Mikicin, Bobrówkę i Moniuszki, Dolistowo natomiast zamieszkiwała ludność pochodząca z Mazowsza. W 1520 roku, kiedy utworzono nowe województwo podlaskie zmniejszyły się nieco wpływy ruskie i litewskie, co znalazło swoje odbicie w bardziej ekspansywnej kolonizacji mazowieckiej. Po śmierci ostatnich książąt mazowieckich w 1526 roku ziemie tego terenu zostały przyłączone do Korony przez króla Zygmunta Starego, Dolistowo znalazło się wówczas w powiecie knyszyńskim.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Parafia w Dolistowie została założona najpóźniej w 1530 roku, choć pojawiają się w źródłach sugestie, że wydarzenie to miało miejsce w roku 1510, a nawet przed rokiem 1497. Dziś w Dolistowie znajduje się kościół parafialny pod wezwaniem św. Wawrzyńca z końca XVIII wieku ufundowany przez Izabellę Branicką z Poniatowskich, wraz z zabytkową dzwonnicą z roku 1803. W głównym ołtarzu kościoła wielką czcią jest otoczony Krucyfiks pochodzący z XVIII w. Pod krzyżem obraz Matki Bożej Pocieszenia z wieku XVIII (rokoko). W bocznym ołtarzu znajduje się piękny barokowy obraz Matki Bożej Różańcowej (XVIII w). </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Północne Podlasie, podobnie jak inne ziemie Rzeczypospolitej silnie odczuły wydarzenia związane z potopem szwedzkim, Dolistowo i okoliczne wsie zostały spustoszone, szczególnie przez Tatarów. Nie oszczędziły ich również wojska szwedzkie. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W czasie zaborów Dolistowo znajdowało się pod zaborem rosyjskim. W 1807 roku powstało Księstwo Warszawskie, a jego granicę oparto na Biebrzy, w skutek czego wszystkie wsie należące do dzisiejszej gminy Jaświły znalazły się w granicach Cesarstwa Rosyjskiego. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W roku 1915 wkroczyli tu Niemcy. Po odzyskaniu niepodległości Dolistowo znalazło się w granicach państwa polskiego. W roku 1919 utworzono gminę Dolistowo, która funkcjonowała do wybuchu wojny.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Na przełomie 1923 i 1924 r. głównie z parafii Dolistowo (wsie Gurbicze, Mociesze, Szaciły, Stożnowo, Jadeszki, Jaświłki, i Jaświły) i częściowo z parafii Goniądz (wsie Rutkowskie Duże, Rutkowskie Małe i Romejki) powstała parafia Jaświły. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Od 26 września 1939 r. do czerwca 1941 r. tereny obecnej gminy Jaświły znajdowały się pod okupacją sowiecką. Od 22 czerwca 1941 r. oddziały 10 Armii Radzieckiej w oparciu o Osowiecki Rejon Umocnień przez kilka dni stawiały opór nacierającym wojskom niemieckim, a później rozpoczęły odwrót w kierunku na Lidę, Słonim i Pińsk. Po wojnie nie odtworzono gminy w Dolistowie, zostało ono przyłączone do gminy Jaświły. W roku 1947 przy drodze do Goniądza została wybudowana kaplica pw. Najświętszej Maryi Panny. Jest to miejsce, w którym, wg miejscowej tradycji w roku 1884 trzem mieszkankom Dolistowa: Franciszce Łuszcz, Salomei Chodorowskiej i Marii Krysztopie objawiła się Matka Boża. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Źródła:</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.jaswily.iap.pl/?id=706&location=f&msg=1">http://www.jaswily.iap.pl/</a></p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=545&Itemid=25">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=944&Itemid=25">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-dorotowo', 'warmia-historia-regionu', 'Dorotowo', 10000, '<p><h1>Dzieje wsi Dorotowo</h1>\r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" align="left" width="70%" colspan="2"><span class="small">Justyna Garczyńska </span> </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify">Dorotowo to wieś założona w 1348 r. przez kapitułę warmińską na 30 włókach. Zasadźcą był Prus Doroth i sześć zabudowań we wsi należało do Prusów. Wieś częściowo została spustoszona w czasie wojny polsko-krzyżackiej w latach 1519-1521. Na początku XVI w. we wsi osadzał chłopów Mikołaj Kopernik. W roku 1783 wieś liczyła 21 dymów, w roku 1820 mieszkały tu 104 osoby. Na początku XIX w. założono tutaj szkołę oraz wybudowano kościół. W Dorotowie istniała także biblioteka Towarzystwa Czytelni Ludowych. <br />\r\n W roku 1897 na wyspie Herta na Jeziorze Wulpińskim mieszkaniec Dorotowa Robert Rogalla, prowadzący w Olsztynie słynną restaurację „Coppernicus”, wybudował pensjonat z gospodą. Herta stała się ulubionym miejscem wycieczek szkolnych i majówek. Ze stałego lądu można było dostać się na wyspę łodzią wiosłową, a także promem łączącym Dorotowo z Hertą. Okres największej świetności zaczął się dla wyspy po I wojnie światowej. Istniejąca tutaj restauracja uważana była za najlepszą w okolicy. <strong><span>D</span></strong>o 1939 r. wieś liczyła 565 mieszkańców. Po roku 1945 Dorotowo zostało wsią sołecką, a wyspę Herta przejął skarb państwa. Infrastruktura turystyczna wyspy popadła w całkowitą ruinę. Wśród zarośli ocalał jedynie w dość dobrym stanie przydomowy cmentarzyk, na którym pochowano Roberta Rogallę i jego syna Bruna. W 1978 r. Dorotowo zamieszkiwało 368 osób. Do dzisiaj we wsi zachowały się przydrożne kapliczki z dzwonniczkami z XIX w. oraz drewniana chałupa z tego samego okresu.</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<span class="article_seperator"> </span>\r\n<table align="center" style="margin-top: 25px">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev"><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=643&Itemid=28">« poprzedni artykuł</a></th>\r\n <td width="50"> </td>\r\n <th class="pagenav_next"><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=640&Itemid=28">następny artykuł »</a></th>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</p>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-drawsko', 'wielkopolska-zachodnia', 'Dzieje wsi - Drawsko', NULL, '<h1> <br />\r\nDrawsko – dzieje wsi</h1>\r\n<div align="justify">Monika Kresa<br />\r\n </div>\r\n<div align="justify">Warunki geograficzne nie były szczególnie sprzyjające osadnictwu na terenie dzisiejszej gminy Drawsko. Ziemie te porastała bowiem olbrzymia puszcza, która jeszcze w XIX wieku stanowiła znaczny odsetek powierzchni tych ziem. Mimo to pierwsze ślady osadnictwa na tych ziemiach pochodzą z wczesnego średniowiecza, a w X-XIII wieku na pewno istniała tu zwarta osada, o czym świadczą wykopaliska archeologiczne (ceramika oraz ślady bliżej niezidentyfikowanego muru).</div>\r\n<div align="justify">W czasach formowania się państwa polskiego opisywane ziemie należały do kasztelani wieleńskiej. Jednym z pierwszych źródeł historycznych, potwierdzający istnienie wsi Drawsko, jest dokument z 1298 r., w którym Władysław Łokietek ziemie wieleńskie nadał kasztelanowi Wincentemu z Nałęczów w zamian za udzielone mu poparcie. Przez lata Drawsko przechodziło z rąk do rąk następujących rodów: Nałęczów, Górków, Czarnkowskich, Grudzińskich, Opalińskich i Sapiehów.</div>\r\n<div align="justify">Do rozwoju wsi przyczynił się fakt, że Drawsko leżało na szlaku handlowym, a w XV wieku było najbardziej wysuniętym na zachód punktem Rzeczypospolitej na linii Noteci. Mimo wszystko Drawsko nie poddało się holenderskiej kolonizacji, w wyniku której powstały na przykład Kwiejce Nowe. W latach 1768- 1722 na obszar Puszczy Noteckiej w południowej części dóbr wieleńskich książę Piotr Sapieha sprowadził osadników z Mazowsza, zwanych Mazurami Wieleńskimi, którzy osiedli m.in. w Drawsku, Drawskim Młynie, Chełście, Kamienniku, Piłce, Pęckowie i Marylinie. Przybysze od początków ubiegłego stulecia zachowali wyraźną różnicę strojów, obrzędów i mowy (m.in. mazurzenie).</div>\r\n<div align="justify">W 1772 roku Drawsko znalazło się w zaborze pruskim. Po I wojnie światowej, na mocy postanowień traktatu wersalskiego, w 1919 r. większość obecnej gminy Drawsko została przyłączona do Polski, jedynie zachodnia część z miejscowościami Pełcza i Kawczyn pozostała na terenie Niemiec. Miejscowa parafia została erygowana w roku 1925, a konsekracji kościoła dokonano w 1936 roku.</div>\r\n<div align="justify">Dopiero w 1945 roku całość dzisiejszej gminy Drawsko znalazła się w granicach Polski.</div>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-dylewo', 'kurpie-historia-regionu', 'Dylewo', 20000, '<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2">\r\n <p> </p>\r\n <p><span class="small"> Halina Karaś <br />\r\n </span></p>\r\n <span class="small">\r\n <h1>Dzieje wsi - Dylewo</h1>\r\n </span> </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n\r\n\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" \r\nhref="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F8716.jpg" \r\nrel="lightbox" \r\ntitle="Kaplica i budujący się kościół w Dylewie. Fot. E. Pajka.">\r\n<img border="1" width="288" \r\nsrc="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F8716.jpg"/></a></p>\r\n\r\n\r\n Dzieje Dylewa rozpoczynają się w XVII wieku, podobnie jak wiele wsi kurpiowskich, w okresie początków intensywnej kolonizacji Puszczy Zielonej. Obok Chudka jest najstarszą wsią w gminie Kadzidło. Została założona przez ród Kaczyńskich – wywodzący się z drobnej szlachty. Założyciele wsi otrzymali na korzystnych warunkach od starosty ostrołęckiego Andrzeja Mniszka nadanie siedmiu łanów urodzajnego pola. Macierzystą siedzibą rodu Kaczyńskich były Kaczyny koło Ostrołęki, gdzie osiedlili się również osadnicy ze wsi Pomian, który stał się herbem tego rodu. Potomkowie Kaczyńskich w kolejnych wiekach (XVIII-XIX) często stawali na czele ruchów kurpiowskich.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Wieś miała tzw. wolne lata, czyli zwolnienie od opłat i danin, w latach 1753-1756, a więc powstała ok. 1750 roku. W 1752 roku starosta ostrołęcki, Jan Małachowski, daninę w naturze zamienia na czynsz roczny w wysokości 1 076 zł, 20 gr dla Dylewa Nowego i 1 645 zł 20 gr dla Dylewa Starego. W 1765 roku przeprowadzona lustracja wykazała 20 gospodarzy w Dylewie Nowym i 23 w Dylewie Starym. Pod koniec XVIII wieku w 1799 roku w Dylewie Nowym mieszkało 34 gospodarzy, tyle samo w 1820 roku, a w Dylewie Starym – w 1820 roku było 46 gospodarzy, 4 chałupników, kowal i karczmarz.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">W pierwszej połowie XIX wieku w 1827 roku Dylewo znajdowało się w powiecie ostrołęckim, było siedzibą gminy i dzieliło się na Dylewo Stare i Dylewo Nowe. w Dylewie Starym zarejestrowano 54 domy i 294 mieszkańców, natomiast w Dylewie Nowym było 35 domów i 210 mieszkańców.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Zgodnie z informacjami zawartymi w <em>Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich </em>w 1878 r., a więc w drugiej połowie XIX wieku, Dylewo było jedną z 11 gmin w powiecie ostrołęckim. W jej skład wchodziło wówczas 22 wsie, m.in. Dylewo, które dzieliło się na Dylewo Stare i Dylewo Nowe. Siedzibą gminy było Dylewo Stare o powierzchni 1334 morgów, które liczyło 53 domy, a zamieszkiwało je 231 mężczyzn i 237 kobiet. Dylewo Nowe zajmowało natomiast obszar 1362 morgów, było w nim 35 domów, które zamieszkiwało 162 mężczyzn i 152 kobiety. Cała gmina Dylewo liczyła wówczas 5263 mieszkańców, a jej obszar wynosił 18 611 morgów. W roku 1911 gminę Dylewo zamieszkiwało 8151 osób, a jej powierzchnia wynosiła 28 710 morgów.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Rozpowszechnioną gałęzią przemysłu na terenie Dylewa było bursztyniarstwo, tj. wydobywanie i obróbka bursztynu. Bursztyn pochodził z sosny „bursztynowej”, obficie rosnącej niegdyś na terenie Puszczy Kurpiowskiej.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Pod koniec XIX wieku mieszkanki Dylewa zajmowały się głównie tkactwem, wycinankarstwem, robótkami szydełkowymi. Ich wyroby spotykały się z dużym uznaniem.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Dylewo było znane od dawna z pięknego budownictwa drewnianego, co potwierdza świadectwo pewnego podróżnego z 1882, por. (...) <em>po drodze spotykamy tylko jedną właściwie wieś, ale za to wieś co się zowie, Dylewo. Najprzód zwraca uwagę oddzielny sposób budowania chat: wszystkie one szczytem zwrócone do drogi, a przednia to część domu bywa zawsze upiększona w ten sposób, iż gwoździe, którymi przytwierdzone są deski, przebija się przez kawałek blachy lub skóry, co jako w odstępach regularnych umieszczone, rodzaj ozdoby stanowią</em>” [Węgiełek 1981, s. 21- 22].</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Istnieje także legenda dotycząca powstania Dylewa, według której, pierwsi prarodzice Adam i Ewa, błąkając się po świecie po wygnaniu z raju, zaszli w te okolice, gdzie spotkali przeszkodę nie do pokonania. Wówczas to Adam wskazał Ewie dyl, by po nim przeprawić się przez błoto i od jego okrzyku „Dyl, Ewo” wieś nazwano Dylewo. Legendę tę oraz dzieje wsi opowiada p. Czesława Kaczyńska.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Pod koniec XIX wieku mieszkanki Dylewa zajmowały się głównie tkactwem, wycinankarstwem, robótkami szydełkowymi. Ich wyroby spotykały się z dużym uznaniem.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">W pierwszym dziesięcioleciu XX wieku w Dylewie zaczęła szerzyć się wiedza rolnicza, propagująca działalność hodowlaną. Powstało kółko im. Stanisława Staszica, które wyróżniało się aktywności i postępem.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">W roku 1993 przyjęto ustawę o częściowej zmianie ustroju terytorialnego, <br />\r\n w wyniku której siedzibę gminy Dylewo przeniesiono do wsi Kadzidło.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">W 2005 r. z części parafii Kadzidło utworzono nową parafię w Dylewie.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <h2 align="justify" style="line-height: 150%;">Źródła:</h2>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">B. A. Węgiełek, <em>Kurpie Zielone</em>, Warszawa 1981.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><em>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, </em>t. II, Warszawa 1881, s. 245; t. XV, cz. I, Warszawa 1900, s. 458-459.</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-dzianisz', 'podhale-historia', 'Dzianisz', 30000, '<h1>Dzieje wsi Dzianisz</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Aleksy Beśka i Marta Chrząstek </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify"> \r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_868_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Podhale - wieś Dzianisz dziś</h3>\r\n <p>Kościół w Dzianiszu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/297/images/360x480-F4738.jpg" title="Podhale - wieś Dzianisz dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/297/images/162x216-F4738.jpg" alt="Podhale - wieś Dzianisz dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/297/images/57x75-F4738.jpg" alt="Podhale - wieś Dzianisz dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Podhale - wieś Dzianisz dziś</h3>\r\n <p>Kościół w Dzianiszu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/297/images/360x480-F4739.jpg" title="Podhale - wieś Dzianisz dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/297/images/162x216-F4739.jpg" alt="Podhale - wieś Dzianisz dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/297/images/57x75-F4739.jpg" alt="Podhale - wieś Dzianisz dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Podhale - wieś Dzianisz dziś</h3>\r\n <p>Kościół w Dzianiszu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/297/images/360x480-F4740.jpg" title="Podhale - wieś Dzianisz dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/297/images/162x216-F4740.jpg" alt="Podhale - wieś Dzianisz dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/297/images/57x75-F4740.jpg" alt="Podhale - wieś Dzianisz dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_868_1 = new gallery($(''gallery_868_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nDzianisz powstał na początku XVII wieku, a zezwolenie na założenie wsi Walentemu Pietrzykowskiemu wydał 17 lipca 1619 roku starosta nowotarski Stanisław z Popowa Witowski. We wsi znajdowały się: młyn, falusz, karczma i tracz przy ujściu potoka. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> Od 1765 roku wieś wraz z wójtostwem dzianiskim była w posiadaniu Józefa i Barbary Wojnarowskich. Od 1812 roku właścicielem tych terenów był Aleksander Zakrzewski, a po czterdziestu latach wieś kupił Karol Hauber. W 1852 roku Dzianisz liczył około 1000 mieszkańców. Od połowy wieku XIX aż do 1930 roku szlacheckie grunty przechodziły w ręce górali. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> W 1932 roku staraniem mieszkańców Dzianisza wybudowano drewniany kościół p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej, który to zachowuje tradycyjny styl architektury podhalańskiej. Wewnątrz kościoła znajduje się kamienna figura św. Barbary z 1772 roku (dar Józefa i Barbary Wojnarowskich).</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=913&Itemid=43">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=440&Itemid=43">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-felicjanow', 'sieradzkie-historia', 'Dzieje wsi (Felicjanów)', 10000, '<br /><h1>Dzieje wsi Felicjanów</h1>\r\n<div>Marta Białek</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Felicjanów jest wsią położoną w województwie łódzkim, w powiecie poddębickim, w gminie Uniejów. Historycznie teren ten należy do Wielkopolski. Sąsiaduje z wsiami o wielowiekowej tradycji (jak wiemy w Wielkopolsce mamy do czynienia z najstarszym osadnictwem), takimi jak: Spycimierz (założony u progu XII wieku). Pierwsze wzmianki o parafii spycimierskiej ówcześnie o charakterze grodowym (obecnie p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego) znajdujemy u Galla Anonima, który wspomina o pobycie księcia Bolesława Krzywoustego w 1108 r. w Spycimierzu.</div>\r\n<div>Kolejnymi wsiami, niegdyś należącymi do arcybiskupów gnieźnieńskich są Wielenin i Pęgów. Ze źródeł wiemy, że w 1290 r. arcybiskup Jakub Świnka dał je mieszczaninowi uniejowskiemu Szymonowi. Pozostałe wsie sąsiednie mają rodowód nowożytny: Pierwsze informacje o Czekaju pochodzą z 1784 r., natomiast o Brzezinach z 1792 r.</div>\r\n<div>Związki okolicy z dawnym województwem sieradzkim sięgają XVI w. Tereny te należały wówczas do powiatu szadkowskiego, a Uniejów był największym miastem na jego północy. Zwłaszcza tereny na północny wschód od miasta były pograniczne, a mieszkańcy znacznie bliżej mieli do Łęczycy, stolicy sąsiedniego województwa niż do Szadku i Sieradza<a title="" href="#_ftn1" name="_ftnref1"><span><span><span>[1]</span></span></span></a>.</div>\r\n<div>Największym miastem w sąsiedztwie Felicjanowa jest Uniejów. Posiada imponującą przeszłość, sięgającą daleko poza czasy nowożytne. Już od połowy X w. związany był ze spycimierskim kompleksem osadniczym. Jednak jego rola niepomiernie wzrosła dopiero po XIV w., ponieważ stał się miejscem zjazdów duchowieństwa polskiego. Warto wspomnieć, że słynny proces polsko-krzyżacki z 1339 r. w znacznej części odbył się właśnie w Uniejowie. Sam król Kazimierz Wielki przebywał wówczas w tym mieście. W ciągu wieków Uniejów był parokrotnie grabiony i palony. Po rozbiorach zaś wszedł w skład Królestwa Pruskiego. W czasie okupacji hitlerowskiej znalazł się w granicach Rzeszy, w ramach Kraju Warty. Wtedy także stał się siedzibą filii kaliskiego Urzędu Pracy, odpowiedzialnego za wywózkę miejscowej ludności na przymusowe roboty do III Rzeszy.</div>\r\n<div>Największą część gminy Uniejów obejmuje parafia p.w. św. Floriana i Wniebowzięcia NMP znajdująca się właśnie w Uniejowie, do której od 1934 r. decyzją biskupa włocławskiego należy także Felicjanów (wcześniej należał do Niewiesza).</div>\r\n<div>Felicjanów, posiadając tak wspaniałe sąsiedztwo, sam nie może poszczycić się równie długą historią. Pierwsze wzmianki o jego istnieniu pochodzą z 1877 r.<a title="" href="#_ftn2" name="_ftnref2"><span><span><span>[2]</span></span></span></a>Pierwotnie wieś dzieliła się na trzy części: Rudunki, Kolonia Biernacice, Felicjanów. Po wojnie jednak wszystkie zostały połączone w jedną nazwaną Felicjanowem.</div>\r\n<div>W pobliżu Felicjanowa znajduje się wieś Biernacice, która jeszcze w XIX w. należała do bogatego dziedzica Artura Wierzbickiego. Był to okres świetności Biernacic i właśnie w tym można upatrywać genezy Felicjanowa. Wielu chłopów osiedlało się w bliskim sąsiedztwie dobrze prosperującego dworku ziemianina, zakładając tym samym nową wieś. W czasie okupacji hitlerowskiej większość mieszkańców została wysiedlona na roboty do III Rzeszy, a ich ziemie zabierali niemieccy osadnicy, którzy tworzyli pokaźne folwarki. W tychże folwarkach pracowała nieprzesiedlona część ludności miejscowej. Już po wojnie na utracone tereny powrócili prawowici właściciele i od tej pory Felicjanów żyje niezmąconym trybem, wyznaczanym przez pory roku. W latach 1922-1988 r. funkcjonowała w Felicjanowie szkoła, która dawała podstawowe (jedynie pięcioletnie) wykształcenie miejscowej i okolicznej ludności.<a title="" href="#_ftn3" name="_ftnref3"><span><span><span>[3]</span></span></span></a></div>\r\n<div> </div>\r\n<table class="galeryjka" align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Droga w Felicjanowie" rel="lightbox" href="cmsimg/ake/SierF100.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/ake/SierF100.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Dom w Felicjanowie" rel="lightbox" href="cmsimg/ake/SierF102.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/ake/SierF102.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Widok na oborę" rel="lightbox" href="cmsimg/ake/SierF103.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/ake/SierF103.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Kury i gęsi" rel="lightbox" href="cmsimg/ake/SierF104.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/ake/SierF104.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Dawne podwórko" rel="lightbox" href="cmsimg/ake/SierF105.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/ake/SierF105.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Wieś dawniej" rel="lightbox" href="cmsimg/ake/SierF106.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/ake/SierF106.jpg" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Źródła:</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i>Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku</i>, pod red. Stanisława Trawkowskiego, t. 5. <i>Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku</i>, pod red. Henryka Rutkowskiego opracowali Krzysztof Chłapowski, Anna Dunin-Wąsowiczowa, Stefan K. Kuczyński, Kazimierz Pacuski, Elżbieta Rutkowska, Stanisław Trawkowski, Małgorzata Wilska, Warszawa 1998, cz. 1. <i>Mapy, plany</i>, cz. 2. <i>Komentarz, indeksy</i>.</div>\r\n<div>Grabarczyk T., Kowalska-Pietrzak A., Szymczak J.,<i> Uniejowskie strony: karty z przeszłości odległej, nieznanej i bliskiej Gminy Uniejów</i>, pod red. J. Szymczaka, Łódź-Uniejów 2008.</div>\r\n<div>Zinberg I., <i>Skorowidz Królestwa Polskiego, czyli spis alfabetyczny miast, wsi, folwarków...</i>I-II, Warszawa 1877.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><br clear="all" />\r\n<hr align="left" size="1" width="33%" />\r\n<div id="ftn1">\r\n<div><a title="" href="#_ftnref1" name="_ftn1"><span><span><span>[1]</span></span></span></a> Por. mapę: <i>Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku</i>, pod red. Stanisława Trawkowskiego, t. 5. <i>Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku</i>, pod red. Henryka Rutkowskiego opracowali Krzysztof Chłapowski, Anna Dunin-Wąsowiczowa, Stefan K. Kuczyński, Kazimierz Pacuski, Elżbieta Rutkowska, Stanisław Trawkowski, Małgorzata Wilska, Warszawa 1998, cz. 1. <i>Mapy, plany</i>, cz. 2. <i>Komentarz, indeksy</i>.</div>\r\n</div>\r\n<div id="ftn2">\r\n<div><a title="" href="#_ftnref2" name="_ftn2"><span><span><span>[2]</span></span></span></a> Zinberg, <i>Skorowidz Królestwa Polskiego, czyli spis alfabetyczny miast, wsi, folwarków...</i>I-II, Warszawa 1877.</div>\r\n</div>\r\n<div id="ftn3">\r\n<div><a title="" href="#_ftnref3" name="_ftn3"><span><span><span>[3]</span></span></span></a> Grabarczyk T., Kowalska-Pietrzak A., Szymczak J.,<i> Uniejowskie strony: karty z przeszłości odległej, nieznanej i bliskiej Gminy Uniejów</i>, pod red. J. Szymczaka, Łódź-Uniejów 2008.</div>\r\n</div>\r\n</div>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-giełczew', 'lubelszczyzna-zach-historia-regionu', 'Giełczew', 10000, '\r\n <h1>Dzieje wsi Giełczew</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Aleksandra Krawczyk-Wieczorek </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify">Początki wsi datuje się około 1392 r., a jej nazwa pochodzi od nazwiska Piotra Giełczewskiego, założyciela. Na początku istnienia należała do parafii w Targowisku (dekanat zamojski, diecezja krakowska).</p> <p style="margin-bottom: 0cm" align="justify">W latach czterdziestych i pięćdziesiątych XVII w. wieś dotknęła epidemia cholery, a następnie najazd kozaków, którzy spalili ją doszczętnie, a ludność wymordowali. Do opustoszałej wsi sprowadzono jeńców tureckich i tatarskich, którzy potem osiedli tu na stałe.</p> <p align="justify">W 1827 r. we wsi było 106 domów i 812 mieszkańców [<em>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich</em>, t. VI, s. 553; <a href="http://sobieskawola.piotrekb.com/gielczew.html">http://sobieskawola.piotrekb.com/gielczew.html</a>].</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=693&Itemid=41">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=694&Itemid=41">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-gnojno', 'podlasie-historia-regionu', 'Gnojno', 50000, '<h1>Dzieje wsi Gnojno</h1>\r\n<p class="autor">Monika Kresa</p>\r\n<div style="text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">\r\n<p>Gnojno to niewielka nadbużańska wioska położona w woj. lubelskim, w powiecie bialskim, obecnie należy do gminy Konstantynów. Podobnie jak, leżący po drugiej stronie rzeki Niemirów położona jest w rejonie, będącym obszarem ciągłego ścierania się różnorodnych wpływów etnicznych, państwowych i kulturowych: polskich, litewskich, jaćwieskich, ruskich. <br />\r\n Wieś powstała w XIV wieku jako wieś królewska należąca do ziemi mielnickiej. W roku 1507 król Aleksander Jagiellończyk podarował ją namiestnikowi mielnickiemu Mikołajowi Niemirze Hrymaliczowi. Gnojno przechodziło kolejno w ręce: Szczęsnego Niemiry (dworzanina królewskiego), Stanisława Niemiry (stolnika podlaskiego), Hieronima Niemiry z Ostromęczyna (łowczego królewskiego). W pocz. XVI wieku pobudowano tu pierwszą cerkiew prawosławną pw. św. Męczennicy Parskakiewy, która była ufundowana przez Czetwertyńskich.<br />\r\n Gnojno mogło się rozwijać szczególnie dzięki dogodnemu, nadbużańskiemu położeniu, w XVI wieku było to ważne miejsce przepraw przez Bug i składu towarów, głównie zboża. W samej wsi funkcjonowały też trzy młyny. Kolejną cerkiew unicką wybudowano w Gnojnie w 1633 roku z fundacji Stanisława Niemiry.<br />\r\n W XVII wieku wieś szczególnie silnie odczuła najazdy kozackie, podczas jednego z nich w 1648 roku została całkowicie spalona wraz z niedawno wybudowaną cerkwią. W 1674 roku wieś została przyłączona do Kosierad. Od 1700 roku właścicielem Kosierad był Karol Józef Sedlnicki. On też w 1734 roku wybudował kolejną cerkiew unicką pod wezwaniem św. Barbary. Cerkiew ta, zabrana na cerkiew prawosławną w 1875 roku, przetrwała do 1980 roku, kiedy to została rozebrana. Kosierady i Gnojno stanowiły własność Sedlnickich do ok. 1780 roku. <br />\r\n W roku 1875 wzniesiono tu prawosławną cerkiew murowaną w stylu neoruskim, w której znajdują się malowidła ścienne z XIX wieku, między innymi: Matka Boska Pokrowa, adorowana przez anioły. Na skraju wsi znajduje się zaniedbany cmentarz unicki i prawosławny.</p>\r\n</div>\r\n<div style="border: 1pt solid windowtext; padding: 1pt 4pt;">\r\n<div style="line-height: 150%; border: medium none; padding: 0cm;"><b><span style="line-height: 150%;">Czy wiesz, że...<br />\r\n </span></b><span style="line-height: 150%;">W Gnojnie wychował się znany aktor filmowy i teatralny Wacław Kowalski – odtwórca roli Pawlaka w filmowej trylogii <i>Sami swoi</i>, <i>Nie ma mocnych</i>, <i>Kochaj albo rzuć</i>. <br />\r\n Nad Bugiem w okolicach Gnojna kręcono film <i>Nad Niemnem</i> w reż. Z Kuźmińskiego. </span></div>\r\n</div>\r\n<div style="line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><b><span style="line-height: 150%;">Źródła:</span></b></div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%; color: windowtext;">http://www.mojepodlasie.friko.pl/miasta/gnojnos</span></div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div> </div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-gobiaty', 'podlasie-historia-regionu', 'Gobiaty', 60000, '<h1><span style="line-height: 150%;">Dzieje wsi Gobiaty</span></h1>\r\n<p calss="autor"><span style="font-size: small;"><span style="line-height: 150%;">Monika Kresa</span></span></p>\r\n<div><span style="font-size: small;"> </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Według legendy, wieś Gobiaty została założona przed XVII wiekiem przez bojara litewskiego, noszącego nazwisko Gobiata bądź Gobiatów. Początkowo Gobiaty były wioską tatarską – Tatarzy mieszkali tu do wieku XVII. Z opowieści mieszkańców wynika, że znajdował się w niej meczet, nie zostało jednak po nim śladu. Historyczna obecność Tatarów w wiosce poświadczona jest jednak w miejscowej antroponimii: pole za jarem nazywa się Polem Tatarskim, łąka znajdująca się obok – Łąką Tatarską. </span></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: small;"> </span></div>\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Sarny w Gobiatach" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/mkresa/FPod008.gif"><img height="216" width="257" alt="" src="cmsimg/mkresa/FPod008.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Sarny w Gobiatach" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/mkresa/FPod009.gif"><img height="216" width="257" alt="" src="cmsimg/mkresa/FPod009.gif" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Tatarskimi wioskami są również pobliskie Bohowniki, nadane Tatarom w 1679 roku i Kruszyniany – w obu wsiach do dziś mieszkają niewielkie liczby Tatarów. W Bohownikach znajduje się czynny meczet z XIX wieku – drewniana, niemal kwadratowa budowla z jednym sygnaturkowym minaretem, zakończonym półksiężycem. Na końcu wsi znajduje się osiemnastowieczny (również czynny) cmentarz muzułmański – przy wyjeździe z Bohowników natknąć się można na pozostałości starszego cmentarza. </span></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Kruszniany powstałe przed wiekiem XVII, w 1683 roku zostały nadane Tatarom przez króla Jana III Sobieskiego w nagrodę za uratowanie mu życia w bitwie pod Parkanami. Wieś stanowiła własność Samuela Murzy-Krzeczkowskiego. We wsi znajduje się większy niż w Bohownikach meczet, pobudowany przez ostatniego z Krzeczkowskich w XVIII wieku oraz mizar rozpościerający się ok. 100 m od niego. Kruszyniany, podobnie jak Gobiaty, są świadectwem koegzystencji dwóch kultur – znajduje się tu cmentarz prawosławny z cerkwią (do XIX wieku była to cerkiew unicka), wybudowaną po pożarze starej osiemnastowiecznej świątyni w 1983 roku. </span></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: small;"> </span></div>\r\n\r\n\r\n\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Meczet w Kruszynianach" rel="lightbox[g2]" href="cmsimg/mkresa/FPod004.gif"><img height="216" width="257" alt="" src="cmsimg/mkresa/FPod004.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Meczet w Kruszynianach" rel="lightbox[g2]" href="cmsimg/mkresa/FPod005.gif"><img height="216" width="257" alt="" src="cmsimg/mkresa/FPod005.gif" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n\r\n\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: small;"> </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Później Gobiaty zamieszkiwała szlachta. W zamian za walkę w oddziałach Piłsudskiego żołnierze otrzymywali ziemię w tej i okolicznych wioskach. Pozostałością po szlachcie był z kolei pałac, w którym przed II wojną światową mieściła się szkoła. </span></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: small;"> </span></div>\r\n\r\n\r\n\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Miejsce, w którym znajdował się pałac (późniejsza szkoła)" rel="lightbox[g2]" href="cmsimg/mkresa/FPod006.gif"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg/mkresa/FPod006.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n\r\n\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: small;"> </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Przed II wojną światową zamieszkiwali ją w większości prawosławni i Żydzi, znajdowała się tu żydowska karczma. W Gobiatach nie było jednak ani cerkwi, ani synagogi. Najbliższa cerkiew znajdowała się w pobliskiej Cieciorówce, do której mieszkańcy udawali się na wszystkie nabożeństwa. Obecnie wieś należy do parafii w Bobrownikach.</span></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"></div>\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title=Cerkiew w Bobrownikach" rel="lightbox[g4]" href="cmsimg/mkresa/FPod001.gif"><img height="216" width="257" alt="" src="cmsimg/mkresa/FPod001.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Cerkiew w Bobrownikach" rel="lightbox[g4]" href="cmsimg/mkresa/FPod002.gif"><img height="216" width="257" alt="" src="cmsimg/mkresa/FPod002.gif" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">W czasie wojny wioska została niemal zupełnie zniszczona przez Niemców. Hitlerowcy zdewastowali również meczety w pobliskich Bohownikach i Kruszynianach, budowle zostały jednak odnowione. </span></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"></div>\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Pomnik żołnierzy Armii Czerwonej w Gobiatach" rel="lightbox[g5]" href="cmsimg/mkresa/FPod007.gif"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg/mkresa/FPod007.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n\r\n\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<p><div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><b><span style="line-height: 150%;">Źródła:</span></b></div>\r\n</span></p>\r\n<div style="margin-left: 36pt; text-align: justify; text-indent: -18pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">1.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span>www.kruszyniany.pl</span></span></div>\r\n<div style="margin-left: 0cm; text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">2.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span>wywiad z Walentym Ciereszką, Mirosławem Małaszkiewiczem i Dymitrem Wojcieszykiem – mieszkańcami Gobiat przez Magdalenę Ciereszko 3 kwietnia 2010 roku.</span></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: small;"><b><span style="line-height: 150%;">Fotografie:</span></b><span style="line-height: 150%;"> Magdalena Ciereszko.</span></span></div>', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-guzowatka', 'mazowsze-dalsze-historia-regionu', 'Guzowatka', 50000, '<h1>Guzowatka - Historia wsi</h1>\r\n<p class="autor">Monika Kresa</p>\r\n<div> </div>\r\n<div>Guzowatka to niewielka wieś położona w dzisiejszej gminie Dąbrówka w powiecie wołomińskim, oddalona od Warszawy o ok. 30 km. Dzieje wsi związane są nierozerwalnie z dwiema miejscowościami – Dąbrówką i Radzyminem, z którymi łączyła Guzowatkę przynależność administracji państwowej, kościelnej, jak i niewielka odległość zarówno od Dąbrówki (6 km), jak i Radzymina (7 km).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>W mrokach historii</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Początki osadnictwa na tym terenie sięgają mezolitu. Dość liczne pozostałości z tego okresu odnaleziono między innymi w pobliskiej Dąbrówce, Dręszewie czy Kuligowie. Wykopaliska archeologiczne poświadczają istnienie w wymienionych oraz innych miejscowościach dowodów na egzystencję tu ludności kultury amfor kulistych (nazwa od kształtu naczyń), pucharów lejkowatych, ceramiki grzebykowo-dołkowej oraz trzcinieckiej. Ślady istnienia tej ostatniej odnaleziono między innymi na terenie dzisiejszej Guzowatki. Są to wykopaliska z XV wieku p.n.e.</div>\r\n<div>W średniowieczu dzisiejszy powiat wołomiński należał do najsłabiej zaludnionych i najbardziej zacofanych zakątków kraju – gęstość zaludnienia wynosiła tu 1 os/km<sup>2</sup>. Teren prawobrzeżnego Mazowsza pokryty był ogromnymi lasami, bagnami, torfowiskami – gdzieniegdzie znajdowały się niewielkie osady, złożone niekiedy z kilku rozrzuconych po puszczy chat. Pewne ożywienie gospodarcze nastąpiło w II poł. XIV wieku, kiedy to stolica księstwa mazowieckiego została przeniesiona z Czerska do Warszawy, a sprzyjająca rozwojowi gospodarki polityka książąt Bolesława IV i Bolesława V doprowadziła do stworzenia szlaków handlowych, a co za tym idzie – miast, między innymi Jadowa i Radzymina. Przywilej lokacyjny nadał Radzyminowi książę Bolesław V w 1475 roku.</div>\r\n<div>Sama osada Radzymin (<i>nota bene</i> ludowa etymologia wywodzi tę nazwę od „radzę omiń”) powstała zapewne kilkadziesiąt lat wcześniej, podobnie jak Dąbrówka, skoro w roku 1442 książę Kazimierz, biskup płocki erygował parafię w tej ostatniej.</div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/FMD500.jpg" rel="lightbox[g]" title="Kościół w Radzyminie. Fot. Koło historyczne Wiarus."><img border="1" width="170" src="cmsimg/FMD500.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a href="cmsimg/FMD501.jpg" rel="lightbox[g]" title="Kościół w Radzyminie. Fot. Koło historyczne Wiarus."><img border="1" width="170" src="cmsimg/FMD501.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a href="cmsimg/FMD502.jpg" rel="lightbox[g]" title="Kościół w Radzyminie. Fot. Koło historyczne Wiarus."><img border="1" width="170" src="cmsimg/FMD502.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Powstanie parafii w Dąbrówce</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Z powstaniem parafii wiąże się miejscowa legenda. W czasie zorganizowanego przez Władysława Jagiełłę polowania dwaj rycerze zabłądzili w puszczy, a w poszukiwaniu obozu myśliwskiego dotarli do polany pośrodku niewielkiej dąbrowy. Nie odnaleźli tam wprawdzie obozu, ale ciągle słyszeli głosy kościelnych dzwonów, wydobywające się jakby spod ziemi. Ponieważ dla zagubionych w puszczy rycerzy kościół byłby wybawieniem, zaczęli oni poszukiwać owej świątyni, jednak bardzo szybko uświadomili sobie, że dzwony kościelne to jedynie znak i wezwanie dla nich, aby pośrodku owej polany zbudować kościół i założyć parafię. Poprzysięgli sobie, że dokonają tego dzieła, co miało miejsce właśnie w roku 1442. Miejscowość zaś od porastającej okolice dąbrowy nazwana została <i>Dąbrówką</i>.</div>\r\n<div>Wiadomo, że kościół w Dąbrówce został wybudowany z inicjatywy Jakuba Słomki, nie wiadomo natomiast, czy to on był owym zagubionym w puszczy myśliwym. Drugi kościół w Dąbrówce został wybudowany w roku 1737 (staraniem Michała Narzymskiego) – zajął on miejsce pierwszego, zniszczonego wraz z całą miejscowością podczas wojen szwedzkich. On również został niemal doszczętnie spalony podczas Insurekcji Kościuszkowskiej. Projekt ostatniej świątyni pochodzi z roku 1883, <i>de facto</i> został on jednak zrealizowany w roku 1903. Mieszkańcy Guzowatki od początku istnienia miejscowości należeli do parafii w Dąbrówce, równie często jednak korzystali (i nadal korzystają) z posług sakramentalnych i mszy w parafii w Radzyminie.</div>\r\n<div> </div>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/jga/MdF009.gif" rel="lightbox[g1]" title="Kościół parafialny w Guzowatce"><img height="200" width="156" src="cmsimg/jga/MdF009.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/jga/MdF010.gif" rel="lightbox[g1]" title="Kościół parafialny w Guzowatce"><img height="200" width="156" src="cmsimg/jga/MdF010.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>W granicach Korony</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Włączenie Mazowsza do Korony w 1526 roku przyczyniło się do rozwoju dzisiejszego powiatu wołomińskiego i jego miejscowości. Tereny te zamieszkiwane były przede wszystkim przez mazowiecką szlachtę, ściąganą tu z przeludniającego się Mazowsza środkowego. Po roku 1526 miejscowości dzisiejszego powiatu wołomińskiego znalazły się w administracyjnych granicach dwóch ziem woj. mazowieckiego: warszawskiej (między innymi Radzymin, Wołomin) i nurskiej (m.in. Dąbrówka, Jadów Tłuszcz). Znajdująca się tuż przy granicy obu ziem Dąbrówka zachowała silne związki z Radzyminem. Podział ten utrzymał się aż do III rozbioru Polski.</div>\r\n<div>Mieszkańcami dzisiejszego powiatu wołomińskiego była to przede wszystkim uboga szlachta zagrodowa, która z każdym pokoleniem dzieliła swoje majątki. Mawiano o niej, że gdy pies usiądzie na jednym zagonie, to ogon musi położyć na ziemi sąsiada. Szlacheckimi miejscowościami były między innymi Dąbrówka, Ostrówek, Chajęty i sama Guzowatka, dla której trudno jest jednak ustalić datę powstania. Jeszcze po II wojnie światowej znajdowały się tu dawne drewniane dworki, należące niegdyś do drobnej szlachty – zaniedbane i zdewastowane nie przetrwały jednak próby czasu.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Powstanie Guzowatki</b></div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div>Miejscowa legenda głosi, że dobra te były wcześniej dobrami należącymi do dóbr w Ślężanach. Dziedzic tego majątku miał mieć bowiem romans ze swoją pokojówką – jej oraz jej wspólnym dzieciom zapisał ziemie, które wyznaczają granice współczesnej Guzowatki. Najstarszymi rodami tej wsi mieli być, wg powyższej legendy: Stryjczacy, Wilkowscy, Milewscy i Rasińscy. Legenda ta nie jest jednak osadzona chronologicznie, nie znajduje również swojego potwierdzenia w źródłach historycznych.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>W Polsce rozbiorowej</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Po I rozbiorze Polski ziemie powiatu wołomińskiego przeżywały ożywienie gospodarcze i polityczne. Szczególnie rozwinął się wówczas Radzymin, którego właścicielką została Eleonora Czartoryska, żona księcia Michała Czartoryskiego. Wybudowała ona okazały pałac w parkowym otoczeniu, ufundowała kościół oraz budynek, w którym powstała szkoła elementarna i przytułek dla ubogich. Jeszcze przez I rozbiorem Radzymin otrzymał również przywilej odbywania cotygodniowych targów w środy, co przyczyniło się do rozwoju miasta. Na radzymińskie targi do dziś ściągają mieszkańcy okolicznych wsi – również Guzowatki.</div>\r\n<div>Mieszkańcy powiatu wołomińskiego odegrali ważną rolę w Insurekcji Kościuszkowskiej 1794 roku, odbiła się tu ona dosyć głośnym echem, o czym świadczą liczne pomniki Tadeusza Kościuszki – jeden z nich (postawiony w 1918 roku) znajduje się w Dąbrówce – oraz ulice imienia bohatera narodowego.</div>\r\n<div>Poza Kościuszką drugą postacią silnie związaną z obszarem dzisiejszej gminy Dąbrówka jest Cyprian Kamil Norwid. Cyprian Kamil Norwid urodził się bowiem w dworku w Laskowie-Głuchach w 1821 roku, a kilka dni po urodzeniu został ochrzczony w kościele w Dąbrówce. Na miejscowym cmentarzu znajduje się symboliczny grób matki poety – Ludwiki ze Zdzieborskich Norwidowej, zmarłej w 1825 roku.</div>\r\n<div>Po III rozbiorze Polski Guzowatka, podobnie jak pozostałe miejscowości, położone w pobliżu Radzymina, znalazły się w granicach zaboru austriackiego, pozostała część ziem została włączona do zaboru pruskiego, w 1809 roku do Księstwa Warszawskiego. Podobny los (przyłączenie do Księstwa Warszawskiego) spotkał również Radzymin i okoliczne wioski po zwycięskiej bitwie Napoleona pod Radzyminem w kwietniu 1809 roku. Przez teren powiatu przechodziły również w roku 1812 wojska francuskie – pamięć o tych wydarzeniach zachowała się w mikrotoponimii (Trakt Napoleoński, Dołek Napoleoński).</div>\r\n<div>W roku 1815 Guzowatka, podobnie jak inne okoliczne miejscowości, znalazła się w granicach Królestwa Polskiego w powiecie stanisławowskim. Lata 1815-1830 to prężny rozwój tych ziem – powstają liczne fabryki, rozwija się rolnictwo (szczególnie uprawa ziemniaków) oraz handel (dzięki osiedlającym się w okolicach Żydom i Niemcom).</div>\r\n<div>W 1817 roku Guzowatka liczyła 11 domów i 127 mieszkańców; jak podaje <i>Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich</i>, w roku 1827 liczba domów zwiększyła się do 17 domów, liczba mieszkańców spadła natomiast do 125 osób. Sam folwark Guzowatka liczył 567 morgów – były to głównie grunta orne i ogrody, mniejszy udział miały pastwiska, place i nieużytki. Dość ważnym dla rozwoju miejscowości surowcem, były znajdujące się tu pokłady torfu. Dzieci z Guzowatki uczęszczały do założonej w 1818 roku elementarnej szkoły rządowej w Dąbrówce – ze względu na odległość, jak również obowiązki na roli rzadko zdobywały jednak jakiekolwiek wykształcenie.</div>\r\n<div>Upadek Powstania Listopadowego spowodował również zahamowanie rozwoju regionu, w roku 1837 nastąpiła zmiana organizacji administracyjnej Królestwa Polskiego – Guzowatka znalazła się w guberni warszawskiej. Po okresie represji nastąpiło kolejne ożywienie gospodarcze. W 1845 roku otwarto w Radzyminie Instytut Nauczycieli Elementarnych – od tej pory miasto stało się znanym w całym kraju ośrodkiem kształcenia nauczycieli.</div>\r\n<div>Zniesienie pańszczyzny oraz uruchomienie linii kolejowych, łączących Radzymin z większymi ośrodkami w Królestwie Polskim i poza nim przyczyniły się do rozwoju tych terenów. W roku 1867 Guzowatka znalazła się w nowo utworzonym powiecie radzymińskim.</div>\r\n<div>W roku 1870, czyli już po upadku drugiego z dziewiętnastowiecznych powstań narodowych, w szkole w Dąbrówce kształciło się 77 dzieci – w większości były to dzieci pochodzenia chłopskiego. W związku bowiem z represjami roku 1864 miejscowa szlachta zmuszona była do oddania swoich majątków. Jeszcze przed wybuchem I wojny światowej wzrosło zainteresowanie turystyczne omawianymi obszarami – podwarszawskie miejscowości nadawały się bowiem idealnie do budowy wakacyjnych rezydencji wypoczynkowych.</div>\r\n<div> </div>\r\n<p><a href="cmsimg\\jga\\MdF011.gif" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px;" rel="lightbox" title="Brukowana ulica w Guzowatce. Lata siedemdziesiąte XX wieku. Źródło: Zbiory prywatne."><img height="170" width="227" src="cmsimg\\jga\\MdF011.gif" alt="" /></a></p>\r\n<div><b>Lata 1914-1945</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W roku 1914 Guzowatka znalazła się pod okupacją niemiecką, a jej mieszkańcy siłą zmuszani byli do walki w szeregach niemieckiego wojska, a także pracy przy odbudowie zniszczonej podczas walk w 1914 roku linii kolei petersburskiej. W roku 1915 Niemcy, podążając za wycofującą się armią rosyjską, zajęli Radzymin, następnie Dąbrówkę, Niegów i Zabrodzie. W tym samym roku dokonano kolejnej reformy administracyjnej – powiat warszawski podzielono na miejski i ziemski, a do tego pierwszego przyłączono Radzymin oraz część gminy Małopole, do której należała wówczas Guzowatka.</div>\r\n<div>Pod odzyskaniu niepodległości przez Polskę powrócono do podziału na powiat radzymiński (w którym znalazła się Guzowatka) i warszawski. Rok 1918 nie przyniósł jednak spokoju tym terenom. Kolejnym wydarzeniem historycznym, które odcisnęło swoje piętno na ziemi radzymińskiej była wojna polsko-bolszewicka, przede wszystkim zaś słynna bitwa pod Radzyminem, zwana Cudem nad Wisłą. W czasie ofensywy sowieckiej w Dąbrówce stacjonował sztab generalny Armii Czerwonej.</div>\r\n<div> </div>\r\n<p><a href="cmsimg\\jga\\MdF012.gif" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px;" rel="lightbox" title="Dom w Guzowatce. Lata sześćdziesiąte XX wieku. Źródło: Zbiory prywatne."><img height="170" width="227" src="cmsimg\\jga\\MdF012.gif" alt="" /></a></p>\r\n<div> </div>\r\n<div>W dwudziestoleciu międzywojennym w Guzowatce powstała cegielnia, w której produkowano cegłę z miejscowych pokładów gliny. Mieszkańcy utrzymywali się jednak głównie z rolnictwa. W okresie tym rozwinął się również system oświaty w ówczesnej gminie Małopole, do której należała Guzowatka, choć w samej Guzowatce szkoła jeszcze nie powstała; szkoły funkcjonowały w Chajętach, Dąbrówce, Głuchach, Józefowie, Karolewie, Kołakowie, Kuligowie, Marianowie, Słopskiej Woli i Trojanach. W większości były to szkoły jedno- bądź dwuklasowe, poza Dąbrówką, gdzie mieściła się szkoła sześcioklasowa, do której uczęszczało 260 uczniów.</div>\r\n<div>W związku z bliskością Warszawy tereny powiatu wołomińskiego znacznie ucierpiały w czasie kampanii wrześniowej 1939 roku. Wojska niemieckie zajęły cały powiat radzymiński w dniach 10-15 września, 12 września Niemcy wkroczyli do pobliskich Załubic, w których podpalili kilka gospodarstw chłopskich, wyrżnęli trzodę chlewną oraz zamordowali dziesięciu mężczyzn. 27 października 1939 roku Guzowatka znalazła się w dystrykcie warszawskim Generalnej Guberni.</div>\r\n<div>W czasie II wojny światowej dosyć prężnie działała na tym terenie Armia Krajowa, a w mieszkańcy Guzowatki (między innymi Edward Stryjczak) brali udział w Powstaniu Warszawskim. W roku 1944 sama Guzowatka została niemal całkowicie spalona, zniszczona została również cegielnia, która nigdy już nie wznowiła swojej działalności.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Po wojnie</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Po wojnie dokonano zmiany administracji państwowej – Guzowatka znalazła się ponownie w przywróconym do dawnych granic powiecie radzymińskim, w roku 1952 stolicę starostwa przeniesiono z Radzymina do Wołomina. Po reformie administracyjnej i utworzeniu gminy Dąbrówka, Guzowatka znalazła się w jej obrębie i do dziś funkcjonuje w granicach tej gminy.</div>\r\n<div>W roku 1956 w Guzowatce wybudowano murowany, piętrowy budynek szkoły. Pierwszym kierownikiem szkoły był Marian Sieradzki. W roku 1974 do szkoły w Guzowatce uczęszczało 270 uczniów, uczonych przez ośmiu nauczycieli. Dziś do Szkoły Podstawowej w Guzowatce uczęszczają uczniowie z Guzowatki, Kołakowa, Ostrówka, Działów Czarnowskich, Sokołówka i Teodorowa.</div>\r\n<div> </div>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/jga/MdF013.gif" rel="lightbox[g1]" title="Uczniowie I klasy Szkoły Podstawowej w Guzowatce w 1962 roku. Źródło: Zbiory prywatne. "><img height="170" width="227" src="cmsimg/jga/MdF013.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/jga/MdF014.gif" rel="lightbox[g1]" title="Uczniowie III klasy Szkoły Podstawowej w Guzowatce w 1964 roku: Źródło: Zbiory prywatne. "><img height="170" width="227" src="cmsimg/jga/MdF014.gif" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<div>W roku 1970 Guzowatkę zamieszkiwało 359 osób w 77 domach. Mieszkańców utrzymujących się z rolnictwa było 221, poza rolnictwem: 138. Guzowatka była wówczas niewiele większa od Dąbrówki (403 osoby). W roku 1974 wieś liczyła 73 gospodarstwa rolne, w których mieszkało 360 mieszkańców. Mieszkańcy utrzymywali się głównie z rolnictwa oraz hodowli bydła i trzody chlewnej.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Źródła:</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Jerzy Lewicki, <i>Encyklopedia powiatu wołomińskiego</i>, Radzymin 1974.</div>\r\n<div>Wincenty Szydlik, Robert Szydlik, <i>Dąbrówka jej dzieje i kultura</i>, Dąbrówka 1999/2000.</div>\r\n<div>Jan Wnuk, <i>Ziemia Norwida i cudu nad Wisłą</i>, Warszawa brw.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>http://pl.wikipedia.org/wiki/Guzowatka_(powiat_wo%C5%82omi%C5%84ski), (19.11.2010).</div>\r\n<div>Wspomnienia mieszkańców wsi.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Fotografie: Zbiory prywatne oraz zbiory koła historycznego Wiarus.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-halemba', 'slask-srodkowy-historia', 'Halemba', 10000, '<h1>Dzieje miejscowości Halemba (dzielnica Rudy Śląskiej)</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Monika Kresa </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">Dzisiejszą Halembę (dzielnicę Rudy Śląskiej) tworzą zasadniczo trzy miejscowości: właściwa Halemba, sąsiadująca z nią od wschodu Kłodnica oraz Stara Kuźnica. Początki osadnictwa na tym terenie wiążą się z powstawaniem kuźni. Tereny położone nad rzeką Kłodnicą nadawały się do tego doskonale: położone były nad rzeką, wśród lasów, a przede wszystkim bogate były w rudę darniową. Pierwsza kuźnica powstała na tych ziemiach w 1394 roku, a pierwszym kuźnikiem był pochodzący z Saksonii mistrz Henryk, który od książąt raciborskich otrzymał kawał lasu. Kuźnica ta, zwana „Pszczyńską”, a później „Starą” dała początek dwóm osadom: Kłodnicy oraz Starej Kuźnicy. Początki historycznej Halemby wiążą się natomiast z nowszą kuźnicą, usytuowaną na północnym brzegu Kłodnicy w połowie XV wieku. Pierwsze wzmianki o niej pochodzą z roku 1451, jednakże utworzona została nieco wcześniej. Powstała na obszarze starych Kochłowic, należących wówczas do księcia cieszyńskiego, który oddał Kochłowice wraz z kuźnicą braciom Stanisławowi i Janowi Rudzkim. Stanisław Rudzki oddał natomiast kuźnicę w dzierżawę kuźnikowi o nazwisku Halemba, a ród Halembów prowadził ją przez ponad sto lat. W pobliżu kuźnicy powstawały pierwsze domy, karczma. Kuźnik nie tylko produkował żelazo, lecz także zajmował się rozwijaniem własnego gospodarstwa rolnego, które miało charakter folwarku i przynosiło duże zyski. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Jeszcze w XVII wieku kuźnica halembska wraz z powstałą wokół niej osadą przykuźniczą traktowana była jako część wsi Kochłowice. Proces usamodzielniania się Halemby rozpoczął się w 1629 roku, kiedy to nowy właściciel kuźnicy Łazarz Henckel von Donnersmarc ustanowił tak zwane obszary dworskie. Pod koniec XVII wieku ustaliła się ostatecznie nazwa osady, która nie uległa zmianie przez kolejne wieki, mimo zmiany przynależności państwowej wsi. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W 1656 roku w Kochłowicach powstała pierwsza szkoła, do której uczęszczały dzieci z Haleby, Kłodnicy i Starej Kuźnicy.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Znaczenie kuźnicy w Halembie wzrosło w roku 1718, kiedy to dokonano jej modernizacji. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W roku 1742 w wyniku pierwszej wojny śląskiej większa część Górnego Śląska znalazła się w granicach Prus. Utworzono powiat bytomski, w którego granicach znalazła się Halemba i Kłodnica, oraz powiat pszczyński, w którego skład weszła Stara Kuźnica. W roku 1744 w Starej Kuźnicy powstała jedna z pierwszych na Śląsku kopalni węgla kamiennego, zamknięto ją jednak już w 1788 roku. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Z pierwszego spisu ludności, przeprowadzonego w 1783 roku wynika, że w Halembie mieszkało 93 osoby, a wszystkie trzy osady, stanowiące dzisiejszą dzielnicę zamieszkiwało 263 mieszkańców. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W roku 1802 powstała gmina halembska. W roku 1830 Halembę zamieszkiwało już 199 osób, a w dziesięć lat później zaadaptowano dawny budynek administracji hutniczej na szkołę. Do tej pory bowiem dzieci z Halemby uczęszczały do szkoły w Kołchowicach, co było dla nich znacznym utrudnieniem ze względu na odległość. W 1873 roku zmieniła się przynależność administracyjna Halemby, która znalazła się w granicach powiatu katowickiego, natomiast Stara Kuźnica pozostała w powiecie pszczyńskim.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W roku 1890 wybudowano w Halebie kościół pod wezwaniem Matki Bożej Różańcowej, a w cztery lata później utworzono cmentarz, parafia została erygowana dopiero w 1907 roku.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Spośród trzech osad, składających się na dzisiejszą największą dzielnicę Rudy Śląskiej Halemba zaczęła dominować na przełomie XIX i XX wieku, zwiększała się liczba ludności wsi. Wiązało się to z faktem istnienia tutaj szkoły, parafii, a także bliskości zakładów przemysłowych w Wirku, Kochłowicach, Bielszowicach – miejscowościach sąsiadujących z Halembą. Na początku wieku XX obszar dzisiejszej Halemby zamieszkiwało ok. 2300 osób, przy czym na właściwą Halembę przypadało ok. 1300, Starą Kuźnicę – 600, a Kłodnicę – 400 osób. Mieszkali tutaj zasadniczo katolicy, na początku XX wieku było tutaj zaledwie 24 protestantów i 28 osób wyznania mojżeszowego. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W roku 1914 otwarto nowoczesną szkołę podstawową. Kiedy po I wojnie światowej kwestia przynależności Górnego Śląska nie została jasno określona, niepewne były również losy Halemby. Mieszkańcy wsi brali udział we wszystkich trzech powstaniach śląskich. Podczas plebiscytu za przynależnością do Polski opowiedziało się 829 osób, za przyłączeniem do Niemiec – 176, przy czym 49 osób byli to dawni mieszkańcy Halemby, którzy przybyli na plebiscyt z Niemiec. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Województwo śląskie, a wraz z nim Halemba, Kłodnica i Stara Kuźnica znalazło się w granicach odrodzonej Polski w 1922 roku. W 1930 roku Halembę zamieszkiwało 2430 osób, a przed wybuchem wojny liczyła ona 4600 mieszkańców. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Wojska niemieckie zajęły Halembę niemal bez walki w pierwszych dniach wojny. Została ona włączona podobnie jak obszar województwa śląskiego do III Rzeszy Niemieckiej. W końcowych latach wojny na pograniczu Halemby i Kłodnicy Niemcy zbudowali kopalnię węgla kamiennego. Wojska radzieckie wkroczyły do Halemby w nocy z 27 na 28 stycznia 1945 roku. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W roku 1951 Halemba wraz z Kłodnicą została włączona do miasta Nowy Bytom, a w roku 1959 Nowy Bytom i Ruda połączyły się w jedno miasto Ruda Śląska. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> <br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> <br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Źródło:</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Alojzy Brzezina, Eugeniusz Marszałek, Antoni Ratka, Antoni Steuer, <em>Halemba. Historia i teraźniejszość parafii Matki Boskiej Różańcowej</em>, Halemba 1997.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=983&Itemid=48">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=1000&Itemid=48">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-hucina', 'lasowiacy-historia-regionu', 'Hucina', 20000, '\r\n \r\n <h1> Dzieje wsi Hucina</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify"><span>\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_306_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - dzieje wsi Hucina</h3>\r\n <p>Hucina i okolice</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/314/images/360x480-2. Hucina i okolice.jpg" title="Lasowiacy - dzieje wsi Hucina" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/314/images/162x216-2. Hucina i okolice.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Hucina" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/314/images/57x75-2. Hucina i okolice.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Hucina thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - dzieje wsi Hucina</h3>\r\n <p>Okolice Huciny</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/314/images/640x480-4. Okolice Huciny.jpg" title="Lasowiacy - dzieje wsi Hucina" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/314/images/288x216-4. Okolice Huciny.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Hucina" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/314/images/100x75-4. Okolice Huciny.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Hucina thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_306_1 = new gallery($(''gallery_306_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nNajstarsze ślady obecności człowieka w tych stronach pochodzą prawdopodobnie ze środkowej epoki kamienia. Pojedyncze znaleziska siekierek krzemiennych i toporków kamiennych zodnotowano w Niwiskach i Siedlance oraz w Hucinie i Przyłęku (drobne wyroby krzemienne i ułamki ceramiki datowane na około 4500 - 1800 lat p.n.e.). </span><br /><span>Pierwsze osady pojawiły się dopiero w XVI wieku. Rozwój regionu niwiskiego w okresie przedrozbiorowym zakłóciły walki w czasie najazdu Szwedów (pobycie Szwedów na tym terenie mają świadczyć również znajdowane przed laty, na polach Huciska, kości, monety, części zbroi). Pierwszy rozbiór Polski przyłączył ziemie do zaboru austriackiego. Wówczas utworzono pierwsze organizacje finansowe i gospodarcze, kółka rolnicze i szkoły (tzw. ludowe pospolite). Dalszy rozwój wstrzymał wybuch pierwszej wojny światowej, trwającej niemal cztery lata. Proces odbudowy trwał dość długo, wymagał wielu wyrzeczeń i został zakończony w latach 1924/25. W okresie międzywojennym ze względu na biedę i bezrobocie wiele osób emigrowało do Francji i Niemiec (zwłaszcza w latach 1923 - 1929). </span><br /><span>Po wybuchu drugiej wojny światowej doszło do masowego wysiedlenia mieszańców okolicznych wsi. Powrót ludności do swoich domów zaczął się dopiero na przełomie lipca i sierpnia 1944 roku. W 1947 roku powołano nową gminę zbiorową z siedzibą w Niwiskach. Gmina obejmowała 8 gromad: Hucisko, Kosowy, Leszcze, Niwiska, Przyłęk, Siedlanka, Trześń i Zapole. W 1948 roku wyłączono z obszaru Przyłęka gromadę Hucina - Staszówka. </span><br /><span>Kazimierza Rogali w Przyłęku (zatrudniający około 30-70 osób w zależ¬ności od potrzeb), Masarnia w Zapolu, Tartak (sprzedaż tarcicy) w Leszczach, przedstawicielstwo „ROLMASZ" w Niwiskach. </span><br /><span>Ciekawym zespołem florystycznym w regionie jest położony przy południowej granicy Przyłęka ścisły rezerwat leśnym. prof. Władysława Szafera "Buczyna w Cyrance</span></div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=305&Itemid=104">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=307&Itemid=104">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-hutków', 'lubelszczyzna-wsch-historia', 'Hutków', 20000, '\r\n <h1>Dzieje wsi Hutków</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Aleksandra Krawczyk-Wieczorek </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_1002_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lubelszczyzna wschodnia, dzieje wsi Hutków</h3>\r\n <p>Hutków</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/428/images/640x480-F3664.jpg" title="Lubelszczyzna wschodnia, dzieje wsi Hutków" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/428/images/288x216-F3664.jpg" alt="Lubelszczyzna wschodnia, dzieje wsi Hutków" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/428/images/100x75-F3664.jpg" alt="Lubelszczyzna wschodnia, dzieje wsi Hutków thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lubelszczyzna wschodnia, dzieje wsi Hutków</h3>\r\n <p>Hutków</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/428/images/640x480-F3665.jpg" title="Lubelszczyzna wschodnia, dzieje wsi Hutków" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/428/images/288x216-F3665.jpg" alt="Lubelszczyzna wschodnia, dzieje wsi Hutków" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/428/images/100x75-F3665.jpg" alt="Lubelszczyzna wschodnia, dzieje wsi Hutków thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lubelszczyzna wschodnia, dzieje wsi Hutków</h3>\r\n <p>Hutków</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/428/images/640x480-F3666.jpg" title="Lubelszczyzna wschodnia, dzieje wsi Hutków" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/428/images/288x216-F3666.jpg" alt="Lubelszczyzna wschodnia, dzieje wsi Hutków" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/428/images/100x75-F3666.jpg" alt="Lubelszczyzna wschodnia, dzieje wsi Hutków thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_1002_1 = new gallery($(''gallery_1002_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nMiejscowość pierwszy raz została zanotowana w 1827 r. (w zapisie: Chutków). Nazwa pochodzi od rzeczownika <em>hutka</em>; zapis przez <em>ch</em> może być hiperstaranny, spowodowany unikaniem ukraińskiego <em>h</em>.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Pod koniec XIX w. wieś liczyła 519 mieszkańców, w tym 499 katolików, 9 prawosławnych i 11 żydów. Można zatem uważać, że w XIX w. skład narodowościowy wsi był prawie zupełnie jednolity, wieś była polska. W czasie II wojny światowej Hutków, podobnie jak wiele innych miejscowości Zamojszczyzny, dotknęły masowe wysiedlenia i wywózki do obozów koncentracyjnych, jako że zgodnie z planami hitlerowców Zamojszczyzna miała być pierwszym w Polsce regionem osiedleńczym dla Niemców. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Źródła:</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich</em>, t. I—XV, red. Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, według planu Filipa Sulimierskiego, Warszawa 1888—1902.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Nazwy miejscowe Polski. Historia – Pochodzenie – Zmiany, </em>pod red. K. Rymuta, t. III, Kraków 1999, s. 515.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Jan Grygieł, <em>Związek</em> <em>Walki Zbrojnej – Armia Krajowa w obwodzie zamojskim 1939—1944. Szkice, wspomnienia, dokumenty</em>. Red. naukowa i wstęp Zygmunt Mańkowski, Warszawa 1985.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=334&Itemid=42">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=354&Itemid=42">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-istebna', 'slask-poludniowy-historia', 'Istebna', 10000, '<h1>Dzieje wsi Istebna</h1>\r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td align="left" width="70%" valign="top" colspan="2"><span class="small"> Agnieszka Piotrowska </span> </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Istebna jest najstarszą spośród trzech wsi tzw. Beskidzkiej Trójwsi. Jej początki sięgają prawdopodobnie XVI w., kiedy istniała w tym miejscu pasterska osada wołoska, do której w XVII wieku przybywała ludność z dolin.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Nazwa wsi pojawiła się po raz pierwszy w spisie powinności z 1577 roku, jako opłata z łąki istebniańskiej, a następnie już jako <em>Istebna</em> w <em>Urbarzu Księstwa Cieszyńskiego</em> z 1621 roku. Opowieść ludowa wiąże tę nazwę z zakonnikiem, który osiadł tu jako pustelnik i zasłynął z dobrych uczynków. Na zamku cieszyńskim miano o nim mówić po łacinie (!) <em>Iste bene facere</em> ''on dobrze czyni'', a od dwóch pierwszych słów miałaby pochodzić nazwa Istebnej. W rzeczywistości nazwa ta wywodzi się od od rzeczownika <em>izba</em> (< psł. *<em>ist</em><em>ъ</em><em>ba</em>), który jeszcze w XV-XVI wieku miał postać <em>istba</em> (sprzed uproszczenia grupy spółgłoskowej -<em>stb</em>-, po którym nastąpiło udźwięcznienie <em>s</em> przed <em>b</em>), w XVI wieku istniał także przymiotnik <em>istebny </em>(por. Malec 2003). Być może nazwa <em>Istebna</em> została przyniesiona przez osiedlającą się tu ludność z Orawy, gdzie już w XIII wieku istniała miejscowość <em>Istebne</em>.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><em>Urbarz Księstwa Cieszyńskiego</em> z 1621 roku określał powinności tutejszych osadników, którzy mieli wyrabiać gonty i spławiać drewno Olzą (od 1643 roku). Podstawowym zajęciem mieszkańców aż do XIX w. było pasterstwo, zapoczątkowane przez osadników wołoskich. Zniesienie poddaństwa i uwłaszczenie (1848 r.) spowodowało, że właściciele ziemscy zaczęli dążyć do ograniczenia serwitutów pastwiskowych i leśnych. Biedniejsi górale zostali przez to zmuszeni do szukania innych możliwości zarobku, m.in. w górnictwie, niektórzy wyjeżdżali „za chlebem” za granicę, przede wszystkim do Stanów Zjednoczonych.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">W Istebnej długo nie było kościoła, dopiero w 1779 roku powstał tu kościół filialny. W 1793 roku powołano probostwo w pobliskim Jabłonkowie.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">W XVII i pierwszej połowie XVIII wieku na terenie Istebnej rozwijała się hodowla bydła oraz związane z nią bezpośrednio sałasznictwo. Gmina w Istebnej powstała w 1702 roku. Na pieczęci gminy umieszczono kozę obgryzającą drzewo, co miało symbolizować długoletnią walkę zarządu dóbr z hodowlą kóz w lasach, zakończoną na początku XIX wieku. W 1748 roku wyszło zarządzenie cesarskie nakazujące sprzedaż łąk, zrębów i pól położonych wśród lasów, na których wolno było wypasać – po opłaceniu czynszu – bydło wałaskie. Dzięki temu sałasznictwo rozwijało się jeszcze prężniej. Górale trzymali zazwyczaj większe ilości bydła niż podawały spisy, zdarzało się też, że powiększali łąkę, wyrąbując przylegający do niej las (tzw. „przyrobiska”). Rozwój sałasznictwa i dążność Komory do wynajmu terenów śródleśnych stały się przyczyną zatargów między góralami a Komorą Cieszyńską.<strong> </strong>Wskutek rozwoju gospodarki leśnej w drugiej połowie XVIII wieku pogorszyła się sytuacja sałasznictwa, gdyż bardziej opłacalna okazała się gospodarka leśna niż czynsz, który płacili górale. Wyszła na przykład ustawa nakazująca zalesianie przynajmniej połowy wyciętego terenu. Zarząd Komory zaczął dążyć do komasacji lasów. Po zniesieniu poddaństwa i uwłaszczeniu chłopów (1848), wskutek tzw. regulacji serwitutów zaczęło zanikać sałasznictwo (Sałasz na Małym Dupnym został zlikwidowany w 1923 r., w drugiej połowie XIX wieku polikwidowano pozostałe sałasze należące do Istebnej). W czasie II wojny światowej, kiedy Istebna znalazła się w III Rzeszy wzrosła<strong> </strong>hodowla owiec, ponieważ Niemcy ich nie zabierali, były też kłopoty z kupnem odzieży, więc wrócono do wyrobu samodziałów. W 1947 roku w Istebnej były trzy sałasze.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">W 1919 roku decyzją konferencji w Spa Śląsk Cieszyński został podzielony – Istebna została przyznana Polsce, natomiast Jabłonków będący centrum regionu, przypadł ówczesnej Czechosłowacji. Po podziale Czechosłowacji w 1993 roku Jabłonków leży w Czechach.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Czy wiesz, że .... W Istebnej kręcono film "Czterej pancerni". O tych wydarzeniach opowiada Anna Bury (zapis: A. Piotrowska, weryfikacja zapisu: Z. Greń):</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>-->\r\n <table cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin-left: 0px; margin-right: 10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border: medium none; background-color: rgb(129, 137, 71);">\r\n <!--<![endif]-->\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td rowspan="2" colspan="2"><object height="20" width="288" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000" id="s1">\r\n <param value="#818947" name="bgcolor" />\r\n <param value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" name="movie" />\r\n <param value="true" name="allowfullscreen" />\r\n <param value="always" name="allowscriptaccess" />\r\n <param value="file=images/stories/mp3/T765.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" name="flashvars" />\r\n <param value="transparent" name="wmode" /> <embed height="20" width="288" flashvars="file=images/stories/mp3/T765.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" wmode="transparent" allowscriptaccess="always" allowfullscreen="true" src="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" bgcolor="#818947" pluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" type="application/x-shockwave-flash" name="player1"></embed></object></td>\r\n <td width="1" valign="TOP" style="background-image: url("r4.gif");"><img height="10" border="0" width="10" src="r2.gif" alt="" /></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="background-image: url("r4.gif");"><img height="10" border="0" width="10" src="r4.gif" alt="" /></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td width="1"><img height="10" border="0" width="10" src="r5.gif" alt="" /></td>\r\n <td style="background-image: url("r6.gif");">\r\n <table cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" width="100%">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="100%"><img height="10" border="0" width="10" src="r6.gif" alt="" /></td>\r\n <td width="1900"> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n </td>\r\n <td width="1"><img height="10" border="0" width="10" src="r7.gif" alt="" /></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n </p>\r\n <p style="text-align: justify;"> </p>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;"> </div>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;"> </div>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">Aj tu n|agrywali tych p|ancernych. Nó tych, tych, Czterech pancernych i pies, co tu nagrowali. Nó tóż’ tam, ta,\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<em>młoducha</em> ‘panna młoda’'');return false" class="tt" href="#">m¡łoducha</a>, co tam wystympuje, tóż’ miała mój strój. Bo jo, wtedy jo, wtedy tu bół taki zespół g|óralski i jo była ki|erownikie<sup>y</sup>m tego z|espołu. No i uni prziszli, prziszli, a pr|acowałach n|a pocz’cie. I uni przisz’li na pocz’te<sup>y</sup>m, i tyn ki|erownik, n|azywoł sie Brajtkop, i pytoł, czi by nasz zespół móg w tej ost..., możie ście kiejsi panie w|idziały tóm |<sup>ł</sup>ostatniom czynś, ta <sup>ł</sup>ostatnio czynś była tu nagrywano, w <sup>j</sup>Istebnej, w J|awor<sup>ż</sup>ince, w K|óniakowie. No i to. I tóż. I czi by nasz zespół móg w tym brać udział, tam ty śpiewy a tyn. Tóż my sie zg|odzili, bo uni dobr<sup>ż</sup>e pł|acili. No i tóż’ zespół, tyn zespół, co jo go pr|owadziłam, tóż tam w tym broł udział, tam co spiywajóm ty, tem... . Tam moja, moje córki dwie wystympowały, te<u>ż i</u> jo. No i tóż to tu nagrywali, no.</div>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Dane za:</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Maria Malec, <em>Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski</em>, Warszawa 2003.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">M. W. Wanatowicz: <em>Historia społeczno – polityczna Górnego Śląska i Śląska Cieszyńskiego w latach 1918- 1945</em>, Katowice 1994.</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span></p>\r\n<table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev"><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=815&Itemid=117"> « poprzedni artykuł</a></th>\r\n <td width="50"> </td>\r\n <th class="pagenav_next"><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=814&Itemid=117"> następny artykuł »</a></th>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-iwanki', 'lubawskie-historia-regionu', 'Dzieje wsi (Iwanki)', NULL, '<p><b> <br />\r\n<br />\r\n</b></p>\r\n<h1>Iwanki - Dzieje wsi</h1>\r\n<div>\r\n<div>Justyna Garczyńska<b><br />\r\n</b></div>\r\n </div>\r\n<div>Wykopaliska archeologiczne wskazują, iż ludność z terenów dzisiejszej gminy Biskupiec utrzymywała kontakty z odegłymi krajami. Znaleziono tu m.in. dwie monety rzymskie z II w.n.e. Prawdopodobnie na początku nowej ery przez teren gminy Biskupiec przebiegały główne szlaki handlowe. <span>Kupcy z odległych stron ciągnęli tędy nad Bałtyk do Sambii, po cenny bursztyn. Przebiegał tędy także szlak wiodący od ujścia Wisły przez Wołyń nad Morze Czarne. </span></div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/LubF004.jpg" title="Kuźnia w Łąkorzu"><img width="270" border="2" src="cmsimg/LubF004.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/LubF005.jpg" title="Kuźnia w Łąkorzu"><img width="270" border="2" src="cmsimg/LubF005.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div><span>Prawdopodobnie w średniowieczu tereny dzisiejszej wsi Iwanki były własnością zakonu krzyżackiego i należały pod względem administracyjnym do komturstwa radzyńskiego. Po 1466 r.</span><span> tereny te </span><span>stały się własnością Królestwa Polskiego i pod względem administracyjnym weszły w skład starostwa radzyńskiego. Początków wsi Iwanki nie znamy. Wieść ludowa głosi, że gdy Król Jagiełło z wojskiem wyruszał na bitwę pod Grunwaldem urządził wielkie polowanie na dzikiego zwierza w borach i lasach w okolicach Łąkorza. Być może wówczas </span><span>Iwanki (zwane Królewskimi) </span><span>zostały założone? Okolice Iwanek nie należały do najbezpieczniejszych. Jak głosi inna wieść, w pobliżu Iwanek od strony północnej przy trakcie znajdowała się karczma Czerwona Oberża, w której często zatrzymywali się zbóje. </span></div>\r\n<div>W II poł. XIX w. Iwanki były wsią należącą do Łąkorza, liczącą osiem budynków w tym trzy domy. Wieś zamieszkiwało dwunastu katolików i dziewięciu ewangelików. Wieś należała do parafii Lipinki. Szkoła i poczta znajdowały się w Łąkorzu. Obecnie wieś należy do parafii w Łąkorzu.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-jablonka', 'orawa-historia', 'Jabłonka', 20000, '\r\n <h1>Dzieje wsi Jabłonka</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_884_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Orawa - dzieje wsi Jabłonka</h3>\r\n <p>Kapliczka</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/352/images/640x480-Kapliczka.jpg" title="Orawa - dzieje wsi Jabłonka" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/352/images/288x216-Kapliczka.jpg" alt="Orawa - dzieje wsi Jabłonka" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/352/images/100x75-Kapliczka.jpg" alt="Orawa - dzieje wsi Jabłonka thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Orawa - dzieje wsi Jabłonka</h3>\r\n <p>Kapliczka</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/352/images/640x480-Kapliczka2.jpg" title="Orawa - dzieje wsi Jabłonka" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/352/images/288x216-Kapliczka2.jpg" alt="Orawa - dzieje wsi Jabłonka" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/352/images/100x75-Kapliczka2.jpg" alt="Orawa - dzieje wsi Jabłonka thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Orawa - dzieje wsi Jabłonka</h3>\r\n <p>Orawa</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/352/images/640x480-Orawa.jpg" title="Orawa - dzieje wsi Jabłonka" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/352/images/288x216-Orawa.jpg" alt="Orawa - dzieje wsi Jabłonka" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/352/images/100x75-Orawa.jpg" alt="Orawa - dzieje wsi Jabłonka thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Orawa - dzieje wsi Jabłonka</h3>\r\n <p>Herb gminy Jabłonka</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/352/images/418x480-F4746.jpg" title="Orawa - dzieje wsi Jabłonka" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/352/images/188x216-F4746.jpg" alt="Orawa - dzieje wsi Jabłonka" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/352/images/66x75-F4746.jpg" alt="Orawa - dzieje wsi Jabłonka thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_884_1 = new gallery($(''gallery_884_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nNajstarsza wzmianka o Jabłonce pochodzi z roku 1368, w którym Kazimierz Wielki ustanowił we wsi komorę celną na <em>Szlaku solnym</em>, którym wożono sól z Wieliczki na Węgry. </div> <p style="line-height: 150%" align="justify"> Lokacja wsi nastąpiła w 1558 roku, na prawie wołoskim (Jabłonka posiada najstarszy przywilej lokacyjny ze wszystkich wsi Polskiej Orawy). Pierwszym sołtysem był przybyły ze Śląska Sebastian Jabłonowski. Nazwa miejscowości jest wywodzona właśnie od tego legendarnego założyciela wsi, niewykluczone jednak, że związana jest z granicznymi zasiekami, które budowano z wykarczowanych pni dzikich jabłoni.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W 1613 r. ustanowiono w Jabłonce żupanat zamkowy - rodzaj urzędu gospodarczego, który czuwał między innymi nad ściąganiem powinności z okolicznych wiosek, a w 1619 r. w Jabłonce istniał urzędowy skład wina, soli i wosku.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W XVII wieku Jabłonka została zniszczona przez Litwinów ciągnących pod Wiedeń, lecz już w 1755 roku istniało we wsi pięć młynów; w 1828 r. powołano urząd trzycadkowy (celny).</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> Dawny drewniany kościółek w 1787 r. stał się siedzibą samodzielnej parafii. W latach 1803-1817 na jego miejscu wymurowano nowy kościół w stylu józefińskim, pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego.</p> <p style="text-indent: -0.03cm; line-height: 150%" align="justify"> W początkach XX wieku Jabłonka była ośrodkiem budzenia polskiej myśli narodowej. Od lat międzywojennych pełni rolę centrum administracyjnego Polskiej Orawy. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /><br /> </p> <h2 style="line-height: 150%" align="justify">Źródła: </h2> <p align="justify">S. Figiel, J. Markin, Z. Ładygin, K. Żywczak, <em>Pieniny, Podhale, Orawa i Spisz</em>, Praktyczny Przewodnik, Pascal 2007.</p> <p><a href="http://pl.wikipedia.org/">http://pl.wikipedia.org</a></p> <p><a href="http://www.jablonka.pl/">http://www.jablonka.pl</a></p> <p><a href="http://ock.e-orawa.pl/">http://ock.e-orawa.pl</a></p> <p><a href="http://www.orawa.turystyka.pl/">http://www.orawa.turystyka.pl</a></p> <p align="justify"><br />Fotografie: Wojtek i Tomek Sandrzyk </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=340&Itemid=45">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=341&Itemid=45">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-jamnica', 'lasowiacy-historia-regionu', 'Jamnica', 30000, '<h1>Dzieje wsi Jamnica</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify"><span>\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_307_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - dzieje wsi Jamnica</h3>\r\n <p>Kościół w Grębowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/316/images/360x480-1.Kosciol w Grebowie.jpg" title="Lasowiacy - dzieje wsi Jamnica" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/316/images/162x216-1.Kosciol w Grebowie.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Jamnica" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/316/images/57x75-1.Kosciol w Grebowie.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Jamnica thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - dzieje wsi Jamnica</h3>\r\n <p>Jamnica</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/316/images/360x480-2. Jamnica.jpg" title="Lasowiacy - dzieje wsi Jamnica" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/316/images/162x216-2. Jamnica.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Jamnica" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/316/images/57x75-2. Jamnica.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Jamnica thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - dzieje wsi Jamnica</h3>\r\n <p>Okolice Jamnicy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/316/images/640x480-3. Okolice Jamnicy.jpg" title="Lasowiacy - dzieje wsi Jamnica" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/316/images/288x216-3. Okolice Jamnicy.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Jamnica" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/316/images/100x75-3. Okolice Jamnicy.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Jamnica thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_307_1 = new gallery($(''gallery_307_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nNazwa wsi Jamnica wskazuje, że teren, na którym jest położona charakteryzuje duża liczba jam i zagłębień. Wieś jest oddalona od wsi gminnej Grębów (nazwa Grębów pochodzi od "grębie" czy "grądzie", co oznaczało wzniesienie wśród moczarów i bagien) jedynie o 4 km, dlatego też historia wsi jest ściśle związana z historią gminy. Ziemie te już za Mieszka I wchodziły w skład państwa polskiego. Kazimierz Wielki uczynił z Grębowa osadę łowiecko-bartniczą. Pierwszą wzmiankę o Grębowie zawiera przywilej z roku 1375. </span><br /><span>Mieszkańców Grębowa i okolic nazywano: Grębowiakami, Borowcami, Borowiakami, Lisowiakami, Lasowiakami, Mazurami albo Posaniakami<span> </span>(ludność, która przybyła na te tereny pochodziła prawdopodobnie z Mazowsza lub może nawet ze wschodniej części Wielkopolski) . </span><br /><span>Ze względu na znaczną odległość od kościoła parafialnego w Trześni oraz ze względu na moczary i bagna – za zgodą ks. proboszcza – w 1515 r. w Grębowie zbudowano kaplicę pod wezwaniem Św. Wojciecha. W 1604 r. powstała parafia pod wezwaniem św. Wojciecha Biskupa i Męczennika. Pierwszy kościół – wybudowany przez ks. Jana Potocznego –<span> </span>został poświęcony w 1636 roku, lecz<span> </span>spłonął w 1770 r. <span> </span>(do dziś jest to parafia, do której należą mieszkańcy Jamnicy).</span><br /><span>Na losy ludności z okolicznych wsi wpłynęło Tarnobrzeskie Zagłębie Siarkow, które powstało w 1960 roku.<span> </span>Mieszkańcy przez lata pracowali w przemyśle i na roli. Kopalnie i Zakłady Przetwórcze Siarki zatrudniały okolicznych mieszkańców, ale również zatruwały otoczenie i zmieniały wygląd terenu. Odkrywkowa eksploatacja rudy siarkowej wpływa na zmianę stosunków wodnych. Zakłady Przetwórcze Siarki "Jeziórko" należały przez lata do zakładów o wysokim stopniu szkodliwego oddziaływania na otoczenie (obecnie w stanie likwidacji), co było bezpośrednią przyczyną wysiedlenia wsi Jeziórko i Klonowego.</span></div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=306&Itemid=105">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=308&Itemid=105">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-jasionowka', 'podlasie-historia-regionu', 'Jasionówka', 70000, '<h1>Dzieje wsi Jasionówka (Dąbrowa Białostocka)</h1>\r\n<p><span style="line-height: 150%;">Monika Kresa</span></p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Jasionówka jest dziś administracyjnie i faktycznie częścią Dąbrowy Białostockiej – jedną z jej najdłuższych ulic. Pan Czesław Luty (nasz informator) urodził się w Kolonii Jasionówka, jeszcze wówczas, gdy stanowiła ona odrębną jednostkę administracyjną.</span></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Dąbrowa Białostocka położona jest w powiecie sokólskim, w północno-wschodniej części województwa podlaskiego, ok. 70 km od Suwałk i Białegostoku. </span></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">We wczesnym średniowieczu tereny dzisiejszego miasta porastała puszcza, zwana później Puszczą Nowodworską. W XI wieku były to tereny osadnictwa ruskiego, a po rozpadzie Rusi Kijowskiej stanowiły obszar ekspansji książąt litewskich. Zwarte i trwałe osadnictwo na tym terenie pojawia się jednak dopiero w wieku na przełomie XV i XVI i jest związane z kolonizacją puszczy, powstały wówczas: Nowy Dwór, Chilmony, Kropiwno. Niektóre źródła mogłyby wskazywać, że osadnictwo to było wcześniejsze, za czym przemawiałoby istnienie parafii w Dąbrowie już w roku 1460. Dane te, jak również fakt założenia parafii przez Radziwiłów nie znalazły jednak potwierdzenia. Przyjmuje się, że parafia powstała w wieku XVI – z tego okresu bowiem pojawiają się pierwsze udokumentowane o niej informacje. </span></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">W XVI i w XVII wieku powstała również część istniejących do dzisiaj wsi położonych na Ziemi Dąbrowskiej: Nierośno, Bagny. Dąbrowa pierwotnie była własnością bojara Kuźmy Horczakowicza, który oddał ją królowi Zygmuntowi Augustowi w zamian za inne ziemie w 1558 roku. </span></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">W 1709 roku spłonął kościół w Dąbrowie, budowa drugiej świątyni zajęła niemal 20 lat. Prężny rozwój wsi został doceniony i udokumentowany w 1712 roku, kiedy to Dąbrowa pojawia się w dokumentach jako miasto, mimo iż faktyczne prawa miejskie otrzymała w w latach 1772-1775 dzięki staraniom podskarbiego litewskiego Antoniego Tyzenhausa.</span></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">III rozbiór Polski spowodował włączenie Dąbrowy do zaboru pruskiego na prawach miasta powiatowego, kiedy jednak na mocy traktatu w Tylży Napoleon przekazał obwód białostocki Rosji. Straciła ona rangę miasta powiatowego i spadła do roli małego, przygranicznego miasteczka, co znacznie odbiło się na rozwoju miasta. Po Powstaniu Styczniowym wiele majątków leżących w granicach dzisiejszej gminy Dąbrowa Białostocka została (w ramach represji) sprzedana Rosjanom. W samej Dąbrowie został jedynie majątek Kalno, w którym znajdowały się stawy rybne i mieścił się w nim Zarząd Rybołówstwa Śródlądowego. W 1869 roku z inicjatywy proboszcza księdza Fordona rozpoczęto w Dąbrowie budowę nowego neogotyckiego kościoła. Uroczysta konsekracja odbyła się w 1905 roku, a starą drewnianą świątynię miejscowa ludność rozebrała w ciągu jednej nocy obawiając się, że w przeciwnym przypadku nowy kościół przeznaczony zostanie przez zaborcę na cerkiew.</span></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">W czasie I wojny światowej Dąbrowa znalazła się pod okupacją niemiecką, dwudziestolecie międzywojenne przyniosło natomiast miastu okres prężnego rozwoju: powstały nowe warsztaty rzemieślnicze, wiatrak, kaflarnia, olejarnia. W latach dwudziestych powstała tu mała fabryka cukierków oraz zakład mleczarski. Do rozwoju rzemiosła i handlu w mieście przyczynili się głównie Żydzi, którzy mieszkali również w Jasionówce. W samej Dąbrowie znajdowały się dwie synagogi, łaźnia żydowska oraz żydowska szkoła. </span></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">W roku 1922 przybyłe do Dąbrowy Siostry Salezjanki założyły Dom Sierot i szkołę dla dziewcząt, obok prowadzonej przez Salezjanów szkoły dla chłopców. </span></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">We wrześniu 1939 roku Dąbrowa znalazła się pod okupacją sowiecką – Rosjanie wywodzili mieszkańców miasta w głąb Rosji do łagrów. Jednak prawdziwą zagładę miastu przyniosła okupacja niemiecka. Kiedy w 1941 roku hitlerowcy wkroczyli do Dąbrowy, prawie całkowicie spalili oni miasto, utworzyli również getto, w którym została zamknięta cała miejscowa społeczność żydowska. Po likwidacji getta została ona wywieziona do Suchowoli, a następnie do obozu zagłady w Treblince. </span></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Materialne zniszczenia wojenne oraz niewielka liczba ludności, która została w Dąbrowie po roku 1945 spowodowały, że w roku 1950 straciła ona prawa miejskie, w 1956 roku stała się jednak siedzibą powiatu, ale prawa miejskie przywrócono jej dopiero w 1965 roku. </span></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: small;"> </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<p><span style="font-size: small;">\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><b><span style="line-height: 150%;">Źródła:</span></b></div>\r\n</span></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: small;"><span style="line-height: 150%;">http://www.archibial.pl/parafie.php?par=58</span></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: small;"><span style="line-height: 150%;">http://www.dabrowa-bial.pl/historia.html</span></span></div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-jegliniec', 'suwlaszczyzna-historia-regionu', 'Jegliniec', 10000, '<div id=''left_side''>\r\n <h1>Dzieje wsi Jegliniec</h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Nazwa wsi pochodzi od nazwy jeziora <em>Jegliniec, </em>nad którym wieś leży. Nazwę jeziora natomiast uważa się za nazwę pierwotnie jaćwieską *Agl-inis wywodzącą się z rdzenia *<em>agl- </em>(por. jaćwieskie <em>*agle</em>, litewskie <em>agle</em>, gwar. <em>egle</em>, pol. gwar. <em>jegla </em>'świerk') i przyrostka <em>-inis</em>, który oddano przez słowiańskie (polskie) <em>-iniec</em>. Jeszcze w XVIII wieku nad jeziorem rósł wielki las o tej samej nazwie. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Wieś powstała na terenach pojaćwieskich, ale stosunkowo późno. Początki dziejów Jeglińca sięgają XVIII wieku, a więc jest to miejscowość licząca niecałe dwa stulecia. Wieś powstała prawdopodobnie przed 1784 rokiem w wyniku kolonizacji po wielkiej zarazie w 1715 roku. Należała do dóbr kamedułów wigierskich. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">O zwolnieniu mieszkańców wsi z pańszczyzny istnieje legenda przekazana przez informatora, pana Jana Kimszala. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T????&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T????&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Na początku XIX wieku, a więc 100 lat po powstaniu, Jegliniec liczył 30 domów z 274 mieszkańcami, a pod koniec XIX wieku – 50 domów z 358 mieszkańcami.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Dane za:</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Nazwy miejscowe Polski. Pochodzenie. Historia. Zmiany, </em>pod red. K. Rymuta, t. IV, Kraków 2001, s. 159.<em> </em></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i krajów słowiańskich</em>, red. Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, t. 1-14 z uzupełnieniami, Warszawa 1902.</p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=316&Itemid=26">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=323&Itemid=26">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-jeleniowo', 'mazury-historia-regionu', 'Dzieje wsi (Jeleniowo)', NULL, '<h1>Dzieje wsi - Jeleniowo</h1>\r\n<p class="small">Ewa Sztymelska</p>\r\n<div> </div>\r\n<div>W 1525 r. po sekularyzacji Zakonu Krzyżackiego powstało świeckie Księstwo Pruskie. Jego władca, książę Albrecht, wiele uwagi poświęcił zagospodarowaniu obszarów puszczańskich. Z nowo zakładanych wsi miały płynąć dodatkowe dochody. Jeleniowo założone zostało przez Jakuba Jelończyka, któremu ks. Albrecht zapisem z 10 II 1555 r. nadal 26 włók na prawie chełmińskim celem lokacji wsi czynszowej. Jeleńczyk otrzymał 6 włók sołeckich. Rejestr z 1579 r. wymienia tę wieś z 60 włókami. Pod koniec XVIII stulecia było tam 33 dymów. W 1938 r. w ramach akcji germanizacyjnej zmieniono urzędową nazwę wsi na Gellen. Po II wojnie światowej wieś stała się częścią Polski. Nowa polska nazwa została ustalona przez Komisję Ustalania Nazw Miejscowości.</div>\r\n<div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Jeleniowo – ślady przeszłości" href="cmsimg/MryF011.jpg" rel="lightbox"><img border="2" width="170" alt="" src="cmsimg/MryF011.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Jeleniowo – ślady przeszłości" href="cmsimg/MryF014.jpg" rel="lightbox"><img border="2" width="170" alt="" src="cmsimg/MryF014.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Jeleniowo – ślady przeszłości" href="cmsimg/MryF015.jpg" rel="lightbox"><img border="2" width="170" height="128" alt="" src="cmsimg/MryF015.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Jeleniowo – ślady przeszłości" href="cmsimg/MryF016.jpg" rel="lightbox"><img border="2" width="170" height="128" alt="" src="cmsimg/MryF016.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</div>\r\n<div>We wsi zachowały się murowane domy pochodzące z początku XX w., jednoklasowa szkoła w centrum wsi założona na planie litery T oraz cmentarz ewangelicki wieloprzestrzenny (podzielony aleją na dwie jednakowe kwatery).</div>\r\n<div><span>Wieś położona jest na skraju Puszczy Piskiej i otoczona dziesięcioma jeziorami. Największe z nich – Babięty Wielkie – mają powierzchnię 246 hektarów i głębokość do 75 metrów. Od północy Jeleniowo oplata Babięcka Struga – odnoga Krutyni. W pobliżu znajdują się liczne rezerwaty przyrody oraz lasy sosnowe. </span></div>\r\n<div>Teren Mazur stanowił swoiste pogranicze językowo-etniczne, które ukształtowało się w ciągu całych stuleci fal osadnictwa o różnym zasięgu, charakterze i intensywności. Lud mazurski nie mówił jednolitym dialektem. Żartobliwie dzielono Mazurów na enosów (tych, którzy posługiwali się w mowie potocznej słowem <i>eno</i> – dawniejsze staropolskie <i>jeno</i>), sianosów (tych, którzy używali zmiękczenia głoski „ch” na „chi”, przechodzącej nieraz w „ś”), losów (tych, którzy często używalu słowa <i>lo </i>zamiast tylko) oraz tlosów (tych, którzy używali słowa <i>tlo </i>zamiast <i>tylko</i>). Ci ostatni – tlosi – zamieszkiwali w powiaty ostródzki i szczycieński (do którego należy Jeleniowo).</div>\r\n<div>Dziś wieś zamieszkuje nieliczna część rdzennych mieszkańców. Duża część miejscowej ludności uciekła pod koniec wojny lub później została zmuszona do opuszczenia swych ziem.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><u>Źródła: </u></div>\r\n<div>I. Liżewska, W. Knercer, <i>Przewodnik po historii i zabytkach Ziemi Szczycieńskiej</i>, Olsztyn 1998, s. 171.</div>\r\n<div>A. Sakosn, <i>„Smętkiem jest ten, co Mazura krzywdzi”</i>, [w:] „Kalendarz Ewangelicki 1990”, Warszawa 1989, s. 209.</div>\r\n<div><i>Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu</i>, red. J. Jałoszyński, Olsztyn 1962, s. 23, 113.</div>\r\n<div><i>Powiat szczycieński. Przeszlość – współczesność, </i>red. G. Jasiński, Z. Kudrzycki, A. Musiuk, Szczytno 2006, s. 104.</div>\r\n<div> </div>\r\n<p> </p>', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-jurgow', 'spisz-historia', 'Jurgów', 10000, '<h1>\r\n Dzieje wsi Jurgów</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_399_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Spisz - dzieje wsi Jurgów</h3>\r\n <p>Dzwonnica kościoła</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/232/images/640x480-F4421.jpg" title="Spisz - dzieje wsi Jurgów" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/232/images/288x216-F4421.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/232/images/100x75-F4421.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Spisz - dzieje wsi Jurgów</h3>\r\n <p>Tartak w Jurgowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/232/images/640x480-F4422.jpg" title="Spisz - dzieje wsi Jurgów" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/232/images/288x216-F4422.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/232/images/100x75-F4422.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Spisz - dzieje wsi Jurgów</h3>\r\n <p>rewniana karczma z XIX w. i drewniane domy z XIX w.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/232/images/640x480-F4423.jpg" title="Spisz - dzieje wsi Jurgów" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/232/images/288x216-F4423.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/232/images/100x75-F4423.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Spisz - dzieje wsi Jurgów</h3>\r\n <p>Zabytkowy kościół w Jurgowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/232/images/640x480-F4566.jpg" title="Spisz - dzieje wsi Jurgów" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/232/images/288x216-F4566.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/232/images/100x75-F4566.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Spisz - dzieje wsi Jurgów</h3>\r\n <p>Zabytkowy kościół w Jurgowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/232/images/360x480-F4567.jpg" title="Spisz - dzieje wsi Jurgów" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/232/images/162x216-F4567.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/232/images/57x75-F4567.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Spisz - dzieje wsi Jurgów</h3>\r\n <p>Krzyż przed kościołem w Jurgowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/232/images/360x480-F4568.jpg" title="Spisz - dzieje wsi Jurgów" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/232/images/162x216-F4568.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/232/images/57x75-F4568.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_399_1 = new gallery($(''gallery_399_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nJurgów (słow. <em>Jurgov</em>, węg. <em>Szepesgyörke</em>) — w najstarszych dokumentach wzmiankujących o wsi został zapisany jako <em>Gyurgowa</em> (XVI w.). Miejscowość była założona około 1546 roku na prawie wołoskim. W 2006 r. obchodziła 460-lecie swojego istnienia.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Według legendy założył tu swoje "zbójnickie gniazdo" zbójnik Jurko z Frankowej ze swoją 12-osobową drużyną. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Głównym źródłem utrzymania jurgowian w przeszłości było pasterstwo - wypasali swoje stada na halach i polanach wielkiej własności prywatnej w Tatrach Jaworzyńskich. W 1848 r. na mocy dekretu uwłaszczeniowego pastwiska w Tatrach Jaworzyńskich stały się własnością jurgowian, ale przegrany proces z węgierską rodziną Salamonów – właścicielami dóbr jaworzyńskich spowodował, że częściowo utracili te ziemie. W 1879 r. wykupił ją książę pruski Christina Hohenlohe, a jurgowianie w zamian otrzymali polany położone niżej dóbr jaworzyńskich.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_399_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Spisz - dzieje wsi Jurgów 2</h3>\r\n <p>Zagroda chłopska w Jurgowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/640x480-F4569.jpg" title="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/288x216-F4569.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/100x75-F4569.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Spisz - dzieje wsi Jurgów 2</h3>\r\n <p>Zagroda chłopska w Jurgowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/640x480-F4570.jpg" title="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/288x216-F4570.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/100x75-F4570.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Spisz - dzieje wsi Jurgów 2</h3>\r\n <p>Zagroda chłopska w Jurgowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/640x480-F4571.jpg" title="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/288x216-F4571.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/100x75-F4571.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Spisz - dzieje wsi Jurgów 2</h3>\r\n <p>Zagroda chłopska w Jurgowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/640x480-F4572.jpg" title="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/288x216-F4572.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/100x75-F4572.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Spisz - dzieje wsi Jurgów 2</h3>\r\n <p>Zagroda chłopska w Jurgowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/640x480-F4573.jpg" title="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/288x216-F4573.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/100x75-F4573.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Spisz - dzieje wsi Jurgów 2</h3>\r\n <p>Zagroda chłopska w Jurgowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/640x480-F4574.jpg" title="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/288x216-F4574.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/100x75-F4574.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Spisz - dzieje wsi Jurgów 2</h3>\r\n <p>Zagroda chłopska w Jurgowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/640x480-F4575.jpg" title="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/288x216-F4575.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/100x75-F4575.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Spisz - dzieje wsi Jurgów 2</h3>\r\n <p>Zagroda chłopska w Jurgowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/640x480-F4576.jpg" title="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/288x216-F4576.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/100x75-F4576.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Spisz - dzieje wsi Jurgów 2</h3>\r\n <p>Zagroda chłopska w Jurgowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/640x480-F4577.jpg" title="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/288x216-F4577.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/100x75-F4577.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Spisz - dzieje wsi Jurgów 2</h3>\r\n <p>DHS w Jurgowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/640x480-F4578.jpg" title="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/288x216-F4578.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/371/images/100x75-F4578.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Jurgów 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_399_2 = new gallery($(''gallery_399_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nJurgów w przeszłości był też znanym ośrodkiem tkackim; wytwarzano tu w miejscowych foluszach sukna wełniane, płótna lniane i tkaniny podobne do tiulu.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Wieś jest położona w obrębie tzw. Zamagurza, które przez wieki stanowiło część Królestwa Węgier. Po rozpadzie Austro-Węgier, na podstawie przesłanek etnicznych, wieś została ostatecznie w 1920 r. przyznana Polsce. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Jurgów w całej swej historii należał do trzech państw: do Królestwa Węgierskiego (1546-1918), w którym znajdował się z pozostałymi ziemiami słowackimi, do Polski (1920-1939 i od 1945 r.) oraz do Republiki Słowackiej (1939-1945), dlatego też historia miejscowości jest skomplikowana.</p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Fotografie: Halina Karaś i Izabela Stąpor, Lidia Postek.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=404&Itemid=44">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=400&Itemid=44">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-kadzidlo', 'kurpie-historia-regionu', 'Kadzidło', 30000, '<div id=''left_side''>\r\n <h1>Dzieje wsi Kadzidło </h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Kadzidło to jedna z największych miejscowości na Kurpiach. Powstała w pierwszej połowie XVII wieku w czasach intensywnej kolonizacji Puszczy Zielonej po wojnach polsko-szwedzkich. Masowy wówczas napływ ludności na Kurpie, głównie z północy, był przez nie wywołany. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Nazwa wsi wywodzi się od wyrazów pospolitych: <em>kadzidło, kadzić</em>. Nazwy takie wskazują na związek pierwotnych mieszkańców wsi z gospodarką leśną, przede wszystkim z bartnictwem.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">O Kadzidle wspomina się w aktach bartnych pochodzących z lat 1673-1683. Wieś założył Jan Małachowski, starosta ostrołęcki, który ufundował też pierwszy drewniany kościół. Jego syn Antoni Małachowski pod koniec XVIII wieku, w 1783 roku, wybudował następnie kościół murowany. Następnie pod koniec wieku XIX w Kadzidle wybudowano dzięki staraniom ówczesnego proboszcza Rajchla neobarokowy kościół, który funkcjonuje do dziś. Jego wyposażenie częściowo jest renesansowe, do kościoła przeniesiono pochodzący z II połowy XVII wieku ołtarz z bazyliki w Kodniu.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_489_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - dzieje wsi Kadzidło</h3>\r\n <p>Kościół w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/640x428-F8694.jpg" title="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/288x193-F8694.jpg" alt="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/100x67-F8694.jpg" alt="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - dzieje wsi Kadzidło</h3>\r\n <p>Kościół w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/640x428-F8695.jpg" title="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/288x193-F8695.jpg" alt="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/100x67-F8695.jpg" alt="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - dzieje wsi Kadzidło</h3>\r\n\r\n <p>Kościół w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/321x480-F8696.jpg" title="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/145x216-F8696.jpg" alt="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/51x75-F8696.jpg" alt="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - dzieje wsi Kadzidło</h3>\r\n <p>Kościół w Kadzidle</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/640x428-F8697.jpg" title="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/288x193-F8697.jpg" alt="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/100x67-F8697.jpg" alt="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - dzieje wsi Kadzidło</h3>\r\n <p>Chaty kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/320x480-F8698.jpg" title="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/144x216-F8698.jpg" alt="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/50x75-F8698.jpg" alt="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - dzieje wsi Kadzidło</h3>\r\n <p>Chaty kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/640x360-F8699.jpg" title="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/288x162-F8699.jpg" alt="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/100x57-F8699.jpg" alt="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - dzieje wsi Kadzidło</h3>\r\n <p>Chaty kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/640x360-F8700.jpg" title="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/288x162-F8700.jpg" alt="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/100x57-F8700.jpg" alt="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - dzieje wsi Kadzidło</h3>\r\n <p>Chaty kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/271x480-F8701.jpg" title="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/122x216-F8701.jpg" alt="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/43x75-F8701.jpg" alt="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - dzieje wsi Kadzidło</h3>\r\n <p>Chaty kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/640x360-F8702.jpg" title="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/288x162-F8702.jpg" alt="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/190/images/100x57-F8702.jpg" alt="Kurpie - dzieje wsi Kadzidło thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_489_1 = new gallery($(''gallery_489_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nDalszy rozwój Kadzidła nastąpił po uzyskaniu statusu wsi gminnej. Dawny typ budownictwa można zobaczyć już tylko w „Zagrodzie Kurpiowskiej” w Kadzidle. W 1887 roku staraniem Krasińskich została założona fabryczka guzików, które wyrabiano z rogu, kości i masy perłowej. Mieszkańcy oprócz rolnictwa trudnili się także rękodzielnictwem. Dobrze rozwijało się tu tkactwo. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Po II wojnie światowej duże zasługi w zachowaniu i rozwijaniu kurpiowskiej kultury ludowej położył ówczesny proboszcz, ks. Mieczysław Mieszko. W latach 60. XX wieku powstała Spółdzielnia Rękodzieła Ludowego i Artystycznego „Kurpianka”, która zrzeszając twórców ludowych i chałupników, prowadzi swoją działalność do dziś. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Źródła:</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.kadzidlo.pl/">http://www.kadzidlo.pl</a></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany, </em>pod red. K. Rymuta, t. IV, Kraków 2001, s. 248.<em> </em></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, </em>Warszawa 1882, t. III, s. 664.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Henryk Friedrich, <em>Gwara kurpiowska. Fonetyka, </em>Warszawa 1955.</p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=901&Itemid=23">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=495&Itemid=23">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-kalnikow', 'przemyskie-historia', 'Kalników', 10000, '<h1>Dzieje wsi Kalników</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Aleksandra Krawczyk-Wieczorek </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_359_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Przemyskie - dzieje wsi Kalników</h3>\r\n <p>Cerkiew prawosławna. Fot. H. Karaś</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/366/images/640x480-F3831.jpg" title="Przemyskie - dzieje wsi Kalników" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/366/images/288x216-F3831.jpg" alt="Przemyskie - dzieje wsi Kalników" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/366/images/100x75-F3831.jpg" alt="Przemyskie - dzieje wsi Kalników thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Przemyskie - dzieje wsi Kalników</h3>\r\n <p>Kalników. Fot. H. Karaś</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/366/images/640x480-F3835.jpg" title="Przemyskie - dzieje wsi Kalników" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/366/images/288x216-F3835.jpg" alt="Przemyskie - dzieje wsi Kalników" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/366/images/100x75-F3835.jpg" alt="Przemyskie - dzieje wsi Kalników thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Przemyskie - dzieje wsi Kalników</h3>\r\n <p>Kalników. Fot. H. Karaś</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/366/images/640x480-F3830.jpg" title="Przemyskie - dzieje wsi Kalników" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/366/images/288x216-F3830.jpg" alt="Przemyskie - dzieje wsi Kalników" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/366/images/100x75-F3830.jpg" alt="Przemyskie - dzieje wsi Kalników thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Przemyskie - dzieje wsi Kalników</h3>\r\n <p>Kalników. Fot. H. Karaś</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/366/images/360x480-F3832.jpg" title="Przemyskie - dzieje wsi Kalników" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/366/images/162x216-F3832.jpg" alt="Przemyskie - dzieje wsi Kalników" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/366/images/57x75-F3832.jpg" alt="Przemyskie - dzieje wsi Kalników thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Przemyskie - dzieje wsi Kalników</h3>\r\n <p>Kalników. Fot. H. Karaś</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/366/images/360x480-F3834.jpg" title="Przemyskie - dzieje wsi Kalników" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/366/images/162x216-F3834.jpg" alt="Przemyskie - dzieje wsi Kalników" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/366/images/57x75-F3834.jpg" alt="Przemyskie - dzieje wsi Kalników thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Przemyskie - dzieje wsi Kalników</h3>\r\n <p>Zabytkowe drzewo. Fot. T. Dacko</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/366/images/360x480-F3826.jpg" title="Przemyskie - dzieje wsi Kalników" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/366/images/162x216-F3826.jpg" alt="Przemyskie - dzieje wsi Kalników" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/366/images/57x75-F3826.jpg" alt="Przemyskie - dzieje wsi Kalników thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Przemyskie - dzieje wsi Kalników</h3>\r\n <p>Zabytkowe drzewo. Fot. T. Dacko</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/366/images/640x480-F3827.jpg" title="Przemyskie - dzieje wsi Kalników" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/366/images/288x216-F3827.jpg" alt="Przemyskie - dzieje wsi Kalników" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/366/images/100x75-F3827.jpg" alt="Przemyskie - dzieje wsi Kalników thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_359_1 = new gallery($(''gallery_359_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nJest to miejscowość o metryce staroruskiej (staroukraińskiej), w XIV w. znajdował się tu monaster. Pierwsza wzmianka o wsi, która nosiła wtedy nazwę Kalenikow, pochodzi z 1378 r. Nazwa pochodzi od wczesnochrześcijańskiego staroruskiego imienia Kalenik lub od wyrazu staroruskiego kalennik, oznaczającego na tych terenach człowieka należącego do królewskiej ludności służebnej [Makarski 1999, 109]. Niektórzy łączą ją też z nazwiskiem biskupa przemyskiego Kalnikowskiego, który wykupił tę ziemię. Do 1570 r. Kalników był dziedzictwem Leśniowskich, następnie przeszedł na Romanowskich, by kolejno należeć do Romerów, Bielskich, Ziętkiewiczów, Janków, Orzechowiczów. W XIX w. wieś graniczyła na południu ze Starzawą, na wschodzie z Małnowem i Wolą Gnojnicką, na północy z Hruszowicami, a na zachodzie ze Stubnem. W roku 1880 wieś liczyła 1287 mieszkańców w gminie i 104 na obszarze dworskim; większość stanowili grekokatolicy [Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 3, s. 708]. <br /><br />W latach międzywojennych w Kalnikowie działała pięcio-, a następnie sześcioklasowa szkoła. Lekcje odbywały się po polsku i ukraińsku.<br /><br />Ostatnim dziedzicem w Kalnikowie był Bolesław Orzechowicz, który ufundował tutejszy kościół oraz muzeum, a w testamencie cały swój majątek przekazał Towarzystwu Naukowemu we Lwowie. Orzechowicz mieszkał w pałacyku położonym w obecnym parku. Pałacyk ten spłonął w czasie drugiej wojny światowej. <br /><br />Na przestrzeni dziejów miejscowość była zamieszkana w większości przez Ukraińców. Jest to jedyna wieś w pasie przygranicznym w okolicach Przemyśla, której ludność nie została wysiedlona po drugiej wojnie światowej, m.in. dzięki polskiemu księdzu, który wystawił Ukraińcom rzymskokatolickie metryki. Jedynie kilkanaście rodzin wywieziono do ZSRR, a kilkadziesiąt osób wysiedlono podczas akcji „Wisła”. <br /><br /></div><h2 align="justify">Źródła:</h2><p> </p><p>W. Makarski (1996), <em>Pogranicze polsko-ruskie do połowy wieku XIV . Studium językowo-etniczne</em>. Lublin.</p><p><em>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, </em>Warszawa<em>, </em>t. 3.</p><div align="justify"><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kalników">http://pl.wikipedia.org/wiki/Kalników</a> 24.07.2008<br /><br /><a href="http://www.stubno.pu.pl">http://www.stubno.pu.pl</a> 24.07.2008<br /><br /><a href="http://www.insoft.net.pl/januszm/">http://www.insoft.net.pl/januszm/</a> 11.08.2008<br /><br /><a href="http://www.kalnikow.w8w.pl">http://www.kalnikow.w8w.pl</a> 11.08.2008</div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=362&Itemid=71">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=690&Itemid=71">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-kleszczyna', 'krajna-historia-regionu', 'Kleszczyna', 20000, ' <h1>Dzieje wsi Kleszczyna </h1> Monika Kresa \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_954_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kościół w Kleszczynie</h3>\r\n <p>Kościół w Kleszczynie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/360x480-F6815.jpg" title="Kościół w Kleszczynie" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/162x216-F6815.jpg" alt="Kościół w Kleszczynie" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/57x75-F6815.jpg" alt="Kościół w Kleszczynie thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_954_1 = new gallery($(''gallery_954_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nDzieje Kleszczyny powstałej w XV wieku nierozerwalnie związane są z historią ziemi złotowskiej, sama wieś położona jest 9 km od centrum tej ziemi – Złotowa. Pierwsze ślady osadnictwa w tych okolicach pochodzą z epoki neolitu, potwierdzają to odnalezione na terenie dzisiejszej Kleszczyny toporki kamienne. Pierwsze ślady osadnictwa wielkopolskiego pochodzą natomiast z VIII wieku naszej ery. W X wieku późniejsza ziemia złotowska zamieszkiwana była przez plemię Polan, potem znalazła się w rękach Pomorzan, jednak na początku XII wieku przyłączył ją do Polski Bolesław Krzywousty. W trakcie rozbicia dzielnicowego była częścią dzielnicy wielkopolskiej. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">We wczesnym średniowieczu zaludnienie ziemi złotowskiej było niewielkie, w większości porastały ją lasy. Najstarszą miejscowością dzisiejszej gminy Złotów jest, powstała w 1225 roku, wieś Kamień. Procesy osadnicze ożywiły się tutaj pod koniec XIV i na początku XV wieku, z tego okresu pochodzą wsie: Bługowo, Skic, Błękwit, Radawnica, Święta, Buntowo. Kleszczyna powstała ok. roku 1480 – z tego właśnie okresu pochodzą pierwsze wzmianki o wsi, przez jej tereny biegł niegdyś szlak handlowy z Wielkopolski na środkowe wybrzeże Bałtyku.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">XV wiek to bardzo burzliwy okres w dziejach zarówno ziemi złotowskiej, jak i całej Krajny, narażona była ona bowiem na nieustanne najazdy krzyżackie, dwukrotnie doprowadziły one do zniszczenia Łobżenicy, a w 1455 roku niemal doszczętnie został przez nich spalony Złotów. Kolejne nasilenie akcji kolonizacyjnej i osadniczej nastąpiło w XVI wieku, w tym okresie dużą część ziemi złotowskiej stanowiła własność szlachecka, a jej właściciele rezydowali na zamku w Złotowie. Został on zniszczony w czasie potopu szwedzkiego. O rozwoju tych terenów w wieku XVI świadczyć może fakt, że w Kleszczynie zbudowano w tym okresie folwark, młyn, karczmę i kuźnię. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W 1700 roku w Kleszczynie powstał zajazd, który w szopach i stajniach mógł pomieścić 100 wozów i ich zaprzęgi. W 1772 roku ziemia złotowska znalazła się pod zaborem pruskim. W 1818 roku Kleszczyna znalazła się w granicach nowo utworzonego powiatu złotowskiego. Odzyskanie niepodległości Polsce nie przyniosło niepodległości Kleszczynie, na mocy Traktatu Wersalskiego wraz z całą ziemią złotowską znalazła się ona w granicach niemieckich. W 1929 roku Polskiemu Towarzystwu Szkolnemu udało się uzyskać zezwolenie na zorganizowanie 17 polskich prywatnych szkół na terenie powiatu złotowskiego. W związku z faktem małej liczby nauczycieli, do życia powołano jedynie cztery polskie szkoły: w Kleszczynie, Sławianowie, Świętej i Głomsku. Do obowiązków nauczyciela należało: tworzenie chórów, organizowanie bibliotek, kółka kulturalnego, przysposobienia rolniczego, koła tańców polskich, urządzanie różnych imprez i zabaw. Nauka w szkole odbywała się w dwóch językach: polskim i niemieckim. Szkoła w Kleszczynie została zamknięta w 1939 roku, polscy nauczyciele zostali aresztowani jeszcze przed wybuchem II wojny światowej. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Ziemia złotowska została wyzwolona spod okupacji hitlerowskiej 31 stycznia 1945 roku. W 1964 roku wbudowano kamień węgielny pod budowę nowej szkoły w Kleszczynie, jej uroczyste otwarcie nastąpiło w 1965 roku i było bardzo ważnym wydarzeniem dla mieszkańców Kleszczyny i okolicznych wsi. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W Kleszczynie znajduje się dziewiętnastowieczny kościół pw. Chrystusa Króla z XIX wieku (1873-1876), jego wyposażenie jednak jest znacznie starsze, pochodzi z wieku XVII i XVIII. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Źródła:</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.gminazlotow.pl ">www.gminazlotow.pl </a> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=444&Itemid=34">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=446&Itemid=34">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-klonowo', 'bory-tucholskie-historia-regionu', 'Klonowo', 30000, ' <table class="contentpaneopen">\r\n<h1>Dzieje wsi - Klonowo</h1> </span>\r\n \r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś \r\n<br />\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p>\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_376_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - historia wsi Klonowo</h3>\r\n <p>Stara XIX-wieczna kapliczka na cmentarzu.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/71/images/319x480-F7049.jpg" title="Bory Tucholskie - historia wsi Klonowo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/71/images/144x216-F7049.jpg" alt="Bory Tucholskie - historia wsi Klonowo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/71/images/50x75-F7049.jpg" alt="Bory Tucholskie - historia wsi Klonowo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Bory Tucholskie - historia wsi Klonowo</h3>\r\n <p>Dawne domy.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/71/images/640x426-F7050.jpg" title="Bory Tucholskie - historia wsi Klonowo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/71/images/288x192-F7050.jpg" alt="Bory Tucholskie - historia wsi Klonowo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/71/images/100x67-F7050.jpg" alt="Bory Tucholskie - historia wsi Klonowo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript"> \r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_376_1 = new gallery($(''gallery_376_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nKlonowo to stara wieś pochodząca z okresu średniowiecza. W źródłach odnotowano ją po raz pierwszy w 1349 roku w postaci <em>Clonow </em>i <em>Klonowa</em>. W XV wieku poświadczono nazwę w formie <em>Clonow, Klonow </em>(1449), a w XVI wieku -<em> Klonowo, Clonowo </em>(1511), <em>Klunowo </em>(1584), w następnym stuleciu zapisy (1664) typu <em>ode wsi Klonowy, na Klonowej </em>obok zapisów <em>Klonowo</em>, <em>Klontal </em>(niem.) wskazują na rodzaj żeński nazwy: <em>Klonowa</em>. </p><p>Nazwa wsi pochodzi od wyrazu pospolitego <em>klon </em>''drzewo liściaste''. Została utworzona przyrostkiem <em>-owa</em>, choć okresowo była także używana forma z przyrostkiem -<em>ów, -owo</em>. Możliwa jest też inna interpretacja nazwy wywodząca ją nie bezpośrednio od wyrazu pospolitego, lecz od staropolskiej nazwy osobowej <em>Klon </em>(a ta od <em>klon </em>''drzewo liściaste). Poświadczona nazwa niemiecka wsi <em>Klontal </em>jest zniemczoną nazwą polską, w której przyrostek <em>-owo</em> oddano niemiecką cząstką <em>-tal</em>.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W końcu XIX wieku Klonowo to wieś i dobra rycerskie przyłączone do niej należały do starosty tucholskiego. Wieś liczyła wówczas 79 domów i 555 mieszkańców, w tym 459 katolików i 96 ewangelików. Obszar wsi wynosił 4 501 morgów. We wsi znajdowała się szkoła, parafia była w Lubiewie, a poczta w Bysławiu. Dobra znajdowały się w dzierżawie Jerzego Żalińskiego. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Źródła: </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Małgorzata Milewska, <em>Toponimia powiatu tucholskiego, </em>Gdańsk 2000, s. 31-32.<em> </em></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany, </em>pod red. K. Rymuta, t. IV, Kraków 2001, s. 505.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, </em>t. IV, Warszawa 1883, s. 162-163.<em> </em></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Fotografie: Maciej Łabudzki </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-koniakow', 'slask-poludniowy-historia', 'Dzieje wsi - Koniaków', NULL, '<h1><br />\r\nKoniaków – dzieje wsi </h1>\r\n<div>Monika Kresa <b><span> </span></b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Koniaków powstał w II poł. XVI wieku, kiedy to na tereny dzisiejszej wioski zaczęli przybywać osadnicy z północnych, nizinnych terenów Śląska Cieszyńskiego. W ten sam sposób powstała wcześniej Istebna i Jaworzynka. Z tymi wsiami Koniaków tworzy dziś Beskidzką Trójwieś. Nazwę miejscowości przynieśli najprawdopodobniej mieszkańcy szlacheckiego Koniakówa w okolicach Cieszyna, którzy przybyli w te okolice na początku XVIII wieku.</div>\r\n<div>Przybysze z ziem cieszyńskich nie byli jedynymi osadnikami na tym terenie. W tym samym okresie przybył tu również koczowniczy lud pochodzenia romańskiego – tzw. Wołosi. Mieszali się oni z miejscową ludnością aż do zupełnej asymilacji. Mieszkańcy Koniakowa i okolicznych wsi przejęli jednak sporo elementów z ich kultury, stroju i tradycji.</div>\r\n<div>Mieszkańcy wsi trudnili się głównie pasterstwem, które przeżywało swój rozkwit w II poł. XVIII wieku. W wieku XVII i pierwszej połowie XVIII rozwija się swobodnie hodowla bydła, a co za tym idzie sałasznictwo. W 1748 roku wyszło specjalne zarządzenie cesarskie nakazujące sprzedaż łąk, zrębów i pól położonych wśród lasów, przy czym zaznaczono wyraźnie, że wolno im wypasać bydło wałaskie za opłatą czynszu. Na skutek polityki Habsburgów pasterstwo zaczęło upadać, co doprowadziło do znacznego zubożenia Koniakowa. Dość drastycznie dało się to odczuć szczególnie po roku 1853, kiedy to miejscowym góralom odebrano serwituty, na skutek czego wielu z nich wyemigrowało do Franci i Ameryki.</div>\r\n<div> </div>\r\n<p><a title="Koniaków zimą" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/FKon1.jpg"><img border="1" width="288" alt="" src="cmsimg/FKon1.jpg" /></a></p>\r\n<div> </div>\r\n<div>W roku 1816 Koniaków stał się siedzibą gminy. Pod koniec XIX wieku rozpoczęto starania o budowę świątyni. Kościół pw. św. Bartłomieja Apostoła został poświęcony w 1901 roku. Samodzielna parafia w Koniakowie powstała jednak dopiero w 1942 roku.</div>\r\n<div>Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 185 budynkach w Koniakowie na obszarze 1088 hektarów mieszkało 1069 osób, z czego wszyscy byli polskojęzyczni, 939 (87,8%) mieszkańców było katolikami a 130 (12,2%) ewangelikami. Do 1910 roku liczba budynków wzrosła do 196 a mieszkańców do 1120</div>\r\n<div>W okresie międzywojennym mieszkańcy Koniakowa powrócili do swojego tradycyjnego zajęcia – pasterstwa. W czasie II wojny światowej utrzymywali się przede wszystkim z hodowli owiec, co wiązało się z faktem, że hitlerowcy, grabiąc mieszkańców, nie zabierali im tych zwierząt. Ich hodowla była opłacalna również z tego powodu, że w czasie wojny pojawiały się ogromne trudności ze zdobyciem odzieży.</div>\r\n<div>Dziś Koniaków słynie przede wszystkim z tradycyjnych koronek, które zasłynęły w świecie na początku XXI wieku i wciąż cieszą się niesłabnącą popularnością zarówno w Polsce, jak poza granicami kraju.</div>\r\n<div> </div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-korbielow', 'zywiecczyzna-historia', 'Korbielów', 10000, '\r\n <h1>Dzieje wsi Korbielów</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Weronika Iwanek </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_623_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wypas owiec w Korbielowie dziś</h3>\r\n <p>Wypas owiec w Korbielowie dziś</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-F5100.jpg" title="Wypas owiec w Korbielowie dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F5100.jpg" alt="Wypas owiec w Korbielowie dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-F5100.jpg" alt="Wypas owiec w Korbielowie dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_623_1 = new gallery($(''gallery_623_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nNazwa wsi pochodzi od staropolskiej nazwy osobowej <em>Korbiel.</em><em> Z</em>ostała utworzona przyrostkiem <em>-ów</em> częstym w nazwach miejscowych. Interesujące są niejęzykoznawcze objaśnienia pochodzenia nazwy. Według Andrzeja Komonieckiego nazwa wsi wywodzić się może od trzech źródeł. Po pierwsze – od góry na terenie miejscowości, która kształtem przypominała <em>jakoby korba przegięta</em>. Po drugie – od zbójnickiego powiedzenia <em>w torbie łów</em>, które przez lata zmiennej wymowy i przekształceń słowotwórczych utworzyło <em>Korbielów</em>. Ostatnia wersja mówi o rzekomym wydarzeniu z udziałem bardzo bogatego pana – Korbiela. Przejeżdżał on przez wieś i nagle z niewiadomych przyczyn zakończył swój żywot. Miejscowa tradycja wspomina zaś o strażnikach wszelkich górskich przełęczy, którymi wróg mógł dostać się do Żywiecczyzny. Do zadań tych osób należało ostrzeganie ludności i zwierzchności zamkowej przed niebezpieczeństwem. Sygnalizowano je poprzez palenie ognisk na szczytach okolicznych gór. Strażników nazywano właśnie <em>korbielami</em>. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Został założony prawdopodobnie przez osadników wołoskich w XVI wieku. Wołosi byli wędrownymi pasterzami pochodzącymi z obszarów Półwyspu Bałkańskiego.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Na lata 1608-1620 przypada okres tworzenia przez panów żywieckich rozległych folwarków. Chłopi byli spychani na tereny górzyste – gorsze pod względem urodzaju – i zmuszani do ciężkiej pracy w pańskich majątkach ziemskich. Właśnie wtedy na obszarze dziewięciu wsi – poza Korbielowem była to Jeleśnia, Pewel Wielka, Koszarawa, Krzyżowa, Sopotnia Wielka i Sopotnia Mała – powstał jeden z tych największych, tzw. <em>klucz jeleśniański</em>.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_623_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Dzisiejsze gęste lasy Korbielowa</h3>\r\n <p>Dzisiejsze gęste lasy Korbielowa</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-F5098.jpg" title="Dzisiejsze gęste lasy Korbielowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F5098.jpg" alt="Dzisiejsze gęste lasy Korbielowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-F5098.jpg" alt="Dzisiejsze gęste lasy Korbielowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_623_2 = new gallery($(''gallery_623_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nLata po potopie szwedzkim były bardzo ciężkie dla całego kraju. Rezultatem wszechobecnej nędzy i ciężkich warunków życia było zbójnictwo górali, które w żadnym innym okresie historii nie było tak częste. Zbójnickie kariery trwały zazwyczaj bardzo krótko i kończyły się karą śmierci. Metody jej wymierzania były bardzo różne - od szubienicy poczynając, przez wieszanie na rzeźnickim haku za poślednie żebro i obdzieranie żywcem ze skóry, aż po łamanie kołem. Mimo to w zbójnickich kompaniach nie brakowało harnasiów, zwłaszcza tych wywodzących się z Korbielowa. Ich kryjówką były puszczańskie lasy Pilska, Lipowskiej, Rysianki i Romanki.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_623_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Korbielów</h3>\r\n <p>Korbielów</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-F5099.jpg" title="Korbielów" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F5099.jpg" alt="Korbielów" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-F5099.jpg" alt="Korbielów thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_623_3 = new gallery($(''gallery_623_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nOkoło II połowy XIX wieku na terenie Jeleśni i okolic (m.in. w Korbielowie) zaczynają masowo osiedlać się Żydzi. Od tej chwili obszar ten był uważany za jedno z większych skupisk ludności wyznania mojżeszowego na terenie Żywiecczyzny.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Przełom lat 1847-1848 to okres bardzo tragiczny. Okolicę nawiedziła wielka epidemia cholery, która zdziesiątkowała miejscową ludność.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Nie wszyscy mieszkańcy Korbielowa mogli utrzymać się z uprawy ziemi, dlatego bardzo wcześnie zaczęto zwracać się ku innym formom zarobku, zwłaszcza ku rzemiośle. Parano się m. in. wyrobem gontów. Źródła wspominają też, że korbielowianie byli dudziarzami często grającymi na weselach całej Żywiecczyzny. Podobno mało kto mógł się z nimi równać.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Podczas II wojny światowej w Korbielowie i Przyborowie mieścił się jeden z dwóch ośrodków umocnień na Żywiecczyźnie. Zamykał dolinę rzeki Koszarawy i potoku Krzyżówka. Miał za zadanie zablokowanie drogi od Przełęczy Glinne w kierunku Jeleśni i Żywca.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Zabytki:</p><ul><ul><li><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">osada wołoska założona w XV wieku,</p></li><li><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">drewniana kaplica z II połowy XIX wieku,</p></li><li><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">drewniany dom prawdopodobnie z ok. połowy XIX wieku.</p></li></ul></ul><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Dane za:</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany</em>, pod red. K. Rymuta, t. V, Kraków 2003, s. 138. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Fotografie: Weronika Iwanek</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=621&Itemid=46">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=625&Itemid=46">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-koscielisko', 'podhale-historia', 'Kościelisko', 20000, '\r\n <h1>Dzieje wsi Kościelisko</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Alina Kępińska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_913_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Podhale - dzieje wsi Kościelisko</h3>\r\n <p>Kościół w Kościelisku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/389/images/360x480-F14642.jpg" title="Podhale - dzieje wsi Kościelisko" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/389/images/162x216-F14642.jpg" alt="Podhale - dzieje wsi Kościelisko" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/389/images/57x75-F14642.jpg" alt="Podhale - dzieje wsi Kościelisko thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Podhale - dzieje wsi Kościelisko</h3>\r\n <p>Kościół w Kościelisku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/389/images/320x480-F14643.jpg" title="Podhale - dzieje wsi Kościelisko" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/389/images/144x216-F14643.jpg" alt="Podhale - dzieje wsi Kościelisko" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/389/images/50x75-F14643.jpg" alt="Podhale - dzieje wsi Kościelisko thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Podhale - dzieje wsi Kościelisko</h3>\r\n <p>Kościół w Kościelisku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/389/images/640x426-F14644.jpg" title="Podhale - dzieje wsi Kościelisko" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/389/images/288x192-F14644.jpg" alt="Podhale - dzieje wsi Kościelisko" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/389/images/100x67-F14644.jpg" alt="Podhale - dzieje wsi Kościelisko thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Podhale - dzieje wsi Kościelisko</h3>\r\n <p>Przydomowe rzeźby</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/389/images/640x426-F14645.jpg" title="Podhale - dzieje wsi Kościelisko" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/389/images/288x192-F14645.jpg" alt="Podhale - dzieje wsi Kościelisko" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/389/images/100x67-F14645.jpg" alt="Podhale - dzieje wsi Kościelisko thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Podhale - dzieje wsi Kościelisko</h3>\r\n <p>Dom Ludowy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/389/images/640x426-F14646.jpg" title="Podhale - dzieje wsi Kościelisko" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/389/images/288x192-F14646.jpg" alt="Podhale - dzieje wsi Kościelisko" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/389/images/100x67-F14646.jpg" alt="Podhale - dzieje wsi Kościelisko thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Podhale - dzieje wsi Kościelisko</h3>\r\n <p>W Domu Ludowym</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/389/images/640x426-F14647.jpg" title="Podhale - dzieje wsi Kościelisko" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/389/images/288x192-F14647.jpg" alt="Podhale - dzieje wsi Kościelisko" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/389/images/100x67-F14647.jpg" alt="Podhale - dzieje wsi Kościelisko thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Podhale - dzieje wsi Kościelisko</h3>\r\n <p>Dolina Kościeliska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/389/images/640x426-F14648.jpg" title="Podhale - dzieje wsi Kościelisko" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/389/images/288x192-F14648.jpg" alt="Podhale - dzieje wsi Kościelisko" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/389/images/100x67-F14648.jpg" alt="Podhale - dzieje wsi Kościelisko thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Podhale - dzieje wsi Kościelisko</h3>\r\n <p>Kapliczka w skale</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/389/images/640x426-F14649.jpg" title="Podhale - dzieje wsi Kościelisko" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/389/images/288x192-F14649.jpg" alt="Podhale - dzieje wsi Kościelisko" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/389/images/100x67-F14649.jpg" alt="Podhale - dzieje wsi Kościelisko thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_913_1 = new gallery($(''gallery_913_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nBardzo atrakcyjne turystycznie Kościelisko, leżące nieopodal wejścia do Doliny Kościeliskiej, składa się z 21 osiedli, dawnych osad pasterskich, tzw. polan, od których pochodzi dawna oficjalna, dziś potoczna nazwa miejscowości: <em>Polany</em>. Nazwa <em>Polany </em>występowała przed rokiem 1843, podczas gdy w dokumentach późniejszych (np. z lat 1843-1846 czy z roku 1883) oficjalna nazwa już odmienna od pierwotnej, i to w dwóch postaciach wariantywnych – bądź jako <em>Kościeliska</em>, bądź <em>Kościelisko</em>; ta ostatnia jako wyłączna – w roku 1964. Nazwa pochodzi od wyrazu <em>kościół</em>, z przyrostkiem <em>–isko</em>, też w l. mnogiej, sam zaś wyraz <em>kościelisko </em>oznacza ‘miejsce, gdzie był kościół’<sup><a name="sdendnote1anc" href="#sdendnote1sym" title="sdendnote1anc"><sup>i</sup></a></sup>. Maria Malec pisze, że nowa nazwa <em>Kościeliska </em>lub <em>Kościelisko </em>to tzw. nazwa ponowiona, czyli utworzona od innej nazwy geograficznej, tu: nazwy Doliny Kościeliskiej. „Zachodzi tu nietypowy przypadek, że nazwa miejscowa pochodzi od nazwy doliny, podczas gdy częściej bywa odwrotnie, np. nazwa <em>Dolina Chochołowska</em> pochodzi od nazwy miejscowej <em>Chochołów</em>”<sup><a name="sdendnote2anc" href="#sdendnote2sym" title="sdendnote2anc"><sup>ii</sup></a></sup>.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Osady pasterskie były tu już w XVII wieku, co poświadczają dokumenty od 1623 r. Ówcześnie istniały tu huty żelaza, które łączyła z Zakopanem tzw. <em>Droga Żelazna, </em>obecnie znana jako <em>Droga pod Reglami.</em> W dokumentach osiemnastowiecznych Kościelisko nazywano państwem (<em>Herrschaft Kościelisko</em>), a nazwa ta odnosiła się do części dóbr zakopiańskich, obejmując Stare Kościeliska w Dolinie Kościeliskiej i większość lasów w obrębie późniejszej wsi. W okresie międzywojennym funkcjonowała nazwa w formie liczby mnogiej: Kościeliska. Taka pluralna postać pojawia się także w ówczesnej poezji ludowej, np. w wierszu Stanisława Nędzy-Kubińca z 1936 roku „W Kościeliskach”:</p><p style="line-height: 150%">„Choć tu, w Kościeliskach, kamieniste pole,<br />nie pódem na Bugaj ani na Podole,<br />nad syrokom Wisłe ni nad Dunaj siwy,<br />bo jo w Kościeliskach jak ptosek scęśliwy...”</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Początki masowej turystyki w Kościelisku przypadają na rok 1902: wtedy na wschodnim zboczu Gubałówki otwarto najnowocześniejsze w Tatrach sanatorium dla pacjentów cierpiących na gruźlicę (w 1928 roku przekształcone w sanatorium wojskowe), prowadzone przez Kazimierza i Bronisławę Dłuskich, zorganizowane przez spółkę akcyjną, w radzie nadzorczej której zasiadali m.in. Maria Curie-Skłodowska (siostra Bronisławy Dłuskiej), Ignacy Paderewski i Henryk Sienkiewicz. Obok sanatorium (obecnie gmach Wojskowego Zespołu Wypoczynkowego) stoi zaprojektowany przez Stanisława Witkiewicza dom Dłuskich, nazywany bądź Willą Modrzewiową (nazwa pochodzi od budulca), bądź Dworkiem Prezydenckim (korzystali z niego polscy prezydenci – przedwojenni i powojenni). </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Zasługi doktora Kazimierza Dłuskiego i jego żony Bronisławy doceniono w roku 1939, nadając ich imię nowopowstałemu Domowi Ludowemu w Kościelisku. Jego pracownicy sprawują pieczę nad reliktami kilkuwiekowej historii, zabytkami gospodarki polaniarskiej, dawnym rzemiosłem czy autentyczną sztuką ludową. Artystyczna twórczość ludowa znana jest tu od dawna, stąd wywodzą się m.in. pisarze ludowi Andrzej Tylka-Suleja i Stanisław Nędza-Kubiniec, zbójnik i gawędziarz Tomek Gadeja czy wreszcie Jan Krzeptowski-Sabała, przyjaciel doktora Tytusa Chałubińskiego, słynny gawędziarz, muzykant i kłusownik (gwarowe <em>polowac</em>), którego XVIII-wieczna chałupa na Krzeptówkach jest najcenniejszym zabytkiem budownictwa góralskiego. Twórczość Sabały jest znana m.in. dzięki wydanej w 1897 roku książce „Sabała. Portret, życiorys, bajki, powiastki, piosnki, melodie” Andrzeja Stopki-Nazimka, pochodzącego również z Kościeliska nauczyciela, badacza folkloru, współtwórcy ruchu regionalnego. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Opracowano na podstawie:</p><p style="line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.koscieliska.com/">www.koscieliska.com</a></p><p style="line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.koscielisko.pl/">www.koscielisko.pl</a></p><p style="line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.wikipedia.pl/">www.wikipedia.pl</a></p><div id="sdendnote1"><p class="sdfootnote"><a name="sdendnote1sym" href="#sdendnote1anc" title="sdendnote1sym">i</a> Tak na ten temat: <em>Nazwy miejscowe Polski. Historia, pochodzenie, zmiany</em>, pod red. Kazimierza Rymuta, t. 5. <em>Ko – Ky</em>, Kraków 2003, s. 193.</p></div><div id="sdendnote2"><p class="sdfootnote"><a name="sdendnote2sym" href="#sdendnote2anc" title="sdendnote2sym">ii</a> Maria Malec, <em>Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski</em>, Warszawa 2003, s. 129.</p><p class="sdfootnote">Fotografie: Aleksy Beśka, Marta Chrząstek, Alina Kępińska</p><p class="sdendnote"> </p></div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=439&Itemid=43">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=868&Itemid=43">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-kosztowy', 'slask-srodkowy-historia', 'Kosztowy', 20000, '<h1>Dzieje wsi Kosztowy</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Monika Kresa </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify"> Najstarsza wzmianka o Kosztowach pochodzi z 1391 roku, kiedy to książę opawsko-raciborski podarował ją wraz z Imielinem i Chełmem biskupom krakowskim. Miało to miejsce w dość ciekawych okolicznościach, podarunek ten był bowiem niejako zadośćuczynieniem za najazd przez księcia Jana II wiosek lipowskich, należących do biskupstwa krakowskiego i zamordowanie kilku księży. Darowując wsie, książę zrzekł się jednocześnie swoich praw książęcych do nich, nie przetrwał natomiast żaden dokument, w którym władca czeski, będący wówczas władcą Śląska, wyraziłby zgodę na oddanie zwierzchnictwa książęcego w ręce biskupa krakowskiego, który był przecież poddanym króla polskiego. Cały proceder dokonał się zatem nielegalnie. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> W XV wieku Kosztowy były niewielką wsią, osadzoną na prawie niemieckim, którą wspomina Jan Długosz w swojej kronice, nie podaje niestety liczby jej mieszkańców. W historii wsi panuje pewna luka (lata 1480-1529), która spowodowana jest faktem, że wieś przestała istnieć. Przestaje ona funkcjonować w dokumentach biskupich, nieznana jest przyczyna tego stanu rzeczy, być może była nią epidemia albo niegospodarność zarządców biskupich. W tym samym czasie powstał folwark w Imielinie, mogło się też zdarzyć, że chłopi kosztowscy zostali przeniesieni do tego folwarku. Wieś odbudowano na pewno przed 1668 rokiem. Uczyniło to 9 zagrodników, przybyłych najprawdopodobniej z ziemi częstochowskiej. Trudna do określenia jest ówczesna przynależność państwowa Kosztów, zapisy typu „wieś Kosztowy leżąca extra Regnum” świadczą o tym, że leżała ona poza granicami Królestwa Polskiego. W Austrii twierdzono, że Kosztowy należą do Polski, w Polsce, że są w granicach Austrii, wieś stała się niejako ziemią niczyją. Z takiego stanu rzeczy skorzystali biskupi krakowscy, którzy przez wieki nie składali z racji tej wsi kontrybucji ani władcom polskim, ani austriackim. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> Odrabiający pańszczyznę chłopi kosztowscy mieli szczególny przywilej – mogli wyrabiać gonty, którymi bardzo często spłacali pańszczyznę, nie mogli jednak do tego celu używać drewna pochodzącego z lasów biskupich. Innym dodatkowym zajęciem chłopów kosztowskich był nielegalny handel bydłem, które w okresie wojen prusko-austriackich przemycano na Śląsk. Władca pruski upomniał się o Chełmno, Imielin i Kosztowy w roku 1741, kiedy to wojska pruskie wkroczyły na Śląsk. Wezwał on kardynała Lipskiego, ówczesnego biskupa krakowskiego do złożenia z nich hołdu. Kardynał odmówił temu wezwaniu, a wojska pruskie wkroczyły do Kosztów dopiero w roku 1772, czyli w momencie pierwszego rozbioru Polski. Zostały one wycofane jeszcze przed rokiem 1789, niespodziewanie trzy wsie, należące od wieków do biskupstwa krakowskiego odebrały biskupom nie władze pruskie, a polskie, uchwalając w 1789 roku ustawę o przejęciu dóbr biskupstwa krakowskiego na rzecz Skarbu Państwa. W 1795 roku, w wyniku trzeciego rozbioru Polski Kosztowy zostały włączone do Prus. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> W końcu czerwca lub na początku lipca 1809 roku Kosztowy wraz z Imielinem i Chełmem zostały włączone do Księstwa Warszawskiego. Prusy przejęły kosztowy w roku 1812, jednak oficjalnie znajdowały się one w granicach tego państwa od roku 1818. Lata dwudzieste XIX wieku to okres intensywnego rozwoju przemysłu w Kosztowach. W roku 1822 lub 1825 zbudowano we wsi hutę cynku „Edward”, która istniała do 1870 roku. Od 1822 roku funkcjonowała tu także huta „Teresa”. Między 1813 a 1860 rokiem pojawiły się w Kosztowach kopalnie węgla: „Prozerpina”, „Krakus”, „Józefka”. Większość z nich zakończyło wydobycie węgla przed 1860 rokiem. Rozwój hutnictwa i górnictwa spowodował wzrost liczby mieszkańców wsi. W 1830 roku mieszkało tutaj 230 osób, w 1843 roku – już 402 osoby, a w roku 1861 liczba ta wzrosła do 662 osób (w tym 17 protestantów i 36 żydów). W 1831 roku panowała w Kosztowach i okolicy epidemia cholery. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> Po zjednoczeniu Niemiec, Kosztowy stały się częścią nowego imperium, a ich nazwa została zmieniona na Kostowy. Od początku zaczęto również prowadzić akcję germanizacyjną, w 1827 roku otwarto tu szkołę, w której językiem wykładowym był niemiecki. W roku 1891 miała miejsce akcja protestacyjna przeciwko językowi niemieckiemu w szkole, a w roku 1906 Tomasz Klimczok zorganizował strajk szkolny, podczas którego dzieci odmówiły nauki w języku niemieckim. Strajk został ostatecznie złamany, a Tomasz Klimczok stanął przed sądem, na skutek nacisków lokalnej prasy został jednak zwolniony. W celu ratowania języka polskiego w 1890 roku Tomasz Drzyzga i Klemens Palka założyli w Kosztowach bibliotekę, która nawiązała współpracę z Towarzystwem Czytelni Ludowych w Poznaniu. W roku 1905 Tomasz Klimczok zorganizował w Kosztowach towarzystwo gimnastyczne „Sokół”. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> W roku 1918 w Kosztowach urządzono kaplicę, kosztowska placówka duszpasterska funkcjonowała od listopada 1918 do października 1919 roku. I powstanie śląskie rozpoczęło się w Kosztowach od zastrzelenia komendanta imielińskiego Grenzschutzu, powstańcy z Kosztów walczyli w rejonie Mysłowic i Słupna. Po zakończeniu powstania i amnestii dla powstańców utworzono w Kosztowach Polski Komitet Plebiscytowy. Mieszkańcy Kosztów wzięli też udział w II powstaniu śląskim. 20 marca 1921 roku miał miejsce plebiscyt, spośród 891 uprawnionych do głosowania mieszkańców Kosztów za Polską głosowały 804 osoby, za Niemcami – 86, jeden głos był głosem nieważnym. W granicach państwa polskiego Kosztowy znalazły się dopiero w 1922 roku. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> Do roku 1973 Kosztowy były samodzielną gminą, która do roku 1954 należała do powiatu pszczyńskiego, a latach 1954-1973 do powiatu tyskiego. W tym roku wieś została włączona do miasta Wesoła Śląska, a trzy lata później do miasta Mysłowice, którego dzielnicą pozostaje do dziś.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> <br /><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> Opracowano na podstawie: Tomasz Wrona, <em>Karty z dziejów Kosztów. Część I od czasów najdawniejszych po rok 1921</em>, Kosztowy 1998. </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=985&Itemid=48">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=988&Itemid=48">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-kryry', 'slask-srodkowy-historia', 'Dzieje wsi (Kryry)', NULL, '<p><b><br />\r\n</b></p>\r\n<h1><b>Kryry - </b><b>Dzieje wsi</b></h1>\r\n<p>Monika Kresa</p>\r\n<div> </div>\r\n<div>Kryry to wieś położona w woj. śląskim, pow. pszczyńskim w gminie Suszec. Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z roku 1380 – została założona najprawdopodobniej w pierwszej połowie XIV wieku podczas najsilniejszej kolonizacji ziemi pszczyńskiej. Wówczas powstały 23 (wg innych źródeł 24) gospodarstwa oraz folwark założyciela wsi (wolnego sołtysa) i karczma.</div>\r\n<div>Przez wieś prowadziło odgałęzienie szlaku: Kraków – Pszczyna – Racibórz – Wrocław. Obok karczmy było myto drogowe. Ślady tego traktu, liczące dziś w sumie 3 km, miejscowi do tej pory nazywają „Wielóm Drógóm”.</div>\r\n<div>W pierwszej połowie XIX wieku mieszkańcy wybudowali tu kościółek i budynek szkoły. U schyłku zaś wieku XIX bracia Garusowie założyli w Kyrach jedną z pierwszych na Górnym Śląsku wiejskich bibliotek. Również w XIX wieku we wsi powstał sklep spółdzielczy „Konsum” – pierwsza tego rodzaju placówka na ziemi pszczyńskiej, która bardzo szybko została zlikwidowana przez władze pruskie. Po uwłaszczeniu chłopów, książę pszczyński zbudował na swych kryrskich polach wzorowy folwark, który nazwano Heinrichshofem.</div>\r\n<p> </p>', 0, 1, 0), ('dzieje-wsi-krzczen', 'lubelszczyzna-zach-historia-regionu', 'Historia wsi (Krzczeń)', 10000, '<h1>Historia wsi Krzczeń</h1>\r\n<p class="autor">Aleksandra Krawczyk-Wieczorek</p>\r\n<div>Krzczeń jest najprawdopodobniej stosunkowo nową miejscowością. Najstarszy zapis o miejscowości Krzczeń pochodzi z 1877 r., z pracy I. Zinberga <i>Skorowidz Królestwa Polskiego czyli Spis alfabetyczny miast, wsi, folwarków...</i> Natomiast strona internetowa gminy Ludwin jako datę założenia wsi podaje okolice 1915 r. <i>Słownik geograficzny</i>… nie podaje żadnych informacji o miejscowości poza odnotowaniem jej istnienia (SG IV, 771).</div>\r\n<div>W Krzczeniu znajduje się cmentarz z czasów II wojny światowej.</div>\r\n<div>Nazwa miejscowości jest niejasna. Pochodzi od staropolskiej nazwy osobowej <i>Krzczan</i>, <i>Chrszczon</i> (SSNO I, 342) z sufiksem -<i>jь</i> lub też od nazwy jeziora, nad którym wieś jest położona (<i>Nazwy miejscowe...</i> V, 380).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Literatura:</div>\r\n<div>Kosyl Czesław, <i>Nazwy miejscowe dawnego województwa lubelskiego</i>, Wrocław 1978.</div>\r\n<div>Nazwy miejscowe… – <i>Nazwy miejscowe Polski. Historia – pochodzenie – zmiany</i>, pod red. Kazimierza Rymuta, t. 1—7, Kraków 1996—2007.</div>\r\n<div>SG – <i>Słownik geograficzny <span>Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, </span></i>wyd. pod red. Filipa Sulimierskiego, Bronisława Chlebowskiego, Władysława Walewskiego, t. I—XV, Warszawa 1880—1914</div>\r\n<div><em>SSNO – Słownik staropolskich nazw osobowych</em><em>, pod red. Witolda Taszyckiego, t. 1—7, Wrocław 1965—1987.</em></div>\r\n<div><em>Zinberg I., Skorowidz Królestwa Polskiego czyli Spis alfabetyczny miast, wsi, folwarków</em><em>..., t. I—II, Warszawa 1877.</em></div>\r\n<div><a href="http://www.ludwin.powiatleczynski.pl/"><font color="#0000ff">http://www.ludwin.powiatleczynski.pl</font></a>, dostęp 22.12.2010</div>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-krzyszczewo', 'wielkopolska-pn-historia-regionu', 'Dzieje wsi (Krzyszczewo)', 10000, '<p> </p>\r\n<h1>Dzieje wsi - Krzyszczewo</h1>\r\n<div>Justyna Kobus </div>\r\n<div><br />\r\nKrzyszcczewo to niewielka wieś, o której trudno odszukać szczegółowe i wyczerpujące dane historyczne. W latach 1904–1918 wieś nosiła nazwę niemiecką Kreuztal. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa poznańskiego (http://pl.wikipedia.org/wiki/Krzyszczewo).</div>\r\n<p>\r\n<divre><span> Najstarsze udokumentowane informacje zdają się sięgać roku 1798 – nazwa wsi wymieniana jest w dokumentach jako przynależąca do franciszkańskiego klasztoru żeńskiego w Gnieźnie (Übernahme und Übergabe der zum Franciskaner Nonnenkloster in Gnesen gehörigen Güter: Vorwerk und Dorf Piekary, Dienstdorf Zerniki, ein Theil der gnesenschen Vorstadt Zaiezierze genannt, Zinsdorf Krzyszczewo, Zinsdorf Miniszewo) (<a href="http://szukajwarchiwach.pl/92/42/0/2/5/?q=Krzyszczewo&wynik=6">http://szukajwarchiwach.pl</a>). </span> </divre>\r\n</p>\r\n<p>W elektronicznej bazie Archiwum Urzędu Stanu Cywilnego w Gnieźnie odnajdujemy: Karte von Krzyszczewo im Kreise Gnesen 1839–1840, Grundsteuer Veranlagung und Unterverteilung in der Gemarkung Gemeinde Krzyszczewo 1862–1864, Grund und Gebäudesteuerverwaltung Fortschreibung Gemeinde Krzyszczewo 1866– 1875, mapa obszaru gminy Krzyszczewo Gemarkung Krzyszczewo (Krenztal) Auszug aus der Gemarkungskarte 1868–1868, Gebäudesteuerverwaltung Gemeinde Krzyszczewo 1870–1880, Grund und Gebäudesteuerverwaltung Fortschreibung Gemeinde Krzyszczewo 1876-1893, Rentenkataster von der Gemeinde Krzyszczewo, powiat Gniezno 1882–1918, matrykułę sumaryczną gromady Kreuztal [Krzyszczewo] za lata 1895–1938, akta budowy dróg w obrębie gminy Krzyszczewo 1901–1917, pisaną w językach niemieckim i polskim listę dusz (Seelenliste) za lata 1906–1931 i 1905–1931, rejestr mieszkańców 1932–1943, skorowidz do rejestru mieszkańców 1932–1943, gromadzką książkę meldunkową 1951–1954, gromadzką książkę meldunkową 1950.</p>\r\n<p> </p>\r\n<div> </div>\r\n<div><span style="color: rgb(51, 153, 102);"><em>CIEKAWOSTKA: Nazwa wsi prawdopodobnie pochodzi od trzech krzyży, które miały w przeszłości znajdować się w okolicy – tak twierdzą mieszkańcy Krzyszczewa. Niestety nie wiadomo jakich czasów i jakiego dokładnie miejsca dotyczą te podania. </em></span></div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<p><a title="Przydrożna kapliczka w Krzyszczewie (fot. P. Kobus)" rel="lightbox" href="cmsimg/WpnF017.JPG" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img width="288" alt="" src="cmsimg/WpnF017.JPG" /></a></p>\r\n<div> </div>\r\n<div>W czasie wojny i okupacji dzieci krzyszczewskie uczęszczały do szkoły w Strzyżewie Kościelnym – edukacja odbywała się w języku niemieckim.</div>\r\n<div>Wiadomo, że do 1 lutego 1957 r. wieś należała do parafii pw. św. Michała Archanioła w Gnieźnie, a następnie została przeniesiona do erygowanej wówczas przez kard. Stefana Wyszyńskiego parafii pw. Najświętszej Maryi Panny Nieustającej Pomocy w Zdziechowie. Z parafią w Zdziechowie Krzyszczewo było związane do 23 listopada 1982 r. (<a href="http://www.zdziechowa.gniezno.opoka.org.pl/historia/historia.html"><span>www.zdziechowa.gniezno.opoka.org.pl/historia/historia.html</span></a>).</div>\r\n<p><a title="Kościół p.w. bł. Radzyma Gaudentego w Gnieźnie (fot. P. Kobus)" rel="lightbox" href="cmsimg/WpnF018.jpg" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img width="288" alt="" src="cmsimg/WpnF018.jpg" /></a></p>\r\n<div> </div>\r\n<div>Obecnie mieszkańcy mają swój kościół w Gnieźnie – parafia pw. bł. Radzyma Gaudentego (parafia powstała w 1981 r.; kościół wybudowano w latach 1983–1995, konsekrowany w 2000 r.). </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div align="center"> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Opracowania:</b></div>\r\n<div>1. <a href="http://als.wikipedia.org/wiki/Gnesen">http://als.wikipedia.org/wiki/Gnesen</a></div>\r\n<div>2. http://pl.wikipedia.org/wiki/Krzyszczewo</div>\r\n<div>3. <a href="http://szukajwarchiwach.pl%20/">http://szukajwarchiwach.pl </a></div>\r\n<div>4. <a href="http://www.wtg-gniazdo.org/">www.wtg-gniazdo.org</a></div>\r\n<div>5. <a href="http://www.zdziechowa.gniezno.opoka.org.pl/historia/historia.html">www.zdziechowa.gniezno.opoka.org.pl/historia/historia.html</a></div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-ksiaz-wielki', 'krakowiacy-wsch-historia-regionu', 'Książ Wielki', 30000, '<h1>Książ Wielki Dzieje wsi</h1>\r\n<div> </div>\r\n<div>\r\n<p class="autor">Monika Kresa Instytut Języka Polskiego UW</p>\r\n</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Pierwsze wzmianki o wsi Książ Wielki pochodzą z 1120 roku z kroniki klasztoru cystersów w Jędrzejowie – była wówczas osadą książęcą.</div>\r\n<div>W XVI wieku Książ Wielki pozostawał własnością Spytka z Melsztyna. Prawa miejskie otrzymał najpóźniej w 1385 roku (wg innych źródeł mogło to mieć miejsce nawet w roku 1370). W tym czasie w Książu powstała szkółka parafialna, o której wzmianki pojawiają się w dokumentach siedziby magistratu.</div>\r\n<div>W XVI wieku Książ Wielki był najpierw własnością Marcina Kaminieckiego, który sprzedał go oraz 7 innych wsi Janowi Tęczyńskiemu. Następnie przeszedł on w ręce Jana Bodena, który stworzył w mieście dość potężny ośrodek kalwinów, w którym odbywały się synody w kalwińskie w latach 1558, 1560, 1562. Kolejny właściciel Książa Stanisław Barzy całkowicie usunął z miasta protestantów. W 1582 r. miasto przeszło na własność Myszkowskich, a od 1727 r. należało do rodu Wielopolskich, m.in miasto i pałac były własnością Aleksandra Wielopolskiego.</div>\r\n<div>W XV i XVI wieku odbywały się tu jarmarki słynne na całe woj. krakowskie. Do roku 1795 Książ Wielki pozostawał miastem powiatowym. W ówczesnym powiecie znajdowały się między innymi takie miasta jak: Miechów, Żarnowiec, Wolbrom, Jędrzejów.</div>\r\n<div>Po III rozbiorze w 1795 r. Książ Wielki znalazł się w zaborze austriackim. Od 1809 r. był w Księstwie Warszawskim, a od 1815 r. po kongresie wiedeńskim, został włączony do Królestwa Kongresowego. W roku 1885 utracił prawa miejskie – była to kara za udział mieszkańców w Powstaniu Styczniowym.</div>\r\n<div>Do II wojny światowej prawie połowę liczby mieszkańców Książa Wielkiego stanowili Żydzi, którzy w 1942 roku zostali zamknięci w getcie, a następnie zamordowani. W mieście znajduje się (dziś prawie całkowicie zniszczona) synagoga z XIX wieku.</div>\r\n<div>Poza nią w Książu Wielkim znajduje się poaugustiański kościół i kościół pw. św. Wojciecha z XIV wieku oraz renesansowy pałac Mirów, wzniesiony przez biskupa Myszkowskiego, który powstał w XVI wieku.</div>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-kucborek', 'zcd-historia-regionu', 'Kucborek', 20000, '<h1>Dzieje wsi Kucborek</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_799_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Stary dworek w Kucborku</h3>\r\n <p>Stary dworek w Kucborku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-F6466.jpg" title="Stary dworek w Kucborku" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F6466.jpg" alt="Stary dworek w Kucborku" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-F6466.jpg" alt="Stary dworek w Kucborku thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_799_1 = new gallery($(''gallery_799_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n<strong>Kucborek </strong>to wieś w historycznej ziemi chełmińskiej o kilku nazwach: <strong>Kucbork, Kucborek,</strong> <strong>Kuczborek </strong>albo <strong>Papowo</strong>, niem. <strong>Paulshof</strong>. W <em>Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich </em>odnotowano wieś jako Kuczborek albo Papowo – „wolne sołectwo do biskupiego Papowa należące” w powiecie toruńskim na granicy ówczesnego powiatu chełmińskiego. Wieś należała wówczas do parafii papowskiej, w Papowie też znajdowała się najbliższa szkoła, najbliższa poczta była w Chełmży.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Nazwa wsi może wywodzić się od wcześniejszej prawdopodobnej niemieckiej nazwy <em>*Kutzburg </em>(utworzonej od niemieckiej nazwy osobowej <em>Kutz </em>z drugim członem <em>-burg</em>, częstym w niemieckich nazwach miejscowych). Znana jest jednak tylko w postaci spolszczonej <em>Kucbork</em> z 1725 roku, <em>Kucborek </em>lub <em>Kuczborek </em>z lat późniejszych. Kucborek z pierwotnego Kucbork mógł powstać w wyniku skojarzenia drugiego członu <em>-bork</em> z wyrazem polskim <em>borek</em> (od <em>bór</em>) lub – co bardziej prawdopodobne – skojarzenia wygłosowego <em>-k</em> z polskim przyrostkiem <em>-ek</em>. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Kucborek liczył wówczas, tj. pod koniec XIX wieku, 4 domy i 68 mieszkańców, w tym 36 katolików i 32 ewangelików. Od 1877 roku do odzyskania przez Polskę niepodległości nosił niemiecką nazwę Paulshof.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_799_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ruiny zamku krzyżackiego w pobliskim Papowie Biskupim</h3>\r\n <p>Ruiny zamku krzyżackiego w pobliskim Papowie Biskupim</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-F6467.jpg" title="Ruiny zamku krzyżackiego w pobliskim Papowie Biskupim" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F6467.jpg" alt="Ruiny zamku krzyżackiego w pobliskim Papowie Biskupim" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-F6467.jpg" alt="Ruiny zamku krzyżackiego w pobliskim Papowie Biskupim thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_799_2 = new gallery($(''gallery_799_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nKucborek to wieś, której losy wiążą się z pobliskim Papowem Biskupim i całą ziemią chełmińską. Papowo po raz pierwszy zostało wspomniane w źródłach pisanych w 1222 roku. Krzyżacy wybrali je na siedzibę administracyjną, tworząc w latach 80. XIII wieku tu Komturię Papowską i budując zamek ukończony na przełomie XIII i XIV wieku. Po II Pokoju Toruńskim obszar dawnej komturii powrócił w granice Królestwa Polskiego. Papowo i okolice wchodzą wówczas w skład dóbr królewskich jako starostwo papowskie. W 1505 roku Papowo z podległym mu okręgiem król Aleksander Jagiellończyk nadaje biskupowi chełmińskiemu Mikołajowi Charapickiemu i odtąd wchodzi w skład dób biskupów chełmińskich. Po rozbiorach obszar ten przypada Prusom, a rząd pruski skonfiskował dobra kościelne, w tym klucz papowski. Papowo wraz z Kucborkiem i całą ziemią chełmińską wraca do Polski po odzyskaniu przez nią niepodległości w 1918 roku. </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> Źródła:</p><p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany</em>, pod red. K. Rymuta, t. V, Kraków 2003, s. 444.<em> </em></p><p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, </em>t. IV, s. 840.</p><p style="line-height: 150%" align="justify"> <a href="http://www.papowobiskupie.win.pl/">http://www.papowobiskupie.win.pl/</a></p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Fotografie: Piotr Wysocki </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=800&Itemid=37">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=798&Itemid=37">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-kuniow', 'slask-polnocny-historia', 'Kuniów', 10000, '<h1>Dzieje wsi Kuniów</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Monika Kresa </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">Historia Kuniowa nierozerwalnie związana jest z historią założonego w 1250 roku Kluczborka. Wieś położona jest bowiem kilka kilometrów od tego miasta. Powstanie Kluczborka wiąże się natomiast z fundacją szpitala, który założyli, sprowadzeni wcześniej do Wrocławia przez księżną Annę, Krzyżowcy z czerwoną gwiazdą. Zakonnicy przybyli najpierw do Pragi, a następnie do kolejnych miast śląskich, w których zajmowali się głównie opieką nad chorymi. Nazwa wsi Kuniów pojawia się w akcie fundacyjnym, nadającym ziemie zakonowi i szpitalowi. Akt ten pochodzi z 1253 roku. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Najprawdopodobniej w 1317 roku powstała w Kuniowie parafia, jej pierwszym proboszczem został ksiądz Berthold z Kluczborka. Dokumenty wspominają jednak o wcześniejszym drewnianym kościołku z 1301 roku, jednak do 1317 roku był on jedynie kościołem filialnym parafii Kluczbork. Kościół należał do Krzyżowców z czerwoną gwiazdą aż do momentu sekularyzacji zakonu, czyli do roku 1801. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Na początku XX wieku (lata 1907-1909) zbudowano w Kuniowie Ogród Oliwny oraz kapliczka ku czci św. Jana Nepomucena. </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=959&Itemid=49">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=965&Itemid=49">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-lagiewniki-slaskie', 'slask-srodkowy-historia', 'Dzieje wsi (Łągiewniki Śląskie)', 10000, '<p> </p>\r\n<h1>Łagiewniki Śląskie - dzieje wsi </h1>\r\n<div>Monika Kresa</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Łagiewniki Śląskie są obecnie dzielnicą Bytomia. Nazwa Łagiewniki jest nazwą służebną – należy zatem przypuszczać, że wieś powstała jako osada ludzi zajmujących się wyrobem łagwi – służących do przechowywania wody i innych napojów. Wieś powstała w XIII wieku – pierwsza informacja o niej znajduje się w akcie lokacyjnym pobliskiego Bytomia z roku 1254. Pierwotnie była to bardzo rozległa wieś, ale w 1532 roku została podzielona na trzy mniejsze: Łagiewniki Górne, Środkowe i Dolne (wspomina o tym pan Rospondek w tekście o Łagiewnikach.</div>\r\n<div>Łagiewniki dosyć prężnie rozwijały się jako wieś przemysłowa: w roku 1791 na terenie Łagiewnik Dolnych powstała kopalnia węgla „Książę Karol Heski”. Na przełomie XVIII i XIX wieku powstały tu również pierwsze huty: żelaza – „Królewska” oraz cynku – „Lydognia”. W tym samym czasie na terenach silnie uprzemysłowionych otwarto osiedle Królewska Huta, która w II poł. XIX wieku zyskała prawa miejskie na mocy aktu erekcyjnego króla pruskiego Wilhelma I. W tym czasie na terenie Nowej Huty znajdowały się dwie szkoły, dwa kościoły (ewangelicki i rzymskokatolicki), poczta oraz szpital.</div>\r\n<div>W roku 1822 uruchomiono kolejną kopalnię – „Florentine” (w dwudziestoleciu międzywojennym zmieniono jej nazwę na „Łagiewniki”), w 1826 roku hutę cynku „Marienwunsch” (szybko jednak, bo już w 1870 roku została ona zlikwidowana). W roku 1857 powstała huta „Hubertus”, wybudowana przez rodzinę Wincklerów. Huta funkcjonuje do dziś pod nazwą Zygmunt (por. tekst o Łagiewnikach.</div>\r\n<div>W związku z dość prężnym rozwojem przemysłu na terenie Łagiewnik rozwijało się również całe zaplecze bytowe mieszkających tam górników i hutników. W 1874 roku w Łagiewnikach (w odłączeniu od Nowej Huty) wybudowano pierwszy budynek szkoły. Na początku XX wieku szkołę przeniesiono do nowego budynku, a stary wykorzystano na kaplicę. W 1910 roku, a następnie w 1912 roku postały dwie kolejne szkoły, a w latach 1895-96 staraniami ks. Norberta Bonczyka wybudowano neoromański kościół św. Jana Nepomucena według projektu Paula Jackischa. Sam ks. Norbert Bonczyk jest dość znaną na Śląsku postacią. Urodził się w 1837 roku w Miechowicach w zniemczonej rodzinie górniczej. Po ukończeniu liceum w Gliwicach wstąpił na wydział teologii Uniwersytetu Wrocławskiego, uczęszczał wówczas na wykłady z językoznawstwa i literatury. Najprawdopodobniej pod ich wpływem został obrońcą polskości na Śląsku.</div>\r\n<div>W 1904 roku Łagiewniki Górne oraz Łagiewniki Średnie zostały połączone w gminę Hohenlinde. Podczas plebiscytu 58% mieszkańców opowiedziało się za Polską, a po podziale Górnego Śląska gmina została dołączona do Polski, do powiatu świętochłowickiego, a po jego zniesieniu 1 kwietnia 1939 roku gminę włączono do powiatu katowickiego.</div>\r\n<div>W roku 1951 gmina została zniesiona, a jej obszar włączono do miasta Bytomia.</div>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-lasocin', 'kieleckie-historia-regionu', 'Lasocin', 30000, '<h1>Lasocin - Dzieje wsi</h1>\r\n<p class="autor">Stanisław Cygan</p>\r\n<div><span>Ø</span>Dzieje małej wsi, jaką jest Lasocin, gm. Łopuszno, pow. kielecki, woj. świętokrzyskie, są interesujące ze względu na dość odległy świat przeszłości. Ich poznawanie jest szczególnie ważne teraz, kiedy problematyka małej ojczyzny (wieś, region) pojawia się przy różnych okazjach (np. jest uwzględniana w realizacji edukacyjnej ścieżki regionalnej). </div>\r\n<div><span>Ø</span>Niewiele uwagi życiu społeczno-gospodarczemu, kulturalnemu mieszkańców Lasocina poświęcono w monografii gminy Łopuszno (<i>Gmina Łopuszno dawniej i dziś</i> 1998). Podstawowe wiadomości o wsi znajdujemy też w Wikipedii (wikipedia.org/wiki/Lasocin<sub>–</sub>powiat<sub>–</sub>kielecki<a href="#_ftn1" name="_ftnref1" title=""><span><span><span>[1]</span></span></span></a>) czy na stronie internetowej UG w Łopusznie (www.lopuszno.pl). Informacje w powyższych źródłach są na ogół podobne: położenie wsi, historia, zabytki, etymologia nazwy miejscowej, podział na części wsi, historia rodu ziemiańskiego Niemojewskich. Wykorzystane przeze mnie materiały archiwalne z archiwów: kieleckiego i radomskiego, dane z Urzędu Gminy w Łopusznie, wiadomości o wsi zawarte w monografii sąsiedniej gminy Krasocin (<i>W sarmackim Krasocinie</i> 1997), materiały zawarte w lokalnej prasie: „Słowo Ludu”, „Echo Dnia”, „Gazeta Wyborcza” (dodatek lokalny), informacje uzyskane drogą rozmów z mieszkańcami Lasocina, szczególnie z reprezentantami najstarszej generacji, stanowią podstawę materiałową niniejszego tekstu.</div>\r\n<div><span>Ø</span>W materiałach źródłowych <i>Liber beneficiorum</i> J. Długosza (1863) podana jest nazwa wsi Lasocin w różnych postaciach graficznych: <i>Lassoczyn </i>1508 i ok. 1520, <i>Lassoczin</i> 1540, <i>Liassoczyn</i> 1573.</div>\r\n<div><span>Ø</span>W <i>Tabelli Miast, Wsi, Osad Królestwa Polskiego</i> (1827:260) znajduje się następująca informacja o omawianej wsi: „Lasocin – województwo sandomierskie, obwód opoczyński, powiat konecki, parafia Mnin, własność prywatna, ilość domów – 27, ludność ogólna – 256, odległość od miasta obwodowego 3 3/4 mili pocztowej”.</div>\r\n<div><span>Ø</span>Podobne informacje o wsi zamieszcza <i>Przewodnik po Królestwie Polskiem </i>(1902, t. I:318): „Lasocin, wieś i folwark, huta żelazna, gubernia kielecka, pow. włoszczowski, gm. Oleszno, parafia Mnin, okrąg sądowy, gm. lub pokoju i miejsce posiedzenia – I Włoszczowa, poczta Włoszczowa, telegraf Włoszczowa, najbliższa stacya kolejowa – Końskie – I. – D. Kolei Iwanogrodzko-Dąbrowskiej”.</div>\r\n<div><span>Ø</span>Nieco więcej wiadomości znajduje się w <i>Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich</i> (1884, t. V:89): „Lasocin, wieś, pow. włoszczowski, gm. Oleszno, par. Mnin. W 1827 r. 27 dymów, 256 mieszkańców. Jest tu huta żelazna, założona w 1833 r. Dobra Lasocina podług wiadomości z r. 1866 składają się z folwarku Lasocin i Wysoka Góra; wsi: Lasocin, Ewelinowo, Skałka, Niemiecka Skałka. Rozległość dominialna wynosi mórg 3464. Wieś łącznie osad 40, z gruntami mórg 639...”.</div>\r\n<div><span>Ø</span>O. Kolberg (1887:17) wymienia wśród charakteryzowanych 33 wsi w obwodzie opczyńskim Lasocin, wieś należącą do parafii Mnin, posiadającą kuźnicę założoną w 1833 r. </div>\r\n<div><span>Ø</span>Ks. J. Wiśniewski (1913:160) podaje, że liczba mieszkańców wsi Lasocin wg spisu z 1748 r. wynosiła 50.</div>\r\n<div><span>Ø</span>Zarówno M. Kamińska (1964, cz. I:110), jak i D. Kopertowska (1984:173), umieszczają nazwę wsi w grupie nazw dzierżawczych motywowanych nazwą osobową <i>Lasota </i>z sufiksem <i>-in</i> (<i>-yn</i>). Jak podaje M. Kamińska, w materiale onomastycznym z terenu dawnego woj. sandomierskiego, w pow. włoszczowskim nazwy dzierżawcze stanowiły najliczniejszą grupę nazw.</div>\r\n<div><span>Ø</span>Niektórzy mieszkańcy wiążą nazwę wsi z okolicznymi lasami otaczającymi sołectwo ze wszystkich stron.</div>\r\n<div><span>Ø</span>Legenda o Lasocinie (Michałowska-Walkiewicz 2006:14) opowiada o Wincentym i Bonawenturze Niemojewskich, którzy w czasie zaborów założyli Towarzystwo Kaliszan. Urok i spokój ziemi kieleckiej spowodował, że przenieśli się oni na stałe do Lasocina. W dworze Niemojewskich stacjonowali żołnierze rosyjscy; nieopodal pałacyku mieli swoje koszary kozacy. Bracia byli zwolennikami idei niepodległościowej, stąd postanowili wykorzystać znajomość z Rosjanami, proponując im wspólne polowanie w Puszczy Świętokrzyskiej. W czasie polowania niewiasta-zjawa podała braciom butelkę z eliksirem prawdy, którą mieli dodać do butelek okowity pitej przez Rosjan. Pod wpływem tego napoju ci ujawnili tajne plany fortyfikacji polskich miast i okolicznych wsi kieleckich. Wincenty doniósł o tym władzom w stolicy. Ale Bonawentura przez pomyłkę dolał eliksiru do swego kielicha i wyjawił wrogom cel wyprawy brata. To spowodowało ich aresztowanie i osadzenie w Cytadeli Warszawskiej, spalenie rezydencji lasocińskiej. Część pałacu udało się uratować. Bracia zmienili nazwisko na Namojowscy. Ludzie byli represjonowani za ich działalność. Postanowili jednak walczyć z zaborcą, prowadzili działalność spiskową, zbierając się w opuszczonych piwnicach dworku. Rzekomo w trakcie ich spotkań nad pałacem unosił się na obłoku duch św. Stanisława, patrona Polski i Polaków. </div>\r\n<div><span>Ø</span>Dzieje wsi Lasocin są dość bogate. Na najstarsze ślady osadnictwa na tym terenie wskazuje cmentarzysko z epoki brązu IV okresu do okresu halsztackiego (wczesny okres epoki żelaza) czasów kultury łużyckiej (Nosek 1956:35–45 i s. 64). Zarówno warunki gospodarcze, jak i fizjograficzne wsi, sprzyjały osadnictwu. Jest rzeczą znaną w historii osadnictwa, że obejmowało ono najpierw tylko tereny bezleśne, później zaś dokonywało się w zwartych obszarach lasów przez ich karczowanie lub wypalanie (Bujak 1905:130). Lokalna toponomastyka, a mianowicie nazwa części wsi <i>Łaz</i> bądź <i>Kolonia Łaz</i> (także nazwa pól i łąk znajdujących się w tej części wsi), nawiązuje do tych procesów osadniczych przez motywację apelatywną <i>łaz</i> ‘miejsce po wykarczowanym lesie przeznaczone pod uprawę lub pastwisko’.</div>\r\n<div><span>Ø</span>Odkryte w 1954 r. przez grupę lubelskich archeologów cmentarzysko – z czasów kultury łużyckiej – na polu ornym Jana Kowalczyka było niejednolite pod względem chronologicznym. Eksploracja prowadzona metodą arową pozwoliła na wydobycie 189 grobów i kilku zabytków luźnych. Współistniały dwie formy grobów: popielnicowe (168) i jamowe (21), znajdujące się na niewielkich głębokościach, co powodowało ich niszczenie. Oprócz grobów odkryto również naczynia charakteryzujące się bogactwem form. Szczegółowa analiza zabytków analogicznych pozwoliła archeologom określić bliżej przynależność kulturową cmentarzyska do zespołu środkowopolskiej grupy kultury łużyckiej. Zdaniem A. Żakiego (1972), cmentarzyska, niemal wyłącznie ciałopalne, są znakiem najdawniejszego osadnictwa w rejonie Gór Świętokrzyskich. </div>\r\n\r\n<p><a title="Wykopaliska z lat 50. XX wieku z czasów kultury łużyckiej" rel="lightbox" href="cmsimg\\sc\\KielF263.jpg" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="187" width="267" alt="Wykopaliska z lat 50. XX wieku z czasów kultury łużyckiej" src="cmsimg\\sc\\KielF263.jpg" /></a></p>\r\n\r\n<div><span>Ø</span>Wieś Lasocin wymienia się w XV w. (być może już w 1415 roku ) wśród dóbr klucza majątkowego będących własnością Piotra Szafrańca (Sperka 2008:36-38), podkomorzego krakowskiego. W 1450 roku Szafraniec zastawił Piotrowi Bielczowskiemu za 1400 florenów na cztery lata wsie Oleszno, Wolę Oleszeńską i Lasocin. W roku 1464 wieś (wraz z Olesznem i Wolą Oleszeńską) należała do klucza oleszeńskiego i znalazła się w posiadaniu rodu Koniecpolskich. W 1508 roku po śmierci Piotra Szafrańca, w wyniku podziału majątku, Lasocin przypadł jego żonie Zofii. </div>\r\n<div><span>Ø</span>W czasie powstania styczniowego w Lasocinie stacjonowała część oddziału gen. M. Langiewicza (<i>Przyrodnicza ścieżka dydaktyczna Klubu 4 H. Lasocin</i>, 2006:28):</div>\r\n<div>„Wieczorem przybyła tu [do Kozowa - S.C.] grupa kawalerzystów, którzy myśleli, że powstańcy zostali całkowicie rozbici w przedpołudniowej bitwie [lasy włoszczowskie, 24 lutego 1863 r.- S.C.]. Powstańcy ci kilka dni wcześniej przebywali w Ewelinowie, Lasocinie, wiedzieli, że wsie te otaczają duże kompleksy leśne”. </div>\r\n<div><span>Ø</span>Świeżym śladem przeszłości wsi są ruiny pałacu z końca XIX wieku, dawnej rezydencji polskiego ziemiaństwa, a mianowicie rodu Niemojewskich (herbu Wierusz), i park podworski o powierzchni 5,2 ha<a href="#_ftn2" name="_ftnref2" title=""><span><span><span>[2]</span></span></span></a>. Wśród zespołu pałacowego wymienia się następujące obiekty: ruinę pałacu murowanego z 2 poł. XIX w., oficynę murowaną z 2 poł. XIX w., częściowo przebudowaną, 2 stodoły murowane z 2 poł. XIX w., spichlerz murowany z 2 poł. XIX w., budynek gospodarczy murowany z 2 poł. XIX w., bramę murowaną z 2 poł. XIX w., ogrodzenie murowane z 2 poł. XIX w. i park krajobrazowy z przełomu XVIII/XIX w. (zob. <i>Zabytki architektury i budownictwa w Polsce. Województwo kieleckie</i> 1995:153).\r\n\r\n\r\n<p style="margin-bottom: 0cm" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" \r\nstyle="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: \r\nleft; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: \r\n0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE \r\nCELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; \r\nmargin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; \r\nwidth:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: \r\nblock; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" \r\nSTYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_538_1" style="float: \r\nleft; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: \r\n-2000px;">\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Ruiny pałacu ziemiańskiej rodziny Niemojewskich, jego ostatnich właścicieli </p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF215.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF215.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF215.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n\r\n\r\n</div>\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Ruiny pałacu ziemiańskiej rodziny Niemojewskich, jego ostatnich właścicieli </p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF216.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF216.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF216.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Ruiny pałacu ziemiańskiej rodziny Niemojewskich, jego ostatnich właścicieli </p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF217.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF217.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF217.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Ruiny pałacu ziemiańskiej rodziny Niemojewskich, jego ostatnich właścicieli </p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF218.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF218.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF218.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Ruiny pałacu ziemiańskiej rodziny Niemojewskich, jego ostatnich właścicieli </p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF219.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF219.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF219.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Ruiny pałacu ziemiańskiej rodziny Niemojewskich, jego ostatnich właścicieli </p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF220.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF220.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF220.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Ruiny pałacu ziemiańskiej rodziny Niemojewskich, jego ostatnich właścicieli </p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF221.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF221.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF221.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Ruiny pałacu ziemiańskiej rodziny Niemojewskich, jego ostatnich właścicieli </p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF222.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF222.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF222.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Ruiny pałacu ziemiańskiej rodziny Niemojewskich, jego ostatnich właścicieli </p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF223.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF223.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF223.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Ruiny pałacu ziemiańskiej rodziny Niemojewskich, jego ostatnich właścicieli </p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF224.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF224.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF224.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Ruiny pałacu ziemiańskiej rodziny Niemojewskich, jego ostatnich właścicieli </p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF225.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF225.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF225.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Ruiny pałacu ziemiańskiej rodziny Niemojewskich, jego ostatnich właścicieli </p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF226.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF226.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF226.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Ruiny pałacu ziemiańskiej rodziny Niemojewskich, jego ostatnich właścicieli </p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF227.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF227.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF227.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Ruiny pałacu ziemiańskiej rodziny Niemojewskich, jego ostatnich właścicieli </p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF228.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF228.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF228.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Ruiny pałacu ziemiańskiej rodziny Niemojewskich, jego ostatnich właścicieli </p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF229.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF229.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF229.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Ruiny pałacu ziemiańskiej rodziny Niemojewskich, jego ostatnich właścicieli </p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF230.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF230.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF230.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Ruiny pałacu ziemiańskiej rodziny Niemojewskich, jego ostatnich właścicieli </p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF231.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF231.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF231.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Ruiny pałacu ziemiańskiej rodziny Niemojewskich, jego ostatnich właścicieli </p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF232.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF232.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF232.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Ruiny pałacu ziemiańskiej rodziny Niemojewskich, jego ostatnich właścicieli </p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF233.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF233.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF233.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Ruiny pałacu ziemiańskiej rodziny Niemojewskich, jego ostatnich właścicieli </p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF234.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF234.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF234.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Ruiny pałacu ziemiańskiej rodziny Niemojewskich, jego ostatnich właścicieli </p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF235.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF235.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF235.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Ruiny pałacu ziemiańskiej rodziny Niemojewskich, jego ostatnich właścicieli </p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF236.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF236.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF236.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Ruiny pałacu ziemiańskiej rodziny Niemojewskich, jego ostatnich właścicieli </p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF237.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF237.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF237.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Ruiny pałacu ziemiańskiej rodziny Niemojewskich, jego ostatnich właścicieli </p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF238.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF238.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF238.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Ruiny pałacu ziemiańskiej rodziny Niemojewskich, jego ostatnich właścicieli </p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF239.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF239.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF239.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n</div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" \r\nHEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG \r\nSRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD \r\nWIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD \r\nSTYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" \r\nCELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG \r\nSRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD \r\nWIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" \r\nBORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P \r\nstyle="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_538_1 = new gallery($(''gallery_538_1''), {height: 216, \r\nwidth: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, \r\nthumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, \r\ntimed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, \r\ncarouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, \r\ncarouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n\r\n<p style="margin-bottom: 0cm" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" \r\nstyle="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: \r\nleft; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: \r\n0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE \r\nCELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; \r\nmargin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; \r\nwidth:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: \r\nblock; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" \r\nSTYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_538_3" style="float: \r\nleft; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: \r\n-2000px;">\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Brama prowadząca do pałacu; mur okalający ogród dworski </p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF240.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF240.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF240.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Brama prowadząca do pałacu; mur okalający ogród dworski </p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF241.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF241.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF241.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Brama prowadząca do pałacu; mur okalający ogród dworski </p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF242.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF242.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF242.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Brama prowadząca do pałacu; mur okalający ogród dworski </p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF243.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF243.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF243.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Brama prowadząca do pałacu; mur okalający ogród dworski </p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF244.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF244.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF244.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Brama prowadząca do pałacu; mur okalający ogród dworski </p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF245.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF245.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF245.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Brama prowadząca do pałacu; mur okalający ogród dworski </p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF246.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF246.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF246.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n\r\n</div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" \r\nHEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG \r\nSRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD \r\nWIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD \r\nSTYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" \r\nCELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG \r\nSRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD \r\nWIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" \r\nBORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P \r\nstyle="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_538_3 = new gallery($(''gallery_538_3''), {height: 216, \r\nwidth: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, \r\nthumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, \r\ntimed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, \r\ncarouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, \r\ncarouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n\r\n<p style="margin-bottom: 0cm" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" \r\nstyle="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: \r\nleft; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: \r\n0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE \r\nCELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; \r\nmargin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; \r\nwidth:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: \r\nblock; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" \r\nSTYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_538_4" style="float: \r\nleft; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: \r\n-2000px;">\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Wyremontowane zabudowania podworskie </p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF247.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF247.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF247.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Wyremontowane zabudowania podworskie </p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF248.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF248.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF248.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Wyremontowane zabudowania podworskie </p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF249.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF249.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF249.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Wyremontowane zabudowania podworskie </p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF250.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF250.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF250.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Wieś kielecka</p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF251.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF251.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF251.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Wyremontowane zabudowania podworskie</p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF252.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF252.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF252.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Wyremontowane zabudowania podworskie </p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF253.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF253.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF253.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n</div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" \r\nHEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG \r\nSRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD \r\nWIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD \r\nSTYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" \r\nCELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG \r\nSRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD \r\nWIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" \r\nBORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P \r\nstyle="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_538_4 = new gallery($(''gallery_538_4''), {height: 216, \r\nwidth: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, \r\nthumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, \r\ntimed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, \r\ncarouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, \r\ncarouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n\r\n<p style="margin-bottom: 0cm" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" \r\nstyle="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: \r\nleft; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: \r\n0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE \r\nCELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; \r\nmargin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; \r\nwidth:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: \r\nblock; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" \r\nSTYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_538_5" style="float: \r\nleft; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: \r\n-2000px;">\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Roślinność w parku rozciągającym się wokół pałacu rodziny Niemojewskich </p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF254.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF254.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF254.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Wieś kielecka</p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF255.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF255.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF255.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Roślinność w parku rozciągającym się wokół pałacu rodziny Niemojewskich </p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF256.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF256.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF256.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Roślinność w parku rozciągającym się wokół pałacu rodziny Niemojewskich </p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF257.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF257.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF257.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Roślinność w parku rozciągającym się wokół pałacu rodziny Niemojewskich </p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF258.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF258.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF258.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Roślinność w parku rozciągającym się wokół pałacu rodziny Niemojewskich </p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF259.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF259.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF259.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Roślinność w parku rozciągającym się wokół pałacu rodziny Niemojewskich </p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF260.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF260.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF260.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Roślinność w parku rozciągającym się wokół pałacu rodziny Niemojewskich </p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF261.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF261.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF261.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n</div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" \r\nHEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG \r\nSRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD \r\nWIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD \r\nSTYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" \r\nCELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG \r\nSRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD \r\nWIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" \r\nBORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P \r\nstyle="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_538_5 = new gallery($(''gallery_538_5''), {height: 216, \r\nwidth: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, \r\nthumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, \r\ntimed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, \r\ncarouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, \r\ncarouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n\r\n\r\n<p style="margin-bottom: 0cm" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" \r\nstyle="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: \r\nleft; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: \r\n0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE \r\nCELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; \r\nmargin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; \r\nwidth:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: \r\nblock; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" \r\nSTYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_538_6" style="float: \r\nleft; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: \r\n-2000px;">\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Dawne budynki należące do dworu </p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF198.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF198.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF198.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Dawne budynki należące do dworu </p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF199.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF199.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF199.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n</div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" \r\nHEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG \r\nSRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD \r\nWIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD \r\nSTYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" \r\nCELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG \r\nSRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD \r\nWIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" \r\nBORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P \r\nstyle="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_538_6 = new gallery($(''gallery_538_6''), {height: 216, \r\nwidth: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, \r\nthumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, \r\ntimed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, \r\ncarouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, \r\ncarouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n</div>\r\n<div><span>Ø</span>W <i>Wykazie hypotecznym Dóbr Lassocin; powiat koniecki</i> sygnatura 75, t. I, t. II (w posiadaniu Sądu Rejonowego we Włoszczowie) wymienieni zostali kolejni właściciele dóbr w Lasocinie: Seweryn Kiełczewski, Wincenty Kiełczewski, Ewa z Kiełczewskich Jeziorkowska, z drugiego małżeństwa – Skorupkowa. W 1839 r. majątek nabył Edward Niemojewski. Prawem własności po ojcu Edwardzie dobra Lasocina przejęła w r. 1864 Ludwika z Niemojewskich hr. Kołłątaj. Kolejnym właścicielem majątku ziemskiego w Lasocinie został dn. 24 X 1908 r. Sergiusz Stanisławowicz Niemojewski. Natomiast po jego śmierci dn. 3 X 1921 r. majątek, złożony z dóbr Lasocina, Oleszna i Woli Świdzińskiej, odziedziczyli trzej jego synowie: Konrad, Edward, Józef. Dn. 3 III 1932 r. właścicielami Lasocina zostało małżeństwo Niemojewskich: Edward i Krystyna z Karschów. Po śmierci dziedzica E. Niemojewskiego (16 IV 1935 r.) dobra przeszły w ręce jego żony Krystyny. Na podstawie art. 2, cz. I. Dekretu PKWN z dn. 6 IX 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej i Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dn. 1 III 1945 r. spadkobiercą dóbr Lasocina został Skarb Państwa. Majątek ziemski rozparcelowano. Nabywcami stali się mieszkańcy wsi (45 osób)<a href="#_ftn3" name="_ftnref3" title=""><span><span><span>[3]</span></span></span></a>. Większość zabudowań dworskich (stodoła, obora, drewniany spichlerz z poł. XIX w., oficyna) zostało przekształconych na budynki gospodarcze, a oficyna na budynek mieszkalny. Na północny wschód od części gospodarczej i na północ od drugiej części parku rozciąga się sad; dziś już mocno zdziczały. Najstarsze drzewa zespołu parkowego to okazy pięknych lip, kilka dębów, klonów i kasztanowców (<i>Katalog Zabytkowych Założeń..</i>.1978), miłorząb japoński, rajska jabłoń i buczyna. Jak podają źródła, pałac był użytkowany i zamieszkały do 1958 r<a href="#_ftn4" name="_ftnref4" title=""><span><span><span>[4]</span></span></span></a> (<i>Katalog Zabytków Sztuki </i>1957). Przez długi czas (lata 1977 – 1997) znajdował się w posiadaniu Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej Lasocin; obecnie jest w rękach prywatnych i wciąż czeka na renowację. W lutym 1995 roku spłonęła jedna z dworskich stodół, odnowiona przez RSP Lasocin. Ziemiańska rodzina Niemojewskich na trwałe wpisała się w dzieje wsi Lasocin. Edward Niemojewski (ur. w 1905 r.), zwany w środowisku wiejskim <i>dziedzicem</i> czy <i>jaśniepanem</i>, i jego żona, Krystyna, mieszkali w pałacu o powierzchni 800 metrów kwadratowych z 16 pomieszczeniami mieszkalnymi. Sukcesja ojca Edwarda, Sergiusza Niemojewskiego w Lasocinie liczyła 2084 ha. Natomiast według rejestru ułożonego w 1932 r. w dobrach Lasocina (ogrody, place, zabudowania, grunty orne, łąki, pastwiska, lasy, zarośla, bagna, wody, drogi i rowy) pozostawało 1218 ha 292 metry kwadratowe<a href="#_ftn5" name="_ftnref5" title=""><span><span><span>[5]</span></span></span></a>. Pasję myśliwską właściciel Lasocina przypłacił życiem 16 kwietnia 1935 roku na łąkach w pobliżu Fryszerki k. Ewelinowa, gm. Łopuszno (Markowski 1993; Okoń 1990; Rudnicki 1996; Jerzmanowski 1987, Półrola-Parol 2002). Bracia Niemojewscy przestrzegali ochrony zwierząt w lasach i zwalczali kłusownictwo. Otrzymawszy poufne informacje o nielegalnej obławie na jelenie i sarny, właściciel Lasocina sam postanowił schwytać kłusowników. „Gazeta Kielecka” z dn. 18 IV 1935 r., nr 108, s. 4 donosiła:</div>\r\n<div>„W lasach dóbr Lasocin został zabity przez kłusowników właściciel tych dóbr Edward Niemojewski. [...] W pewnej chwili jeden z kłusowników zaszedł od tyłu i znienacka strzelił do Niemojewskiego. Strzał był śmiertelny... Trafiony 16 loftkami w kręgosłup ziemianin padł trupem na miejscu. Wieść o tej nieprawdopodobnej wprost morderczej strzelaninie w lasach dóbr Lasocin – wywołała wielkie poruszenie w całej okolicy”.<span> </span></div>\r\n<div>W „Łowcu Polskim” z 1938 pisano:</div>\r\n<div>„W walce z kłusownikami Edward Niemojewski zginął, jak żołnierz na posterunku”. </div>\r\n<div><span>Ø</span>Dobra E. Niemojewskiego, podobnie jak jego braci, były miejscem schronienia dla partyzantów. W czasie wojny wieś ze względu na swoje usytuowanie wśród lasów była związana działalnością konspiracyjną i partyzancką. Pobliskie lasy stanowiły miejsce działalności konspiracyjnej oddziałów partyzanckich: „Żbika”, „Nurta” (AK), „Marcina”, „Szarego”. Na terenie wsi nie istniały co prawda organizacje konspiracyjne, ale niektórzy mieszkańcy (32 osoby) należeli do „leśnych” oddziałów: 20 do AK i 12 do NSZ. We dworze stacjonowały wojskowe oddziały zbrojne. Mieszkańcy udzielali im pomocy żywnościowej. 11 sierpnia 1944 r. w Lasocinie z 204 pułku Ziemi Kieleckiej i ze zmobilizowanych żołnierzy została utworzona Grupa Operacyjna – Zachód pod nazwą <i>Brygady Świętokrzyskiej NSZ</i>, składająca się z dwóch pułków 202pp. i 204 pp. Miała ona stanowić grupę operacyjną NSZ nr 1. Działalność <i>Brygady Świętokrzyskiej</i> sprowadzała się głównie do pracy organizacyjno-</div>\r\n<div>-szkoleniowej oraz do szerzenia w terenie propagandy antypeperowskiej i antyradzieckiej. Dowódcą oddziału został ppłk. „Bohun” – Antoni Szacki-Dąbrowski. Na odprawie w Kielcach we wrześniu 1944 r., a następnie 29 listopada we wsi Lasocin, „Bohun” otrzymał plan operacyjny dla <i>Brygady Świętokrzyskiej</i>. Działające na terenie woj. kieleckiego organizacje zbrojne AK, a mianowicie 2 pułk mjra „Nurta”, 3 pułk kpt. „Szarego”, 4 pułk „Katarzyny” po rozkazie częściowej demobilizacji, stały się mniejszymi. 12 X 1944 r. w Lasocinie nastąpił podział 2 pułku AK „Nurta” na dwa zgrupowania (Hillebrandt 1970:489; 1964:134; Mączyński 1971; Hanyż 1971).</div>\r\n<div><span>Ø</span>Z lasami lasocińskimi i okolicznymi, które często były domem partyzanckim, dworem w Lasocinie, z sąsiednimi wsiami, związane są dzieje Oddziału Partyzanckiego Batalionów Chłopskich „Szczytniaka” (dowódca M. Młudzik „Szczytniak”) [Młudzik „Szczytniak” 1977] w czasie działalności w woj. kieleckim do czasu marszu na pomoc powstańczej Warszawie. Na początku wojny w listopadzie 1939 roku Niemcy patrolowali wieś, stacjonowali we dworze. Mieszkańców obowiązywały przymusowe kontyngenty (dostawy ziemniaków, mięsa, żyta) dostarczane do stacji kolejowej Ludynia, położonej w odległości ok. 19 km od wsi. W czasie wojny ludność chodziła do prac przy wykopach, tzw. <i>okopy</i> do Oleszna. Niektóre osoby zostały wywiezione na roboty przymusowe do Rzeszy.</div>\r\n<div><span>Ø</span>Pod względem administracyjnym wieś Lasocin miała różną przeszłość. Należała do powiatu koneckiego, włoszczowskiego; do gmin: Oleszno, Słupia (dziś Słupia Konecka) i aktualnie – Łopuszno. Do lipca 1976 roku, a więc do czasu połączenia gmin: Łopuszno i Słupia Konecka, Lasocin wchodził w skład gminy Słupia. Po podziale gmin w 1992 roku mieszkańcy wyrazili wolę pozostania w gminie Łopuszno. W nowym podziale administracyjnym z 1998 r. wieś Lasocin, gm. Łopuszno znalazła się w powiecie kieleckim, w województwie świętokrzyskim (<i>16 województw</i> ... 1998).</div>\r\n<div><span>Ø</span>Działalność kulturalno-oświatową we wsi prowadziła przede wszystkim szkoła<a href="#_ftn6" name="_ftnref6" title=""><span><span><span>[6]</span></span></span></a>. Według informacji udzielonych przez mieszkańców Lasocina, byłych uczniów kursów nauczania, istnienie szkoły we wsi datuje się od roku 1919. Posiadała ona dwa oddziały; pracował wówczas jeden nauczyciel. Mieściła się w budynku dworskim, zwanym „Murowańcem”. Trudności lokalowe (budynek szkoły, który jeszcze do niedawna służył uczniom, został wzniesiony przed wojną), kadrowe z czasem stopniowo się zmniejszały. Szkoła Podstawowa w Lasocinie przez wiele lat była niewielką placówką dydaktyczną z klasami łączonymi i pozostaje nadal. W roku szkolnym 1997/98 uczyło się w niej sześćdziesięcioro dzieci, w roku szkolnym 2005/2006 już tylko 36. Społeczny Komitet Budowy nowej Szkoły zawiązał się w 1997 roku. W sytuacji zmian w systemie oświaty w kraju i niżu demograficznego budowa nowej szkoły nie miała racji bytu. Obecnie dzieci uczą się jedynie w klasach 0 – III w nowej szkole znajdującej się w budynku strażnicy. Jest to filia Zespołu Szkół w Łopusznie. </div>\r\n<div><b><font size="2"> </font></b></div>\r\n\r\n\r\n<p style="margin-bottom: 0cm" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" \r\nstyle="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: \r\nleft; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: \r\n0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE \r\nCELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; \r\nmargin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; \r\nwidth:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: \r\nblock; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" \r\nSTYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_538_7" style="float: \r\nleft; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: \r\n-2000px;">\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Budynek starej szkoły w Lasocinie</p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF264.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF264.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF264.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Dzieci ze SP w Lasocinie</p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF265.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF265.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF265.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Dzieci ze SP w Lasocinie</p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF266.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF266.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF266.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n</div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" \r\nHEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG \r\nSRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD \r\nWIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD \r\nSTYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" \r\nCELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG \r\nSRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD \r\nWIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" \r\nBORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P \r\nstyle="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_538_7 = new gallery($(''gallery_538_7''), {height: 216, \r\nwidth: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, \r\nthumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, \r\ntimed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, \r\ncarouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, \r\ncarouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n\r\n<p style="margin-bottom: 0cm" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" \r\nstyle="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: \r\nleft; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: \r\n0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE \r\nCELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; \r\nmargin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; \r\nwidth:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: \r\nblock; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" \r\nSTYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_538_8" style="float: \r\nleft; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: \r\n-2000px;">\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Budynek nowej szkoły w Lasocinie</p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF267.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF267.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF267.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Budynek nowej szkoły w Lasocinie</p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF268.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF268.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF268.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Lasocin - Historia wsi</h3>\r\n<p>Budynek nowej szkoły w Lasocinie</p>\r\n\r\n\r\n<a \r\nhref="cmsimg/sc/KielF269.jpg" \r\ntitle="" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF269.jpg" \r\nalt="" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/sc/KielF269.jpg" \r\nalt="" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n</div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" \r\nHEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG \r\nSRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD \r\nWIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD \r\nSTYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" \r\nCELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG \r\nSRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD \r\nWIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" \r\nBORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P \r\nstyle="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_538_8 = new gallery($(''gallery_538_8''), {height: 216, \r\nwidth: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, \r\nthumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, \r\ntimed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, \r\ncarouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, \r\ncarouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n\r\n<div><b><font size="2">Bibliografia</font></b></div>\r\n<div>Boszczyk Marta, <i>Bibliografia zabytków Kielc i województwa świętokrzyskiego</i>, Kielce 2010</div>\r\n<div>Bujak Franciszek, <i>Studia nad osadnictwem Małopolski</i>, Kraków 1905</div>\r\n<div>Cygan Stanisław, <i>Z dziejów i współczesności wsi Lasocin</i>, (w:) <i>Materiały i źródła do dziejów powiatu włoszczowskiego</i>, pod red. Stanisława Janaczka i Beaty Janaczek, Włoszczowa 2008, s. 7 – 18</div>\r\n<div>Długosz Jan, <i>Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis</i>, t. I, Cracoviae 1863</div>\r\n<div><i>Gmina Łopuszno dawniej i dziś</i>. Redakcja: Jan Stanisław Matuszczyk, Elżbieta Oleksiewicz, Zbigniew Iwanek, Zdzisław Gołuch, Barbara Pawelczyk, Kielce 1998</div>\r\n<div>Hanyż S. (głos w dyskusji), (w:) <i>Z dziejów walk partyzanckich na Kielecczyźnie 1939–1945. Materiały seminariów historycznych</i>, Kielce 1971, s. 191–193</div>\r\n<div>Hillebrandt Bogdan, <i>Brygada Świętokrzyska N S Z</i>, „Wojskowy Przegląd Historyczny”, Warszawa 1964, nr 1, s. 116 –150. O Lasocinie, s. 134</div>\r\n<div>Hillebrandt Bogdan, <i>Partyzantka na Kielecczyźnie 1939–1945</i>, Warszawa 1970</div>\r\n<div><i>Historia chłopów polskich,</i> pod red. Stefana Inglota, Wrocław 1992</div>\r\n<div>htpp://pl.wikipedia.org/wiki/Lasocin <sub>–</sub>powiat <sub>–</sub>kielecki); 2011 – 01 – 10</div>\r\n<div>htpp://www.lopuszno.pl; 2010 – 01 – 05</div>\r\n<div>Jachimczak Barbara, <i>Bohun</i>, Kielce 1991</div>\r\n<div>Janaczek Stanisław, <i>Dobra włoszczowskie Szafrańców</i>, (w:) <i>Materiały i źródła do dziejów powiatu włoszczowskiego</i>, t. 1, pod red. Stanisława Janaczka i Beaty Janaczek, Włoszczowa 2008</div>\r\n<div>Jerzmanowski Jerzy, <i>Wśród myśliwych przed półwieczem</i>, Warszawa 1987</div>\r\n<div>Kamińska Maria, <i>Nazwy miejscowe dawnego województwa sandomierskiego</i>, Wrocław – Warszawa – Kraków, cz. I – 1964, cz. II – 1965: Lasocin, cz. I</div>\r\n<div>Kasprzyk Remigiusz, <i>Pan wróci i będzie kłopot</i>:<i> dwór Niemojewskich w Lasocinie koło Łopuszna</i>, „Gazeta Kielecka”: 24 godziny 1991, nr 214, s. 1-2</div>\r\n<div><i>Katalog Zabytkowych Założeń Zielonych Województwa Kieleckiego d. Powiat Kielecki; Lasocin /gm. Łopuszno/ Park Podworski</i>. Opracowano w Zakładzie Architektury Krajobrazu i U U P PK, Kraków 1978</div>\r\n<div><i>Katalog Zabytków Sztuki w Polsce</i>, t. III woj. kieleckie, pod red. J. Łozińskiego i B. Wolff, Warszawa 1957</div>\r\n<div>Kazimierczak E., Kłos A., Misiewicz W., <i>Cmentarzysko kultury</i> <i>łużyckiej w Lasocinie pow. Końskie</i>, „Studia i Materiały Lubelskie”, t. VII, 1973, s. 231– 282</div>\r\n<div>Kędracki Janusz, <i>Zniszczone gniazdo NSZ i Niemojewskich: Lasocin, gm. Łopuszno</i>, „Gazeta Wyborcza” 2008, 30 maja, s. 6 (dodatek do „Gazety Wyborczej” 2008, nr 125</div>\r\n<div>Kolberg Oskar, <i>Lud. </i><i>Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni , muzyka i tańce</i>. Kraków 1887, serya XX. <i>Radomskie</i>, cz. 1, s. 17 </div>\r\n<div>Kopertowska Danuta, <i>Nazwy miejscowe województwa kieleckiego. Nazwy miast i wsi, nazwy części miast i wsi oraz nazwy alei, placów, ulic i osiedli mieszkaniowych</i>, Warszawa – Kraków 1984</div>\r\n<div><i>Kronika Koła Łowieckiego „Żuraw” w Lasocinie</i>, opr. Wojciech Pawlik, Kielce, brw., t. 1-2</div>\r\n<div>Libera Marek, <i>Oleszyńscy nemrodzi</i>, „Łowca Świętokrzyski” nr 3(42), 2007, s. 62 – 65</div>\r\n<div>Libera Marek, <i>Zabójstwo Edwarda Niemojewskiego z Lasocina</i>, „Łowiec Świętokrzyski” nr 3(54), 2010, s. 63 – 67</div>\r\n<div>Markowski Mieczysław Bolesław, <i>Obywatele ziemscy w województwie kieleckim 1918-1939</i>, Kielce 1993</div>\r\n<div>Mączyński T., <i>Zarys działań ruchu oporu w latach 1939–45 w powiecie włoszczowskim</i>, (w:) <i>Z dziejów partyzanckich na Kielecczyźnie 1939–1945. Materiały seminariów historycznych</i>, Kielce 1971, s. 125–165</div>\r\n<div>Michałowska-Walkiewicz Ewa<i>, Legenda o Lasocinie</i>, „Nasza Baba Jaga” nr 2 (21), 2006, s. 14</div>\r\n<div>Młudzik „Szczytniak” Mieczysław, <i>„Borem lasem”</i>, Warszawa 1977</div>\r\n<div align="left">Nosek Stefan, <i>Zarys archeologii Małopolski</i>, Kraków 1956</div>\r\n<div>Okoń Władysław, <i>Mój dwudziesty wiek</i>, Wrocław Łódź 1990</div>\r\n<div><i>Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym</i>, t. III–IV, opracował Adolf Pawiński, Warszawa 1886</div>\r\n<div><i>Polska XVI wieku pod</i> <i>względem geograficznym i historycznym</i>, t. IV: <i>Małopolska</i>, opracował Adolf Pawiński, Warszawa 1886</div>\r\n<div>Półrola-Parol Danuta, <i>Miłośnicy polowań, </i>(w:) tejże, <i>Stąd nasz ród</i>, cz. II, Staszów – Kielce 2002, s. 35 – 40</div>\r\n<div><i>Przewodnik po Królestwie Polskiem na podstawie najnowszych źródeł</i> opracowany przez Radcę Stanu Ant. Bobińskiego i J. M. Bazewicza, zawierający: <i>Spis alfabetyczny: miast, osad, wsi, kolonij, folwarków i wszelkich miejscowości, jakąkolwiek nazwę noszących, znajdujących się w 10 guberniach Królestwa Polskiego, ze wskazaniem: guberni, powiatu, gminy, parafii, sądów pokoju i gminnego, poczty, telegrafu</i>... w 2-ch tomach z dodaniem wielkiej mapy ściennej Królestwa Polskiego, t. I, Warszawa 1902</div>\r\n<div><i>Przyrodnicza ścieżka dydaktyczna Klubu 4 H. Lasocin</i>, red. naukowa Stefan Gawroński, Tomasz Olbrycht i Marian Szewczyk, Łopuszno 2006</div>\r\n<div>Rudnicki Szymon, <i>Ziemiaństwo polskie w XX wieku</i>, Warszawa 1996</div>\r\n<div><i>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich</i>, pod red. Feliksa Sulimierskiego, Bronisława Chlebowskiego, Władysława Walewskiego, Warszawa 1884, t. V</div>\r\n<div>Sperka Jerzy, <i>Szafrańcowie herbu Stary Koń w XIV i XV wieku i ich związki z powiatem chęcińskim</i>, (w:) <i>Materiały i źródła do dziejów powiatu włoszczowskiego</i>, t. 1, pod red. Stanisława Janaczka i Beaty Janaczek, Włoszczowa 2008</div>\r\n<div><i>Tabella Miast, Wsi, Osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji</i>, tom I (A–Ł), Warszawa 1827</div>\r\n<div><i>Urzędowe Nazwy Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych</i>, z. 24, powiat konecki. Wydawnictwo Urzędu Rady Ministrów, Warszawa 1966</div>\r\n<div><i>W Lasocinie całe życie</i> – reportaż Radia Kielce z dn. 3. 12. 2007 r. opracowany przez Dorotę Juchnowską przy współpracy Tomasza Tamborskiego, w którym mieszkanki tej wsi (pięć wdów) wspominają dawną wieś, wspólne życie mieszkańców, ich pracę, obowiązki, także historię okolicy. </div>\r\n<div><i>W sarmackim Krasocinie. Monografia historyczno-gospodarcza gminy Krasocin</i>, pod red. Eugeniusz Kosika, Eugeniusza Madejskiego, Ryszarda Nadgowskiego, Kielce 1997</div>\r\n<div>Ks. Wiśniewski Jan, <i>Dekanat konecki</i>, Radom 1913</div>\r\n<div><i>Zabytki architektury i budownictwa w Polsce. Województwo kieleckie</i>, t. 15. Spis opracował Krzysztof Myśliński, Warszawa 1995 w części <i>Katalog zabytków</i>, s. 153</div>\r\n<div>Żaki Andrzej, <i>Najdawniejsze osadnictwo w Górach Świętokrzyskich na tle postępów osadnictwa w Karpatach Polskich. Uwagi i postulaty badawcze</i>, „Rocznik Świętokrzyski”, t. III, 1972, s. 11– 31</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>Materiały archiwalne: </b></div>\r\n<div>Archiwum Państwowe w Kielcach, <i>Akta Dyrekcji Ubezpieczeń, Ubezpieczenie Nieruchomości. Wykazy i szacunki szczegółowe zabudowań wsi Lasocin</i>, Sygnatura 162</div>\r\n<div><i>Opis pałacu i dworu w Lasocinie. Akta Komissyi Wojewodztwa Sandomierskiego tyczące się pokładnego przy kościele w Mninie zaczynające się od roku 1836-1866</i>, Sygnatura 6068</div>\r\n<div><i>Akta Kommissyi Woiewodztwa Sandomierskiego tyczące się wybudowania kościoła parafialnego i jego zabudowań w Mninie</i>, Sygnatura RGR 6067. Wymienieni zostali tu właściciele dóbr w Lasocinie: s. 80 r. 1822 Tomasz Pomian Kiełczewski, dziedzic dóbr Lasocina i wsi Skąpe; s. 132 r. 1849/1850 JW Edward Niemojewski. Lasocin liczył wówczas 27 dymów włościańskich, zaś 3 dworskie; s. 142 r. 1857 Stanisław Niemojewski, dziedzic Lasocina z przyległościami.</div>\r\n<div><i>Akta Kommisyi Wojewodztwa Sandomierskiego tyczące się przystąpienia do Towarzystwa Kredytowego w Radomiu Skąpe i Lasocin</i>, Sygnatura RGR 5376. <i>Wykaz hypoteczny Dobra Lassocin; powiat koniecki</i>. Sygnatura 75 w posiadaniu Sądu Rejonowego we Włoszczowie, t. I, t. II</div>\r\n<div>Archiwum Państwowe Kielce, <i>Wojewódzki Pełnomocnik Rzeczpospolitej d/s Reformy Rolnej</i>, Sygnatura 22, karta 21. <i>Wykaz majątków rozparcelowanych w 1945 roku</i></div>\r\n<div><i>Wykaz hypoteczny Dobra Lassocin Powiat koniecki</i>, nr 75, t. II (w posiadaniu Sądu Rejonowego we Włoszczowie, Wydział Ksiąg Wieczystych)</div>\r\n<div> <i>Księga Adresowa Polski (wraz z W. M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosła i rolnictwa</i>, Warszawa 1930</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><br clear="all" />\r\n<hr size="1" align="left" width="33%" />\r\n<div id="ftn1">\r\n<div><a href="#_ftnref1" name="_ftn1" title=""><span><span><span>[1]</span></span></span></a> Tu podano błędnie informacje o autorze pracy <i>Gmina Łopuszno dawniej i dziś</i>. Nie jest nią prof. Danuta Kopertowska, lecz red. J. S. Matuszczyk i inni (zob. Bibliografia).</div>\r\n</div>\r\n<div id="ftn2">\r\n<div><a href="#_ftnref2" name="_ftn2" title=""><span><span><span>[2]</span></span></span></a> Dane dotyczące pałacu i dworu w Lasocinie podaję na podstawie analizy materiałów archiwalnych (zob. wykaz w Bibliografii).</div>\r\n</div>\r\n<div id="ftn3">\r\n<div><a href="#_ftnref3" name="_ftn3" title=""><span><span><span>[3]</span></span></span></a> Archiwum Państwowe Kielce, <i>Wojewódzki Pełnomocnik Rzeczpospolitej d/s Reformy Rolnej</i>, Sygnatura 22, karta 21. <i>Wykaz majątków rozparcelowanych w 1945 roku.</i></div>\r\n</div>\r\n<div id="ftn4">\r\n<div><a href="#_ftnref4" name="_ftn4" title=""><span><span><span>[4]</span></span></span></a> Informacja ta nie jest prawdziwa. Zresztą nie jest to odosobniony przypadek nieścisłości informacyjnych o pałacu w Lasocinie. Pojawiają się one w artykułach w lokalnej prasie. Nieprawdziwe dane dotyczą np. faktu istnienia w budynku pałacowym po wojnie szkoły rolniczej. [zob. (mak) <i>W Lasocinie tylko ruiny</i>, „Słowo Ludu” nr 130, Kielce-Radom 1992, 4 VI 1992, s. 7]. Mylne są podpisy zdjęć (zamiast napisu dworek w Lasocinie jest napis: dworek w Olesznie) [por. D. Parol, <i>Miłośnicy polowań</i>, „Echo Dnia” nr 52 (5979), Kielce - Radom 1 III 1996, s. 6; D. Parol, <i>Niemojewscy i Karschowie</i>, „Echo Dnia” nr 145 (5509), Kielce - Radom 29 – 31 VII 1994, s. 6.]. Mylnie podano odległość wsi Lasocin od Kielc (nie jest to 26 km, ale 46 czy 47 km). Korekty wymaga relacja o stanie pałacu i dziele jego niszczenia pod koniec wojny, data śmierci właściciela majątku (było to 16 IV 1935 r.). Błędna jest też informacja o RSP Lasocin jako właścicielu obiektów pałacowych, bowiem Spółdzielnia powstała później. Wówczas była to Spółdzielnia Kółek Rolniczych w Łopusznie Gospodarstwo Rolne w Lasocinie. Mylnie zostały podane dane o powierzchni parku, o pożarze pałacu w latach 50. [por. I. Boratyn, <i>Nic do siebie niepodobne</i>, „Gazeta Wyborcza” Kielce - Radom - Tarnobrzeg, 6 III 1997, s. 3; A. F. Baran, K. Karaś <i>Zabytki do wzięcia</i>, „Gazeta Wyborcza”, Kielce - Radom - Tarnobrzeg, 17 XI 1994, s. 7. </div>\r\n</div>\r\n<div id="ftn5">\r\n<div><a href="#_ftnref5" name="_ftn5" title=""><span><span><span>[5]</span></span></span></a> <i>Wykaz hypoteczny Dobra Lassocin Powiat koniecki</i>, nr 75, t. II (w posiadaniu Sądu Rejonowego we Włoszczowie, Wydział Ksiąg Wieczystych); <i>Księga Adresowa Polski (wraz z W. M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosła i rolnictwa</i>, Warszawa 1930.</div>\r\n</div>\r\n<div id="ftn6">\r\n<div><a href="#_ftnref6" name="_ftn6" title=""><span><span><span>[6]</span></span></span></a> Informacje o działalności szkoły pochodzą z <i>Kroniki Szkoły Podstawowej w Lasocinie</i> prowadzonej przez wieloletnią, już nieżyjącą, dyrektorkę, Marię Olesińską, która pełniła tę funkcję w latach 1950 – 1972.</div>\r\n</div>\r\n</div>', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-lososina-gorna', 'sadecczyzna-historia', 'Łososina Górna', 10000, '\r\n <h1>Dzieje wsi Łososina Górna</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Łososina Górna </strong>to stara wieś z okresu średniowiecza, która jeszcze po II wojnie światowej była wsią położoną k. 5 km od Limanowej. Obecnie część Łososiny jest dzielnicą Limanowej, a część pozostała jako odrębna wieś. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Nazwa wsi pochodzi od nazwy rzeki <em>Łososina, </em>lewego dopływu Dunajca. Utworzona została przyrostkiem <em>-ina </em>od wyrazu pospolitego <em>łosoś, </em>a więc oznaczała rzekę obfitującą w łososie. Nazwę odnotowano w dokumentach źródłowych już na początku XIV wieku w postaci: <em>Lossosina </em>(1325-27), <em>Łososina </em>(1333). Wszystkie kolejne zapisy z następnych stuleci potwierdzają tę samą postać nazwy, różnią się tylko sposobem zapisu (np. <em>Losschosina </em>(1435), <em>Loszoszyna </em>(1440), <em>Loszossina </em>(1442), <em>Lososina </em>(1530) itd. W XV-XVI w. w dokumentach pojawiły się człony rozróżniające dwie części wsi: łac. inferior ('niższy', tj. tu 'dolny') i łac. superior ('wyższy', tu: 'górny'), które w XVIII wieku zostały zastąpione członami: Dolna - Górna (Łososina). Były to już odrębne wsie.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Początki Łososiny Górnej są więc takie same jak Łososiny Dolnej i sięgają XIV wieku. Wiążą się z działalnością rycerskiego rodu Krzywaśny, protoplastów Lubomirskich, i Stadnickich. Za czasów Jana Długosza wieś należała do Słupskich. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W dobie reformacji wieś stała się siedzibą arian, którzy urządzili nawet w miejscowym kościele zbór. Zwolennikami Braci Polskich byli członkowie mieszkającej tu w XVII wieku rodziny Rupniowskich. Szczególnie wyróżnił się Joachim Łukasz Rupniowski – poeta barokowy piastujący wysokie funkcje w hierarchii ariańskiej. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Podczas rabacji galicyjskiej w 1846 r. chłopi splądrowali i zniszczyli łososiński dwór, którego właściciel ledwo uszedł z życiem. Pod koniec XIX wieku mieszkało tu ok. 350 mieszkańców wyznania rzymskokatolickiego i 90 żydów.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W 1929 r. założona tu została szkółka agrarna (pierwsza w Polsce tzw. Górska Szkoła Rolnicza), która istniała do 1952 r.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><p> Źródła:</p><p><a href="http://przewodnik.onet.pl/1128,2180,1065934,artykulr.html"><font>http://przewodnik.onet.pl/1128,2180,1065934,artykulr.html</font></a></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany, </em>pod red. K. Rymuta, t. VI, Kraków 2005, s. 371.<em> </em></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i krajów słowiańskich</em>, red. Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, t. 1-14 z uzupełnieniami, Warszawa 1902</p><p style="margin-bottom: 0cm; margin-left: 0.64cm; line-height: 150%" align="justify"> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=350&Itemid=47">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=347&Itemid=47">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-lowecin', 'wielkopolska-srod-historia-regionu', 'Łowęcin ', 20000, '<h1>Dzieje badanej wsi - Łowęcin</h1>\r\n<p class="autor">Justyna Kobus</p>\r\n<p><a title="Łowęcin. Krzyż na rozwidleniu dróg (fot. P. Kobus)" rel="lightbox" href="cmsimg\\jko\\WSF000.jpg" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="227" width="170" alt="" src="cmsimg\\jko\\WSF000.jpg" /></a></p>\r\n<div>Najstarsze wzmianki o Łowęcinie dostępne w archiwach państwowych pochodzą prawdopodobnie z 1800 r. (spis mieszkańców gromady Łowęcin) (http://szukajwarchiwach.pl), choć sama miejscowość ma starsze korzenie. W dostępnej dokumentacji Archiwum Państwowego w Poznaniu można znaleźć akta dotyczące Łowęcina z datami rocznymi późniejszymi, np. 1804–1805 Das auf dem Landgut Łowęcin /Bezirk Posen/ für das Stae Margarethae Hospital haftende Kapital von 1500 Fl.polnisch, 1827 Karte des zur Herrschaft Schwersenz gehörigen Dorfes Łowęcin, Kreis Posen, 1875–1884 Schule in Lowencin / Łowęcin, 1886–1933 Grundsteuerrolle Gemeinde Lowentschin / Łowęcin, 1910–1931 Anerbenguts-Kataster für den Kreis Poznań Wschód und zwar die Ortschaft Łowęcin, 1917 Schanksachen des Distrikts Lowenitz [Łowęcin], 1935–1937 Wnioski osadników z osady Łowęcin powiatu poznańskiego o częściowe umorzenie rat i zaległości na podstawie art. 11 rozporządzenia Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 24. X. 1934 r. (http://szukajwarchiwach.pl)</div>\r\n<div>Jak większość wielkopolskich miejscowości w okresie niewoli pruskiej, także Łowęcin miał swoją niemiecką nazwę – Lowentschin, Lowenitz. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa poznańskiego.</div>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg\\jko\\WSF001.jpg" rel="lightbox" title="Budynek dawnej Szkoły Podstawowej w Łowęcinie (fot. P. Kobus)"><img height="216" width="247" src="cmsimg\\jko\\WSF001.jpg" alt="" /></a></p>\r\n<div>Do dziś w centrum wsi znajduje się budynek dawnej Szkoły Podstawowej. Od 1870 r. w Łowęcinie działała filia gminnej szkoły elementarnej z siedzibą w Swarzędzu. Szkołą opiekowało się Towarzystwo Pedagogiczne Polski Okręgu Swarzędzkiego. Na początku XIX w. pięćdziesięcioro dzieci uczył tu nauczyciel Scheske (Jakubowska 2004: 5). Łowęcińską filię zlikwidowano w 1905 r.</div>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg\\jko\\WSF002.jpg" rel="lightbox" title="Kościół parafialny p.w. św. Marcina w Swarzędzu (fot. P. Kobus)"><img height="227" width="170" src="cmsimg\\jko\\WSF002.jpg" alt="" /></a></p>\r\n<div>Łowęcin ma swoją parafię w Swarzędzu – kościół p.w. św. Marcina.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>CIEKAWOSTKA: <i>Kościół św. Marcina w Swarzędzu zbudowano już w XII w. z inicjatywy rodziny <a title="Łodzia (herb szlachecki)" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81odzia_%28herb_szlachecki%29"><span>Łodziów</span></a>. Pierwszy murowany obiekt postawili <a title="Górkowie" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/G%C3%B3rkowie">Górkowie</a> w XVI w. Kolejną świątynię konsekrowano w <a title="1656" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/1656">1656</a>. Kościół ten jednak na przestrzeni lat podupadł i dopiero w <a title="1777" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/1777">1777</a> odbudował go <a title="Teodor Rożmiński (strona nie istnieje)" href="http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Teodor_Ro%C5%BCmi%C5%84ski&action=edit&redlink=1">Teodor Rożmiński</a>. W <a title="1897" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/1897">1897</a> dziekan Dambek dodał poprzeczną <a title="Nawa" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Nawa">nawę</a>. Po wojnie kościół otrzymał freski (technika <a title="Al fresco" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Al_fresco">al fresco</a>) autorstwa <a title="Józef Oźmin" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_O%C5%BAmin">Łucji i Józefa Oźminów</a>. W <a title="1968" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/1968">1968</a> świątynię wpisano do rejestru zabytków </i>(http://pl.wikipedia.org/wiki/Kościół_Świętego _Marcina_w_Swarzędzu)<i>.</i></div>\r\n</div>\r\n<div align="center"> </div>\r\n<div align="center"> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Źródła:</b></div>\r\n<ol type="1" start="1">\r\n <li>Aleksandra Jakubowska,<i> Słownictwo pola tematycznego PRACA w gwarze Łowęcina (gm. Swarzędz, pow. poznański)</i>, praca magisterska napisana w Zakładzie Dialektologii Polskiej UAM, pod kier. prof. dra hab. J. Sierociuka, Poznań 2004.</li>\r\n <li>http://pl.wikipedia.org/wiki/Kościół_Świętego _Marcina_w_Swarzędzu</li>\r\n <li>http://szukajwarchiwach.pl</li>\r\n</ol>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-luczyce', 'krakowiskie-historia', 'Łuczyce', 20000, '<h1><b>Dzieje wsi </b><b>Łuczyce</b></h1>\r\n<p class="autor">Agata Liberek</p>\r\n<div>Pierwsze dokumenty odnotowujące istnienie wsi datujemy na 1309 rok. Łuczyce są nazwą patronimiczną, której źródeł należy szukać w imieniu pochodzenia chrześcijańskiego – Łuka (łac. Luka, pol. Łukasz).</div>\r\n<div>Od początku swego istnienia Łuczyce znajdowały się w rękach kilku rodów rycerskich, m.in. Niedźwieckich, z których wywodził się Andrzej z Łuczyc – jeden z pierwszych polskich studentów paryskiej Sorbony, współpracownik arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnki i posiadacz jednej z największych bibliotek prywatnych w XIV-wiecznej Polsce. Kolejnymi właścicielami ziem łuczyckich byli Szafrańcowie (panowie na zamku w Pieskowej Skale). Szczególnie w historii wsi zapisał się Tomasz Szafraniec z Łuczyc, który powiększył rodowy majątek dzięki utworzeniu nowego folwarku, a także przekazał na rzecz kościoła parafialnego w Luborzycy wpływy z dziesięciny. W 1437 roku majątek w Łuczycach przeszedł w ręce Stanisława z Młodziejowic (Młodziejowskiego), dalekiego krewnego Szafrańców. Młodziejowscy rozprzedali majątek łuczycki; wśród współwłaścicieli znaleźli się m.in. bracia Jakub i Przedbór z Koniecpola oraz referendarz królewski Walenty Dembiński. Prawdopodobnie to jego potomkowie, rodzina Dębińskich, <br />\r\nw XVII wieku przejęła w całości majątek w Łuczycach.</div>\r\n<div>Rok 1794 był jednym z najważniejszych okresów w historii wsi jako data insurekcji kościuszkowskiej, w której łuczyccy chłopi prawdopodobnie brali udział. Jednak nie odwaga przodków podtrzymywała wciąż żywą pamięć o powstaniu, lecz legenda jakoby Bartosz Głowacki urodził się właśnie w Łuczycach. W rzeczywistości pochodził on z Rzędowic, <br />\r\na z Łuczycami związana była jego najmłodsza córka, Justyna, która wyszła za mąż za mieszkańca Łuczyc, Szymona Błahuta (lub Bławuta).</div>\r\n<div>Z XIX-wiecznej historii Łuczyc zachowały się szczątkowe informacje. Wiadomo, iż po trzecim rozbiorze Polski wieś znalazła się pod panowaniem rosyjskim. W roku 1864 <br />\r\nw wyniku carskiej reformy uwłaszczeniowej majątek ziemski w Łuczycach uległ częściowej parcelacji. Wśród nowych właścicieli znaleźli się m.in. rodzina Jagnińskich oraz rodzina Unrugów, w posiadaniu której Łuczyce pozostały aż do 1945 r. (ostatnim właścicielem był hrabia Władysław Unrug). Według danych na rok 1827 Łuczyce zamieszkiwały 264 osoby, a zabudowa wsi liczyła 47 domów.</div>\r\n<div>W latach 1905-1907 w Łuczycach doszło do licznych wystąpień chłopskich. Wraz z końcem pierwszej wojny światowej wieś zaczęła się rozwijać, głównie dzięki wzmożonej działalności swoich mieszkańców. Taki stan rzeczy utrzymał się przez cały okres międzywojenny. W roku 1919 utworzono pierwszą w Łuczycach szkołę, a w roku 1927 założona została Ochotnicza Straż Pożarna. Ważnym dniem w historii wsi była wizyta ówczesnego prezydenta Polski Ignacego Mościckiego, który w roku 1934 uczestniczył w uroczystym otwarciu nowo wybudowanego odcinka linii kolejowej Kraków – Tunel (w Łuczycach znajdowała się duża stacja przeładunkowa).</div>\r\n<div>W okresie II wojny światowej Łuczyce stały się ważnym miejscem działalności konspiracyjnej i rodzinną miejscowością wielu żołnierzy podziemia. Tutaj działała m.in. partyzancka drużyna kolejowa dowodzona przez Józefa Nowotnego. Po 1945 roku i wprowadzeniu dekretu o reformie rolnej majątek ziemski w Łuczycach został rozparcelowany. Ziemię oddano małorolnym i bezrolnym chłopom, z wyjątkiem terenu przekazanego przez państwo Liceum Spółdzielczemu (dziś nieistniejącemu).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>źródła:</div>\r\n<div><a href="http://www.kocmyrzow-luborzyca.ug.gov.pl/">http://www.kocmyrzow-luborzyca.ug.gov.pl</a></div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-lusowko', 'wielkopolska-srod-historia-regionu', 'Dzieje wsi (Lusówko)', NULL, '<div> </div>\r\n<div> <b><br />\r\n</b></div>\r\n<div><b>Lusówko</b> - <b>dzieje wsi</b></div>\r\n<div><br />\r\nBłażej Osowski </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Aż do 1793 wieś należała do województwa poznańskiego, później w wyniku rozbiorów znalazła się w zaborze pruskim. Napływ ludności niemieckiej wywołał akcję samoorganizacji Polaków, co zaowocowało powstaniem na terenie gminy Katolickiego Towarzystwa Robotników Polskich oraz Towarzystwa Gimnastyczengo „Sokół’.</div>\r\n<div>W grudniu 1918 r. na wieść o wybuchu powstania wielkopolskiego w Lusówku, Tarnowie i Ceradzu utworzyły się oddziały powstańcze.</div>\r\n<div>W 1939 rozpoczyna się okupacja hitlerowska, a miejscowa ludność polska poddawana jest eksterminacji.</div>\r\n<div>W XIX i XX w. we wsi znajdował się majątek, którego właścicielami byli zarówno Niemcy (np. Carl Matthe), jak i Polacy (np. Zygmunt Pluciński). Na ziemi tego pierwszego w 1882 r. powstała szkoła, której budynek do dziś nie przetrwał strawiony w 1988 r. pożarem. Jednak szkołę odbudowano (1991), tak iż również dziś wieś posiada własną szkołę.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Źródła:</div>\r\n<div><a href="http://gema.pl/spltp/index2.html">http://gema.pl/spltp/index2.html</a></div>\r\n<div><a href="http://www.tarnowo-podgorne.pl/index.php?sct=1&mod=ss_pages&att_id=144&mod_id=182">http://www.tarnowo-podgorne.pl/index.php?sct=1&mod=ss_pages&att_id=144&mod_id=182</a></div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-luzna', 'ziemia-biecka-historia', 'Dzieje wsi - Łużna', NULL, '<div> </div>\r\n<h1>Dzieje wsi - Łużna</h1>\r\n<div>Halina Karaś</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Łużna to wieś pochodząca z okresu średniowieczu, prawdopodobnie z XIV wieku. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z początku wieku XV, tj. z roku 1414. Łużna należała do 1418 r. do rodu Myszków z Nieprześni, a następnie przeszła na własność rodziny Bobowskich. Bobowscy to gałąź małopolskiego rodu Gryfitów (zwani tak od herbu Gryf), których nazwisko wywodzi się od pobliskiego miasteczka Bobowa, będącego także ich własnością.</div>\r\n<div>Zapisy w dokumentach parafialnych z 1440 r. wskazują na istnienie już parafii. Łużna była wsią kościelną, a kościół p.w.św. Marcina Biskupa był świątynią parafialną, wspólną dla wsi Łużna i Wola Łużańska. Pierwsza wznmianka o parafii pojawia się w 1470 roku w tekście Jana Długosza <i>Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis</i>. Księgi metrykalne prowadzone są od roku 1643.</div>\r\n<div><p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" \r\nhref="cmsimg/hszr.png" \r\nrel="lightbox" \r\ntitle="Herb Szreniawa">\r\n<img border="1" width="288" \r\nsrc="cmsimg/hszr.png"/></a></p> Pod koniec XVI wieku wieś stała się własnością Potockich herbu Szreniawa. W 1599 roku dziad Wacława Potockiego Jan z Potoka Potocki po sprzedaniu wsi Łękorz zakupił od Samuela Branickiego z Ruszczy m.in. wsie Łużną i Wolę Łużańską. Synem Jana był Adam, który ożenił się z Zofią z Przypkowskich. Z tego związku narodziło się trzech synów: Jan, Jerzy i Wacław. Była ona w tym okresie ośrodkiem arianizmu, który rozwijał się pod patronatem znanych szeroko Potockich – braci Polskich. Zbudowali oni zbór ariański, który był ich domem modlitwy i przestał istnieć po 1660 roku, a dziś śladem jego istnienia jest barokowy krucyfiks wiszący w kościele parafialnym.</div>\r\n<div>Najsłynniejszą osobą związaną z Łużną był znakomity siedemnastowieczny pisarz barokowy Wacław Potocki (ur. ok. 1621 r. w Woli Łużańskiej, zm. w 1696 r. w Łużnej). Tu powstało wiele z jego dzieł. Po podziale spadku po ojcu w 1646 r. Wacław otrzymał część wsi Łużnej, folwark Wesołów i wsie: Łosie i Leszczyny. Po przejściu na katolicyzm zezwolił na wznowienie działalności parafii katolickiej oraz oddał jej kościół, który został przemianowany wcześniej na zbór ariański.</div>\r\n<div>Po pierwszym rozbiorze Polski Łużna znalazła się pod panowaniem austriackim. Pod koniec XIX wieku</div>\r\n<div>[[Słownik geograficzny Królestwa Polskiego]] z lat 80. XIX wieku podaje, że Łużna dzieliła się na ''''Dolną'''' i ''''Górną''''. Samą wieś opisuje następująco: ''''Ta ludna wieś (...) w okolicy podgórskiej (...) urozmaiconej niewielkiemi lasami i przerżniętej licznemi potokami, liczy 2194 mk'''' (mieszkańców) ''''(...) Dla rozległości zabudowań noszą części wsi osobne nazwy (...)'''' (pisownia oryginalna). Istniały wtedy w Łużnej: parafia rzymskokatolicka, kościół parafialny, szkoła ludowa i karczma na Podlesiu. Autor wspomina również o warunkach rolnych wsi zauważając, że gleba jest średnio urodzajna, a lasy przeważnie jodłowe. W tym okresie duża część miejscowości należała do Juliana Skrzyńskiego, do którego należało łącznie 1555 morgów ziemi (na 3422 morgów). Dziedzicem wsi był wówczas Getto Bokanowski, który po uzyskaniu tytułu szlacheckiego zmienił nazwisko na Jan Łużniański.</div>\r\n<div>Budowa obecnego kościoła została rozpoczęta w roku 1870 i trwała 5 lat. Konsekracji kościoła dokonał ks. biskup K. J. Fischer w 1904 r. Podczas I wojny światowej kościół został poważnie uszkodzony. Po odrestaurowaniu go w latach międzywojennych pozostawiono na pamiątkę wbite w murach pociski artyleryjskie, a nad wejściem zawieszono armatni pocisk dużego kalibru.</div>\r\n<div>Na początku XX wieku, tj. w 1911 roku wieś przejął Galicyjski Bank Ziemski w Łańcucie, natomiast majątek został rozparcelowany między drobnych właścicieli.</div>\r\n<div>Podczas I wojny światowej Łużna stała się miejscem krwawej bitwy w 1915 roku na wzgórzu Pustki, kiedy to wieś znalazła się miedzy liniami frontu: z jednej strony wojska austriackie, z drugiej rosyjskie. Znajduje sie tu największy cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej w Galicji zachodniej. Pochowano na nim 909 żołnierzy armii austro-węgierskiej (w przeważającej części Polaków), 65 żołnierzy armii niemieckiej, 212 żołnierzy armii rosyjskiej oraz wielu żołnierzy nierozpoznanych.</div>\r\n<div>Łużna ma niezwykle bogate tradycje kulturalne. W 1907 r. powstało tutaj Towarzystwo Kulturalne, Teatr i Chór Włościański. Od okresu międzywojennego działają tu nieprzerwanie: Zespół teatralny, Regionalny Zespół Pieśni i Tańca, Amatorski Zespól Teatralny, Orkiestra dęta.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Źródła:</div>\r\n<div><a href="http://www.luzna.iap.pl/?id=2021&location=f&msg=1"><font color="#0000ff">http://www.luzna.iap.pl/?id=2021&location=f&msg=1</font></a> (dostęp: 11.04.2011)</div>\r\n<div><a href="http://www.luzna.iap.pl/index.html?id=62008&location=f&msg=1"><font color="#0000ff">http://www.luzna.iap.pl/index.html?id=62008&location=f&msg=1</font></a></div>\r\n<div>Stanisław Grzeszczuk, Potocki Wacław Władysław, (w:) Polski słownik biograficzny, t. 28, z. 116, Wrocław 1984.</div>\r\n<div><i>Potocki (1621-1696). Materiały z konferencji Naukowej w 300-lecie śmierci poety</i>, Kraków, 4-7 listopada 1996 , pod red.. W. Waleckiego, Kraków 1998.</div>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-mazury', 'lasowiacy-historia-regionu', 'Mazury', 40000, '<h1>Dzieje wsi Mazury</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_308_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - dzieje wsi Mazury</h3>\r\n <p>Kapliczka w Mazurach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/318/images/360x480-1. Kapliczka w Mazurach.jpg" title="Lasowiacy - dzieje wsi Mazury" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/318/images/162x216-1. Kapliczka w Mazurach.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Mazury" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/318/images/57x75-1. Kapliczka w Mazurach.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Mazury thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - dzieje wsi Mazury</h3>\r\n <p>Łan Mazurski</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/318/images/360x480-2. Lan Mazurski.jpg" title="Lasowiacy - dzieje wsi Mazury" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/318/images/162x216-2. Lan Mazurski.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Mazury" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/318/images/57x75-2. Lan Mazurski.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Mazury thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - dzieje wsi Mazury</h3>\r\n <p>Łan Mazurski</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/318/images/360x480-3. Lan Mazurski.jpg" title="Lasowiacy - dzieje wsi Mazury" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/318/images/162x216-3. Lan Mazurski.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Mazury" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/318/images/57x75-3. Lan Mazurski.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Mazury thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - dzieje wsi Mazury</h3>\r\n <p>Kościół w Mazurach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/318/images/640x480-4. Kosciol w Mazurach.jpg" title="Lasowiacy - dzieje wsi Mazury" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/318/images/288x216-4. Kosciol w Mazurach.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Mazury" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/318/images/100x75-4. Kosciol w Mazurach.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Mazury thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_308_1 = new gallery($(''gallery_308_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nWieś Mazury pierwotnie wchodziła pierwotnie w skład wsi Ossówka, a jako odrębna wieś figuruje – jak wynika z dokumentów dotyczących parafii raniżowskiej – od końca XVII wieku. Jak sama nazwa wskazuje, prawdopodobnie została założona przez ludność pochodzącą z Mazowsza (dawniej nazywaną Mazurami), która osiedliła się większą grupą na terenie dziejszych wsi Zielonka i Mazury. <br />Wieś Ossówka-Zielonka została założona na mocy przywileju królewskiego Zygmunta Augusta wydanego w Lublinie 2 stycznia 1568 roku. Lokowana była przez Stanisława Studzieńskiego u zbiegu rzek Markowy Potok i Turki (dopływu Zyzogi). <br />W w czasie trwania wojen obronnych na przełomie XVI-XVIII wieku puszcza stała się miejscem przymusowego osadnictwa jeńców wojennych,. Mieszanka kulturowo-etnograficzna tej ludności doprowadziła z czasem do wytworzenia odrębnej grupy mieszkańców puszczy zwanej Lasowiakami.<br />Od 1973 roku Mazury są sołectwem gminy Raniżów, do której należą również: Raniżów, Wola Raniżowska, Staniszewskie, Zielonka, Posuchy, Korczowiska, Poręby Wolskie.</div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=307&Itemid=106">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=309&Itemid=106">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-milobadz', 'kociewie-historia-regionu', 'Miłobądz', 10000, '\r\n <h1>Dzieje wsi Miłobądz </h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Krzysztof Kowalkowski </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_430_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - historia wsi Miłobądz</h3>\r\n <p>Miłobądz. Ślady przeszłości</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/67/images/320x480-F6630.jpg" title="Kociewie - historia wsi Miłobądz" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/67/images/144x216-F6630.jpg" alt="Kociewie - historia wsi Miłobądz" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/67/images/50x75-F6630.jpg" alt="Kociewie - historia wsi Miłobądz thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - historia wsi Miłobądz</h3>\r\n <p>Miłobądz. Ślady przeszłości</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/67/images/640x426-F6631.jpg" title="Kociewie - historia wsi Miłobądz" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/67/images/288x192-F6631.jpg" alt="Kociewie - historia wsi Miłobądz" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/67/images/100x67-F6631.jpg" alt="Kociewie - historia wsi Miłobądz thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - historia wsi Miłobądz</h3>\r\n <p>Miłobądz. Ślady przeszłości</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/67/images/640x426-F6632.jpg" title="Kociewie - historia wsi Miłobądz" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/67/images/288x192-F6632.jpg" alt="Kociewie - historia wsi Miłobądz" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/67/images/100x67-F6632.jpg" alt="Kociewie - historia wsi Miłobądz thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - historia wsi Miłobądz</h3>\r\n <p>Miłobądz. Ślady przeszłości</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/67/images/640x426-F6633.jpg" title="Kociewie - historia wsi Miłobądz" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/67/images/288x192-F6633.jpg" alt="Kociewie - historia wsi Miłobądz" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/67/images/100x67-F6633.jpg" alt="Kociewie - historia wsi Miłobądz thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_430_1 = new gallery($(''gallery_430_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nMiłobądz jest wsią sołecką w powiecie tczewskim położoną wzdłuż drogi łączącej Gdańsk z Tczewem. Nazwa wsi pochodzi od staropolskiego imienia <em>Miłobąd</em>. W staropolszczyźnie imion z członem<strong> </strong><em><strong>bąd</strong></em> było bardzo dużo. Niektóre zachowały się jedynie w zabytkach, jak Przebąd, Wszebąd i Niesiebąd, inne zostały utrwalone w nazwach do dziś istniejących miejscowości, jak np. Chociebąd, Dobrobąd, Małobąd. Równie częsty był przymiotnik<strong> </strong><em><strong>miły</strong></em> w pierwszym członie wielu dwuczłonowych imion staropolskich, np. Miłobor, Miłobrat, Miłogost, Miłowuj, Miłosław. Od tych imion pochodzą nazwy wiele miejscowości w Polsce i w Słowiańszczyźnie. Nazwę Miłobądz noszą również wsie na Pomorzu Zachodnim w powiatach: Szczecinek, Sławno, Miastko, i Drawsko Pomorskie.</p><p align="justify">Pierwsze udokumentowane informacje o Miłobądzu pochodzą z 1250 r. Wtedy to książę gdański Sambor II nadał biskupowi siedem wsi wśród, których była także wieś <em>Milobandze</em>. Odtąd aż do sekularyzacji dóbr kościelnych przez rząd pruski, Miłobądz był własnością biskupów kujawskich. Tu też, zapewne jeszcze za czasów książęcych powstała parafia i drewniany kościół. Brak jednak na ten temat informacji źródłowej.</p><p align="justify">Nazwa wsi na przestrzeni dziejów zmieniała się. Źródła pisane wymieniają w 1250 r. również Milobandz i Mylobandz. W latach następnych wymienia się Mylobanz, Mylobandze, Mylobanze i Milobanz. W XIII wieku, Mylobancz, Mylovanz, Mylowancz, Milobancz, Milebancz, Milobandz, Milobancze. W XIV wieku nazwę wsi pisano Melovancz, Melbancz, Meelbantcz. Kolejne nazwy bardziej przypominają dzisiejszą formę, gdyż W XVI i XVII wieku pisze się min. Miłobądz, Mielebantz, Millebantz, Miłobącz i Miłobandz, Milobondz, Miłobandz, Miłobądź, Miłobądz i Milobądz. Dopiero zabór pruski powoduje, że o wsi pisze się Mühlbantz, Milebanz ale i Miłobądz. Po odzyskaniu niepodległości w 1920 r. wieś powróciła do swej tradycyjnej nazwy Miłobądz, choć niekiedy używano także nazwy Miłobądź. Zawsze jak z powyższego widać nazwa wsi była zbliżona w swym brzmieniu do tej pierwszej historycznej z 1250 r.</p><p align="justify">W 1257 r. książę Sambor II odnawił przywilej biskupowi Wolimirowi, za co ten dopłacił księciu 100 grzywien. W 1286 r. Mestwin II, potwierdził przywileje Sambora na Miłobądz i wszelką wolność, oraz pozwolił biskupom kujawskim wybudować w Miłobądzu na strumieniu młyn i jaz, oddając im zarazem całą rzeczkę z obu brzegami. </p><p align="justify">W 1299 r. biskup kujawski Wisław, nadał Miłobądzowi prawo niemieckie, zasiedlając go chłopami, dla siebie rezerwuje 4 włóki (ok. 65,2 ha) i młyn. Te 4 włóki stanowiły od tego czasu folwark biskupi należący do klucza subkowskiego, który w kolejnych latach ulegał znacznemu powiększeniu. Około 1300 r. postawiono najstarszą część kościoła, murowane prezbiterium stojącego dziś kościoła. Pierwszym ze znanych proboszczów miłobądzkich był Henryk występujący w 1320 r. jako świadek w głośnym procesie Łokietka przeciw Krzyżakom w sprawie rzezi gdańskiej w 1308 r.</p><p align="justify">W XV wieku odnotowano istnienie karczmy “prywatnej własności", karczmarz był jednak zobowiązany brać piwo z dworskiego browaru w Miłobądzu. W XVI w.</p><p align="justify">Pod koniec XVI wieku kościół był przez krótki okres zajęty przez ewangelików i uległ zniszczeniom, ale po powrocie w ich władanie w 1643 r. został wyremontowany. Miłobądz w tym roku zajmował obszar ok. 328 ha ziemi. Było tu 7 gospodarstw, w których znajdowało się 31 koni, 17 wołów i 22 krowy.</p><p align="justify">W 1728 r. opisano znajdujący się od dawna w kościele obraz św. Walentego. „Chociaż ołtarz i obraz św. Walentego z dawna istniał w Miłobądzu, jednak kościelne akta o jakiejś nadzwyczajnej łaskawości nic nie donoszą. Dopiero w przeciągu przeszłego stulecia rozbudziło się powoli to nabożeństwo, które do dziś dnia się zachowuje". W następnych latach rozkwitło ono bardzo i obraz uznano za łaskawy, a odpust zupełny w dzień św. Walentego (14 lutego) był wtedy udzielany na 7 lat. </p><p align="justify">W 1759 r. we wsi postawiono nowy murowany browar. Stanowił on doskonałe źródło dochodów, tak że trzeba było sprowadzać jęczmień ze starostwa tczewskiego, którego karczmy z kolei kupowały piwo w Miłobądzu. Pierwsza szkoła w Miłobądzu istniała na pewno około 1760 r., a funkcję nauczyciela spełniał organista Dawid Jante.</p><p align="justify">Pod koniec XVIII wieku folwark biskupi w Miłobądzu miał już ok. 234 ha, z czego 205 ha było uprawnych, 23 ha łąk i 11 ha innych użytków i nieużytków. Grunty uprawne przeznaczono między innymi pod uprawę 4 zbóż i pastwiska dla dużych ilości bydła i owiec. Te ostatnie odgrywały szczególną rolę w gospodarce folwarku, dając wełnę i skóry oraz nawożąc w sposób naturalny podczas wypasu pola. Mięso zaś stanowiło jeden z podstawowych składników wyżywienia ówczesnej ludności. W folwarku miłobądzkim <em>w</em> latach 1761-1772 było średnio 400 - 500 szt. owiec oddanych w pacht. Zakładano również pierwsze sady, a tradycja sadownicza w Miłobądzu i okolicach pozostała do dziś. </p><p align="justify">Rozszerzał się kult św. Walentego, który pod koniec XVIII wieku był obok św. Małgorzaty drugim przybranym patronem kościoła. Ta wielka cześć oddawana przez parafian Miłobądza św. Walentemu, przyniosła im „odpust zupełny po wsze czasy”, jakiego udzielił w 1802 r. papież Pius VII.</p><p align="justify">W 1848 r. w Miłobądzu mieszkało 608 katolików. Były biskupi folwark przeszedł we władanie rządu pruskiego i został wydzierżawiony Niemcowi. W 1852 r. zakończono budowę linii kolejowej z Bydgoszczy przez Tczew do Gdańska. W Miłobądzu powstał wówczas przystanek kolejowy, który przyczynił się do szybkiego rozwoju wsi, a liczba mieszkańców w 1868 r. wzrosła do 652 katolików i 57 ewangelików. We wsi była szkoła katolicka, do której uczęszczało 81 dzieci. Do parafii w Miłoradzu należało 14 wsi, w których mieszkało łącznie 3106 katolików. W 1882 r. powstała w Miłobądzu Przymusowa Straż Pożarna, która po I wojnie światowej przekształciła się w Ochotniczą Straż Pożarną.</p><p align="justify">Po przyłączeniu w 1920 r. Miłobądza do Polski, majątek podzielono na 12 parceli, które przekazano Polakom. Do dóbr kościelnych należało około 300 mórg, a do szkoły dwuklasowej 20 mórg ziemi. Miłobądz, w którym była pierwsza po polskiej stronie (jadąc z Gdańska) stacja kolejowa, miał oddział straży granicznej i punkt celny. We wsi były trzy gospody, mleczarnia, kuźnia, kołodziej, a także 2 warsztaty szewskie.</p><p align="justify">W nocy z 15 na 16 sierpnia 1939 r. w Miłobądzu został zamordowany przez Niemców Michał Różanowski, żołnierz 2 Batalionu Strzelców w Tczewie. Był on dopiero pierwszą ofiarą, gdyż w czasie II wojny światowej hitlerowcy zamordowali jeszcze kolejnych 14 mieszkańców Miłobądza. </p><p align="justify">Wyzwolenie Miłobądza nastąpiło 15 marca 1945 r. Niestety obok wielu zniszczeń dokonanych przez wycofujących się Niemców, spustoszenia doznał również kościół. Zniszczona znacznie została wieża kościoła, a sam kościół został spalony, tak ze zostały tylko mury. Bezpowrotnemu zniszczeniu uległo całe wnętrze kościoła i jego odbudowa trwała wiele lat. W 1954 r. powstał tu Zakład Sadowniczo-Doświadczalny, należący do Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach, który przyczynił się do rozwoju wsi, dając jej mieszkańcom zatrudnienie, a sadownikom wiele cennych rad. W 1968 r. wybudowano budynek nowej szkoły. W 1974 r. we wsi mieszkało 1026 osób.</p><p> Źródła:</p><p>Kowalkowski Krzysztof, <em>Miłobądz, historia miejscowości i parafii, 1250-2000</em>, Miłobądz 2000.</p><p><em>Mapy województwa pomorskiego w drugiej połowie XVI w</em>., Biskup Marian, Tomczak Andrzej, w: Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu za rok 1953 zeszyt 1, Toruń 1955.</p><p>Milewski Józef, <em>Kociewie Historyczne tom I i II,</em> Starogard 1995.</p><p><em>Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, </em>tom I do XV, Warszawa 1880 – 1902.</p><p align="justify"> </p><p align="justify">Fotografie: Maciej Łabudzki </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=433&Itemid=35">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=431&Itemid=35">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-mirotki', 'kociewie-historia-regionu', 'Mirotki', 20000, '\r\n <h1>Dzieje wsi Mirotki </h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Krzysztof Kowalkowski </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_431_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - historia wsi Mirotki</h3>\r\n <p>Mirotki. Ślady przeszłości</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/66/images/640x426-F6689.jpg" title="Kociewie - historia wsi Mirotki" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/66/images/288x192-F6689.jpg" alt="Kociewie - historia wsi Mirotki" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/66/images/100x67-F6689.jpg" alt="Kociewie - historia wsi Mirotki thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - historia wsi Mirotki</h3>\r\n <p>Mirotki. Ślady przeszłości</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/66/images/640x426-F6690.jpg" title="Kociewie - historia wsi Mirotki" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/66/images/288x192-F6690.jpg" alt="Kociewie - historia wsi Mirotki" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/66/images/100x67-F6690.jpg" alt="Kociewie - historia wsi Mirotki thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - historia wsi Mirotki</h3>\r\n <p>Mirotki. Ślady przeszłości</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/66/images/640x426-F6691.jpg" title="Kociewie - historia wsi Mirotki" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/66/images/288x192-F6691.jpg" alt="Kociewie - historia wsi Mirotki" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/66/images/100x67-F6691.jpg" alt="Kociewie - historia wsi Mirotki thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_431_1 = new gallery($(''gallery_431_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nMirotki to stara wieś, o której wspomina się już w dokumentach z I połowy XIV wieku.</p><p> </p><p align="justify">Ziemię tymawską, na której leżą Mirotki i okoliczne wsie otrzymali w 1306 r. Krzyżacy. Już 3 lata później w 1309 r. przeciwko nim wystąpili mieszkańcy okolicznych osad, którym przewodził Ośmiela z Mirotek. W 1341 r. Krzyżacy nadali wsi <em>Miritz</em> prawa chełmińskie i wymieniają wieś także w kontrakcie lokacyjnym dla Mikołaja z Jani z 27 grudnia 1354 r. </p><p align="justify">Mirotki od początków swego istnienia pod względem przynależności parafialnej należały do parafii w Barłożnie. W latach 1402-1415 wieś wymieniana jest jako Nyrzicz, a w latach 1414-1438 Myritcz. I choć wieś była własnością Zakonu, to według spisu dziesięcin z lat 1402-1409 zobowiązana była do składania tychże dziesięcin biskupowi włocławskiemu.</p><p align="justify">W 1466 roku Mirotki stały się własnością królewską i weszły w skład starostwa osieckiego. W 1507 r. nazwa wsi została zapisana jako Myrothkj. Następne zapisy wymieniają w 1520 r. Mirothky, 1534 r. Mirothki. Od 1570 r. nazwa wsi jest zgodna z dzisiejszą - Mirotki bądź Mierotki. Jedynie w 1584 r. zapisano Nieruthki, a w 1682 Nierodki. Schrötter w swym atlasie z przełomu XVIII i XIX w. wieś nazywa Mirottken i taką nosi ona nazwę w okresie zaboru, czasem pisana przez jedno „t” Mirotken. Po odzyskaniu niepodległości wieś powróciła do swej starej nazwy.</p><p align="justify">W 2 połowie XVI w. wieś królewska Mirotki, należąca wówczas do starostwa świeckiego, zajmowała obszar 50 łanów, w tym folwark o pow. 31 łanów. We wsi była jedna karczma. Wojny ze Szwedami spowodowały znaczne spustoszenie wsi, tak że został w niej tylko jeden gospodarz Maciej Kleina, do którego należały 3 włóki. Ponadto we wsi był zdun, który produkował garnki dla dworu w Osieku. Karczma, przynosząca dawniej dochód 10 florenów, była opustoszała. Również opustoszały był folwark, a 50 włók gruntów należących do folwarku (ok. 840 ha) było nie obsiane. W 1664 r. Mirotki stanowiły folwark zajmujący 50 włók oraz wieś o 20 włókach, z których 5 włók sołtysich należało na podstawie przywileju krzyżackiego do Pawła Krusa. Kolejnymi znanymi sołtysami byli w 1677 r. Paweł Waldek, a w 1723 r. Jan Kamrowski. W 1765 r. po raz pierwszy odrębnie opisano wieś Mirotki z folwarkiem oraz sołectwo. Na początku XX w. zostaną one administracyjnie podzielone na dwie wsie Mirotki (<em>Mirottken</em>) i Miryce (<em>Mirytz</em>).</p><p align="justify">Sołectwo Mirotki o pow. 7 włók w dniu 1 grudnia 1759 roku, za aprobatą króla Augusta III, otrzymał Jan Fryderyk Wolff, chorąży wojsk koronnych. Na sołeckich włókach wysiewano 60 korców żyta, jarzyny na własne potrzeby, a także hodowano 100 owiec. Następnie tenże Wolff, na wniosek starosty osieckiego Józefa Łochockiego i za zgodą króla Augusta III, otrzymał w dniu 25 marca 1763 roku w czterdziestoletnią dzierżawę całą wieś z folwarkiem. Prawo dzierżawy zagwarantowane zostało także jego sukcesorom. </p><p align="justify">W 1772 r. Mirotki zostały przejęte przez rząd pruski i jako domena stały się jego własnością, a dzierżawcą folwarku w Mirotkach był Krzysztof Adrian Wolff (prawdopodobnie syn Jana) i on to złożył hołd królowi pruskiemu. W 1781 r. wieś liczyła 222 osoby, w tym 22 niekatolików, zapewne ewangelików.</p><p align="justify">W 1812 r. właścicielem części gruntów w Mirotkach (ok. 200 ha) był Stanisław Kuczkowski. Na jego gruntach około 1869 r. postawiono drewniany dworek, który w 1987 r. przeniesiono do Muzeum (Kaszubski Park Etnograficzny Wdzydze), gdzie czeka na rekonstrukcję i postawienie. W 1815 r. Karl Kurtius (hurtownik) z Elbląga kupił obszar dworski w Starej Jani, do którego należały przyległe dobra w Mirotkach. </p><p align="justify">W 1843 r. w Mirotkach mieszkało już 354 mieszkańców, w tym 30 było ewangelikami, a w folwarku 69 osób, w tym 7 ewangelików. Natomiast w 1867 r. w Mirotkach mieszkało już 519 katolików, a w folwarku Mirotki 82 katolików. Istniała już także dwuklasowa szkoła katolicka, której data powstania trudna jest do ustalenia. Do szkoły tej uczęszczało 81 dzieci katolickich ze wsi Mirotki, Olszowiec (dziś nieistniejący), Mieliczki i Czarne.</p><p align="justify">Około 1885 r. wieś miała 21 gospodarstw gburskich, 16 zagród i 59 domów mieszkalnych. Do szkoły uczęszczały dzieci z folwarku w Mirotkach, Olszowca (<em>Olschewitz</em>) i Miliczka. Pracował w niej także wiatrak, po którym dziś pozostało jedynie koło młyńskie. Przez Mirotki prowadził bity trakt, a do stacji pocztowej w Skórczu było 6 km. Mirotki zajmowały obszar 3033,24 mórg (pruskich), tj. 774,4 ha. Obszar ten nie obejmuje powierzchni folwarku w Mirotkach - dzisiejszej wsi Miryce. Wspomniana szkoła musiała działać prężnie, skoro w 1886 r. odnotowano działalność w Mirotkach biblioteki Towarzystwa Czytelni Ludowych.</p><p align="justify">W latach dziewięćdziesiątych XIX w. (a może już w 1889 r.) część gruntów położonych w Mirotkach, a należących do Juliana Kurtiusa kupił Jan Górski. Został on zasłużonym dla miejscowej społeczności działaczem społecznym i politycznym. Był m.in. Prezesem Towarzystwa Gimnastycznego Sokół, Prezesem „Straży” na powiat starogardzki, członkiem Towarzystwa Naukowego w Toruniu i animatorem wielu działań na rzecz utrzymania polskości. W następnych latach nastąpił znaczny rozwój wsi, do którego przyczyniła się zapewne rozbudowa linii kolejowej. W 1902 r. w Mirotkach wybudowano stację kolejową na nowo powstałej linii kolejowej. W okresie tym powstały w Mirotkach dwa tartaki.</p><p align="justify">Prawdopodobnie w 1903 roku wybudowany został murowany parterowy budynek szkoły w Mirotkach na gruntach przekazanych przez Jana Górskiego. W 1904 r. do 4-klasowej szkoły uczęszczało około 150 katolickich i ewangelickich dzieci z Mirotek i folwarku Mirotki, które uczyło dwóch nauczycieli katolickich i jeden ewangelicki. W 1904 roku do szkoły uczęszczało także 16 dzieci katolickich z Miliczek. Na skutek stale zwiększającej się liczby dzieci w szkole dobudowano prawdopodobnie w 1907 roku nową część do istniejącego małego budynku szkolnego. Do dziś odbywają się w nim zajęcia. </p><p align="justify">Na początku XX w., przed 1905 r. doszło do likwidacji dawnego folwarku należącego do Niemca Bode w Mirotkach (dziś Miryce) i administracyjnego podziału na dwie wsie, Mirotki i Miryce. Miryce po parcelacji były wsią zamieszkałą głównie przez Niemców i stan taki utrzymywał się do 1945 r. Mirotki w 1905 roku zajmowały obszar 721,7 ha, miały 94 budynki, w których mieszkało 869 osób. Katolików było 793, w tym 785 Polaków, 5 Niemców i 3 mówiących innym językiem, ewangelików – Niemców – było 74, a ponadto we wsi mieszkało 2 Żydów. </p><p align="justify">W okresie I wojny światowej rozpoczęto budowę nowej linii kolejowej, która została przerwana na skutek rozwoju sytuacji na froncie, ale wykop po torowisku istnieje w Mirotkach do dziś. Wraz z budową kolei utwardzano brukiem, dotychczas piaszczystą, drogę prowadzącą przez Mirotki.</p><p align="justify">Po zakończeniu I wojny światowej Mirotki znalazły się w granicach odrodzonej Polski. Mieszkało w nich w 99 budynkach 866 Polaków i 30 Niemców. Liczba mieszkańców w następnych latach nie ulegała zmianom i w 1928 r. wieś liczyła 875 katolików. Największymi właścicielami ziemskimi byli Kurt Merker posiadający 141 ha ziemi, Aniela Śliwa - 67 ha i Jan Górski – 56 ha. We wsi była poczta z telefonem. Były dwa młyny, jeden należał do Władysławy Badziągowej, a drugi należał do zarejestrowanej w sądzie firmy o nazwie „La Forestiëre”. Do firmy tej należał także jeden z tartaków, których w tym czasie we wsi było cztery. Kolejne dwa tartaki należały do zarejestrowanych w sądzie firm W. Badziąg oraz Pomorskiego Towarzystwa Eksploatacji Drzewa. Ostatni czwarty tartak – parowy – należał do Marcina Hennigsena. Wśród rzemieślników prowadzących samodzielną działalność gospodarczą byli cieśle, kowale, murarze, stolarz, szewcy, krawcy, rzeźnik. We wsi był sklep bławatny i 2 zajazdy. W sąsiednich Mirycach mieszkało 53 Polaków i 169 Niemców. W 1935 r., na skutek zmian w systemie samorządu terytorialnego, Mirotki weszły w skład zbiorczej gminy wiejskiej Skórcz.</p><p align="justify">W czasie niemieckiej okupacji Mirotki i Miryce połączono w jeden organizm administracyjny i sytuacja taka trwała do 1960 r. W październiku 1943 r. wieś zamieszkiwało razem 984 osób w 231 domach mieszkalnych, na obszarze 1400,68 ha. Wieś została wyzwolona spod okupacji niemieckiej 21 lutego 1945 r.. Wkrótce po tym odżyło we wsi życie gospodarcze i społeczne oraz rozpoczęła działalność szkoła podstawowa. W 1947 r. powstała we wsi Ochotnicza Straż Pożarna, a w 1948 r. Koło Gospodyń Wiejskich</p><p align="justify">Od 1958 r. przystąpiono do zakładania instalacji elektrycznej w Mirotkach i w ciągu kilku lat zelekryfikowano wieś w całości. W dniu 1 stycznia 1960 r. Mirotki administracyjnie zostały podporządkowane nowej Gromadzkiej Radzie Narodowej z siedzibą w Skórczu, która powstała z połączenia GRN w Barłożnie i GRN w Pączewie. W następnych latach, gdy powstaną gminy, Mirotki pozostaną w gminie Skórcz. </p><p align="justify"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; margin-left: 0.25cm; text-indent: -0.25cm" align="justify"> Źródła:</p><p style="margin-bottom: 0cm; margin-left: 0.25cm; text-indent: -0.25cm" align="justify">Mariusz Łącki , <em>Mirotki XIX-XXI w., </em>Górna Grupa 2000.</p><p style="margin-bottom: 0cm; margin-left: 0.25cm; text-indent: -0.25cm" align="justify">Józef Milewski , <em>Dzieje wsi powiatu starogardzkiego</em>, Gdańsk 1968.</p><p style="margin-bottom: 0cm; margin-left: 0.25cm; text-indent: -0.25cm" align="justify">Józef Milewski , <em>Kociewie w latach okupacji hitlerowskiej, </em>Warszawa 1997.</p><p style="margin-bottom: 0cm; margin-left: 0.25cm; text-indent: -0.25cm" align="justify"><em>Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, </em>t. I-XV, Warszawa 1880-1902.</p><p style="margin-bottom: 0cm; margin-left: 0.25cm; text-indent: -0.25cm" align="justify">Renata Dombrowska, Grażyna Kościelna, Grażyna Kowalewska, Krzysztof Kowalkowski, Zbigniew Sakowski, Marcin Staporek, Mariola Wiklent, Dorota Żurawska, Zofia Żurawska, <em>100 lat dziejów naszej szkoły. Mirotki 1905-2005, </em>Mirotki 2005.</p><p style="margin-bottom: 0cm; margin-left: 0.25cm; text-indent: -0.25cm" align="justify"> </p><p align="justify">Fotografie: Maciej Łabudzki </p><p> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=430&Itemid=35">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=434&Itemid=35">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-mlynczyska', 'sadecczyzna-historia', 'Młyńczyska', 20000, '\r\n <h1> Dzieje wsi Młyńczyska</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">Powstanie miejscowości <strong>Młyńczyska </strong>datuje się na pierwszą połowę XVII wieku (między rokiem 1680 a 1728). Pierwszy osadnik założył swoje gospodarstwo na pograniczu Jastrzębia i Młyńczysk. Nieco wyżej (dzisiejszy tartak) była następna osada. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Nazwa miejscowości Młyńczyska pochodzi prawdopodobnie od licznych młynów, które znajdowały się w tych okolicach. W źródłach historycznych wspomina się młyn wybudowany przez pierwszą rodziną, zamieszkującą te tereny, tj. rodzinę Toporczyków, która osiedliła się w okolicy bardzo wydajnych źródeł wodnych (według innych źródeł historycznych młynów w tej miejscowości było więcej, jednak żaden z nich nie przetrwał do dzisiejszych czasów). </p><p style="line-height: 150%" align="justify">W Młyńczyskach znajdował się również browar, karczma i duże gospodarstwo folwarczne. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Młyńczyska przez bardzo długi okres czasu były biedną osadą liczącą niewielu mieszkańców. Wieś była podzielona na stronę Potocką i Łukowską. Dopiero z początkiem XX wieku zaczął się widoczny rozwój. Do 1931 r. granicę wyznaczał potok Jastrzębik. Mieszkańcy po północnej części wsi chodzili do kościoła w Łukowicy, a po południowej do Czarnego Potoku. Wybudowanie kościoła spowodowało, że powstała jedna parafia (rzymskokatolicka). </p><p style="line-height: 150%" align="justify">POd koniec XIX (w latach 80.) wieku wieś liczyła 609 mieszkańców katolików, którzy należeli do parafii w Czarnym Potoku i Łukowicy. Znajdowała się tu gminna kasa pożyczkowa z kapitałem 592 zł (ówczesnych!). </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> Źródła:</p><p style="line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.geoprzewodnik.lukowica.org/mlynczyska.html">http://www.geoprzewodnik.lukowica.org/mlynczyska.html</a>; </p><p style="line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.lukowica.pl/pl">http://www.lukowica.pl/pl</a>;</p><p style="line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.mlynczyska.republika.pl">http://www.mlynczyska.republika.pl</a> (autor: Łukasz Mamala)</p><p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, </em>t. VI, Warszawa 1885, s. 540.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=346&Itemid=47">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=847&Itemid=47">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-moniatycze', 'lubelszczyzna-wsch-historia', 'Moniatycze', 10000, '\r\n <h1>Dzieje wsi Moniatycze</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Aleksandra Krawczyk-Wieczorek </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify">Pierwsza wzmianka o Moniatyczach pochodzi według różnych źródeł z 1394 lub 1429 r. W roku 1472 we wsi było 12,5 łana użytków, kościół oraz 2 karczmy. Istniała tu już wtedy parafia rzymskokatolicka. Z kolei według rejestru poborowego z 1531 r. była tu cerkiew. Można przypuszczać, że od początku istnienia miejscowość była zamieszkana przez Ukraińców i Polaków. <br /></div><div align="justify">Na przestrzeni dziejów wieś była własnością m.in. Koniecpolskich, Potockich i prawdopodobnie Czarnieckich. Według spisu z 1827 r. wieś liczyła 63 domostwa i 381 mieszkańców [Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. VI, s. 661]. W 1845 r. istniały tu dwie karczmy. Pod koniec XIX w. do dóbr Moniatycz należała wieś Moniatycze oraz folwarki Moniatycze i Stefków. Istniała tu wówczas cerkiew oraz kościół parafialny, a także dom opieki dla starców i kalek, urząd gminy i szkoła początkowa ogólna. <br /></div><p align="justify">Według spisu z 1921 r. we wsi było 81 domów i 643 mieszkańców, w tym 259 Ukraińców i 4 Żydów. </p><p><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Moniatycze">http://pl.wikipedia.org/wiki/Moniatycze</a> 9.07.2008<br />Plan rozwoju miejscowości Moniatycze [na] lata 2005—2013, <a href="http://www.hrubieszow-gmina.pl">http://www.hrubieszow-gmina.pl</a> 9.07.2008</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=336&Itemid=42">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=1002&Itemid=42">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-nemirow', 'podlasie-historia-regionu', 'Niemirów', 30000, '<h1> Dzieje wsi Niemrów</h1>\r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" align="left" width="70%" colspan="2"><span class="small">Monika Kresa </span> </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n \r\n <p align="justify" style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2">Niemirów to niewielka wieś położona nad Bugiem tuż przy granicy białoruskiej w gminie Mielnik w powiecie siemiatyckim. Początki osadnictwa w tym rejonie sięgają ery neolitu, o czym świadczą wykopaliska archeologiczne, istniała tutaj najprawdopodobniej pracownia obróbki narzędzi krzemiennych, takich jak siekierki, grociki do strzał i łowienia ryb. Badania archeologiczne dowodzą również, że w XI-XV wieku istniało w Niemirowie (okolice dzisiejszej ulicy Zamkowej) średniowieczne grodzisko. Niemirów (który pojawia się w najstarszych dokumentach pod nazwą Niwice, Niwicze) położony był na dawnym szlaku handlowym, biegnącym z nad Morza Czarnego przez Turów, Brześć, Niemirów, Mielnik, Drohiczyn, Sokołów, Węgrów na Mazowsze, było to zatem doskonałe miejsce do rozwoju osadnictwa. Ziemie te zmieniały swoją przynależność administracyjną, a co za tym idzie różne były wpływy historyczne i osadnicze na tych ziemiach. Do XI wieku były one własnością Piastów, potem (XI-XII wiek) znajdowały się pod władaniem książąt ruskich, w wieku XIII zwierzchnictwo nad nimi przejęli Litwini.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2">Pierwsze udokumentowane wzmianki o Niemirowie pojawiają się w dokumentach z 1495 roku. Kolejna w roku 1548, kiedy to król Zygmunt August nadał wieś Niwice Stanisławowi Niemirze z Ostręczyna. Dzisiejsza nazwa wsi związana jest z nazwiskiem jego pierwszego udokumentowanego właściciela. Kiedy w 1520 roku Podlasie zostało podzielone na województwo brzeskie i podlaskie, Niemirów znalazł się w granicach tego drugiego. Należały do niego Ziemia Bielska, Ziemia Mielnicka oraz Ziemia Drohicka. W 1569 roku ziemie te zostały wcielone do Korony.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2">Znaczenie wsi musiało być dość duże, skoro w roku 1616 właściciel Niemirowa otrzymuje przywilej od króla Zygmunta III Wazy na lokację miasta, organizowanie targów dwa razy w tygodniu oraz jarmarków kilkudniowych kilka razy w roku.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2">W 1620 roku właścicielem Niemirowa był Stanisław Niemira, Kasztelan Podlaski, który zbudował w miasteczku kościół. Erekcja parafii miała miejsce 19 września 1620 roku. Parafia zostałą wydzielona z parafii mielnickiej i weszły w jej skład następujące miejscowości: Niemirów, Gnojno, Butno, Mętna, Wólka (Niwicka), Krynki, Nowosiółki i Ponikwy. W 1662 roku w Niemirowie mieszkało zaledwie 88 osób, było to związane ze spustoszeniami, dokonywanymi przez Szwedów i wojska Rakoczego.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2">Drewniany kościół w Niemirowie został obrabowany podczas najazdu Szwedów na Polskę. Wzmianka o tym znajduje się w dokumentach przesłanych do Rzymu, wyliczających szkody związane z pustoszeniem Rzeczypospolitej przez wojska szwedzkie. Kościół ten spłonął 15 maja 1755 roku. Przez 15 lat nabożeństwa odbywały się w prowizorycznej, zbudowanej staraniem ks. Stanisława Piotrowskiego niewielkiej kaplicy. Istniejący w Niemirowie do dziś kościół pw. Św. Stanisława Biskupa Męczennika został wybudowany w latach 1770-1790. Budowę kościoła rozpoczął książę Michał Czartoryski, który wykupił miasteczko w roku 1784. Po jego śmierci budowę kontynuowała wdowa Eleonora Monika Czartoryska, a następnie kolejny właściciel miasta książę Adam Czartoryski. Kościół otoczony jest dziś murem z murowaną barokowo-klasycystyczną bramą-dzwonnicą z 1823 r.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2">Trzeci rozbiór Polski spowodował włączenie Niemirowa do zaboru pruskiego. To tutaj stykały się granice wszystkich trzech zaborów. W 1795 r. parafia Niemirów znalazła się w diecezji wigierskiej. Po roku 1807 i pokoju w Tylży miasteczko włączono do zaboru rosyjskiego, a parafia została włączona do archidiakonatu mohylewskiego metropolii mohylewskiej. W roku 1847 po zawarciu konkordatu między Rosją a Rzymem Niemirów został włączony do diecezji wileńskiej.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2">Mieszkańcy Niemirowa z miejscowym proboszczem ks. Rozwadowskim na czele brali czynny udział w Powstaniu Styczniowym. 4 lutego 1864 roku w miasteczku miała miejsce potyczka powstańców z wojskami rosyjskimi. W ramach represji popowstaniowych został zamknięty kościół w Niemirowie. Podobny los spotkał kościoły w Mielniku, Kleszczelach, Orli, Dziadkowicach. Miało to miejsce w 1866 roku. Fundusz i ziemię kościelną przekazano na rzecz cerkwi mielnickiej. Katolicy odzyskali kościół w 1905 roku na mocy carskiego ukazu tolerancyjnego.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2">Podczas I wojny światowej przez Niemirów dwukrotnie przechodziła linia frontu. W tym czasie na miejscowym cmentarzu zostało pochowanych ok. 100 żołnierzy, a miejscowy kościół zamienił się w szpital wojskowy. Niepodległość tych terenów została ponownie zagrożona w 1920 roku, kiedy to na Podlasie wkroczyły wojska bolszewickie. Na przestrzeni 2 km między Bublem a Niemirowem miała miejsce bitwa między wojskami polskimi i bolszewickimi. Mogiły poległych wówczas żołnierzy również znajdują się na cmentarzu w Niemirowie. Druga potyczka miała miejsce w sierpniu 1920 roku, a stoczyły ją wojska polskie z uciekającymi po przegranej Bitwie Warszawskiej wojskami bolszewickimi.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2">W okresie międzywojennym Niemirów należał do województwa białostockiego, powiatu Bielsk Podlaski. Spis ludności z 1921 roku podaje, że w Niemirowie mieszkało wówczas 777 osób, w tym 149 Żydów. Do dziś w lesie, w pobliżu Niemirowa znajduje się zdewastowany cmentarz żydowski z zachowanymi macewami. Większość z żydowskich nagrobków została jednak użyta do budowy sowieckich schronów podczas II wojny światowej. Od XVIII wieku w Niemirowie funkcjonowała żydowska bożnica, spalona w 1939 roku. W okresie międzywojennym schodziły się tu granice trzech województw: białostockiego lubelskiego i poleskiego. Po utworzeniu w 1925 roku diecezji pińskiej Niemirów znalazł się w jej granicach.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2">Na początku września 1939 roku z powodu bomby niemieckiej spłonęło 25 niemirowskich domów. Niemirów znalazł się pod władzą sowiecką. Nowe władze nakazały mieszkańcom w dniach od 10 kwietnia do 10 maja rozebrać wszystkie budynki mieszkalne i przenieść się pod las (o tych wydarzeniach wspomina informator: patrz <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=941&Itemid=25">Tekst 2</a>). Kościół został na terenie starego Niemirowa, dewastowany był przez żołnierzy sowieckich, część wyposażenia kościoła miejscowy proboszcz ks. Piotr Tatarynowicz zdołał wynieść z kościoła i oddać na przechowanie mieszkańcom miasteczka. W 1940 roku otwarto szkołę, w której uczono między innymi języków: rosyjskiego i białoruskiego. W roku 1941 do Niemirowa wkroczyli Niemcy. W lipcu 1944 roku wycofujące się wojska niemieckie spaliły niemal wszystkie zabudowania nowego Niemirowa, tzw. „wsi na Wygonie”. Zaminowali również kościół, jednak nie zdążyli go wysadzić w powietrze, ponieważ rozminował go mieszkaniec Niemirowa Stanisław Szymański. W roku 1944 Niemirów stracił prawa miejskie i nie odzyskał ich do tej pory. Obecnie jest wsią należącą do gminy Mielnik i siedzibą parafii w granicach diecezji drohiczyńskiej.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"><br />\r\n </p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2">Źródła:</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%"><a href="http://www.niemirow.sacro.pl/index.php?s=264">http://www.niemirow.sacro.pl/</a></p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span></p>\r\n<table align="center" style="margin-top: 25px">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev"></th>\r\n <td width="50"> </td>\r\n <th class="pagenav_next"></th>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p> </p>', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-nieckowo', 'mazowsze-dalsze-historia-regionu', 'Niećkowo', 30000, '<div id=''left_side''>\r\n <h1>Dzieje wsi Niećkowo</h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_951_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo</h3>\r\n\r\n <p>Dwór niećkowski</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/414/images/640x480-F0220.jpg" title="Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/414/images/288x216-F0220.jpg" alt="Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/414/images/100x75-F0220.jpg" alt="Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo</h3>\r\n <p>Dwór niećkowski</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/414/images/640x480-F0221.jpg" title="Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/414/images/288x216-F0221.jpg" alt="Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/414/images/100x75-F0221.jpg" alt="Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo</h3>\r\n <p>Zabudowania gospodarcze w majątku niećkowskim</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/414/images/640x480-F0222.jpg" title="Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/414/images/288x216-F0222.jpg" alt="Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/414/images/100x75-F0222.jpg" alt="Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo</h3>\r\n <p>Tradycyjne drewniane chaty</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/414/images/640x480-F0223.jpg" title="Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/414/images/288x216-F0223.jpg" alt="Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/414/images/100x75-F0223.jpg" alt="Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo</h3>\r\n <p>Tradycyjne drewniane chaty</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/414/images/640x480-F0224.jpg" title="Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/414/images/288x216-F0224.jpg" alt="Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/414/images/100x75-F0224.jpg" alt="Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo</h3>\r\n <p>Zabudowania gospodarcze</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/414/images/640x480-F0225.jpg" title="Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/414/images/288x216-F0225.jpg" alt="Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/414/images/100x75-F0225.jpg" alt="Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo</h3>\r\n <p>Figura NMP w Niećkowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/414/images/640x480-F0226.jpg" title="Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/414/images/288x216-F0226.jpg" alt="Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/414/images/100x75-F0226.jpg" alt="Mazowsze dalsze, dzieje wsi Niećkowo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_951_1 = new gallery($(''gallery_951_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nNiećkowo to stara wieś, pochodząca z okresu średniowiecza. Pierwszy zapis nazwy miejscowości w postaci <em>Nyecikowo </em>pochodzi z 1471 roku. Następne zapisy potwierdzają, że wieś nazywano albo <em>Niecikowo</em> (Nyeczikowo – 1471 r., Nyeczykowo – 1517 r., Miecikowo, Niecikowo – 1577 r.), albo <em>Nieciki</em>, jak wieś, z której pochodził założyciel Niećkowa (Nyczyku, Nyciky – 1477 r., Nyeczyky –1487). Forma <em>Niećkowo </em>postała ze skrócenia <em>Niecikowo</em>, pierwsze zapisy bez samogłoski <em>-i- </em>pochodzą z XVIII wieku (Nieczkowo – 1783), a w XIX wieku się ustalają dwie formy oboczne <em>Niećkowo </em>(1887), <em>Nieckowo </em>(1827 r., 1886 r.), z których zwycięża postać <em>Niećkowo</em>. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Historia wsi sięga pierwszej połowy XV wieku, kiedy to w roku 1439 Stanisław Niecikowski z Niecik herbu Bujno kupił 20 włók nad strumieniem Skietowsk od braci: Macieja, Mroczysława i Mikołaja Milewskich. Wówczas to powstała na tym miejscu wieś Niecikowo. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Po śmierci Stanisława Niecikowskiego (przed rokiem 1471) wieś (dzisiejsze Niećkowo) odziedziczył jego zięć Stanisław Szczuka herbu Grabie (ożeniony z Świętką, córką Stanisława). Dał on początek rodzinie Niecikowskich herbu Grabie, gospodarzących w dobrach niećkowskich przez dwa wieki. Ostatnim Niećkowskim właścicielem Niećkowa był Aleksander zmarły w 1676 roku.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Po śmierci Aleksandra w II połowie XVIII wieku większość Niećkowa przejął Wojciech Świderski, komornik grodzki wąsoski, ożeniony z Zofią Niecikowską. W rękach rodziny Świderskich Niećkowo pozostało aż do XIX wieku. W 1836 roku po śmierci ostatniego z rodu Świderskich Kajetana Niećkowo przeszło na własność Łukasza Łuniewskiego. On i jego syn Jakub, a następnie wnuk Franciszek gospodarzyli w Niećkowie ok. 30 lat. Następnie Niećkowo stało się własnością Adama Bzury, właściciela sąsiednich dóbr Bzury i Dybła. Jego syn Władysław zapisał się w historii wsi jako dobry gospodarz, był też działaczem społecznym, aktywnym członkiem rady powiatu szczuczyńskiego i sędzią okręgowym.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Na początku XX wieku w 1906 roku majątek niećkowski kupił Aleksander Romontowski,a w kilkanaście lat później po zakończeniu I wojny światowej stał się własnością Zofii i Jana gromadzkich. Ostatnimi właścicielami Niećkowa byli ich synowie Jan i Andrzej Gromadzcy.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Istniejący dziś we wsi dwór został zbudowany na miejscu drewnianego dworku Świderskich w XIX wieku przez Łuniewskich. Otaczał go park krajobrazowy ogrodzony kamiennym murem.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Zgodnie z danymi <em>Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich </em>w 1827 roku w Niećkowie (w słowniku zapis nazwy: Nieckowo) było 19 domów i 105 mieszkańców. Była to zatem niewielka wieś, wchodząca w skład folwarku, do którego oprócz niej należały Milewo i Nowo-Lipnik. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Podczas okupacji niemieckiej Niećkowo nazwane po niemiecku Galindenhoff było centrum administracyjnym powiatu grajewskiego. Majątkiem, powiększonym o 900 ha ziemi zabranej okolicznym rolnikom wywiezionym na roboty do Prus Wschodnich, kierował niemiecki zarządca. Po II wojnie światowej budynki dworskie (dwór, czworaki, oficyna, stajnie) zajęto i przeznaczono na szkołę rolniczą, a ziemię majątku i zabudowania gospodarze niepotrzebne szkole przejęło Państwowe Gospodarstwo Rolne. Następnie wybudowano nowe budynki szkoły i internatu, a dworek zrekonstruowano od fundamentów pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łomży. W 1998 roku zakończono kapitalny remont dworu.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Źródła:</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Nazwy miejscowe Polski. Historia – Pochodzenie – Zmiany, </em>pod red. K. Rymuta, t. VII, Kraków 2007, s. 385-386.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, </em>t. VII, Warszawa 1886, s. 51.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Dariusz Doliwa, <em>Monografia szkoły w Niećkowie</em>, [w:] <a href="http://www.wiki.org/">www.wiki.org</a></p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Jerzy Rudnicki: <em>Zabytki Ziemi Łomżyńskiej TOM II</em>. Rajgród: Towarzystwo Miłośników Rajgrodu, 2001.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.wikipedia.org/">www.wikipedia.org</a></p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=571&Itemid=22">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=538&Itemid=22">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-niedzialowice', 'lubelszczyzna-wsch-historia', 'Dzieje wsi (Niedziałowice)', NULL, '<div>\r\n<h1>Dzieje wsi Niedziałowice</h1>\r\n<p>Marta Chrząstek</p>\r\n</div>\r\n<table class="galeryjka" width="288" align="left">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Niedziałowice" rel="lightbox" href="cmsimg/LWZ009.jpg"><img border="1" alt="" width="288" src="cmsimg/LWZ009.jpg" /></a><br />\r\n </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<div>Wieś Niedziałowice leży w województwie lubelskim, w powiecie chełmskim, w gminie Rejowiec. W siódmym tomie <i>Słownika Geograficznego Ziem Polskich i innych krajów słowiańskich</i> wydany nakładem Władysława Walewskiego w r. 1886, widnieje informacja, że w owych czasach wieś miała 1010 mórg ziemi dworskich i 81 włościańskich. Po dawnych zabudowaniach dworskich pozostały do dziś jedynie okalające je dawniej lipy oraz sad.</div>\r\n<div>W latach dwudziestych XIX wieku miejscowość należała do starostwa krasnostawskiego i była zamieszkiwana przez Niemców. Niedziałowice widnieją także na mapie dóbr Rejowiec sporządzonej na potrzeby Woronieckich w 1857 roku.</div>\r\n<div>Nazwa wsi jest nazwą patronimiczną, o czym świadczy sufiks -<i>owice</i>. Próbując ustalić etymologię nazwy, można domniemać, że właścicielem majątku była osoba o imieniu Niedział, jego spadkobierca nazywał się Niedziałowic, a potomkowie Niedziałowice. Stąd nazwa wsi.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-niedzica', 'spisz-historia', 'Niedzica', 20000, '<h1>Dzieje wsi Nidzica </h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_400_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Spisz - dzieje wsi Niedzica</h3>\r\n <p>Zamek w Niedzicy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/372/images/640x480-F4413.jpg" title="Spisz - dzieje wsi Niedzica" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/372/images/288x216-F4413.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Niedzica" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/372/images/100x75-F4413.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Niedzica thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Spisz - dzieje wsi Niedzica</h3>\r\n <p>Zamek w Niedzicy latem</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/372/images/640x480-F4579.jpg" title="Spisz - dzieje wsi Niedzica" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/372/images/288x216-F4579.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Niedzica" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/372/images/100x75-F4579.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Niedzica thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Spisz - dzieje wsi Niedzica</h3>\r\n <p>Baszta zamku niedzickiego</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/372/images/360x480-F4580.jpg" title="Spisz - dzieje wsi Niedzica" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/372/images/162x216-F4580.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Niedzica" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/372/images/57x75-F4580.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Niedzica thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Spisz - dzieje wsi Niedzica</h3>\r\n <p>Dziedziniec zamku niedzickiego</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/372/images/640x480-F4581.jpg" title="Spisz - dzieje wsi Niedzica" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/372/images/288x216-F4581.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Niedzica" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/372/images/100x75-F4581.jpg" alt="Spisz - dzieje wsi Niedzica thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_400_1 = new gallery($(''gallery_400_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nNiedzica (słow. <em>Nedeca</em>, węg. <em>Nedec</em>) — w najstarszych dokumentach wzmiankujących o wsi, jej nazwa została zapisana w formie Nisicz (1320 r.). W 1326 roku patronat w stosunku do kościoła otrzymał Czerwony Klasztor, w 1589 roku Olbracht Łaski sprzedał Niedzicę, a w kontrakcie mowa jest o mieście. Do roku 1929 utrzymywała się tu pańszczyzna w formach sprzed 1848 roku.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Na początku XIV wieku został wzniesiony zamek w Niedzicy, kilkakrotnie rozbudowywany w następnych stuleciach. Był on fortecą i siedzibą przede wszystkim rodów węgierskich: Berzeviczych (fundatorów zamku), Horvathów, Salamonów. W XVI w. przejściowo pozostawał w rękach polskiej rodziny Łaskich. W 1920 roku znalazł się w granicach Rzeczpospolitej Polskiej, choć nadal był własnością węgierskiej rodziny Salamonów. Od 1949 roku zamkiem opiekuje się Stowarzyszenie Historyków Sztuki, które po odbudowaniu zabytków urządziło tu muzeum i dom pracy twórczej.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Wieś jest położona w obrębie tzw. Zamagurza, które przez wieki stanowiło część Królestwa Węgier. Po rozpadzie Austro-Węgier, na podstawie przesłanek etnicznych, wieś została ostatecznie w 1920 r. przyznana Polsce. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Niedzica (podobnie jak Jurgów) w całej swej historii należała do trzech państw: do Królestwa Węgierskiego (1546-1918), w którym znajdował się z pozostałymi ziemiami słowackimi, do Polski (1920-1939 i od 1945 r.) oraz do Republiki Słowackiej (1939-1945). Za czasów rządów węgierskich w 1907 r. weszła w życie ustawa, która nakazywała przymusowe nauczanie języka węgierskiego w szkołach. </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=399&Itemid=44">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=402&Itemid=44">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-olszyny', 'ziemia-biecka-historia', 'Olszyny', 20000, '<h1>Dzieje wsi Olszyny</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_755_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Kościół pw. Podwyższenia św. Krzyża</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/360x480-F4103.jpg" title="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/162x216-F4103.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/57x75-F4103.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Kościół pw. Podwyższenia św. Krzyża</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/360x480-F4104.jpg" title="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/162x216-F4104.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/57x75-F4104.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Kościół pw. Podwyższenia św. Krzyża</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/360x480-F4105.jpg" title="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/162x216-F4105.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/57x75-F4105.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Kościół pw. Podwyższenia św. Krzyża</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/360x480-F4106.jpg" title="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/162x216-F4106.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/57x75-F4106.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Dzwonnica</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/360x480-F4107.jpg" title="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/162x216-F4107.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/57x75-F4107.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Dzwon</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/360x480-F4108.jpg" title="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/162x216-F4108.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/57x75-F4108.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Kapliczka drewniana</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/360x480-F4109.jpg" title="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/162x216-F4109.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/57x75-F4109.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Kapliczka murowana</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/360x480-F4110.jpg" title="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/162x216-F4110.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/57x75-F4110.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Dawne domy drewniane</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/640x480-F4111.jpg" title="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/288x216-F4111.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/100x75-F4111.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Dawne domy drewniane</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/640x480-F4112.jpg" title="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/288x216-F4112.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/100x75-F4112.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Dawne domy drewniane</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/640x480-F4113.jpg" title="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/288x216-F4113.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/100x75-F4113.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Zabytkowe figurki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/360x480-F4114.jpg" title="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/162x216-F4114.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/57x75-F4114.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Zabytkowe figurki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/360x480-F4115.jpg" title="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/162x216-F4115.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/57x75-F4115.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Zabytkowe figurki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/360x480-F4116.jpg" title="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/162x216-F4116.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/57x75-F4116.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Zabytkowe figurki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/360x480-F4117.jpg" title="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/162x216-F4117.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/57x75-F4117.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Zabytkowe figurki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/360x480-F4118.jpg" title="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/162x216-F4118.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/57x75-F4118.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Zabytkowe figurki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/360x480-F4119.jpg" title="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/162x216-F4119.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/57x75-F4119.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Zabytkowe figurki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/360x480-F4120.jpg" title="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/162x216-F4120.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/57x75-F4120.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Zabytkowe figurki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/360x480-F4121.jpg" title="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/162x216-F4121.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/57x75-F4121.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Zabytkowe figurki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/360x480-F4122.jpg" title="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/162x216-F4122.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/57x75-F4122.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Pomnik lotników. Pomnik lotników - napis</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/360x480-F4123.jpg" title="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/162x216-F4123.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/57x75-F4123.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Pomnik lotników. Pomnik lotników - napis</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/360x480-F4124.jpg" title="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/162x216-F4124.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/57x75-F4124.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Pomniki przyrody</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/360x480-F4125.jpg" title="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/162x216-F4125.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/57x75-F4125.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Pomniki przyrody</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/360x480-F4126.jpg" title="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/162x216-F4126.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/181/images/57x75-F4126.jpg" alt="Ziemia biecka - Olszyny, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_755_1 = new gallery($(''gallery_755_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nOlszyny to stara wieś z okresu średniowiecza. Wiadomo, że w 1391 roku należała do Spytka z Melsztyna. Wchodziła w skład ziemi bieckiej, a następnie – po utworzeniu powiatów – należała do powiatu bieckiego (zob. <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=464&Itemid=72">Mapa powiatu bieckiego z 1629 roku</a>). </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Z XVI wieku mamy poświadczenia, że w Olszynach istniał drewniany kościół (w latach 1580 – 1767) pw. Podwyższenia Św. Krzyża z własnym kapelanem, zależnym od parafii w Ołpinach. W roku 1787 utworzono przy kościele niezależną kapelanię, którą później przyłączono do parafii Ołpiny. W 1898 roku ówczesny biskup przemyski – Ł. Solecki – utworzył w Olszynach niezależną ekspozyturę, a w 1910 roku erygował w Olszynach parafię. Nieco wcześniej, w 1900 roku, w Olszynach staraniem ks. Wiktora Bara wybudowano obecny drewniany kościół pod tym samym wezwaniem w stylu neogotyckim, trzynawowy, kryty blachą. Prawdopodobnie do jego budowy użyto pewnych elementów z poprzedniego kościółka. Nowa świątynia została poświęcona 6 listopada 1900 roku. Wewnątrz znajduje się interesująca neogotycka polichromia (malowana przez Stanisława Gucwę) i chrzcielnica z 1910 roku autorstwa miejscowego kamieniarza Józefa Bąka oraz cenny XVI-wieczny obraz „Upadek pod krzyżem” (w nawie bocznej). W 1908 roku na placu kościelnym Jan Karaś zbudował neogotycką dzwonnicę w kształcie arkad, a także wraz z Józefem Bąkiem wykuł w kamieniu wiele przydrożnych figur i nagrobków znajdujących się na miejscowym cmentarzu. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Po rozbiorach wieś znalazła się – podobnie jak cały powiat biecki – w zaborze austriackim. W 1846 roku szczególnie gwałtownie przebiegała tu rabacja galicyjska (Rzepiennik, Turza, Olszyny) określana jako „czerniawa od Rzepienników”. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Olszyny były zawsze dużą miejscowością. W końcu XIX wieku liczyły 1729 mieszkańców wyznania rzymskokatolickiego i kilkunastu żydów. Wieś miała szkołę ludową jednoklasową. Większość mieszkańców trudniła się tkactwem, które jednak podupadło po zniesieniu komisji moderunkowej w Jarosławiu. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Na przełomie XIX i XX wieku oraz w dwudziestoleciu międzywojennym prężnie rozwijał się w Olszynach i okolicach ruch ludowy. Działało tu „Polskie Stronnictwo Ludowe” (zarówno „Piast”, jak i „Wyzwolenie”). W okresie międzywojnia Olszyny były miejscem zebrań i wieców z udziałem Wincentego Witosa w latach 1929-1930. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">I wojna światowa pozostawiła swój ślad w Olszynach w postaci cmentarza wojennego nr 113 z roku 1914 z czasów krwawej bitwy pod Gorlicami. Zostało na nim pochowanych 179 żołnierzy, w tym 90 niemieckich i 89 nierozpoznanych. Pamiątką po czasach II wojny światowej jest natomiast pomnik polskich lotników niosących z Włoch pomoc powstańczej Warszawie, którzy zginęli 17 sierpnia 1944 roku. Samolot ich zestrzelony przez Niemców w Zagórzanach rozbił się w Olszynach, cała 7-osobowa załoga zginęła. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Olszyny znajdowały się w powiecie gorlickim aż do podziału Polski na województwa w 1975 roku, kiedy to włączono je do województwa tarnowskiego. Dziś administracyjnie należą wraz z całą gminą Rzepiennik Strzyżewski do powiatu tarnowskiego, województwa małopolskiego.</p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> Źródła:</p><p style="line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.rzepiennik.intarnet.pl/">http://www.rzepiennik.intarnet.pl</a> (z dnia 10.02.2009 roku).</p><p style="line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.parolszyny.tarnow.opoka.org.pl/">http://www.parolszyny.tarnow.opoka.org.pl</a> (z dnia 21.02.2009 roku) </p><p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich</em>, nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1880-1914, t. VII, s. 519.</p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Fotografie: Jolanta Janusz. </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=461&Itemid=72">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=756&Itemid=72">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-osieciny', 'kujawy-historia-regionu', 'Dzieje wsi (Osięciny)', 10000, '<div> </div>\r\n<div>Agnieszka Ewa Piotrowska</div>\r\n<div>Instytut Języka Polskiego UW</div>\r\n<div> </div>\r\n<div align="center"><span style="font-size: larger;"><b>Dzieje wsi </b></span></div>\r\n<div align="center"><span style="font-size: larger;"><b>Osięciny</b></span></div>\r\n<div><span style="font-size: larger;"><br />\r\n</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Po siedemnastowiecznych wojnach szwedzkich i zakończeniu wojny północnej Kujawy pozostały zubożałe i wyludnione. Jednak sytuacja polityczna na tyle się poprawiła, że region powoli odbudowywał się po stratach. Z tego okresu pochodzi pierwsze założenie przestrzenne wsi Osięciny, przekształcone w XIX wieku.</div>\r\n<div>Wskutek konfederacji barskiej na Kujawy wkroczyły wojska pruskie i doszło do I rozbioru Rzeczypospolitej, wówczas Osięciny pozostały jeszcze w granicach Polski. Jednak już po II rozbiorze znalazły się w Prusach (departament w Piotrkowie Trybunalskim, po II rozbiorze dyrekcja poznańska). Osięciny znalazły się w Księstwie Warszawskim (dyrekcja bydgoska), a po kongresie wiedeńskim w Królestwie Polskim.</div>\r\n<div>W 1824 roku nastąpiła lokazja miasta Osięciny, które jednak szybko utraciło prawa miejskie i pozostało osadą wiejską. Po upadku powstania styczniowego Osięciny znalazły się w Guberni Warszawskiej, a w czasie I wojny światowej, w 1915 roku, w General-Gubernatorstwie Warszawskim. Po zakończeniu I wojny światowej wróciły do Polski, gdzie znalazły się w województwie warszawskim. W 1937 roku po zmianie województw należały do województwa poznańskiego, a rok później – do pomorskiego. W latach 1945-1975 należały do województwa bydgoskiego, później do włocławskiego, w którym wyodrębniono m.in. gminę Osięciny. Obecnie należą Osięciny do województwa kujawsko-pomorskiego.</div>\r\n<div>W czasie kampanii wrześniowej pod Osięcinami odbyła się potyczka 10 IX, w której zginęło trzech żołnierzy polskich i jeden niemiecki. Od początku Niemcy likwidowali przydrożne krzyże i figurki. W maju 1940 roku Niemcy zamordowali księdza proboszcza Wincentego Matuszewskiego i prefekta-wikariusza Józefa Kurzawę z tutejszego kościoła. Obaj księża znaleźli się wśród 108 męczenników z okresu II wojny światowej wyniesionych do ołtarzy przez Jana Pawła II 13 VI 1999 roku. Błogosławieni księża stali się w 2007 roku patronami gminy Osięciny.</div>\r\n<div>Od pogrzebu zamordowanych księży nie było w Osięcinach mszy świętych, a kościół był wykorzystywany przez Niemców m.in. jako magazyn zbożowy, na plebanii urządzono ochronkę dla niemieckich sierot. W czasie II wojny światowej chrzty, śluby i pogrzeby w Osięcinach były tylko cywilne, najbliższy ksiądz, który udzielał sakramentów był w Sędzinie. Polskim dzieciom można było nadawać wyłącznie słowiańskie imiona.</div>\r\n<div>W 1940 roku z kopca pod Płowcami usypanego na pamiątkę zwycięstwa Niemcy kazali rozwozić ziemię – z niej w Osięcinach Żydzi usypywali skwery. W 1942 roku w Osięcinach już nie było Żydów – wszystkich wywieziono do obozu w Chełmnie nad Nerem. W ich domach zamieszkami Polacy, mienie ruchome, sklepy i zakłady usługowe przejęli Niemcy. Gdy Żydów już nie było – Niemcy zajęli się Polakami, których zaczęto wysiedlać (wysiedlenia trwały do 1944 roku). W Osięcinach od 1940 roku stacjonował 37. Batalion <i>ReichsArbeitsdienstu </i>(niemiecka organizacja paramilitarna z czasów III Rzeszy). Zbudowane w tym czasie koszary i skanalizowane drewniane baraki na murowanym podpiwniczeniu dla oficerów i ich rodzin służą do dzisiaj. W 1944 roku do miasteczka doprowadzono elektryczność.</div>\r\n<div>W 1943 roku z <i>Osienciny Kreis Nessau </i>(powiat Nieszawa) stały się <i>Ossenholzem</i>, przynależnym do powiatu<i> Hermannsbad </i>(Ciechocinek), do końca 1944 przemalowano na uwzględniające niemieckie nazwy (zmiany dotyczyły okolicznych wsi, miast i miasteczek) wszystkie drogowskazy w okolicy. W 1943 roku okupanci wprowadzili obowiązkową naukę języka niemieckiego w szkole – w Osięcinach dzieci (w wieku 10-13 lat) chodziły na dwie godziny dziennie do dawnej karczmy Kuligowskiego, nauczycielką była panna Lotte Hargesheimer z Latkowa. Starsze latem musiały pracować, zbierając zioła i „kauczuk”, nasiona rośliny, którą Niemcy wykorzystywali do produkcji gumy. Mimo zakazów i groźby kary niektóre przedwojenne nauczycielki uczyły języka polskiego, w urzędach i sklepach nie można było mówić po polsku.</div>\r\n<div>W 1944 roku w Osięcinach osadzono ostatnich osiedleńców – Niemców z Besarabii i Wołynia (w mieszkaniach wysiedlonych Polaków). Pod koniec lata młodzież została mobilizowana do kopania rowów przeciwczołgowych. Pod koniec 1944 roku zaczęli wyjeżdząć z Osięcin pierwsi niemieccy koloniści, po tegorocznym Bożym Narodzeniu wyjechała też nauczycielka języka niemieckiego. Do ewakuacji 17 / 18 stycznia zmuszono wszystkich – wyjechać mieli nie tylko Niemcy. 19 stycznia ostatni Niemcy opuścili Osięciny, Polacy kryli się w domach, a z powodu chaosu i braku odpowiedniej liczby wozów Niemcy nie mogli dopilnować i wymóc powszechnej ewakuacji. Ponieważ przez Osięciny, tak jak przez całe Kujawy, nie wycofywały się wojska niemieckie, I Front Białoruski pod dowództwem gen. Żukowa przeszedł przez te tereny bardzo szybko. Dłużej na tym terenie pozostały postępujące z tyłu oddziały: radzieckie i polskie (kościuszkowcy). Niemców, którzy nie zdążyli się ewakuować, osadzono w obozie przejściowym.</div>\r\n<div>O sięgającej XVIII wieku historii wsi świadczą nagrobki z końca tego stulecia na cmentarzu parafialnym, pozostały też murowane budynki dworskie z drugiej ćwierci XIX wieku i zabudowania dworskie z końca tego stulecia i kościół pod wezwaniem Opieki Matki Boskiej z połowy XIX wieku. W Osięcinach pozostały ślady po dawnym majątku.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Informacje pochodzą ze strony gminy Osięciny: <a href="http://www.osieciny.pl/">http://www.osieciny.pl/</a></div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-ostrow', 'przemyskie-historia', 'Ostrów', 20000, '\r\n <h1>Dzieje wsi Ostrów</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Aleksandra Krawczyk-Wieczorek </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify">Wieś powstała prawdopodobnie w 2. połowie XIV w., a w połowie XV w. była już znacznie rozwinięta. W 1453 r. Jan Jarosławski sprzedał ją Bolestraszyckiemu i Sławskiemu [Studium uwarunkowań…, s. 14]. Właściciele zmieniali się jeszcze wielokrotnie, Ostrów należał m.in. (na początku XIX w.) do ks. Adama Czartoryskiego.</p><div align="justify"> </div><p align="justify">W 1800 r. założono we wsi parafię greckokatolicką przy położonej w centrum wsi cerkwi p.w. św. Grzegorza Męczennika. Parafia obejmowała również sąsiednie Łowce i Tuczempy. Rzymscy katolicy mieszkający w Ostrowie należeli natomiast do parafii w Łowcach. Podobnie jak w całej gminie Radymno we wsi mieszkali zarówno Ukraińcy (grekokatolicy), jak i mniej liczni Polacy (katolicy rzymscy) [Studium uwarunkowań…, s. 14 i 22].</p><div align="justify"> </div><p align="justify">Według spisu ludności z 1880 r. we wsi było 1187 mieszkańców, natomiast dane diecezji przemyskiej z tych czasów podają 957 katolików rzymskich (czyli Polaków), 499 grekokatolików-Ukraińców oraz kilka rodzin żydowskich [<em>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich</em>, t. VII s. 705]. </p><div align="justify"> </div><p align="justify">W połowie XIX w. we wsi znajdował się zespół dworsko-parkowy: murowany dwór, oficyna oraz sześć budynków drewnianych. Założenie uległo jednak znacznym zniszczeniom w ciągu XIX w., a do dziś zachowały się jedynie nieliczne stare drzewa [Studium uwarunkowań…, s. 23 i 27]. Pod koniec XIX w. we wsi była szkoła ludowa [<em>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich</em>, t. VII s. 705]. </p><div align="justify"> </div><p align="justify">W średniowieczu przez Radymno przebiegała główna droga z Ukrainy przez Przemyśl i Jarosław do Krakowa. Ostrów rozwijał się wzdłuż dróg bocznych na południe od tego traktu [Studium uwarunkowań…, s. 22].</p><div align="justify"> </div><p align="justify">W 1860 r. przez teren gminy Radymno poprowadzono linię kolei galicyjskiej im. Karola Ludwika, łączącą Kraków ze Lwowem, co spowodowało zmiany w układzie przestrzennym Ostrowa, gdyż wieś została przecięta wysokimi nasypami kolejowymi. Komunikację między częściami wsi ułatwiły dwa wiadukty, wybudowane nad drogami. Mimo tych zmian wieś pozostała jednak typową ulicówką [Studium uwarunkowań…, s. 26—27].</p><div align="justify"> </div><p align="justify">Jeszcze przed drugą wojną światową w Ostrowie była jedynie cerkiew. Po wojnie powstała tu parafia rzymskokatolicka p.w. Matki Bożej Królowej Polski, erygowana przy drewnianym kościele, natomiast obecny kościół został wybudowany w latach 1981—1985 [Studium uwarunkowań…, s. 14]. </p><div align="justify"> </div><p align="justify">W 1960 r. wieś zamieszkiwało 1751 osób, gęstość zaludnienia wynosiła 127,5 os./km<sup>2</sup>.<sup> </sup>Była to najgęściej zaludniona wieś na terenie istniejącego wtedy powiatu Radymno. [<a href="http://www.radymno.ovh.org/powiat.htm">http://www.radymno.ovh.org/powiat.htm</a> ].</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=359&Itemid=71">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=364&Itemid=71">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-pisaki', 'lowickie-historia-regionu', 'Piaski', 20000, '<div id=''left_side''>\r\n <h1> Dzieje wsi Piaski</h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_784_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>ďż˝owickie - dzieje wsi Piaski</h3>\r\n <p>Wieś Piaski - widok ogólny</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/208/images/640x480-F0633.jpg" title="ďż˝owickie - dzieje wsi Piaski" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/208/images/288x216-F0633.jpg" alt="ďż˝owickie - dzieje wsi Piaski" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/208/images/100x75-F0633.jpg" alt="ďż˝owickie - dzieje wsi Piaski thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>ďż˝owickie - dzieje wsi Piaski</h3>\r\n <p>Wieś Piaski - widok ogólny</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/208/images/640x480-F0689.jpg" title="ďż˝owickie - dzieje wsi Piaski" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/208/images/288x216-F0689.jpg" alt="ďż˝owickie - dzieje wsi Piaski" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/208/images/100x75-F0689.jpg" alt="ďż˝owickie - dzieje wsi Piaski thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>ďż˝owickie - dzieje wsi Piaski</h3>\r\n <p>Wieś Piaski - widok ogólny</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/208/images/640x480-F0690.jpg" title="ďż˝owickie - dzieje wsi Piaski" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/208/images/288x216-F0690.jpg" alt="ďż˝owickie - dzieje wsi Piaski" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/208/images/100x75-F0690.jpg" alt="ďż˝owickie - dzieje wsi Piaski thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>ďż˝owickie - dzieje wsi Piaski</h3>\r\n <p>Wieś Piaski - widok ogólny</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/208/images/640x480-F0691.jpg" title="ďż˝owickie - dzieje wsi Piaski" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/208/images/288x216-F0691.jpg" alt="ďż˝owickie - dzieje wsi Piaski" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/208/images/100x75-F0691.jpg" alt="ďż˝owickie - dzieje wsi Piaski thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_784_1 = new gallery($(''gallery_784_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPiaski powstały prawdopodobnie we wczesnym średniowieczu. Pierwsze pisemne wzmianki o istnieniu takiej osady pochodzą z XIV wieku. Są to dokumenty zawierające dane o płaconym świętopietrzu z parafii nieborowskiej, do której należały cztery wsie (w tym również Piaski). Pod względem administracyjnym należały do grodu sochaczewskiego, a kiedy w XV wieku ustalił się podział województw na ziemie i powiaty, znalazły się w granicach ziemi sochaczewskiej w powiecie rawskim. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Wraz z okolicznymi wsiami – Łasiecznikami, Wólką Łasiecką, Sypniem, Sokołowem i Jasionną Piaski wchodziły w skład „dóbr nieborowskich”. Dzieje wsi wiążą się zatem nierozerwalnie z historią Nieborowa – miejscowości skupionej wokół dworu Nieborowskich, który później przebudowano na barokowy pałac.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Piaski były położone nieopodal ważnych dróg Polski Piastów i Jagiellonów: pierwszej prowadzącej z Poznania do Warszawy i drugiej – z Poznania do Krakowa. Przez samą wieś biegła natomiast droga z Nieborowa do Bud Bolimowskich. Piaski znajdowały się w połowie drogi z arcybiskupiego Łowicza do królewskiego Bolimowa. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Piaski nie należały do Księstwa Łowickiego, lecz były – tak jak wszystkie wsie „klucza nieborowskiego” – we władaniu Nieborowskich (do końca XVII wieku), a następnie zostały często zmieniały właścicieli (Radziejowscy, Towiańscy, Lubomirscy, Łochccy, Ogińscy), by od lat 70. XVIII wieku przejść w posiadanie Radziwiłłów. Pierwszy z nich – książę Michał Hieronim Radziwiłł – doprowadził tu do powstania wzorowej gospodarki folwarcznej, m.in. przez wprowadzenie płodozmianu i innych nowoczesnych form gospodarki rolnej. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Ze względu na fakt, że znajdowały się we władaniu szlacheckim powinności chłopskie były tu cięższe niż w Księstwie Łowickim należącym do arcybiskupów gnieźnieńskich czy w Bolimowie będącym własnością królewską. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Po I rozbiorze Polski Piaski znalazły się w zaborze pruskim (tzw. Prusy Południowe), za czasów Księstwa Warszawskiego w powiecie sochaczewskim departamentu warszawskiego. Następnie należały do zaboru rosyjskiego (powiat łowicki, gubernia warszawska). </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_784_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łowickie - dzieje wsi Piaski, mapa</h3>\r\n <p>Dobra nieborowskie w 1840 roku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/209/images/640x480-M063.jpg" title="Łowickie - dzieje wsi Piaski, mapa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/209/images/288x216-M063.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Piaski, mapa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/209/images/100x75-M063.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Piaski, mapa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_784_2 = new gallery($(''gallery_784_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n\r\n</script>\r\nDobra nieborowskie bardzo ucierpiały w czasie wojen napoleońskich, a następnie podczas powstania listopadowego. Stosunkowo najlepszy okres Piaski wraz z innymi wsiami klucza nieborowskiego po przejęciu go w 1879 roku przez Michała Piotra Radziwiłła, który dwa lata później założył fabrykę majoliki. Zatrudniano w niej kilkadziesiąt osób, a do wyrobów ceramicznych używano miejscowej glinki. Dobra nieborowskie odwiedzali wówczas tacy artyści, jak m.in. Aleksander Gierymski, Juliusz Kossak, Maria Konopnicka, Stanisław Przybyszewski czy Józef Weyssenhoff.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W odrodzonej Polsce w okresie międzywojennym wraz z całym powiatem łowickim wchodziły w skład województwa warszawskiego, a od 1938 roku – łódzkiego. Ostatnim właścicielem dóbr nieborowskich był Janusz Radziwiłł, jeden z czołowych działaczy politycznych i gospodarczych okresu międzywojennego.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4 style="line-height: 150%" align="justify">Literatura:</h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">Jan Wegner, <em>Nieborów, </em>Wydawnictwo „Sztuka”, Warszawa 1954.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Włodzimierz Piwkowski, <em>Nieborów – Arkadia, </em>Łódź 1989.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Włodzimierz Piwkowski, <em>Nieborów. Mazowiecka rezydencja Radziwiłłów, </em>Warszawa 2005.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Fotografie: Piotr Wysocki</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Zdjęcie planu: J. Ostrowski, Plan dóbr nieborowskich z Arkadią, 1840. MNA Zb., inw. NB 2845. Fot. P. Wysocki. Plan ze zbiorów Muzeum w Nieborowie i Arkadii</p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=785&Itemid=24">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=783&Itemid=24">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-plaza', 'krakowiskie-historia', 'Płaza', 10000, '<h1>Dzieje wsi Płaza</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_474_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - Historia wsi Płaza</h3>\r\n <p>Kościół pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/44/images/640x360-F2604.jpg" title="Krakowskie - Historia wsi Płaza" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/44/images/288x162-F2604.jpg" alt="Krakowskie - Historia wsi Płaza" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/44/images/100x57-F2604.jpg" alt="Krakowskie - Historia wsi Płaza thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - Historia wsi Płaza</h3>\r\n <p>Plebania</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/44/images/640x360-F2605.jpg" title="Krakowskie - Historia wsi Płaza" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/44/images/288x162-F2605.jpg" alt="Krakowskie - Historia wsi Płaza" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/44/images/100x57-F2605.jpg" alt="Krakowskie - Historia wsi Płaza thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_474_1 = new gallery($(''gallery_474_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPierwsza wzmianka o Płazie pochodzi z roku 1376, kiedy jej właścicielem był Stefan Płaza herbu Topór. W połowie XV wieku dziedzicami wsi byli bracia Mikołaj i Jakub Płazowie. Wówczas wybudowano drewniany kościół parafialny pod wezwaniem Podniesienia Krzyża Świętego, który jednak został zniszczony w czasie potopu szwedzkiego. Murowany kościół pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego wybudowany został z miejscowego kamienia; budowę zaczęto w I poł. XVI w. (prezbiterium), ukończono w 1576 r. Inicjatorem budowy kościoła był Antoni Pleban (1525 - 1546), a ukończył budowę Tomasz Żydek z Płazy. Przy kościele stoi plebania wybudowana w roku 1908 (na miejscu starszej, drewnianej pochodzącej z 1777 roku). Na frontonie znajduje się zegar (autorstwa ks. Kazimierza Lissewskiego), z przestrogą "Jedna z tych godzin, będzie Twa ostatnia". </p><p style="line-height: 150%" align="justify">W XVIII w. we wsi wybudowano barokowy dwór, który w poł. XIX w. został (staraniem hrabiego Wincentego Szembeka) przebudowany na pałac. Obecnie w pałacu mieści się Dom Pomocy Społecznej dla Dorosłych.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">W roku 1893 uruchomiono zakład wapienniczy, tzw. Wapiennik, który aktualnie jest producentem wapna palonego i hydratyzowanego dla budownictwa i materiałów budowlanych. </p><p>Źródła:</p><p style="margin-bottom: 0cm"><a href="http://www.plaza.neostrada.pl/">http://www.plaza.neostrada.pl/</a></p><p style="margin-bottom: 0cm"><a href="http://www.wikipedia.pl/">www.wikipedia.pl</a></p><p style="margin-bottom: 0cm"> </p><p style="margin-bottom: 0cm"> </p><p style="margin-bottom: 0cm"> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=476&Itemid=69">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=477&Itemid=69">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-podegrodzie', 'sadecczyzna-historia', 'Podegrodzie', 30000, '<h1>Dzieje wsi Podegrodzie</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_847_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie</h3>\r\n <p>Kościół w Podegrodziu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/360x480-F4300.jpg" title="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/162x216-F4300.jpg" alt="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/57x75-F4300.jpg" alt="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie</h3>\r\n <p>Kościół w Podegrodziu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/640x480-F4301.jpg" title="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/288x216-F4301.jpg" alt="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/100x75-F4301.jpg" alt="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie</h3>\r\n <p>Kościół w Podegrodziu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/640x480-F4302.jpg" title="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/288x216-F4302.jpg" alt="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/100x75-F4302.jpg" alt="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie</h3>\r\n <p>Wnętrze kościoła w Podegrodziu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/640x480-F4303.jpg" title="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/288x216-F4303.jpg" alt="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/100x75-F4303.jpg" alt="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie</h3>\r\n <p>Wnętrze kościoła w Podegrodziu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/640x480-F4304.jpg" title="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/288x216-F4304.jpg" alt="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/100x75-F4304.jpg" alt="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie</h3>\r\n <p>Kapliczka w Podegrodziu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/360x480-F4305.jpg" title="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/162x216-F4305.jpg" alt="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/57x75-F4305.jpg" alt="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie</h3>\r\n <p>Do relikwi bł. S. Papczyńskiego w Podegrodziu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/640x480-F4306.jpg" title="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/288x216-F4306.jpg" alt="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/100x75-F4306.jpg" alt="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie</h3>\r\n <p>Zabytkowy budynek szkolny w Podegrodziu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/640x480-F4307.jpg" title="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/288x216-F4307.jpg" alt="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/100x75-F4307.jpg" alt="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie</h3>\r\n <p>Drewniane chaty w Podegrodziu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/640x480-F4308.jpg" title="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/288x216-F4308.jpg" alt="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/100x75-F4308.jpg" alt="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie</h3>\r\n <p>Drewniane chaty w Podegrodziu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/640x480-F4365.jpg" title="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/288x216-F4365.jpg" alt="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/324/images/100x75-F4365.jpg" alt="Sądecczyzna - dzieje wsi Podegrodzie thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_847_1 = new gallery($(''gallery_847_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPodegrodzie to jedna z najstarszych miejscowości na Sądecczyźnie. Nazwa po raz pierwszy w dokumentach źródłowych pojawiła się w 1273 roku. Wskazuje ona jednoznacznie na fakt, że było to miejsce pod grodem. Tak nazywano osady, które powstawały wokół grodów. Podegrodzie rzeczywiście zostało umiejscowione obok ważnego grodu w państwie Wiślan, tj. Naszacowic. Miejscowość powstała prawdopodobnie w czasach świetności Naszacowic i państwa Wiślan, tj. w IX wieku i na początku X wieku. Pod koniec X wieku Naszacowice spłonęły, a funkcje zniszczonego grodu mogło przejąć Podegrodzie. Miał tu swoją siedzibę kasztelan sprawujący w imieniu księcia władzę, dzięki czemu Podegrodzie do XIII wieku było centrum Sądecczyzny.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">W wieku XIII nastąpiły istotne zmiany, które sprawiły, że Podegrodzie stało się zwykła osadą, przestało pełnić funkcję ważnego ośrodka administracyjnego. Stało się to m.in. na skutek zniszczeń dokonanych w wyniku najazdów tatarskich i przede wszystkim lokacji Starego Sącza, który został nowym centrum ziemi sądeckiej. Bolesław Wstydliwy darował bowiem w 1257 roku Sądecczyznę swojej żonie, Kindze, jako rekompensatę za jej posag przeznaczony do odbudowy zniszczeń po najazdach tatarskich. W latach 1257-1268 Kinga wydała dwa ważne dokumenty, dzięki którym rozpoczęła się intensywna akcja kolonizacyjna ziemi sądeckiej i powstało wiele nowych osad, m.in. Stary Sącz. W 1280 roku po ufundowaniu przez Kingę klasztoru SS. Klarysek Podegrodzie weszło w skład ich posiadłości, a pierwszym sołtysem był niejaki Pysz. W 1373 roku królowa Elżbieta Łokietkówna wprowadziła prawo niemieckie zamiast dotychczas obowiązującego polskiego we wszystkich dobrach klasztornych. Określone zostały powinności, do jakich byli zobowiązani chłopi (wysokość czynszu, daniny w naturze, posługi). W XVI wieku nastąpiła zmiana systemu gospodarowania na gospodarkę folwarczno-pańszczyźnianą. W 1581 sądeckie klaryski posiadały w Podegrodziu 10 łanów kmiecych, 7 zagród z rolą, 8 zagród bez roli, jednego komornika z bydłem i trzech bez bydła. Sołtysem wsi był niejaki Jan Gostwicki. W 1607 roku folwark w Podegrodziu wydzierżawił Krystyn Lipski, a po nim kolejni dzierżawcy: Stefan Wielogłowski, Krzysztof Stadnicki, Ignacy Malczewski. Dzierżawcy byli nastawieni głównie na osiągnięcie maksymalnego zysku, stąd też ni czynili nic, by polepszyć ciężkie położenie chłopów.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">W latach 1708-1710 epidemia dżumy zdziesiątkowała ludność Podegrodzia i okolicznych wsi. W samym Podegrodziu zmarło 165 mieszkańców, a w okolicy ok. 2000 chłopów. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Po rozbiorach Podegrodzie wraz z całą Sądecczyzną znalazło się w zaborze austriackim. W 1782 roku dobra klasztorne zostały skonfiskowane przez cesarza Józefa II. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">W XVIII wieku rozwinęło się w Podegrodziu rzemiosło: garncarstwo, szewstwo, kowalstwo, tkactwo i rzeźnictwo. W latach 80. XIX wieku wieś liczyła 133 domy i 865 mieszkańców, w tym 839 katolików i 26 żydów. Na przełomie XIX i XX wieku bardzo się ożywiła działalność społeczna. Powstały wówczas m.in. Ludowa Straż Pożarna i Kółko Rolnicze (1883 r.), Spółka Oszczędności i Pożyczek, tj. późniejsza Kasa Stefczyka (1901 r.), pierwsza w regionie Szkoła Gospodyń Wiejskich (1913 r.). Prężnie działy tu też organizacje polityczne, np. Stronnictwo Ludowe (potem Polskie Stronnictwo Ludowe). Na plebani w Podegrodziu w 1914 roku kwaterował Józef Piłsudzki. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Parafia w Podegrodziu powstała prawdopodobnie bardzo wcześnie (podaje się datę 1014 r.). W roku 1448 biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki przeznaczył ją jako uposażenie kolegiaty w Nowym Sączu, na skutek czego przestała być samodzielną jednostką. Dopiero w 1791 roku ponownie przywrócono w Podegrodziu parafię. W1814 roku wybudowano obecnie istniejący murowany kościół na miejscu dawnego drewnianego. Z Podegrodzia pochodzi bł. Jan Stanisław Papczyński, założyciel Zgromadzenia Księży Marianów, który urodził się w 1631 roku w domu położonym u stóp wzgórza zwanego „Zamczyskiem”, na którym obecnie stoi kościół parafialny.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">W okresie międzywojennym w Podegrodziu powstała spółdzielnia mleczarska (1928 r.), został założone Koło Gospodyń Wiejskich (1930 r.), a także do dziś istniejący Folklorystyczny Zespół Regionalny „Podegrodzie” promujący kulturę lachowską. </p><p style="text-indent: 1.25cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> Źródła:</p><p style="line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.podegrodzie.pl/">http://www.podegrodzie.pl</a>, </p><p style="line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.wikipedia.org.pl/">http://www.wikipedia.org.pl</a>,</p><p style="line-height: 150%" class="sdfootnote"><em>Podegrodzie- zarys monografii wsi, </em>pod kierownictwem Prof. Józefa Staśki, Kraków 1937.</p><p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">J. Pastuszczak, <em>Gmina Podegrodzie</em>, Krosno 2003.</p><p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Słownik Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, </em>Warszawa 1887, t. VIII, s. 373-374.</p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Zdjęcia: Halina Karaś, Jolanta Janusz.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=347&Itemid=47">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=351&Itemid=47">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-podsarnie', 'orawa-historia', 'Podsarnie', 10000, '<h1>\r\n Dzieje wsi Podsarnie </h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Józef Kąś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Podsarnie jest jedną z najstarszych miejscowości na Górnej Orawie. Jej nazwa pojawia się w rejestrze podatkowym z 1567 roku. W roku 1585 jej pierwszy sołtys, Melchior Sarna, otrzymał akt lokacyjny wsi. Tym samym rodzina Thurzonów, panów z Zamku Orawskiego, wyznaczyła północną granicę swoich wpływów politycznych i gospodarczych. Zasadźca dostał 2 łany leśne (ok. 50 ha) oraz zwolnienie od podatków. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Mieszkańcy Podsarnia byli katolikami, stąd też w okresie niepokojów na tle religijnym (w roku 1618 kościół w Podwilku stał się zborem protestanckim; w roku 1687 wypędzono ostatecznie protestantów) zawierali małżeństwa i chrzcili dzieci w sąsiednich parafiach – Spytkowicach i Rabie Wyżnej.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W roku 2006 utworzona została nowa parafia, obejmująca Podsarnie i sąsiedni Harkabuz. Do tego czasu wieś należała do parafii Podwilk.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Przy głównej drodze stoi zabytkowa kamienna figura św. Jana Nepomucena, ufundowana w roku 1874 przez Katarzynę i Jana Kapuściaków jako dziękczynne wotum za ocalenie przed powodzią (św. Jan Nepomucen jest patronem strzegącym przed powodzią, ratującym tonących i opiekującym się mostami i przeprawami). Figura została odnowiona w 1998 roku przez Krystynę i Piotra Antoniaków.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=339&Itemid=45">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=884&Itemid=45">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-polajewo', 'kujawy-historia-regionu', 'Połajewo', 10000, '\r\n <h1>Dzieje wsi Połajewo </h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Monika Kresa </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify">Połajewo to wieś położona w powiecie radziejowskim, w gminie Piotrków Kujawski, na brzegu jeziora Gopło. </p> <p align="justify">Najstarszy zapis, dotyczący osadnictwa w rejonie dzisiejszego Piotrkowa Kujawskiego, pochodzi z 1252 roku i podaje, że książę kujawsko-łęczycki Kazimierz, przekazał biskupstwu włocławskiemu różne wsie kujawskie w tym Piotrków. Na rok 1325 datuje się erekcję parafii w Piotrkowie, od tego bowiem roku miejscowość ta funkcjonuje jako miejscowość parafialna. Według tradycji pierwszy kościół w Piotrkowie wybudowany przez biskupa kruszwickiego – Lucidusa został spalony w 1331 w czasie najazdu krzyżackiego. Obecny kościół wystawiony został przez Piotra Piotrowskiego kanonika włocławskiego właściciela Piotrkowa i proboszcza w pierwszej połowie XVI w.</p> <p align="justify">W roku 1589 Piotrków uzyskał prawa miejskie z rąk króla Zygmunta III Wazy. W miasteczku mieszkała przede wszystkim ludność rolnicza i rzemieślnicza. </p> <p align="justify">W roku 1800 Piotrków liczył ok. 500 mieszkańców. W ramach represji po Powstaniu Styczniowym miastu odebrano prawa miejskie, miało to miejsce w 1867 roku. Nadal było ono bardzo ważnym ośrodkiem handlu w okolicy. </p> <p align="justify">W 1933 roku w Piotrkowie pojawiła się elektryczność. W tym samym roku przez Piotrków Kujawski poprowadzono magistralę kolejową Herby Nowe - Gdynia, co spowodowało dalszy wzrost gospodarczy miejscowości i podniosło jej znaczenie w regionie. Przed wybuchem II wojny światowej w mieście mieszkało ok. 4000 osób, w roku 1945 liczba ta była niemal czterokrotnie mniejsza. </p> <p align="justify">Piotrków odzyskał prawa miejskie 1 stycznia 1998 roku. </p> <p align="justify"><br /> </p> <p align="justify">Źródła:</p> <p align="justify"><a href="http://www.wikipedia.org/">www.wikipedia.org</a></p> <p align="justify"><a href="http://www.bip.piotrkowkujawski.pl/">www.bip.piotrkowkujawski.pl</a></p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=851&Itemid=67">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=977&Itemid=67">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-polska-nowa-wies', 'slask-polnocny-historia', 'Polska Nowa Wieś', 20000, '<h1>Dzieje wsi Polska Nowa Wieś</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Monika Kresa </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">Historia wsi została zapoczątkowana w 1241 roku, kiedy to podczas najazdu tatarskiego spalono osadę Oresse, zlokalizowaną najprawdopodobniej w okolicy dzisiejszej wsi Stare Wypoulonki. W związku z brakiem wody jej mieszkańcy pobudowali osadę, które zostały przekazane wsi Nova Villa. W roku 1295 książę opolski Bolesław I ufundował kościół pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny, jednocześnie bogato uposażył wieś z zamiarem włączenia jej do dóbr kolegiaty opolskiej. Fundacja ta została zatwierdzona przez biskupa wrocławskiego Jana w listopadzie tego samego roku. Po trzynastu latach książę Bolesław nadał wsi prawa magdeburskie oraz zwolnił jej mieszkańców na 9 lat z czynszu. Ustanowione zostało również dziedziczne sołectwo.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_965_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kamień upamiętniający siedemsetlecie Polskiej Nowej Wsi</h3>\r\n <p>Kamień upamiętniający siedemsetlecie Polskiej Nowej Wsi</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-F7203.jpg" title="Kamień upamiętniający siedemsetlecie Polskiej Nowej Wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F7203.jpg" alt="Kamień upamiętniający siedemsetlecie Polskiej Nowej Wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-F7203.jpg" alt="Kamień upamiętniający siedemsetlecie Polskiej Nowej Wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_965_1 = new gallery($(''gallery_965_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nW roku 1389 biskup wrocławski Wacław na prośbę księcia opolskiego i niemodlińskiego Bolesława IV ustanowił w Niemodlinie kolegiatę niemodlińską, a na jej uposażenie wyznaczono między innymi dochody Nowej Wsi. W dokumencie tym Nowa Wieś nazywana jest Hannusdorf (w późniejszych dokumentach Handsdorf). Od tego momentu losy wsi zostały związane z losami kolegiaty niemodlińskiej. XVII wiek przynosi Niemodlinowi silny rozwój protestantyzmu, co spowodowało znaczne osłabienie kolegiaty, w tym czasie pojawiały się pomysły dotyczące przeniesienia jej do Polskiej Nowej Wsi. W czasie Wojny Trzydziestoletniej wieś została niemal całkowicie spustoszona, a jej mieszkańcy zostali zmuszeni do ukrywania się w pobliskich lasach. W roku 1680 została utworzona wspólna parafia dla Polskiej Nowej Wsi oraz Komprachcic. Jej proboszczem został dwujęzyczny proboszcz ks. Tomasz Kaleta. W dwa lata później w Polskiej Nowej Wsi ustanowiono kościół, jego proboszcz zależny był od proboszcza Komprachcic. </p> \r\n\r\n\r\n<p style="margin-bottom: 0cm" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" \r\nstyle="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: \r\nleft; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: \r\n0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE \r\nCELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; \r\nmargin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; \r\nwidth:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: \r\nblock; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" \r\nSTYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_538_1" style="float: \r\nleft; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: \r\n-2000px;">\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Śląsk północny - historia regionu - Polska Nowa Wieś</h3>\r\n<p>Kościół w Polskiej Nowej Wsi</p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/mkresa/640/F39.jpg" \r\ntitle="Kościół w Polskiej Nowej Wsi" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/mkresa/288/F39.jpg" \r\nalt="Kościół w Polskiej Nowej Wsi" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/mkresa/100/F39.jpg" \r\nalt="Kościół w Polskiej Nowej Wsi" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n\r\n<div class="imageElement">\r\n<h3>Śląsk północny - historia regionu - Polska Nowa Wieś</h3>\r\n<p>Kościół w Polskiej Nowej Wsi</p>\r\n<a \r\nhref="cmsimg/mkresa/640/F40.jpg" \r\ntitle="Kościół w Polskiej Nowej Wsi" class="open"></a>\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/mkresa/288/F40.jpg" \r\nalt="Kościół w Polskiej Nowej Wsi" class="full" />\r\n<img \r\nsrc="cmsimg/mkresa/100/F40.jpg" \r\nalt="Kościół w Polskiej Nowej Wsi" class="thumbnail" />\r\n</div>\r\n\r\n\r\n\r\n</div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" \r\nHEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG \r\nSRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD \r\nWIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD \r\nSTYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" \r\nCELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG \r\nSRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD \r\nWIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" \r\nBORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P \r\nstyle="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_538_1 = new gallery($(''gallery_538_1''), {height: 216, \r\nwidth: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, \r\nthumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, \r\ntimed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, \r\ncarouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, \r\ncarouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n\r\n\r\nW roku 1742 reforma administracyjna wymusiła zmianę nazwy wsi z Neudorff na Polonisch Neudorff. Siedem lat później ks. A. Michalski buduje we wsi tzw. „małą plebanią”, w której w roku 1766 została otwarta szkoła. W roku 1810 w wyniku sekularyzacji zlikwidowano kolegiatę niemodlińską, a jej majątek (wraz z nim majątek Polskiej Nowej Wsi) został upaństwowiony, a jego wartość oszacowano na 10 000 talarów. W 1814 roku połowę wsi zniszczył wielki pożar. W latach czterdziestych XIX wieku została wybudowana kopalnia węgla kamiennego „Heinrich Amalie”. Jej właścicielami byli Heinrich i Amalie Schmitz z Miliczna. W 1849 roku wybuchła we wsi epidemia tyfusu, która spowodowana była nieurodzajem i głodem. W roku 1855 wsi udało się jednak uchronić od epidemii cholery, w dowód wdzięczności jej mieszkańcy wybudowali kapliczkę św. Rocha. W roku 1872 został zbudowany młyn wiatrakowy, a w roku 1894 młyn parowy, który zamknięto kilka lat po II wojnie światowej. W tym samym roku dzieci rozpoczęły naukę w nowo wybudowanej szkole. </p> \r\n\r\n\r\n<p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_965_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3> Kapliczka w Polskiej Nowej Wsi</h3>\r\n <p> Kapliczka w Polskiej Nowej Wsi</p>\r\n <a href="cmsimg/mkresa/640/F44.jpg" title=" Kapliczka w Polskiej Nowej Wsi" class="open"></a>\r\n <img src="cmsimg/mkresa/288/F44.jpg" alt=" Kapliczka w Polskiej Nowej Wsi" class="full" />\r\n <img src="cmsimg/mkresa/100/F44.jpg" alt=" Kapliczka w Polskiej Nowej Wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_965_2 = new gallery($(''gallery_965_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n\r\nW roku 1922 właścicielem miejscowej kopalni zostały Opolskie Kopalnie Węgla Brunatnego, w roku kolejnym przejęła je Śląska Spółka Węglowa, w tym samym roku na skutek awarii pomp kopalnia została zalana w ciągu jednej nocy. W roku 1926 erygowano samodzielną parafię w Polskiej Nowej Wsi, a jej proboszczem został ks. Augustyn Mrugała. W tym samym roku nazwa wsi została ponownie zmieniona na Neudorf. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W roku 1935 zostało tu wybudowane lotnisko wojskowe, z którego 1 września 1939 roku wyruszyły niemieckie bombowce, 9 września lotnisko wizytowali Hitler i Goering. Wojska Armii Czerwonej wkroczyły do wsi w marcu 1945 roku, w tym samym roku nazwa wsi została zmieniona na Polska Nowa Wieś. Wybudowany na początku lat pięćdziesiątych XX wieku kościół został poświęcony w 1953 roku. Stary drewniany kościółek został przeniesiony do miejscowości Szczepanek.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W związku z przemianami politycznymi i gospodarczymi przez lata zmieniała się struktura społeczna wsi. W latach 1960-1990 ze wsi do RFN wyemigrowało 1496 mieszkańców.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=961&Itemid=49">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=963&Itemid=49">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-pomiany', 'suwlaszczyzna-historia-regionu', 'Dzieje wsi (Pomiany)', 10000, '<div> </div>\r\n<div><b>Monika Kresa</b></div>\r\n<div><b>Pomiany</b></div>\r\n<div><b>Dzieje wsi</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<table align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Widoki Augustowa, miasta powiatowego" href="cmsimg/hka/SuwF004.JPG" rel="lightbox"><img width="300" border="0" src="cmsimg/hka/SuwF004.JPG" alt="" /></a></td>\r\n <td><a title="Widoki Augustowa, miasta powiatowego" href="cmsimg/hka/SuwF005.JPG" rel="lightbox"><img width="300" border="0" src="cmsimg/hka/SuwF005.JPG" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div><span>Wieś Pomiany liczy blisko 280 mieszkańców. Położona jest w gminie Bargłów Kościelny, w południowo-zachodniej części powiatu augustowskiego. </span></div>\r\n<div>Środowisko naturalne jest niezwykle zróżnicowane, największą powierzchnię zajmują grunty rolne – 48%, kompleksy leśne – 14,2%, wodne zaś – 5,3%.</div>\r\n<div>Historia wsi i gminy pokazuje, że tereny te były niejednolite pod względem etnicznym. Legenda głosi, że w XIV wieku na te tereny przybyli bartnicy z Wilna i postanowili się tu osiedlić. Wieś Bargłowo powstała w roku 1532 i została założona przez Macieja Srebowskiego z Mazowsza na polecenie Jana Radziwiła. 6 października 1544 roku, w Brześciu król Zygmunt August wystawił przywilej fundacyjny dla kościoła w Bargłowie pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny i Wszystkich Świętych.Zygmunt August – fundator bargłowskiej parafii W 1569 roku, na mocy Unii Lubelskiej Bargłów przeszedł z Wielkiego Księstwa Litewskiego do Korony polskiej.</div>\r\n<div>Ziemią bargłowską władali Radziwiłłowie, ale po bezpotomnej śmierci Jana Radziwiłła tereny te przeszły w ręce króla Zygmunta Augusta.</div>\r\n<div>Okolice Pomian, podobnie jak Augustowskie i cała Suwalszczyzna, znacznie ucierpiały podczas wojen polsko-szwedzkich. Doszczętnie spłonął między innymi kościół w Bargłowie, a ludność wsi zmniejszyła się niemal o 97% – Bargłów zniknął zatem z powierzchni ziemi.</div>\r\n<div>Po przyłączeniu tych ziem do Korony rozpoczął się silny rozwój Pomian – powstawały liczne folwarki, pojawiła się ludność napływowa – zwłaszcza z Mazowsza.</div>\r\n<div>Podczas potopu szwedzkiego Pomiany zostały bardzo zniszczone. Do zdziesiątkowania miejscowej ludności przyczyniły się znacznie pomory i epidemie.</div>\r\n<div>W 1795 ziemie bargłowskie przeszły pod panowanie Prus. W 1807 roku Bargłów znalazł sie w granicach Księstwa Warszawskiego. Przemarsze wojsk polskich i francuskich były przyczyną wielu strat i zniszczeń. Napoleon BonaparteCały kraj przeżywał wielki kryzys gospodarczy. W roku 1812 przez Bargłów przemaszerowały oddziały Wielkiej Armii maszerującej na Moskwę. Po pół roku tą samą drogą wracały niedobitki tego wojska. W nocy z 8 na 9 grudnia przez Bargłów przejeżdżał sam cesarz Napoleon Bonaparte. Po Kongresie Wiedeńskim Bargłów, a wraz z nim Pomiany, znalazły się w granicach Królestwa Polskiego. Po uwłaszczeniu chłopów w 1865 roku skonfiskowano ziemie parafialne, które przeszły na własność miejscowych chłopów.</div>\r\n<div>W połowie 1915 roku Pomiany znalazły się pod okupacją niemiecką, która trwała tu aż do roku 1919. W lipcu tego roku ziemie powiatu augustowskiego przyznane zostały Polsce.</div>\r\n<div>W dwudziestoleciu międzywojennym w Bargłowie założono Spółdzielnię Mleczarską, Ochotniczą Straż Pożarną, Kasę Zapomogowo – Pożyczkową i Spółdzielnię Spożywców. Funkcjonował młyn, kuźnia, zakład krawiecki i szewc. Bargłów był jedną z najdynamiczniej rozwijających się gmin w okolicy.</div>\r\n<div>We wrześniu 1939 roku Pomiany znalazły się pod okupacją sowiecką – do roku 1941 na terenie gminy Bargłów miały miejsce trzy wywózki na Syberię. W roku 1941 Pomiany znalazły się pod okupacją sowiecką.</div>\r\n<div>Po wojnie Pomiany pozostały w granicach gminy Bargłów Kościelny.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Źródła:</div>\r\n<div>Informacje zebrane przez Magdalenę Mojską i Julię Kłoczko</div>\r\n<div>http://www.barglow.dt.pl/2/</div>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-potasznia', 'suwlaszczyzna-historia-regionu', 'Potasznia', 20000, '<p> <h1>Dzieje wsi Potasznia</h1>\r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" align="left" width="70%" colspan="2"><span class="small">Halina Karaś </span> </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Potasznia to wieś stosunkowo młoda sięgająca XVIII wieku. Wieś powstała po wielkiej zarazie w 1715 roku, kiedy to rozpoczęto na wielką skalę akcję kolonizacyjną w okolicach Wigier. Należała do dóbr kamedułów wigierskich.</p>\r\n <div align="justify"> </div>\r\n <p align="justify">Na początku XIX w. Potasznia miała 21 domów ze 127 mieszkańcami (1827), a pod koniec – 33 domy z 289 mieszkańcami.</p>\r\n <div align="justify"> </div>\r\n <p align="justify"><em>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i krajów słowiańskich</em>, red. Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, t. 1-14 z uzupełnieniami, Warszawa 1902.</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<span class="article_seperator"> </span>\r\n<table align="center" style="margin-top: 25px">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev"><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=324&Itemid=26">« poprzedni artykuł</a></th>\r\n <td width="50"> </td>\r\n <th class="pagenav_next"><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=317&Itemid=26">następny artykuł »</a></th>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</p>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-przysiecz', 'slask-polnocny-historia', 'Przysiecz', 30000, '<h1>Dzieje wsi Przysiecz</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Monika Kresa </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">Wieś Przysiecz położona jest w powiecie opolskim, w gminie Prószków. Historia tej wsi jest dowodem na wielokulturowość i wielojęzyczność Śląska północnego, przenikają się tutaj wpływy niemieckie i polskie, językowo natomiast egzystują tutaj zarówno język polski, niemiecki, jak i dialekt śląski, przez mieszkańców określany mianem języka. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Pierwsze wzmianki o wsi pojawiły się w 1305 roku. Wieś <em>Prissecz</em> wymieniana jest jako uposażenie biskupa wrocławskiego. Kolejna wzmianka o osadzie pochodzi z 1334 roku, kiedy to to Beldo von Proskau - jeden z antenatów hrabiów Prószkowskich - darował opolskiemu klasztorowi minorytów nieruchomość pomiędzy Prószkowem, a wsią <em>Przesecz</em>. W XVIII wieku Przysiecz należała do domeny prószkowskiej zamieszkanej przez 15 kmieci i kilku zagrodników. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W 1532 r. nazwę wsi zapisano w zmienionym brzmieniu <em>Prcziza</em> i <em>Pritze</em>, a w sprawozdaniach powizytacyjnych władz kościelnych z 1687 r. zapisano ją jako <em>Przysiecz</em>. W XVII wieku w pobliskim Prószkowie powstała niewielka, protestancka gmina wyznaniowa. Warunki dla rozwoju protestantyzmu na tych terenach pojawiły się jednak dopiero w wieku XVIII, w 1797 roku gmina liczyła 772 parafian z tego 320 w samym Prószkowie. Koniec parafii protestanckiej przyniosła II wojna światowa, parafianie, którzy uciekli ze swoich domów w obawie przed zbliżającym się frontem nigdy już nie wrócili na te tereny. Po wojnie gmina nie wznowiła już działalności, plebania przekształcona została przez władze ludowe w Ośrodek Zdrowia. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W samej Przysieczy na przestrzeni lat we wsi przybywało mieszkańców, których w roku 1784 było 123, a w roku 1946 – 681, obecnie jest ich 563.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Na początku lat dwudziestych XX wieku dokonano elektryfikacji wsi. Kościół w Przysieczy został konsekrowany w 1925 roku. Wcześniej mieszkańcy korzystali z posług parafii w Prószkowie. Pierwsze wzmianki o kościele w Prószkowie pochodzą z roku 1443, pierwsza murowana świątynia powstała natomiast w 1578 roku. </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=965&Itemid=49">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=960&Itemid=49">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-rabka', 'podhale-historia', 'Dzieje miasta (Rabka)', NULL, '<p> </p>\r\n<h1 style="font-size:15pt;">Dzieje miasta - Rabka-Zdrój</h1>\r\n<p>Agata Liberek<span> </span></p>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div>Po raz pierwszy nazwę Rabki wymienił Jan Długosz w kontekście dokumentu Bolesława Wstydliwego, który potwierdzając nadanie okolicznych ziem cystersom, użył stwierdzenia „Sal in Rabschyca”. Historia miejscowości sięga lat trzydziestych XIII wieku i związana jest ze źródłami solnymi występującymi na tych terenach. Wojewoda krakowski, Teodor Gryfita upoważnił klasztor cystersów do prowadzenia akcji osadniczej na obszarach Rabki i wykorzystywania jej zasobów naturalnych na potrzeby zgromadzenia. Sytuacja ta trwała do 1382 r. – decyzją Ludwika Węgierskiego tereny te zostały odebrane zakonnikom i przeszły w dzierżawę rodów rycerskich. Kolejnymi właścicielami Rabki byli m.in. Jan Ligęza, Andrzej i Piotr Jakuszowie z Olszówki (przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim wydany 15 sierpnia 1446 r.) oraz rodzina Jordanów z Zakliczyna herbu Trąby. W drugiej połowie XVI wieku rabczańskie solanki zyskały opinię uzdrawiających choroby ludzkie i zwierzęce. Wydano zezwolenie na górnicze poszukiwania soli, co jednak sie nie powiodło. W kolejnych stuleciach Rabka przechodziła w ręce kolejnych właścicieli, zmieniających się z dużą częstotliwością.</div>\r\n<div>Po rozbiorach Rabka znalazła się w zaborze austriackim. W 1818 roku władze zakazały czerpania wód solankowych i zarządziły ich zasypanie. W tym okresie miasto stało się własnością Józefa Zubrzyckiego. Jest to ważny moment w jego historii, gdyż to syn Zubrzyckiego, Julian, założył tu uzdrowisko. W roku 1858 z inicjatywy Komisji Balneologicznej Towarzystwa Naukowego Krakowskiego dr Fryderyk Skobel przeprowadził pierwszą analizę chemiczną solanki rabczańskiej, na podstawie której stwierdzono w wodzie najwyższe w Europie stężenie jodu i bromu. Postanowiono utworzyć zakład zdrojowy, tzw. łazienki. W 1861 r. oczyszczono zasypane z rozkazu austriackiego źródła: „Maria”, „Rafaela”, „Krakus”, „Kazimierz” i „Helena”. W 1864 roku oficjalnie otwarto uzdrowisko i tym samym zamknięto pierwszy etap jego tworzenia. W następnych latach pojawiały się kolejne części kompleksu zdrojowego (m.in. Dom Zdrojowy, apteka, sala widowiskowa, sklep i stajnia). W roku 1882 istniało już 15 pensjonatów z 240 pokojami. Rozwój uzdrowiska przyspieszyło z pewnością utworzenie w 1885 r. połączenia kolejowego Chabówka-Kraków oraz Chabówka-Rabka.</div>\r\n<div>Na początku XX wieku Rabka cieszyła się międzynarodową sławą uzdrowiska dziecięcego, a liczba kuracjuszy rosła z każdym rokiem (1914 rok – 6 729 osób, 1939 rok – 30 153 osoby).</div>\r\n<div>W czasie drugiej wojny światowej uzdrowisko zamknięto, zanieczyszczono źródła i zniszczono aparaturę. W budynkach mieściły się siedziby organizacji paramilitarnych m.in. siedziba NSDAP i szkoła policyjna. Rabka została wyzwolona 28 stycznia 1945 roku, lecz przed odjazdem wojska niemieckie zniszczyły uzdrowisko (m.in. spalono zakład przyrodoleczniczy). Po wojnie wzrosła liczba zachorowań na gruźlicę wśród dzieci, co wymagało szybkiej odbudowy rabczańskiego uzdrowiska i utworzenia specjalnego oddziału dla gruźlików. Dnia 11 lipca 1946 r. Rada Ministrów podjęła uchwałę w sprawie „Zespołu Sanatoriów dla dzieci Gruźlicznych w Rabce”. Powołano Komitet Organizacyjny pod przewodnictwem ówczesnego Zastępcy Naczelnego Komisariatu do Spraw Walki z Gruźlicą dr. Michała Telatyckiego. Rok później otwarto dwa sanatoria obserwacyjne. Centralnym punktem kompleksu był Dziecięcy Ośrodek Sanatoryjno-Prewencyjny im. Wincentego Pstrowskiego.</div>\r\n<div>21 września 1953 roku Rabka otrzymała prawa miejskie. Miasto rozwijało się w szybkim tempie – rozbudowywano trakcję komunikacyjną oraz infrastrukturę, tworzono sieć gastronomiczną i handlowo-usługową. Działalność rozpoczęło Muzeum im. Władysława Orkana, reaktywowały swoje funkcjonowanie Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze i Gorczański Odział Związku Podhalan.</div>\r\n<div>W latach 60. XX wieku spadła liczba chorujących na gruźlicę – uzdrowisko rabczańskie rozszerzyło swój profil leczniczy na choroby układu oddechowego.</div>\r\n<div>W 1999 roku nazwa miasta, i zarazem gminy Rabka została zmieniona na Rabka–Zdrój dla podkreśla uzdrowiskowego charakteru miejscowości. </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Źródła:</div>\r\n<div>http://www.rabka.pl</div>\r\n<div>http://pl.wikipedia.org/wiki/Rabka-Zdrój</div>\r\n<div> </div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-radkowice', 'kieleckie-historia-regionu', 'Radkowice', 20000, '<div id=''left_side''>\r\n <h1>Dzieje wsi Radkowice</h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Stanisław Cygan </span>\r\n\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_596_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - dzieje wsi Radkowice</h3>\r\n\r\n <p>Kościół drewniany w Radkowicach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/640x480-F2903.jpg" title="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/288x216-F2903.jpg" alt="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/100x75-F2903.jpg" alt="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - dzieje wsi Radkowice</h3>\r\n <p>Kościół drewniany w Radkowicach</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/640x480-F2904.jpg" title="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/288x216-F2904.jpg" alt="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/100x75-F2904.jpg" alt="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - dzieje wsi Radkowice</h3>\r\n <p>Kościół drewniany w Radkowicach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/640x480-F2905.jpg" title="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/288x216-F2905.jpg" alt="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/100x75-F2905.jpg" alt="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - dzieje wsi Radkowice</h3>\r\n <p>Doc. dr hab. Wanda Pomianowska (1919 â�� 2003), jÄ�zykoznawca, spoĹ�ecznik, poetka, rolnik</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/351x480-F2906.jpg" title="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/158x216-F2906.jpg" alt="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/55x75-F2906.jpg" alt="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - dzieje wsi Radkowice</h3>\r\n <p>Grób Doc. dr hab. Wandy Pomianowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/640x480-F2907.jpg" title="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/288x216-F2907.jpg" alt="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/100x75-F2907.jpg" alt="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - dzieje wsi Radkowice</h3>\r\n <p>Grób Doc. dr hab. Wandy Pomianowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/640x480-F2908.jpg" title="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/288x216-F2908.jpg" alt="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/100x75-F2908.jpg" alt="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kieleckie - dzieje wsi Radkowice</h3>\r\n <p>Grób Doc. dr hab. Wandy Pomianowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/640x480-F2909.jpg" title="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/288x216-F2909.jpg" alt="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/100x75-F2909.jpg" alt="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - dzieje wsi Radkowice</h3>\r\n\r\n <p>Grób Doc. dr hab. Wandy Pomianowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/640x480-F2910.jpg" title="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/288x216-F2910.jpg" alt="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/100x75-F2910.jpg" alt="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - dzieje wsi Radkowice</h3>\r\n <p>SP w Radkowicach im. Wandy Pomianowskiej</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/640x370-F2911.jpg" title="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/288x167-F2911.jpg" alt="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/100x58-F2911.jpg" alt="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - dzieje wsi Radkowice</h3>\r\n <p>SP w Radkowicach im. Wandy Pomianowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/391x480-F2912.jpg" title="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/176x216-F2912.jpg" alt="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/61x75-F2912.jpg" alt="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - dzieje wsi Radkowice</h3>\r\n <p>Zabudowa w Radkowicach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/640x480-F2895.jpg" title="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/288x216-F2895.jpg" alt="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/111/images/100x75-F2895.jpg" alt="Kieleckie - dzieje wsi Radkowice thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_596_1 = new gallery($(''gallery_596_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nW XV w. Radkowice były własnością biskupa krakowskiego, miały 7 łanów kmiecych, karczmę z rolą, z których płacono dziesięcinę snopową i konopną wartości 10 grzywien. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">XIX-wieczny <em>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich </em>podaje, że <em>Radkowice</em><strong> </strong>to wieś i folwark, pow. iłżecki, gm. Rzepin, par. Świętomarz, posiada urząd gminny, 71 domów, 432 mieszkańców. W 1827 roku było 41 domów, 238 mieszkańców. Natomiast <em>Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności</em> zamieszcza następujące informacje o wsi: Radkowice, woj. sandomierskie, obwód opatowski, powiat opatowski, parafia Świętomarz, własność rządowa, liczba domów – 41, ludności ogółem – 238. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Badacze nazewnictwa miejscowości traktują nazwę wsi jako nazwę patronimiczną od nazwy osobowej Radek, stanowiącej skrót od staropolskiej nazwy osobowej Radomił, Radomir, Radosław. Zaś etymologia ludowa nazwy Radkowice wiąże się z legendą: </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Kiedy Szwedzi zbliżali się do wsi, któryś z mieszkańców zapytał: Gdzie oni są? Na co inny odpowiedział: Chyba tu. Stąd nazwa Chybice, wsi usytuowanej w odległości 10 km na poł.-wschód od Radkowic. Wówczas ludzie zebrali się na naradę i myśleli co robić. Radzili bardzo długo. Od tej narady wieś nazywa się Radkowice. Postanowili podjąć walkę. Przesunęli się w kierunku północno-zachodnich ku linii lasów i bronili się mężnie w Bronkowicach. A kiedy się już obronili i Szwedów precz wygnali, więc się radowali w Sieradowicach</em>. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Ludność radkowicką stanowią wielokrotnie skoligacone rody: <em>Sepiołów</em>, <em>Pocheciów</em>, <em>Więcławów</em>. Mieszkańcy Radkowic Kolonii to przeważnie potomkowie dawnej służby folwarcznej. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W okresie powstania styczniowego pod Radkowicami w 1863 r. stoczono jedną z potyczek. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Gospodarstwa przed wojną w Radkowicach były niewielkie – 3-4 ha. Jedynym źródłem zarobków były sezonowe roboty leśne (sadzonki). </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W czasie II wojny światowej wieś Radkowice od samego początku była bardzo mocno związana działalnością konspiracyjną i partyzancką. We wrześniu 1939 roku brzegiem lasu sąsiadującego bezpośrednio ze wsią przeszedł oddział majora Hubala. Część osób było więzionych przez Niemców, część wywieziono na roboty przymusowe. Znajdowało się tu obozowisko oddziału AK, dowodzonego przez „Ponurego„ i „Nurta”. W 1944 r. na Wykusie stacjonowały oddziały AL. Radkowice i Bronkowice dobrze spełniły swój patriotyczny obowiązek, były bazą dla leśnych oddziałów, a mieszkańcy tych wsi należeli do oddziałów partyzanckich. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Po wojnie dzięki ofiarności mieszkańców, zaangażowaniu władz i bezinteresownej pracy architekt Haliny Skibniewskiej wzniesiono budynek szkoły, oparty na najlepszych wzorach szwajcarskich (jego budowę ukończono w 1950 r.). </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Pod względem administracyjnym bezpośrednio po I wojnie św. Radkowice należały do gminy Rzepin, a później przeniesiono go do Pawłowa. Po II wojnie św. w okresie organizacji Gromadzkich Rad Narodowych wieś stała się centrum gromady (należały tu m. in. Bronkowice, Świślina). W związku z kolejnymi zmianami administracyjnymi Radkowice przyłączono do gminy Brzezie, by po kilku latach znów wróciły do gminy Pawłów. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Na granicy Radkowic-Kolonii i Rzepina wystawiono zlewnię mleka, wybudowano wodociąg. Światło elektryczne założono w 1968 roku. Żywe tradycje folklorystyczne umożliwiały zorganizowanie regionalnego zespołu pieśni i tańca „Podłysica”, którego działalność trwała 15 lat: widowiska obrzędowe, repertuar taneczny. Była biblioteka, prowadzona przez Józefa Grzesika, czytelnia oraz Klub Rolnika. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Zabytki architektury i budownictwa w Radkowicach to: drewniany kościół parafialny pw. św. Stanisława, bpa z 1621 r. przeniesiony ze wsi Miedzierzy, kapliczka św. Jana Nepomucena, drewn. 1860 r., zagroda z lat 20. XX w., 3 domy drewniane, z tym, że jeden z 1888 r. znajdujący się w Muzeum Wsi Kieleckiej. W Radkowicach-Kolonii szkoła murowano-drewniana z lat 50. tych XX w. i zespół dworski, własność W. Pomianowskiej (dwór z 2 poł. XIX w., stodoła z poł. XIX w. i pozostałości parku z XVIII w., przekształconego w XIX w.). </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W 1964 roku we wsi Radkowice badania dla Ogólnosłowiańskiego Atlasu Językowego (punkt badawczy nr 303) przeprowadziła doc. Wanda Pomianowska, społecznik, poeta, rolnik, naukowiec, uczennica prof. W. Doroszewskiego. Niezależnie od warszawskiego okresu jej życia Radkowice były jej miejscem na ziemi. Tu rodzice nabyli majątek, z tą ziemią związała swoje życie. Tu spoczęła na miejscowym cmentarzu. Na materiale gwary Radkowice i języka ogólnopolskiego powstała praca doktorska Uczonej. </p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=595&Itemid=40">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=597&Itemid=40">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-ruda', 'mazowsze-dalsze-historia-regionu', 'Ruda', 40000, '<h1>Historia wsi - Wieś Ruda</h1>\r\n<p class="autor">Justyna Garczyńska</p>\r\n<div>Wieś Ruda bierze swoją nazwę prawdopodobnie od występujących w okolicy złóż rudy darniowej. W sąsiedztwie wsi archeolodzy odkryli ślady wytopu żelaza związane z rozwijąjącą się między III w.p.n.e a V w. n. e, także na terenach Mazowsza, kulturą przeworską.</div>\r\n<div>W sierpniu 1920 r. m.in. na przedpolach Rudy rozegrały się działania zbrojne, które przeszły do historii pod nazwą Bitwy Warszawskiej, stanowiącej kulminacyjny moment wojny polsko-sowieckiej.</div>\r\n<div> </div>\r\n<table class="galeryjka" align="left">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Makieta Bitwy Warszawskiej" rel="lightbox[g]" href="cmsimg/FMD511.jpg"><img border="1" alt="" width="170" src="cmsimg/FMD511.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Grób ks. Ignacego Skorupki, poległego pod Ossowem" rel="lightbox[g]" href="cmsimg/FMD512.jpg"><img border="1" alt="" width="170" src="cmsimg/FMD512.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="" rel="lightbox[g]" href="cmsimg/FMD513.jpg"><img border="1" alt="Cmentarz w Radzyminie" width="170" src="cmsimg/FMD513.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Cmentarz w Radzyminie" rel="lightbox[g]" href="cmsimg/FMD514.jpg"><img border="1" alt="" width="170" src="cmsimg/FMD514.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Cmentarz w Radzyminie" rel="lightbox[g]" href="cmsimg/FMD515.jpg"><img border="1" alt="" width="170" src="cmsimg/FMD515.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Pomnik ks. Ignacego Skorupki (Radzymin)" rel="lightbox[g]" href="cmsimg/FMD516.jpg"><img border="1" alt="" width="170" src="cmsimg/FMD516.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Cmentarz w Radzyminie" rel="lightbox[g]" href="cmsimg/FMD517.jpg"><img border="1" alt="" width="170" src="cmsimg/FMD517.jpg" /></a></td>\r\n <td> <a title="Uroczystości w Ossowie w rocznicę Bitwy Warszawskiej" rel="lightbox[g]" href="cmsimg/FMD522.jpg"><img border="1" alt="" width="170" src="cmsimg/FMD522.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a title="" rel="lightbox[g]" href="cmsimg/FMD519.jpg"><img border="1" alt="" width="170" src="cmsimg/FMD519.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Ks. Ignacy Skorupka (obraz przed kaplicą w Ossowie)" rel="lightbox[g]" href="cmsimg/FMD520.jpg"><img border="1" alt="" width="170" src="cmsimg/FMD520.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Plan Bitwy Warszawskiej" rel="lightbox[g]" href="cmsimg/FMD521.jpg"><img border="1" alt="" width="170" src="cmsimg/FMD521.jpg" /> </a></td>\r\n <td></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-rudna', 'krajna-historia-regionu', 'Rudna', 10000, '\r\n <h1> Dzieje wsi Rudna </h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Irena Harasimowicz </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_444_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kaplica w Rudnej</h3>\r\n <p>Kaplica w Rudnej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-F6839.jpg" title="Kaplica w Rudnej" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F6839.jpg" alt="Kaplica w Rudnej" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-F6839.jpg" alt="Kaplica w Rudnej thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_444_1 = new gallery($(''gallery_444_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nRudna (niem. Ruden) nazywała się dawniej Polską Rudną. Była wsią szlachecką i należała do klucza złotowskiego.</p><p align="justify">1491 r. - po raz pierwszy występuje nazwa wsi Rudna. Nazwa wskazuje na miejsce, gdzie wydobywano i przetapiano rudę darniową występującą między innymi w dolinie rzeki Lobżonka.</p><p align="justify">Rozwijała się pierwotnie w kształcie owalnicy.</p><p align="justify">Dziedzice złotowscy darzyli ją przywilejami: Józef Działyński nadał przywilej sołectwa w roku 1732, Augustyn Działyński gościńcowi w 1745 roku, a poza tym wieś jako taka otrzymała przywilej w latach 1788, 1790, 1791.</p><p align="justify">Rudna stanowiła w okresie międzywojennym znaczący ośrodek polski. Przy zbudowanej własnym sumptem szkole, w której uczyło się ok. 30 dzieci, działały polskie organizacje oświatowe i sportowe. Na budynku szkoły znajduje się tablica poświęcona pamięci C. Mikołajczyka – nauczyciela zamordowanego przez hitlerowców.</p><p align="justify">Rudniczanin Wojciech Pioch, podpisujący swe publikacje pseudonimem „ Wojtek z Rudnickiego lasu", należał do czołowych felietonistów „Głosu pogranicza i Kaszub".</p><p align="justify">W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa pilskiego.</p><p align="justify">Współcześnie jest to wieś krajeńska położona w województwie wielkopolskim, w powiecie złotowskim, w gminie Zlotów.</p><p align="justify"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=445&Itemid=34">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=954&Itemid=34">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-sienno', 'wielkopolska-pn-historia-regionu', 'Sienno', 10000, '<div> </div>\r\n<h1>Dzieje wsi Sienno</h1>\r\n<p>Justyna Kobus</p>\r\n<div>Sienno to niewielka wieś znajdująca się 5 km na południe od miasta powiatowego, Wągrowca. Gustawa Patro, badająca dzieje gminy Wągrowiec, pisze, że po raz pierwszy nazwę Sienna wymienia się „w 1252 r. jako Sienno, w 1304 r. Senno, w 1580 r. – Sienno. W 1252 r. Przemysław I nadał klasztorowi owińskiemu, między innymi, część Sienna. Następnego roku zamienił połowę Sienna, dział Cuchino (Kuczyn) na Łoskoń, posiadłość klasztoru łekneńskiego. […] Sienno było oddawane w dzierżawę w zamian za regularne opłacanie. Na mocy przywileju wydanego 29 marca 1783 r. przez króla Stanisława Augusta, otrzymał ją w dzierżawę Wojciech Smitt. Przywilej ten potwierdził w 1792 r. ks. Bernard Niegolewski, opat jędrzejewski, generalny wizytator zakonu cysterskiego. Później dzierżawił wieś Stefan Chosławski, a następnie Wizeg. W 1864 r. wieś i folwark zamieszkiwało 198 osób. Było tam 40 domów, w tym 16 prywatnych. Przed wybuchem I wojny światowej właścicielem wsi był Niemiec” (Patro 2000: 84). W latach 1908–18 nazwa niemiecka brzmiała Schreibersdorf (także w latach 139–45) (http://de.wikipedia.org/wiki/Wagrowiec).</div>\r\n<div>W czasie trwania zaborów Sienno prawdopodobnie zostało rozparcelowane, o czym świadczy zapis z 1921 r. informujący o włościańskim charakterze wsi. W okresie międzywojennym w Siennie przeważał odsetek mieszkańców narodowości polskiej, przy również wysokiej liczbie ludności niemieckiej. G. Patro podaje, że „W okresie międzywojennym gospodarstwa posiadali Niemcy. Kowal i sklepikarz Tadeusz Marciniak oraz mieszkańcy domu gminnego byli Polakami” (Patro 2000: 84–85). W tym czasie wieś korzystała z własnego młyna (zniszczonego po II wojnie światowej); była tu także szkoła podstawowa, niemieckie Kółko Rolnicze i Urząd Stanu Cywilnego (od 1927 r. w Wągrowcu).</div>\r\n<div>Podczas II wojny światowej siennianie – podobnie jak mieszkańcy większości wielkopolskich wsi – zostali wysiedleni ze swoich domostw; część osób pracowała w niemieckich gospodarstwach, inni zostali wywiezieni na roboty przymusowe.</div>\r\n<div>Po II wojnie światowej do Sienna wrócili Polacy; do wsi przybyli wówczas przesiedleńcy z kresów wschodnich. Została założona szkoła polska. Dość szybko podłączono prąd.</div>\r\n<div>Woda dotarła do Sienna w 1986 r. Mieszkańcy otrzymali łącza telefoniczne w 1999 r.</div>\r\n<div>Ważnym dla siennian wydarzeniem ostatnich lat było nadanie sztandaru Szkole Podstawowej im. ks. Jakuba Wujka – uroczystość odbyła się 9 XI 2008 r.</div>\r\n<p><a title="Strona tytułowa dzieła O. Kolberga oraz przyśpiewka z fragmentem opisu zwyczaju weselnego" rel="lightbox" href="cmsimg/WpnF020.JPG" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img width="288" alt="" src="cmsimg/WpnF020.JPG" /></a></p>\r\n<div> </div>\r\n<div>CIEKAWOSTKA: <i>Sienno jest jedną z miejscowości, których zwyczaje badał Oskar Kolberg. Etnograf ten przebywał we wsi prawdopodobnie ok. 1875 r. W tomie poświęconym Wielkiemu Księstwu Poznańskiemu (cz. III) znajdziemy opis siennieńskich zwyczajów weselnych, tj.: pytanki, zmówiny, zaprosiny, wesele wraz z przemowami i przyśpiewką </i>(zob. Kolberg 1877: 187–191)<i>.</i> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div align="center"> </div>\r\n<div><b>Opracowania:</b></div>\r\n<div>1. Oskar Kolberg, Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce, s. XI. W. Ks. Poznańskie, cz. III., Kraków 1877.</div>\r\n<div>2. Gustawa Patro, Gmina Wągrowiec, Wągrowiec 2000.</div>\r\n<div>3. <a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Wagrowiec">http://de.wikipedia.org/wiki/Wagrowiec</a></div>\r\n<div> </div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-sitnica', 'ziemia-biecka-historia', 'Sitnica', 30000, '<h1>Dzieje wsi Sitnica</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_756_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Sitnica, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Dawna chata</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/182/images/640x480-F4015.jpg" title="Ziemia biecka - Sitnica, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/182/images/288x216-F4015.jpg" alt="Ziemia biecka - Sitnica, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/182/images/100x75-F4015.jpg" alt="Ziemia biecka - Sitnica, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Sitnica, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Figura przed domem Ireny Ciećko i Marii Sopali w Sitnicy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/182/images/360x480-F4016.jpg" title="Ziemia biecka - Sitnica, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/182/images/162x216-F4016.jpg" alt="Ziemia biecka - Sitnica, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/182/images/57x75-F4016.jpg" alt="Ziemia biecka - Sitnica, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Sitnica, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Figura z 1918 roku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/182/images/360x480-F4017.jpg" title="Ziemia biecka - Sitnica, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/182/images/162x216-F4017.jpg" alt="Ziemia biecka - Sitnica, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/182/images/57x75-F4017.jpg" alt="Ziemia biecka - Sitnica, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Ziemia biecka - Sitnica, dzieje wsi</h3>\r\n <p>Napis na figurze z 1918 roku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/182/images/360x480-F4018.jpg" title="Ziemia biecka - Sitnica, dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/182/images/162x216-F4018.jpg" alt="Ziemia biecka - Sitnica, dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/182/images/57x75-F4018.jpg" alt="Ziemia biecka - Sitnica, dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_756_1 = new gallery($(''gallery_756_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n<strong>Sitnica </strong>to stara wieś z okresu średniowiecza, która powstała w połowie XIV wieku. W 1351 roku król Kazimierz Wielki zezwolił bowiem niejakiemu Janowi z Biecza lokować wieś na 60 łanach nad rzeką Sitnicą. Wieś została założona na prawie magdeburskim. W dawnych dokumentach została zapisana jako <em>Sczytnica, Sythnica, Szitnicza, Sietnica</em>. </p><p style="line-height: 150%" align="justify"><strong>Sitnica,</strong> w dawniejszych źródłach także <strong>Sietnica, </strong>to nazwa topograficzna (tj. związana z ukształtowaniem terenu) równa nazwie rzeki, nad którą wieś została założona (dziś <em>Sitniczanka</em>), a z kolei nazwa rzeki powstała od wyrazu pospolitego <em>sitowie</em>. Potok <em>Sitniczanka </em>to dopływ Ropy, który wypływa ze wsi i dzieli ją na dwie równe części.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Sitnica należała do ziemi bieckiej, a po utworzeniu powiatów weszła w składzie powiatu bieckiego (zob. Mapa powiatu bieckiego z 1629 roku). {link do: Historia regionu. Mapa} Po rozbiorach – podobnie jak cały powiat biecki – znalazła się pod zaborem austriackim. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">W drugiej połowie XIX wieku <em>Sitnica, </em>w <em>Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich </em>(t. X, s. 601) notowana jako <em>Sietnica,</em> liczyła 123 domy i 710 mieszkańców, w tym 349 mężczyzn i 361 kobiet (682 wyznania rzymskokatolickiego i 8 izraelitów). Większa posiadłość należała do L. Olszowskiego (147 roli, 10 łąk, 5 pastwisk i 101 mórg lasu). </p><p style="line-height: 150%" align="justify">W okresie międzywojennym po odrodzeniu się Polski niepodległej administracyjnie została włączona do gminy Biecz w powiecie gorlickim. Po zmianie podziału administracyjnego Polski w 1975 roku wraz z gminą Biecz należała do województwa krośnieńskiego, by znowu po kolejnej reformie znaleźć się w powiecie gorlickim, w województwie małopolskim. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Wieś od początku należała do parafii rzymskokatolickiej w Rozembarku (dziś Rożnowice) i z nią dzieliła swe losy. W 1990 roku w Sitnicy wybudowano kościół filialny pw. św. Maksymiliana Kolbego. </p><p style="line-height: 150%"> </p><p style="margin-bottom: 0cm"> Źródła:</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Władysław Pachowicz, <em>Rożnowice. Szkice z dziejów parafii</em>, Rzepiennik Suchy 2002. </p><p style="line-height: 150%">Kazimierz Rymut, <em>Nazwy miejscowe dawnego powiatu bieckiego</em>, Wrocław 1975.</p><p style="line-height: 150%">Tadeusz Ślaski, <em>Biecz. Przewodnik, </em>Biecz 2001.</p><p style="line-height: 150%"><em>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, </em>t. X, s. 601.</p><p style="line-height: 150%"><a href="http://www.biecz.pl/">http://www.biecz.pl</a>(z dnia 5 II 2009 roku).</p><p style="line-height: 150%"> </p><p style="line-height: 150%">Fotografie: Halina Karaś.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=755&Itemid=72">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=465&Itemid=72">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-slupica', 'pogranicze-maz-historia-regionu', 'Słupica', 10000, '<div id=''left_side''>\r\n<h1>Dzieje wsi Słupica</h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Justyna Garczyńska </span>\r\n\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_357_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Stary kościół w Słupicy</h3>\r\n\r\n <p>Stary kościół w Słupicy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-F2008.jpg" title="Stary kościół w Słupicy" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F2008.jpg" alt="Stary kościół w Słupicy" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-F2008.jpg" alt="Stary kościół w Słupicy thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_357_1 = new gallery($(''gallery_357_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nSłupica została założona na przełomie XIX i XX w. na terenie Puszczy Kozienickiej i zasiedlona przez tzw. posaniaków, czyli mieszkańców wsi Posanie (lub Podsanie) leżącej nad Sanem. Posaniacy odznaczali się dużą pracowitością i przedsiębiorczością, jednocześnie cechowało ich zamiłowanie do lasu. Początkowo trzymali się z daleka od tutejszej ludności. Małżeństwa zawierali tylko wśród swoich. Z czasem różnice między ludnością miejscową a przybyszami zatarły się. W 1827 r. wieś liczyła 29 domów i 304 mieszkańców. W 1864 r. jej powierzchnia wynosiła 1312 morgów i 158 prętów, czyli 734,55 ha. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Nazwa wsi pochodzi prawdopodobnie od wyrazu <em>słupiec</em> ‘wkopany w ziemię bal mający na celu zaznaczenie odpowiednich odcinków czy określonego terytorium’. Istnieją też legendy, wyjaśniające pochodzenie nazwy wsi. W dawnych czasach mieszkańcy Radomia mieli przywozić do Słupicy swoje niewierne żony i wystawiać je na widok publiczny, przywiązując do słupów granicznych. Inna legenda głosi, iż nazwa wsi pochodzi od części pługa, tzw. słupicy. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Najwcześniej powstała zachodnia część wsi i dlatego nazywa się ją Starą Słupicą. Pozostałe części wsi mają również swoje nazwy, np.: Zaodrze, Ranczo, Dołek. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_357_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krzyż przydrożny w Słupicy</h3>\r\n <p>Krzyż przydrożny w Słupicy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/360x480-F2005.jpg" title="Krzyż przydrożny w Słupicy" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/162x216-F2005.jpg" alt="Krzyż przydrożny w Słupicy" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/57x75-F2005.jpg" alt="Krzyż przydrożny w Słupicy thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_357_2 = new gallery($(''gallery_357_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n\r\n</script>\r\nPoczątkowo Słupica należała do parafii Jedlnia Kościelna. Dopiero w 1939 r. zaczęto organizować parafię w Słupicy. W jej skład weszły wsie należące wcześniej do parafii Jedlnia Kościelna i Sucha: Cudnów, część Czarnej, Kościuszków, Marcelów i Słupica. Parafia została erygowana w 1946 r. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Już w 1817 r. powstała w Słupicy elementarna szkoła rządowa. Była ona jedną z pierwszych szkółek okręgu radomskiego. Została zorganizowana w budynku wiejskim, gdzie jedno pomieszczenie pełniło funkcję sali lekcyjnej, a drugie stanowiło izbę dla nauczycieli. Szkoła ta była placówką jednoklasową przez 30 lat. W 1895 r. rozpoczęto budowę nowej szkoły, którą otworzono w dwa lata później 16 IX 1897 r. Był to już budynek murowany, składający się z klasy szkolnej, przedsionka, kuchni, dwóch pokoi i spiżarni dla nauczyciela.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Po wojnie dokonano reorganizacji wnętrza budynku, przeznaczając pomieszczenia zajmowane przez kierownika szkoły na sale lekcyjne. Nadal jednak brakowało szkole tak niezbędnych pomieszczeń jak: świetlica, stołówka, czytelnia itp. Sytuacja została rozwiązana, kiedy 7 I 1974 r. oddano do użytku nową, bardzo nowoczesną szkołę. Budynek ten spełnia swą rolę do dnia dzisiejszego.</p> </td>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=358&Itemid=38">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=361&Itemid=38">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-sniezki', 'podlasie-historia-regionu', 'Śnieżki', 40000, '<div id=''left_side''>\r\n \r\n <h1>Dzieje wsi Śnieżki</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Monika Kresa </span>\r\n\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">Wieś Śnieżki położona jest obecnie w granicach gminy Boćki. Ponieważ brak jest dotychczas opracowanych dziejów samej wsi, należy odwołać się do szczątkowych informacji, które na jej temat znajdujemy w historii wsi Boćki, miasta Kleszczele i parafii Sasiny, z którymi Śnieżki związane są zarówno pod względem terytorialnym, jak i dziejowym. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Terytorium to jest terytorium pogranicznym, od samego początku zasiedlane było z zachodu przez mazowiecką szlachtę, od wschodu zaś przez ludność ruską, co sprawiło, że do dziś pozostaje ono swoistym pograniczem kultur i religii. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Osadnictwo na tym terenie pojawiało się zapewne o wiele wcześniej, jednak pierwsze ważniejsze wzmianki na temat miejscowości Boćki i Kleszczele pochodzą z XIV wieku. Wiadomo, że do połowy wieku XIV tereny dzisiejszej gminy Kleszczele należały do Rusi, a następnie przeszły do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Nazwa Kleszczele pojawiła się w dokumentach z XV wieku, a prawa miejskie miejscowość uzyskała w wieku XVI. Podobnie z wieku XVI pochodzą pierwsze wzmianki o Boćkach i są one związane z zamianą dóbr między Iwanem Sapiehą wojewodą witebskim, marszałkiem i sekretarzem królewskim oraz ziemianami mielnickimi – Stanisławem Montewiczem i Iwaszkiem Hlebowiczem, która miała miejsce w 1509 roku. W zamian za Bereżnicę otrzymał Iwan Sapieha wieś „Botki”. W pobliżu wsi w kilka lat później zbudowano i lokowano miasto, wiadomo, że w roku 1528 funkcjonowała tu już cerkiew prawosławna. O ile w Boćkach mieszkała ludność zarówno katolicka, jak i prawosławna, o tyle mieszkańcami Kleszczel do wieku XVI była wyłącznie ludność pochodzenia ruskiego, która napływała tutaj z Wołynia. W XVI wieku istniały tutaj dwie prawosławne cerkwie: jedna pod wezwaniem św. Jerzego, druga pod wezwaniem św. Mikołaja. Zróżnicowanie etniczne i religijne miasta nastąpiło dopiero za panowania królowej Bony oraz królowej Anny, żony Stefana Batorego. Bona ufundowała w 1544 roku rzymskokatolicki kościół pw. Św. Zygmunta. Prawosławna cerkiew św. Mikołaja dopiero w 1633 roku, czyli na długo po Unii Brzeskiej, została przekształcona w cerkiew unicką. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Najprawdopodobniej właśnie z XVI wiekiem związane są również początki wsi Sasiny i należących do parafii Śnieżek. Siedzibą dóbr Sapiehów w XVI i XVII wieku był zamek we wsi Dubno, granice tych dóbr nie zostały dokładnie opisane, można jednak stwierdzić, że w przybliżeniu prowadziły one przez Dubno, folwark Kalejczyce, obejmowały także Śnieżki i Biełki. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Boćki przez wiele lat pozostawały w rękach Sapiehów i pod ich opieką przeżywały najświetniejsze lata swojego istnienia, następnie przeszły w ręce Potockich. W pierwszej połowie XVIII wieku do miasta zostali sprowadzeni ojcowie reformatorzy, wiele lat trwała natomiast budowa okazałego kościoła i klasztoru dla tego zakonu, oficjalnie zostali oni przeprowadzeni do nowych zabudowań w 1739 roku.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Zestawienie losów obu miejscowości pokazuje wyraźnie, jak różne czynniki etniczne, kulturowe i religijne kształtowały dzieje tych terenów. Brak jest źródeł historycznych, które potwierdzałyby istnienie cerkwi we wsi Śnieżki, od samego początku należała ona bowiem do parafii Sasiny. Na miejscowym cmentarzu znajduje się natomiast wzniesienie owałowane kamieniami, które przypomina kurhan. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Po III rozbiorze Polski zarówno Boćki, jak i Kleszczele znalazły się początkowo w rękach pruskich, a następnie w departamencie białostockim Cesarstwa Rosyjskiego. Zróżnicowanie religijne i etniczne pokazują dane z 1860 roku, które mówią, że w tym okresie w Boćkach mieszkało 405 katolików, 290 prawosławnych i 743 Żydów. Od 1839 roku cerkwie unickie zaczęto na powrót czynić cerkwiami prawosławnymi z bardzo widoczną rosyjską otoczką obrzędową, zarysowującą się w liturgii i architekturze. Katolicy rzymskiego obrządku z Kleszczel zostali pozbawieni swojej parafii i do 1905 roku byli zmuszeni uczęszczać na nabożeństwa do innych miejscowości. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Z XIX wieku, czyli z czasów rozbiorowych pochodzą ruiny dworku i zabudowań dworskich, które ostały się do dzisiaj w Śnieżkach. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_546_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Parafie rzymskokatolickiego dekanatu siemiatyckiego (diecezja drohiczyńska), w którego granicach leżą Śnieżki, oprac. Monika Kresa na podstawie: http://www.drohiczyn.opoka.org.pl/</h3>\r\n <p>Parafie rzymskokatolickiego dekanatu siemiatyckiego</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/439x480-M099.jpg" title="Parafie rzymskokatolickiego dekanatu siemiatyckiego (diecezja drohiczyńska), w którego granicach leżą Śnieżki, oprac. Monika Kresa na podstawie: http://www.drohiczyn.opoka.org.pl/" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/198x216-M099.jpg" alt="Parafie rzymskokatolickiego dekanatu siemiatyckiego (diecezja drohiczyńska), w którego granicach leżą Śnieżki, oprac. Monika Kresa na podstawie: http://www.drohiczyn.opoka.org.pl/" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/69x75-M099.jpg" alt="Parafie rzymskokatolickiego dekanatu siemiatyckiego (diecezja drohiczyńska), w którego granicach leżą Śnieżki, oprac. Monika Kresa na podstawie: http://www.drohiczyn.opoka.org.pl/ thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_546_1 = new gallery($(''gallery_546_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n\r\n</script>\r\nW czasie I wojny światowej wskutek ewakuacji ludności prawosławnej w głąb Rosji zmalała liczba ludności Kleszczel, a Boćki zostały w znacznym stopniu zniszczone przez przechodzący tędy front w 1915 roku. Niepodległość nadeszła dopiero w lutym 1919 roku. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Okres dwudziestolecia międzywojennego nie wpłynął zbyt korzystnie na dzieje obu miejscowości. W Boćkach zwiększyła się liczba ludności obrządku rzymskokatolickiego. Według danych z 1931 r. w Boćkach zamieszkiwało 1158 katolików, 763 Żydów i 421 prawosławnych. W 1934 roku miasto straciło prawa miejskie. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Podczas wojny obie miejscowości uległy znacznym zniszczeniom, a ludność zarówno prawosławna, katolicka, jak i żydowska poddawana była licznym represjom ze strony okupanta. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Po wojnie w latach 1952-1954 istniała gmina w Śnieżkach, utworzona z części gmin Milejczyce, Kleszczele i Boćki. Została zniesiona w 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin, nie przywrócono jej w 1973 roku. </p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=944&Itemid=25">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=551&Itemid=25">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-splawie', 'wielkopolska-wsch-historia-regionu', 'Dzieje wsi - Spławie', NULL, '<h1><br />\r\nSpławie, Golina-Kolonia - dzieje wsi</h1>\r\n<div>Błażej Osowski<br />\r\n </div>\r\n<div>Spławie oraz Golina-Kolonia leżą na tyle blisko siebie, iż dzieje tych wsi najlepiej omawiać łącznie. W czasach najdawniejszych ziemie te związane były raczej z osadnictwem kujawskim. Jednak już w X w. następuje przyłączenie tych terenów do państwa Polan. Początkowo ziemie te podlegały kasztelani lędzkiej, jednak od czasów utworzenia przez Kazimierza Wielkiego sądowego powiatu ze starostą w Koninie nastąpiło związanie omawianych ziem właśnie z powiatem konińskim (obejmującym wówczas teren mniej więcej dzisiejszych powiatów konińskiego i kolskiego oraz części słupeckiego i tureckiego).</div>\r\n<div>Ludność tej części województwa kaliskiego zajmowała sie przede wszystkim rolnictwem, wykorzystując m.in. Wartę jako rzekę spławną. (Być może to zajęcie przyczyniło się do powstania nazwy Spławie, choć nie leży ono w bezpośredniej bliskości rzeki.) Teren ten przez XVI, XVII i XVIII wiek korzystał z czasu względnego spokoju przerwanego krótkimi okresami niepokojów. W czasie wojny polsko-rosyjskiej (1655-1660) zniszczono m.in. rezydencję rodu Przyjemskich herbu Rawicz znajdującą się we wsi położonej niedaleko Spławia, Przyjmie. W XVIII w. osiedlają się w pobliżu rzeki Olędrzy, m.in. w niedaleko od Goliny-Koloni położonych Węglewskich Holendrach czy Myśliborskich Holendrach. Osadnicy ci zachowali odrębność swych obyczajów tak, iż jeszcze na początku XX w. istniał w Węglewie kantorat ewangelicko-augsburski.</div>\r\n<div>Po drugim rozbiorze Polski ziemie te znalazły się w zaborze pruskim, ale nie na długo, bo już w 1807 r. przyłączono je do Księstwa Warszawskiego (tym samym odrywając od pozostałej części Wielkopolski), a w 1815 r. do Królestwa Kongresowego.</div>\r\n<div>W 1919 r. powiat koniński znalazł się w granicach województwa łódzkiego, a w 1938 r. – województwa poznańskiego. W okresie międzywojennym w Spławiu znajdował się folwark, w którym pracowała znaczna część mieszkańców wsi. Pałacyk został zajęty w czasie wojny przez Niemców (teren ten znalazł się w tzw. Kraju Warty w obszarze III Rzeszy), a po niej – rozebrany.</div>\r\n<div>Po wojnie przywrócono województwo poznańskie. Dopiero w r. 1975 utworzono województwo konińskie, które istniało niecałe ćwierć wieku. Od 1999 r. powiat koniński jest częścią województwa wielkopolskiego.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Wykorzystano informacje z następujących źródeł:</div>\r\n<div>L.V. Jacques, S. Graeve, <i>Przewodnik po guberni kaliskiej</i>, Warszawa 1912.</div>\r\n<div>P. Maluskiewicz, <i>Województwo konińskie. Szkic monograficzny</i>, Warszawa 1983.</div>\r\n<div><i>Województwo konińskie. Monografia regionalna. Zarys dziejów, obraz współczesny, perspektywy rozwoju</i>, Łódź-Konin 1986.</div>\r\n<div>powiat.konin.pl/pl/1/230/rys_historyczny (11.04.11)</div>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-stare-komaszyce', 'lubelszczyzna-zach-historia-regionu', 'Dzieje wsi (Stare Komaszyce)', 10000, '<h1>Komaszyce Stare - dzieje wsi</h1>\r\n<p class="autor">Agnieszka Bieńkowska</p>\r\n\r\n<div>Dawne Komaszyce, leżące na południowym wschodzie Polski, według słownika K. Rymuta (Rymut 2003: 79) tworzyły jedną całość, bez podziału na Komaszyce Nowe i Komaszyce Stare, tak jak<span> obecnie. Oddalone były o 6 km na południowy wschód od Opola Lubelskiego, a 2 km – na wschód od Chodla. </span></div>\r\n<div> </div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Dawny drewniany dom - zdjęcie z prywatnego zbioru A. Bieńkowskiej" href="cmsimg/LZF509.jpg" rel="lightbox"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/LZF509.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Dawny drewniany dom od strony pola - zdjęcie z prywatnego zbioru A. Bieńkowskiej" href="cmsimg/LZF529.jpg" rel="lightbox"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/LZF529.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Drewniany dom w oddali - zdjęcie z prywatnego zbioru A. Bieńkowskiej" href="cmsimg/LZF530.jpg" rel="lightbox"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/LZF530.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Drewniany dom przy drodze - zdjęcie z prywatnego zbioru A. Bieńkowskiej" href="cmsimg/LZF510.jpg" rel="lightbox"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/LZF510.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n\r\n<p><a title="Dawne wejścia do domu - zdjęcie z prywatnego zbioru A. Bieńkowskiej " rel="lightbox" href="cmsimg/LZF531.jpg" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="227" width="190" alt="" src="cmsimg/LZF531.jpg" /></a></p>\r\n\r\n<div> Zapisy z 1401 r. poświadczają istnienie miejscowości Stare Komarzyce, <span>zapisanej jako Camuszicze, natomiast w <i>„Zbiorze dokumentów małopolskich” </i>Kurusia (o którym wspomina Rymut) w roku 1408 miejscowość występuje pod nazwą Comaszicze. Kolejno jest zapisana jako: Komasice – w roku 1411, w latach 1470-1480 – Comaschycze, w 1580 r. – Komasicze, w 1603 r. – Kumasice, w 1626 r. – Komaszyce, w 1787 r. Komoszyce i Komarzyce, a w 1881 r. – Kamoszyce. W 1883 r. utworzono Komaszyce Nowe i Stare. Dopiero w 1967 r. zmieniono kolejność członów, w wyniku czego dzisiaj mamy Nowe Komaszyce i Stare Komaszyce. W tym czasie zanotowano po raz pierwszy przymiotnik utworzony za pomocą sufiksu <i>–ski</i>, a mianowicie: <i>komaski</i>, czyli ‘należący do miejscowości Komaszyce’, utworzony od skróconej postaci nazwy. </span></div>\r\n<div>„Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego” (Sulimierski, Walewski 1883:308) podaje, że na tym terenie znajdowały się Komarzyce, które dawniej należały do powiatu nowoaleksandryjskiego, czyli dzisiejszego puławskiego. Miejscowość leżała wtedy w gminie Godów i parafii Chodel, tak jak i obecnie. Źródło to podkreśla również, że właścicielem Komarzyc był Mikołaj Maciejowski<span>. Za jego czasów powstał pomyłkowy zapis nazwy <i>Komarzyce </i>jako <i>Komaszyce</i>. Powodem tej nieprawidłowości była nieuwaga urzędnika wpisującego nazwę do ksiąg. Błędnie zapisana obowiązuje do dziś. Miejscowość stale się powiększała, dlatego podzielono ją na Komaszyce Stare (z budynkami, które mają nawet po 150 lat) i Nowe (z nowocześniejszą architekturą).</span></div>\r\n<div>O Komarzycach Starych istnieje wiele legend, które <span>do dziś są przekazywane wyłącznie ustnie. Jedna z nich wyjaśnia etymologię nazwy oraz zarysowuje historię pierwotnych mieszkańców tych terenów.</span></div>\r\n<div>Według najstarszych podań wieś była zamieszkiwana przez pana o nazwisku Komas. Charakteryzował się on niezmierną dobrocią i pracowitością. Był wspaniałym zarządcą. Ludzie go szanowali, wręcz uwielbiali.<span> Chłopi z okolicy odrabiali u niego pańszczyznę, ale nigdy się nie buntowali, ponieważ dzięki niemu mieli zapewniony byt. Komas miał śliczną żonę, której ulubionym zajęciem było szycie. Niestety, zmarła w bardzo młodym wieku, nie pozostawiając potomstwa. Komas bardzo rozpaczał po stracie żony. Chodził po włościach smutny i przygnębiony, aż pewnego poranka postanowił dodać do swojego nazwiska człon -<i>szyc,</i> żeby uczcić pamięć zmarłej żony i zajęcie, które lubiła. W ten sposób rzekomo powstała nazwa Komaszyce.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Na przestrzeni wieków nieustannie zmieniali się właściciele Komaszyc. Według podań pierwszym był Jakusz Ciołek, o którym dowiadujemy się również z dokumentów z 1416 r., w których jest zapisane, że był również właścicielem Kłodnicy, czyli dzisiejszego Chodla. Po pewnym czasie Jakusz zapisał Komaszyce swojej żonie Hannie, która od 1418 r. stała się właścicielką m.in. tej wsi. (Sulimerski, Walewski 1883:308) Kiedy owdowiała stwierdziła, że nie da sobie rady ze wszystkim i oddała połowę Komaszyc swojemu dziewiarzowi Wawrzyńcowi. Ten z kolei po dwóch latach zrzekł się wsi na rzecz Leona, notariusza dworu królewskiego. Znudzony ciągłym doglądaniem dość sporych ziem Leon sprzedał połowę Komaszyc Andrzejowi Maciejowskiemu, który nabył jej drugą połowę, żeniąc się z Anną zaraz po tym, jak została wdową po Leonie (Sulimerski, Walewski 1883:308). Ich synem był Jan, który wraz z żoną Katarzyną otrzymał od rodziców Komaszyce. Janowi i Katarzynie urodziło się dwóch synów, którzy po śmierci rodziców podzielili się ich ziemiami. Starszy syn Bernard wziął m.in. Komaszyce. Mężczyzna interesował się wojnami, potrzebował dużo pieniędzy, w wyniku czego Komaszyce zostały zastawione, ale po pewnym czasie wróciły pod własność Maciejowskich. 16 lipca 1582 r. w Stężycy został podpisany akt darowizny potwierdzony przez Stefana Batorego, w wyniku czego połowa dóbr chodelskich stała się własnością kolegium jezuitów w Lublinie. Drugą połowę, w tym Komaszyce, jezuici otrzymali około 10 lat później, kiedy dzieci Katarzyny zrzekły się pozostałych ziem w zamian za spłatę długów. Od tego czasu, aż do lipca 1773 r. Komaszyce były własnością zakonu. 21. 07. 1773 r. dzięki temu, że papież Klemens XIV ogłosił breve Dominus ac Redemptor zakon jezuicki przestał istnieć, a Komaszyce stały się skarbem państwa.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Dzisiaj we wsi znajduje się dom, który według mieszkańców należał do pierwszego założyciela Komaszyc. Twierdzą, że od tamtych czasów był remontowany, ale zawsze starano się, by wygląd zewnętrzny nie uległ zmianie. Ponoć tak wyglądał pierwszy najładniejszy dom w okolicy, czyli dworek właściciela.</div>\r\n<div> </div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Dworek - zdjęcie z prywatnego zbioru A. Bieńkowskiej" href="cmsimg/LZF511.jpg" rel="lightbox"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/LZF511.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Dworek1 - zdjęcie z prywatnego zbioru A. Bieńkowskiej" href="cmsimg/LZF532.jpg" rel="lightbox"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/LZF532.jpg" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<div>Wieś Komaszyce Stare była zawsze związana z Chodlem, w którym znajdował się kościół parafialny św. Trójcy i Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Był ufundowany w I połowie XVI w. przez ród Maciejowskich. Został zbudowany w stylu gotycko-renesansowym, typowym dla budowli powstających w Polsce w latach 30. i 40. XVI w. <span>Jego lokalizacja oraz położenie wysokiej wieży frontowej sprawiają, że świątynia dominuje w panoramie miasteczka. </span></div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Jedno z pierwszych zdjęć kościoła, - zdjęcie z http://chodel.com/parafia/kosciol.htm" href="cmsimg/LZF528.jpg" rel="lightbox"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/LZF528.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Kościół św. Trójcy i Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny" href="cmsimg/LZF527.jpg" rel="lightbox"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/LZF527.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Dawny Kościół w Chodlu - zdjęcie z http://lubelskie.fotopolska.eu/168881,foto.html" href="cmsimg/LZF524.jpg" rel="lightbox"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/LZF524.jpg" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<div>W 1530 r. rozpoczęto budowę nowego, murowanego kościoła, który był konsekrowany 28 sierpnia 1584 r. przez biskupa Hieronima Rozdrażewskiego. Chodelski kościół uległ pewnym przemianom w XIX wieku. Obniżono dach nad nawą oraz dodano chór muzyczny ze schodami, oparty na czterech kolumnach i wysunięty do przodu.</div>\r\n<div>W 1914 r. kościół został poważnie uszkodzony, <span>dlatego konieczna była kolejna odbudowa. Od tego czasu był jeszcze kilkakrotnie poddawany pracom restauratorsko–remontowym. Podczas powojennej przebudowy w ściany świątyni wmurowano pociski, którymi świątynia była ostrzeliwana.</span></div>\r\n<div>Obecnie w kościele znajduje się osiemnastowieczny ołtarz główny<span> w stylu barokowym, a w nim siedemnastowieczny obraz Matki Boskiej Loretańskiej, przeniesiony z dawnego kościoła jezuitów. Tę drewnianą świątynię jezuici wybudowali w 1616 r. na tzw. Lorecie, wyspie na stawie ok. 1 km od Chodla. Wzorowana była na lubelskim kościele jezuitów (obecnej archikatedrze lubelskiej). Niestety po likwidacji zakonu budynek szybko uległ destrukcji. Do czasów obecnych zachował się tylko w stanie ruiny.</span></div>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg/LZF526.jpg" rel="lightbox" title="Ruiny Kościoła jezuickiego na Lorecie - zdjęcie z prywatnego zbioru państwa Kotłowskich"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/LZF526.jpg" /></a></p>\r\n<div> W drugiej kondygnacji ołtarza kościołu św. Trójcy i Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny jest obraz św. Trójcy. Równolegle, po obydwu stronach prezbiterium, są dwa boczne ołtarze (św. Piotra i św. Barbary), z początku XVII w. Dwa pozostałe ołtarze boczne (św. Kajetana i św. Klary) umieszczone są w nawie, w niszach ścian zewnętrznych. Ławki i organy pochodzą z XIX w. Do najcenniejszych elementów wyposażenia kościoła należą m.in. późnorenesansowa chrzcielnica (<span>piaskowcowa, sygnowana datą 1613 r. i nazwiskiem fundatora – ks. Stanisława Korzeniowskiego) oraz ambona, która zawiera fragmenty polichromii, pochodząca prawdopodobnie z kolegiackiego kościoła św. Michała w Lublinie. </span></div>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Kościół" parafialny="" bliska="" zdjęcie="" z="" http:="" www.polskaniezwykla.pl="" attraction="" href="cmsimg/LZF518.jpg" rel="lightbox"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/LZF518.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Kościół parafialny z oddali - zdjęcie z prywatnego zbioru A. Bieńkowskiej" href="cmsimg/LZF519.jpg" rel="lightbox"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/LZF519.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Figurka nad bramą wejściową z rokiem budowy kościoła" href="cmsimg/LZF521.jpg" rel="lightbox"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/LZF521.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Zabytkowa chrzcielnica z XVI wieku - zdjęcie z prywatnego zbioru A. Bieńkowskiej" href="cmsimg/LZF522.jpg" rel="lightbox"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/LZF522.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg/LZF523.jpg" rel="lightbox" title="Główny ołtarz - zdjęcie z prywatnego zbioru A. Bieńkowskiej"><img width="288" src="cmsimg/LZF523.jpg" alt="" /></a></p>\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n<div>Kościół św. Trójcy i Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny jest niewątpliwie bardzo ważny dla mieszkańców Komaszyc. Po pierwsze jest to ich parafia, a po drugie – to w tym miejscu znajdują się bardzo ważne informacje o przeszłości wsi Komaszyce. Do dnia dzisiejszego są przechowywane w nim akta i kroniki, z których dowiadujemy się, że w 1531 r. istniał pobór świadczeń wiernych na rzecz państwa, a także że w 1676 r. pogłówne z Komaszyc składało dziewięciu dworzan i siedemdziesięciu sześciu poddanych<span>., co oznacza, że w owym czasie Komaszyce zamieszkiwało osiemdziesiąt pięć osób. Akta te wskazują, że w XIX w. w Komaszycach był folwark, na którego gruntach stosowano 4-polowy płodozmian. Grunty orne i ogrody zajmowały wówczas 491 mórg, łąki i pastwiska 92, wody 44, lasy i zarośla 305, a nieużytki i place 19, (Sulimierski, Walewski 1883: 308), z czego wynika, że teren ten miał 951 morg powierzchni i kilkanaście drewnianych budynków.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Cytowana literatura:</b></div>\r\n<div><i>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich,</i> red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. IV, Warszawa 1883.</div>\r\n<div><i>Nazwy miejscowe Polski. </i>red. Kazimierz Rymut, t. V. Ko-Ky, <span>Kraków 2003.</span></div>\r\n<div>Szczegółowe dzieje Komaszyc opracowano na podstawie źródeł internetowych, takich jak:</div>\r\n<div><a href="http://chodel.webpark.pl/"><span>http://chodel.webpark.pl/</span></a></div>\r\n<div><a href="http://chodel.com/zalozenie1.htm"><span>http://chodel.com/zalozenie1.htm</span></a></div>\r\n<div><a href="http://dziedzictwo.ekai.pl/text.show?id=2338"><span>http://dziedzictwo.ekai.pl/text.show?id=2338</span></a></div>\r\n<div><a href="http://chodel.com/parafia/kosciol.htm">http://chodel.com/parafia/kosciol.htm</a></div>\r\n<div><a href="http://ortografia4.appspot.com/wiki/Chodel">http://ortografia4.appspot.com/wiki/Chodel</a></div>\r\n<div><a href="http://chodel.com/parafia/">http://chodel.com/parafia/</a></div>\r\n<div><a href="http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?q=komaszyce&d=0&t=0">http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?q=komaszyce&d=0&t=0</a></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-strachowka', 'mazowsze-dalsze-historia-regionu', 'Strachówka', 20000, '<div id=''left_side''> <h1>Dzieje wsi Strachówka</h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Justyna Garczyńska </span>\r\n\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_571_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Odbudowany dwór Hilarii Sobieskiej w Strachówce (za http://www.powiat-wolominski.pl/)</h3>\r\n\r\n <p>Odbudowany dwór Hilarii Sobieskiej w Strachówce</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/252x167-F201.jpg" title="Odbudowany dwór Hilarii Sobieskiej w Strachówce (za http://www.powiat-wolominski.pl/)" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/252x167-F201.jpg" alt="Odbudowany dwór Hilarii Sobieskiej w Strachówce (za http://www.powiat-wolominski.pl/)" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x67-F201.jpg" alt="Odbudowany dwór Hilarii Sobieskiej w Strachówce (za http://www.powiat-wolominski.pl/) thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_571_1 = new gallery($(''gallery_571_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nWieś Strachówka została założona prawdopodobnie około XIII w, przy dawnym trakcie kupieckim wiodącym z Warszawy do Ciechanowca i dalej na północ. Około XVII w. wieś liczyła siedemnaście włók, a zamieszkiwało ją dwudziestu trzech kmieci i jeden karczmarz. Historia Strachówki wiąże się z rodem Sobieskich. Wieś należała do Józefa Sobieskiego miecznika liwskiego (1741-1811), jego żoną była Hilaria Sobieska (z domu Buyno), prababka Cypriana Kamila Norwida. W Strachówce poznali się, a po ślubie zamieszkali, rodzice poety. Na pamiątkę tych wydarzeń co roku we wsi odbywa się impreza "korowód weselny rodziców Norwida".</p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=576&Itemid=22">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=951&Itemid=22">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-suloszowa', 'krakowiskie-historia', 'Suloszowa', 30000, '<h1><b>Dzieje wsi Sułoszowa</b></h1>\r\n<p class="autor">Agata Liberek</p>\r\n<div> </div>\r\n<div> Początki wsi Sułoszowa sięgają średniowiecza. Jej nazwa jest dzierżawcza i wywodzi się od staropolskiego imienia Sułosz, które jest skróconą postacią staropolskich imion złożonych typu <i>Sulisław</i>, <i>Sulistryj</i>, a sufiks <i>–owa </i>wskazuje, że elipsie uległa żeńska nazwa <i>osada</i>. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z dokumentu wydanego 25 stycznia 1315 roku. Był to przywilej lokacyjny ustanowiony przez Władysława Łokietka dla niejakiego Mikołaja, któremu nadano las położony między zamkiem w Pieskowej Skale <br />\r\na wsią Sułoszowa.</div>\r\n<p><a title="Zamek w Pieskowej Skale" rel="lightbox" href="cmsimg\\image\\KrakF001.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\image\\KrakF001.gif" /></a></p>\r\n<div> Za czasów Kazimierza Wielkiego w Krakowie utworzono wyższy sąd prawa magdeburskiego, a na jednego z ławników wyznaczono sołtysa ze Sułoszowej. Od wieku XIV okolice wsi znalazły się pod rządami rodziny Szafrańców herbu „Stary koń” – panów na zamku w Pieskowej Skale. Sułoszowa była w ich rękach przez dwieście trzydzieści lat. Najtrwalej w historii wsi zapisał się Stanisław Szafraniec, zagorzały kalwin, który przemienił kościoły w Sułoszowej i dwóch pobliskich wsiach na zbory, i za namową którego pańszczyźniani chłopi sułoszowscy zaprzestali płacenia plebanowi dziesięciny. Po Stanisławie Szafrańcu zachowała się księga sądowa klucza pieskoskalskiego, którą przekazał on gromadzie w 1595 roku. Ostatnia dziedziczka rodu Szafrańców poślubiła w 1608 roku wojewodę krakowskiego, Michała Zebrzydowskiego, należącego do obozu kontrreformacji, karzącego swych chłopów za nieobecność na mszy świętej i surowego dla zwolenników reformacji.</div>\r\n<div> Wojny toczone przez Polskę w wieku XVII nie oszczędziły terenów gminy sułoszowskiej. W czasie „potopu szwedzkiego” zamek w Pieskowej Skale na dwa lata został zajęty przez Szwedów, czego konsekwencją były niezliczone zniszczenia i upadek gospodarczy tych terenów. W 1661 roku zamek, a wraz z nim i Sułoszowa, drogą sukcesji przeszły w ręce Wielopolskich, panujących nieprzerwanie do 1841 roku (gdy tereny zostały sprzedane Janowi Mieroszowskiemu).</div>\r\n<div> Wiek XVIII przyniósł wiele ciężkich chwil dla całego narodu, w tym dla społeczności sułoszowskiej. W roku 1795 Sułoszowa dostała się pod panowanie austriackie. Dopiero czternaście lat później wojska księcia Józefa Poniatowskiego wyzwoliły te tereny. Sułoszową włączono do Księstwa Warszawskiego. Chłopi na mocy dekretu z 1807 otrzymali wolność osobistą i prawo odejścia ze wsi przy równoczesnym pozbawieniu ich praw do ziemi <br />\r\ni poddaniu się rozkazowi opuszczenia wsi z woli pana. </div>\r\n<div> Od 1815 roku Sułoszowa znajdowała się w granicach administracyjnych Królestwa Polskiego. Dla chłopów wiązało się to z powrotem poddaństwa, a sytuacja ludności sułoszowskiej zmieniła się wraz z rokiem 1846, dzięki carskiemu ukazowi o sporządzeniu tabel prestacyjnych, precyzujących powinności chłopa wobec dworu, sądu i plebana oraz zapewniających prawo nieusuwalności z ziemi chłopa posiadającego powyżej 6 mórg.</div>\r\n<div>Druga połowa XIX wieku przyniosła tym terenom kilkanaście walk powstańczych <br />\r\nw styczniu 1863 roku – jednak bez udziału sułoszowian. W następnych latach, po włączeniu wsi do guberni kieleckiej, ziemie te ulegały rusyfikacji. O spowodowanym nią niezadowoleniu chłopów świadczy uchwała z 26 stycznia 1906, w której domagano się wprowadzenia języka polskiego, autonomii oraz uwolnienia więźniów politycznych. </div>\r\n<div>Pierwsza wojna światowa była jednym z najtragiczniejszych okresów w historii Sułoszowej, bo wielu jej mieszkańców stało się ofiarami chorób, m.in. tyfusu, a sama miejscowość była palona i niszczona w wyniku działań militarnych. Po odzyskaniu <br />\r\nw 1918 roku przez Polskę niepodległości, we wsi odnotowano znaczny przyrost ludności, który w konsekwencji doprowadził do przeludnienia, skrajnej nędzy wielu mieszkańców <br />\r\ni niejednokrotnie konieczności opuszczenia przez nich wsi.</div>\r\n<div>W dniu 5 września 1939 do Sułoszowej wtargnęli hitlerowcy, którzy wyjechali ze wsi dopiero 20 stycznia 1945. Wśród akcji antyhitlerowskich zorganizowanych przez ludność wspomnieć należy o utworzonym na przełomie 1939-1940 roku w Sułoszowej zbrojnym ruchu oporu, przekształconym następnie w Bataliony Chłopskie.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>źródła:</div>\r\n<div><a href="http://www.suloszowa.pl/index.php/informacje/historia.html">http://www.suloszowa.pl</a></div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-swidry', 'mazury-historia-regionu', 'Dzieje wsi - Świdry (Mazury)', 10000, '<h1><b>Dzieje wsi</b></h1>\r\n<div><b>Opracowanie: </b>Justyna Garczyńska</div>\r\n<p> </p>\r\n\r\n<p><a title="Fot. 1. Mazurska pozycja graniczna – punkt oporu Świdry " rel="lightbox" href="cmsimg/image/MryF001.jpg" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/image/MryF001.jpg" /></a></p>\r\n<div><b>Świdry</b> to wieś położona w województwie warmińsko-mazurskim w powiecie piskim w gminie Biała Piska. Wieś powstała jako osada ziemiańska zasiedlona przez wolnych w ramach kolonizacji Wielkiej Puszczy na obszarze dawnej Galindii. Lokowana na 40 łanach na prawie magdeburskim przez komtura Zygfryda Flacha von Schwartzburga. Ludność wsi miała obowiązek służby zbrojnej. W dokumentach piętnasto- i szesnastowiecznych wymieniana pod nazwą <i>Schwidren</i>, <i>Schwider</i>. W latach 1975-1998 wieś znajdowała się w obrębie województwa suwalskiego. W pobliżu wsi znajduje się część Mazurskiej Pozycji Granicznej (Masurische Grenz Stellung) z okresu II wojny światowej, będącej elementem niemieckich fortyfikacji na granicy Prus Wschodnich.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-tum', 'leczyckie-historia-regionu', 'Tum', 20000, '<div id=''left_side''>\r\n <h1>Dzieje wsi Tum</h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Alina Kępińska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n\r\n <p align="justify">Dzieje wsi Tum są nierozerwalnie związane z pochodzącą z połowy XII w. archikolegiatą łęczycką, największym kościołem romańskim w Polsce. Odsyłała i odsyła do niego nawet nazwa wsi. Początkowa nazwa to Kościół, ostateczna – Tum; sam zaś wyraz pospolity <em>tum </em>to wywodząca się z języka niemieckiego dawna nazwa katedry lub kolegiaty. </p><p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_714_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3</h3>\r\n <p>Tum</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/640x480-F2491.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/288x216-F2491.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/100x75-F2491.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3</h3>\r\n <p>Kamienny krzyż z XIX w.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/640x480-F2492.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/288x216-F2492.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/100x75-F2492.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3</h3>\r\n <p>Grodzisko z VI w.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/640x480-F2493.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/288x216-F2493.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/100x75-F2493.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3</h3>\r\n <p>Grodzisko tumskie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/640x480-F2494.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/288x216-F2494.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/100x75-F2494.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3</h3>\r\n <p>Stara zabudowa</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/640x480-F2495.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/288x216-F2495.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/100x75-F2495.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3</h3>\r\n\r\n <p>Kościółek pw. św. Mikołaja</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/640x480-F2496.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/288x216-F2496.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/100x75-F2496.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3</h3>\r\n <p>Kościółek pw. św. Mikołaja</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/640x480-F2497.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/288x216-F2497.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/100x75-F2497.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3</h3>\r\n <p>Kościółek pw. św. Mikołaja</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/640x480-F2498.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/288x216-F2498.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/100x75-F2498.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3</h3>\r\n <p>Katedra tumska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/640x480-F2499.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/288x216-F2499.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/100x75-F2499.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3</h3>\r\n <p>Katedra tumska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/640x480-F2500.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/288x216-F2500.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/100x75-F2500.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3</h3>\r\n <p>Katedra tumska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/360x480-F2501.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/162x216-F2501.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/57x75-F2501.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3</h3>\r\n <p>Katedra tumska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/640x480-F2502.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/288x216-F2502.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/100x75-F2502.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3</h3>\r\n\r\n <p>Katedra tumska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/640x460-F2503.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/288x207-F2503.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/100x72-F2503.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3</h3>\r\n <p>Katedra tumska</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/640x480-F2504.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/288x216-F2504.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/100x75-F2504.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3</h3>\r\n <p>Katedra tumska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/640x480-F2505.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/288x216-F2505.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/100x75-F2505.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3</h3>\r\n <p>Katedra tumska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/640x480-F2506.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/288x216-F2506.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/100x75-F2506.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3</h3>\r\n <p>Katedra tumska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/640x480-F2507.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/288x216-F2507.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/334/images/100x75-F2507.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_714_1 = new gallery($(''gallery_714_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nNazwa Tum pojawia się po raz pierwszy w 1354 r., ale w licznych zapiskach ksiąg grodzkich z Łęczycy ciągle występuje nazwa „Ecclesia” czyli Kościół. Dopiero pod koniec XVI w. przyjmuje się na stałe nazwa Tum zamiast Kościół. Na mapie dołączonej do <em>Atlasu historycznego Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku</em> (zob. Literatura) znajdujemy w pobliżu królewskiego grodu Łęczycy dużą wieś parafialną Kościół, własność duchowną. Była to wieś arcybiskupia, od zachodu bezpośrednio granicząca z terenami należącymi do Łęczycy. To z tym miastem wiążą się najstarsze jej dzieje. Jako wieś będąca w posiadaniu arcybiskupów gnieźnieńskich zwana była Kościelną Wsią lub Kościołem, zaś nazwy Tum zaczęto używać dopiero w XVI w. Osada była lokowana na prawie niemieckim. </p><p align="justify">Osadnictwo na tym terenie jest jednak znacznie dawniejsze niż lokacja miejscowości, co poświadcza grodzisko z VI w., znajdujące się nieopodal kolegiaty, nazywane przez miejscową ludność Szwedzką Górą. Wykorzystywany przez kolejnych książąt piastowskich gród po wybudowaniu przez Kazimierza Wielkiego zamku w Łęczycy stracił na znaczeniu, opustoszał, niszczał. Ludowa nazwa tego miejsca nawiązuje do „potopu szwedzkiego”; w XVII wieku Szwedzi w czasie najazdu na Polskę na wałach grodziska ustawili ponoć armaty wycelowane w broniący się zamek łęczycki.</p><p align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_714_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum</h3>\r\n <p>Kolegiata tumska od strony północnej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/142/images/640x480-F2420.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/142/images/288x216-F2420.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/142/images/100x75-F2420.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum</h3>\r\n <p>Kruchta</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/142/images/640x480-F2421.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/142/images/288x216-F2421.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/142/images/100x75-F2421.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum</h3>\r\n\r\n <p>Baszta i wieża</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/142/images/640x480-F2422.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/142/images/288x216-F2422.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/142/images/100x75-F2422.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum</h3>\r\n <p>Wieże</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/142/images/640x480-F2423.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/142/images/288x216-F2423.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/142/images/100x75-F2423.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum</h3>\r\n <p>Wieże</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/142/images/640x480-F2424.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/142/images/288x216-F2424.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/142/images/100x75-F2424.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum</h3>\r\n <p>Wieże</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/142/images/360x480-F2425.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/142/images/162x216-F2425.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/142/images/57x75-F2425.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum</h3>\r\n <p>Motyw deesis</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/142/images/640x480-F2426.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/142/images/288x216-F2426.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/142/images/100x75-F2426.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum</h3>\r\n <p>Motyw deesis</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/142/images/640x480-F2427.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/142/images/288x216-F2427.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/142/images/100x75-F2427.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_714_2 = new gallery($(''gallery_714_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nZbudowana ze starannie obrobionej kostki granitowej i częściowo z piaskowca archikolegiata w Tumie to jeden z najciekawszych zabytków sztuki romańskiej w Polsce. Dokonywane w ciągu wieków po kolejnych zniszczeniach i pożarach konserwacje i przebudowy wprowadziły do zewnętrznej postaci kolegiaty elementy gotyku i baroku. Sylwetce kościoła przywrócono romański charakter podczas prac konserwatorskich po II wojnie światowej, które były konieczne po zniszczeniach wojennych. Najpierw bowiem polska artyleria we wrześniu 1939 roku zniszczyła wieżę kościoła, w której znajdował się niemiecki obserwator, później hitlerowskie wojska zbombardowały i podpaliły świątynię. Po częściowej restytucji kolegiaty jej ponowna konsekracja odbyła się w 1961 roku. Obecnie świątynia jest odrestaurowana, zarówno na zewnątrz, jak i w środku. Jej bryłę od strony zachodniej zwieńczają dwie czworoboczne wieże, przykryte czterospadowymi dachami, a od strony wschodniej – dwie stożkowo przykryte baszty. Do jego wnętrza prowadzi od strony północnej kruchta, dobudowana w XVI w. w celu ochrony romańskiego portalu, stanowiącego właściwe wejście. W datowanym zazwyczaj na około 1160 rok portalu, w półkolistym tympanonie jest wyrzeźbiona Madonna z Dzieciątkiem, adorowana przez dwa anioły. </p><p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_714_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum 2</h3>\r\n <p>Portal</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/333/images/360x480-F2487.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/333/images/162x216-F2487.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/333/images/57x75-F2487.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum 2</h3>\r\n\r\n <p>Rzeźba z XI w.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/333/images/640x480-F2488.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/333/images/288x216-F2488.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/333/images/100x75-F2488.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum 2</h3>\r\n <p>Wnętrze katedry</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/333/images/640x480-F2489.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/333/images/288x216-F2489.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/333/images/100x75-F2489.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - dzieje wsi Tum 2</h3>\r\n <p>Wnętrze katedry</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/333/images/360x480-F2490.jpg" title="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 2" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/333/images/162x216-F2490.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/333/images/57x75-F2490.jpg" alt="Łęczyckie - dzieje wsi Tum 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_714_3 = new gallery($(''gallery_714_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nW absydzie zachodniej odkryto w 1951 r. polichromię z XII w. z dobrze zachowanym, typowym w kościołach romańskich, a wywodzącym się z kościołów bizantyjskich motywem ikonograficznym <em>deesis </em>(gr. prośba, błaganie). Do tego motywu, w którym centralną postacią jest Chrystus na tronie, a po jego bokach stoją orędownicy ludzi, odpowiednio: po prawym – Maria, Matka Boża w modlitewnej pozie, po lewym – Jan Chrzciciel, nawiązuje „Bogurodzica”, najstarsza polska pieśń religijna. </p><p align="justify">Archikolegiata Łęczycka w Tumie jest najwspanialszym obiektem sakralnym z początków państwowości polskiej. Nie dziwi zatem, że to właśnie tutaj odbyły się w 1967 r. uroczystości kończące milenium Polski, prowadzone przez prymasa Stefana Wyszyńskiego i kardynała Karola Wojtyłę. </p><p align="justify"> </p><h4 align="justify">Literatura: </h4><p align="justify">Zbigniew Ciekliński, <em>Zabytki Ziemi Łęczyckiej</em>, [w:] <em>Ziemia Łęczycka. Szkice o teraźniejszości i przeszłości</em>, Łódź 1964, s. 158-161.</p><p><em>Łęczyca. Dzieje miasta w średniowieczu i w XX wieku. Suplement do monografii miasta</em>, red. Janusz Szymczak, Łęczyca – Łódź 2003 por. m.n. s. 109.</p><p><em>Łęczyca. Monografia miasta do 1990 roku</em>, pod red. Ryszarda Rosina, Łęczyca 2001.</p><p align="justify">Małgorzata Wilska, <em>Łęczyca</em>, [w:] <em>Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku</em>, pod red. Stanisława Trawkowskiego, t. 5. <em>Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku</em>, pod red. Henryka Rutkowskiego opracowali Krzysztof Chłapowski, Anna Dunin-Wąsowiczowa, Stefan K. Kuczyński, Kazimierz Pacuski, Elżbieta Rutkowska, Stanisław Trawkowski, Małgorzata Wilska, Warszawa 1998, cz. 1. <em>Mapy, plany</em>, cz. 2. <em>Komentarz, indeksy</em>, s. 81. </p><p align="justify"><a href="http://powiatleczycki.republika.pl/">http://powiatleczycki.republika.pl</a></p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=713&Itemid=39">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=712&Itemid=39">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-urzecze', 'lowickie-historia-regionu', 'Urzecze', 30000, '<div id="left_side">\r\n<h1>Dzieje wsi Urzecze</h1>\r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2"><span class="small"> Halina Karaś </span> </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><em>Urzecze</em>, dawniej też <em>Urzyce</em>, to stara wieś z okresu wczesnego średniowiecza. Pierwsza pisana wzmianka o niej pochodzi z 1353 roku z dokumentu abpa Jarosława Bogorii z okazji lokacji wsi Bogoria.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Wieś od dawna należała do dóbr łowickich arcybiskupów gnieźnieńskich. Prawdopodobnie wraz z grupą innych wsi już w II połowie XI wieku z nadania Bolesława Śmiałego stała się własnością arcybiskupstwa. Wiadomo, że w roku 1460 Jan Odrowąż Sprowski, arcybiskup, na kapitule generalnej w Gnieźnie, nadał swemu krewnemu Dobkowi ze Sprowy Zyrawskiemu, kasztelanowi przemyskiemu, dożywocie na wsiach arcybiskupich Urzecze i Marzyce wraz z młynem w Urzeczu i dziesięcinami w Marzycach.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Na początku XVI wieś ta, należąca do parafii Sobota, dawała z łana kmieckiego dziesięcinę arcybiskupowi gnieźnieńskiemu. Według regestru poborowych powiatu orłowskiego z r. 1576 wieś Urzecze płaciła od 16 łanów, 1 zagrody, 3 kom., 5 karczem, 2 łanów sołtysich, propinatora, 1 rzeźnika, 1 młyna dziedzicznego o 4 kołach, 1 stępnego koła, 43 osadników.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">W roku 1927 wieś liczyła 45 domów i 392 mieszkańców, a pod koniec XIX wieku – 53 domy i 451 mieszkańców. Powierzchnia wsi zaś wynosiła 1377 morgów. We wsi działała szkoła początkowa. Administracyjnie wieś należała wówczas do gminy Bąków (powiat łowicki).</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><br />\r\n Dane za:</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><a href="http://www.gminazduny.pl/">http://www.gminazduny.pl</a></p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><em>Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego</em>, pod red. B. Chlebowskiego, Warszawa 1892, t. XII, s. 822.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Fot. Piotr Wysocki</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<span class="article_seperator"> </span>\r\n<table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev"><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=784&Itemid=24"> « poprzedni artykuł</a></th>\r\n <td width="50"> </td>\r\n <th class="pagenav_next"><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=782&Itemid=24"> następny artykuł »</a></th>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</div>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-wilcza', 'slask-srodkowy-historia', 'Wilcza', 30000, '<h1>Dzieje wsi Wilcza</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Monika Kresa </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_988_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Śląsk środkowy, dzieje wsi Wilcza</h3>\r\n <p>Kościół w Wilczy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/426/images/360x480-Wilcza1.jpg" title="Śląsk środkowy, dzieje wsi Wilcza" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/426/images/162x216-Wilcza1.jpg" alt="Śląsk środkowy, dzieje wsi Wilcza" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/426/images/57x75-Wilcza1.jpg" alt="Śląsk środkowy, dzieje wsi Wilcza thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Śląsk środkowy, dzieje wsi Wilcza</h3>\r\n <p>XIX-wieczny pałac neogotycki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/426/images/640x425-Wilcza2.jpg" title="Śląsk środkowy, dzieje wsi Wilcza" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/426/images/288x192-Wilcza2.jpg" alt="Śląsk środkowy, dzieje wsi Wilcza" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/426/images/100x67-Wilcza2.jpg" alt="Śląsk środkowy, dzieje wsi Wilcza thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Śląsk środkowy, dzieje wsi Wilcza</h3>\r\n <p>Zabytkowa kapliczka</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/426/images/319x480-Wilcza3.jpg" title="Śląsk środkowy, dzieje wsi Wilcza" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/426/images/144x216-Wilcza3.jpg" alt="Śląsk środkowy, dzieje wsi Wilcza" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/426/images/50x75-Wilcza3.jpg" alt="Śląsk środkowy, dzieje wsi Wilcza thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Śląsk środkowy, dzieje wsi Wilcza</h3>\r\n <p>Pocztówka</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/426/images/309x425-Wilcza4.jpg" title="Śląsk środkowy, dzieje wsi Wilcza" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/426/images/158x216-Wilcza4.jpg" alt="Śląsk środkowy, dzieje wsi Wilcza" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/426/images/55x75-Wilcza4.jpg" alt="Śląsk środkowy, dzieje wsi Wilcza thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_988_1 = new gallery($(''gallery_988_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPierwsze wzmianki o wsi Wilcza pochodzą z roku 1486, mimo iż zapisy dotyczące wsi sąsiadujących z Wilczą można znaleźć w księdze uposażeń biskupstwa wrocławskiego już pod koniec XIII wieku. Istnienie także prawdopodobieństwo, że Wilcza istniała już w 1305 roku, chociaż nie była wzmiankowana w <em>Liber fundiationis</em>, w której znajduje się zapis o płaceniu dziesięciny przez kościół w Pilchowicach. Niektórzy historycy są zdania, że wieś mogła funkcjonować w dokumentach kościelnych pod inną nazwą. Wspomniana data 1486 to rok, w którym książę raciborski Jan podpisał dokument potwierdzający czynsz zabezpieczony na wsi Wilcza dla parafii w Gliwicach. Dziedzic Wilczy, Jan Holy wraz z wójtem i gospodarzami sprzedali kościołowi parafialnemu w Gliwicach czynsz na utrzymanie ołtarza, płacono go wikariuszowi, który rezydował w Wilczy i był utrzymywany przez mieszkańców wsi. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Pierwszy kościół w Wilczy zbudowano najprawdopodobniej już w 1480 roku, na potwierdzenie tej daty nie ma jednak żadnych historycznych dokumentów, istnienie jedynie przekaz ks. Józefa Wrany, który przy rozbiórce budynku kościelnego w 1755 roku miał znaleźć dokumenty potwierdzające istnienie kościoła w Wilczy właśnie w 1480 roku. W XV wieku właścicielem wsi był Jan Holy z Ponięcic, ok. 1644 roku Wilcza i Nieborowice zostały sprzedane Reiswitzom, dokumenty kościelne potwierdzają, że w roku 1679 właścicielem wsi był baron (wówczas jeszcze niepełnoletni) Jerzy Fryderyk de Reiswitz. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Pierwszy (bądź drugi) kościół w Wilczy został zniszczony podczas wojny trzydziestoletniej. Wówczas to parafia została przyłączona do parafii w Pilchowicach. Kolejny budynek kościelny pobudowano w 1657 roku, konsekrowano wówczas kościół pw. św. Mikołaja. W połowie XVIII w. właścicielem dóbr pilchowickich został hrabia Józef Wengerski. W 1785 r. za zgodą króla pruskiego utworzył on majorat pilchowicki, do którego należała również Wilcza. Obecny kościół to drewniany kościół z barokowym wnętrzem wybudowany w roku 1755 przez cieślę z Gliwic Jakuba Sedlaczka. Znajduje się on we wsi do dziś. Z XVIII wieku pochodzi podział wioski na Wilczę Górną i Wilczę Dolną. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Do XX wieku kościół w Wilczy był jednak podporządkowany parafii w Pilchowicach. Stan ten zmienił się dopiero w roku 1908, a po trzecim powstaniu śląskim w wyniku decyzji o podziale obszaru plebiscytowego Wilcza znalazła się po stronie polskiej. Od 7 sierpnia 1920 roku obowiązki duszpasterskie w Wilczy pełnił ksiądz Paweł Staffa. Dekretem z dnia 1 sierpnia 1925 roku Administracja Apostolska erygowała nową parafię w Wilczy.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">We wsi znajduje się pałac neogotycki (piętrowy) oraz park z drugiej połowy XIX wieku o powierzchni 2,5 ha. </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=1000&Itemid=48">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=984&Itemid=48">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-wipsowo', 'warmia-historia-regionu', 'Dzieje wsi - Wipsowo', 10000, '<h1> Wipsowo - dziele wsi</h1>\r\n<div>Justyna Garczyńska</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Wipsowo (niem. Wieps)</b> – osada powstała nad jeziorem o tej samej nazwie. W 1373 r. biskup warmiński Henryk Sorbom (1373-1401) wystawił dla wsi akt lokacyjny, wyznaczając na zasadźcę Prusa imieniem Koytiten. Wipsowo prawie całkowicie wyludniło się podczas wojny polsko-krzyżackiej 1519-1521. Dopiero 14 marca 1529 r. biskup warmiński Maurycy Faber (1523-1537) nadał wieś proboszczowi z Ramsowa i Mikołajowi z Korujewa. W kolejnych latach wieś należała do rodu Płotowskich. W roku 1579 właścicielem wsi został Mikołaj Płotowski, który odmówił złożenia biskupowi warmińskiemu homagium. W odpowiedzi biskup warmiński Marcin Kromer (1579-1589) w 1585 r. nadał wieś kapitanowi zamku lidzbarskiemu Jakubowi von Worein. W roku 1636 wieś nabyli jezuici. W latach 1709-1711 oraz w roku 1840 Wipsowo dosięgła Czarna Śmierć. Brak dokładnej liczby zmarłych. W XIX w. Wipsowo należało do najbiedniejszych wsi regionu. W roku 1818 wieś liczyła 100 mieszkańców, w 1891 we wsi mieszkało 290 katolików, 5 ewangelików i 5 Żydów. Aż 273 osoby posługiwały się językiem polskim, a tylko 27 niemieckim. W roku 1780 założono w Wipsowie dwujęzyczną (polsko-niemiecką) szkołę, która w tej formie funkcjonowała do 1921 r. W latach 1929-1939 zmieniona została na szkołę niemieckojęzyczną. W roku 1863 zbudowano szosę łączącą Wipsowo z Jezioranami, a pod koniec XIX w. uruchomiono linię kolejową Olsztyn-Korsze. Od tego czasu odnotowuje się znaczny rozwój wsi.</div>\r\n<div>W wyniku plebiscytu 1920 r. wieś znalazła się w obrębie Prus Wschodnich. W okresie międzywojennym we wsi działała polska organizacja, Związek Polaków w Niemczech, do której należały dwie osoby Wiktor Biermann i Franciszek Stolla. W roku 1939 Wipsowo liczyło 797 mieszkańców. 30 stycznia 1945 r. do Wipsowa wkroczyły wojska Armii Czerwonej. Po II wojnie światowej nastąpiła zmiana nazwy na obecną oraz akcja przesiedleńcza. W chwili obecnej ok. 98% mieszkańców stanowi ludność napływowa z terenów m.in.: <a title="Mazowsze" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Mazowsze"><span>Mazowsza,</span></a> <a title="Wielkopolska" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wielkopolska"><span>Wielkopolski, jak również</span></a> <a title="Zabużanie" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Zabu%C5%BCanie"><span>Zabużanie.</span></a>Od roku 1945 Wipsowo było wsią sołecką ze szkołą podstawową, ośrodkiem zdrowia, pocztą, nadleśnictwem i tartakiem. W 1951 r. wieś liczyła 800 mieszkańców.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><br />\r\n </div>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-wola-ranizowska', 'lasowiacy-historia-regionu', 'Wola Raniżowska', 50000, '\r\n <h1>Dzieje wsi Wola Raniżowska </h1>\r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_309_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - dzieje wsi Wola Raniżowska</h3>\r\n <p>Wola Raniżowska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/322/images/360x480-1. Wola Ranizowska.jpg" title="Lasowiacy - dzieje wsi Wola Raniżowska" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/322/images/162x216-1. Wola Ranizowska.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Wola Raniżowska" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/322/images/57x75-1. Wola Ranizowska.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Wola Raniżowska thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - dzieje wsi Wola Raniżowska</h3>\r\n <p>Okolice Woli Raniżowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/322/images/640x480-2. Okolice Woli Ranizowskiej.jpg" title="Lasowiacy - dzieje wsi Wola Raniżowska" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/322/images/288x216-2. Okolice Woli Ranizowskiej.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Wola Raniżowska" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/322/images/100x75-2. Okolice Woli Ranizowskiej.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Wola Raniżowska thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - dzieje wsi Wola Raniżowska</h3>\r\n <p>Dawna Puszcza Sandomierska otaczająca Wolę Raniżowską</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/322/images/640x480-3.jpg" title="Lasowiacy - dzieje wsi Wola Raniżowska" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/322/images/288x216-3.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Wola Raniżowska" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/322/images/100x75-3.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Wola Raniżowska thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_309_1 = new gallery($(''gallery_309_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nWieś Wola Raniżowska nazywała się pierwotnie Doblowa i powstała w XIV wieku na mocy dokumentu, w którym król Kazimierz Wielki zezwolił Stefanowi i Piotrowi z Chmielowa założyć wieś lokowaną na prawie niemieckim. W dokumencie tym z 1366 roku pojawia się również pierwsza wzmianka źródłowa na temat Raniżowa. Oba te dokumenty świadczą, że Raniżów jest najstarszą osadą na naszym terenie, i że wraz z Wolą Raniżowską, do połowy XVI wieku, były jedynymi prawnie potwierdzonymi wsiami w tej części Puszczy Sandomierskiej.<br />Do początku 1911 roku Wola Raniżowska należała do parafii Raniżów.<a name="top" title="top"></a> W 1911 roku przybył do Woli Raniżowskiej jako stały katecheta ks. Czesław Broda i rozpoczął starania o budowę kościoła, a w 1914 roku położono kamień węgielny. Po wybuchu I wojny światowej budowa kościoła została przerwana. Parafia Wola Raniżowska została erygowana 12 marca 1919 r. pismem Bł. Bpa Pelczara z dnia 28 lutego 1919 r. <br />W maju 1942 r. nastąpiło wysiedlenie wszystkich mieszkańców Woli Raniżowskiej. Mieszkańcy wsi wrócili do swoich domów dopiero w drugiej połowie 1944 roku.</div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=308&Itemid=107">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=310&Itemid=107">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-wola-skorzecka', 'wielkopolska-pn-historia-regionu', 'Dzieje wsi (Wola Skorzęcka)', 10000, '<p> </p>\r\n<h1>Dzieje wsi - Wola Skorzęcka</h1>\r\n<p>Justyna Kobus<br />\r\n<br />\r\nHistoria Woli Skórzeckiej wydaje się sięgać dość odległych czasów, nawet XVI w. Bardziej szczegółowa data odnosi się do 1521 r., a dotyczy parafii w niedaleko położonym Kędzierzynie (dawna i obecna parafia): „przed tą datą do parafii w Kędzierzynie należały miejscowości: Kędzierzyn, Szczytniki, <a title="Żelazkowo (województwo wielkopolskie)" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BBelazkowo_%28wojew%C3%B3dztwo_wielkopolskie%29"><span>Żelazkowo</span></a>, <a title="Wola Skorzęcka" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wola_Skorz%C4%99cka">Wola Skorzęcka</a>, Trzuskołoń, <a title="Lubochnia (województwo wielkopolskie)" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Lubochnia_%28wojew%C3%B3dztwo_wielkopolskie%29">Lubochnia</a>, <a title="Wierzbiczany (województwo wielkopolskie)" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wierzbiczany_%28wojew%C3%B3dztwo_wielkopolskie%29">Wierzbiczany</a>, <a title="Goczałkowo" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Gocza%C5%82kowo">Goczałkowo</a>”</p>\r\n<div>(http://pl.wikipedia.org/wiki/Parafia_św._Andrzeja_Apostoła_w_Kędzierzynie). Parafia kędzierzyńska należała do dekanatu Świętej Trójcy w Gnieźnie (obecna Fara), zatem podlegała arcybiskupowi gnieźnieńskiemu. Pierwszą świątynię w tej miejscowości zbudowano w 1321 r. (w tym roku erygowano parafię), zaś „obecnie istniejący kościół został wybudowany w <a title="1840" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/1840"><span>1840</span></a> roku, jest on siedzibą <a title="Parafia św. Andrzeja Apostoła w Kędzierzynie" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Parafia_%C5%9Bw._Andrzeja_Aposto%C5%82a_w_K%C4%99dzierzynie">parafii</a> należącej do <a title="Dekanat witkowski" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Dekanat_witkowski">dekanatu witkowskiego</a> w <a title="Archidiecezja gnieźnieńska" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Archidiecezja_gnie%C5%BAnie%C5%84ska">archidiecezji gnieźnieńskiej</a>” (http://pl.wikipedia.org/wiki/Kościół_ św._Andrzeja_Apostoła_w_Kędzierzynie).</div>\r\n<div> „Według źródeł, przed rokiem <a title="1869" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/1869"><span>1869</span></a>, proboszczowie kędzierzyńscy prowadzili trzy szkoły parafialne: w Kędzierzynie, <a title="Szczytniki Duchowne" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Szczytniki_Duchowne">Szczytnikach</a> i <a title="Trzuskołoń" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Trzusko%C5%82o%C5%84">Trzuskołoniu</a>, kształcących miejscową ludność na poziomie elementarnym” (http://pl.wikipedia.org/wiki/Parafia_św._Andrzeja_Apostoła_w_Kędzierzynie). Z tych możliwości edukacyjnych z pewnością korzystali także mieszkańcy Woli.</div>\r\n<div>Jedne ze starszych dokumentów administracyjnych datują wzmianki o Woli Skórzeckiej na lata 1874 i 1887. Mowa tu listach dusz (Seelenliste) za lata 1887–1936, 1874–1931. Późniejsze dokumenty to, m.in. rejestry mieszkańców wraz ze skorowidzami (1932 – 1943) i gromadzkie książki meldunkowe (1951 – 1954, 1956 – 1966) (<a href="http://www.wtg-gniazdo.org/"><span>www.wtg-gniazdo.org</span></a>, <a href="http://szukajwarchiwach.pl/92/42/0/2/5/?q=Krzyszczewo&wynik=6">http://szukajwarchiwach.pl</a>).</div>\r\n<div>Należy przy tym pamiętać, że nazwa wsi w l. 1939–1945 brzmiała dwojako – <i>Wola Skorzencin </i>lub <i>Woltershagen</i> (http://als.wikipedia.org/wiki/Gnesen).</div>\r\n<div>W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa poznańskiego.</div>\r\n<div><span> </span></div>\r\n<p><a title="Typowa dla Wielkopolski zabudowa z czerwonej cegły Wola Skorzęcka (fot. J. Kobus)" rel="lightbox" href="cmsimg/WpnF019.JPG" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img width="288" alt="" src="cmsimg/WpnF019.JPG" /></a></p>\r\n<div> </div>\r\n<div><span style="color: rgb(51, 153, 102);">CIEKAWOSTKA: <i>Czy wiesz, że huby to nie tylko pasożytujące na drzewach grzyby, ale także domostwa położone za wsią? Tak właśnie jest w Woli Skorzęckiej i w Siennie – wieś właściwa i huby.</i></span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div align="center"> </div>\r\n<p> </p>\r\n<p> </p>\r\n<p> </p>\r\n<p><strong>Opracowania:</strong><br />\r\n1. Patro G., Gmina Wągrowiec, Wągrowiec 2000.<br />\r\n2. http://als.wikipedia.org/wiki/Gnesen<br />\r\n3. http://pl.wikipedia.org/wiki/Kościół_ św._Andrzeja_Apostoła_w_Kędzierzynie<br />\r\n4. http://pl.wikipedia.org/wiki/Parafia_św._Andrzeja_Apostoła_w_Kędzierzynie<br />\r\n5. http://szukajwarchiwach.pl<br />\r\n6. www.wtg-gniazdo.org</p>\r\n<div><span style="font-size: smaller;"> </span></div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-wola-zarczycka', 'lasowiacy-historia-regionu', 'Wola Żarczycka', 60000, '\r\n <h1>Dzieje wsi Wola Żarczycka</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_310_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - dzieje wsi Wola Żarczycka</h3>\r\n <p>Kościół w Woli Żarczyckiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/320/images/360x480-1. Kosciol w Woli Zarczyckiej.jpg" title="Lasowiacy - dzieje wsi Wola Żarczycka" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/320/images/162x216-1. Kosciol w Woli Zarczyckiej.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Wola Żarczycka" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/320/images/57x75-1. Kosciol w Woli Zarczyckiej.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Wola Żarczycka thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - dzieje wsi Wola Żarczycka</h3>\r\n <p>Kapliczka w Woli Żarczyckiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/320/images/360x480-2. Kapliczka w Woli Zarczyckiej.jpg" title="Lasowiacy - dzieje wsi Wola Żarczycka" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/320/images/162x216-2. Kapliczka w Woli Zarczyckiej.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Wola Żarczycka" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/320/images/57x75-2. Kapliczka w Woli Zarczyckiej.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Wola Żarczycka thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - dzieje wsi Wola Żarczycka</h3>\r\n <p>Mogiła żołnierzy poległych w czasie II wojny światowej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/320/images/360x480-3.jpg" title="Lasowiacy - dzieje wsi Wola Żarczycka" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/320/images/162x216-3.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Wola Żarczycka" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/320/images/57x75-3.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Wola Żarczycka thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - dzieje wsi Wola Żarczycka</h3>\r\n <p>Mogiła żołnierzy poległych w czasie II wojny światowej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/320/images/640x480-4.jpg" title="Lasowiacy - dzieje wsi Wola Żarczycka" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/320/images/288x216-4.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Wola Żarczycka" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/320/images/100x75-4.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Wola Żarczycka thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - dzieje wsi Wola Żarczycka</h3>\r\n <p>Wola Żarczycka</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/320/images/640x480-5. Wola Zarczycka.jpg" title="Lasowiacy - dzieje wsi Wola Żarczycka" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/320/images/288x216-5. Wola Zarczycka.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Wola Żarczycka" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/320/images/100x75-5. Wola Zarczycka.jpg" alt="Lasowiacy - dzieje wsi Wola Żarczycka thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_310_1 = new gallery($(''gallery_310_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPierwsze wzmianki o wsi Wola Żarczycka pochodzą z XVI wieku. Król Stefan Batory wydał w 1578 roku dokument lokacyjny dla wsi położonej "na Łowisku za Trzosznicą",<span> </span>uposażając parafię rzymskokatolicką w Woli Żarczyckiej. Założycielem i pierwszym wójtem król uczynił Piotra Zarczyckiego (osada prawdopodobnie istniała już wcześniej, ale została zniszczona przez Tatarów). <br />W wieku XVII wieś była nękana głodem, epidemią dżumy, oraz atakami tatarskie hordy Kastymira. W drugiej połowie XVII wieku miały miejsce również najazdy wojsk szwedzkich. Wówczas rozegrała się bitwa w okolicy Sarzyny, w której brali udział chłopi z okolicznych wsi, m.in. z Woli. Po pierwszym rozbiorze Polski, Wola Zarczycka znalazła się w zaborze austriackim. W ramach tzw. kolonizacji józefińskiej powstała tu kolonia niemiecka Konigsberg. <br />W okresie międzywojennym sielnie rozwinął się w Woli Zarczyckiej ruch ludowy. Mieszkańcy wsi brali czynny udział w strajkach i protestach chłopskich. Nadzieje na zmianę sytuacji wsi łączyli z<span> </span>budową Zakładów Chemicznych w Nowej Sarzynie w 1937 roku. <br />W trakcie II wojny światowej we wsi działało tajne nauczanie i ruch oporu. Latem 1944 roku w okolicach Woli Żarczyckiej, Rakszawy i Brzózy Królewskiej odbywały się walki oddziałów Armi Krajowej z wycofującym się Niemcami. Ofiary wojny pochowano w zbiorowym grobie na cmentarzu. Za zasługi podczas II wojny światowej Wola Żarczycka odznaczona została 17 lipca 1977 roku Orderem Krzyża Grunwaldu. <br />W Woli Żarczyckiej można spotkać domy, które pochodzą jeszcze z początku XX wieku. Do zabytków należy również zaliczyć budynek Szkoły Podstawowej, bowiem pochodzi z 1900 r. <br />Jedną z osobliwości przyrodniczych jest naturalne stanowisko różanecznika żółtego (azalii pontyjskiej - Rhododendron luteum) w Kołaczni koło Woli Zarczyckiej. Pojawienie się tego krzewu przyczyniło się do powstania legend związanych z pochodzeniem rośliny. Według jednego z podań została posadzona na kopcu-mogile chana, wodza Tatarów, który zginął w zasadzce w trakcie najazdu tatarskiego. Inne podanie mówi, że Tatarzy przywieźli jej nasiona wraz z paszą dla koni. Znajdują się tam również bobrowe żeremie. Warto zaznaczyć, że rezerwat Kołacznia w okolicach Woli Zarczyckiej jest najmniejszym polskim rezerwatem o powierzchni 0,1 ha.</div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=309&Itemid=108">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=17&Itemid=108">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-wozniki', 'sieradzkie-historia', 'Woźniki', 20000, '<h1>Dzieje wsi Woźniki</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Alina Kępińska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify">Woźniki – obecnie w granicach administracyjnych miasta Sieradza – są bardzo starą miejscowością. Ślady<strong> </strong>osadnictwa w pobliżu Woźnik notowane są już w X-XIII w. (Stanisław Zajączkowski, Stanisław Marian Zajączkowski, <em>Materiały do słownika geograficzno-historycznego dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej do 1400 roku</em>, cz. 2. <em>(Nacki – Żywocin oraz dodatek i uzupełnienia)</em>, Łódź 1970, s. 230). W tym samym źródle jest mowa, że pierwszy zapis nazwy wsi <em>Voshnyki </em>pojawił się w 1508 r.; wieś wymieniona jest jako uposażenie starostwa sieradzkiego. Na początku XVI wieku w pobliżu Woźnik „dla Sieradzan i Wielunian były wspólne (...) popisy rycerstw. Przeważnie przeprowadzano je pomiędzy wsiami Woźniki i Męka, położonymi koło Sieradza” (Ryszard Rosin, <em>Dzieje polityczne do połowy XVI wieku</em>, [w:] <em>Szkice z dziejów Sieradzkiego</em>, red. Józef Śmiałowski, Łódź 1977, s. 135). </p><p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_412_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Sieradzkie - historia wsi Woźniki</h3>\r\n <p>Kościół parafialny w Męce</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/48/images/640x480-F2212.jpg" title="Sieradzkie - historia wsi Woźniki" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/48/images/288x216-F2212.jpg" alt="Sieradzkie - historia wsi Woźniki" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/48/images/100x75-F2212.jpg" alt="Sieradzkie - historia wsi Woźniki thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Sieradzkie - historia wsi Woźniki</h3>\r\n <p>Cmentarz w Męce</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/48/images/640x480-F2213.jpg" title="Sieradzkie - historia wsi Woźniki" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/48/images/288x216-F2213.jpg" alt="Sieradzkie - historia wsi Woźniki" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/48/images/100x75-F2213.jpg" alt="Sieradzkie - historia wsi Woźniki thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_412_1 = new gallery($(''gallery_412_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nWieś znajduje się na mapie „Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku”, dołączonej do wydawnictwa: <em>Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku</em>, pod red. Stanisława Trawkowskiego, t. 5. <em>Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku</em>, pod red. Henryka Rutkowskiego opracowali Krzysztof Chłapowski, Anna Dunin-Wąsowiczowa, Stefan K. Kuczyński, Kazimierz Pacuski, Elżbieta Rutkowska, Stanisław Trawkowski, Małgorzata Wilska, Warszawa 1998, cz. 1. <em>Mapy, plany</em>, cz. 2. <em>Komentarz, indeksy</em>.</p><p align="justify">Już od XVI w. należy do parafii Męka. Od tego też czasu obie miejscowości – zarówno Woźniki, jak i Męka – należały do starostwa sieradzkiego (żadna z nich nie była wsią szlachecką). Od r. 1979 obie są w granicach miasta Sieradza. </p><p align="justify">Istnieje ludowa legenda o pobycie w Męce świętego Wojciecha, którą Janowi Piotrowi Dekowskiemu, autorowi wydanej w Warszawie w 1987 r. książki <em>Strzygi i topieluchy. Opowieści sieradzkie</em>, przekazał Tomasz Kulda, ur. w 1909 r., rolnik ze wsi Męka. Legenda jest zamieszczona na s. 196-197 wspomnianego zbioru opowieści sieradzkich. Oto ona:</p><p align="justify">161. <em>Święty Wojciech w Męce</em></p><p align="justify">Było to strasznie dawno, prawie tysiąc lat temu, kiedy święty Wojciech wyprawiał się do Prus, aby tam nawracać pogan na wiarę Chrystusową. Droga wypadła mu akurat na Mękę i Mnichów, małe wioszczyny, położone wśród lasów i rozlewisk wodnych.</p><p align="justify">Najprzód tratwą dopłynął do Męki, gdzie wielce strudzony usiadł pod rozłożystym dębem i błogo odpoczywał. A że dzień był ciepły i pogodny, wkrótce, jako że z niego człowiek sprawiedliwy, zapadł w sen bardzo głęboki.</p><p align="justify">Wieść o przybyciu świątobliwego biskupa rozeszła się prędko po wsi. Ludzie zbiegli się do niego z wszystkich stron, zaczęli go pokornie witać, częstować, a przy tym serdecznie błagać, aby odprawił nabożeństwo w cieniu zielonego dębu.</p><p align="justify">Świątobliwy biskup, mimo zmęczenia, uległ prośbie. Kazał zbić z trzech łupanych desek sosnowych ołtarz, a nad nim na ostychu zawiesić obraz Bogurodzicy. Polecił też nakryć ołtarz płótnem, a obraz przybrać wieńcem uwitym z ziół, zebranych w cienistym nadwarciańskim gaju.</p><p align="justify">Gdy tylko wszystko było gotowe, ubrał się w szaty godowe świątobliwy biskup i zaczął odprawiać bożą ofiarę. Zgromadzeni modlili się i śpiewali nabożne pieśni, a kilku pastuchów nawet grało na fujarkach.</p><p align="justify">Gdy tylko świątobliwy biskup skończył mszę świętą, zaraz wyprawił się w dalszą drogę. </p><p align="justify">Inna legenda o świętym Wojciechu znana była w Mnichowie. Zdaniem Jana Piotra Dekowskiego (op. cit, s. 309) legendy „o św. Wojciechu należą do opowieści bardzo popularnych. Najwięcej przetrwało ich w Wielkopolsce. Są one pogłosem wielkiej misji apostolskiej, jaką za czasów Bolesława Chrobrego (992 – 1025) podjął do pogańskich Prus św. Wojciech, pierwszy biskup gnieźnieński”.</p><p align="justify">W całej historii zajęcia mieszkańców Woźnik były przynajmniej częściowo związane z pobliską rzeką. Osada powstała jako służebna, a jej nazwa była pierwotnie określeniem ludzi zajmujących się przewozem przez rzekę. Na charakter osady i jej nazwę zwraca uwagę także Janina Kamińska <em>(Sieradz wczesnośredniowieczny w świetle wyników badań archeologicznych</em>, [w:] <em>Sieradz w średniowieczu. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi</em>, <em>Seria Archeologiczna </em>nr 7, Łódź 1962, s. 62). Jej zdaniem przeprawa przez Wartę z Sieradza na wschód leżała właśnie na wprost Woźnik, w których są ślady osady z X-XIII w. Rzeka dawała mieszkańcom zatrudnienie także w XX w. Tak pracę męża wspomina informatorka, p. Marianna Szczepanik: „Pracował na roli i do pracy chodził. Pani tu zna tom rzeke, i te te te, nad rzeką te wszyskie te, tamy, wie pani, to mój mąż w tyj pracy robił, trzydzieści lat. – <em>To co tam robił?</em> – No robili te tamy, bo zaro to nie było tych tamów, tylko późnij, robili. No i, była to roboty tam, była robota zawsze tam, przy ty wodzie, była zawsze. Późnij znów takie wikliny ciyni, to znowu tam, to nie, nie wiym, jak to powiedzić </p><p align="justify"> </p><p align="justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T223.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T223.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </p><p align="justify"> </p><p align="justify">Najżyźniejsze w całym Sieradzkiem, nadwarciańskie gleby Kotliny Sieradzkiej sprzyjały rolnictwu i hodowli. W przeszłości może także Woźniki dostarczały produktów potrzebnych w pobliskim Sieradzu, który „zasłynął przede wszystkim jako ośrodek rzemieślniczy. Tutejsi sukiennicy i kuśnierze byli znani w całej Polsce” (<em>Ilustrowany atlas Polski. Nasza ojczyzna – mapy, informacje, krajobrazy</em>, red. prowadzący Barbara Karpińska i Elżbieta Maissner, wyd. 3, Reader’s Digest, Warszawa 2006, s. 166). Samo miasto (dziś Woźniki są w jego granicach) było „niegdyś jednym z ważniejszych miast Polski. Ślady osadnictwa na tych ziemiach sięgają już neolitu, a pozostałości najstarszej osady nad Wartą pochodzą z VI-VII wieku. W XI wieku u ujścia rzeki Żegliny do Warty istniał gród, który wkrótce stał się siedzibą kasztelanii. Liczne jarmarki i komora celna oraz rozwój rzemiosła zapewniały miastu dobrobyt i spowodowały wzrost jego znaczenia. W okresie rozbioru dzielnicowego Sieradz był stolicą odrębnego księstwa” (ibidem). </p><p align="justify">W całej historii sąsiedztwo Sieradza sprzyjało bogaceniu się mieszkańców Woźnik. To w mieście ludzie uczyli się zawodu, stąd rekrutowała się część klientów, co tak wspomina ta sama informatorka: „<em>A proszę powiedzieć, Pani pracowała cały czas na roli, tak?</em> – Tak, no ja byłam krawcową, krawcową. No widzi pani, maszyna stoi, już tera<u>z n</u>ie szyję, ale i w roli pracowałam, i no, byłam, wzorową krawcową, wszysko potrafiłam uszyć, i chorągiew do kościoła, mam w kościele pamiątkę, dużą chorągie<u>w u</u>szyłam, no i, i ludziom te staniki wiejskie, i suknie już teraz, co są suknie, bluzki, no, no w ogóle wszysko, spodnie, marynarke mężczyźnie uszyłam, wojskowom uszyłam, tyn mondur, wszysko potrafiłam uszyć. – <em>Gdzie uczyła się Pani krawiectwa i u kogo?</em> – Uczyłam sie w Sie<sup>y</sup>radzu, to dwa lata przed ślubem. </p><p align="justify"> </p><p align="justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s2\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T224.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T224.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </p><p align="justify"> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=411&Itemid=68">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=413&Itemid=68">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-zabostow', 'lowickie-historia-regionu', 'Zabostów', 40000, '<div id=''left_side''>\r\n<h1>Dialekt mazowiecki</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Piotr Wysocki </span>\r\n\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_782_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łowickie - dzieje wsi Zabostów</h3>\r\n\r\n <p>Widok ogólny</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/207/images/640x480-F0620.jpg" title="Łowickie - dzieje wsi Zabostów" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/207/images/288x216-F0620.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Zabostów" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/207/images/100x75-F0620.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Zabostów thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łowickie - dzieje wsi Zabostów</h3>\r\n <p>Widok ogólny</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/207/images/640x480-F0621.jpg" title="Łowickie - dzieje wsi Zabostów" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/207/images/288x216-F0621.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Zabostów" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/207/images/100x75-F0621.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Zabostów thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łowickie - dzieje wsi Zabostów</h3>\r\n <p>Widok ogólny</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/207/images/640x480-F0622.jpg" title="Łowickie - dzieje wsi Zabostów" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/207/images/288x216-F0622.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Zabostów" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/207/images/100x75-F0622.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Zabostów thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łowickie - dzieje wsi Zabostów</h3>\r\n <p>Kapliczka w Zabostowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/207/images/640x480-F0623.jpg" title="Łowickie - dzieje wsi Zabostów" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/207/images/288x216-F0623.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Zabostów" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/207/images/100x75-F0623.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Zabostów thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łowickie - dzieje wsi Zabostów</h3>\r\n <p>Sady</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/207/images/640x480-F0624.jpg" title="Łowickie - dzieje wsi Zabostów" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/207/images/288x216-F0624.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Zabostów" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/207/images/100x75-F0624.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Zabostów thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łowickie - dzieje wsi Zabostów</h3>\r\n <p>Sady</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/207/images/640x480-F0625.jpg" title="Łowickie - dzieje wsi Zabostów" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/207/images/288x216-F0625.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Zabostów" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/207/images/100x75-F0625.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Zabostów thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łowickie - dzieje wsi Zabostów</h3>\r\n <p>Sady</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/207/images/640x480-F0626.jpg" title="Łowickie - dzieje wsi Zabostów" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/207/images/288x216-F0626.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Zabostów" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/207/images/100x75-F0626.jpg" alt="Łowickie - dzieje wsi Zabostów thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_782_1 = new gallery($(''gallery_782_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nWieś Zabostów Duży leży nad rzeką Bzurą w powiecie łowickim. Należy do parafii Kompina. Dawniejsza nazwa wsi brzmiała <em>Szabostowo </em>lub <em>Zabostowo</em>. Zabostów Duży – dawniej Zabostów Wielki (po łacinie Maius) znajdował się w posiadłościach arcybiskupów gnieźnieńskich, a później prymasów Polski. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W 1345 roku arcybiskup Jarosław Skotnicki skomasował wieś Zabostowo z wsią Campino [Kompina], sprzedając ją Janowi synowi Genka (Genconis). W tym samym roku wieś otrzymała przywilej lokacyjny. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Arcybiskup Wojciech Jastrzębiec zamienił małdraty, dawane niechętnie przez miejscową ludność, na dziesięcinę snopową i przeznaczył ją w 1433 roku na uposażenie rektora szkoły przy kolegiacie w Łowiczu. Później dziesięcina wynosiła 42 korce i 11 garncy. Po zamianie na pieniężną w 1801 roku płacono 555 zł 22 gr. do kasy okręgowej w Łowiczu. Dzięki tym funduszom mogła się utrzymać szkoła wyższego stopnia w Łowiczu. Słynęła ona z wysokiego poziomu, dzięki czemu umożliwiała po skończeniu studia wyższe na uniwersytetach. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Przy erekcji w 1445 roku nowej parafii w Kompinie, do której wcielono Zabostów, przeznaczono dla proboszcza od kmieci kolędę po 1 korcu żyta. W 1603 roku arcybiskup Karnkowski, ustanawiając bractwo miłosierdzia przy kolegiacie łowickiej, nadał mu wójtostwo w Zabostowie i Korabiu. Wójtostwo to obejmowało 125 mórg i 69 prętów. Później przeszło ono na rzecz szpitala powiatowego w Łowiczu. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Według stanu w 1512 roku wieś posiadała 12 ¼ łanów uprawnej ziemi, nieuprawnej ½ łanu, wójtostwo posiadało 3 łany. Czynszu płacono z łanu 18 gr. na św. Marcin, poradlnego 9 gr. na św. Wojciech. Robociznę wykonywano, kiedy kazano, ale tylko do południa i z wyjątkiem poniedziałków, w które ludność chodziła na targ. W 1513 roku w Zabostowie była jedna karczma, która opłacała na św. Marcin 12 gr. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Dobra arcybiskupów gnieźnieńskich dzieliły się na większe jednostki administracyjne tzw. klucze, obejmujące poszczególne folwarki, wsie i młyny. Całe Księstwo Łowickie dzieliło się wtedy na 7 kluczów: łowicki, kompiński, chruśliński, zduński, skierniewicki, łyszkowicki i michowski. Zabostów należał do klucza kompińskiego. Znajdował się w nim jeden z 4 młynów klucza. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W 1785 roku wieś liczyła 14 włók. Karczma w Zabostowie Wielkim [Dużym] została postawiona kosztem gromady. Składała się z dwóch izb, komory i sieni. Ludność i stan posiadania wynosiły: 20 gospodarstw, 20 żon, 16 synów i 16 cór – razem 72 osoby. We wsi było 18 domów, 14 stodół, 34 woły, 18 koni, 27 krów. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W 1790 roku wieś była w posiadaniu arendarza Kozietulskiego – starosty będzińskiego. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Według spisu ludności wsi Kompina z dnia 31 sierpnia 1829 roku wieś liczyła 103 mężczyzn i 96 kobiet – razem 199 osób. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W czasie wojny obronnej w 1939 roku w parafii Kompina najbardziej ucierpiały wsie: Kompina, Patoki i Zabostów Duży. W całej parafii spalono około 300 budynków. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Obecne położenie wsi różni się względem pierwotnego. Początkowo miejscowość była usytuowana bliżej rzeki (około 300 metrów). W latach pięćdziesiątych XX wieku przeważały budynki drewniane. Wyjątkiem były domy z cegły. Elektryfikacja wsi nastąpiła w 1947 roku. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Pierwotnie mieszkańcy Zabostowa zajmowali się rolnictwem, hodowlą bydła i trzody chlewnej. Natomiast od około 20 lat miejscowość stała się „zagłębiem sadownictwa”. Niemal każdy mieszkaniec wsi jest właścicielem sadu owocowego. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Dość długo utrzymywał się – jeszcze w latach pięćdziesiątych powszechny – zwyczaj chodzenia do kościoła w strojach ludowych, jednak później tradycja ta zaczęła szybko zanikać. </p> <p style="line-height: 100%" align="justify"><strong>Literatura:</strong></p> <p style="line-height: 100%" align="justify"><em>Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego</em>, pod red. B. Chlebowskiego, Warszawa 1885, t. XIV.</p> <p style="line-height: 100%" align="justify">Józef Wieteska, <em>Parafia Kompina</em>, Niepokalanów 1948.</p> <p style="line-height: 100%" align="justify">Rękopisy Archiwum Miasta Stołecznego Warszawy Oddział w Łowiczu.</p> <p style="line-height: 100%" align="justify">Informacje zebrane podczas rozmowy z państwem Janem i Stefanią Cieślakami (Zabostów Duży).</p><p style="line-height: 100%" align="justify"> </p><p style="line-height: 100%" align="justify"> </p><p style="line-height: 100%" align="justify">Fot. Piotr Wysocki </p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-zalipie', 'krakowiacy-wsch-historia-regionu', 'Zalipie', 10000, '\r\n <h1>Dzieje wsi Zalipie</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" class="western" align="justify"> \r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_607_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Plebania w Zalipiu</h3>\r\n <p>Plebania w Zalipiu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x360-F3240.jpg" title="Plebania w Zalipiu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x162-F3240.jpg" alt="Plebania w Zalipiu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x57-F3240.jpg" alt="Plebania w Zalipiu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_607_1 = new gallery($(''gallery_607_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nWieś Zalipie leży w rozległych starorzeczach Dunajca na terenie północno-zachodniej części Powiśla Dąbrowskiego. Tereny te niegdyś porastała rozległa Puszcza Sandomierska z przewagą drzewostanu dębowego, grabowego i lipowego. Od lipy pochodzi nazwa miejscowości. Jeszcze w XVIII wieku funkcjonowała nazwa <em>Lipie </em><span style="font-style: normal">i określała przysiółek osady <em>Podlipie</em><span style="font-style: normal">. Obie miejscowości należały wówczas do parafii Gręboszów (w wieku XIII istniała w tej wsi parafia, pierwsza zachowana o niej wzmianka pochodzi z 1326 roku). </span></span></p> <p style="margin-top: 0.21cm; margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> \r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_607_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kościół p.w. Świętego Józefa Oblubieńca NMP</h3>\r\n <p>Kościół p.w. Świętego Józefa Oblubieńca NMP</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/271x480-F3242.jpg" title="Kościół p.w. Świętego Józefa Oblubieńca NMP" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/122x216-F3242.jpg" alt="Kościół p.w. Świętego Józefa Oblubieńca NMP" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/43x75-F3242.jpg" alt="Kościół p.w. Świętego Józefa Oblubieńca NMP thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_607_2 = new gallery($(''gallery_607_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nJak podają dane historyczne, osada powstała dość późno, (prawdopodobnie ze względu na częste i niespodziewane wylewy Dunajca), mimo że prawym brzegiem rzeki wiódł szlak handlowy od traktu węgierskiego (droga od Wojnicza przez Żabno do Korczyna). Szlakiem tym często podróżował król Władysław Jagiełło i dlatego też ten <em>gościniec tarnowski</em> nazywano często <em>drogą Jagiełły</em>. </p> <p style="line-height: 150%" class="western" align="justify"> Pierwszą kaplicę mszalną zbudowano w Zalipiu przed 1912 rokiem, a w 1925 roku została erygowana we wsi parafia pod wezwaniem Świętego Józefa Oblubieńca NMP.</p> <p style="line-height: 150%" class="western" align="justify"> \r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_607_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Studnia w Zalipiu</h3>\r\n <p>Studnia w Zalipiu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x360-F3207.jpg" title="Studnia w Zalipiu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x162-F3207.jpg" alt="Studnia w Zalipiu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x57-F3207.jpg" alt="Studnia w Zalipiu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_607_3 = new gallery($(''gallery_607_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nW XVIII wieku przez tereny Powiśla Dąbrowskiego przechodziły wielokrotnie wojska szwedzkie i zniszczyli wiele domostw. W okresie powstania listopadowego przez te ziemie przemycano żywność i broń z Galicji, a w 1863 roku przybywali tutaj uciekinierzy z Królestwa Polskiego po powstaniu listopadowym. </p> <p style="line-height: 150%" class="western" align="justify"> Pod koniec XIX wieku na Powiślu Dąbrowskim rozpowszechniła się tradycja malowania sprzętów domowych. W Zalipiu jednak malowidłami ozdabiano nie tylko narzędzia, ale również całe zagrody, płoty i studnie. Dzięki temu wieś zyskała miano <em>malowanej wsi</em>.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=608&Itemid=70">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=609&Itemid=70">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-zieleniec', 'mazowsze-dalsze-historia-regionu', 'Zieleniec', 60000, '<h1>Zieleniec - Dzieje wsi</h1>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Wanda Decyk-Zięba</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Zieleniec to stara wieś, która została założona na terenie Puszczy Kamienieckiej, w dobrach należących do kapituły warszawskiej kolegiaty św. Jana Chrzciciela. Nazwa wsi jest nazwą przeniesioną, pierwotnie była to nazwa lasu. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z roku 1535. W 1567 była we wsi karczma i młyn, uprawiano 6 włók ziemi. W połowie XVII w. wieś się wyludniła, w latach 1763-1674 mieszkało w niej zaledwie 20 osób. W roku 1680 pojawili się zza Bugu nowi osadnicy. </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/wde/F1.gif" rel="lightbox[g1]" title="Okolice Zieleńca – rzeka Ugoszcz"><img height="170" width="227" src="cmsimg/wde/F1.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/wde/F2.gif" rel="lightbox[g1]" title="Okolice Zieleńca – „Piaskowe Góry&rdquo"><img height="170" width="227" src="cmsimg/wde/F2.gif" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Po III rozbiorze dobra kościelne stały się własnością państwa. W r. 1821 dobra kołodziążskie (w ich skład wchodził Zieleniec) otrzymał od rządu Królestwa Polskiego – tytułem odszkodowania za twierdzę Zamość – Stanisław Zamojski. Wieś została oczynszowana w 1861 r. Na mocy ukazu carskiego z 2 marca 1864 chłopi stali się właścicielami swoich gospodarstw.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Zieleniec był jedną z czterech stacji między Warszawą a Małkinią na otwartej w 1862 r. linii Warszawa – Petersburg. Dzięki dogodnemu połączeniu kolejowemu do Zieleńca przyjeżdżało w okresie międzywojennym i po wojnie wielu letników. Według spisu z 1921 r. we wsi mieszkało 470 osób – 449 osób wyznania rzymskokatolickiego, 15 mojżeszowego, 2 ewangelickiego i 4 prawosławnego.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">W czasie drugiej wojny światowej kilka osób zostało wywiezionych na roboty do Niemiec. W sierpniu 1943 w pobliżu wsi żołnierze AK wysadzili niemiecki pociąg transportowy. Rok później wieś znalazła się na linii frontu niemiecko-rosyjskiego.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/wde/F3.gif" rel="lightbox[g2]" title="Budynek szkoły w Zieleńcu"><img height="170" width="227" src="cmsimg/wde/F3.gif" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Dzięki wielkiemu zaangażowaniu nauczycielki Kingi Łabno i miejscowej społeczności po drugiej wojnie światowej wybudowano w Zieleńcu szkołę (ostatnie lekcje odbyły się w roku szkolnym 2009/2010) i świetlicę. Wieś zelektryfikowano w 1961 r., wodociąg założono w 1999, asfalt na przebiegającą przez wieś drogę wylano w latach 2003-2004, na drogę w kierunku Krupińskiego – w 2009 r. </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><b>Źródła:</b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><i>Język – kultura – historia. Mazowsze wschodnie – Zieleniec i okolice</i>, pod red. W. Decyk-Zięby, Toruń 2004, s. 7-12.</div>', 0, 0, 0), ('dzieje-wsi-zlatna', 'zywiecczyzna-historia', 'Złatna', 20000, '<h1>Dzieje wsi Złatna</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Weronika Iwanek </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-top: 0cm; line-height: 150%" class="western" align="justify"> \r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_625_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna</h3>\r\n <p>Potok Bystra w Złatnej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/123/images/640x480-F5084.jpg" title="Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/123/images/288x216-F5084.jpg" alt="Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/123/images/100x75-F5084.jpg" alt="Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna</h3>\r\n <p>Potok Bystra w Złatnej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/123/images/640x480-F5085.jpg" title="Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/123/images/288x216-F5085.jpg" alt="Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/123/images/100x75-F5085.jpg" alt="Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna</h3>\r\n <p>Pozostałości huty szkła w Złatnej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/123/images/640x480-F5086.jpg" title="Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/123/images/288x216-F5086.jpg" alt="Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/123/images/100x75-F5086.jpg" alt="Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna</h3>\r\n <p>Pozostałości huty szkła w Złatnej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/123/images/360x480-F5087.jpg" title="Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/123/images/162x216-F5087.jpg" alt="Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/123/images/57x75-F5087.jpg" alt="Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna</h3>\r\n <p>Pozostałości huty szkła w Złatnej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/123/images/640x480-F5088.jpg" title="Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/123/images/288x216-F5088.jpg" alt="Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/123/images/100x75-F5088.jpg" alt="Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna</h3>\r\n <p>Pozostałości huty szkła w Złatnej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/123/images/640x480-F5089.jpg" title="Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/123/images/288x216-F5089.jpg" alt="Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/123/images/100x75-F5089.jpg" alt="Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna</h3>\r\n <p>Pozostałości huty szkła w Złatnej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/123/images/640x480-F5090.jpg" title="Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/123/images/288x216-F5090.jpg" alt="Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/123/images/100x75-F5090.jpg" alt="Żywiecczyzna - dzieje wsi Złatna thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_625_1 = new gallery($(''gallery_625_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nWieś została założona prawdopodobnie przez osadników wołoskich pod koniec XVI wieku. Dawniej nosiła nazwę <em>Sołki</em>, uważano bowiem, że rzeka Soła ma tam swój początek.</p> <p style="margin-top: 0cm; line-height: 150%" class="western" align="justify"> Pierwsza wzmianka o wsi została zanotowana w 1690 roku i znajduje się w księdze sądowej Państwa Żywieckiego. Znajdujemy tam fragment mówiący, że „Wawrzyniec Kostka z Sołek uskarżał się na synów Simona Gardasza, że mu wzięli owce”. Dzisiejsza nazwa wywodzi się od nazwy potoku Bystra, który wcześniej zwał się <em>Złotna</em>. Wiązało się to podobno ze śladami aluwialnego złota, które w nim odkryto. </p> <p style="margin-top: 0cm; line-height: 100%" class="western" align="left"> <br /> </p> <p style="margin-top: 0cm; line-height: 100%" class="western" align="left"> \r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T505.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T505.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </p> <p style="margin-top: 0cm; line-height: 100%" class="western" align="left"> <br /> </p> <p style="margin-top: 0cm; line-height: 100%" class="western" align="left"> <br /> </p> <p class="western"><strong>Janina Zoń</strong></p> <h2 class="western">Skąd się wzięła nazwa wsi Złatna? </h2> <p class="western"><em>No i tak moja p|anicko k|ciałabym Wom p|owiedziej, skąd się wziena ta nasa Złatno, ta nasa nazwa tej nasej wioski Złatno. To ja Wom to powiym, skond się wziena.</em></p> <p style="text-indent: 1.25cm; margin-top: 0cm; line-height: 150%" class="western" align="justify"> <em>Złatniańsko wiosecke </em><sup><em>ł</em></sup><em>otacajo góry, po któryk ch</em><sup><em>ł</em></sup><em>odzowoł sławny zbójnik bury. </em> </p> <p style="text-indent: 1.25cm; margin-top: 0cm; line-height: 150%" class="western" align="justify"> <em>A ze swoje skarby do skrzynecków ch</em><sup><em>ł</em></sup><em>owoł, to se na L|ipowskij piwnice zbudowoł.</em></p> <p style="text-indent: 1.25cm; margin-top: 0cm; line-height: 150%" class="western" align="justify"> <em>A p</em><sup><em>ł</em></sup><em>otem na dole chote postawili, taki piykne śklonki ze śkła wytopili.</em></p> <p style="text-indent: 1.25cm; margin-top: 0cm; line-height: 150%" class="western" align="justify"> <em>Za</em><em><u>ź na </u></em><em>ch</em><em><strong>w</strong></em><em>ałe Bogu kościół p</em><sup><em>ł</em></sup><em>ostawili, złoto i śkło drogi w nim p</em><sup><em>ł</em></sup><em>ozostawili.</em></p> <p style="text-indent: 1.25cm; margin-top: 0cm"><em>Kiedy zbójnik zginoł, skojcyło się wszyśko. K</em><sup><em>ł</em></sup><em>ościółek ze złotem runoł w kościelisko.</em></p> <p style="text-indent: 1.25cm; margin-top: 0cm; line-height: 150%" class="western" align="justify"> <em>Tak ta piykna nazwa u nas p</em><sup><em>ł</em></sup><em>ozostała i tak sie wiosecka Złatnom nazywała.</em></p> <p style="text-indent: 1.25cm; margin-top: 0cm; line-height: 150%" class="western" align="justify"> <em>Lata </em><sup><em>ł</em></sup><em>uciekajo, casy się zmieniajo, ale nase stare dzieje w młodyk sercak pozostajo. </em> </p> <p style="margin-left: 0.64cm; margin-top: 0cm; line-height: 150%" class="western" align="justify"> <br /> </p> <p style="margin-top: 0cm; line-height: 150%" class="western" align="justify"> Okoliczne lasy zawsze były bogatym źródłem drewna opałowego. Andrzej Wielopolski dostrzegł ten fakt i w 1819 roku postanowił założyć hutę szkła w górnej części wsi. Zakład działał do 1875 roku. Zamknęli go nowi właściciele – Habsburgowie . Powodem była nierentowność i duża konkurencja huty w Węgierskiej Górce. Do dziś pozostało tylko osiedle Złatna – Huta położone najdalej w górę doliny i resztki podmurówki po budynku huty.</p> <p style="margin-top: 0cm; line-height: 150%" class="western" align="justify"> Przed II wojną światową w Złatnej nie było szkoły. Istniały jedynie szkółki zimowe –funkcjonujące od grudnia do marca. Lekcje odbywały się w prywatnych domach. Budowę szkoły z prawdziwego zdarzenia rozpoczęto dopiero w 1938 roku. Niestety, przedsięwzięcie przerwała wojna. Niemcy dokończyli budowę budynku szkolnego w 1942 roku, ale przeznaczyli go tylko dla dzieci niemieckich. Polskie dzieci nadal uczyły się w prywatnych domach. Podkreślić jednak należy, że edukacja ta obejmowała tylko i wyłącznie podstawy. Przez resztę wolnego czasu dzieci miały zbierać zioła i grzyby dla Niemców. Najstarsze projekty organizacyjne i plany pracy szkoły pochodzą z roku szkolnego 1944/1945. Do szkoły uczęszczało wtedy 182 uczniów. Po zakończeniu wojny w budynku poniemieckiej szkoły zaczęła funkcjonować szkoła polska.</p> <p style="margin-top: 0cm; line-height: 150%" class="western" align="justify"> <br /> </p> <p style="margin-top: 0cm; line-height: 150%" class="western" align="justify"> Zabytki:</p> <ul><ul><li><p style="margin-top: 0cm; line-height: 100%" class="western" align="left"> Leśniczówka II połowy XIX wieku,</p> </li><li><p style="margin-top: 0cm; line-height: 100%" class="western" align="left"> Pozostałości huty szkła w Złatnej – Hucie,</p> </li><li><p style="margin-top: 0cm; line-height: 100%" class="western" align="left"> Kamienny krzyż z 1833 r. (Złatna – Huta),</p> </li><li><p style="margin-top: 0cm; line-height: 100%" class="western" align="left"> Kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej z 1938 roku.</p> </li></ul></ul> <p style="margin-top: 0cm; line-height: 100%" class="western" align="left"> <br /> </p> <p style="margin-top: 0cm; line-height: 100%" class="western" align="left"> <br /> </p> <p style="margin-top: 0cm; line-height: 100%" class="western" align="left"> <br /> </p> <p style="margin-top: 0cm; line-height: 100%" class="western" align="left"> Fotografie: Weronika Iwanek</p> <p style="margin-top: 0cm; line-height: 100%" class="western" align="left"> <br /> </p> <p style="margin-top: 0cm; line-height: 100%" class="western" align="left"> <br /> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=623&Itemid=46">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=622&Itemid=46">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('dzieje-wsi-zwiniarz', 'lubawskie-historia-regionu', 'Zwiniarz', 10000, '<div id=''left_side''>\r\n <h1>Dzieje wsi Zwiniarz </h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Alicja Kaczmarek i Anna Wosiak </span>\r\n\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_653_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lubawskie - dzieje wsi</h3>\r\n\r\n <p>Kościół</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/153/images/640x480-F1801.jpg" title="Lubawskie - dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/153/images/288x216-F1801.jpg" alt="Lubawskie - dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/153/images/100x75-F1801.jpg" alt="Lubawskie - dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lubawskie - dzieje wsi</h3>\r\n <p>Remiza</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/153/images/640x480-F1802.jpg" title="Lubawskie - dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/153/images/288x216-F1802.jpg" alt="Lubawskie - dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/153/images/100x75-F1802.jpg" alt="Lubawskie - dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lubawskie - dzieje wsi</h3>\r\n <p>Pomnik ofiar wojny</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/153/images/640x480-F1815.jpg" title="Lubawskie - dzieje wsi" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/153/images/288x216-F1815.jpg" alt="Lubawskie - dzieje wsi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/153/images/100x75-F1815.jpg" alt="Lubawskie - dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lubawskie - dzieje wsi</h3>\r\n <p>Zabytkowa wieża kościelna</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/153/images/360x480-F1816.jpg" title="Lubawskie - dzieje wsi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/153/images/162x216-F1816.jpg" alt="Lubawskie - dzieje wsi" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/153/images/57x75-F1816.jpg" alt="Lubawskie - dzieje wsi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_653_1 = new gallery($(''gallery_653_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nNajstarsze wzmianki źródłowe o Zwiniarzu pochodzą z 1336 roku w związku z rozgraniczeniem wsi „Swiner” i „Hoykenwald”. Wieś została założona w latach 1323-1349 na prawie chełmińskim. W połowie IV wieku powstała tu też parafia. Pierwotny kościół się nie zachował, obecny, wybudowany w stylu gotyckim, został konsekrowany w 1926 roku.</p> <p> </p> <p> </p> <p> </p> <p>Nagranie: Teresa Kuczyńska, <span>Legenda związana z kościołem w Zwiniarzu</span><em><span> </span></em> </p> <p>\r\n\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T181.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T181.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </p> <p> </p> <p align="justify">Nasz kościół odkruł jeleń. Bo tu kedysz muszał być te<sup>y</sup>ż koszciół, eno że musziała przyść jaka zagłada. I tu był kosciół kedyś było na te l·iny, te<sup>y</sup> zwony, nie, i se<u>t j</u>eleń – a to były zarosz’la tutaj – i sze<u>t j</u>eleń i tymy rogami o te lyne zawadził, nie mógł sie odplo<sup>u</sup>ntać i sie cofał, co sz’e to bim! bim! tak, nie..I te<sup>y</sup>n jeleń, wtedy co to ludzie tam chodzili w te, tak jak tera tu mawa (tj. mamy) to tu te jeżioro je, to taka legenda te<sup>y</sup>z troche z tym jeziorem je, nie – tyn las, no w lesie, no i te<sup>y</sup>n koszciół tak na takim podwyzsze<sup>y</sup>niu i tam, tu musziała być jakaś zagłada, bo teraz jak robil·i}, to same kosz’ci so pod tym kosz’cziołem. Tutaj to wieze tam tera remonto<sup>u</sup>wali, to dwa worki kosz’ci ludzkich było. Ale to same kosz’ci, nic wiencyj. To musziała być jakaś zagłada.</p> <p align="justify">Źródła poświadczają, że w XVII wieku istniała w Zwiniarzu szkoła parafialna, mająca własnego nauczyciela. W XIX wieku uczęszczały do niej również dzieci z okolicznych miejscowości - Świniarca i Łążyna. Nową szkołę wybudowano w 1887 roku. Nauka wówczas nastawiona była na intensywną germanizację. Język i kultura polska natomiast kultywowane były w środowiskach rodzinnych. Znaczącą rolę w tej kwestii odgrywało również duchowieństwo katolickie. Szkoła podstawowa funkcjonuje w Zwiniarzu do dzisiaj. </p> <p align="justify">We wsi ma również siedzibę, założona przed I wojną światową, Ochotnicza Straż Pożarna. W latach 1908-1938 działało tu Kółko Rolnicze, które odegrało olbrzymią rolę, zarówno w zakresie krzewienia wiedzy rolniczej, jak i szerzenia patriotycznych postaw.</p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=651&Itemid=30">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=652&Itemid=30">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 1, 0, 0), ('felicjanow-tekst1', 'sieradzkie-gwara-regionu', 'Tekst gwarowy 1 (Felicjanów)', 1000, '<p><br />\r\n </p>\r\n<h1>Tekst gwarowy – Felicjanów 1</h1>\r\n<div>Marta Białek, Aleksy Beśka, Alina Kępińska</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Nagrania dokonała Marta Białek, transkrypcja: Aleksy Beśka, podział, obróbka techniczna nagrania, weryfikacja zapisu i opracowanie tekstu: Alina Kępińska</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Opowiada p. Marian Ziółkowski, ur. w 1927 roku w Felicjanowie. Informator ukończył pięć klas szkoły podstawowej. Całe życie pracował na roli. Jego rodzice i żona pochodzą również z Felicjanowa. Pan Ziółkowski nigdzie nie wyjeżdżał na dłużej.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Życie dawniej – środki lokomocji, uprawa roli itd.</div>\r\n<p><object id="s1" width="288" height="20" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000">\r\n<param name="bgcolor" value="#818947" />\r\n<param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" />\r\n<param name="allowfullscreen" value="true" />\r\n<param name="allowscriptaccess" value="always" />\r\n<param name="flashvars" value="file=sounds/Felicjanow1.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" />\r\n<param name="wmode" value="transparent" /><embed name="player1" width="288" type="application/x-shockwave-flash" height="20" flashvars="file=sounds/Felicjanow1.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" wmode="transparent" allowscriptaccess="always" allowfullscreen="true" src="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" bgcolor="#818947" pluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer"></embed></object></p>\r\n<div> </div>\r\n<div> Dawniej no to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= tylko, tendencja do zaniku spółgłoski w grupie spółgłoskowej'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">ty<sup>l</sup>ko</a> takim\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= środkiem, zwężenie <i>e </i>przed spółgłoską nosową'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">środkim</a> lokomocji najważniejsze rower. No a jak\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= ktoś, rozpodobnienie w grupie <i>kt</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">chtoś</a> ni\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= nie miał, zwężenie <i>e </i>przed spółgłoską nosową'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">miał</a>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= roweru, w D. lp. r.m. powszechniejsza końcówka <i>-a</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">rowera</a>, a miał konia, czy jednego, czy dwa, no to, wóz, siodełka się takie robiło i sie jechało, a to na targ, a to do kościoła, a to do\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= lekarza, miękka wymowa głoski <i>l</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">l’ekarza</a>, no.</div>\r\n<div> A jeśli chodzi o narzędzia rolnicze, no, a to szpadel jeszcze był, łopata tak zwana, pług konny, rolnik orał a, a żona, czy tam z\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= dziećmi, twarda wymowa <i>m’</i> w końcówce N. lm. <i>–ami'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">dziećmy</a> sadzili pod\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= tą, asynchroniczna wymowa <i>–ą </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">tom</a> skibe te, te ziemniaki. Potem w konie obredlano, dostawano to wszystko w\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= radliny, przejście nagłosowego <i>ra- </i>w <i>re- </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">redliny</a>,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= potem, zwężenie <i>e </i>przed <i>m</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">potym</a>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= ręcznie, wąska wymową ę, wyrównanie do przysłówków zakończonych na –o '');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">rynczno</a> sie kopało, motyki takie były i to sie, rynczno sie kopało aż przyszła ewolucja tak, że doszliśmy do, to już do kopaczek konnych, potem już traktorowymi i obecnie ta ja<u>g </u>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<u><a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">j</a></u><a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">est</a>.</div>\r\n<div> Znów uprawa zbóż, uprawa zbóż to następowała w ten sposób, że przedtem\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= trzeba, uproszczenie w częstym wyrazie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">trza</a> było role uprawić, no, konika, kultywator taki mniejszy tyn konik\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= ciągnął, w wyrazie dwie samogłoski nosowe, druga zwężona'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">ciągnuł</a>, jak były dwa, to jeszcze predzej się zrobiło, bo szerszy ten kultywator był, to prędzej sie zrobiło. Potem trza było to pobronować, żeby tego perzu nie było, zaorać, no i sialiśmy, sialiśmy\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= początkowo, zwężona samogłoska nosowa'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">poczuntkowo</a> jeszcze, z płachty tak\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= zwanej, przejście <i>–ej </i>w <i>–yj </i>i zanik wygłosowej spółgłoski'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">zwany</a>, każdy na ramieniu miał i, i sypało sie to, i ręczno sie siało. No, nawozów tak, w tym czasie jeszcze zaraz po wojnie ta<u>g n</u>ie było, potem sie pokazały. To lepsze przez to były i plony, a zbiór następował też ręczno. Kosy były takie, no jak to sie mówi, krzywa kosa, i trza było skosić, żona,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= czy, mazurzenie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">cy</a> z dziećmi\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= podbierali, zwężenie <i>e </i>przed <i>r</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">podbiyrali</a>,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= związali, synchroniczna, ale wąska wymowa samogłoski nosowej'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">zwiu<sup>n</sup>zali</a> i trza było\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= zwieść, asynchroniczna wymowa miękkiego <i>w’</i>, z tendencją do zaniku głoski rdzennej'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">z<sup>w</sup>jieś</a> w kupki tak zwane, takie mendle, no i potem sie to zwiozło,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= <i>ustertować </i>‘kłaść w sterty’, czasownik odrzeczownikowy'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">ustertowało</a>, no i były, taka była młocka, trza było, ręczne cepy były, no obsadzone takie jakby dwa kije i sie młóciło. Trza było na dobrym\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= wietrze, wyrównanie do form po przegłosie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">wiatrze</a> oczyścić, no i potem to zboże przeznaczane, a to na karme do zwierząt, a to trza było zasiać, a to na chleb, trza\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= zawieść, uproszczenie wygłosowej grupy spółgł.'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">zawieś</a> było do, do młyna, przemielić na mąkę, a te otręby tak zwane, te odpady no to już się skarmiało przez zwierzęta.</div>\r\n<div> O konia trza było tak dbać, ja<u>g </u>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<u><a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= jak i, fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">i</a></u> o człowieka. Trza było wcześnij wstać,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= chcieć, rozpodobnienie w grupie spółgł.'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">kcieć</a> było, koń się musiał gdzieś dwie godziny przed wyjściem na pole, do pracy musiał być nakarmiony i jak\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= już, mazurzenie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">juz</a> swoje\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= zjadł, uproszczenie <i>ł </i>w wygłosowej grupie spółgł.'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">zjat</a>, to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= wtenczas, mazurzenie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">wtencas</a> sie wyjeżdżało na pole i wszyckie roboty jakie by nie były na roli,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= wszystko, uproszczenie grupy spółgłoskowej'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">wszysko</a> w\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= konik ‘o koniu’, większa liczebność zdrobnień'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">koniki</a> się robiło,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">nawe<u>d i</u></a><u> </u> młocka. Potem już były takie kieraty tak zwane, potem już były\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= wialnie, asynchroniczna wymowa miękkiej spółgł. wargowej w’'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">wjalnie</a> takie, co kręciło sie na korby, na korbę i tak zwane i takie powietrze robiło, czyściło to zboże. Wszyscy żeśmy nad tym, z tego żyli, wprost\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= powiedzieć, wymowa miękkiego <i>w’ </i>z tendencją di zaniku spółgłoski, przyrostek <i>–ić </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">po<sup>w</sup>jedzić</a>, to był chleb.</div>\r\n<div> Wychować z\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= małego, zwężone dawne długie <i>e </i>w odmianie przymiotników'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">małygo</a> na duże, a potem sie sprzedawało, no, jeździło sie na targ, a początkowo\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= zaraz, zwężone dawne <i>a </i>długie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">zaroz</a> to tak, takie prywatni\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= rzeźnicy, rozpodobnienie w wyrazie, w związku z mazurzeniem'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">zeżnicy</a> do domu przyjeżdżali, kupowali, to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= szedł, uproszczenie wygłosowej grupy spółgłoskowej'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">szet</a> taki handel, no kupowało, sprzedało sie, kupiło sie tam troche wędliny, troche, to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= kraszenie ‘dodawanie tłuszczu do żywości’, <i>o </i>w miejscu dawnego długiego <i>a</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">kroszenie</a> tego, tej żywności trza było mieć\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= tą, asynchroniczna wymowa wygłosowego <i>–ą </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">tom</a> słonine, to wszysko, to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= wszystko, uproszczenie grupy spółgłoskowej'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">wszysko</a> z tych\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= świniaczek, zdrobniale o świniaku, a tu sufiks <i>–ak </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">świniaczków</a>, trza było swoje mieć, a ja<u>g n</u>ie było, no to trza było od \r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= sąsiada, podwyższona i asynchroniczna wymowa <i>ą</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">so<sup>u</sup>msiada</a> kupić lub takie były prywatne sklepy, co\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= rzeźnicy, forma niemęskoosobowa'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">zeżniki</a> to obrabiali, i to żeśmy to nabywali, no były to cały czas. Takie było ozdoba, no mięso drobiowe bardzo zdrowe i pożyteczne na\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= rosół, zdrobniale o rosole'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">rosołek</a> i na wszysko.</div>\r\n<div> Kołyska była i, i tu żona\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= sobie, uproszczenie wyrazu'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">se</a> tu ziemniaki skrobała, nogą tam jeszcze\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= kolebać, gwarowo ‘kołysać’, słaba wymowa międzysamogłoskowego <i>ł</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">koliba<sup>ł</sup>a</a>, żeby tam nie, nie za wiele płakało, no ale to, te dzieci były nie takie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= mądre, wąska i asynchroniczna wymowa <i>ą </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">mundre</a> jak\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= teraz, zanik wygłosowej spółgłoski'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">tera</a>, bo tera to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= są, podwyższona i asynchroniczna wymowa wygłosowego <i>–ą </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">so<sup>u</sup>m</a>.\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= przedtem, zwężenie <i>e </i>przed <i>m</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">Przedtym</a> tyn rozum się\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= rozklekotał, tu: ‘rozchwiał’, <i>o </i>w miejscu dawnego <i>a </i>w wyrazie nacechowanym'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">rozklekotoł</a>, bo to stale tak, te dzieci głupie były.</div>\r\n<div> Pokarm to już był taki, ja<u>g u</u> kogo, jak kogo było bardziej stać, no jak tam był bogatszy, troszke dużo ziemi, to więcej\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= ‘zebrał’, o zbożu'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">nasprzątał</a>, to sobie tam i lepiej żył. Więcej miał, uchował, a to więcej\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= mógł, uproszczenie wygłosowej grupy spółhłoskowej'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">mók</a>, ubić świniaka, czy tom kurke więcej uchować i zjeś. To sie brało przeważnie, swoje wyżywienie. Dzisiaj mamy wszysko gotowe, a wtenczas to co się, sobie zgromadziło, to było na cały rok.</div>\r\n<div> </div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('felicjanow-tekst2', 'sieradzkie-gwara-regionu', 'Tekst gwarowy 2 (Felicjanów)', 20000, '<br /><h1>Tekst gwarowy – Felicjanów 2</h1>\r\n<div>Marta Białek, Aleksy Beśka, Alina Kępińska</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Nagranie tekstu: Marta Białek, transkrypcja: Aleksy Beśka, podział i obróbka techniczna nagrania, korekta zapisu i opracowanie tekstu: Alina Kępińska</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Opowiada pan Marian Ziółkowski, rolnik urodzony w roku 1927 w Felicjanowie. Wykształcenie podstawowe (5 klas), bardzo rzadkie podróże poza powiat.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>O lesie i pasiece. Uprawa lnu\r\n<p><object id="s1" width="288" height="20" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000">\r\n<param name="bgcolor" value="#818947" />\r\n<param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" />\r\n<param name="allowfullscreen" value="true" />\r\n<param name="allowscriptaccess" value="always" />\r\n<param name="flashvars" value="file=sounds/Felicjanow2.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" />\r\n<param name="wmode" value="transparent" /><embed name="player1" width="288" type="application/x-shockwave-flash" height="20" flashvars="file=sounds/Felicjanow2.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" wmode="transparent" allowscriptaccess="always" allowfullscreen="true" src="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" bgcolor="#818947" pluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer"></embed></object></p>\r\n </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= <i>lecieć </i>‘o bieganiu lub chodzeniu’'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">Leciało sie</a> do lasu, takie były, cienkie chrusty rosły, tak zwano, psinka tak\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= zwana, <i>o </i>w miejscu długiego <i>a</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">zwano</a>, takie cinkie,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= cienkie, zwężenie <i>e </i>przed <i>n</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">cinkie</a> jak palec. I jeśmy\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= grodziliśmy, analityczna, archaiczna forma cz. przeszłego'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">grodzili</a>, tak wyplatali se\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= ten, zwężenieprzed spółgłoską nosową'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">tyn</a> płot, potem już były takie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= żerdzie, wyrównanie między końcówkami M. lm.'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">żerdzia</a>, już takie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= sztachety, zdrobnienie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">sztachetki</a>, już troszeczke lepsze te płoty były, mocniejsze, długotrwałe.</div>\r\n<div> Kto miał dużo uli, no to, to było pożyteczne. Dzieci sie przeważnie,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">ja<u>g j</u>uż</a> sie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= chleb, zdrobnienie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">chlebek</a> posmarował, miodem, to już po prostu na niedziele, to już było bardzo dobrze, bo tego miodu tak dużo nie było jak dzisiaj, bo tak nie było możliwości, nie było takiej znajomości z tymi, z tymi\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= pszczoły, zdrobnienie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">pszczółkami</a>.</div>\r\n<div> Przeważnie nie było takich sz’lachetnych drzew jak teraz, ale, ale to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= jabłko, zdrobnienie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">jabłuszko</a> jakie by nie było, takie by nie było, tam\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= sobie, uproszczenie w wyrazie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">se</a> każdy trzymał, żeby na zime sobie zostawić te późniejsze odmiany.</div>\r\n<div> No len to był już taki pospolity, bo początkowo to jak ktoś nie siał lnu, to by musiał prawie, tak jakby nago chodzić, no bo\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= trzeba, uproszczenie w wyrazie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">trza</a> było ten len zasiać, obrobić, wymoczyć.\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= później, zwężenie<i> e </i>w wygłosowym <i>ej</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">Późnij</a> go tam tak, jak to sie to mówi, łamali, czyścili. Te, nie pakuły, tylko len tak tak tego i to trzeba było\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= prząść, uproszczenie wygłosowej grupy spółgłoskowej'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">prząś</a> na nici i kobiety były też takie zdatne, fachowe, co takie były ręczne warstaty. Ręczno tak to przędli potem, potem robili z tego taki towar, ja jeszcze sam chodziłem po wojnie.\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= zaczym, ‘zanim’, mazurzenie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">Zacym</a>, zaczym się doszło, żeby z tego\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= był, cofnięcie artykulacji <i>y </i>do <i>u </i>przed <i>ł</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">buł</a> materiał, to trza było sie długo naczekać. Najpierw zasianie, później\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= pielonka ‘pielenie’'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">pielonka</a>, bo nie było tych oprysków, tego, tych chwastów. Trza było\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= czysto, nacechowane dodatnio'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">czyściutko</a> mieć, bo później trza było moczyć\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= ten, zwężenie <i>e </i>przed <i>n</i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">tyn</a> len, wyrywać, moczyć, żeby był, żeby\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= wyszedł, uproszczenie wygłosowej grupy spółgłoskowej'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">wyszet</a> z tego towar. No i\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= później, zwężenie <i>e </i>w wygłosowej grupie <i>–ej </i>'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">późnij</a> krawcowa już miała materiał jak trza.</div>\r\n<div> </div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('felicjanow-tekst3', 'sieradzkie-gwara-regionu', 'Tekst gwarowy 3 (Felicjanów)', 30000, '<p> </p>\r\n<h1>Tekst gwarowy – Felicjanów 3</h1>\r\n<div>Marta Białek, Aleksy Beśka, Alina Kępińska</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Nagranie tekstu: Marta Białek, transkrypcja: Aleksy Beśka, podział i obróbka techniczna nagrania, korekta zapisu i opracowanie tekstu: Alina Kępińska</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Opowiada pan Marian Ziółkowski, urodzony w roku 1927 w Felicjanowie. Wykształcenie podstawowe (5 klas), praca na roli, bardzo rzadkie podróże poza powiat.</div>\r\n<div> <object height="20" width="288" id="s1" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000">\r\n<param name="bgcolor" value="#818947" />\r\n<param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" />\r\n<param name="allowfullscreen" value="true" />\r\n<param name="allowscriptaccess" value="always" />\r\n<param name="flashvars" value="file=sounds/Felicjanow3.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" />\r\n<param name="wmode" value="transparent" /><embed height="20" width="288" name="player1" type="application/x-shockwave-flash" flashvars="file=sounds/Felicjanow3.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" wmode="transparent" allowscriptaccess="always" allowfullscreen="true" src="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" bgcolor="#818947" pluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer"></embed></object></div>\r\n<h3>O świętach i weselu </h3>\r\n<div> No Wielkanoc to sie wiele nie zmieniła, no, tylko można wyrzec, z wyżywieniem troche lepiej, ale tak sie obchodziło i obchodzi święta takie były, jak i teraz, no. Post był i\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= trzeba, uproszczenie w wyrazie'');return false" class="tt" href="#">trza</a> było dobrze\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= uczcić, upodobnienie pod względem miękkości'');return false" class="tt" href="#">ućcić</a> post, i tak trochę sie przygotować do Wielkanocy, to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= pierw ‘wcześniej, dawniej&rsquo'');return false" class="tt" href="#">pierw</a> było ważne, no\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= wielki, gwarowa postać wyrazu z udźwięcznieniem spółgłoski'');return false" class="tt" href="#">Wielgi</a> Piątek przede wszystkim największy post. Wtenczas uczyło sie dzieci: nie jedz, nie tego. Mó<u>g </u>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<u><a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= mógł jeść, fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca, uproszczenie spółgłosek'');return false" class="tt" href="#">j</a></u><a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= mógł jeść, fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca, uproszczenie spółgłosek'');return false" class="tt" href="#">eś</a>, ale nie wolno było tłustego nic. Dyngus, tak, dyngus no to, co tam dzieci sobie na te, na te święcenia,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= jajka, zdrobnienie'');return false" class="tt" href="#">jajeczka</a> malowały, ze zboża takie, takie farby robili tym. Ksiądz poświęcił, było do spożycia. No a dyngus, no to, ta jak i dzisiaj pospolity. Jak kto\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= wiadrem, zwężenie <i>e </i>przed spółgłoską nosową'');return false" class="tt" href="#">wiadrym</a>, to wiadrym, kto butelką, to butelką, a kto takie, zaletny\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= zaletny więcej ‘bardziej zalotny’, brak przegłosu <i>e </i>w <i>o</i>'');return false" class="tt" href="#">więcej</a>, to i tam dyngusowkę miał, albo tam coś pachnącego lepszego.</div>\r\n<div> To, ale we\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= w Wigilię, wstawne <i>e </i>w przyimku, typ <i>we wodzie</i>'');return false" class="tt" href="#">Wigilię</a>, to, no, chodziły takie, takie wili,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= wilijarze ‘o kolędnikach’, <i>o </i>w miejscu dawnego <i>a </i>długiego'');return false" class="tt" href="#">wigilorze</a> tak\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,'' = nazywaliśmy, końcówka <i>–m </i>w 1 os. lm. cz. przeszłego<'');return false" class="tt" href="#">nazywalim</a>. Chodzili, pokazywali jak to sie kiedyś dawniej działo, jak co, to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= narodzenie, zwężenie <i>e </i>przed <i>n</i>'');return false" class="tt" href="#">narodzynie</a> Pana Jezusa przypominali, no to, je<u>z </u>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<u><a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= jest nadal, fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca'');return false" class="tt" href="#">n</a></u><a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= jest nadal, fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca'');return false" class="tt" href="#">adal</a>, jeszcze to tkwi do\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= dzisiaj, zanik wygłosowej spółgłoski'');return false" class="tt" href="#">dzisia</a> tak, ten zwyczaj, no.</div>\r\n<div>I przyśpiewki ładniejsze, orkiestra lepsza i, i wódka smaczniejsza i, i lepsze zakąski. Domy specjalne\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= są, asynchroniczna wymowa <i>–ą'');return false" class="tt" href="#">som</a>, co można\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= większą, zwężenie samogłoski <i>ę</i>'');return false" class="tt" href="#">winkszą</a> ilość gości poprosić, a\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= kiedyś, twarda wymowa <i>k’</i>'');return false" class="tt" href="#">kedyś</a> tylko u siebie w domu sie robiło. Tam nawet i gotowe rzeczy, tak że nie potrzeba szkolonej kucharki.\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= wszystko, uproszczenie grupy spółgłoskowej'');return false" class="tt" href="#">Wszysko</a> restauracje zrobią,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= aby ‘tylko’'');return false" class="tt" href="#">aby</a> sie zajedzie, koperty zda i popije i przyjeżdża.</div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('garncarstwo', 'pojezierze-suwalsko-augustowskie-kultura', 'Garncarstwo', 30000, NULL, NULL, 0, 0), ('geografia-lingwistyczna', 'podstawy-dialektologii', 'Geografia lingwistyczna ', 240000, '<h1>4.5. Geografia lingwistyczna</h1>\r\n<div class="autor">Halina Karaś</div>\r\n<p>Termin geografia lingwistyczna (językowa) używany jest w kilku znaczeniach. Najbardziej rozpowszechnione w językoznawstwie polskim rozumienie geografii lingwistycznej wiąże ją z dialektologią. Określa się geografię lingwistyczną jako dział językoznawstwa badający zróżnicowanie geograficzne danego języka narodowego, tj. zasięgu poszczególnych zjawisk językowych (zwykle gwarowych) i ich kompleksy, co pozwala wyznaczać granice gwar i dialektów oraz prowadzi do wniosków o przeszłości (nie tylko językowej) danych terenów. Głównym celem geografii lingwistycznej jest przedstawienie tych zasięgów kartograficznie, czyli opracowanie atlasów językowych; podstawowym założeniem jest teza, iż te zasięgi nie są przypadkowe, lecz zawsze umotywowane, tzn. zależne od zjawisk pozajęzykowych (granice naturalne, historyczne itp.). Pojęcie podstawowe to izoglosa, a jedną z najbardziej rozpowszechnionych teorii jest tzw. teoria falowa, według której każda zmiana dokonana w określonym miejscu i czasie rozchodzi się z punktu, w którym powstała (centrum), w formie koncentrycznych fal, ogarniając coraz szerszy obszar. W geografii lingwistycznej stosuje się najczęściej metodę bezpośrednich badań terenowych, rzadziej metodę korespondencyjną. Geografia lingwistyczna rozwinęła się dopiero w XX w., choć różnice między dialektami uświadamiano sobie wcześniej. Jej twórcą był Jules Gilliēron, francuski lingwista, współautor pierwszego atlasu językowego (francuskiego). W Polsce ten typ badań jest dobrze rozwinięty dzięki szkole dialektologicznej Kazimierza Nitscha i jego kontynuatorów. Nieco inaczej, uwzględniając metodę statystyczno-socjologiczną, badania takie prowadzono w warszawskiej szkole dialektologicznej pod kierunkiem Witolda Doroszewskiego (zob. niżej Szkoły dialektologiczne). Rozkwit badań geografii lingwistycznej przypada na okres po 1945 r., kiedy wydano Mały atlas gwar polskich i szereg atlasów regionalnych oraz rozpoczęto prace nad atlasem ogólnosłowiańskim. Drugie rozumienie geografii lingwistycznej sprowadza się do traktowania jej jako diachronicznej metody badania języka, spożytkowania jej do rekonstruowania dawniejszych stanów języka, wyzyskiwania jej danych dla dialektologii historycznej (zob. Metody dialektologii historycznej). Trzecie znaczenie terminu geografia lingwistyczna sprowadza się do określenia – terytorialne rozmieszczenie zjawisk językowych, a w znaczeniu najszerszym (ale najrzadziej stosowanym) geografia lingwistyczna to dziedzina badań, która obejmuje wszystko, co ma jednocześnie charakter i językowy, i geograficzny. W tym ujęciu geografię lingwistyczną nazywa się niekiedy geolingwistyką, podkreślając jej związki z dialektologią, onomastyką, etnolingwistyką, socjologią języka.</p>\r\n<p><a href="?l1=podstawy-dialektologii&l2=geografia-lingwistyczna-mwr">Powrót</a><br />\r\n </p>', 0, 0, 0), ('geografia-lingwistyczna-mwr', 'podstawy-dialektologii', 'Geografia lingwistyczna', 240000, '<h1><b>4.5. <span>Geografia lingwistyczna </span></b></h1>\r\n<div><b><u>Geografia lingwistyczna (językowa)</u>. </b>Termin <i>geografia lingwistyczna (językowa) </i>używany jest w kilku znaczeniach. Najbardziej rozpowszechnione w językoznawstwie polskim rozumienie geografii lingwistycznej wiąże ją z dialektologią. Określa się geografię lingwistyczną jako jako metodę badawczą (kartografia lingwistyczna) albo jako dział językoznawstwa badający zróżnicowanie geograficzne danego języka narodowego, tj. zasięgu poszczególnych zjawisk językowych (zwykle gwarowych) i ich kompleksy, co pozwala wyznaczać granice gwar i dialektów oraz prowadzi do wniosków o przeszłości (nie tylko językowej) danych terenów. Głównym celem geografii lingwistycznej jest przedstawienie tych zasięgów kartograficznie, czyli opracowanie atlasów językowych; podstawowym założeniem jest teza, iż te zasięgi nie są przypadkowe, lecz zawsze umotywowane, tzn. zależne od zjawisk pozajęzykowych (granice naturalne, historyczne itp.). Pojęcie podstawowe to izoglosa, a jedną z najbardziej rozpowszechnionych teorii jest tzw. teoria falowa, według której każda zmiana dokonana w określonym miejscu i czasie rozchodzi się z punktu, w którym powstała (centrum) w formie koncentrycznych fal, ogarniając coraz szerszy obszar. W geografii lingwistycznej stosuje się najczęściej metodę bezpośrednich badań terenowych, rzadziej metodę korespondencyjną. Geografia lingwistyczna rozwinęła się dopiero w XX wieku, choć różnice między dialektami uświadamiano sobie wcześniej. Jej twórcą był Jules Gilliēron, francuski lingwista, współautor pierwszego atlasu językowego (francuskiego). W Polsce ten typ badań jest dobrze rozwinięty dzięki szkole dialektologicznej Kazimierza Nitscha i jego kontynuatorów. Nieco inaczej, uwzględniając metodę statystyczno-socjologiczną, badania takie prowadzono w warszawskiej szkole dialektologicznej pod kierunkiem Witolda Doroszewskiego (zob. <a href="?l1=podstawy-dialektologii&l2=glowne-nurty-mwr"><u>Szkoły dialektologiczne</u></a>). Rozkwit badań geografii lingwistycznej przypada na okres po 1945 r., kiedy wydano <i>Mały atlas gwar polskich</i> i szereg atlasów regionalnych oraz rozpoczęto prace nad atlasem ogólnosłowiańskim. Drugie rozumienie geografii lingwistycznej sprowadza się do traktowania jej jako diachronicznej metody badania języka, spożytkowania jej do rekonstruowania dawniejszych stanów języka, wyzyskiwania jej danych dla dialektologii historycznej (zob. <u>Metody dialektologii historycznej</u>). Trzecie znaczenie terminu geografia lingwistyczna sprowadza się do określenia – terytorialne rozmieszczenie zjawisk językowych, a w znaczeniu najszerszym (ale najrzadziej stosowanym) geografia lingwistyczna to dziedzina badań, która obejmuje wszystko, co ma jednocześnie charakter i językowy, i geograficzny. W tym ujęciu geografię lingwistyczną nazywa się niekiedy <i>geolingwistyką</i>, podkreślając jej związki z dialektologią, onomastyką, etnolingwistyką, socjologią języka.</div>\r\n<div><a href="?l1=leksykon&lid=627"><b><u>Mapy językowe</u></b></a>, szeroko wykorzystywane w kartografii lingwistycznej, ukazują zróżnicowanie geograficzne gwarowych zjawisk językowych. Mapy językowe mogą ilustrować zagadnienia z zakresu fonetyki, np. → przegłos <i>e</i> → <i>o</i> (mapy fonetyczne), morfologii, czyli fleksji i słowotwórstwa, np. zasięg końcówki ‑<i>owiu</i> (mapy morfologiczne), składni, np. zanikanie kategorii męskoosobowości (mapy składniowe). Wśród map pokazujących fakty słownikowe przeważają mapy wyłącznie leksykalne, tzn. przedstawiające różne nazwy desygnatu wymienionego w ich tytule, np. nazwy części sań, rzadsze są mapy semantyczne, typu „co znaczy...”, np. „Co znaczą jasła?”. Spotykamy też mapy kombinowane, np. fonetyczno-leksykalne, na których obok nazw ilustrujących jakieś zjawisko fonetyczne lub jego brak, pokazane są jednocześnie ich synonimy. Technika opracowywania map jest zróżnicowana i zależna w dużej mierze od charakteru przedstawianych zjawisk. Ze względu zatem na sposób ich graficznego ukazania wyróżniamy mapy napisowe, znakowe (punktowe), płaszczyznowe i izoglosowe. Metodę napisową stosuje się przy dużym zróżnicowaniu i przemieszaniu zjawisk niedających się ująć w jakieś geograficzne uogólnienia. Gdy zróżnicowanie jest mniejsze, sporządza się mapy znakowe (punktowe), na których umieszcza się obok punktów oznaczających miejscowości znaki, stanowiące symbole odpowiednich form, objaśnione w legendzie. Każdy atlas językowy ma ustaloną symbolikę, np. w MAGP kolory znaków oznaczają wyrazy rdzeniowo (etymologicznie) różne, kształt – różnice gramatyczne. W innych atlasach, np. w Atlasie gwarowym województwa kieleckiego Karola Dejny, odcienie w artykulacji ustnej sam. oddawane są przez różnice w fakturze, inne cechy (spółgłoskowe, morfologiczne, słownikowe) wyróżniono przy pomocy figur i kresek dorysowanych na zewnątrz znaku. Czasem ugrupowanie cech jest tak wyraźne, że można całą przestrzeń pokryć jednolitym kolorem lub zakreskować (mapy płaszczyznowe). Ilustrację zwartych podziałów terytorialnych (ale nie zawsze dostatecznie, żeby zastosować płaszczyznę) stanowią mapy izoglosowe, na których zasięgi zjawisk wyznaczają linie, czyli izoglosy. Zastosowanie jednej metody mapowania (np. płaszczyzny) nie wyklucza umieszczenia na niej różnych znaków czy izoglos. Tak powstają mapy pozornie najtrudniejsze o mieszanej technice opracowania. Mapy językowe mogą ilustrować jedno lub więcej zjawisk (m. zbiorcze), mogą być jedno‑ lub wielo‑ barwne.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><a href="?l1=podstawy-dialektologii&l2=geografia-lingwistyczna">Wersja skrócona</a></div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('glowne-nurty', 'podstawy-dialektologii', 'Główne nurty metodologiczne w dialektologii. Szkoły dialektologiczne', 250000, '<h1>4.6. Główne nurty metodologiczne w badaniach dialektologicznych. Szkoły dialektologiczne</h1>\r\n<div class="autor">Halina Karaś</div>\r\n<p> </p>\r\n<div align="justify">Najwcześniej, tj. w Polsce okresu międzywojennego, ukształtowały się dwa główne kierunki metodologiczne:</div>\r\n<div align="justify">1) historyczny, retrospektywny (niestatystyczny);</div>\r\n<div align="justify">2) synchroniczno-socjologiczny (statystyczny).</div>\r\n<div align="justify">Z nimi wiążą się dwie tzw. <strong>szkoły dialektologiczne</strong>: krakowska i warszawska. Pojęcie szkoły naukowej zawiera w sobie treści dotyczące metodologii badań, środowiska naukowego i wyników badawczych.</div>\r\n<div align="justify">Dla pierwszej z nich, tj. krakowskiej szkoły dialektologicznej, charakterystyczny jest historyczny, retrospektywny kierunek metodologiczny. Jej podstawy zostały ukształtowane przez Kazimierza Nitscha, który dokonał opisu systemów wszystkich dialektów ludowych, był najwybitniejszym polskim dialektologiem. Celem tego kierunku badawczego było:</div>\r\n<div align="justify">- uchwycenie jak największej liczby zjawisk językowych i zarejestrowanie możliwie najstarszej postaci gwary</div>\r\n<div align="justify">- badanie gwary „czystej”, pozbawionej wpływów języka literackiego, stąd szukanie informatorów mało mobilnych, niemających kontaktów z językiem ogólnym (lub mających kontakt sporadyczny, rzadki)</div>\r\n<div align="justify">- badanie gwary na podstawie wybranego idiolektu, przy czym programowo nie badano wariantywności.</div>\r\n<div align="justify">Metodę tę rozwijali w najwcześniejszym okresie m.in. Mieczysław Małecki, Adam Tomaszewski, Stanisław Urbańczyk, Zdzisław Stieber. Jej głównym celem były przede wszystkim badania nad całością gwar polskich, a więc prace o charakterze syntetycznym (atlasy, słowniki, bibliografie). Zarazem jednak w badaniach tego kierunku wyraźnie zaznaczyła się teza o potrzebie uwzględniania w badanych dialektach nowych procesów i zjawisk, dokonujących się pod wpływem języka ogólnego. Łączenie metod historycznych i opisowych jest charakterystyczne dla szkoły krakowskiej.</div>\r\n<div align="justify">Warszawska szkoła dialektologiczna wiąże się natomiast z drugim nurtem metodologicznym, tj. synchroniczno-socjologicznym (statystycznym). Jej twórcą był Witold Doroszewski, a podstawowym narzędziem badawczym – metoda statystyczna, którą stosowali i twórczo rozwijali w swoich pracach m.in. Henryk Friedrich, Halina Koneczna, Jerzy Tarnacki. Przykładowo – Henryk Friedrich opracował metodę kartograficznego oznaczania stopni natężenia procesów fonetycznych.</div>\r\n<div align="justify">Nurt statystyczno-socjologiczny zakładał:</div>\r\n<div align="justify">- badania wariantywności dzięki zastosowaniu metody statystyczno-socjologicznej Witolda Doroszewskiego</div>\r\n<div align="justify">- opis współczesnego stanu gwary, a nie tylko jej najstarszej postaci, a następnie – w wyniku syntezy – przedstawienie kierunków i tendencji rozwojowych.</div>\r\n<div align="justify">Ten kierunek badań koncentrował się na opisie stanu aktualnego, w tym wewnętrznego zróżnicowania gwar, z uwzględnieniem różnorakich wpływów, także interferencji gwary i języka ogólnego, podejmował zagadnienia stosunku idiolektów do gwar oraz problem kartograficznego przedstawiania tych faktów.</div>\r\n<div align="justify">Różnice między obu szkołami dialektologicznymi, tj. krakowską i warszawską, sprowadzały się (ogólnie rzecz ujmując) do odmiennej hierarchizacji etapów i celów postępowania badawczego, i tak szkoła krakowska: retrospekcja → system gwarowy → opis stanu współczesnego → zmiany systemu gwarowego; szkoła warszawska: opis stanu współczesnego → idiolekt a gwara → system gwarowy → retrospekcja tendencji rozwojowych.</div>\r\n<div align="justify">W okresie powojennym, tj. w drugiej połowie XX wieku, zaznaczyły się dwa kolejne nowe nurty w badaniach dialektologicznych:</div>\r\n<div align="justify">1)<strong> </strong>nurt<strong> </strong>systemowy (dialektologia strukturalna),</div>\r\n<div align="justify">2) nurt socjolingwistyczny (komunikatywny), charakteryzujący się nową metodą badań.</div>\r\n<div align="justify">Pierwszy z nich wiąże się przede wszystkim z nazwiskiem Karola Dejny, który przedstawił odmienne ujęcie metod i celów badawczych dialektologii, przeciwstawiając się grupowaniu dialektów ludowych na podstawie znanych izoglos i pozostawaniu przy dotychczasowym podziale korygowanym jedynie nowymi danymi. Polskie dialekty ludowe Karol Dejna omówił na tle procesów i rezultatów różnicowania się słowiańskich terytoriów etnicznych, tym samym traktując je jako zespół innowacji dialektalnych, które wytworzyły się w oddzielnych ugrupowaniach ludnościowych i nie zdołały się rozprzestrzenić na całe terytorium językowe. Zgodnie z tym założeniem dialektologia nie tyle zajmuje się opisem dzisiejszego stanu gwar, pozostawiając to zadanie dialektografii, ile omawia powstanie i rozprzestrzenianie się niektórych innowacji dialektalnych, uwzględniając zarówno współczesne wyniki badań, jak i materiał historyczny.</div>\r\n<div align="justify">Kierunek socjolingwistyczny w dialektologii rozwinął się w Polsce pod koniec XX wieku i wiązał się zarówno z krytyką klasycznych metod dialektologicznych ze strony nauk społecznych, jak i z ogromnymi zmianami demograficzno-społecznymi. W nurcie badań socjolingwistycznych położono nacisk na badania wariantywności uwarunkowanej czynnikami socjalnymi i sytuacyjnymi, natomiast wariantywność geograficzna stała się drugoplanowa, także i z tego względu, że badania ukierunkowane socjolingwistycznie obejmują zazwyczaj niewielkie, zwarte obszary gwarowe. Bada się w nich korelację zmiennych językowych z czynnikami społecznymi (np. płeć, wiek, wykształcenie, pochodzenie społeczne, wykonywany zawód) oraz ze stopniem oficjalności sytuacji komunikacyjnej. Przykładowo – Halina Kurek w pracy <em>Metodologia socjolingwistycznego badania fonetyki języka mówionego środowisk wiejskich</em> (<em>na przykładzie</em> <em>kilku wsi Beskidu Niskiego</em>), Kraków 1990, badaniami objęła 1787 informatorów i scharakteryzowała ich pod względem socjologicznym według:</div>\r\n<ul>\r\n <li>\r\n <div align="justify">1. płci</div>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <div align="justify">2. wieku (4 grupy wiekowe: 7-19; 20-46; 47-70, powyżej 70),</div>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <div align="justify">3. wykształcenia (niepełne podstawowe, podstawowe, średnie i wyższe)</div>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <div align="justify">4. pochodzenia społecznego (inteligenckie, robotniczo-chłopskie i chłopskie)</div>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <div align="justify">5. zawodu (rolnicy, chłopi-robotnicy, chłopi-urzędnicy).</div>\r\n </li>\r\n</ul>\r\n<div align="justify">Autorka ukazała, w jaki sposób wymienione czynniki socjalne i sytuacyjne (oficjalność – nieoficjalność) decydują o dystrybucji wariantów językowych.</div>\r\n<div align="justify">Ostatnio rozwija się kierunek badań interdyscyplinarnych, w których dialektologia łączy się z\r\n<div style="display: none; top: 1514px; left: 386px;" id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" onmouseover="showToolTip(event,''brak hasła w bazie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" class="tt"><font color="#996600">etnolingwistyką</font></a> i <a href="#" onmouseover="showToolTip(event,''brak hasła w bazie'');return false" onmouseout="hideToolTip()" class="tt"><font color="#996600">lingwistyką kulturową</font></a>, odwołującymi się do czynników współtworzących tożsamość grupy i jej wewnętrzną zwartość oraz operującymi badaniem kultur regionalnych, a więc języka i sfery społeczno-kulturowo-obyczajowej mieszkańców wsi.\r\n<div>\r\n<h4><strong>Literatura:</strong></h4>\r\n</div>\r\n<div align="justify">Doroszewski Witold, 1953, <em>Przedmiot i metody dialektologii, </em>„Poradnik Językowy” 1953, z. 1, s. 1-8, z.2, s. 1-7, z. 3, s. 2-10, z. 4, s. 4-12.</div>\r\n<div align="justify">Doroszewski Witold, 1962 (1935), <em>O statystyczne przedstawienie izoglos, </em>(pierwodruk 1935), przedruk [w:] <em>Studia i szkice językoznawcze, </em>Warszawa 1962, s. 380-392.</div>\r\n<div align="justify">Dunaj Bogusław, 1996, <em>Przedmiot i kierunki badań dialektologicznych</em>, [w:] „Studia dialektologiczne” I, pod red. B. Dunaja i J. Reichana, Kraków, s. 21-29</div>\r\n<div align="justify">Kowalska Anna, 2001, <em>Znaczenie doboru metod badawczych we współczesnej dialektologii (na przykładzie polskich regionalnych atlasów gwarowych)</em>, [w:] <em>Gwary dziś 1. Metodologia badań, </em>Poznań, s. 51-66.</div>\r\n<div align="justify">Kupiszewski Władysław, 2002, <em>Jeszcze o metodzie statystycznej Witolda Doroszewskiego, </em>[w:] „Studia Dialektologiczne” II, pod red. J. Okoniowej i B. Dunaja, Kraków, s. 67-72.<em> </em></div>\r\n<div align="justify">Kurek Halina, 1990, <em>Metodologia socjolingwistycznego badania fonetyki języka mówionego środowisk wiejskich (na przykładzie kilku wsi Beskidu Niskiego)</em>, Kraków.</div>\r\n<div align="justify">Lubaś Władysław, 1996, <em>Teoretycznie i praktycznie o relacjach miedzy dialektologią a socjolingwistyką </em>[w:] „Studia dialektologiczne” I, pod red. B. Dunaja, Kraków.</div>\r\n<div align="justify">Rzetelska-Feleszko Ewa, 2002, <em>Spojrzenie byłego dialektologa</em>, [w:] „Studia Dialektologiczne” II, pod red. J. Okoniowej i B. Dunaja, Kraków, s. 105-109.</div>\r\n<div align="justify">Urbańczyk Stanisław, 1986, <em>Przedwojenny spór o metodę badań dialektologicznych, </em>[w:] <em>Collectanea linguistica in honorem Adami Heinz, </em>Kraków, s. 153-159.</div>\r\n<div align="justify">Zagórski Zygmunt, 2001, <em>O różnych metodach badań dialektologicznych, </em>[w:] <em>Gwary dziś. 1. Metodologia badań, </em>pod red. Jerzego Sierociuka, Poznań, s. 25-31.</div>\r\n<div align="justify">Zaręba Alfred, 1955, <em>O metodzie i technice badań gwarowych</em>, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” XIV, s. 140-155.</div>\r\n<div style="margin-bottom: 0cm;"><br />\r\n <a href="?l1=podstawy-dialektologii&l2=glowne-nurty-mwr">Powrót</a></div>\r\n</div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('glowne-nurty-mwr', 'podstawy-dialektologii', 'Główne nurty metodologiczne w dialektologii. Szkoły dialektologiczne', 250000, '<h1><b>4.6. Główne nurty metodologiczne w dialektologii. </b><b>Szkoły dialektologiczne</b></h1>\r\n<div>W badaniach dialektologicznych można wyróżnić kilka nurtów (kierunków) metodologicznych, które różnicują się chronologicznie [Rzetelska-Feleszko 2002, 108], m.in. takich jak:</div>\r\n<div>• dialektologia retrospektywna, nastawiona na „uchwycenie zjawisk i procesów gwarowych w możliwie najstarszej postaci oraz odtwarzanie – metodą geografii lingwistycznej – pierwotnych, najstarszych podziałów gwarowych, a także procesów, w wyniku których podziały te ulegały późniejszym zmianom i zachwianiom” [Rzetelska-Feleszko 2002, 107];</div>\r\n<div>• dialektologia socjologizująca Witolda Doroszewskiego, uwzględniająca metody statystyczne;</div>\r\n<div>• dialektologia systemowa (strukturalna) Karola Dejny i innych badaczy, badająca przede wszystkim systemy fonologiczne gwar;</div>\r\n<div>• dialektologia socjolingwistyczna [Dunaj 1996], inaczej socjalna [Kurek 1997], która uwzględnia wpływ czynników społecznych na sferę języka;</div>\r\n<div>• dialektologia, która łączy się z etnolingwistyką i lingwistyką kulturową, odwołującymi się do czynników współtworzących tożsamość grupy i jej wewnętrzną zwartość oraz operującymi badaniem kultur regionalnych, a więc języka i sfery społeczno-kulturowo-obyczajowej mieszkańców wsi [Rzetelska-Feleszko 2002, 109, Pelcowa 2002, 391, Pelcowa 1998, 109, Polański 1999, 136-137];</div>\r\n<div>• dialektologia, powiązana z etno- i socjolingwistyką, etnologią, foklorystyką i antropologią kulturową oraz pragmatyką językową, także z socjologią i historią, w badaniach interdyscyplinarnych pograniczy językowych [Smułkowa 2002, 94], (zob. więcej: <a href="?l1=&l2=sposob-i-metody-mwr"><u>Metody dialektologii</u></a>).</div>\r\n<div>Najwcześniej, tj. w Polsce okresu międzywojennego, ukształtowały się dwa główne kierunki metodologiczne:</div>\r\n<div>1) historyczny, retrospektywny (niestatystyczny);</div>\r\n<div>2) synchroniczno-socjologiczny (statystyczny).</div>\r\n<div> Z nimi wiążą się dwie tzw. <b><u>szkoły dialektologiczne</u></b>: krakowska i warszawska. Pojęcie szkoły naukowej zawiera w sobie treści dotyczące metodologii badań, środowiska naukowego i wyników badawczych.</div>\r\n<div>Dla pierwszej z nich, tj. krakowskiej szkoły dialektologicznej, charakterystyczny jest historyczny, retrospektywny kierunek metodologiczny. Jej podstawy zostały ukształtowane przez Kazimierza Nitscha, który dokonał opisu systemów wszystkich dialektów ludowych, był najwybitniejszym polskim dialektologiem. Celem tego kierunku badawczego było:</div>\r\n<div>- uchwycenie jak największej liczby zjawisk językowych i zarejestrowanie możliwie najstarszej postaci gwary</div>\r\n<div> - badanie gwary „czystej”, pozbawionej wpływów języka literackiego, stąd szukanie informatorów mało mobilnych, niemających kontaktów z językiem ogólnym (lub mających kontakt sporadyczny, rzadki)</div>\r\n<div>- badanie gwary na podstawie wybranego idiolektu, przy czym programowo nie badano wariantywności.</div>\r\n<div>Metodę tę rozwijali ją w najwcześniejszym okresie m.in. Mieczysław Małecki, Adam Tomaszewski, Stanisław Urbańczyk. Jej głównym celem były przede wszystkim badania nad całością gwar polskich, a więc prace o charakterze syntetycznym (atlasy, słowniki, bibliografie). Zarazem jednak w badaniach tego kierunku wyraźnie zaznaczyła się teza o potrzebie uwzględniania w badanych dialektach nowych procesów i zjawisk, dokonujących się pod wpływem języka ogólnego. Łączenie metod historycznych i opisowych jest charakterystyczne dla krakowskiej szkoły</div>\r\n<div>Warszawska szkoła dialektologiczna wiąże się natomiast z drugim nurtem metodologicznym, tj. synchroniczno-socjologicznym (statystycznym). Jej twórcą był Witold Doroszewski, a podstawowym narzędziem badawczym – metoda statystyczna, którą stosowali i twórczo rozwijali w swoich pracach m.in. Henryk Friedrich, Halina Koneczna, Jerzy Tarnacki. Przykładowo – Henryk Friedrich opracował metodę kartograficznego oznaczania stopni natężenia procesów fonetycznych.</div>\r\n<div>Nurt statystyczno-socjologiczny zakładał:</div>\r\n<div>- badania wariantywności dzięki zastosowaniu metody statystyczno-socjologicznej Witolda Doroszewskiego</div>\r\n<div>- opis współczesnego stanu gwary, a nie tylko jej najstarszej postaci, a następnie – w wyniku syntezy – przedstawienie kierunków i tendencji rozwojowych.</div>\r\n<div>Podstawowe prace Witolda Doroszewskiego, w których wyłożył swoją metodę badań gwarowych to: „Mowa mieszkańców wsi Staroźreby” (1934) i „O statystyczne przedstawienie izoglos” (1935 - pierwodruk w języku francuskim, przekład 1962).</div>\r\n<div>Przykład opisu i zastosowania metody statystycznej [za: Witold Doroszewski, <i>O statystyczne przedstawienie izoglos </i>(pierwodruk po francusku 1934; przekład na język polski 1962)]:</div>\r\n<div>• <u>Informator</u>: chłop, 40 lat, z wioski Czesławice, 130 km na płd.-wsch. od Warszawy;</div>\r\n<div>• <u>Materiał badawczy</u>: wymowa samogłoski <i>ę</i> przed spółgłoską zwartą (symbol <i>T</i>)</div>\r\n<div>• <u>Rezultat badań</u>: szereg wariantów, które sprowadzają się d 3 serii:</div>\r\n<div>1) <i>ęT, ę<sup>N</sup>T, ęNT, eNT</i>;</div>\r\n<div>2) <i>ąT, ą<sup>N</sup>T, ąNT, aNT</i>;</div>\r\n<div>3) <i>ę<sup>a</sup>T, ę<sup>a</sup>NT, a<sup>j</sup>NT, ę<sup>o</sup>NT</i>.</div>\r\n<div>Szereg wariantów o barwie ustnej samogłoski <i>e</i> lub <i>a</i>, albo samogłoski pośredniej między <i>e</i> oraz <i>a, o, </i>niezgłoskotwórcze <i>i</i> (<i>j</i>)</div>\r\n<div><i>ęT : ę<sup>N</sup>T : ęNT : eNT : ąT : ą<sup>N</sup>T : ąNT : aNT </i>: <i>ę<sup>a</sup>T : ę<sup>a</sup>NT : a<sup>j</sup>NT : ę<sup>o</sup>NT : eT</i></div>\r\n<div>14 : 5 : 3 : 1 : 15 : 4 : 2 : 3 : 1 : 1 : 1 : 1 : 4</div>\r\n<div>• <u>Barwa samogłoski</u>: <b><i>ę</i></b> (24) : <b><i>ą</i></b> (25) = równowaga</div>\r\n<div>• <u>Charakter nosowości</u>: nosowość synchroniczna, tj. <i>ęT</i>/<i>ąT</i> (29) : typowa nosowość asynchroniczna, tj. <i>eNT</i>/<i>aNT</i> (4).</div>\r\n<div>Widać, że typ <i>ęT</i>/<i>ąT </i>przedstawia stan dawny, tradycyjny w zakresie charakteru nosowości, natomiast typ <i>eNT</i>/<i>aNT</i> – stan nowy. Przeważa stan dawny, ewolucja dopiero się rozpoczyna. Wyrazistym przykładem tej ewolucji są już wymówienia, typu <i>ę<sup>N</sup>T, ą<sup>N</sup>T</i>, które przedstawiają przejście do typu nosowości asynchronicznej, opóźnionej. </div>\r\n<div>Ten kierunek badań koncentrował się na opisie stanu aktualnego, w tym wewnętrznego zróżnicowanie gwar, z uwzględnieniem różnorakich wpływów, także interferencji gwary i języka ogólnego, podejmował zagadnienia stosunku idiolektów do gwar oraz problem kartograficznego przedstawiania tych faktów.</div>\r\n<div>Różnice między obu szkołami dialektologicznymi, tj. krakowską i warszawską, sprowadzały się (ogólnie rzecz ujmują<b>c</b>) do odmiennej hierarchizacji etapów i celów postępowania badawczego, i tak szkoła krakowska: retrospekcja → system gwarowy → opis stanu współczesnego → zmiany systemu gwarowego; szkoła warszawska: opis stanu współczesnego → idiolekt a gwara → system gwarowy → retrospekcja tendencji rozwojowych [DiGP 58]. Różnice metodologiczne i przebieg polemiki między reprezentantami obu szkół przedstawił Stanisław Urbańczyk [1986], który obrazowo stwierdził: „Nitsch chciał widzieć w informatorze świadka przeszłości starszej, mijającej, Doroszewski – zwiastuna przyszłości [Urbańczyk 1986, 155], inaczej mówiąc za ważniejsze przedstawiciele szkoły krakowskiej uważali opis stanu ginącego niż przewidywanie nadchodzącego.</div>\r\n<div>W okresie powojennym, tj. w drugiej połowie XX wieku, zaznaczyły się dwa kolejne nowe nurty w badaniach dialektologicznych:</div>\r\n<div>1)nurtsystemowy (dialektologia strukturalna),</div>\r\n<div>2) nurt socjolingwistyczny (komunikatywny), charakteryzujący się nową metodą badań.</div>\r\n<div>Pierwszy z nich wiąże się przede wszystkim z nazwiskiem Karola Dejny i jego syntetycznym strukturalnym (w ujęciu diachronicznym) opisem dialektów polskich [1973], który przedstawił odmienne ujęcie metod i celów badawczych dialektologii, przeciwstawiając się grupowaniu dialektów ludowych na podstawie znanych izoglos i pozostawaniu przy dotychczasowym podziale korygowanym jedynie nowymi danymi. Polskie dialekty ludowe Karol Dejna omówił na tle procesów i rezultatów różnicowania się słowiańskich terytoriów etnicznych, tym samym traktując je jako zespół innowacji dialektalnych, które wytworzyły się w oddzielnych ugrupowaniach ludnościowych i nie zdołały się rozprzestrzenić na całe terytorium językowe. Zgodnie z tym założeniem dialektologia nie tyle zajmuje się opisem dzisiejszego stanu gwar, pozostawiając to zadanie dialektografii, co omawia powstanie i rozprzestrzenianie się niektórych innowacji dialektalnych, uwzględniając zarówno współczesne wyniki badań, jak i materiał historyczny. Władysław Lubaś, charakteryzując metody badawcze Karola Dejny, stwierdza, iż jest on „konsekwentnie diachroniczny, rygorystycznie strukturalistyczny, konsekwentnie geograficzny i zupełnie nieczuły socjolingwistycznie” [Lubaś 1996, 44]. Strukturalizm w Polsce przenika do dialektologii w latach sześćdziesiątych XX wieku [Dunaj 1996, 25]. Za sztandarowe prace dialektologii strukturalnej uznaje się – poza publikacjami Karola Dejny, jego współpracowników i uczniów – książkę Mieczysława Karasia, <i>Polskie dialekty Orawy. Cz.1. Fonetyka i fonologia</i> [1965], artykuł Romana Laskowskiego <i>System fonologiczny gwary wsi Moszna w powiecie</i> <i>krapkowickim </i>[1965],Jerzego Reichana <i>Małopolskie gwary jednonosówkowe </i>[1980].</div>\r\n<div> Kierunek socjolingwistyczny w dialektologii w Polsce rozwinął się w Polsce pod koniec XX wieku i wiązał się zarówno z krytyką klasycznych metod dialektologicznych ze strony nauk społecznych, jak i z ogromnymi zmianami demograficzno-społecznymi. W nurcie badań socjolingwistycznych położono nacisk na badania wariantywności uwarunkowanej czynnikami socjalnymi (zróżnicowanie pionowe środowisk wiejskich) i sytuacyjnymi, natomiast wariantywność geograficzna staje się drugoplanowa, także i z tego względu, że badania ukierunkowane socjolingwistycznie obejmują zazwyczaj niewielkie, zwarte obszary gwarowe. Bada się w nich korelację zmiennych językowych z czynnikami społecznymi (np. płeć, wiek, wykształcenie, status społeczny, wykonywany zawód, praca w mieście) oraz ze stopniem oficjalności sytuacji komunikacyjnej [por. Dunaj 1986, 20-21, 1996, 26-27]. Przykładowo – Halina Kurek w pracy <i>Metodologia socjolingwistycznego badania fonetyki języka mówionego środowisk wiejskich</i> (<i>na przykładzie</i> <i>kilku wsi Beskidu Niskiego</i>) [1990], przedstawiła metodę badań, uwzględniającą opis gwar w skali mikro w przekroju poziomym i pionowym, obrazując dynamikę danymi statystycznymi [por. opis: Lubaś 1996, 43]. Badaniami objęła 1787 informatorów i scharakteryzowała ich pod względem socjologicznym według:</div>\r\n<div>a)<span> </span>płci</div>\r\n<div>b)<span> </span>wieku (4 grupy wiekowe: 7-19; 20-46; 47-70, powyżej 70),</div>\r\n<div>c)<span> </span>wykształcenia (w 4 kategoriach: niepełne podstawowe, podstawowe, średnie i wyższe)</div>\r\n<div>d)<span> </span>pochodzenia społecznego (inteligenckie, robotniczo-chłopskie i chłopskie)</div>\r\n<div>e)<span> </span>zawodu (rolnicy, chłopi-robotnicy, chłopi-urzędnicy).</div>\r\n<div>Autorka ukazała, w jaki sposób wymienione czynniki socjalne i sytuacyjne (oficjalność – nieoficjalność) decydują o dystrybucji wariantów językowych. Metody socjolingwistyczne dobrze sprawdziły się w analizie materiału fonetycznego, natomiast w badaniach leksykalnych są uznawane za zawodne [Dunaj 1996, 28] lub raczej za sprawdzające się w połączeniu z innymi metodami [Zagórski 2001, 28]. Badacz, który stosuje metody socjolingwistyczne, „jest nastawiony przede wszystkim na użycie języka, a nie na jego strukturę (system)” [Dunaj 1986, 19].</div>\r\n<div>Ostatnio rozwija się kierunek badań interdyscyplinarnych, w których dialektologia łączy się z etnolingwistyką i lingwistyką kulturową, odwołującymi się do czynników współtworzących tożsamość grupy i jej wewnętrzną zwartość oraz operującymi badaniem kultur regionalnych, a więc języka i sfery społeczno-kulturowo-obyczajowej mieszkańców wsi [Rzetelska-Feleszko 2002, 109, Pelcowa 2002, 391, Pelcowa 1998, 109, Polański 1999, 136-137].</div>\r\n<div>Można również zauważyć nowy nurt, jakim jest wykorzystanie metod akustycznych w badaniach fonetyki gwarowej [Orawski 2001, Garczyńska 2007]. Do tej pory stosowano dwie metody odczytywania tekstów gwarowych utrwalonych fonograficznie: odsłuch indywidualny (subiektywny, a więc nieraz niedokładny) oraz – znacznie rzadziej – odsłuch zespołowy (pozwala na kontrolę subiektywizmu każdego z transkrybentów przez pozostałych). Najlepsza jednak jest metoda trzecia, w dialektologii polskiej sporadyczna, w której słuch transkrybenta jest poparty analizą akustyczną. Komputer osobisty wraz z odpowiednim oprogramowaniem przeznaczonym do analizy akustycznej dźwięków pozwala, np. w wypadku samogłosek, na:</div>\r\n<div>− ustalenie, w jaki sposób zorganizowana jest struktura wewnętrzna zbiorów pomiarów formantu pierwszego i drugiego, czyli jaki jest stopień zróżnicowania wymowy badanych samogłosek określony współczynnikiem rozproszenia V, jakie są przyczyny tego zróżnicowania (kontekstowe, związane z tempem mowy, wpływem uwzględnionych w badaniach języków obcych czy istnieniem reliktów dawnych samogłosek pochylonych);</div>\r\n<div>− odtworzenie mechanizmu artykulacyjnego badanych samogłosek;</div>\r\n<div>− porównanie czworoboków artykulacyjnych uzyskanych dla poszczególnych osób z odpowiednimi czworobokami dla samogłosek innych języków;</div>\r\n<div>− określenie stopnia wpływów uwzględnionych w analizie języków w mowie badanych osób.</div>\r\n<div>„Dane, których dostarcza fonetyka akustyczna, pozwalają dziś na obiektywne, precyzyjne i wyczerpujące charakteryzowanie dźwięków występujących w mowie. Ponadto technizacja warsztatu badawczego językoznawcy, zwłaszcza dialektologa–fonetyka, jest konieczna, jeśli wyniki jego badań mają być porównywalne z poziomem innych nauk, przede wszystkim ścisłych, przyrodniczych i technicznych” [Garczyńska 2007, 238].</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Literatura:</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Czyżewski Feliks, 1988, <i>Z metodyki badań gwar polskich na obszarach dwujęzycznych</i>, „<i>Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii</i>”, Łódź, s. 169-176.</div>\r\n<div>Dejna Karol, 1998, <i>Gwara i jej stosunek do innych odmian języka ogólnonarodowego</i>, [w:] <i>Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii</i>, pod red. S. Gali, Łódź, s. 13-22.</div>\r\n<div>Dejna Karol, 1996, <i>Kartograficzne ujmowanie dynamiki rozwojowej gwar</i>, [w:] <i>Studia dialektologiczne I</i>, Kraków, s. 9-19.</div>\r\n<div>Dejna Karol., 1979, <i>Z metodologii badań gwar peryferyjnych i wyspowych, </i>„Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” XXV, s. 35-40.</div>\r\n<div>Doroszewski Witold, 1934, <i>Mowa mieszkańców wsi Staroźreby,</i> „Prace Filologiczne” XVI, s. 249-278.</div>\r\n<div>Doroszewski Witold, 1953, <i>Przedmiot i metody dialektologii, </i>„Poradnik Językowy” 1953, z. 1, s. 1-8, z.2, s. 1-7, z. 3, s. 2-10, z. 4, s. 4-12.</div>\r\n<div>Doroszewski Witold, 1962 (1935), <i>O statystyczne przedstawienie izoglos, </i>(pierwodruk 1935), przedruk [w:] <i>Studia i szkice językoznawcze, </i>Warszawa 1962, s. 380-392.</div>\r\n<div>Doroszewski Witold, 1962 (1957), <i>Dialektologia a metoda historyczno-porównawcza, </i>(pierwodruk 1957), przedruk [w:] <i>Studia i szkice językoznawcze, </i>Warszawa 1962, s.449-458.</div>\r\n<div>Dunaj Bogusław, 1996, <i>Przedmiot i kierunki badań dialektologicznych</i>, [w:] „Studia dialektologiczne” I, pod red. B. Dunaja i J. Reichana, Kraków, s. 21-29</div>\r\n<div>EJP - <i>Encyklopedia języka polskiego</i>, 1991, pod red. S. Urbańczyka, Wrocław, (hasła: dialekt, dialektologia), (skrót: EJP).</div>\r\n<div>Furdal Antoni, 1980, <i>Zakres badań geografii lingwistycznej</i>, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” 1980, XVIII, s. 73-80.</div>\r\n<div>Gala Sławomir (red.), <i>Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii</i>, Łódź 1998.</div>\r\n<div>Gala Sławomir, 2001, <i>Z metodyki badań pogranicza językowego (na materiale polskim)</i>, [w:] „<i>Język i kultura na pograniczu polsko-ukraińsko-białoruskim</i>”, red. Feliks Czyżewski, Lublin, s. 29-39.</div>\r\n<div>Garczyńska Justyna, 2007, <i>Zastosowanie metod fonetyki akustycznej w badaniach dialektologicznych (na przykładzie akcentowanej samogłoski [a], </i>[w:] <i>Gwary dziś 4. Konteksty dialektologii, </i>pod red. Jerzego Sierociuka, Poznań, s. 237-247.</div>\r\n<div><i>Gwary dziś. 1. Metodologia badań</i>, pod red. Jerzego Sierociuka, Poznań 2001.</div>\r\n<div>Handke Kwiryna, 1989, <i>Perspektywa paraleli, czyli sposób badania zjawisk językowych, </i>[w:] <i>Paralele w rozwoju słownictwa języków słowiańskich, </i>Wrocław, s. 7-17.</div>\r\n<div>Horodyska Halina, 1958, <i>O dialektologicznych badaniach korespondencyjnych</i>, „Poradnik Językowy” 1958, s. 57-67.</div>\r\n<div>Karaś Halina, 2002, <i>Gwary polskie na Kowieńszczyźnie</i>, Warszawa – Puńsk 2002.</div>\r\n<div>Karaś Mieczysław, 1968, <i>Diachronia i synchronia w ujmowaniu faktów dialektologicznych, </i>Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Językoznawcze, XXI, s. 7-15.</div>\r\n<div>Kąś Józef, 1986. <i>Metody statystyczne w badaniach dialektologicznych</i>, AUL. Folia Linguistica 12, s. 117-123.</div>\r\n<div>Kłoskowska A., 1996, <i>Kultury narodowe u korzeni, </i>Warszawa.</div>\r\n<div>Kowalska Anna, 2001, <i>Znaczenie doboru metod badawczych we współczesnej dialektologii (na przykładzie polskich regionalnych atlasów gwarowych)</i>, [w:] <i>Gwary dziś 1. Metodologia badań, </i>Poznań, s. 51-66.</div>\r\n<div>Kupiszewski Władysław, 2002, <i>Jeszcze o metodzie statystycznej Witolda Doroszewskiego, </i>[w:] „Studia Dialektologiczne” II, pod red. J. Okoniowej i B. Dunaja, Kraków, s. 67-72.</div>\r\n<div>Kurek Halina, 1990, <i>Metodologia socjolingwistycznego badania fonetyki języka mówionego środowisk wiejskich (na przykładzie kilku wsi Beskidu Niskiego)</i>, Kraków.</div>\r\n<div>Lubaś Władysław, 1996, <i>Teoretycznie i praktycznie o relacjach miedzy dialektologią a socjolingwistyką </i>[w:] „Studia dialektologiczne” I, pod red. B. Dunaja, Kraków.</div>\r\n<div>AJPP - Małecki Mieczysław, Nitsch Kazimierz, <i>Atlas językowy polskiego Podkarpacia</i>, cz. 1-2, Kraków 1934. (cz. 1, 500 map; cz. 2, Wstęp, objaśnienia, wykazy wyrazów).</div>\r\n<div>Mazur Jan, 1989, <i>Dialektometria a nowe koncepcje i metody kartograficznego przedstawiania zjawisk gwarowych, </i>„Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” XXXV, s.</div>\r\n<div>Mazur Jan, 1980, <i>Geografia lingwistyczna a system języka</i>, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” XXXVII, s. 137-151.</div>\r\n<div>Mazur Jan, 1996, <i>Zastosowanie komputera w dialektologii. Nowe możliwości techniczne, metodyczne i teoretyczne opracowania materiału gwarowego, </i>[w:] „Studia dialektologiczne” I, pod red. B. Dunaja, Kraków.</div>\r\n<div>Orawski Michael, 2001, <i>Analiza akustyczna samogłosek pochylonych na podstawie przykładów z</i> <i>Orawy i Śląska</i>, [w:] <i>Gwary dziś 1. Metodologia badań</i>, pod red. Jerzego Sierociuka, Poznań, s. 147-152.</div>\r\n<div>Paryl Władysław, 1982, <i>O metodzie badań integracji językowej</i>, „Zeszyty Naukowe wyższej Szkoły Pedagogicznej w Szczecinie. Prace Wydziału Humanistycznego” 38, s. 289-308.</div>\r\n<div>Rzetelska-Feleszko Ewa, 2002, <i>Spojrzenie byłego dialektologa</i>, [w:] „Studia Dialektologiczne” II, pod red. J. Okoniowej i B. Dunaja, Kraków, s. 105-109.</div>\r\n<div>Sierociuk Jerzy, 2005, <i>Problemy współczesnej dialektologii</i>, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” LXI, Kraków, s. 67-76.</div>\r\n<div>Sierociuk Jerzy, 2007, <i>Język mieszkańców wsi</i> czy <i>gwara</i>? <i>Problem nie tylko teoretyczny</i>, „Prace Filologiczne” LIII, s. 527-534,</div>\r\n<div>Sierociuk Jerzy, 2007a, <i>Socjologiczny kontekst badań języka mieszkańców wsi, </i>[w:] <i>Gwary dziś 4. Konteksty dialektologii, </i>Poznań, s. 325-336.</div>\r\n<div>Smułkowa Elżbieta, 1984, <i>Uwagi do metody badań nad leksyką gwarową pogranicza językowego</i>, [w:] <i>Studia nad gwarami Białostocczyzny. Morfologia i słownictwo</i>, Warszawa 1984, s. 67-71.</div>\r\n<div>Urbańczyk Stanisław, 1986, <i>Przedwojenny spór o metodę badań dialektologicznych, </i>[w:] <i>Collectanea linguistica in honorem Adami Heinz, </i>Kraków, s. 153-159.</div>\r\n<div>Zagórski Zygmunt, 2001, <i>O różnych metodach badań dialektologicznych, </i>[w:] <i>Gwary dziś. 1. Metodologia badań, </i>pod red. Jerzego Sierociuka, Poznań, s. 25-31.</div>\r\n<div>Zaręba Alfred, 1955, <i>O metodzie i technice badań gwarowych</i>, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” XIV, s. 140-155.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><a href="?l1=podstawy-dialektologii&l2=glowne-nurty">Wersja skrócona</a></div>', 0, 0, 0), ('gwary-polskie', 'podstawy-dialektologii', 'Gwary polskie za granicą', 130000, '<h1>2.6. Gwary polskie za granicą</h1>\n<div class="autor">Halina Karaś</div>\n<p> </p>\n<div vertical-align="middle">\n<table style="border-bottom: 1px; border-left: 1px; width: 100%; border-top: 1px; border-right: 1px; align: middle">\n <tbody>\n <tr>\n <td style="width: 260px; height: 195px"><a title="Zasięg polszczyzny kresowej. Źródło: Z. Kurzowa, Język polski Wileńszczyzny i Kresów północno-wschodnich XVI-XX w., Warszawa-Kraków 1993" rel="lightbox" href="/cmsimg/image/zasieg.gif"><img alt="Zasięg polszczyzny kresowej. Źródło: Z. Kurzowa, Język polski Wileńszczyzny i Kresów północno-wschodnich XVI-XX w., Warszawa-Kraków 1993" width="260" height="195" src="/cmsimg/image/zasieg.gif" /></a></td>\n <td>\n <p>Gwary polskie za granicą jako przedłużenie gwar polskich z terenu Rzeczypospolitej Polskiej występują jedynie w Czechach i na Słowacji. Są to: gwary cieszyńskie, czadeckie, orawskie, spiskie (zob. <a href="index.php?option=com_content&task=category&sectionid=9&id=38&Itemid=117">Śląsk Cieszyński</a>, <a href="index.php?option=com_content&task=category&sectionid=8&id=30&Itemid=45">Orawa</a>, <a href="index.php?option=com_content&task=category&sectionid=8&id=31&Itemid=44">Spisz</a>).</p>\n <p align="justify">Większe i mniejsze skupiska polskojęzyczne powstałe na obcym podłożu (ruskim i litewsko-ruskim), czyli obszary polszczyzny kresowej, występują na Wschodzie, tj. na Białorusi, Litwie i Łotwie (polszczyzna północnokresowa), na Ukrainie (polszczyzna południowokresowa), oraz w w wyniku deportacji w Kazachstanie i w Rosji, zwłaszcza na Syberii (zob. <a href="index.php?option=com_content&task=view&id=181&Itemid=58">Kresowe odmiany polszczyzny</a>).</p>\n </td>\n </tr>\n </tbody>\n</table>\n</div>\n<p>Gwary polskich osadników (głównie z dawnej Galicji) przetrwały również w Rumunii (Bukowina, Mołdawia), na Węgrzech (Istvanmajor), w Turcji (Adampol).</p>\n<p align="justify">Niektóre cechy gwarowe zachowały się także w mowie emigrantów polskich w Europie Zachodniej i obu Amerykach. </p>\n<p align="justify">\n<table style="border-bottom: 1px; border-left: 1px; width: 100%; border-top: 1px; border-right: 1px; align: middle">\n <tbody>\n <tr>\n <td style="width: 260px"><a title="Polszczyzna na Bukowinie (Rumunia, Ukraina), kierunek migracji polskich górali na Bukowinę. Źródło: H. Krasowska, Górale polscy na Bukowinie Karpackiej. Studium socjolingwistyczne i leksykalne, Warszawa 2006" rel="lightbox" href="/cmsimg/image/migracja.gif"><img alt="Polszczyzna na Bukowinie (Rumunia, Ukraina), kierunek migracji polskich górali na Bukowinę. Źródło: H. Krasowska, Górale polscy na Bukowinie Karpackiej. Studium socjolingwistyczne i leksykalne, Warszawa 2006" width="260" height="189" src="/cmsimg/image/migracja.gif" /></a></td>\n <td>\n <p>Wszystkie gwary polskie za granicą charakteryzują się mniejszym lub większym natężeniem cech obcych. Niektóre gwary już zanikają. Najszybciej cech gwarowych i języka polskiego wyzbywa się najnowsza emigracja. W największym stopniu, mimo wpływów obcych, zachowują się gwary polskie za granicą w skupiskach polskojęzycznych wywodzących się z dawnego osadnictwa na terenach etnicznie niepolskich, przygranicznych lub też wchodzących historycznie w skład państwa polskiego.</p>\n </td>\n </tr>\n </tbody>\n</table>\n</p>', NULL, 0, 0), ('gwary-przejsciowe-i-mieszane', 'podstawy-dialektologii', 'Gwary przejściowe i mieszane ', 100100, '<h1>2.3. Gwary przejściowe i mieszane</h1>\r\n<div class="autro">Halina Karaś</div>\r\n<p>Na pograniczach dialektów i gwar lub języków (np. gwar różnojęzycznych) dochodzi często do takiej sytuacji, że krzyżują się tu lub mieszają cechy tych sąsiadujących ze sobą gwar (jednojęzycznych lub różnojęzycznych). Powstają wówczas gwary mieszane lub przejściowe. <br />\r\n<br />\r\nGwary mieszane występują na pograniczu dwu (lub więcej) dialektów ludowych, powstają też na styku różnojęzycznych gwar. Charakteryzują się tym, że występują w nich na przemian cechy graniczących zespołów gwarowych. Od gwar przejściowych różnią się przemieszaniem cech dialektalnych w tych samych pozycjach fonetycznych i kategoriach gramatycznych, brakiem konsekwencji (regularności) w ich występowaniu. Przykładem gwar mieszanych mogą być gwary pogranicza polsko-słowackiego, w których przemieszane są formy z głoskami sonantycznymi (sylabotwórczymi) właściwymi dla języka słowackiego lub z połączeniami samogłoska + spółgłoska pochodzącymi z wokalizacji sonantów w polszczyźnie (zob. Sonanty), np. zrno = ziarno (sonant jak w języku słowackim), gornek = garnek (rozwój polski); spółgłoski g i h w tych samych pozycjach, np. pograbać, humno = gumno; grupy tret (polskie) i trat (słowackie), np. droga – draha = szosa, tlet (polskie) i tlat (słowackie), np. głowa, ale: gławnie. <br />\r\n<br />\r\nGwary przejściowe to zespół gwar pogranicznych, w których w różnych pozycjach fonetycznych i funkcjach występują cechy dwu (rzadziej kilku) sąsiednich gwar (dialektów). Zazwyczaj nasilenie cech jednego dialektu jest większe niż drugiego, a występujące zjawiska językowe odznaczają się pewną regularnością. Przyczyną powstawania gwar przejściowych jest brak ostrych granic między dialektami ludowymi. Przykładem gwar przejściowych są gwary tucholskie, w których krzyżują się cechy gwar sąsiednich: kociewskich i krajniackich. Z gwarami krajniackimi łączy gwary tucholskie używanie w 2 os. lmn. czasu teraźniejszego i przeszłego form typu: niesiecie, nieśliście, archaiczna forma Msc. lp. rodzaju męskiego rzeczowników – w boru, a wymowa miękkiego l’ łączy Bory Tucholskie z Kociewiem, Krajną i częścią Kaszub. Dialekty przejściowe powstają także na pograniczu różnojęzycznym. Do takich należą np. gwary okolic Puszczy Białowieskiej (polsko-białorusko-ukraińskie) oraz gwary polsko-czeskie (tzw. gwary laskie).<br />\r\n </p>\r\n<p><a href="?l1=podstawy-dialektologii&l2=gwary-przejsciowe-i-mieszane-mwr">Powrót</a></p>', 0, 0, 0), ('gwary-przejsciowe-i-mieszane-mwr', 'podstawy-dialektologii', 'Gwary przejściowe i mieszane', 100000, '<h1><span style="">3. </span><span style="">Gwary przejściowe i mieszane</span></h1>\r\n<p autor="">Halina Karaś</p>\r\n<div><b> </b> </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Na pograniczach dialektów i gwar lub języków (np. gwar różnojęzycznych) dochodzi często do takiej sytuacji, że krzyżują się tu lub mieszają cechy tych sąsiadujących ze sobą gwar (jednojęzycznych lub różnojęzycznych). Powstają wówczas gwary mieszane lub przejściowe. Rozróżnienie obu typów gwar wprowadził do polskiej dialektologii w okresie międzywojennym Mieczysław Małecki [Małecki 1933]. Za gwarę mieszaną uznał on taki typ gwary pogranicznej, który „rozwija tę samą cechę gramatyczną w jednych wyrazach zgodnie z gwarą <i>a, </i>w innych zaś jej rozwój jest identyczny z gwarą <i>b</i> [Małecki 1934, cyt. za: 2004, 135]). Termin gwara przejściowa zarezerwował natomiast dla takiej gwary pogranicza, która „daną cechę rozwija jednolicie według typu dialektycznego <i>a, </i>inną zaś cechę znów jednolicie według typu <i>b </i>[jw.]). Mimo że rozróżnienie terminologiczne Małeckiego uznawano za słuszne, to jednak w pracach dialektologicznych nawet najwybitniejszych slawistów panowała duża dowolność w używaniu obu terminów. Przykładowo – Zdzisław Stieber ten sam typ gwar (np. gwary laskie) określał w jednej pracy jako gwary mieszane [Stieber 1934], a w innej jako przejściowe [Stieber 1938].</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Do rozróżnienia terminologicznego M. Małeckiego nawiązał Mieczysław Karaś [1958], który podjął próbę doprecyzowania istniejących definicji gwar przejściowych i mieszanych. W odniesieniu do gwar mieszanych podkreślał on przypadkowość występowania w nich cech dwóch (lub więcej) sąsiadujących gwar, a w gwarach przejściowych – prawidłowość rozwoju cech językowych. W stosunku do ujęcia Mieczysława Małeckiego nowością było potraktowanie przez niego gwar przejściowych i mieszanych jako dwóch różnych etapów rozwoju gwar na pograniczach językowych. Pewne uwagi na ten temat poczynił jednak już Małecki, gdy pisał o możliwości rozwoju gwary mieszanej w przejściową, a gwar czysto polskich w gwary mieszane polsko-słowackie [1934, za: 2004, 140].</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Warto też zauważyć, że początkowo (poczynając od Małeckiego) pojęcie gwar przejściowych i mieszanych stosowano w odniesieniu do pogranicza różnych języków etnicznych, co widać też wyraźnie w doborze przykładów. Mieczysław Małecki jako przykład gwar mieszanych podawał gwary czadeckie na pograniczu polsko-słowackim (z polskimi kontynuantami samogłosek prasłowiańskich w jednych wyrazach, np. <i>krężel, pięta, pręślica</i> = przęślica, lub słowackimi w innych, np. <i>jazyk, obruczka, husienica</i> = język, obrączka, gąsienica), a gwar przejściowych – gwary laskie, czyli gwary na pograniczu polsko-czeskim (m.in. z brakiem iloczasu i akcentem paroksytonicznym jak w języku polskim ale z brakiem nosówek i przegłosu polskiego oraz z sonantami jak w języku słowackim). Dopiero później dialektolodzy polscy zastosowali pojęcia: gwary przejściowe – gwary mieszane także do pograniczy międzydialektalnych, tj. pograniczy wewnątrz obszaru tego samego języka etnicznego.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Kwiryna Handke, omawiając gwary przejściowe i mieszane wewnątrz obszaru dialektalnego, zauważa, że sytuacja tych gwar nie różni się zasadniczo od tej, którą można obserwować na pograniczach różnych języków. Na pograniczach gwarowych, zarówno na pograniczach głównych dialektów polskich (zespołów dialektalnych), jak i na pograniczach mniejszych kompleksów gwarowych, wyodrębnianych wewnątrz dialektów, występują takie same typy kontaktów językowych, jak i na pograniczach różnych językowo (tj. kontakt terytorialny, kontakt różnych systemów językowych, kontakt polegający na przemiennym użyciu dwóch systemów – tu gwarowego i ogólnopolskiego – przez tę samą osobę) [Handke 1993, 286]. Jako wyrazisty przykład gwar o niejednolitym charakterze Autorka podała gwary Borów Tucholskich, obszar, na którym krzyżują się izoglosy różnych cech, zjawisk i faktów typowych dla sąsiednich gwar (kociewskich, krajniackich, kaszubskich). Ważną sprawą jest też uwzględnienie w opisie pograniczy gwarowych i zachodzących na nich procesów językowych oddziaływanie wielu czynników pozajęzykowych, takich jak np. znajomość dwóch odmian językowych (gwara – język ogólny) czy interferencja polszczyzny ogólnej.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Oba typy gwar, które występują na pograniczu dwu (lub więcej) dialektów ludowych, a także powstają na styku różnojęzycznych gwar, można zatem zdefiniować następująco (zob. definicje niżej).</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><b><u> </u></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b><u>Gwary mieszane</u></b> charakteryzują się tym, że występują w nich na przemian cechy graniczących zespołów gwarowych, tj. kontynuanty tej samej cechy w różnych wyrazach są zgodne z systemem jednej albo drugiej z sąsiadujących gwar. Od gwar przejściowych różnią się przemieszaniem cech dialektalnych w tych samych pozycjach fonetycznych i kategoriach gramatycznych, brakiem konsekwencji (regularności) w ich występowaniu. Przykładem gwar mieszanych mogą być gwary pogranicza polsko-słowackiego, w których przemieszane są formy z głoskami sonantycznymi (sylabotwórczymi) właściwymi dla języka słowackiego lub z połączeniami samogłoska + spółgłoska pochodzącymi z wokalizacji sonantów w polszczyźnie (zob. {D <u>Sonanty L}</u>), np. <i>z<b>r</b>no</i> = ziarno (sonant jak w języku słowackim), <i>gornek</i> = garnek (rozwój polski); spółgłoski <i>g</i> i <i>h</i> w tych samych pozycjach, np. <i>pograbać</i>, <i>humno</i> = gumno; grupy <i>tret</i> (polskie) i <i>trat</i> (słowackie), np. <i>droga</i> – <i>draha</i> = szosa, <i>tlet</i> (polskie) i <i>tlat </i>(słowackie), np. <i>głowa</i>, ale: <i>gławnie</i>(zob. {D <u>Metateza L}</u>).</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><b><u> </u></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b><u>Gwary przejściowe</u> </b>to zespół gwar pogranicznych, w których w różnych pozycjach fonetycznych i funkcjach występują cechy dwu (rzadziej kilku) sąsiednich gwar (dialektów), tj. jedna cecha rozwinęła się jednolicie według systemu jednej gwary, a inna cecha – według systemu drugiej z sąsiadujących gwar. Zazwyczaj nasilenie cech jednego dialektu jest większe niż drugiego, a występujące zjawiska językowe odznaczają się pewną regularnością. Przyczyną powstawania gwar przejściowych jest brak ostrych granic między dialektami ludowymi. Przykładem dialektów przejściowych są gwary tucholskie, w których krzyżują się cechy gwar sąsiednich: kociewskich i krajniackich. Z gwarami krajniackimi łączy gwary tucholskie używanie w 2 os. lmn. czasu teraźniejszego i przeszłego form typu: <i>niesiecie</i>, <i>nieśliście</i>, archaiczna forma Msc. lp. rodzaju męskiego rzeczowników – <i>w boru</i>, a wymowa miękkiego <i>l’</i> łączy Bory Tucholskie z Kociewiem, Krajną i częścią Kaszub. Dialekty przejściowe powstają także na pograniczu różnojęzycznym. Do takich należą np. gwary okolic Puszczy Białowieskiej (polsko-białorusko-ukraińskie) oraz gwary polsko-czeskie (tzw. gwary laskie).</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Nową propozycję ujęcia gwar przejściowych i mieszanych i ich rozróżnienia także na podstawie czynników ekstralingwistycznych (nie tylko wewnętrznojęzykowych) przedstawiła Elżbieta Smułkowa.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> Gwary przejściowe definiuje jako „gwary położone między wyraźnymi masywami dialektalnymi tego samego lub co najmniej dwóch odrębnych języków, których jednoznaczne obiektywne zakwalifikowanie do jednego z sąsiadujących dialektów (języków) napotyka poważne trudności lub zgoła nie jest możliwe ze względu na stopniowe terytorialne narastanie cech charakterystycznych, których współobecność decyduje dopiero o przynależności gwary do określonego dialektu lub języka” [Smułkowa 1993, cyt. za: 2002, 350].</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> Gwary mieszane – wynikłe podobnie jak i przejściowe z kontaktu językowego – autorka dzieli na 2 typy:</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -17pt; line-height: 150%;">1)<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span>„gwary mieszane ludności jednojęzycznej zamieszkałej po obu stronach linii zetknięcia się zwartych obszarów dwóch odrębnych systemów językowych, np. polskiego i białoruskiego, polskiego i ukraińskiego itp. (M<sub>1</sub>);</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -17pt; line-height: 150%;">2)<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span>gwary mieszane ludności dwujęzycznej, np. polszczyzna (system sekundarny) ludności na co dzień posługującej się gwarą innojęzyczną, np. białoruską, ukraińską, litewską (M<sub>2</sub>)” [jw., 352].</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Poniższa tabela przedstawia kryteria, które pozwalają na rozróżnienie gwar przejściowych i mieszanych.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Tabela nr 1. Zestawienie opozycyjnych kryteriów rozróżniających gwary przejściowe od gwar mieszanych. Za: Smułkowa 1993 [cyt. za przedruk: 2002, 354].</div>\r\n<table cellspacing="0" cellpadding="0" border="1" style="border-collapse: collapse; border: medium none;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" style="border: 1pt solid windowtext; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div><b>Lp.</b></div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: 1pt 1pt 1pt medium; border-style: solid solid solid none; border-color: windowtext windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div><b>Kryterium</b></div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: 1pt 1pt 1pt medium; border-style: solid solid solid none; border-color: windowtext windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div><b>Gwara przejściowa</b></div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: 1pt 1pt 1pt medium; border-style: solid solid solid none; border-color: windowtext windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div><b>Gwara mieszana</b></div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt; border-style: none solid solid; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>1.</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>Terytorialność</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>+</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">(+,–)</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt; border-style: none solid solid; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>2.</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>Wyraźne zakwalifikowanie do jednego z sąsiadujących dialektów</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">–</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>+</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt; border-style: none solid solid; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>3.</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>Bliskie pokrewieństwo dialektów wchodzących w kontakt</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>+</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">–</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt; border-style: none solid solid; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>4.</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>Dwujęzyczność, zdolność przemiennego posługiwania się obydwoma sąsiadującymi systemami gwarowymi</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">–</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>+</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt; border-style: none solid solid; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>5.</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>Znaczne zróżnicowanie idiolektalne na tym samym terenie gwarowym</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">–</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">(–, +)</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt; border-style: none solid solid; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>6.</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>Prestiż jednego z sąsiadujących systemów</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">–</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>+</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt; border-style: none solid solid; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>7.</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>Hiperpoprawność</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">–</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>+</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt; border-style: none solid solid; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>8.</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>Trwałe innowacje jako rezultat nakładania się cech systemowych dialektów wchodzących w kontakt</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>+</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">–</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt; border-style: none solid solid; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>9.</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>Realizacja jednych cech zgodnie z dialektem A, drugich z dialektem B</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>+</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">–</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt; border-style: none solid solid; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>10.</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>Oboczna realizacja jednej i tej samej cechy według dialektu A i według dialektu B</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">–</div>\r\n </td>\r\n <td valign="top" style="border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div>+</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Autorka stwierdza, iż w jej koncepcji istotne jest odróżnienie gwar rzeczywiście przejściowych od wszystkich pozostałych typów gwar, także tych, które zawierają znaczną liczbę elementów innosystemowych. W rezultacie proponuje podział trójdzielny:</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">1) gwary przejściowe,</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">2) gwary mieszane,</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">3) gwary mające system jednego z języków (dialektów), ale zawierający też różne elementy innego języka (dialektu). Te obce elementy mogą pochodzić albo z substratu, albo z nowszego kontaktu terytorialnego, albo też z odgórnego oddziaływania języka (dialektu) o większym prestiżu [jw., 354].</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Literatura:</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Handke Kwiryna, 1993, <i>Gwary przejściowe / mieszane wewnątrz obszaru dialektalnego, </i>[w:] <i>Gwary mieszane i przejściowe na terenach słowiańskich, </i>Rozprawy Slawistyczne 6, Lublin (przedruk w: Handke Kwiryna, <i>Rozważania i analizy językoznawcze, </i>Warszawa 1997, s. 285-289).</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Karaś Mieczysław, 1958, <i>Z problematyki gwar mieszanych i przejściowych, </i>„Język Polski” XXXVIII, Kraków, z. 4, s. 286-296.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Małecki Mieczysław, 1934, <i>Do genezy gwar mieszanych i przejściowych (ze szczególnym uwzględnieniem granicy językowej polsko-czeskiej i polsko-słowackiej), </i>„Slavia Occidentalis” XII, Poznań, s. 80-90 (przedruk w: Mieczysław Małecki, <i>Dialekty polskie i słowiańskie, </i>pod red. Jerzego Ruska, Kraków 2004, s.135-140).</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Smułkowa Elżbieta, 1992, <i>Pojęcie gwar przejściowych i mieszanych na polsko-białorusko-ukraińskim pograniczu językowym, </i>[w:] <i>Między Wschodem a Zachodem, </i>cz. IV. <i>Zjawiska językowe na pograniczu polsko-ruskim, </i>[w:] <i>Dzieje Lubelszczyzny, </i>t. VI, Lublin (przedruk w: Smułkowa Elżbieta, <i>Białoruś i pogranicza. Studia o języku i społeczeństwie, </i>Warszawa 2002, s. 336-348.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Smułkowa Elżbieta, 1993, <i>Propozycja terminologicznego zawężenia zakresu pojęć: „gwary przejściowe” – „gwary mieszane” </i>[w:] <i>Rozprawy Slawistyczne </i>6, Lublin (przedruk w: <i>Białoruś i pogranicza. Studia o języku i społeczeństwie, </i>Warszawa 2002, s. 349-354).</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Stieber Zdzisław, 1938, <i>Sposoby powstawania słowiańskich gwar przejściowych, </i>Kraków 1938 (przedruk w: Stieber Zdzisław, <i>Świat językowy Słowian, </i>Warszawa 1974, s. 33-65.</div>\r\n<div style="margin-top: 6pt; text-align: justify; line-height: 150%;">Walczak Bogdan, <i>Z problematyki gwar przejściowych i mieszanych (dyferencjacja a mieszanie się języków),</i> [w:] <i>Gwary mieszane i przejściowe na terenach słowiańskich</i>, pod redakcją Stefana Warchoła, Lublin 1993, s. 335-347.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<p><a href="?l1=podstawy-dialektologii&l2=gwary-przejsciowe-i-mieszane">Wersja skrócona </a></p>', 0, 0, 0), ('halemba-tekst1', 'slask-srodkowy-gwara', 'Tekst 1', 10000, '<h1>Tekst gwarowy — Halemba 1</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Monika Kresa </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify">Informator: Piotr Borkowy, ur. w Rudzie Śląskie – Bielszowicach w 1953; pochodzenie rodziców: górnik i gospodyni domowa, Ślązacy z Górnego Śląska. Ksiądz, magister, pracował w wielu parafiach, zawsze jednak były to parafie śląskie.</div> <div align="justify"><br /> </div> <div align="justify">Zapis i opracowanie: Monika Kresa. Weryfikacja: Halina Karaś.</div> <div align="justify"><br /> </div> <div><br /> </div> <h2>Roraty </h2> <div align="justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T741.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T741.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div> <div align="justify"><br /> </div> <div align="justify"><br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>szwyrko</em> ‘zwrot do rozmówczyni?’');return false" onmouseout="hideToolTip()">Szwyrko</a>. Chcieliście usłyszeć coś po <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = po śląsku. Wąska (zwężona) wymowa samogłoski nosowej <em>ą</em> jako u nosowego przed spółgłoską szczelinową. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">ślu<sup>n</sup>sku</a>, jak to sam u nas to sie godo, to wom tak <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = opowiem. Prelabializacja, czyli poprzedzenie samogłoski o w nagłosie <em>u </em>niezgłoskotwórczym (tu zapisywanym jako <em>ł</em>). Wymowa <em>e</em> (po spółgłosce zmiękczonej, a przed spółgłoską nosową) jako głoski pośredniej między <em>e</em> i <em>i</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>opowie<sup>y</sup>m</a>, jak to sie u nos przygotowuje do <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' do świąt. Wąska (zwężona) wymowa samogłoski <em>ą</em> artykułowanej jako <em>o</em><sup><em>u</em></sup><em>n</em> przed spółgłoską zwartą. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">świo<sup>u</sup>nt</a>, jak <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' żech był = byłem. Ruchomy charakter końcówki czasu przeszłego <em>-ch</em> pochodzącej z dawnego aorystu (tu końcówka <em>-ch</em> przy spójniku że). ');return false" onmouseout="hideToolTip()">żech jeszcze był</a> taki <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= ‘chłopiec, dziecko’');return false" onmouseout="hideToolTip()">bajtel</a>, taki jeszcze mały synek, to nojfajniejszom rzeczo<sup>u</sup>m w przygotowaniu do świo<sup>u</sup>nt to były Roraty. Co prawda nasi <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>farorz</em> ‘proboszcz’ (z niem Pfarrer)');return false" onmouseout="hideToolTip()">farorz</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = gadali. Samogłoska <em>a</em> pochylone ulega jeszcze ścieśnieniu i utożsamia się w wymowie z <em>o</em>. <em>Farorz godali</em> – grzecznościowe użycie czasownika w liczbie mnogiej przy rzeczowniku w lp. (tzw. pluralis maiestaticus – sposób mówienia o ludziach szanowanych, tu o księdzu proboszczu).');return false" onmouseout="hideToolTip()">godali</a> poprawnom <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = poprawną polszczyzną. Rozłożona (asynchroniczna) wymowa nosówki ą w wygłosie jako <em>-om </em>lub jeszcze ze ścieśnieniem <em>o</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">polszczyzno<sup>u</sup>m</a>, że najmilsze są te chwile, gdym chodził na Roraty, biorąc z jakiegoś tam wieszcza, ale my to doświadczyli na własnej skórze, jak to z tymi Roratami było. Otóż zaczynało sie przede wszystkim tym, że było wczas wstować <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = trzeba. Uproszczenie grupy spółgłoskowej <em>trz</em> do <em>cz</em> i skrócenie wyrazu.');return false" onmouseout="hideToolTip()">cza</a> było. Wstowali my o pionte<sup>y</sup>, bo o szóstej już było mszo, ale ten <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = kto. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">fto</a> przylecioł <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = pierwszy. Samogłoska <em>e</em> pochylone wymawiana w sposób ścieśniony jako <em>y</em> po miękkiej spółgłosce. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">piyrwszy</a> na mszo, dostowoł wie<sup>y</sup>nkszy <sup>ł</sup>obrozek. Wszyscy dostawali <sup>ł</sup>obrozki na tych Roratach, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = ten. Zwężenie artykulacyjne <em>e</em> do <em>y</em> przed spółgłoską nosową <em>n, </em>czyli wąska wymowa grupy <em>eN</em> jako <em>yN</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">tyn</a>, kto przyleciał piyrwszy, dostawoł wie<sup>y</sup>nkszy <sup>ł</sup>obrazek. Nieroz bywało tak, że my jako <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = takie. Osłabienie miękkości <em>k’</em> w grupie <em>kie</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">take</a> smarkocze jeszcze, przylecieli pod te<sup>y</sup>n kościół, a potem mi <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>śpiki</em> ‘smarki, gile’');return false" onmouseout="hideToolTip()">śpiki</a> pod nose<sup>y</sup>m marzły, bo zima była, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = śniegu. Szerszy zakres końcówki <em>-a</em> w D. lpoj. rzeczowników rodzaju męskiego. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">śniega</a> powyżej pasa, a przynajmij powyżej kolan. Jeszcze przechodzili my koło takiego <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>beszung</em> ‘nasyp kolejowy’');return false" onmouseout="hideToolTip()">beszunga</a>, a <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= stamtąd. Wąska (zwężona) wymowa samogłoski nosowej <em>ą</em> w śródgłosie wyrazu jako <em>um </em>(rozłożona przed spółgłoską zwartą).');return false" onmouseout="hideToolTip()">stamtund</a> tak zawiewało, takie zaspy sie robiły, że no to było <sup>ł</sup>o|kropne, ale lotali my, czasami to my sie potem wadzili, fto to był pirywszy przy tym, przy tych drzwiach, ale nojfajniejsze na tych Roratach, to było to, że <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = na początku. Śródgłosowa samogłoska <em>ą</em> artykułowana jako nosowe <em>u</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">na poczųtku</a> było <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>cima</em> ‘ciemność’ (wyraz archaiczny, por. ćma ‘ciemność’ w dawnej polszczyźnie).');return false" onmouseout="hideToolTip()">cima</a> w kościele, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'tu: ‘głęboka’ (niem. lang ‘długi)');return false" onmouseout="hideToolTip()">lang</a> cima, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = ‘tylko’');return false" onmouseout="hideToolTip()">ino</a> taki żydowski świycznik stoł na przodku i farorz zawsze tłumaczyli, że to jest taki świycznik, który mo si<sup>e</sup>dym ramion, i do tego świycznika wpierwy jeszcze, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = jak jeszcze. Udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">ja<u>g j</u>eszcze</a> króle sam u nos były, to przynosił król, prymas, rycerz, sprzedawca, kupiec jakiś tam, przynosili swoje świyczki i mówili: jestem gotów na przyjście Pana. A my to se tak przetłumaczyli po naszymu: <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>jesech</em> = jestem.');return false" onmouseout="hideToolTip()">jesech</a> już <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>fertich</em> ‘gotowy, przygotowany’ (z niem fertig)');return false" onmouseout="hideToolTip()">fertich</a>, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>Pon Bóczek, Ponbóczek </em>= Pan Bóg (określenie śląskie)');return false" onmouseout="hideToolTip()">Pon Bóczku</a>. Mi sie to bardzo podobało potym, jak w tym kościele, cały <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = adwent. Samogłoska <em>e</em> artykułowana jako głoska pośrednia między <em>e</em> i <em>y</em> po twardej. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">Adwynt</a>, zawsze ministranty <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = ministranci łazili. Forma <em>ministranty </em>niemęskoosobowa bez nacechowania ujemnego z jednoczesnym orzeczeniem, wyrażonym czasownikiem w rodz. męskoosobowym. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">łazili</a> na fioletowo, to było tak smutno, a na tych Roratach, to byli <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= <em>obleczeni </em>‘ubrani’');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>oblecze<sup>y</sup>ni</a> tak bardzo radośnie, bo mieli czerwone kiecki, czerwone <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>kragel, kragiel </em>‘kołnierz’ (z niem. Kragen)');return false" onmouseout="hideToolTip()">kragle</a>, biołe <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = koronki. Uproszczenie grupy spółgłoskowej <em>nk</em> = <em>k</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">koroki</a>, jak sie te światło <sup>ł</sup>oświyciło, to przy tym <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= ‘ołtarz’');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>ontorzu</a> wyglądało jak w niebie prawie. Sto<sup>u</sup>nd, sto<sup>u</sup>d właśnie te Roraty tak sie podobają. Mało tego, na Roraty przychodziło sie z takimi <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = specjalnymi. Częste wahania s – sz w wyrazach obcego pochodzenia. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">szpecjalnymi</a> lampio<sup>u</sup>nami, óne tam były zrobio<sup>u</sup>ne z takich <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>ajnfachowy</em> ‘zwykły’ (z niem. einfach)');return false" onmouseout="hideToolTip()">ajnfachowych</a> materiałów, nie takie jak teraz so<sup>u</sup>m porzundne plastiki, czy metalowe, były to ajnfachowe materiały, jakiś tam karto<sup>u</sup>n, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>papyndekel</em> ‘karton, tektura’ (z niem. Pappendeckel)');return false" onmouseout="hideToolTip()">papyndekel</a>, jak to u nos godajóm. Ni<sup>e</sup> jednemu ten lampio<sup>u</sup>n sie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= ‘spalił’');return false" onmouseout="hideToolTip()">chajsnął</a> przed Roratami, bo to tako zwykła świyczka, ni miał baterie, ani <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= tu: ‘żarówka’');return false" onmouseout="hideToolTip()">byrnysz</a> było w środku tylko mia<sup>o</sup>ł zwykło <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = świeczkę. Pochylone <em>e </em>bliskie w wymowie <em>y</em>. Szeroka i odnosowiona wymowa wygłosowej samogłoski <em>ę</em> jako <em>a </em>i wywołane tym zrównanie się biernika lp. rzeczowników żeńskich zakończonych na <em>-a </em>z mianownikiem. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">świyczka</a> i mu sie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= ‘zapalił’');return false" onmouseout="hideToolTip()">chajcnął</a>, jag za <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = długo. Uproszczenie grupy spółgłoskowej <em>dł</em> do <em>d </em>na skutek zaniku słabego <em>ł</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">dugo</a> sie świyciła. I to tyż było dużo, dużo śmiychu i radości z tego, jak tako <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>fojerka</em> ‘ognik’ (niem. Feuerwerk)');return false" onmouseout="hideToolTip()">fojerka</a> sie w kościele, w kościele zrobiła, a jeszcze, jeszcze lepiej, bo jak było przed kościołem tako fojerka i potym, potym jednego brakowało, bo było ciemni. Brali nos, brali nos z tymi lampionami właśnie przed <sup>ł</sup>oltorz i to tyż bardzo <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = pięknie. Wąska (zwężona) i odnosowiona wymowa <em>ę</em> jako <em>y </em>(wyraz częsty też w gwarach małopolskich w takiej postaci). ');return false" onmouseout="hideToolTip()">piyknie</a> wyglo<sup>u</sup>ndało, bo najpierw w kościele żadnego nie było widać, a <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = jak my. Udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">ja<u>g m</u>y</a> z tymi lampio<sup>u</sup>nami stoli przy tym <sup>ł</sup>ołtorzu, no to ten farorz tak fajnie wyglądoł, złoty ornat abo niebieski, bo to taki świn... taki, bo to jest msza maryjno, to tak <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>gryfnie</em> ‘ładnie’ (z niem. griffig)');return false" onmouseout="hideToolTip()">gryfnie</a>, gryfnie wyglądało. No ale noj|fajniejsze przy tych Roratach to było, jak sie zaczynoł, jak sie zaczynoła drugo czy<sup>n</sup>ść Adwyntu, bo wtedy, to my już wiedzieli, że som jakieś <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>gieszynki</em> ‘prezenty’');return false" onmouseout="hideToolTip()">gieszynki</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>kajś</em> ‘gdzieś’');return false" onmouseout="hideToolTip()">kajś</a> pocho<sup>u</sup>wane i zaglo<sup>u</sup>ndali my do tych łachów, tych <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>szrank </em>‘szafa, szafka’ (niem. Schrank)');return false" onmouseout="hideToolTip()">szranków</a>, kaj tam co jes, i potym miyndzy sobom my <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = rozprawiali. Zanik <em>r </em>w przedrostku <em>roz- </em>charakterystyczny dla Śląska i części Małopolski.');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>ozprawiali</a>, fto już co <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= znalazł');return false" onmouseout="hideToolTip()">znod</a>, fto jeszcze nic nie znod, i <sup>ł</sup>od kogo, <sup>ł</sup>od kogo <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>muter</em> ‘matka’ (z niem. Mutter)');return false" onmouseout="hideToolTip()">muter</a> abo tata, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>kaj</em> ‘gdzie’');return false" onmouseout="hideToolTip()">kaj</a> to lepiej schowali. To tyż było, to tyż było dużo z tego radości, jak sie teraz to <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = wspomnę. Końcówka <em>-a</em> w 1. os. lp. czasu przyszłego prostego na skutek szerokiej i odnosowionej wymowy samogłoski nosowej ę w wygłosie. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">spomna</a>, to przyznowom farorzowi racjo, że rzeczywiście tamte czasy, tamte momenty, to były takie noj|bardziyj radosne, bo wtedy to sie tak cłowiek <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = człowiek czuł. Mazurzenie, tu <em>cz > c</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">cuł</a> taki, że sie na cóś <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>rychtować </em>‘przygotowywać’ (z niem richten) – wyraz częsty w wielu gwarach polskich poza Śląskiem');return false" onmouseout="hideToolTip()">rychtuje</a>. A przede wszystkim rychtowali my sie właśnie na to przyjyncie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= ‘Pana Boga’');return false" onmouseout="hideToolTip()">Pon Bóczka</a>, i nojbardziej to pomiyntom takie Roraty właśnie w drugiej klasie, jak żech był, bo wtedy my sie przygotowywali do Ko<sup>u</sup>munii Świyntej. I nojwiyncej chyba żech sie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' żech się nauczył = nauczyłem się. Forma 1. os. lp. czasu przeszłego z ruchomą końcówką (pochodzenia aorystycznego) <em>-ch</em>, przyłączoną do partykuły <em>że</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">nauczył</a> w czasie tych Rorat do tego <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= ‘katechizm’');return false" onmouseout="hideToolTip()">katejmusa</a> całego, co mieli my potem w maju zdować i czy tam w kwietniu zdawać i iść do Komunie, to sie chyba nojwiyncej w czasie tych Rorat nauczył, żeby już być fertich na spotkanie tego, tego Pon Bóczka. Jeszcze tako <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>gryfna </em>‘ładna’');return false" onmouseout="hideToolTip()">gryfno</a> rzecz była przy tym, przy tych Roratach, były takie schódki i po tych schódkach schodził Pon Bóczek do żłóbka, do <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>betlejka</em> ‘szopka, stajenka betlejemska’');return false" onmouseout="hideToolTip()">betlejki</a>, na dole była betlejka tako mało zrobiono i tam Pon Bóczek po tych schódkach schodził. No to <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = jak już. Udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">ja<u>g j</u>uż</a> potem te schódki byli..., cora, coraz mniej tych schódków było, to już potem ta radość była, radość było coraz to wiynkszo, bo wiedzieli my, że już przydom te dwa ostatnie schódki, to już do szkoły nie czeba bedzie iść. To też było dużo wtedy, dużo z tego radości i śmiychu. </div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=989&Itemid=48">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=991&Itemid=48">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('halemba-tekst2', 'slask-srodkowy-gwara', 'Tekst 2', 20000, '<h1>Tekst gwarowy — Halemba 2</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Monika Kresa </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify">Informator: Andrzej Komander, ur. Hinderbung (Zabrze), 1959; pochodzenie rodziców: górnik i pielęgniarka, współmałżonka - pielęgniarka, pochodzi z Nowego Lwowa (Bytom – obecna dzielnica Rudy Śląskiej), wykształcenie średnie, służył w wojsku ochrony pogranicza.</div> <div align="justify"><br /> </div> <div align="justify">Zapis i opracowanie: Monika Kresa. Weryfikacja: Halina Karaś.</div> <div align="justify"><br /> </div> <div align="justify"><br /> </div> <h2>Kopalnia</h2> \r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T742.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T742.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n <div align="justify"><br /> </div> <div align="justify"><br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Mom <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = gadać. Samogłoska <em>a</em> pochylone jest wymawiana jeszcze z większym ścieśnieniem jako <em>o</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">godać</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = po śląsku. Wąska (zwężona) wymowa samogłoski nosowej <em>ą</em> w śródgłosie wyrazu jako <em>u </em>nosowego (przed spółgłoską szczelinową).');return false" onmouseout="hideToolTip()">po ślu<sup>n</sup>sku</a>, a <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = więc. Wąska (zwężona) wymowa śródgłosowego <em>ę </em>jako <em>yn </em>(i rozłożona – jak w polszczyźnie ogólnej – przed spółgłoską zwartą). ');return false" onmouseout="hideToolTip()">wiync</a> zacynom <sup>ł</sup>od poczo<sup>u</sup>ntku, robia <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= w kopalni (<em>gruba</em> ‘kopalnia’ z niem Grube)');return false" onmouseout="hideToolTip()">na grubie</a> już dwajścia trzy lata. Pierszo moja szychta to było na tysiąc. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = jak mam. Udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">Ja<u>g m</u>om</a> gadać po śląsku, to najlepiej <sup>ł</sup>o tym, o cymś, kaj się ro<sup>u</sup>bi. A wiync, rano <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = przyłażę ‘przychodzę’. Szeroka i odnosowiona wymowa wygłosowej samogłoski <em>ę</em> jako <em>a </em>i związana z tym końcówka 1. os. lp. czasu teraźniejszego <em>-a </em>na miejscu ogp. -ę. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">przyłaża</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = na grubę. Szeroka i odnosowiona wymowa wygłosowej samogłoski <em>ę</em> jako <em>a </em>i wywołane tym zrównanie się biernika lp. rzeczowników żeńskich zakończonych na <em>-a </em>z mianownikiem. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">na gruba</a> i ida pod figurko świyntyj Barbórki, żeby <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>porzykać się</em> ‘pomodlić’.');return false" onmouseout="hideToolTip()">się porzykać</a> <sup>ł</sup>o szczęśliwy wyjazd i <sup>ł</sup>o to, za tych, którzy już z dołu nie wyjechali. Potym <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = idziemy. Wyrównanie analogiczne do tematu czasownika w 1 os. l. poj. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">idymy</a> wszyscy razym na <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>cechownia</em> ‘część kopalni, rodzaj poczekalni’');return false" onmouseout="hideToolTip()">cechownio</a>, tam nos wszyscy dzielo<sup>u</sup>m, co mómy, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>kaj</em> ‘gdzie’ (wyraz częsty w wielu gwarach też poza Śląskiem)');return false" onmouseout="hideToolTip()">kaj</a>, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>kiery</em> ‘który’ (z czes.)');return false" onmouseout="hideToolTip()">kiery</a> do przodka iść. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = potem. Zwężenie artykulacyjne <em>e</em> do <em>y</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">Potym</a> idziymy na <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>markownia </em>‘pomieszczenie do wydawania i zdawania marek – znaczków obecności na szychcie.');return false" onmouseout="hideToolTip()">markownio</a>, tam pobieromy znaczki, tak to są takie nasze paszporty, jak te<sup>y</sup>n znaczek pokoże<sup>y</sup>my, to kożdy wie, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= ‘jak on się nazywa’');return false" onmouseout="hideToolTip()">ja<u>g o</u>n ma miano</a>, kaj miyszko, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = wiele ‘ile’. Silne ścieśnienie samogłoski <em>e </em>do <em>y </em>przed spółgłoską półotwartą.');return false" onmouseout="hideToolTip()">wiylo</a> ma dzieci, jak się jego babo nazywo. Nastympnie idymy do <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>badyhauz</em> ‘część kopalni, przebieralnia’');return false" onmouseout="hideToolTip()">badyhauzu</a>, w badyhauzie muszymy się przewlyc, bo na dole się strasznie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>marasić się</em> ‘brudzić’');return false" onmouseout="hideToolTip()">maraszymy</a>, a wie<sup>y</sup>nc muszymy <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = oblec się ‘ubrać się’. Prelabializacja, czyli poprzedzenie samogłoski o w nagłosie <em>u </em>niezgłoskotwórczym (tu zapisywanym jako <em>ł</em>).');return false" onmouseout="hideToolTip()">się <sup>ł</sup>oblec</a> w gumioki, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>fuzlapy </em>‘onuce’ (z niem. Fusslappen)');return false" onmouseout="hideToolTip()">fuzlapy</a> i <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>arbajtiur</em> ‘ubranie robocze’');return false" onmouseout="hideToolTip()">arbajtiur</a>, do tego mamy <strong>h</strong>ełm i lampa. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = lampę. Szeroka i odnosowiona wymowa wygłosowej samogłoski <em>ę</em> jako <em>a </em>i wywołane tym zrównanie się biernika lp. rzeczowników żeńskich zakończonych na <em>-a </em>z mianownikiem. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">Lampa</a> pobieromy na markowni, pierwej to byli karbidki, ale że karbid jest niebezpieczny, wytwarza taki gaz metan, który bardzo wybuchowy i na dole jest zwalczany. Nastympnie zjeżdżomy na dół szelo<sup>u</sup>m, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>szela</em> ‘winda’');return false" onmouseout="hideToolTip()">szela</a> to jest jeden z najszybszych urzo<sup>u</sup>ndzeń na grubie. Pe<sup>y</sup>ndzi dwanoście metrów na sekunda, to możecie się <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= tu: ‘poczuć, wyobrazić sobie’');return false" onmouseout="hideToolTip()">fojszturować</a>, jakbyście we wieżowcu jechali jakom tak <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>gibko </em>‘szybko, prędko’');return false" onmouseout="hideToolTip()">gibko</a>, nikiedy jak się tak sto raza się rozflektuje, to ona się wybije. Jak wybije, to wszyscy majom niekiedy kolegi na plecach, ona gibko stanie i człowiek nie wie, co się robi, czy leci na dół, w bok, czy do góry. Ja<u>g j</u>uż szczęśliwie zjadymy na dół, to idymy na maszafty, maszafty to jest taki pociu<sup>n</sup>g osobowy do <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= ?');return false" onmouseout="hideToolTip()">berkmurów</a>, ni<sup>e</sup>kiedy by się taka jazda, takom maszafto<sup>u</sup>m przydała i kibicom Legii, jak w|ywali to jedzie po <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>treger</em> 1.‘dźwigar’ 2. ‘tragarz’');return false" onmouseout="hideToolTip()">tregrach</a>, to czy<sup>n</sup>sie na wszystkie strony, a jak zawsze z gibką maszyno jedzie i na bazy wali, i to człowieka <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = ciągnie. Wąska wymowa samogłoski nosowej <em>ą</em> jako <em>un </em>(przed spółgłoską zwartą). ');return false" onmouseout="hideToolTip()">ciungnie</a>, a tom maszaftom, to przecież para metrów, az się kapnie, ze stano<sup>u</sup>nć. Wszyscy z tej manszafty wyłazum, manszafta <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = kipują. <em>kipować </em>‘wyładowywać, zrzucać ładunek’. Wąska i rozłożona (asynchroniczna) wymowa nosówki ą w wygłosie jako <em>-um</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">kipujum</a>, na tor stawiajum, i jadom dale<sup>i</sup>j. Ale na poziomie tysiąc czydzieści takich manszaftów nie ma, bo jest za dużo metanu. Potem ide<sup>y</sup>my przekope<sup>y</sup>m do przodka, w przodku jak to w przodku, nie tak to pierwej bywało, że wszyscy jedni do drugich godali, teraz i <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>berkmon</em> ‘górnik’ (z niem. Bergmann)');return false" onmouseout="hideToolTip()">berkmon</a> to się musi nauczyć gadać po polskiemu, bo je za dużo goroli, a gorole to so takie stworze<sup>y</sup>nia, które przyjeżdżajom na Ślu<sup>n</sup>nsk z całej Polski. Tera je mało goroli, a wiyncej tych basztardów, a b|asztardy to so takie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>krojcuk</em> ‘człowiek pochodzący z mieszanego małżeństwa śląsko-nieśląskiego’');return false" onmouseout="hideToolTip()">kr¦ojcuki</a>, h|anysa z gorolem. Potem ja<u>g j</u>uż wszystko się podzielymy, co momy robić, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = bierzemy. Wyrównanie tematu 1. os. lmn. do tematu 1 os. l. pojedynczej. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">bierymy</a> się do roboty, śnia<sup>o</sup>danie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>kiery </em>‘który’');return false" onmouseout="hideToolTip()">kiery</a> tam co mu, jedyn mo chleb z <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>bajlaga</em> ‘wkładka do kanapki (wędlina, ser)’');return false" onmouseout="hideToolTip()">bajlagom</a>, a i kiery to i majo<sup>u</sup>m i z marmo<sup>u</sup>ladom. Jedyn kolega to mioł, zawsze godoł, że mioł <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = chleb. Samogłoska <em>e</em> pochylone wymawiana w sposób ścieśniony jako bliska <em>y</em> po spółgłosce stwardniałej. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">chle<sup>y</sup>b</a> z kotletym, a potem się okazało że on miał chlyb z <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>ajerkuch</em> ‘racuch, naleśnik’');return false" onmouseout="hideToolTip()">ajerkuchym</a>. Jak ju <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = zaczniemy. {Mazurzenie}. Uproszczenie grupy spółgłoskowej <em>czn</em> = <em>cz (c)</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">zacymy</a> sie robić, to ta jede<sup>y</sup>n weźnie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>pyrol</em> ‘młot’');return false" onmouseout="hideToolTip()">pyrol</a>, wali w środku obie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= ?');return false" onmouseout="hideToolTip()">guki</a>, drugi weźnie mały kilofek wykajpi znuć i wiyncej zrobi jak tyn z tym pyrolem. Teraz to już tak jadymy wiyncej kombajnami i taśmami. Taśma to jest takie urzo<sup>u</sup>ndze<sup>y</sup>nie, w którym sie <sup>ł</sup>odstawio urobek, z przodka pod szyb, wiado<sup>u</sup>mo, że taśmami <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= ‘nie można, nie da rady’');return false" onmouseout="hideToolTip()">nie idzie jeździć</a>, ale so<sup>u</sup>m takie mundre, co na tych taśma<u><strong>h</strong></u><u> j</u>eżdżo. Ostatnio <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' żech spotkoł = spotkałem. Ruchomy charakter końcówki czasu przeszłego <em>-ch</em> pochodzącej z dawnego aorystu (tu końcówka <em>-ch</em> przy spójniku że). ');return false" onmouseout="hideToolTip()">żech spotkał</a> takiego gorola, co <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = jechał. Wymowa samogłoski <em>a</em> jako <em>o</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">jechoł</a> taśmom i się trzymoł za kraje. A taśma jest prowadzona po rolkach, ja<u>g o</u>n się trzymał za te kraje, to mu całe palce te rolki poobijało u nóg. Taśmom się fajnie jeździ, ale pieruńsko palce bolom, bo on nie wiedzioł, że na taśmie się leży, a się nie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = trzyma. Końcówka <em>-e</em> (z koniugacji <em>-ę</em>, <em>-esz</em>) zamiast końcówki <em>-am</em> (z koniugacji <em>-am</em>, <em>-asz</em>). Typowe dla Śląska i części południowej Małopolski zachowanie dawnego <em>i</em> w grupie <em>rzi</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">trzimie</a>. Potym jag i kiedy się człowiek spoci, jak przewinie te <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= ‘onuce’');return false" onmouseout="hideToolTip()">f¦uzlapy</a>, to tak śmierdzi, choćby w klotce z małpami. </div> <div align="justify" style="text-indent: 1.25cm; line-height: 150%"><em>Albo i tchórz.</em></div> <div align="justify" style="text-indent: 1.25cm; line-height: 150%">Co ty godos?</div> <div align="justify" style="text-indent: 1.25cm; line-height: 150%"><em>Albo i tfórz.</em></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Choćby tfórza ruształ. U hazieli, ale no <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>haziel </em>‘ubikacja’ (z niem. Häuschen)');return false" onmouseout="hideToolTip()">haziel</a> to wiecie to jest taki wychodek, to jest taki przybytek ulgi, to pierwej było, jeszcze jag miał serduszek, to było fajnie, bardzo fajnie. Po wyjeździe wszyscy ido na flaps. Flaps to jest taki posiłek, regeneracyjny, kiery jednemu górolowi życie uratowa<sup>o</sup>ł. To było tak: dostał wypłata, pierwyj to poszedł na sztriptiz, do szynku, jeszcze go <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>obciupać </em>‘okraść’');return false" onmouseout="hideToolTip()">obciupali</a> z piniyndzy i nie mioł nic. A do piyrszego, do dziesio<sup>u</sup>ntego trzeba było żyć. To dostoł kartke na flaps i zawsze jeszcze od kolegi wziun, wiadomo <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>hanysy</em> ‘Ślązacy’');return false" onmouseout="hideToolTip()">hanysy</a> to tam zawsze jakoś wyżyjo<sup>u</sup>m. Oni tam, baby im zrobiom, a taki gorol sum jest tam na tym <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>wólec </em>‘wolne, swoboda’');return false" onmouseout="hideToolTip()">wólcu</a>, to co mo robić. Na gorzoła, i potem flaps, gorzoła i flaps i tak żyje cały miesio<sup>u</sup>nc. Dziynki.</div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=990&Itemid=48">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=992&Itemid=48">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('halemba-tekst3', 'slask-srodkowy-gwara', 'Tekst 3', 30000, '<h1>Tekst gwarowy — Halemba 3</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Monika Kresa </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify">Informator: Henia Figler, ur. w 1944 w Wirku; pochodzenia rodziców: górnik, gospodyni domowa, współmałżonek z Rudy Śląskiej, górnik; wykształcenie zawodowe, sprzedawczyni.</div> <div align="justify"><br /> </div> <div align="justify">Nagranie: Zapis i opracowanie: Monika Kresa. Weryfikacja: Halina Karaś.</div> <div align="justify"><br /> </div> <div align="justify"> </div><h2>Obiad</h2> <div align="justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T743.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T743.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div> <div align="justify"><br /> </div> <div align="justify"><br /> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Może dzisiaj <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = zaproszę. Końcówka <em>-a </em>w 1. os. lp. czasu przyszłego prostego to wynik szerokiej i odnosowionej wymowy wygłosowego <em>ę</em> . ');return false" onmouseout="hideToolTip()">zaprosza</a> wos, moi kochani, na mój <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = obiad. Prelabializacja, czyli poprzedzenie samogłoski o w nagłosie u niezgłoskotwórczym (zapisywanym tu jako <em>ł</em>), i wymowa jeszcze podwyższona pochylonego <em>a</em> zrównana z <em>o</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>obiod</a> niedzielny, a wiycie: u nos w doma to musi być tak: zupa z <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= ‘z makaronem’ (<em>nudle</em> ‘makaron’ z niem.');return false" onmouseout="hideToolTip()">nudlami</a>, i to <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = dobra. Samogłoska <em>a</em> pochylone ulega jeszcze ścieśnieniu i utożsamia się w wymowie z <em>o</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">dobro</a> zupa, wiycie na miejsie, trzeba tam dać dużo, jarzyny abo <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>gemiza </em>‘warzywa’ (z niem. Gemüse) ');return false" onmouseout="hideToolTip()">gemizy</a>, jakbyście tak, bo tak my godomy gemiza, żebyście zrozumieli, to jo wom <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = gadam. Samogłoska <em>a</em> pochylone ulega jeszcze ścieśnieniu i utożsamia się w wymowie z <em>o, </em>natomiast drugie <em>a </em>przed spółgłoską nosową <em>m </em>pod jej wpływem podwyższa się do <em>ó</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">godóm</a>, jarzina, a do gemizy to sie zaliczo wszystko: marchew, pietruszka, kalafior, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>blumkol </em>‘kalafior’ (z niem. Blumenkohl)');return false" onmouseout="hideToolTip()">blukul</a> i seler, co tam byście <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>ino</em>‘tylko’');return false" onmouseout="hideToolTip()">ino</a> nie chcieli, no <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = jak już. Udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa.');return false" onmouseout="hideToolTip()">ja<u>g j</u>uż</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>uwarzyć </em>‘ugotować’. Typowe dla Śląska i części południowej Małopolski utrzymanie się dawnego <em>i</em> w grupie <em>rzi</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">uwarzicie</a> tyn rosół, abo inacze<sup>y</sup>j ta zupa to je czysto, możecie dać tyż jeszcze troszycka czosku do niej, wiycie, abo ino zo<sup>u</sup>mbek, żeby to tak było fajnie, potem możecie jeszcze zrobić, pomagować, a maga wiycie, co to je, nie? No! Potym warzymy <sup>ł</sup>odzielnie nudle, a nudle to robimy tak: <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = mąka. Częsta w wielu gwarach wymowa <em>ą</em> jako <em>uł</em> w tym wyrazie.');return false" onmouseout="hideToolTip()">mułka</a>, mułka, jajko, no i wyrobiosz to w misce, potym ja<u>g j</u>uż to wyrobisz ciasto <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= jest.');return false" onmouseout="hideToolTip()">je</a> gładkie, to weźniesz taki wołek, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>nudelkula</em> ‘wałek do ciasta’');return false" onmouseout="hideToolTip()">nudlkula</a>, my godomy na to nudlkula, i weźniesz, jo robia to na stole, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = wiecie. Samogłoska <em>e</em> pochylone wymawiana w sposób ścieśniony jako <em>y</em> po miękkiej spółgłosce. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">wiycie</a>, wywałkuja sie cieńkie takie blaty, blaty, wiycie, co to sie, to som takie cieńkie kawałki dość wielkie tego makaro<sup>u</sup>nu tych nudli. Potym jak to wyschnie, musza to wziąś i pokroić, pokroć, jak pokrajecie na cieńkie ,po prostu sie to nazywajo nudle, potym wrazicie do do zu... do wody i uwarzycie, za chwileczka <sup>ł</sup>odcedzicie, przelejecie to jeszcze zimno<sup>u</sup>m <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = zimną wodą. Rozłożona (asynchroniczna) wymowa samogłoski nosowej <em>ą</em> jako <em>om</em> w wygłosie z jednoczesną tendencją do podwyższenia artykulacyjnego <em>o</em> do <em>u</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">wodo<sup>u</sup>m</a> i zostawicie to na tym durszlaku, a <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = ten. Zwężenie artykulacyjne <em>e</em> do <em>y</em> przed spółgłoską nosową <em>n, </em>czyli wąska wymowa grupy <em>eN</em> jako <em>yN</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">tyn</a> durszlak to je cedzitko. A cedzitko no to jest durszlak, wiycie takie jest z dziurkami, takie sitko, o. Potym to już mocie zupa gotowo, o. Wiycie, już, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = już ją. Udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa. Samogłoska wygłosowa <em>ą</em> artykułowana w sposób rozłożony (asynchronicznie) jako <em>om</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">ju<u>ż j</u>om</a> mocie postawionom. </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Potym weznymy sie za robiynie drugiego danio. Wiycie u nos to tak: noprzód trza kartofle <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = ostrugać ‘obrać’. Prelabializacja, czyli poprzedzenie samogłoski o w nagłosie <em>u </em>niezgłoskotwórczym (tu zapisywanym jako <em>ł</em>).');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>ostrugać</a>, uwarzić, potym przez maszynka przemielić i zostawi<u>dź j</u>e aż wystygno<sup>u</sup>m. Potym ja<u>g j</u>uż be<sup>y</sup>dom kartofle gotowe, dowomy sie za kapusta, no ale <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = w niedzielę. Szeroka i odnosowiona wymowa wygłosowej samogłoski <em>ę</em> jako <em>a </em>i wywołane tym zrównanie się biernika lp. rzeczowników żeńskich zakończonych na <em>-a </em>z mianownikiem. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">w niedziela</a> to musi być <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>richtich </em>‘gotowa’ (z niem. richtig)');return false" onmouseout="hideToolTip()">richtich</a> kapusta czerwo<sup>u</sup>no, abo <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = inaczej. Wygłosowe <em>ej</em> przechodzi w <em>y</em>. Mazurzenie, tu cz > c.');return false" onmouseout="hideToolTip()">inacy</a> modro, a różnie to godajóm, roz godajóm modro, roz czerwono, ale ta kapusta to ty<u>ż m</u>o swój rytuał, musicie noprzód jom pokroć, poszatkować, inaczyj sie to godo, ja<u>g j</u>uż jom pokrojecie, wrazicie do gorcka, zalejecie wodom, postawicie na palnik i niech sie warzi, trosze<sup>y</sup>cka, ale żeby sie nie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>przewarzyć się </em>‘przegotować się; za mocno się ugotować’');return false" onmouseout="hideToolTip()">przewarzyła</a>, ja<u>g j</u>uż be<sup>y</sup>dzie uwarzono, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = odcedzimy. Prelabializacja, czyli poprzedzenie samogłoski o w nagłosie u niezgłoskotwórczym. Wyrównanie tematu do 1. os. lp. Wyrównanie tematu do 1. os. lp. (takie wyrównania anlogiczne częste są wróznych gwarach, m.in. w południowomałopolskich). ');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>odcedzemy</a> to, jag wiecie <sup>ł</sup>odcedzymy, to znaczy woda <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = zlejemy. Zachowanie archaicznej (jak w dawnej polszczyźnie) postaci przedrostka s- bez udźwięcznienia.');return false" onmouseout="hideToolTip()">ślejemy</a>. Potym w <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>tyglicek </em>‘rondelek’ (z niem. Tigel)');return false" onmouseout="hideToolTip()">tyglicku</a> muszymy zrobić tak, pokroć piyknie cebulka, zeszklić jom fajnie i <sup>ł</sup>odstawić. W drugim tygliczku pokroć piyknie boczek we<sup>y</sup>ndzo<sup>u</sup>ny wiecie, a to wonio na cało <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = chałupa. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">chałpa</a>. Jak to sie wszystko poskwarzy, poskwarzy, wszystko <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = dajemy. Samogłoska <em>o</em> artykułowana jako <em>u</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">dowómy</a> razem do tej kapusteczki, tam jeszcze dowómy troszyczka cukru, dowómy troszyczka soli, dowómy <sup>ł</sup>octu trocha, wiycie, że <sup>ł</sup>ocet to dowo potym fajny kolor, wszystko wymieszomy, dowomy za<u>ź n</u>a palnik, żeby to tak przeszło i <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = zaś odstawiamy. <em>zaś</em> ‘znów, znowu’, udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa, w wyrazie <em>odstawiamy</em> prelabializacja, czyli poprzedzenie samogłoski o w nagłosie <em>u </em>niezgłoskotwórczym (tu zapisywanym jako <em>ł</em>).. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">za<u>ź </u><sup><u>ł</u></sup>odstawiamy</a>, to już co momy? Zupa, kartofle uwarzone i kapusta zrobiono, no jeszcze tera wiycie muszymy sie zrobić te rolady. </div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=991&Itemid=48">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=996&Itemid=48">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('historia-dzieje-wsi-drwaly', 'mazowsze-blizsze-historia-regionu', 'Drwały', 10000, '<div id=''left_side''>\r\n<h1>Dzieje wsi Drwały</h1> \r\n\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Justyna Garczyńska </span>\r\n\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-top: 0.49cm; margin-bottom: 0.49cm; line-height: 150%" align="justify"> \r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_565_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wisła w okolicach wsi Drwały</h3>\r\n\r\n <p>Wisła w okolicach wsi Drwały</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x427-F0004.jpg" title="Wisła w okolicach wsi Drwały" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x192-F0004.jpg" alt="Wisła w okolicach wsi Drwały" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x67-F0004.jpg" alt="Wisła w okolicach wsi Drwały thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_565_1 = new gallery($(''gallery_565_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n<strong>Drwały</strong> – to wieś rzędowa położona nad Wisłą, w odległości 5 km na zachód od Wyszogrodu. Gospodarstwa rozlokowane są wzdłuż linii wschód-zachód. Nazwa wsi, związana z zajęciami jej mieszkańców (wieś była pierwotnie osadą służebną dla grodu wyszogrodzkiego, zamieszkałą przez drwali), pojawia się po raz pierwszy jako Drwale, Drwali w roku 1303, kiedy książę Bolesław II przekazuje benedyktynom płockim brzeg Wisły przylegający do ich wsi Drwały. W 1329 r. książę Wacław zwolnia z opłat i jurysdykcji, innej niż opacka, przypisańców ze wsi Drwały i innych należących do tegoż klasztoru. W 1444 r. Bolesław IV nadaje klasztornej wsi prawo niemieckie z czynszem po 6 groszy i zwalnia kmieci od prac przy grodach. W 1521 r. wójtem jest Piotr Pyzdra. </p> <p style="margin-top: 0.49cm; margin-bottom: 0.49cm; line-height: 150%" align="justify"> Pod koniec XVIII w. na nieużytkach leżących w granicach osady, zalewanych okresowo wodami, osadzono kolonistów holenderskich. Do 1830 r. starą część osady nazywano Drwały Polskie, zaś nową Drwały Niemieckie. <em>Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich</em> notuje, że w 1827 roku znajdowały się tu 43 domy, w których mieszkało 336 ludzi. Pod koniec XIX wieku znajdowały się tu również: szkółka ewangelicka, wiatrak i karczma rządowa. W sąsiedztwie wsi, na krawędzi prawego brzegu Wisły wznoszą się pozostałości wczesnośredniowiecznego grodziska. Miejsce to jest od dawna nazywane przez miejscową ludność Okrągłą Górą. </p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=534&Itemid=16">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=564&Itemid=16">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>', 1, 0, 0), ('historia-dzieje-wsi-janowek', 'mazowsze-blizsze-historia-regionu', 'Janówek', 20000, '<h1>Dzieje wsi Janówek</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Justyna Garczyńska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_564_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Okolica wsi Janówek</h3>\r\n <p>Okolica wsi Janówek</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x427-F0005.jpg" title="Okolica wsi Janówek" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x192-F0005.jpg" alt="Okolica wsi Janówek" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x67-F0005.jpg" alt="Okolica wsi Janówek thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_564_1 = new gallery($(''gallery_564_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nJanówek to wieś położona w Puszczy Kampinoskiej, w gminie Czosnów. W średniowieczu rozległe dobra Czosnów należały do rodziny Czosnowskich herbu Kolumna. Najstarszą miejscowością gminy jest Łomna, o której pierwsze wzmianki pochodzą z 1155 r. Do starszych miejscowości należy także Kazuń. Jego nazwa pojawia się w dokumentach z 1447 r. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_564_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Okolica wsi Janówek</h3>\r\n <p>Okolica wsi Janówek</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x427-F0006.jpg" title="Okolica wsi Janówek" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x192-F0006.jpg" alt="Okolica wsi Janówek" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x67-F0006.jpg" alt="Okolica wsi Janówek thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_564_2 = new gallery($(''gallery_564_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nJanówek, podobnie jak inne wsie puszczańskie, Wiersze, Brzozówka czy Krogulec, należy do najpóźniej założonych miejscowości, prawdopodobnie dopiero w latach czterdziestych XVIII w. Pierwszymi osadnikami byli budnicy zajmujący się wyrębem lasu i przemysłem leśnym. </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=565&Itemid=21">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=535&Itemid=21">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('historia-dzieje-wsi-przewoz', 'mazowsze-blizsze-historia-regionu', 'Przewóz', 30000, '<h1>Dzieje wsi Przewóz</h1>\r\n<p class="small">Agnieszka Dymińska</p>\r\n\r\n\r\n<p><a title="Wisła w okolicach wsi Przewóz" rel="lightbox" href="cmsimg/ady/fmb2.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/ady/fmb2.gif" /></a></p>\r\n\r\n\r\n<div><b>Przewóz - </b>to wieś położona wzdłuż rzeki Wisły, tuż za wałem ochronnym. Nazwa wioski pojawia się w aktach wizytacyjnych z 1781r., a przynależność Przewozu do parafii maciejowickiej biskup siedlecki Henryk Przeździcki nazywa „od zawsze”.</div>\r\n<div>Tam gdzie obecnie znajduje się koryto Wisły, dawniej rozciągały się piękne łąki. Aby znaleźć się po drugiej stronie rzeki, trzeba było płynąć łódką. Mieszkańcy i dziś mają swoje łodzie, którymi przedostają się do pracy w pobliskiej elektrowni „Kozienice”.</div>\r\n\r\n\r\n<p><a title="Elektrownia „Kozienice”" rel="lightbox" href="cmsimg/ady/fmb3.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/ady/fmb3.gif" /></a></p>\r\n\r\n<div>Nurt Wisły w tym miejscu jest niebezpieczny ze względu na liczne wiry oraz grząskie piaski denne zwane szuwarami. Dlatego też często gwałtowne przybieranie wody kończy się dla okolicy powodzią. Do tej pory na wiejskich weselach często słychać śpiewki:</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i>„Zeby na Powiślu woda nie topiła,</i></div>\r\n<div><i>To by Powiślunka we złocie chodziła.</i></div>\r\n<div><i>Ale na Powiślu co rok woda topi,</i></div>\r\n<div><i>Powiślunka chodzi jak snopek kunopi.</i></div>\r\n<div><i>Mijumy, bedzie przyoziońskie sady,</i></div>\r\n<div><i>Ni ma kawalirów tylko some dziady.”</i></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W latach 19631–1966 uregulowano i pogłębiono koryto Wisły, wybudowano 36 km wałów ochronnych, które zabezpieczają uprawy, pola, majątki rolne i ludność przed groźbą powodzi. W lipcu 1966 r. we wsi Przewóz odsłonięty został przy wale wiślanym pamiątkowy obelisk z napisem: „W roku Tysiąclecia Państwa Polskiego oddano wały ochronne na Wiśle, budowane w latach 1963–1966. Wdzięczni mieszkańcy Doliny Maciejowickiej składają podziękowanie Rządowi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Maciejowice 1966 r.”</div>\r\n\r\n<p><a title="Pamiątkowy obelisk przy wale wiślanym" rel="lightbox" href="cmsimg/ady/fmb4.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="227" width="170" alt="" src="cmsimg/ady/fmb4.gif" /></a></p>\r\n\r\n\r\n<div>Z rosnącej na wyspach wikliny gospodarze wyplatają do dziś różne pojemniki (koszyki, kosze, opałki) służące do prac gospodarczych i sprzedają je na jarmarku </div>\r\n<div>w Maciejowicach oraz w okolicznych miejscowościach.</div>\r\n<div>Warto wspomnieć, że podczas kampanii wrześniowej w Przewozie znajdował się most na Wiśle, który stanowił drogę odwrotu polskiego wojska i ludności cywilnej na prawy brzeg rzeki. Z tego też powodu most i droga były nieustannie bombardowane przez samoloty niemieckie. 9 września 1939 r. most został zdobyty przez niemiecką piechotę, a wieczorem bohaterskiemu plutonowi minerskiemu Gwidona Salomona udało się wysadzić most</div>\r\n<div>i zamknąć Niemcom drogę odwrotu.</div>\r\n<div>Ciekawostką jest również fakt, że w końcu 1939 r. przez Przewóz przeprawiał się na lewy brzeg Wisły do Kępy Bielańskiej oddział „Hubalczyków” słynny z późniejszych akcji partyzanckich w lasach Kielecczyzny.</div>', 1, 0, 0), ('historia-i-dorobek', 'podstawy-dialektologii', 'Historia i dorobek dialektologii polskiej ', 71000, '<h1>1.7. Historia i dorobek dialektologii polskiej </h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify">Początki dialektologii polskiej sięgają XIX wieku. Już na początku tego stulecia Hugo Kołłątaj pisał o potrzebie badań dialektów ludowych, a w 1821 r. ukazało się opracowanie Jerzego Samuela Bandtkiego <em>Wiadomości o języku polskim na Śląsku i o polskich Ślązakach</em>. W połowie XIX wieku zainteresowania dialektami łączyły się z badaniami kultury ludowej, tj. badaniami z zakresu etnografii. Oskar Kolberg (1814-1890) jako pierwszy zaczął na tak wielką skalę zbierać polskie pieśni ludowe, bajki i opisy obyczajów. Dla dialektologów zebrane przez niego teksty są kopalnią informacji o gwarach polskich w XIX w.</p><p align="justify">Początki dialektologii jako odrębnej dyscypliny naukowej wiążą się jednak dopiero z pracami Jana Baudouina de Courtenay (1870), Lucjana Malinowskiego (1873), Aleksandra Brücknera (1892), Jana Karłowicza (1894). Szczególnie Lucjan Malinowski (w Krakowie) i Jan Karłowicz (w Warszawie) stworzyli podstawy dwóch ośrodków badawczych nad polskimi dialektami. Do uczniów Lucjana Malinowskiego należeli m.in. Jan Bystroń, Stanisław Dobrzycki, Kazimierz Nitsch. To właśnie Kazimierza Nitscha uznaje się za właściwego twórcę polskiej dialektologii, który jako pierwszy opisał całość polskich dialektów. </p><p align="justify">Pierwsze 20‑lecie XX w. przynosi kilka fundamentalnych opracowań z zakresu dialektologii. Jan Karłowicz opracował pierwszy i do dziś jedyny słownik gwarowy uwzględniający wszystkie gwary polskie. Sześciotomowy <em>Słownik gwar polskich</em> ukazywał się w latach 1900‑1911. Mimo wielu niedociągnięć do dziś słownik Karłowicza pozostaje bogatym źródłem informacji o słownictwie gwarowym. Nowy <em>Słownik gwar polskich </em>opracowywany obecnie przez zespół Zakładu Dialektologii Polskiej IJP PAN w Krakowie, nad którym prace zapoczątkował Kazimierz Nitsch, ukazuje się w kolejnych zeszytach (t. I-IV, z. A-D). Kazimierz Nitsch wydał natomiast w 1911 roku popularne opracowanie całości gwar polskich <em>Mowa ludu polskiego</em>, którego przeredagowana wersja naukowa ukazała się pod tytułem <em>Dialekty języka polskiego</em> w 1915 roku. </p><p align="justify">W dwudziestoleciu międzywojennym dialektologia staje się dyscypliną powszechnie uprawianą na gruncie polskiego językoznawstwa. Dynamicznie rozwijają się badania Kazimierza Nitscha i jego uczniów: Mieczysława Małeckiego, Władysława Kuraszkiewicza, Zdzisława Stiebera, Adama Tomaszewskiego, dzięki którym powstał pełny opis dialektów polskich i rozwijane są badania z zakresu geografii lingwistycznej. Najważniejszym osiągnięciem w tym zakresie jest <em>Atlas językowy polskiego Podkarpacia</em> Mieczysława Małeckiego i Kazimierza Nitscha, który ukazał się w 1934 roku. W ośrodku warszawskim prowadzone są w tym okresie badania gwar Mazowsza, Podlasia i Polesia; należy tu wymienić nazwiska takich badaczy, jak: Witold Doroszewski, Halina Koneczna, Henryk Friedrich, Jerzy Tarnacki, który w 1939 r. wydał <em>Atlas językowy Polesia</em>. Inicjatorem badań i twórcą odmiennego od krakowskiego nurtu badań, uwzględniającego metodę ilościową, był Witold Doroszewski (zob. Szkoły dialektologiczne). </p><p align="justify">Po 1945 r. dialektologia jest uprawiana we wszystkich ośrodkach uniwersyteckich. Powstają bardzo liczne monografie poszczególnych gwar, atlasy dialektologiczne, słowniki gwarowe i syntetyczne opracowania polskich dialektów ludowych, tj. podręczniki Stanisława Urbańczyka <em>Zarys dialektologii polskiej </em>(1955) i Karola Dejny <em>Dialekty polskie </em>(1973). </p><p align="justify">Ważnym zadaniem dla dialektologów był w latach pięćdziesiątych XX wieku opis polskich gwar ludowych na terenach ziem zachodnich i północnych, które wcześniej pozostawały poza granicami państwa polskiego. Można tu np. wymienić serię monografii <em>Studia warmińsko-mazurskie</em>, która składa się z 13 tomów, opracowaną przez ośrodek warszawski, czy monografię Stanisława Bąka <em>Mowa polska na Śląsku</em> (1974). O rozwoju badań dialektologicznych świadczą m.in. edycje kolejnych atlasów. Intensywnie prowadzone są badania słownictwa gwarowego. </p><p align="justify">W ciągu drugiej połowy XX wieku znacznie rozwinęła się metodologia badań dialektologicznych – określone zostały zasady opisu (Kazimierz Nitsch) i wariantów mowy (Witold Doroszewski) w odniesieniu do dialektów ludowych; dokonano ustaleń metodologicznych dotyczących dialektologii historycznej i opisowej; zróżnicowano i sprecyzowano zakresy badawcze dialektologii, dialektografii, geografii językowej; w ostatnim dwudziestoleciu objęto badaniami gwary polskie za granicą. </p><p align="justify">Na przełomie XX i XXI wieku w związku z szybko dokonującymi się zmianami cywilizacyjnymi, społeczno-kulturowymi dialektolodzy od nowa próbują precyzować przedmiot badań dialektologii i wprowadzać nowe metody badawcze (zob. Definicja dialektologii, jej przedmiot, zadania i podstawowe terminy). Dialektologia polska wniosła także poważny wkład w badania dialektów i języków słowiańskich, m.in. poprzez uczestnictwo we wspólnym przedsięwzięciu, jakim jest OLA, czyli <em>Atlas języków słowiańskich</em>.</p><p align="justify">Z przedstawionego wyżej zarysu historii polskiej dialektologii widać, że jej dorobek jest bardzo bogaty. Opublikowane do tej pory trzy tomy <em>Bibliografii dialektologii polskiej</em> liczą pozycji. Są to prace różnego typu, przede wszystkim bardzo ważne atlasy gwarowe, słowniki gwarowe, monografie, zbiory tekstów gwarowych, a także podręczniki dialektologii. W obrębie przedstawionych kategorii prac dialektologicznych poniżej omówiono najważniejsze wybrane publikacje. </p><p align="justify"><strong>I. Atlasy językowe </strong>przedstawiają kartograficznie (na mapach językowych) terytorialne rozmieszczenie zróżnicowanych zjawisk językowych: fonetycznych, gramatycznych i słownikowych. Mapowanie faktów językowych to podstawowa metoda geografii lingwistycznej (językowej). Atlasy językowe obejmują całe terytorium językowe lub tylko jego część (atlasy regionalne). Pierwszy atlas językowy (francuski) opracował i wydał w latach 1902-1910 J. Gillieron (wraz z E. Edmontem), twórca geografii lingwistycznej. W Polsce początki opracowywania atlasów sięgają okresu przedwojennego. Pierwszy atlas gwarowy (regionalny) – <em>Atlas językowy polskiego Podkarpacia</em> – został wydany w 1934 r. przez Mieczysława Małeckiego i Kazimierza Nitscha. Zawiera 500 map, które przygotowano na podstawie danych z 39 miejscowości. Kolejny atlas gwarowy ukazał się w 1939 r.; był to <em>Atlas językowy Polesia</em> J. Tarnackiego. Po 1945 r. przystąpiono do opracowania <em>Małego atlasu gwar polskich</em>, pierwszego ogólnopolskiego atlasu gwarowego (13 tomów), oraz szeregu atlasów regionalnych. </p><p align="justify">Do atlasów ogólnopolskich, a więc pokazujących zróżnicowanie całego polskiego obszaru językowego, należą: <strong><em>Mały atlas gwar polskich </em></strong>(mały atlas, tzn. z rzadką siatką punktów – zbadanych wsi), opracowany przez Pracownię Dialektologiczną Zakładu Językoznawstwa PAN w Krakowie pod kierunkiem Kazimierza Nitscha, a po jego śmierci Mieczysława Karasia (t. 1‑13, Wrocław 1957‑1970), oraz nowy czterotomowy <strong><em>Atlas gwar polskich </em></strong>według projektu Karola Dejny, jego autorstwa i współautorstwa (t. I. <em>Małopolska</em>: K. Dejna, Warszawa 1998; t. II. <em>Mazowsze</em>: K. Dejna, Sławomir Gala, Alojzy Zdaniukiewicz, Feliks Czyżewski; Warszawa 2000; t. III. <em>Śląsk</em>: K. Dejna, S. Gala; Warszawa 2001; t. IV. <em>Wielkopolska. Kaszuby</em>: K. Dejna, Warszawa 2002) opracowany pod patronatem Komitetu Językoznawstwa PAN. Ten drugi spełnia rolę wielkiego polskiego atlasu gwarowego, gdyż posiada gęstą siatkę punktów i odpowiada na trzykrotnie większą liczbę pytań niż <em>Mały atlas gwar polskich</em>. </p><p align="justify">Specyficznym atlasem ogólnopolskim jest <strong><em>Atlas polskich innowacji dialektalnych</em> Karola Dejny </strong>(1981) ukazujący cechy dialektalne i ich zasięgi, który ma charakter podręcznikowo-popularyzacyjny. Do atlasu nie przeprowadzano specjalnych badań, brak zatem siatki punktów, a podstawę stanowi literatura dialektologiczna dostępna w czasie jego opracowywania. </p><p align="justify">Wśród <strong>atlasów regionalnych </strong>można wymienić kilka typów ze względu na ujmowany w nich obszar gwarowy. Opublikowane zostały w całości atlasy językowe dotyczące poszczególnych dialektów (lub ich dużych części): mazowieckiego, wielkopolskiego i śląskiego: <em>Atlas gwar mazowieckich</em> (10 t., 1971-1990), t. 1 opr. przez H. Horodyską-Gadkowską, A. Strzyżewską-Zarembę, tomy 2-10 przez A. Kowalską i A. Strzyżewską-Zarembę; <em>Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski</em> (6 t., 1979-1991) pod red. Z. Sobierajskiego i J. Burszty; <em>Atlas językowy Śląska</em> A. Zaręby (7 t., 1969-1989); <em>Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich</em> (15 t., 1964-1978), opr. w Zakładzie Słowianoznawstwa PAN pod kierunkiem Z. Stiebera i H. Popowskiej-Taborskiej. Brak natomiast całościowego regionalnego atlasu małopolskiego, choć istnieją atlasy dużych części dialektu małopolskiego, np. <em>Atlas językowy województwa kieleckiego</em> K. Dejny (7 t., 1962-1968).</p><p align="justify">Wśród atlasów mniejszych regionów gwarowych przykładowo należy wymienić: <em>Atlas polskich gwar spiskich na terenie Polski i Czechosłowacji </em>Zenona Sobierajskiego (t. I-IV, 1966-1978); Karola Dejny – <em>Polsko-laskie pogranicze językowe na terenie Polski</em>, cz. 1, <em>Atlas</em> (1951), <em>Atlas gwarowy dawnej puszczy sandomierskiej </em>(APS). W przygotowaniu są też atlasy językowe innych regionów i zespołów dialektalnych, m.in. Lubelszczyzny. </p><p align="justify">Opracowywane są również atlasy ukazujące tylko wybrane fakty językowe, np. A. Kowalska, <em>Zróżnicowanie słowotwórcze gwar Mazowsza i Podlasia. Atlas</em>, t. 1-2 (1975). </p><p align="justify"><strong>II. Słowniki gwarowe </strong>podają najczęściej w kolejności alfabetycznej słownictwo ludowe o różnym zasięgu występowania. Mogą one obejmować leksykę jednej lub kilku wsi bądź większych obszarów czy też całego terytorium językowego. Zamiast układu alfabetycznego stosuje się czasem układ rzeczowy, tzn. wyrazy są ułożone wg działów i poddziałów znaczeniowych. Słowniki gwarowe mogą być opracowywane jako słowniki pełne, dające charakterystykę całego zasobu leksykalnego danej gwary czy zespołu dialektów, albo jako słowniki o charakterze dyferencyjnym, tzn. ujmujące w zasadzie tylko leksykę odmienną od ogólnopolskiej. Pierwsze zbiorki słownictwa ludowego pojawiają się w XIX w., początkowo bez lokalizacji. Ich rozwój wiąże się z działalnością Lucjana Malinowskiego i jego uczniów. Pod koniec XIX w. ukazało się wiele monografii dialektologicznych i etnograficznych, a także opracowań oddzielnych wyrazów, przeważnie pojedynczych wsi z byłej Galicji. Większe zbiory to Stefana Ramułta <em>Słownik języka pomorskiego, czyli kaszubskiego</em> (1893) i Bronisława Dembowskiego <em>Słownik gwary podhalańskiej </em>(1894). W l. 1900-1911 ukazał się <em>Słownik gwar polskich</em> Jana Karłowicza. Z tego okresu pochodzi obszerny słownik gwar słowińskich F. Lorentza <em>Slovinzisches Wörterbuch</em> (1908-1912), a z okresu międzywojennego słowniki będące dodatkami do monografii gwarowych: Edwarda Klicha <em>Narzecze wsi Borki Nizińskie</em> (1919), Haliny Świderskiej (Konecznej) <em>Dialekt Księstwa Łowickiego</em> (1929), Stefana Ramułta <em>Gwara slemieńska</em>. <em>I. Słownik</em> (1930), Adama Tomaszewskiego <em>Gwara Łopienna i okolicy w północnej Wielkopolsce</em> (1930), F. Steuera <em>Dialekt sulkowski</em> (1934) i <em>Narzecze boborowskie</em> (1937). W okresie powojennym, szczególnie po 1948 r., ukazało się wiele słowników gwarowych o różnych zasięgach. Obszerne słowniki o charakterze dyferencyjnym to m.in.: Alfreda Zaręby <em>Słownictwo Niepołomic</em> (1954) i <em>Słownik Starych Siołkowic w powiecie opolskim</em> (1960), Piotra Bąka <em>Słownictwo okolic Kramska na tle kultury ludowej </em>(1960), Feliksa Pluty <em>Słownictwo Dzierżysławic w powiecie prudnickim</em> (1973), Józefy Kobylińskiej <em>Słownik gwary gorczańskiej (zagórzańskiej) </em>(2001). Szereg leksykalnych monografii ukazało się w cyklu <em>Słownictwo Warmii i Mazur</em>, od 1958 r. Słowniki pełne to: Mariana Kucały <em>Porównawczy słownik trzech wsi małopolskich</em> (1957), Reinholda Olescha <em>Der Wortschatz der polnischen Mundart von Sankt Annaber</em> (t. 1-2, 1958, 1959), Mieczysława Szymczaka <em>Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim</em> (cz. 1-8, 1962-1973), Bernarda Sychty <em>Słownictwo kociewskie na tle kultury ludowej </em>(t. 1-3, 1980-1985), J. Maciejewskiego <em>Słownik chełmińsko-dobrzyński</em> (1969), Huberta Górnowicza <em>Dialekt malborski</em>, <em>t. 2. Słownik</em> (1973-1974), Władysława Brzezińskiego <em>Słownictwo krajniackie</em> (t. 1-6, 1982-?), W. Steffena <em>Słownik warmiński</em> (1984), <em>Słownik gwar Ostródzkiego</em>, <em>Warmii i Mazur</em> (t. 1-2, 1987-1991). Układ rzeczowy mają słowniki Alfreda Zaręby (Niepołomice), Mariana Kucały i J. Maciejewskiego, pozostałe – układ alfabetyczny. W Krakowie ukazuje się w formie zeszytów nowy wielki słownik gwar polskich. Wydawany jest w Opolu słownik gwar śląskich pod redakcją Bogusława Wyderki (t. 1-10). Obecnie zjawiskiem przybierającym na sile jest opracowywanie mniejszych lub większych słowniczków przez użytkowników gwary.</p><p align="justify">Jedyny ukończony słownik obejmujący słownictwo gwarowe z całego obszaru Polski to wspomniany wyżej <em>Słownik gwar polskich</em> Jana Karłowicza, t. 1-6, wyd. w l. 1900-1911 (od 4. tomu red. przez M. Łopacińskiego, W. Taczanowskiego i J. Łosia) oraz nieukończony <em>Słownik gwar polskich PAN. </em></p><p align="justify"><strong>III. Monografie gwarowe </strong>są poświęcone opisowi dialektów i gwar ludowych (pojedynczych wsi lub większych obszarów). Monografie gwarowe najogólniej dzieli się na: 1) monografie opisujące systemy językowe gwar pełne, np. Feliks Pluta, <em>Dialekt głogówecki</em>, t. 1‑2, (1963‑1964), Henryk Nowak, <em>Gwary chazackie w powiecie rawickim</em> (1970), Monika Gruchmanowa, <em>Gwary zachodniej Wielkopolski</em> (1970); Eugeniusz Pawłowski, <em>Gwara podegrodzka </em>(1955) lub tylko wybrane podsystemy, np. Franciszek Sowa, <em>System fonologiczny polskich gwar spiskich </em>(1990); 2) monografie tematyczne, np. Władysław Kupiszewski, <em>Słownictwo meteorologiczne w gwarach i historii języka polskiego</em> (1969), Barbara Falińska, <em>Polskie słownictwo tkackie na tle słowiańskim</em>, t. 1‑4 (1974‑1984); 3) monografie cech gwarowych, np. Antoni Furdal, <em>Mazowieckie dyspalatalizacje spółgłosek wargowych miękkich</em> (1955), Jerzy Reichan, <em>Małopolskie gwary jednonosówkowe</em>, cz. 1‑2 (1980). Z zakresu dialektologii ludowej ukazało się wiele monografii, niektóre w seriach, por. m.in. <em>Monografie polskich cech gwarowych</em> wyd. przez Komitet Językoznawstwa PAN czy <em>Studia Warmińsko-Mazurskie</em>, założone przez Witolda Doroszewskiego. </p><p align="justify"><strong>IV. Teksty gwarowe </strong>są to zapisy wypowiedzi mówiących gwarą. Zależnie od pisowni ukazują one bardziej lub mniej dokładnie zjawiska językowe charakterystyczne dla danej gwary. Dla celów naukowych używa się najczęściej dokładnej transkrypcji fonetycznej, dla celów popularyzatorskich lub w stylizacji gwarowej stosuje się transkrypcję półliteracką, tj. mniej dokładną. Teksty gwarowe jako materiał ilustracyjny dołącza się do monografii gwarowych, podręczników dialektologii. Sporządza się również wybory tekstów gwarowych. Pierwszy ogólnopolski wybór tekstów gwarowych opublikował twórca polskiej dialektologii Kazimierz Nitsch w 1929 r. Nowe powiększone wydanie pochodzi z 1960 r. (<em>Wybór polskich tekstów gwarowych</em>). Współcześnie wiele tekstów gwarowych drukuje „Język Polski”. Wydawane są również nowe wybory tekstów gwarowych poszczególnych dialektów, por. <em>Śląskie teksty gwarowe</em> pod red. Alfreda Zaręby (1961), <em>Teksty gwarowe ze wsi Ząb w powiecie nowotarskim</em> Józefa Bubaka (1966), <em>Teksty gwarowe z Lubelszczyzny</em> Jerzego Bartmińskiego i Jana Mazura (1978), <em>Teksty gwarowe z zachodniej Wielkopolski</em> Zenona Sobierajskiego (1985) oraz tegoż <em>Teksty gwarowe z północnej Wielkopolski</em> (1990). W Poznaniu znajduje się archiwum fonograficzne z nagraniami płytowymi tekstów gwarowych z różnych regionów Polski. Wydaje się też teksty z ilustracją dźwiękową, por. <em>Polskie teksty gwarowe z ilustracją dźwiękową</em> Z. Sobierajskiego (od 1961).</p><p align="justify"><strong>V. Podręczniki dialektologii </strong>ludowej w zależności od przeznaczenia prezentują różne ujęcia. Popularnym wydaniem była <em>Mowa ludu polskiego</em> (1911) Kazimierza Nitscha, która stała się podstawą dla naukowo opracowanych <em>Dialektów języka polskiego</em> (1915 i n.). Na pracy Kazimierza Nitscha i na późniejszych monografiach gwarowych oparty jest zwięzły i przystępny <em>Zarys dialektologii polskiej</em> (1953 i n.) Stanisława Urbańczyka. Charakterystykę jedynie najważniejszych zjawisk gwarowych podaje przeznaczony dla studiów nauczycielskich podręcznik Barbary Bartnickiej-Dąbkowskiej <em>Podstawowe wiadomości z dialektologii polskiej z ćwiczeniami</em> (1965). Nowe ujęcie dialektologii reprezentują <em>Dialekty polskie</em> (1973) Karola Dejny. Autor przedstawia na tle słowiańskim zarys dialektów polskich rozumianych jako zespoły innowacji, które rozprzestrzeniały się na określonym terytorium językowym, a nie jego całości. </p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td align="left" colspan="2">\r\n <a href="?l1=podstawy-dialektologii&l2=historia-i-dorobek-mwr" class="readon">\r\n Powrót</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n\r\n </th>\r\n\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n \r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('historia-i-dorobek-mwr', 'podstawy-dialektologii', 'Historia i dorobek dialektologii polskiej', 70000, '<h1>1.7. Historia i dorobek dialektologii polskiej</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">Początki dialektologii polskiej sięgają XIX wieku. Już na początku tego stulecia Hugo Kołłątaj pisał o potrzebie badań dialektów ludowych, a w 1821 r. ukazało się opracowanie J. S. Bandtkiego <em>Wiadomości o języku polskim na Śląsku i o polskich Ślązakach</em>. W połowie XIX wieku zainteresowania dialektami łączyły się z badaniami kultury ludowej, tj. badaniami z zakresu etnografii. Oskar Kolberg (1814-1890) jako pierwszy zaczął na tak wielką skalę zbierać polskie pieśni ludowe, bajki i opisy obyczajów. Dla dialektologów zebrane przez niego teksty są kopalnią informacji o gwarach polskich w XIX w.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Początki dialektologii jako odrębnej dyscypliny naukowej wiążą się jednak dopiero z nazwiskami Jana Baudouina de Courtenay (<em>O drewnie-polskom jazykie do XIV</em> <em>go stoletija</em>, 1870), Lucjana Malinowskiego (<em>Beiträge zur slavischen Dialektologie</em>. <em>I. Ueber die Oppelnsche Mundart in Oberschlasien</em>, 1873), Aleksandra Brücknera (<em>Z przeszłości gwar polskich</em>, 1892), Jana Karłowicza (<em>O ile należałoby uwzględnić narzecza ludowe w gramatykach</em>, 1894). Szczególnie Lucjan Malinowski (w Krakowie) i Jan Karłowicz (w Warszawie) stworzyli podstawy dwóch ośrodków badawczych nad polskimi dialektami. Do uczniów Lucjana Malinowskiego należeli m.in. Jan Bystroń, Stanisław Dobrzycki, Kazimierz Nitsch. To właśnie Kazimierza Nitscha uznaje się za właściwego twórcę polskiej dialektologii, który jako pierwszy opisał całość polskich dialektów. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Pierwsze 20 lecie XX w. przynosi kilka fundamentalnych opracowań z zakresu dialektologii. Jan Karłowicz opracował pierwszy i do dziś jedyny słownik gwarowy uwzględniający wszystkie gwary polskie. Sześciotomowy <em>Słownik gwar polskich</em> ukazywał się w latach 1900 1911. Mimo wielu niedociągnięć do dziś słownik Karłowicza pozostaje bogatym źródłem informacji o słownictwie gwarowym. Kazimierz Nitsch wydał natomiast w 1911 roku popularne opracowanie całości gwar polskich <em>Mowa ludu polskiego</em>, którego przeredagowana wersja naukowa ukazała się pod tytułem <em>Dialekty języka polskiego</em> w 1915 roku. W dwudziestoleciu międzywojennym dialektologia staje się dyscypliną powszechnie uprawianą na gruncie polskiego językoznawstwa. Dynamicznie rozwijają się badania Kazimierza Nitscha i jego uczniów: Mieczysława Małeckiego, Władysława Kuraszkiewicza, Zdzisława Stiebera, Adama Tomaszewskiego, dzięki którym powstał pełny opis dialektów polskich i rozwijane są badania z zakresu geografii lingwistycznej. Najważniejszym osiągnięciem w tym zakresie jest <em>Atlas językowy polskiego Podkarpacia</em> Mieczysława Małeckiego i Kazimierza Nitscha, który ukazał się w 1934 roku. W ośrodku warszawskim prowadzone są w tym okresie badania gwar Mazowsza, Podlasia i Polesia; należy tu wymienić nazwiska takich badaczy, jak: Witold Doroszewski, Halina Koneczna, Henryk Friedrich, Jerzy Tarnacki, który w 1939 r. wydał <em>Atlas językowy Polesia</em>. Inicjatorem badań i twórcą odmiennego od krakowskiego nurtu badań, uwzględniającego metodę ilościową, był Witold Doroszewski (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=730"><u>Szkoły dialektologiczne</u></a>). </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Po 1945 r. dialektologia jest uprawiana we wszystkich ośrodkach uniwersyteckich. Powstają bardzo liczne monografie poszczególnych gwar, atlasy dialektologiczne, słowniki gwarowe i syntetyczne opracowania na temat polskich dialektów ludowych Stanisława Urbańczyka (1955) i Karola Dejny (1973). Ważnym zadaniem dla dialektologów był w latach pięćdziesiątych XX wieku opis polskich gwar ludowych na terenach Ziem Zachodnich i Północnych, które wcześniej powstawały poza granicami państwa polskiego. Można tu np. wymienić serię monografii <em>Studia warmińsko-mazurskie</em>, która składa się z 13 tomów, opracowaną przez ośrodek warszawski, czy monografię Stanisława Bąka <em>Mowa polska na Śląsku</em> (1974). O rozwoju badań dialektologicznych świadczą m.in. edycje kolejnych atlasów. Intensywnie rozwinęły się badania słownictwa gwarowego. W ciągu drugiej połowy XX wieku znacznie rozwinęła się metodologia badań dialektologicznych – określone zostały zasady opisu (Kazimierz Nitsch) i wariantów mowy (Witold Doroszewski) w odniesieniu do dialektów ludowych; dokonano ustaleń metodologicznych dotyczących dialektologii historycznej i opisowej; zróżnicowano i sprecyzowano zakresy badawcze dialektologii, dialektografii, geografii językowej; w ostatnim dwudziestoleciu objęto badaniami gwary polskie za granicą. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Na przełomie XX i XXI wieku w związku z szybko dokonującymi się zmianami cywilizacyjnymi, społeczno-kulturowymi dialektolodzy od nowa próbują precyzować przedmiot badań dialektologii i wprowadzać nowe metody badawcze (zob. <a href="?l1=mapa-serwisu&l2=definicja-dialektologii-mwr">Definicja dialektologii, jej przedmiot, zadania i podstawowe terminy</a>). Dialektologia polska wniosła także poważny wkład w badania dialektów i języków słowiańskich, m.in. poprzez uczestnictwo we wspólnym przedsięwzięciu, jakim jest OLA, czyli <em>Atlas języków słowiańskich</em>.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Z przedstawionego wyżej zarysu historii polskiej dialektologii widać, że jej dorobek jest bardzo bogaty. Opublikowane do tej pory trzy tomy <em>Bibliografii dialektologii polskiej</em> liczą pozycji. Są to prace różnego typu, przede wszystkim bardzo ważne atlasy gwarowe, słowniki gwarowe, monografie, zbiory tekstów gwarowych i także podręczniki dialektologii. W obrębie przedstawionych kategorii prac dialektologicznych poniżej omówiono najważniejsze wybrane publikacje. </p><p style="line-height: 150%" align="justify"><u><strong>I. </strong></u><u><strong>Atlasy językowe</strong></u><strong> </strong>przedstawiają kartograficznie (na mapach językowych) terytorialne rozmieszczenie zróżnicowanych zjawisk językowych: fonetycznych, gramatycznych i słownikowych. Mapowanie faktów językowych to podstawowa metoda geografii lingwistycznej (językowej). Atlasy językowe obejmują całe terytorium językowe lub tylko jego część (atlasy regionalne). Pierwszy atlas językowy (francuski) opracował i wydał w latach 1902-1910 J. Gillieron (wraz z E. Edmontem), twórca geografii lingwistycznej. W Polsce początki opracowywania atlasów sięgają okresu przedwojennego. Pierwszy atlas gwarowy (regionalny) – <em>Atlas językowy polskiego Podkarpacia</em> – został wydany w 1934 r. przez Mieczysława Małeckiego i Kazimierza Nitscha. Zawiera 500 map, które zostały opracowane na podstawie danych z 39 miejscowości. Kolejny atlas gwarowy ukazał się w 1939 r.; był to <em>Atlas językowy Polesia</em> J. Tarnackiego. Po 1945 r. przystąpiono do opracowania <em>Małego atlasu gwar polskich</em>, pierwszego ogólnopolskiego atlasu gwarowego (13 tomów) oraz szeregu atlasów regionalnych. </p><p style="line-height: 150%"><strong>I.1. Atlasy ogólnopolskie</strong></p><p style="line-height: 150%" align="justify">Obecnie opublikowane są dwa atlasy ogólnopolskie: <em>Mały atlas gwar polskich </em>i współczesny <em>Atlas gwar polskich </em>Kazimierza Dejny (i współautorów), oraz jeden – innego typu – atlas o charakterze podręcznikowo-atlasowym<em>.</em></p><p style="line-height: 150%" align="justify"><u><strong>Mały atlas gwar polskich</strong></u><strong> </strong>(MAGP), opracowany przez Pracownię Dialektologiczną Zakładu Językoznawstwa PAN w Krakowie pod kierunkiem Kazimierza Nitscha, a po jego śmierci Mieczysława Karasia (t. 1 13, Wrocław 1957 1970), ukazuje obraz zróżnicowania gwarowego terytorium Polski w granicach po 1945 r. Projekt opracowania atlasu ogólnopolskiego powstał w latach trzydziestych XX wieku, ale jego realizacji przeszkodził wybuch II wojny światowej. Miał to być wielki atlas ogólnopolski z gęstą siatką punktów, obejmujący także Kresy Wschodnie. Do projektu powrócono w latach pięćdziesiątych, ale został on znacznie zmodyfikowany, m.in. zmniejszono liczbę badanych miejscowości do 116 (tzw. punkty główne), uwzględniono jednak także inne miejscowości (tzw. punkty dodatkowe). Jest to zatem mały atlas, tzn. z rzadką linią punktów. Materiał gwarowy zebrano na podstawie specjalnego kwestionariusza. Wyzyskano również dawniejsze dane dialektograficzne. MAGP przedstawia stan gwar z 2. ćwierci XX<strong> </strong>wieku między r. 1930 a 1955. Zawiera 601 map. Każdy tom MAGP składa się z dwóch części. Cz. 1. zawiera mapy językowe i mapy pomocnicze (siatka punktów i szkic podziałów terytorialnych Polski w XIV-XVI w.), cz. 2. – wykazy (eksploratorów, informatorów, miejscowości) oraz komentarze do map (rozmieszczenie geograficzne, uwagi fonetyczne). Mapy dotyczą zagadnień leksykalnych, fonetycznych, słowotwórczych oraz fleksyjnych. Znajdują się w nim najważniejsze wyrazy związane z wiejską kulturą materialną. Zostały w nim dokładnie przedstawione układy geograficznojęzykowe zjawisk systemowych a także zasięgi terytorialne pewnych zjawisk językowych, np. takich jak: tendencja do wymowy na pewnych terenach – <em>puca, myn, duższy, suchaj </em>zamiast <em>płuca, młyn, dłuższy, słuchaj. </em>Pierwsze trzy tomy z założenia miały być podzielone na 2 części:<em> </em>a) zagadnienia leksykalne, b) zagadnienia fonetyczne.<em> </em>Natomiast tom IV zawiera geografię różnych zjawisk fonetycznych i morfologicznych. Na końcu znajdują się mapy leksykalne.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Rolę wielkiego polskiego atlasu gwarowego spełnia <em>Atlas gwar polskich</em> Karola Dejny (i współautorów). Posiada on gęstą siatkę punktów i odpowiada na trzykrotnie większą liczbę pytań niż <em>Mały atlas gwar polskich</em>. </p><p style="line-height: 150%" align="justify"><u><strong>Atlas gwar polskich</strong></u> (AGP) – nowy czterotomowy atlas według projektu Karola Dejny i jego autorstwa i współautorstwa (t. I. <em>Małopolska</em>: K. Dejna, Warszawa 1998; t. II. <em>Mazowsze</em>: K. Dejna, Sławomir Gala, Alojzy Zdaniukiewicz, Feliks Czyżewski; Warszawa 2000; t. III. <em>Śląsk</em>: K. Dejna, S. Gala; Warszawa 2001; t. IV. <em>Wielkopolska. Kaszuby</em>: K. Dejna, Warszawa 2002) opracowany został pod patronatem Komitetu Językoznawstwa PAN.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Celem atlasu było przedstawienie zebranych, wg liczącego 2000 pytań kwestionariusza, w wyznaczonych 660 punktach, materiałów dokumentujących obecny stan gwar polskich i zestawienie tych danych z materiałami dawniej notowanymi w punktach atlasowych, a następnie – przedstawienie kartograficzne procesów innowacyjnych prowadzących do powstania zróżnicowania gwarowego w poszczególnych regionach. Zawarte w nim mapy ukazują przede wszystkim problemy fonetyczne (ponad 100) i morfologiczne (ok. 40), niewiele jest map (15) prezentujących zjawiska lesykalne (mapy zbiorcze ukazujące zasięgi wybranych wyrazów w określonych znaczeniach). </p><p style="line-height: 150%" align="justify">W atlasie przedstawiono tendencje rozwojowe, które prowadzą do ustalenia się wyrazistych innowacji dialektalnych. Cecha gwarowa (innowacja decydująca o odrębności gwary) zaznaczana jest na mapach poprzez odpowiednie zaczernienie kółka czy jego części. Na obrzeżach znaku kreskami sygnalizuje się, w których przykładach została zanotowana postać kontynuantu zaznaczona w polu kółka. Dla form obocznych używa się innych znaków, a częstotliwość występowania każdego z kontynuantów zaznacza się odpowiednio usytuowanymi na obrzeżach kółka kreskami. Oznaczenia te pozwalają – zdaniem autorów – „zmniejszyć liczbę map atlasu, pokazać regularność względnie niekonsekwencje realizowania norm językowych, wnioskować o śladach i kierunkach ewolucji mapowanej cechy oraz o dynamice jej rozwoju, co w sumie daje nieco pełniejszy obraz stanu gwary w danym punkcie i pozwala łatwiej porównywać go ze stanem w innych punktach” [AGP I, 10-11].</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Autorzy starają się zaznaczyć chronologię występowania w danym punkcie zapisanych form obocznych, zestawiając ze sobą formy zapisane od informatorów z różnych pokoleń. Formy starsze są sygnalizowane w punkcie głównym znakami normalnej wielkości, a formy czasowo późniejsze – obok nich, ale mniejszymi znakami. Pozwala to na ukazanie kierunku i dynamiki rozwoju mapowanej cechy bądź rezultatów jej integracji z polszczyzną ogólną. Tomy różnią się nieco między sobą. W tomach III-IV (Śląsk; Wielkopolska. Kaszuby) zmieniono zakładaną na początku metodę kartograficznego opracowania map atlasu. Nie udało się bowiem zrealizować powyższego założenia, aby na mapach zestawić dawniej notowane cechy gwarowe ze współcześnie zapisanymi ich odpowiednikami (ze względu na brak doświadczonych eksploratorów). Dlatego dane o stanie tych gwar oparte są na dawniej wykonanych i opublikowanych pracach. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Specyficznym atlasem ogólnopolskim jest <u><strong>Atlas polskich innowacji dialektalnych</strong></u><strong> </strong>Karola Dejny<strong> </strong>(1981) ukazujący cechy dialektalne i ich zasięgi. Jak sam autor określa, ten atlas „ma charakter pracy podręcznikowo-popularyzacyjnej, przeznaczonej dla szerszego grona językoznawców i historyków języka, którzy będą w nim szukali nie ogromu szczegółowych materiałów, lecz syntetycznego ujęcia najważniejszych procesów różnokierunkowego rozwoju polszczyzny. (...) W tej sytuacji przedstawione na mapie zjawiska muszą być na mapie zaznaczone uproszczonymi izoglosami lub płaszczyznami. (...) Każda z map ma ilustrować wybrane pojedyncze zjawisko lub niewielki zespół zjawisk jednorodnych” [APID, 16-17]. Atlas zawiera 100 czarno-białych map o charakterze syntetycznym, które ukazują schematycznie zasięgi zjawisk fonetycznych i morfologicznych, nie ma w nim map leksykalnych. Do atlasu nie przeprowadzano specjalnych badań, brak zatem siatki punktów, a podstawę stanowi literatura dialektologiczna dostępna w czasie jego opracowywania. </p><p style="line-height: 150%"><strong>I.2. Atlasy regionalne </strong></p><p style="line-height: 150%" align="justify"><strong>A. Atlasy poszczególnych dialektów i dużych części dialektów</strong></p><p style="line-height: 150%" align="justify">Opublikowane zostały w całości atlasy językowe dotyczące poszczególnych dialektów: mazowieckiego, wielkopolskiego i śląskiego: <em>Atlas gwar mazowieckich</em> (10 t., 1971-1990), t. 1 opr. przez H. Horodyską-Gadkowską, A. Strzyżewską-Zarembę, t. 2-10 opr. przez A. Kowalską i A. Strzyżewską-Zarembę; <em>Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski</em> (6 t., 1979-1991) pod red. Z. Sobierajskiego i J. Burszty; <em>Atlas językowy Śląska</em> A. Zaręby (7 t., 1969-1989); <em>Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich</em> (15 t., 1964-1978), opr. w Zakładzie Słowianoznawstwa PAN pod kierunkiem Z. Stiebera i H. Popowskiej-Taborskiej. Brak natomiast całościowego regionalnego atlasu małopolskiego, choć istnieją atlasy dużych części dialektu małopolskiego, np.<em> Atlas językowy województwa kieleckiego</em> K. Dejny (t.1-7, 1962-1968).</p><p style="line-height: 150%" align="justify"><u><strong>Atlas gwar mazowieckich</strong></u><strong> </strong>dziesięciotomowy (t. I. Halina Horodyska-Gadkowska, Alina Strzyżewska-Zaremba, Wrocław 1971; t. II-X: Anna Kowalska, Alina Strzyżewska-Zaremba, Wrocław 1972-1992) zawiera 500 czarno-białych map, w tym 462 mapy leksykalne i 38 map poświęconych wybranym problemom fonetycznym i (wyjątkowo) morfologicznym. Mapy pogrupowane są tematycznie i obejmują takie działy słownictwa, jak np. nazwy części ciała, nazwy drzew, a także nazwy przedmiotów gospodarczych i obiektów z najbliższego otoczenia człowieka. Komentarze do map zawierają objaśnienia, uzupełnienia i wykazy. Jak podkreśliły autorki atlasu: "Sposób opracowania każdej mapy jest indywidualny i zależy od stopnia zróżnicowania materiału. Na mapach stosujemy punkty, płaszczyzny i izoglosy" [cytat za: Reichan, Woźniak, 2004, 34].</p><p style="line-height: 150%" align="justify">"Badania atlasowe objęły w zasadzie obszar Mazowsza historycznego w jego granicach z XVI w., choć siatka punktów nie pokrywa się ściśle z granicą historycznego Mazowsza. </p><p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Atlas gwar mazowieckich</em> ma gęstą sieć punktów, oddalonych od siebie średnio o 5-7 km, głównie dzięki temu, że oprócz badań prowadzonych przez pracowników Pracowni Dialektologicznej Zakładu Językoznawstwa PAN w Warszawie uwzględniono także korespondencyjny sposób zbierania materiału (nauczyciele z Mazowsza). Materiały zebrane metodą korespondencyjną były jednak w różnorodny sposób kontrolowane, by zachować wiarygodność prezentowanych w AGM danych. Spośród ponad tysiąca wsi wybrano 321 punktów podstawowych, a pozostałe punkty potraktowano jako dodatkowe. Atutem atlasu są także oprócz szczegółowych map i gęstej sieci punktów różnorodne informacje etnograficzne, a także materiały porównawcze pozwalające na obserwowanie powiązań językowych Mazowsza z sąsiednimi dzielnicami i obszarem całej Polski. </p><p style="line-height: 150%" align="justify"><u><strong>Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski</strong></u>, red. Zenon Sobierajski i Józef Burszta, t. I–X, Wrocław 1979-2001, jest dziełem interdyscyplinarnym, opracowanym wspólnie przez językoznawców i etnografów, w którym badaniom poddano jednocześnie desygnaty (zjawiska, przedmioty, cechy itp.) i ich nazwy. Badaniami objęto obszar Wielkopolski historycznej (XIV-XVIII w.) oraz niektóre tereny na północnym i południowym wschodzie pierwotnie niewielkopolskie (kujawskie, sieradzkie). Przebadano 109 miejscowości, a średnia odległość między nimi wynosi 15-18 km. Jest to więc gęsta siatka punktów, tym bardziej że uwzględniono także dodatkowe wprowadzane na mapy wtedy, jeżeli uściślały zasięg wyrazu lub wzbogacały liczbę synonimów. <em>Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski </em>pokazuje specyfikę problemów językowych i kulturowych Wielkopolski. Każdy tom składa się z dwóch części: zbioru map i komentarzy. Tom I, <em>Gospodarstwo domowe – Pożywienie </em>(1979), zawiera opis czynności związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego i przygotowywaniem posiłków oraz dotyczące ich nazwy. Tom II, <em>Człowiek – Przyroda </em>(1979), zawiera 120 map i komentarzy na temat człowieka i przyrody. W skład tego tomu weszło słownictwo z zakresu części ciała człowieka, flory i fauny oraz czasu i pogody. Analizowano problemy morfologiczne i fonetyczne. Tom III, <em>Rolnictwo </em>(1982), zawiera 130 map na tematy związane z pracą rolnika i jego narzędziami. Tom IV nosi tytuł <em>Rolnictwo – Hodowla </em>(1986). Tematycznie tom ten stanowi ciąg dalszy tomu III, który w całości jest poświęcony rolnictwu. Tom V jest zatytułowany <em>Transport</em> (1989) i tej dziedzinie życia poświęcone są jego strony. Tom VI, to <em>Włókiennictwo – Odzież – Obuwie </em>(1991). W obrębie tomu przedstawiono najpierw włókiennictwo tradycyjne, czyli obróbkę surowca, wyrób przędzy i tkanin oraz podstawowe narzędzia, następnie – wybrane zagadnienia dawnej odzieży i obuwia. Tom VII <em>Kultura społeczna. Folklor obrzędowy i muzyczno-taneczny</em>, t. VIII <em>Dom i zagroda </em>(1994)<em>, </em>t. IX <em>Rybołówstwo, </em>t. X <em>Lecznictwo ludowe – magia </em>(2001).</p><p style="line-height: 150%" align="justify">W legendach map wyrazy sprowadzono do postaci ogólnopolskiej, natomiast o ich zróżnicowanej gwarowej postaci fonetycznej informuje komentarz do mapy, dzięki czemu mapy są nieprzeładowane szczegółami i przejrzyste. W komentarzach znajdują się też dokładniejsze informacje dotyczące konstrukcji i przeznaczenia desygnatu, a niekiedy ich fotografie. AJKLW to jedyne wielkie dzieło materiałowe ujmujące łącznie problematykę etnograficzną i językoznawczą dużego regionu Polski. </p><p style="line-height: 150%" align="justify"><strong>B. Atlasy mniejszych regionów gwarowych</strong></p><p style="line-height: 150%" align="justify">Sporo jest także opracowanych już mniejszych regionów gwarowych. Należy tu wymienić przykładowo:</p><p style="line-height: 150%" align="justify"><strong>Atlas polskich gwar spiskich na terenie Polski i Czechosłowacji </strong>Zenona Sobierajskiego (t. I-IV, 1966-1978) obejmuje materiał z całego Spiszu: polskiego i słowackiego. </p><p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Atlas polskich gwar spiskich</em> jest pracą poświęconą omówieniu całości materiałów gwarowych, jakie autor zebrał zarówno na Spiszu polskim, jak i słowackim. Całość stanowią cztery zeszyty, które ujmują części materiałów, które dadzą się zilustrować za pomocą map. Zasadniczo omawiany atlas ukazuje zróżnicowanie leksykalne lub morfologiczne opisywanego terenu, jednakże uwzględnia także niektóre wyrazy obrazujące zróżnicowanie fonetyczne.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Poszczególne zeszyty zawierają po ok. 100 map opatrzonych szczegółowymi komentarzami. Każdy z zeszytów zawiera informacje o związkach Spiszu z Podhalem i ziemią sądecką tematycznie łączące się z działami, jakie obejmują. Ukazują także wpływy innych języków na polskie gwary spiskie. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Zeszyt pierwszy opatrzony został wstępem, w którym przedstawiono krajobraz geograficzny omawianego terenu. Autor wymienia wsie, które poddał badaniom dialektologicznym, jednocześnie wymieniając te, których zbadać nie mógł. Przytacza także informacje, opinie autorów, którzy dotychczas opublikowali prace obejmujące swym zakresem polskie gwary spiskie. Obszerną część stanowią komentarze do wszystkich map znajdujących się w zeszycie pierwszym, które zawierają informacje dotyczące poszczególnych cech gwar spiskich i ukazują jednocześnie ich zróżnicowanie. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Drugi zeszyt <em>Atlasu polskich gwar spiskich</em> zawiera ok. 50 map słownikowych i około 50 gramatycznych,na ogół z zakresu fonetyki.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Zeszyt trzeci zawiera materiał językowy głównie z zakresu fonetyki. Obrazuje zróżnicowanie wewnętrzne polskich gwar spiskich w zakresie rozwoju prasłowiańskich <em>r, l </em>sonantycznych oraz różnice w obrębie samogłosek nosowych oraz samogłosek <em>i, y</em> przed spółgłoskami półotwartymi <em>ł, l.</em> Ukazane są w nim także wpływy spółgłosek nosowych na poprzedzające samogłoski <em>a, o, e,</em> ponadto ilustruje rozwój staropolskiego o w zależności od poprzedzającej spółgłoski. Omawiany zeszyt zawiera opis takich zagadnień konsonantyczych, jak: kontynuanty prasłowiańskich grup <em>sr'', zŕ</em>, artykulacja spółgłosek <em>n, ń </em>przed spółgłoskami <em>s,k</em>. Na tle fonetyki omówione zostały także spiskie zróżnicowania morfologiczne i słownikowe.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Czwarty zeszyt zasadniczo dotyczy morfologii (koniugacji, deklinacji, słowotwórstwa). W mniejszym stopniu obejmuje zjawiska fonetyczne, mianowicie kontynuanty staropolskich spółgłosek wargowych miękkich, staropolskie <em>-ch</em> i grupy spółgłoskowe.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Inne atlasy mniejszych obszarów gwarowych to m.in. Karola Dejny, <em>Polsko-laskie pogranicze językowe na terenie Polski</em>, cz. 1, <em>Atlas</em> (1951) czy <em>Atlas gwarowy dawnej puszczy sandomierskiej </em>(APS). W przygotowaniu są też atlasy językowe pozostałych regionów i zespołów dialektalnych, m.in. Lubelszczyzny. Opracowywane są również atlasy ukazujące tylko wybrane fakty językowe, np. A. Kowalska, <em>Zróżnicowanie słowotwórcze gwar Mazowsza i Podlasia</em>, t. 1-2, <em>Atlas</em> (1975). </p><p style="line-height: 150%" align="justify"><strong>I.3. Atlasy z polskim materiałem gwarowym o szerszym niż ogólnopolski zasięgu </strong></p><p style="line-height: 150%" align="justify">Polskie fakty dialektalne znajdują odzwierciedlenie w <em>Ogólnosłowiańskim atlasie językowym</em> (OLA – skrót od nazwy rosyjskiej) i w <em>Atlasie językowym Europy</em> (<em>Atlas linguarum Europae</em> – ALE). </p><p style="line-height: 150%" align="justify"><u><strong>II. </strong></u><u><strong>Słowniki gwarowe</strong></u><strong> </strong>podają najczęściej w kolejności alfabetycznej słownictwo ludowe o różnym zasięgu występowania. Mogą one obejmować leksykę jednej lub kilku wsi bądź większych obszarów czy też całego terytorium językowego. Zamiast układu alfabetycznego stosuje się czasem układ rzeczowy, tzn. wyrazy są ułożone wg działów i poddziałów znaczeniowych. Słowniki gwarowe mogą być opracowywane jako słowniki pełne, dające charakterystykę całego zasobu leksykalnego danej gwary czy zespołu dialektów, albo jako słowniki o charakterze dyferencyjnym, tzn. ujmujące w zasadzie tylko leksykę odmienną od ogólnopolskiej. Pierwsze zbiorki słownictwa ludowego pojawiają się w XIX w., początkowo bez lokalizacji. Ich rozwój wiąże się z działalnością Lucjana Malinowskiego i jego uczniów. Pod koniec XIX w. ukazało się wiele monografii dialektologicznych i etnograficznych, a także oddzielnych wyrazów, przeważnie pojedynczych wsi z byłej Galicji. Większe zbiory to Stefana Ramułta <em>Słownik języka pomorskiego, czyli kaszubskiego</em> (1893) i Bronisława Dembowskiego <em>Słownik gwary podhalańskiej </em>(1894). W l. 1900-1911 ukazał się <em>Słownik gwar polskich</em> Jana Karłowicza. Z tego okresu pochodzi obszerny słownik gwar słowińskich F. Lorentza <em>Slovinzisches Wörterbuch</em> (1908-1912), a z okresu międzywojennego słowniki będące dodatkami do monografii gwarowych: Edwarda Klicha, <em>Narzecze wsi Borki Nizińskie</em> (1919), Haliny Świderskiej (Konecznej), <em>Dialekt Księstwa Łowickiego</em> (1929), Stefana Ramułta, <em>Gwara slemieńska</em>. <em>I. Słownik</em> (1930), Adama Tomaszewskiego, <em>Gwara Łopienna i okolicy w północnej Wielkopolsce</em> (1930), F. Steuera, <em>Dialekt sulkowski</em> (1934) i <em>Narzecze boborowskie</em> (1937). W okresie powojennym, szczególnie po 1948 r., ukazało się wiele słowników gwarowych o różnych zasięgach. Obszerne słowniki o charakterze dyferencyjnym to m.in. Alfreda Zaręby <em>Słownictwo Niepołomic</em> (1954) i <em>Słownik Starych Siołkowic w powiecie opolskim</em> (1960), Piotra Bąka <em>Słownictwo okolic Kramska na tle kultury ludowej </em>(1960), Feliksa Pluty <em>Słownictwo Dzierżysławic w powiecie prudnickim</em> (1973), Józefy Kobylińskiej <em>Słownik gwary gorczańskiej (zagórzańskiej) </em>(2001). Szereg leksykalnych monografii ukazało się w cyklu <em>Słownictwo Warmii i Mazur</em>, od 1958 r. Słowniki pełne to: Mariana Kucały <em>Porównawczy słownik trzech wsi małopolskich</em> (1957), Reinholda Olescha <em>Der Wortschatz der polnischen Mundart von Sankt Annaber</em> (t. 1-2, 1958, 1959), Mieczysława Szymczaka <em>Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim</em> (cz. 1-8, 1962-1973), Bernarda Sychty <em>Słownictwo kociewskie na tle kultury ludowej </em>(t. 1-3, 1980-1985), J. Maciejewskiego <em>Słownik chełmińsko-dobrzyński</em> (1969), Huberta Górnowicza <em>Dialekt malborski</em>, <em>t. 2. Słownik</em> (1973-1974), Władysława Brzezińskiego <em>Słownictwo krajniackie</em> (t. 1-6, 1982-?), W. Steffena <em>Słownik warmiński</em> (1984), <em>Słownik gwar Ostródzkiego</em>, <em>Warmii i Mazur</em> (t. 1-2, 1987-1991), Józefa Kąsia, <em>Słownik gwary orawskiej </em>(2003). Układ rzeczowy mają słowniki Alfreda Zaręby (Niepołomice), Mariana Kucały i J. Maciejewskiego, pozostałe – układ alfabetyczny. W Krakowie ukazuje się zeszytami nowy wielki słownik gwar polskich, w Opolu wydawany jest także słownik gwar śląskich (t. 1-10). Obecnie zjawiskiem przybierającym na sile jest opracowywanie mniejszych lub większych słowniczków przez użytkowników gwary.</p><p style="line-height: 150%" align="justify"><u><strong>Słownik gwar polskich (SGP)</strong></u><strong>. </strong>Jedyny ukończony słownik obejmujący słownictwo gwarowe z całego obszaru Polski to <em>Słownik gwar polskich</em> Jana Karłowicza, t. 1-6, wyd. w latach 1900-1911 (od 4. tomu red. przez M. Łopacińskiego, W. Taczanowskiego i J. Łosia), pierwszy tego rodzaju na Słowiańszczyźnie. Do SGP weszły materiały zebrane przed 1896 r., a zatem nie zostały tu zarejestrowane zdobycze dialektologii pocz. XX w. Ze stanowiska naukowego słownik ten ma niewątpliwie usterki metodologiczne takie jak: brak jasno ustalonego zakresu doboru wyrazów (np. uwzględnia wyrazy sztuczne, twory indywidualne itp.), materiały są nierówne pod względem geograficznym (przeważają gwary wschodnie, słabo reprezentowane są gwary zachodnie), brak omówienia przez autora systemu w układzie znaczeń, zapisu fonetycznego, brak wystarczającego wykazu źródeł i ich charakterystyki, luki i niekonsekwencje w lokalizacji. Mimo to SGP odgrywa do dziś ważną rolę, jest nieocenionym źródłem o charakterze naukowym. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Prace nad nowym <em>Słownikiem gwar polskich </em>(SGP PAN) zapoczątkował Kazimierz Nitsch. Obecnie jest on opracowywany przez zespół Zakładu Dialektologii Polskiej IJP PAN w Krakowie. Ukazały się dotychczas t. 1-4, z. III (Cham – Choineczka) (1979-1991). Zasięg geograficzny nowego SGP jest bardzo szeroki; obejmuje całe dostępne słownictwo gwar polskich, sięgając poza polityczne granice Rzeczpospolitej Polskiej. Jest to słownik typu dyferencyjnego, ale dyferencyjność pojmowana jest tu szeroko, tzn. że SGP zawiera także wyrazy różniące się od języka ogólnopolskiego znaczeniem lub formą, np. <em>brzoda </em>/ <em>broda</em> itp., ale wtedy gdy różnice te (np. fonetyczne) mają charakter leksykalny, a nie systemowy. SGP obejmuje słownictwo ludowe zarejestrowane w XIX i XX w. </p><p style="line-height: 150%" align="justify"><u><strong>III. </strong></u><u><strong>Monografie gwarowe</strong></u><strong> </strong>są poświęcone opisowi dialektów i gwar ludowych (pojedynczych wsi lub większych obszarów). Monografie gwarowe najogólniej dzieli się na: </p><p style="line-height: 150%" align="justify">1) monografie opisujące systemy językowe gwar pełne, np. Feliks Pluta, <em>Dialekt głogówecki</em>, t. 1 2, (1963 1964), Henryk Nowak, <em>Gwary chazackie w powiecie rawickim</em> (1970), Monika Gruchmanowa, <em>Gwary zachodniej Wielkopolski</em> (1970), Eugeniusz Pawłowski, <em>Gwara podegrodzka </em>(1955), lub tylko wybrane podsystemy, np. Franciszek Sowa, <em>System fonologiczny polskich gwar spiskich </em>(1990); </p><p style="line-height: 150%" align="justify">2) monografie tematyczne, np. Władysław Kupiszewski, <em>Słownictwo meteorologiczne w gwarach i historii języka polskiego</em> (1969), Barbara Falińska, <em>Polskie słownictwo tkackie na tle słowiańskim</em>, t. 1 4 (1974 1984); </p><p style="line-height: 150%" align="justify">3) monografie cech gwarowych, np. Antoni Furdal, <em>Mazowieckie dyspalatalizacje spółgłosek wargowych miękkich</em> (1955), Jerzy Reichan, <em>Małopolskie gwary jednonosówkowe</em>, cz. 1 2 (1980). </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Z zakresu dialektologii ludowej ukazało się wiele monografii, niektóre w seriach, por. m.in. <em>Monografie polskich cech gwarowych</em> wyd. przez Komitet Językoznawstwa PAN czy <em>Studia Warmińsko-Mazurskie</em>, założone przez Witolda Doroszewskiego. </p><p style="line-height: 150%" align="justify"><u><strong>IV. </strong></u><u><strong>Teksty gwarowe</strong></u><strong> </strong>są to zapisy wypowiedzi mówiących gwarą. Zależnie od pisowni ukazują ono bardziej lub mniej dokładnie zjawiska językowe charakterystyczne dla danej gwary. Dla celów naukowych używa się najczęściej dokładnej transkrypcji fonetycznej, dla celów popularyzatorskich lub w stylizacji gwarowej stosuje się transkrypcję półliteracką, tj. mniej dokładną. Teksty gwarowe jako materiał ilustracyjny dołącza się do monografii gwarowych, podręczników dialektologii. Sporządza się również wybory tekstów gwarowych. Do dziś naukową wartość przedstawiają teksty gwarowe śląskie zapisane przez Lucjana Malinowskiego, duże zbiory tekstów słowińskich i kaszubskich F. Lorentza. Pierwszy ogólnopolski wybór tekstów gwarowych opublikował twórca polskiej dialektologii Kazimierz Nitsch w 1929 r. Nowe powiększone wydanie pochodzi z 1960 r. (<em>Wybór polskich tekstów gwarowych</em>). Współcześnie wiele tekstów gwarowych drukuje „Język Polski”. Wydawane są również nowe wybory tekstów gwarowych poszczególnych dialektów, por. <em>Śląskie teksty gwarowe</em> pod redakcją Alfreda Zaręby (1961), <em>Teksty gwarowe ze wsi Ząb w powiecie nowotarskim</em> Józefa Bubaka (1966), <em>Teksty gwarowe z Lubelszczyzny</em> Jerzego Bartmińskiego i Jana Mazura (1978), <em>Teksty gwarowe z zachodniej Wielkopolski</em> Zenona Sobierajskiego (1985) oraz tegoż <em>Teksty gwarowe z północnej Wielkopolski</em> (1990). W Poznaniu znajduje się archiwum fonograficzne z nagraniami płytowymi tekstów gwarowych z różnych regionów Polski. Wydaje się też teksty z ilustracją dźwiękową, por. pod redakcją Zenona Sobierajskiego<em> Polskie teksty gwarowe z ilustracją dźwiękową</em> (od 1961) oraz <em>Dialekty polskie i folklor z różnych regionów</em>, Poznań 1991 (z kasetą magnetofonową). </p><p style="line-height: 150%" align="justify"><u><strong>V. </strong></u><u><strong>Podręczniki dialektologii</strong></u> w zależności od przeznaczenia prezentują różne ujęcia. Popularnym wydaniem była <em>Mowa ludu polskiego</em> (1911) Kazimierza Nitscha, która stała się podstawą dla naukowo opracowanych <em>Dialektów języka polskiego</em> (1915 i n.). Na pracy K. Nitscha i na późniejszych monografiach gwarowych oparty jest zwięzły i przystępny <em>Zarys dialektologii polskiej</em> (1953 i n.) Stanisława Urbańczyka. Charakterystykę jedynie najważniejszych zjawisk gwarowych podaje przeznaczony dla Studiów Nauczycielskich podręcznik Barbary Bartnickiej-Dąbkowskiej <em>Podstawowe wiadomości z dialektologii polskiej z ćwiczeniami</em> (1965). Nowe ujęcie dialektologii reprezentują <em>Dialekty polskie</em> (1973) Karola Dejny. Autor przedstawia na tle słowiańskim zarys dialektów polskich rozumianych jako zespoły innowacji, które rozprzestrzeniały się na określonym terytorium językowym, a nie jego całości. </p><p style="margin-bottom: 0cm"> </p><h2 class="western"><strong>Literatura (wybór)</strong></h2><p style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0" align="justify"><em>Gwary dziś. 2. Regionalne słowniki i atlasy gwarowe</em>, pod red. Jerzego Sierociuka, Poznań 2003.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Kąś Józef, <em>Rozwarstwienie słownictwa w słowniku gwarowym, </em>[w:] <em>Gwary dziś. 3. Wewnętrzne zróżnicowanie języka wsi, </em>pod redakcją Jerzego Sierociuka, Poznań 2006, s. 135-138.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Kąś Józef, <em>Słownik gwary i kultury podhalańskiej, </em>[w:] <em>Góry i góralszczyzna w dziejach i kulturze pogranicza polsko-słowackiego (Podhale, Spisz, Orawa, Gorce, Pieniny). Literatura i język, </em>pod redakcją M. Madejowej i K. Sikory, Nowy Targ 2005, s. 171-175.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Kąś Józef, <em>Synonimia w gwarze i w słowniku gwarowym, </em>[w:] <em>Słowa jak mosty nad wiekami, </em>pod redakcją Urszuli Sokólskiej, Piotra Wróblewskiego, Białystok 2003, s.199-213.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Okoniowa Joanna, <em>Słowniki podhalańskie i ich twórcy, </em>„Prace Filologiczne” LI, 2006, s. 261-270.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Okoniowa Joanna, <em>Stan i perspektywy prac leksykograficznych nad językiem polskiego Podhala, </em>„Z polskich studiów slawistycznych”. Językoznawstwo, 2002, s. s. 161-165.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Reichan Jerzy, Woźniak Kazimierz, <em>Perspektywy polskiej leksykografii gwarowej, </em>[w:] <em>Gwary dziś. 1. Metodologia badań, </em>pod redakcją Jerzego Sierociuka, Poznań 2001, s. 33-42,</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Reichan Jerzy, Woźniak Kazimierz, <em>Polskie atlasy dialektologiczne i etnograficzne</em>, Lexis, Kraków 2004.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Sierociuk Jerzy, <em>Słownik regionalny – nowa propozycja z udziałem środowiska lokalnego, </em>[w:] <em>Język – literatura – wychowanie, </em>pod redakcją J. Bałachowicz i S. Fryciego, Warszawa 2006, s. 65-70.</p><p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Słowiańskie słowniki gwarowe, </em>pod redakcją Hanny Popowskiej-Taborskiej, Warszawa 2000.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Wronicz Jadwiga, <em>Amatorskie słowniki gwarowe, </em>„Studia Dialektologiczne” III, pod redakcją Joanny Okoniowej, Kraków 2006, s. 171-180.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">Wyderka Bogusław, <em>Śląski tezaurus na rozdrożu, </em>„Prace Filologiczne” LI, 2006, s. 485-492.</p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=23&Itemid=56">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=27&Itemid=56">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n<a href="?l1=podstawy-dialektologii&l2=historia-i-dorobek">Wersja skrócona </a>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('instrumenty-muzyczne', 'sztuka-ludowa', 'Istrumenty muzyczne', 90000, '<h1>Istrumenty muzyczne</h1>\r\n<p class="autor">Elżbieta Krasnodębska</p>\r\n<p><b><span> </span></b>\r\n\r\n\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/214sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/214sl.jpg" alt="" /> </a><div>Fot. 214.</div></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n </tr>\r\n \r\n </tbody>\r\n</table> \r\n\r\n\r\nSzczególną ozdobnością odznaczały się gajdy śląskie występujące w Beskidzie Śląskim oraz dudy żywieckie. Miejscowi twórcy ludowi wykonywali również: trąby pasterskie, tzw. <i>trombity</i>, rogi, fujary, piszczałki, terkotki, klekotki oraz gliniane okaryny i gwizdki.</p>\r\n<div>{FILM XIISL przedstawiający grę na instrumencie ludowym}</div>', 1, 0, 0), ('istebna-tekst1', 'slask-poludniowy-gwara', 'Tekst 1', 10000, '<h1>Tekst gwarowy — Istebna 1</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Zbigniew Greń </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%"><strong>Informatorka: </strong>Anna Bury, ur. w 1926 roku w Istebnej. Ukończyła szkołę podstawową, a dalszą naukę przerwała wojna. Ponad 40 lat pracowała na poczcie. Rodzice byli miejscowi, matka – z Istebnej, ojciec z Jaworzynki, pracowali na roli. Mąż pochodził z okolic Istebnej. </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><br /> </div> <h3>Len</h3> <div>\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T761.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T761.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div> <div><br /><br /><br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Bo u nas <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' Jabłonkowanie, czyli wymowę <em>cz, ż, sz, dż</em> i <em>ć, ź, ś, dź</em> jako spółgłosek miękkich dziąsłowych <em>cz’, ż’, sz’, dż’</em>, w tekście oznacza się dwojako, w zależności od pozycji spółgłoski. Przed samogłoską sygnalizuje je zapis z <em>i</em>, jak w danym przykładzie, przed spółgłoską i na końcu wyrazu, znak apostrofu ’.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">szioli</a> lyn i potym sami se wyrobiali <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''wszystko, zapożyczenie z języka czeskiego'');return false" onmouseout="hideToolTip()">wsziecko</a>, jo też to znała <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''dobrze, frykatywna wymowa <em>rz</em> jako <em>r</em><sup><em>ż</em></sup><em>, </em>czyli z elementem szczelinowym'');return false" onmouseout="hideToolTip()">dobr<sup>ż</sup>e</a>, aj to była ucziecha, bo lyn muszioł <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Przykład zaznaczenia jabłonkowania , czyli wymowę <em>cz, ż, sz, dż</em> i <em>ć, ź, ś, dź</em> jako spółgłosek miękkich dziąsłowych <em>cz’, ż’, sz’, dż’</em>, apostrofem.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">bycz’</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''zasiany'');return false" onmouseout="hideToolTip()">zaszioty</a> na <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' Akcent w gwarze jabłonkowskiej pada na 1. sylabę (akcent inicjalny). Pod wpływem akcentu ogólnopolskiego mamy do czynienia z wahaniami – równoległym użyciem akcentu na drugiej sylabie od końca (paroksytonicznego).'');return false" onmouseout="hideToolTip()">z¡ogo<sup>u</sup>nie</a>, co ni mioł żiodnych chwasto<sup>u</sup>w, muszioł bycz’ fajnie uprawio<sup>u</sup>ny, bo szie… bo szie nazywo l|ynobrani, a cziymu, bo lnu szie nie koszi, ale szie go wyrywo z k|or<sup>ż</sup>yniami, dlatego lynobrani, muszioł bycz’ czisty, coby nie było <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''chwastów; w miejscu ogólnopolskiego <em>ch</em> często występuje dźwięczne, zwykle gardłowe <em><strong>h</strong></em><strong>.</strong> w tym wypadku dźwięczność zachowuje również spółgłoska następująca, <em><strong>w</strong></em>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()"><strong>hw</strong>asto<sup>u</sup>w</a>, to<sup>u</sup>ż’ tyn lyn szie szioło w maju, a jak uro<sup>u</sup>s, zakwitno<sup>u</sup>ł, to<sup>u</sup>ż szie go potym wyry… wyrwało i na wypaszio<sup>u</sup>nym tym… pr<sup>ż</sup>iłogu, abo wykoszio<sup>u</sup>nym, abo wypaszio<sup>u</sup>nym |od kro<sup>u</sup>w pr<sup>ż</sup>iłogu szie takiemi, r|ozcio<sup>u</sup>ngało szie t|akiemi p|asmami po tej trowie i tyn, jak ta trowa kapkym go <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' Przedniojezykowo-zębowa (sceniczna) wymowa <em>ł</em> zachowana została niekonsekwentnie. W wyrazach, w których słyszana jest wyraźniej, zaznaczono ją wytłuszczeniem.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">pr<sup>ż</sup>eros<strong>ł</strong>a</a>, potym szie brało sziyrpy i tyn lyn szie wyczio<sup>u</sup>nga<strong>ł</strong>o, z tego szie ukłodało na taki snopki, potym to zwożili d|u domu. A kiejszi były taki stare piece, co miały taki pr<sup>ż</sup>ipiecki, nie wiym, jak by wo<sup>u</sup>m to p|owiedżiecz’, miyndzy piecym były taki jako taki sz’pary, to szie nazywoł <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Z niemieckiego <em>Sparherd</em> ‘piec kuchenny’'');return false" onmouseout="hideToolTip()">sz’porhet</a> i tam sie s|usziy<strong>ł</strong>o tyn lyn. A potym szie n|apytało…, to już’ tak <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''W konstrukcji przyimkowej przyimek ściąga na siebie akcent (zjawisko nieregularne), tworząc jeden zestrój akcentowy.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">p¡o_so<sup>u</sup>msziedzku</a>, ludżie byli nauczio<sup>u</sup>ni, żie jedyn drugigo pomo<sup>u</sup>g, to<sup>u</sup>ż’ powiadali, żie szie robiło z p|obaby, to pomogali za darmo, jyny po jedzyni a tag jedyn drugiemu szieł pomo<sup>u</sup>c. I jak tyn lyn uż’ uschno<sup>u</sup>ł, to<sup>u</sup>ż’ bo<sup>u</sup>ły taki pr<sup>ż</sup>ir<sup>ż</sup>o<sup>u</sup>ndy, co szie nazywały, jedyn szie nazywała <strong>ł</strong>o<sup>u</sup>mka, a drugi tyn pr<sup>ż</sup>ir<sup>ż</sup>o<sup>u</sup>nd szie nazywoł czierlica, wiync hłopi pr<sup>ż</sup>ichodżili i na tej <strong>ł</strong>o<sup>u</sup>mce dr<sup>ż</sup>ewianej tyn lyn brali i tego, i tak szie <strong>ł</strong>o<sup>u</sup>mali, to<sup>u</sup>ż to, to było, mia<strong>ł</strong>o taki jakoby, taki, tako<sup>u</sup>m <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' Samogłoska <em>e</em> przed spółgłoską nosową (w tym i po rozkładzie nosówki <em>ę</em>) ulegała zwężeniu. Stopień zwężenia może być różny, od mniejszego (tak w danym przykładzie) do większego – przejścia w samogłoskę <em>y</em>. W tekście formy te występują obocznie.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">dolinke<sup>y</sup>m</a> wygło<sup>u</sup>mbio<sup>u</sup>no<sup>u</sup>m w dr<sup>ż</sup>ewie, a drugi <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Informatorka stosuje formy oboczne dla czasu przeszłego od czasownika <em>być</em>:<em> bo</em><sup><em>u</em></sup><em>ł.../był..</em>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">bo<sup>u</sup>ł</a>, co szie do tego wcziskało, ni, taki coszi, taki t<strong>ł</strong>ok i to wyt<strong>ł</strong>ocziali z grubszia, a potym zasz’ babym trocz’k…, na trocz’kach, nazywało sie, że troczkały i to paż’dzier<sup>ż</sup>i pieknie sie zesuło i została czisto ko<sup>u</sup>ńdżiel. Pote<sup>y</sup>m to<sup>u</sup>m ko<sup>u</sup>ńdżiel, w żimie szie baby zbiyrały te<sup>y</sup>n z pobaby n|a pr<sup>ż</sup>o<sup>u</sup>ndki, brały kołowrotki i w żimie pr<sup>ż</sup>yndły roz u jednej gaż’dżiny, roz u drugij i też’ za darmo. G|aż’dżina wiadomo dała <sup>ł</sup>obiod. Ale to<sup>u</sup>ż’ to tak z|a_darmo, no. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''W nagłosowych grupach spółgłoskowych <em>śp’-</em> dochodzi w gwarze do stwardnienia (dyspalatalizacji) spółgłoski <em>ś – s</em>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Spiywały</a> pr<sup>ż</sup>i tym rozmajite bojtki go<sup>u</sup>ralski, dżiecka małe brały z|e_sebo<sup>u</sup>m, no<sup>u</sup> to<sup>u</sup>ż’ tak sie <sup>ł</sup>|od_mału cz’łowiek uż’ do tej, do tego żiczio go<sup>u</sup>ralskigo pr<sup>ż</sup>i..., bo<sup>u</sup>ł pr<sup>ż|</sup>izwycziajo<sup>u</sup>ny, bo jak czie uż’ mama wżiyni <sup>ł</sup>|od_malutka, to<sup>u</sup>żiesz’ uż’ widżioł wsziecko, co robili, ni? No<sup>u</sup>, a bo<sup>u</sup>ła to aj <sup>ł</sup>ucziecha, jesz’czie jak tyn lyn my wybiyrały, jo uż’ jesz’czie też’ jako dżiywka, jak my były dżiywkami jesz’czie, to<sup>u</sup>ż’ my to pr<sup>ż|</sup>i mieszio<sup>u</sup>ncz’ku, jak była piekno noc, tako n|iepochmurno, co m|ieszio<sup>u</sup>ncziek sz’wiycził, gwiozdy sz’wiycziły, bo tu u nas w go<sup>u</sup>r<sup>ż</sup>e, w miastach to tak nie tego, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Zestrój akcentowy z partykułą negacji.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">n¡ie_widzo<sup>u</sup>m</a>, bo tam jest pr<sup>ż|</sup>eważ’nie tyn smog abo zadymione, abo coszik, a u nas jest cziste powietr<sup>ż</sup>i, żie jak tak w nocy mieszio<sup>u</sup>ncziek pieknie sz’wiycził, a gwiozdy sz’wiycziły, to<sup>u</sup>ż’ my wtedy w nocy sz’ły wybiyracz’ tyn lyn, spiywały my pr<sup>ż</sup>i tym, to było, to miało taki swo<sup>u</sup>j urok. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Ogólnopolskie <em>pachołek – pachołki</em>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Pa<strong>h</strong>ołcy</a> zasz’ potym pocziuwali, ej tam kajszi dziywki spiywajo<sup>u</sup>m, toż’ zasz’ potym wżiyni <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Organki'');return false" onmouseout="hideToolTip()">jarganki</a>, abo <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Starszy typ harmonii, z guzikami zamiast klawiszy.'');return false" onmouseout="hideToolTip()"><strong>h</strong>eligo<sup>u</sup>nke<sup>y</sup>m</a>, to<sup>u</sup>m <strong>h</strong>armonije<sup>y</sup>m, no<sup>u</sup> i pr<sup>ż</sup>ichodżili tam pote<sup>y</sup>m k|u no<sup>u</sup>m. Jag my uż’ tyn lyn wybrały, rozpostr<sup>ż</sup>yły, to<sup>u</sup>ż’ potym se sziedli na kraju, zaspiywali, aj zatańcowali na tym zogo<sup>u</sup>nie, co uż’ był wolny teraz, no i potym ze spiywanim sz’li du do<sup>u</sup>mu, każ’dy do swojigo do<sup>u</sup>mu. No<sup>u</sup> i bo<sup>u</sup>ło to tak <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Archaiczna forma fonetyczna z miękkością spółgłosek (por. staropolskie <em>wesioło</em>).'');return false" onmouseout="hideToolTip()">wieszioło</a>, ni?</div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=819&Itemid=117">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=894&Itemid=117">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('istebna-tekst2', 'slask-poludniowy-gwara', 'Tekst 2', 20000, '<h1>Tekst gwarowy — Istebna 2</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Zbigniew Greń </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%">Tekst nagrały Magdalena Lisowiec i Izabela Kraszewska, wstępny zapis – Jolanta Janusz, weryfikacja zapisu i opracowanie – Zbigniew Greń. </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><strong>Informatorka: </strong>Anna Bury, ur. w 1926 roku w Istebnej. Ukończyła szkołę podstawową, a dalszą naukę przerwała wojna. Ponad 40 lat pracowała na poczcie. Rodzice byli miejscowi, matka – z Istebnej, ojciec z Jaworzynki, pracowali na roli. Mąż pochodził z okolic Istebnej. </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><br /> </div> <h3>Hodowla owiec</h3> <div align="justify" style="line-height: 150%">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T762.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T762.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><br /><br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><br /><br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Na w <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= w zimie, jabłonkowanie, czyli wymowa spółgłosek <em>cz, ż, sz, dż </em>oraz <em>ć, ź, ś, dź </em>jako miękkich dziąsłowych <em>cz’, ż’, sz’, dż’</em>'');return false" onmouseout="hideToolTip()">żimie</a>, bo tóż’ <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''akcent na pierwszej sylabie (inicjalny)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">ch¡owali</a> g|azdowie <sup>ł</sup>owce. Były s|ałaszie, b<sup>ł</sup>o…bo były wielki pola, co były jesz’czie ni|e tego, ni|ezorane, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= niezasiane'');return false" onmouseout="hideToolTip()">ni¡ezasziote</a>, ale p|astwiska były, ni. Były taki lesz’ne <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''=takie leśne wielkie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">wielki</a> p|olany, tu n|a Złotem Groniu, nie było <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= wszystko, zapożyczenie z języka czeskiego'');return false" onmouseout="hideToolTip()">wsziecko</a> jesz’czie pole uprawne. Coszi uprawiali…. Wie<sup>y</sup>nc ludżie h<sup>ł|</sup>odowali <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= dużo, wiele'');return false" onmouseout="hideToolTip()">kupa</a> <sup>ł</sup>owiec. No i robili <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= <em>sałasz</em> ‘w gospodarce tradycyjnej, miejsce wspólnego wypasu owiec’'');return false" onmouseout="hideToolTip()">s¡ałaszie</a>, bo n|a sałasziu był <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= gospodarz'');return false" onmouseout="hideToolTip()">gazda</a>, by<strong>ł </strong><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= pasterz; forma mianownika l. poj. <em>owczor</em>, w przypadkach zależnych występuje wymiana <em>r : r</em><sup><em>ż </em></sup> (frykatywne)'');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>owczior</a> i byli juhaszi, czi, co zaganiali ty <sup>ł</sup>owce. No i tóż’ <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= gospodarze, przykład labializacji <em>o </em>(wymowa <sup><em>ł</em></sup><em>o</em>) i frykatywnej wymowy <em>r</em><sup><em>ż</em></sup>'');return false" onmouseout="hideToolTip()">g<sup>ł</sup>ospodar<sup>ż</sup>e</a> se na }<div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= na wiosnę, rozkład nosówki w wygłosie: <em>ę > ym</em>'');return false" onmouseout="hideToolTip()">wiosnym</a> p|<sup>ł</sup>oznaczili <sup>ł</sup>owce, jak szie <sup>ł</sup>owca |<sup>ł</sup>okocziła, a miała młode, p|<sup>ł</sup>oznaczili i tyn gazda ty <sup>ł</sup>owce broł. I un se uż’ wsziecki ty <sup>ł</sup>owce, wiela ji<sup>ch</sup> tam mioł, tr|zidzieści, szt|erdzieści czi pi|e<sup>y</sup>ńdziesiónt, un ty <sup>ł</sup>owce po<u>z n</u>a sałasziu. A a każdy z ty<sup>ch</sup> gazdów, co ty <sup>ł</sup>owce mieli na te<sup>y</sup>m s|ałasziu muszioł jede<sup>y</sup>n dżiyń p<sup>ł</sup>osłacz’ k|ogoszi z domu i n|a cały dżiy<sup>ń</sup><sub> </sub>tymu |<sup>ł</sup>owcor<sup>ż</sup>owi i tym j|u<strong>h</strong>asóm, tego, j|edzyni przyniyś, bo tóż’, cóż’ by, gdóż’ by mu tam <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= gotował'');return false" onmouseout="hideToolTip()">warzi<sup>u</sup>ł</a> n|a sałasziu. Syr tam mieli, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= <em>żętyca </em>‘serwatka z owczego mleka’'');return false" onmouseout="hideToolTip()">żi¡ynczicy<sup>e</sup>m</a>, bo <sup>ł</sup>oj… <sup>ł</sup>owce d|oili, nó tóż’. Ale potym tym g|ospodar<sup>ż</sup>óm d|owali tyn syr i tóm żi|yenczicym, no. Ale n|a cały dżiyń. Moja mama <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= moja mama służyła, pluralis maiestaticus'');return false" onmouseout="hideToolTip()">sł¡użili</a> |u takigo, jak byli jesz’czie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= panna'');return false" onmouseout="hideToolTip()">dżiywkom</a>, |u takigo wi|elkigo gazdy, bo w dóma g|ospodarstwa też’ ni mieli. U wi|elkigo gazdy sł|użili, co mioł całóm dżi|elnice<sup>y</sup>m jednóm, aż’ n|a Zło… z|a Złoty Gróń tam, a drugóm d|o Beskida tam ku tej <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''do tej drogi, <em>cesta </em>‘droga’ zapożyczenie z języka czeskiego'');return false" onmouseout="hideToolTip()">cesz’czie</a>. No. I un mioł sw|ojigo <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= pachołek ‘parobek’, przykład z dźwięczną wymową <strong>h</strong> w miejsce ogólnopolskiego <em>ch</em>'');return false" onmouseout="hideToolTip()">p¡a<strong>h</strong>ołka</a>, <sup>ł</sup>oprócz’ tego jesz’czie mioł dr|ugigo n|ajyntego d|o <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''=do koni, wynik ekspansji końcówki <em>-ch </em>w odmianie rzeczownikowej, w dopełniaczu liczby mnogiej, z odmiany przymiotnikowo-zaimkowej'');return false" onmouseout="hideToolTip()">konich</a> i mama byli jako dżiywka, już’ tako… do takich wiynkszich robót, ci|ynżiejszich i p|astyrka jesz’czie była k|u krowóm. To tela było, bo mieli kupa p<sup>ł</sup>ola, ni. Też’ n|a tyn sałasz’ <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= chadzali (czasownik wielokrotny)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">ch¡odzywali</a> z tym j|edzynim. Wżiyni do <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= płachta do noszenia siana, słomy, liści itp., z taśmami lub sznurami na rogach, służącymi do zawiązywania w poprzek niesionego siana itp. i jako uchwyt'');return false" onmouseout="hideToolTip()">dzichetki</a> na pleca, co już’ tam g|azdowie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= przygotowali, zapożyczenie z języka niemieckiego'');return false" onmouseout="hideToolTip()">n¡arychtowali</a> i każ’dy dżiyń jedyn niós, coby tyn..., coby tam mieli co jesz’cz’. No. A potym, potym jak prziszła jesiyń, jak już’ były w|ypaszióne t|y pola, łónki, no tóż’ szie ty <sup>ł</sup>owce d|u domu, każ’dy se <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= szedł, uproszczenie grupy spółgłoskowej <em>dł > ł</em>'');return false" onmouseout="hideToolTip()">szieł</a> i ty <sup>ł</sup>owce sie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= owce sprowadzało się, prowadziło się'');return false" onmouseout="hideToolTip()">skl¡udzało</a> d|u domu. Nó tóż’ wi|adomo p|rzez żimem ni|e ch<sup>ł</sup>owali tela <sup>ł</sup>owiec, kiedy tam, no bo, już ni mieli zasz’ tam kupa, ale trzi, sz’tyry, piyńcz’,<sup> </sup>ni. No tóż’ p<sup>ł</sup>otym se <sup>ł</sup>owce z|abijali, mieli miynso n|a <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= na zimę, rozkład samogłosko nosowej w ygłosie: <em>ę >ym</em>'');return false" onmouseout="hideToolTip()">żime<sup>y</sup>m</a>, a wełnym… wełnym <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= gręplowali, por. czeskie <em>čechrat</em> ‘gręplować’'');return false" onmouseout="hideToolTip()">czichrali</a>. To szie n|azywało… tak szie r|ozcióngało ty, bo… taki sóm ty… ty pyntka tej wełny, tóż’ to sie m|usziało fajnie rynkam<sup>i</sup>, to szie nazywało czichracz’. Tóż’ my też’ jako dżiecka my uż’ aj szły, pomogały. Tóż’ w żimie mieli czi g|azdowie r|ob<sup>ł</sup>otem. Cz|ichrali tóm wełne<sup>y</sup>m, baby to <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= przędły, przykład z wymową frykatywnego <em>r</em><sup><em>ż</em></sup>, rozkładem samogłoski <em>ę > yn</em> i z tzw. sceniczną (przedniojęzykowo-zębową) wymową <em><strong>ł</strong></em>'');return false" onmouseout="hideToolTip()">pr<sup>ż</sup>ynd<strong>ł</strong>y</a> n|a kołowrotkach, coby by<strong>ł</strong>y nitki, ni, p<sup>ł</sup>otem to n|a motowidle zm|otali. No i potym to niysz’li…. Był tkocz’. Też’ był tkocz’ tu, pod K|oniakowym i tam potym niysz’li tóm wełnym, ty p|rzyńdziónka szie to nazywało i tam robili.</div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=893&Itemid=117">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=895&Itemid=117">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('istebna-tekst4', 'slask-poludniowy-gwara', 'Tekst 4', 40000, '<br /><h1>Tekst gwarowy — Istebna 4</h1>\r\nZbigniew Greń<div align="justify" style="line-height: 150%">Tekst nagrały Magdalena Lisowiec i Izabela Kraszewska, wstępny zapis – Agnieszka Piotrowska, weryfikacja zapisu i opracowanie – Zbigniew Greń. </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><strong>Informatorka: </strong>Anna Bury, ur. w 1926 roku w Istebnej. Ukończyła szkołę podstawową, a dalszą naukę przerwała wojna. Ponad 40 lat pracowała na poczcie. Rodzice byli miejscowi, matka – z Istebnej, ojciec z Jaworzynki, pracowali na roli. Mąż pochodził z okolic Istebnej. </div> <div style="line-height: 150%"><br /> </div> <h1 style="line-height: 150%"><strong>Kolędnicy</strong></h1> <div align="justify" style="line-height: 150%">\r\n <p><object width="288" height="20" id="s1" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115">\r\n<param name="bgcolor" value="#818947" />\r\n<param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" />\r\n<param name="allowfullscreen" value="true" />\r\n<param name="allowscriptaccess" value="always" />\r\n<param name="flashvars" value="file=images/stories/mp3/T764.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" />\r\n<param name="wmode" value="transparent" /> \r\n<embed width="288" height="20" name="player1" type="application/x-shockwave-flash" \r\npluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" bgcolor="#818947" \r\nsrc="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" \r\nallowfullscreen="true" allowscriptaccess="always" wmode="transparent" \r\nflashvars="file=images/stories/mp3/T764.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom"></embed></object></p>\r\n\r\n \r\n \r\n \r\n <div align="justify" style="line-height: 150%"><br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%">W gru<sup>d</sup>niu zaś chodziły M|ikołaje, a to m|usieli być sami <strong>h</strong>łopi, p|a<strong>h</strong>ołcy, ni|eżionaci jesz’czie <strong>h</strong>łopi i uni szie prz|ebierali za takich prz|ebierańców. Jeden był prz|ebrany z|a woj|oka, szieł n|a <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= szedł z przodu'');return false" onmouseout="hideToolTip()">pr<sup>ż</sup>odku</a> pr<sup>ż</sup>i|ed nimi i p|r<sup>ż</sup>ichodził d|o <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Wymowa z dźwięcznym <em><strong>h </strong></em><em> </em>w miejsce ogólnopolskiego <em>ch</em>'');return false" onmouseout="hideToolTip()"><strong>h</strong>ałupy</a> i pytoł szie, czi p|usz’cziajóm Mikołaje, bo ni|e wszyndy p|uszczali M|ikoł|aje. Bo jak była mało izba, tóż’ tego, abo jak były małe dziecka, a boły sie, wr<sup>ż</sup>|eszczały, tóż’ też ni. Ale tak tóż’ szie aj z placu potym do jednej izby, co była wielko, pozbiyrało n|a<sup>ł</sup>około, n|a ławe p|osziadali i p|usz’cziali te M|ikołaje. Na pr<sup>ż</sup>odku szieł tyn wojok, co sie pytoł, potym były, potym były dwa <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= niedźwiedzie, forma staropolska z <em>m’</em> w nagłosie zachowana dzięki sąsiedztwu z językiem czeskim (cz. <em>medvěd</em>)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">mi¡edźwiedzie</a>. Tóż to byli w k|ożuchach co na, n|a <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= na lewą stronę, odwrotną stroną założone( ubranie, jego część)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">rymby</a> <sup>ł</sup>obrócóne kożuchi, na lewóm stronym, ni, były obleczióne tu. To były miedźwiedzie. Potym były <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= diabły'');return false" onmouseout="hideToolTip()">debły</a>, tóż czi mieli też k|ożuchi pr<sup>ż</sup>|ewrócóne n|a rymby, a ty, a |<sup>ł</sup>od pasa mieli słómym. Kiejszi było tu..., mieli słómym, taki tego, i rogi mieli pr<sup>ż</sup>iprawióne, tóż’ sie,..., a na takich <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Przykład występowania <em>l </em>w miejsce ogólnopolskiego <em>ł</em> oraz dźwięcznego <em><strong>h </strong></em>w miejsce <em>ch</em>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">lańcu<strong>h</strong>ach</a> <sup>j</sup>ich <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= prowadzili'');return false" onmouseout="hideToolTip()">kludżili</a>, a kludżiła <sup>j</sup>ich tak zwano <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''‘matka niedźwiedzi’ -A.P., por. strona gminy Istebna <em>Zwyczaje i obrzędy doroczne.</em>'');return false" onmouseout="hideToolTip()">m¡edula</a>, sie nazywała, to bół tak grubo <sup>ł</sup>obleczióny jede<sup>y</sup>n <strong>h</strong>łop, co bół taki gruby, szi|e<sup>y</sup>roki, co ledwo wloz d|o <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= do drzwi, w drzwi'');return false" onmouseout="hideToolTip()">dźwie<sup>y</sup>rzich</a>, tóż’ <sup>ł</sup>ón kludził tych debłów. No potym byli, byli <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= ministranci'');return false" onmouseout="hideToolTip()">żi¡oczkowie</a>, potym, bo to sie nazywali cziorni. Był też Cygón, Cygón mioł na tym, n|a takim p|atyku skurkym z jeża. Tóż’ zaś potym, wiycie, z|a tymi dżi|e<sup>y</sup>wkami <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= dźgał, kłuł'');return false" onmouseout="hideToolTip()">ż’goł</a>. I tóż kwiku było, ucziekały. Pote<sup>y</sup>m był Żid też’, pote<sup>y</sup>m byli czi C|ygóni, byli C|ygónka z C|ygóne<sup>y</sup>m, a mieli takóm wielkóm kukłe<sup>y</sup>m <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= uplecioną'');return false" onmouseout="hideToolTip()">uwitóm</a>, nazywało sie to Ferusz’, tóż uni zaś zbiyrali dl|o tego F|erusia na jedzyni, a na <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<em>odzienie</em> ‘ ubiór’, <em>na </em><sup><em>ł</em></sup><em>odzieni</em> – gwarowa końcówka <em>-i </em>w miejscowniku lp. (ogólnopolskie <em>-u</em>)'');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>odzieni</a>, a to tak niby pytali tego, nó. Potym była jedna baba, to też był <strong>hł</strong>op p|a<strong>h</strong>ołek przi|ebrany z|acziepiony n|a <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= sposób wiązania chustki na głowie, por. <em>klepocz</em> ‘młotek’'');return false" onmouseout="hideToolTip()">klepocz’</a>, jako chodziły baby. Chodziły z k|oszicz’kiem. Mioł tam suszione grusz’ki, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= suszone owoce'');return false" onmouseout="hideToolTip()">piecz’ki</a>, aj cziasem groch, tóż zaś to dzieckóm rozdowoł. Bo <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= <em>han</em> w znaczeniu czasu ‘dawno temu’ lub miejsca ‘tam daleko’'');return false" onmouseout="hideToolTip()">han</a> kiejsi <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= cukierków'');return false" onmouseout="hideToolTip()">b¡ómbónów</a>, wiycie, ni|e było. No, a ludzie zaś też cosi, p|o pore<sup>y</sup>m groszi<sup>ch</sup>, tam <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= ktoś'');return false" onmouseout="hideToolTip()">kierysi</a> doł, no tóż, tóż to n|azbiyrali. To sie nazywali cziorni, a potym, a z|a nimi sz''li bioli, tóż to bół biskup, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= wikary'');return false" onmouseout="hideToolTip()">p¡aterek</a> i dwo ż|oczkowie, no. </div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Aj cziasem konia d|o izby <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= przyprowadzili'');return false" onmouseout="hideToolTip()">prz¡ikludzili</a>, nó. (...) To byli z|ebrani p|a<strong>h</strong>ołcy wsziecy, ja, i dochtor też przi nich bół, tóż zaś badoł ludzi, a co kómu d|olego, a jako tego, no. A pote<sup>y</sup>m zaś z|a nimi szieł biskup z p|aterkiem, tój zaś dziecka, czi sie umiy prz|eżiegnać, czi umiy <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= pomodlić się'');return false" onmouseout="hideToolTip()">p¡orzykać</a>, czi zaś tego... . Nó, tóż, tóż taki to były zwycziaj<sup>e</sup>. (...) Nó, a potem n|a końcu, jak już pr<sup>ż</sup>eszli pr<sup>ż</sup>|ez całóm <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= wieś'');return false" onmouseout="hideToolTip()">dzi¡edzinym</a>, bo długo chodzili, tóż’ potym posz’li d|o Łujca. Tu tako karcz’ma nazywało sie D|o Łujca, Do Łujca Gazura, tam pote<sup>y</sup>m mieli takóm tóm m|uzyke<sup>y</sup>m, tam można uż pote<sup>y</sup>m było iść potańcować i no. To było w grudniu. </div> \r\n \r\n', 1, 0, 0), ('istenba-tekst3', 'slask-poludniowy-gwara', 'Tekst 3', 30000, '<h1>Tekst gwarowy — Istebna 3</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Zbigniew Greń </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div style="line-height: 150%">Tekst nagrały Magdalena Lisowiec i Izabela Kraszewska, wstępny zapis – Jolanta Janusz, weryfikacja zapisu i opracowanie – Zbigniew Greń. </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><strong>Informatorka: </strong>Anna Bury, ur. w 1926 roku w Istebnej. Ukończyła szkołę podstawową, a dalszą naukę przerwała wojna. Ponad 40 lat pracowała na poczcie. Rodzice byli miejscowi, matka – z Istebnej, ojciec z Jaworzynki, pracowali na roli. Mąż pochodził z okolic Istebnej. </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><h1><strong>Ubrania</strong></h1></div> <div style="margin-bottom: 0cm">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T763.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T763.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div> <div style="margin-bottom: 0cm"><br /> </div> <div style="margin-bottom: 0cm"><br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%">N|a <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= gunia, rodzaj płaszcza z sukna, szerokiego, z rękawami, bez zapięcia');return false" onmouseout="hideToolTip()">nogawice</a> wełnym robili na ty, na… na <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= gunia, rodzaj płaszcza z sukna, szerokiego, z rękawami, bez zapięcia');return false" onmouseout="hideToolTip()">gu<sup>m</sup>nie</a>, ni? Sukno robili to…, bo tam ludzie n|i mieli, jako p|owiadóm, bótków. No i <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= robili na drutach');return false" onmouseout="hideToolTip()">sztr¡ykowali</a>. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= wełniane skarpetki, robione na drutach');return false" onmouseout="hideToolTip()">K¡<sup>ł</sup>opytka</a> sztrykowali, skarpetki n|azywały sie k<sup>ł</sup>opytka. Sztr|ykowali z wełny, potym były <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= długie pończochy damskie');return false" onmouseout="hideToolTip()">nogawicz’ki</a>, yn to trze<sup>j</sup>a było z|abarwić, te<sup>y</sup> n|ogawicz’ki były z czi|yrwiónej wełny. A to była d<strong>ł</strong>ógo, no tako jedna ta nogawicz’ka miała pół drugo metra dłógości. Bo to szie n|a noge<sup>y</sup>m n|awlyko, a tak sie pote<sup>y</sup>m zbiyrało na taki p|osecz’ki i i to szie nazywało nogawicz’ki, ku tymu jesz’czie pote<sup>y</sup>m były k|opytka, ty sk|arpetki. Nó i tóż’ trza było tej wełny, ni, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= chłopi ‘mężczyźni’, dźwięczna wymowa <em><strong>h</strong></em><em> </em>w miejsce ogólnopolskiej bezdźwięcznej <em>ch</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()"><strong>h</strong>łopi</a> chodzili w guniach, tóż’ tr<sup>żei</sup>a było ty… też’ tr<sup>ż</sup>a było kupa wełny, a gunie były <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= czarne');return false" onmouseout="hideToolTip()">cziorne</a>, z cziornych za<u>ź </u><sup><u>ł</u></sup><u>o</u>wiec, to była cziorno wełna, nó. A tyn lyn, co jako jech powiadała, co też’, cóż’ też’ pote<sup>y</sup>m widzicie, przez zimym ty baby pr<sup>ż</sup>yndły. I tóm we<strong>ł</strong>nym przynd<strong>ł</strong>y i tyn lyn przynd<strong>ł</strong>y. Tóż’ z tej wełny robili sukno na… i na to, i ch|<sup>ł</sup>odzili, widzicie, aj to, aj ta <sup>ł</sup>odzież była naturalno, też to było zdrowe. A co zaś przyndli ty nitki z z lnu, z kóńdzieli, nó tóż’ tkali, zasz’ było p<strong>ł</strong>ótno. Tóż’ były<sup>m</sup> ty k|<sup>ł</sup>osziule, <sup>ł</sup>o to aj te babe, nazywała sie tako g|óralsko k|<sup>ł</sup>osziula, szie nazywała czi|asnocha. Mama takom k|osziule<sup>y</sup>m mieli. Una miała tak lie… tak <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= lekko, leciutko, zapożyczenie z języka słowackiego');return false" onmouseout="hideToolTip()">l¡a<strong>h</strong>ucz’ko</a> p|<sup>ł</sup>ozbiyrano, w paszie p<sup>ł</sup>omarszczóno. A tu miała taki wónski, <sup>ł</sup>obcisły stónek. To sie nazywało k|osziula z|e stónkem. I miała iny jedno r|amióncz’ko pr<sup>ż</sup>|ez <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>pleco </em>‘plecy’, forma gwarowa w liczbie pojedynczej w rodzaju nijakim, występuje obocznie z formą ogólnopolską, plecy');return false" onmouseout="hideToolTip()">pleco</a>. Taki, taki była, tako to była czia… nazywała sie czi|asnocha. To było d|lo bob. To było d|lo bob, a <strong>hł</strong>opi mieli k|<sup>ł</sup>osziule też’ p<strong>ł</strong>ócienne uszite ze z płótna zwykłego z takim <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>obujek </em>‘stójka przy koszuli męskiej lub bluzce, haftowana’');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>obujkem</a>, tu pod <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= błąd, winno być: <em>pod karkym</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">karkom</a> ni miała kragla, czili kołnier<sup>ż</sup>a, ale taki <sup>ł</sup>obujek był pod karkym i tu było taki la… małe r|ozcziynczi i pod tym, to szie nazywało z|omiedr<sup>ż</sup>i, a p<sup>ł</sup>od tym był wyszity znacziek czi|erwiónym <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>haras</em> ‘czerwona lub czarna nić atłasowa, używana do haftowania’');return false" onmouseout="hideToolTip()">h¡arasym</a> i to była tako k|osziula, nazywało sie n|a każ’do, n|a co dzie<sup>y</sup>ń, tóż’ <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= powiadali ‘mówili, mówiono’');return false" onmouseout="hideToolTip()">p¡adali</a> n|a każ’do. A co zasz’ ch<sup>ł</sup>odzili d|o k<sup>ł</sup>osz’czioła tóż’, to już’ były, to były k|<sup>ł</sup>osziule dr|elichowe. To było… uż tak inacziy to było tkane, aji z takimi wz|orami, były kwiotecz’ki abo coszi. Tóż’ to zasz’ były k|<sup>ł</sup>osziule d|o k<sup>ł</sup>osz’czi|oła, to szie nazywała dw|o<sup>j</sup>ica, ta k<sup>ł</sup>osziula. Bo una była uszito z p<strong>ł</strong>ótna, ale pleca miała p<sup>ł</sup>odszite jesz’czie k|artónem, z kretonu takim. No i to były uż k<sup>ł</sup>osziule taki, dycz’ sz’czie uż’ to n|a pewno widziały, bo n|a zdjynciach sie widzi. Koło r|ynkowów były wysziwane t|akimi, takim k|awowym, br|ónzowymi t|akimi n|itkami i koło, koło |<sup>ł</sup>obujek i tu koło… A ta uż by<strong>ł</strong> wielki znacziek. Cziasem był, był cziorny wysziwany, a miyndzy tym jesz’czie było zrobióne takóm czie<sup>y</sup>rwiónóm nitkóm. To uż’ były k|osziule tak na… co sie p<sup>ł</sup>|owiadało d|o k<sup>ł</sup>ościoła. A tako była m<sup>ł</sup>oda n|a <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>dziedzina </em>‘wieś lub główna część wsi’');return false" onmouseout="hideToolTip()">dziedz¡inie</a>, że jak sie dziywka <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= jak panna wychodziła za mąż');return false" onmouseout="hideToolTip()">w¡ydowała</a> tóż <sup>ł</sup>|obowią<sup>u</sup>zkowo takóm k|<sup>ł</sup>osziulym, tóm dw|o<sup>j</sup>icym w|ysziwanóm, p|odarowała sw|ojemu przisz<strong>ł</strong>emu m|ynżowi.</div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=894&Itemid=117">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=896&Itemid=117">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('jablonka-tekst1', 'orawa-gwara-regionu', 'Tekst 2 ', 20000, ' <h1>Tekst gwarowy — Jabłonka 1</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_886_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Cecylia Sandrzyk</h3>\r\n <p>Cecylia Sandrzyk</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/270x480-F4741.jpg" title="Cecylia Sandrzyk" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/122x216-F4741.jpg" alt="Cecylia Sandrzyk" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/43x75-F4741.jpg" alt="Cecylia Sandrzyk thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_886_1 = new gallery($(''gallery_886_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n<strong>Informatorka: Cecylia Sandrzyk, </strong>zamieszkała w Jabłonce, gmina Jabłonka; urodzona w 1929 roku w Jabłonce; rodzice i mąż również urodzili się w Jabłonce; ukończyła 3 klasy szkoły polskiej i 4 lata szkoły słowackiej.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"> <br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"> </div><div align="justify" style="line-height: 150%"> </div><div align="justify" style="line-height: 150%"> </div><div align="justify" style="line-height: 150%"> </div><div align="justify" style="line-height: 150%"> </div> <h2>Dom i praca</h2>\r\n\r\n<p><object width="288" height="20" id="s1" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115">\r\n<param name="bgcolor" value="#818947" />\r\n<param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" />\r\n<param name="allowfullscreen" value="true" />\r\n<param name="allowscriptaccess" value="always" />\r\n<param name="flashvars" value="file=sounds/T1461.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" />\r\n<param name="wmode" value="transparent" /> \r\n<embed width="288" height="20" name="player1" type="application/x-shockwave-flash" \r\npluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" bgcolor="#818947" \r\nsrc="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" \r\nallowfullscreen="true" allowscriptaccess="always" wmode="transparent" \r\nflashvars="file=sounds/T1461.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom"></embed></object></p>\r\n <div align="justify" style="margin-top: 0.42cm; line-height: 150%"> Jo się urodziła tu, ino ze nie w tym <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''domu, zwężenie samogłoski <em>o </em>przed spółgłoską nosową, końcówka Msc. lp. -<em>e</em>'');return false" onmouseout="hideToolTip()">do<sup>u</sup>mie</a>, bo <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''ten, kontynuajca zwężonej samogłoski <em>e</em>'');return false" onmouseout="hideToolTip()">te<sup>y</sup>n</a> do<sup>u</sup>m to my juz p|ostawili w pińdziesiątym drugi<sup>e</sup>m roku. A my tu mieli taki <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''malutki, akcent inicjalny'');return false" onmouseout="hideToolTip()">m</a> do<sup>u</sup>mek, jedno <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''okienko, labializacja nagłosowego <em>o- </em>oraz zwężenie samogłoski <em>e </em>przed spółgłoską nosową'');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>okie<sup>y</sup>nko</a> było, i podłogi prawie ze nie było, na pół <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''kuchni, dawna końcówka D. lp. r.ż.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">kuchnie</a> było, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''deseczek, mazurzenie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">desecek</a> trochę, a na po<sup>u</sup>ł nie było, była glina. No tak, no tyz w pokoi, tam takie m|alutkie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''okieneczka, labializacja, zwężenie samogłoski, mazurzenie oraz forma deminutywna'');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>okienecka</a>, no tak po prostu jak downo było na wsi. Nie było nic takie<sup>y</sup>go paradnie, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''byle, rozszerzenie <em>y </em>przed spółgłoską półotwartą <em>l</em>'');return false" onmouseout="hideToolTip()">bele</a> jaki chodnicek, no zeby był cysty, rozciągnął się, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''firanek, szerszy zakres końcówki <em>–ów </em>w D. lm.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">firanków</a> się na<sup> ł</sup>okno nie dawało, zasło<sup>u</sup>n, się nie dawało. Tak, bo jakby kcioł tak zasunąć, to tam jakoś, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''zawsze, mazurzenie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">zawse</a> się nasła jakoś – jak sie to u nos mówiło – smata, ni? Jak kcioł cuś, se za..., to se zatkoł <sup>ł</sup>okno. A tak to nie było nic. No i potem... jo juz, jak do te<sup>y</sup>j skoły chodzieła, ni? Wysła ze skół, a my dzieciami by<sup>e</sup>li, bo i z bratym nieboscykiym, przecie<u>z ni</u>e zyje, no to my musieli, nie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''tak jak, fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca'');return false" onmouseout="hideToolTip()">ta<u>g j</u>ak</a> tero dzieci, musieli my p|umogać, w polu, krowy <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''paść, uproszczenie grupy spółgłoskowej -<em>ść</em> > -<em>ś</em>'');return false" onmouseout="hideToolTip()">paś</a>, wygnało się krowy rano<sup>u</sup>, to sie pasło do południa. Tak, stado tak, somsiedzi tu <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''wszyscy, uproszczenia grup spółgłoskowych'');return false" onmouseout="hideToolTip()">syścy</a>, wspólnie. Ja<u>g n</u>a chwile, my tam mieli, spokoju przez połednie, to na ryby chłopcy. Trzecio, cworto godzina, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''jak nie, udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa'');return false" onmouseout="hideToolTip()">ja<u>g ni</u>e</a> było tak bardzo gorąco, no to, juz znowu cza było, bo <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''trawiczka ‘mała trawa’'');return false" onmouseout="hideToolTip()">trowicka</a> była tako <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''malutka, zdrobniale o małej trawie, dawne <em>a </em>długie realizowane jako <em>o</em>'');return false" onmouseout="hideToolTip()">m</a>, były <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''kamieńce, ekspresywnie o kamieniach, zwężenie samogłoski <em>e </em>przed spółgłoską nosową'');return false" onmouseout="hideToolTip()">k</a>, to, to te krowy tak <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''chodziły, labializacja <em>o </em>po spółgłosce tylnojęzykowej'');return false" onmouseout="hideToolTip()">ch<sup>ł</sup>odziły</a>, nie ta<u>g j</u>ak teroz, majo krowy dobrze. No i w polu my syćko pomogali. Ja<u>g m</u>y paśli te krowy, no to, przisło w lecie, na Świynty Jon, to my roblili <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''koleby, kontynuacja zwężonej samogłoski <em>e</em>, zachowanie miękkiej spółgłoski <em>l</em>'''');return false" onmouseout="hideToolTip()">kol''iby</a>, było<sup>a</sup> radość. Zrobiło się, tako, kolyba to sie nazywała, nastawiało się takie, no troche tak jak, rysztowanie, ni? I <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''kładło się, zachowanie przedniojęzykowego -<em>ł</em>'');return false" onmouseout="hideToolTip()">kładło się</a> g|ały<sup>n</sup>zie pote<sup>y</sup>m jedłowe, ale, bo tu, zrobiło się tako duze jako tu, do sufitu, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''jeszcze, mazurzenie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">jesce</a> i wiynkse. To było n|a <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Święty, rozłożona wymowa samogłoski nosowej <em>ę</em> i zwężenie <em>e</em> > <em>y</em>'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Świynty</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Jan, akcent inicjalny, przejście ścieśnionego <em>a</em> > <em>o</em>'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Jon</a>. No to my to <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''palili, realizacja dawnego <em>a </em>długiego, twarda wymowa <em>l </em>przed samogłoską <em>i</em>, akcent inicjalny'');return false" onmouseout="hideToolTip()">p</a> w te wigiljo <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Świntego, rozłożona wymowa samogłoski nosowej i ścieśnienie <em>e</em> > <em>i</em> (por. forma M. Świynty, w której <em>e</em> > <em>y</em>)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Świntego</a> Jona, to była uciecha, wtedy tam to <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''śpiewali, zwężenie dawnego <em>e </em>długiego do <em>y</em>, po spółgłosce miękkiej'');return false" onmouseout="hideToolTip()">śpiywali</a>, harmonijo była, syćko grali, śpiywali. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''tak okropnie, udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa, labializacja'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Ta<u>g </u><sup><u>ł</u></sup><u>o</u>kropnie</a> było piyknie. No, to było tradycjo przepiynkno. Ale dobrze było i było bardzo we|soło. I nieroz se <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''wspominamy'');return false" onmouseout="hideToolTip()">zbacujymy</a> tak – z tyk roków co tu przido, tak sie poschodzymy – ze nie było to, jak pryndzy casy. Było straśnie wesoło. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''przyszła, zachowanie przedniojęzykowego -<em>ł</em>, mazurzenie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Przisła</a> niedziela, kawalerowie na chwile pośli do gospedy, ale nie po to zeby sie <sup>ł</sup>opić. Bo jedne ćwiorteckę to se na śtyruch kupili, zeby jeno było. I przyśli pote pomiyndzy domy. Do kto<sup>u</sup>rej tam <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''który, zachowanie zwężonej samogłoski <em>o</em>'');return false" onmouseout="hideToolTip()">kto<sup>u</sup>ry</a> podch<sup>ł</sup>odziuł, ni? Przisły Żelone Świątki, to tu u somsiadów robili, wygrowali jedlicki, te, co się to na pie<sup>y</sup>rsego moja stawio. No tak było w|esoło, ze skoda godać, prz|e<sup>ł</sup>okropnie w|esoło było.</div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=345&Itemid=45">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=887&Itemid=45">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('jablonka-tekst2', 'orawa-gwara-regionu', 'Tekst 3', 30000, '\r\n <h1>Tekst gwarowy — Jabłonka 2</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p> </p><div align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_887_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Panna młoda w stroju orawskim</h3>\r\n <p>Panna młoda w stroju orawskim</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/270x480-F4743.jpg" title="Panna młoda w stroju orawskim" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/122x216-F4743.jpg" alt="Panna młoda w stroju orawskim" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/43x75-F4743.jpg" alt="Panna młoda w stroju orawskim thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_887_1 = new gallery($(''gallery_887_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n<strong>Informatorka: Cecylia Sandrzyk, </strong>zamieszkała w Jabłonce, gmina Jabłonka; urodzona w 1929 roku w Jabłonce; rodzice i mąż również urodzili się w Jabłonce; ukończyła 3 klasy szkoły polskiej i 4 lata szkoły słowackiej.</div> <div style="line-height: 150%"> </div><div style="line-height: 150%"> </div><p> </p><p> </p><p> </p><div style="line-height: 150%"> </div><div style="line-height: 150%"> </div><div style="line-height: 150%"> </div> <h2>Strój orawski</h2> <div align="justify" style="font-weight: normal; line-height: 150%"> \r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T1462.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T1462.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div> <div align="justify" style="font-weight: normal; line-height: 150%"> <br /> </div> <div align="justify" style="font-weight: normal; line-height: 150%"> <br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'Tak');return false" onmouseout="hideToolTip()">Hej</a>, babka nosi<sup>e</sup>ła, to to hej. Tam <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'nikt nie, udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa');return false" onmouseout="hideToolTip()">ni<u>g ni</u>e</a> godoł spodnica, bo suknia, ni<sup>e</sup>? To tako długo po ziym. Syćkie. Pryndzyj nie mówili panny, ino godali dziywki. No, no to syćkie n|osiły te suknie takie p|o zim. A dołym, ktoro była tako p|aradno juz, to takie, takie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'sznurki, mazurzenie');return false" onmouseout="hideToolTip()">snurki</a> miała, dwoma abo trzoma rządkami poprzisowane, takie, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'naskładana, akcent inicjalny, przejście ścieśnionej samogłoski <em>a</em> > <em>o</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">n</a>, to tako była <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'piękna, utrata nosowości przez samogłoskę <em>ę</em> i ścieśnienie tej samogłoski, dawne <em>a </em>długie jako <em>o</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">piykno</a> ta suknia, ze... A, te bluzki to były takie ciasne, a tak do pasu, a tu <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'od pasów, labializacja, występowanie w D. lp. r.m. rzeczownika <em>pas</em> końcówki -<em>u</em> zamiast -<em>a</em> ');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>od pasu</a> to były tak, rojty sły, ni, dookoła. To fajne to było, no. No na głowę to w <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'w szmatkach (chustkach), mazurzenie, przejście wygłosowego -<em>ch</em> w -<em>k</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">smatkak</a> my ch|<sup>ł</sup>odziły, syciuscy. Syćkie, cy młodo, cy jako, nic nie wdzioła <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'na głowę, zachowanie przedniojęzykowego -<em>ł</em>, akcent inicjalny');return false" onmouseout="hideToolTip()">n</a>, syćko smatki były. Ale jakie biydne, no, z materyjej. Kol'ory to były rózne, no na jarmakak były, <sup>ł</sup>okropnie tego materiału. To, jaki se kto <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'chciał, przejście -<em>ch</em> w -<em>k</em>, utożsamienie zwężonego <em>a</em> z <em>o</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">kcioł</a>, to taki se kupiuł. Cy był <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'bordowy, akcent inicjalny');return false" onmouseout="hideToolTip()">b</a>, cy był taki br|ązowy. Brązowe nopikniejse były takie.</div> <div align="justify" style="font-weight: normal; line-height: 150%"> A panowie?</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"> A, tak to tu <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'na Orawie, labializacja, akcent inicjalny');return false" onmouseout="hideToolTip()">n</a> to <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'dużo, mazurzenie');return false" onmouseout="hideToolTip()">duzo</a> n|osili ty, i ch<sup>ł</sup>odzili, jesce do dziś <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>ka tam </em>= gdzieś tam, zachowanie dawnego zaimka pytajnego <em>k</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">ka tam</a>, jo mom te portki <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'po tatusiu, końcówka Msc. lp. <em>–owi </em>typowa w Polsce górzystej');return false" onmouseout="hideToolTip()">po tatusiowi</a>, biołe, sukniane, biolućkie. No to, no to w tym se ch<sup>ł</sup>odzili. Tu były, tak tu sie rynce tu kładły, bo to nie były tak jako góralskie, to <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'były, zachowanie przedniojęzykowego -<em>ł</em> ');return false" onmouseout="hideToolTip()">były</a> takie proste. I tak se ch<sup>ł</sup>odzili. Prućników nie nosili, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'ale, zachowanie miękkiego <em>l</em>'');return false" onmouseout="hideToolTip()">al'e</a> ty portki biołe, to prawie ze co niedziela to tatuś w nik ch<sup>ł</sup>odziuł. Chłopi mieli takie, hej. To pote jak juz, jak były jakieś wystympy alebo cuś, to jak sie grało, cy jakieś, tam, przedstawiynia, to my, no to tam my sie ubirali. A tak to, to jo juz tyk stroi takik, tyk <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'takich, tych starszych, przejście wygłosowego -<em>ch</em> w -<em>k</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">starsyk</a>, to, to juz nie pamiyntom. No chyba ze ch|<sup>ł</sup>odzili, cały <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'czas, mazurzenie, utożsamienie ściaśnionej samogłoski <em>a</em> z <em>o</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">cos</a> tyz w takiem, no. Bo były (te) ty prucniki, tu z tymi guzickami, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'koszule, labializacja <em>o </em>po spółgłosce tylnojęzykowej, utrzymanie miękkiego <em>l</em>'');return false" onmouseout="hideToolTip()">k<sup>ł</sup>osul'e</a> były z płótnia, ni<u>g n</u>i mioł k<sup>ł</sup>osuly innej, ani jeden chłop ni mioł. Rynkowy tu sie n|azbirało takie drobniutko, i tu tak samo, nie, na ramieniu i takie syrokie, i, i tak. I gacie, bo to my nie nazywali k|alesony, gacie chłopy. To tak samo mieli. A jak się trefiła dzie paździrz. Hej! To, to ni móg du dumu z k|ościoła przyść, bo mu tak <sup>ł</sup>ogryzło, co sie mu krew loła.</div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=886&Itemid=45">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=888&Itemid=45">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('jablonka-tekst3', 'orawa-gwara-regionu', 'Tekst 4', 40000, '\r\n <h1>Tekst gwarowy — Jabłonka 3</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_888_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Cecylia Sandrzyk</h3>\r\n <p>Cecylia Sandrzyk</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/270x480-F4741.jpg" title="Cecylia Sandrzyk" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/122x216-F4741.jpg" alt="Cecylia Sandrzyk" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/43x75-F4741.jpg" alt="Cecylia Sandrzyk thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_888_1 = new gallery($(''gallery_888_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n<strong>Informatorka: Cecylia Sandrzyk, </strong>zamieszkała w Jabłonce, gmina Jabłonka; urodzona w 1929 roku w Jabłonce; rodzice i mąż również urodzili się w Jabłonce; ukończyła 3 klasy szkoły polskiej i 4 lata szkoły słowackiej.</div> <div style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> </div><div style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> </div><div style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> </div><div style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> </div><div style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> </div><div style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> </div><div style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> </div> <h2 class="western">Jedzenie</h2> <div style="margin-bottom: 0cm; font-weight: normal; line-height: 150%"> \r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T1463.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T1463.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div> <div style="margin-bottom: 0cm; font-weight: normal; line-height: 150%"> <br /> </div> <div style="margin-bottom: 0cm; font-weight: normal; line-height: 150%"> <br /> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Jedzynie to było takie: ze kapusta <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'była, zachowanie przedniojęzykowego -<em>ł</em> ');return false" onmouseout="hideToolTip()">była</a> z <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'ziemniakami, zwężenie <em>e </em>do <em>y </em>po spółgłosce miękkiej, a<em> </em>przed nosową');return false" onmouseout="hideToolTip()">ziymniokami</a>, zupów tam nijakik się pryndzy<sup>j</sup> nie robiło. Młócili my na <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'maszynie, zachowanie miękkości <em>š</em><em>’</em>, wsparte sąsiędztwem spółgłoski miękkiej <em>ń</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">maszinie</a>, niy, <sup>ł</sup>obracali my ryncami jak się <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'owies, labializacja');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>owies</a> młciuł, n|aschodziło się ludzi, somsiad somsiadowi. To, sie dało na jedne miskę, i z tej miski syścy jedli. Ale było tak: <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'kapusta, akcent inicjalny');return false" onmouseout="hideToolTip()">k</a> była, z rzepom, bo nie z ziymniokiym, a z rzepom. No to były takie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'kluski');return false" onmouseout="hideToolTip()">hałuśki</a>. Hałuśki, to się wziyno mąki, i <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'akcent inicjalny');return false" onmouseout="hideToolTip()">n</a>, wyloło się wody, bo ani mlynkiym nie zarobiali. Baby nie zarobiały, ba, wody się wloło, i tak, tak się <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'wymieszało, zwężona wymowa dawnego <em>e </em>długiego, mazurzenie');return false" onmouseout="hideToolTip()">wymiysało</a> i poty<sup>m</sup> się to <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'łyżką, mazurzenie, rozłożona wymowa samogłoski <em>ą</em> w wygłosie');return false" onmouseout="hideToolTip()">łyzkom</a>, n|a łyzke się brało i do wody się <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'rzucało, zachowanie frykatywnego <em>ř</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">r<sup>ż</sup>ucało</a>. Kiedy się uwarzyły, no potym się <sup>ł</sup>ocedziły. I jak się <sup>ł</sup>ocedziło, no to wtedy n|a miskę, i maściło się masłym, i sł|odziło, i. To było bardzo dobre. Tak się <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'warzyło ‘gotowało’, mazurzenie warunkowane śladową wymową <em>rz </em>jako <em>r</em><sup><em>ż </em></sup>');return false" onmouseout="hideToolTip()">wazyło</a>, no,<div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'Omaściło, labializacja');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>omaściło</a><sup> </sup> się i, posłodziło. Grul, ale uwarzuł ten grul troche taki po swojymu, taki zatrzepany, zasmozka się zrobiła, i, i to był taki grul. No to duzo dawali, hej. Śliwki, gotowali na to <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'młócenie, zachowanie ścieśnionej samogłoski, zwężenie e przed spółgłoską nosową');return false" onmouseout="hideToolTip()">mło<sup>u</sup>cynie</a>. Tak baby |ustroiły, zeby to było. I to było fajne i dobre.</div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=887&Itemid=45">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=889&Itemid=45">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('jablonka-tekst4', 'orawa-gwara-regionu', 'Tekst 5', 50000, '<h1>Tekst gwarowy — Jabłonka 4</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_889_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Rafacka</h3>\r\n <p>Rafacka</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x360-F4742.jpg" title="Rafacka" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x162-F4742.jpg" alt="Rafacka" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x57-F4742.jpg" alt="Rafacka thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_889_1 = new gallery($(''gallery_889_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n<strong>Informatorka: Cecylia Sandrzyk, </strong>zamieszkała w Jabłonce, gmina Jabłonka; urodzona w 1929 roku w Jabłonce; rodzice i mąż również urodzili się w Jabłonce; ukończyła 3 klasy szkoły polskiej i 4 lata szkoły słowackiej.</div> <div style="line-height: 150%"> </div><div style="line-height: 150%"> </div><div style="line-height: 150%"> </div><div style="line-height: 150%"> </div><div style="line-height: 150%"> </div><div style="line-height: 150%"> </div><div style="line-height: 150%"> </div><div style="line-height: 150%"> </div> <h2>Len</h2> <div align="justify" style="line-height: 150%"> \r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T1464.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T1464.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"> <br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"> </div><div align="justify" style="line-height: 150%">No a potym juz kiedy jo była wiynkso, no to juz, sioli my <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'len, zachowanie zwężonej samogłoski <em>e</em>(, zachowanie) oraz<strong> </strong>miękkiej spółgłoski <em>l</em>'');return false" onmouseout="hideToolTip()">l'e<sup>i</sup>n</a>. Z tym lnym było stra|śnie duzo r|ob<sup>ł</sup>oty. No bo cza było go plewić, zeby trowy w nim nie było, trza było go p<sup>ł</sup>ote w|ybirać, az do łyty <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'główeczki, zachowanie przedniojęzykowego -<em>ł</em>, kontynuacja ścieśnionego <em>o</em>, mazurzenie');return false" onmouseout="hideToolTip()">gło<sup>u</sup>wecki</a>, wybirać go, były takie rafy. No to my z tym lnym robili, no to się r|afało ten l'e<sup>i</sup>n. K|awalerowie się posch<sup>ł</sup>odzili, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'śpiewali, dawne <em>e </em>długie po spółgłoskach miękkich zwężone do <em>y</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">śpiywali</a> tedyk. Jak my tyn lyn <sup>ł</sup>orafali, posło się do rzyki, i tam się go za|mocyło d|o wody. Jak się go <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'zamoczyło, mazurzenie');return false" onmouseout="hideToolTip()">zamocyło</a> d|o wody, cza było go ka|mieniami poprzikładać, zeby go w<sup>ł</sup>oda nie wziyła, a nieroz było tak, ze przisła, bo pryndzy wiyncyj było. Były takie p|owodzi, okropnie wielkie, wody sły. To tak ze w nocy <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'nieraz my, udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa, utożsamienie ścieśnionego <em>a</em> z <em>o</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">niero<u>z m</u>y</a> pośli i ten l'e<sup>y</sup>n my w nocy w|ybirali, zeby nom go woda nie wziyna. Jak się juz ten lyn umocuł, no to p<sup>ł</sup>otem, tu się pozganiało baby, somsiadki. Ta<u>g r</u>ościągały takimi poskami, ni, usknuł. No to potem cierlica – tak się nazywało – i to się go siekało. A jak się go ju<u>z </u><sup><u>ł</u></sup><u>o</u>siekało z wiynksa, p<sup>ł</sup>ote była drugo tako, i to się n|azywała nopryndzy, zgrzebno, a p<sup>ł</sup>ote paceśno, to było. To było, tyn paceśny, to juz był juz tak n|afajnie, no. P<sup>ł</sup>ote się gowziyno, takie rafy były, p<sup>ł</sup>ote się go tak <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'czesało, mazurzenie, zachowanie przedniojęzykowego -<em>ł</em>, akcent inicjalny');return false" onmouseout="hideToolTip()">c</a>. Jak się go piyknie w|ycesało, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'poplotło, brak przegłosu <em>e </em>w <em>o</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">popletło</a> fajnie na takie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'plecionki, akcent inicjalny');return false" onmouseout="hideToolTip()">pl</a>. Tak się nazywało gorści, ni, to jedna gorstka tego było. To potem my to <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'przędły, zwężona wymowa samogłoski <em>ę</em> ');return false" onmouseout="hideToolTip()">przyndły</a>. No to, to ta<u>g ni</u>eroz było kiej my się p|oschodziły jedna do drugij, ni? Kieloś ty dziś <sup>ł</sup>oprzyndła, bo jo telo <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'oprzędła, labializacja, rozłożona i zwężona wymowa samogłoski <em>ę</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>oprzyndła</a>. Kileloś ty <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'garstek, kontynuant dawnego <em>a </em>długiego, uproszczenie grupy spółgłoskowej');return false" onmouseout="hideToolTip()">gosztek</a> <sup>ł</sup>oprzyndła? O, jo telo. P<sup>ł</sup>ote się go motało, takie m|otowidło było, na pasma, ni? Pomotało się go n|a pasma, i wiązało się ten <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'lepszy, mazurzenie');return false" onmouseout="hideToolTip()">lepsy</a> po dwadzieścia śtyry, a ten po trzydzieści tyn grubsy. P<sup>ł</sup>ote juz były nici, no to juz to sło d|o knopa. Knop – tyn, co robiuł płótno. Nie chodzili my tak, takie jako dziś tam wybie<sup>y</sup>rajo. Usyła mi mama f|artuszek z <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'tego, wymowa <em>e </em>zbliżona do <em>a</em>; cecha jednostkowa');return false" onmouseout="hideToolTip()">te<sup>a</sup>go</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'płótna, zachowanie ścieśnionej samogłoski <em>o</em> ');return false" onmouseout="hideToolTip()">pło<sup>u</sup>tna</a>, jo se go tu powysywała, i ch<sup>ł</sup>odziła d|o <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'do szkoły, akcent inicjalny, mazurzenie');return false" onmouseout="hideToolTip()">skoły</a> w nim abo ta p|o dumie.</div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=888&Itemid=45">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=344&Itemid=45">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('jurgow-tekst1', 'spisz-gwara', 'Tekst 1', 10000, '<h1>Tekst gwarowy — Jurgów, Z. Ciągwa 1</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Tekst nagrała Halina Karaś i Izabela Stąpor. Przepisała Monika Kresa, weryfikacja zapisu i opracowanie – Halina Karaś. </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><br /> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_396_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Zofia Ciągwa</h3>\r\n <p>Zofia Ciągwa</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-F4472.jpg" title="Zofia Ciągwa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F4472.jpg" alt="Zofia Ciągwa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-F4472.jpg" alt="Zofia Ciągwa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_396_1 = new gallery($(''gallery_396_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n<strong>Informatorka: </strong><strong>Zofia Ciągwa </strong>- ur. w 1949 r. w Czarnej Górze (sąsiedniej wsi spiskiej). Rodzice też pochodzili z Czarnej Góry, tam całe życie mieszkali i pracowali na roli. Mąż także pochodził z Czarnej Góry (rolnik). Pani Zofia Ciągwa ma wykształcenie podstawowe niepełne. Pracowała w rolnictwie, w szpitalu w Zakopanem jako salowa, rękodzielniczo dla Cepelii, czasowo również na Słowacji przy sadzeniu drzew. Na Słowacji ma część rodziny. W Jurgowie mieszka wraz z dorosłymi dziećmi i ich rodzinami.</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><br /> </div> <div align="left" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><h2><strong>Jak dawniej się prało i prasowało?</strong></h2></div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T445.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T445.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> </div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">To w ogóle nie było wody. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'wiecie, e pochylone zrównało się w wymowie z <em>y</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">Wiycie</a> jako była biyda o wode. Ludzie to takie mieli becki <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'wyraz akcentowany na pierwszej sylabie');return false" onmouseout="hideToolTip()">d¦rewniane</a> i wozili tum wode w tyk becka(ch). No to nos było duzo <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'dziewcząt, mazurzenie, tu <em>cz > c</em>, zwężona wymowa samogłoski nosowej <em>ą</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">dziewco<sup>u</sup>nt</a> bo było nos pieńć <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' pięć sióstr, forma <em>siostrók</em> z <em>siostrów </em>z typowym <em>–k</em> w końcówce -ów dopełniacza lmn. rzeczowników (wynik przesady poprawnościowej)');return false" onmouseout="hideToolTip()">siostrók</a>, a u sąsiadów zaś było duzo chłopców no to tam wiyncyj tum wode <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'przywozili te chłopcy, archaizm podhalański, czyli wymowa pierwotnego <em>i </em>zamiast dzisiejszego <em>y</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">prziwozili te chłopc·i</a>, bo no bo z|aprzągli kónia i jechali. Tak to <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' trzeba, uproszczona wymowa grupy <em>trz</em>, skrócenie wyrazu (trzeba > trza)');return false" onmouseout="hideToolTip()">cza</a> bylo, jak choć kiedy to my tak sły... <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'pożyczcie z partykułą wzmacniającą -ż (pożyczcież), mazurzenie, tu ż > z, cz > c ');return false" onmouseout="hideToolTip()">P¦<sup>ł</sup>ozycciez</a> nom do wiadra wody. No bo cza było d|aleko po nium jechać. Tam ze dwa tam jak do p|otoka to d|aleko. Tako becka byla d|rewniano. Taki korek był w|epchany. Nej sie go w|ycią<sup>u</sup>gło i ta woda tak z tej becki l|eciała. No to a p|rasuwanie. No to pranie, no pranie, bo pralków n|ie było. To była tako mied..., tako była <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'balia');return false" onmouseout="hideToolTip()">bajla</a>, tako tako zela.... Tako jak no so<sup>u</sup>m jesce teroz takie. Takie ani... alimunowane c·i takie jak to sie nazywajom. No to i tako była <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'rajbacka ‘narzędzie służące do prania’');return false" onmouseout="hideToolTip()">r¦ajbacka</a>, tak sie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'ręką, wąska wymowa <em>ę</em> jako <em>yn</em>, rozłożna i wąska wymowa <em>ą </em>w wygłosie, tj. na końcu wyrazu');return false" onmouseout="hideToolTip()">rynkum</a> tako tyz zelazno. My nie mieli pralki, to jo potym ho ho juz nie wiym c·i do siódmej klasy nie chodziła, kiej mama takom Franie p|amiyntom <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'przywiozła, zachowane pierwotne <em>i</em> po <em>rz</em>, upowszechnienie tematu z <em>e </em>(tzw. brak przegłosu <em>e > ‘o</em>)');return false" onmouseout="hideToolTip()">p¦rziwiezła</a> z miasta. Byli z p|rosientami. A tak to w ryncach prali. Nej płukać to tak d|aleko my miały d|o wody, to c·i ch|<sup>ł</sup>odniki c·i co, no to cza było straśnie <sup>ł|</sup>oscyndzać, zeby zeby z tym praniym. To ja<u>g my</u> juz wyprały takie cosi b|ielizne c·i z p|<sup>ł</sup>ościele c·i cosi, co była c|yściyjso woda, to juz my potym to tum wodom podłoge musiały myć, zeby jom nie w|ylywać, zeby jom na cosi zuzyć. No a <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'prasować, charakterystyczny bezokolicznik z <em>-uwać</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">p¦rasuwać</a> to takie było z|elazko lampy ... jak sie p|oliło w piecu no to ono mia.. było takie takie było <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'ciężkie, zwężona wymowa <em>ę</em>, mazurzenie, tu: ż > z');return false" onmouseout="hideToolTip()">ciy<sup>n</sup>zkie</a>, a z <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'z wierzchu, <em>r </em>zamiast <em>rz </em>to wynik wpływów słowackich');return false" onmouseout="hideToolTip()">wiyrchu</a> sie tak tu |otwiyrało, nej wyngle to te co spod blachó(w), co sie piekło, co sie p|oliło, to n|akładła mama do tego z|elazka i cza było tak <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'huśtać');return false" onmouseout="hideToolTip()">huziać</a> nim co sie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'się rozgrzało, typowa dla części Małopolski wymiana <em>r > ł</em> w przedrostku <em>roz-</em>, <em>a</em> pochylone w wymowie zrównało się z <em>o</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">¦ozgrzoło</a>, nej tak potym p|rasuwali. No, no to zelazko to p|amiyntum <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'bardzo, archaiczna wymowa <em>r-z</em>, jak w mar-znąć');return false" onmouseout="hideToolTip()">bar∙zo</a> dobrze. Ze jak p|rasuwala. No bo takie takie miały tam, jak widziała takie d|rewniane, alem jo tego, my tego jo tego to nie w|idziała u nos. To takie było jak te ze p|ościelowe co takie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'dłuższe, <em>długse</em> (bo długi – upowszechnienie tematu <em>dług-</em> we wszystkich formach)');return false" onmouseout="hideToolTip()">dłukse</a>, to tak n|aowijała na taki, takie b|ryzuwane cosi było, ino jo tego u nos to nie w|idziała. I potym za p|rzejezdzała takim wałkie<sup>y</sup>m, jak co sie ciasto robi. Co te co takie p|ościelowe zaś, no a takie k|<sup>ł</sup>osule cy tam jakie s|p<sup>ł</sup>ódnice cy co to tam takim z|elazkie<sup>y</sup>m.</div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=401&Itemid=44">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=829&Itemid=44">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('jurgow-tekst2', 'spisz-gwara', 'Tekst 2', 20000, '\r\n <h1>Tekst gwarowy — Jurgów, Z. Ciągwa 2</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Tekst nagrała Halina Karaś i Izabela Stąpor. Przepisała Monika Kresa, weryfikacja zapisu i opracowanie – Halina Karaś. </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><br /> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_829_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Zofia Ciągwa</h3>\r\n <p>Zofia Ciągwa</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-F4472.jpg" title="Zofia Ciągwa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F4472.jpg" alt="Zofia Ciągwa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-F4472.jpg" alt="Zofia Ciągwa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_829_1 = new gallery($(''gallery_829_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n<strong>Informatorka: </strong><strong>Zofia Ciągwa </strong>- ur. w 1949 r. w Czarnej Górze (sąsiedniej wsi spiskiej). Rodzice też pochodzili z Czarnej Góry, tam całe życie mieszkali i pracowali na roli. Mąż także pochodził z Czarnej Góry (rolnik). Pani Zofia Ciągwa ma wykształcenie podstawowe niepełne. Pracowała w rolnictwie, w szpitalu w Zakopanem jako salowa, rękodzielniczo dla Cepelii, czasowo również na Słowacji przy sadzeniu drzew. Na Słowacji ma część rodziny. W Jurgowie mieszka wraz z dorosłymi dziećmi i ich rodzinami.</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><br /> </div> </div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><h2><em><strong>Moskole</strong></em></h2></div> <div style="margin-bottom: 0cm">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T446.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T446.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div><div style="margin-bottom: 0cm"> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><br /> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><em>A chleb pani piekła?</em></div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>moskole </em>‘rodzaj placków z dodatkiem tartych ziemniaków’');return false" onmouseout="hideToolTip()">M¦oskole</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'piekę, końcówka <em>-ym </em>w 1, os. lp. czasu teraźniejszego to wynik wpływu języka słowackiego');return false" onmouseout="hideToolTip()">piecym</a> i <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'dziś, dzisiaj; typowy dla dużej części Małopolski zaimek przysłowny z przyrostkiem <em>-ok</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">dzisiok</a> jesce, kie tak <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'pytają, akcent pada na pierwszą sylabę, rozłożona wymowa <em>-ą</em> w wygłosie, tj. na końcu wyrazu');return false" onmouseout="hideToolTip()">p¦ytajom</a> dzieci zeby, |upiecies babko m|oskole. To |upiecym jak tak ziemiaki zostanom. A taki chleb w piecu, bo jo ni mom takiego pieca juz. Bo to musi być taki n|a dole piec i to sie tak w|suwało. Na to m|usiało być tako z|robiono tako d|rewniano ł|opata specjalnie d|o tego i taki ciosek sie n|azywoł, coś potym <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'odgarniał, labializacja, tj. poprzedzania o na początku wyrazu ł, forma czasownika z <em>-uw-</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>¦odgarnuwoł</a> toto. To my juz taki tu pieców ni momy teroz <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'wystawionych (tj. postawionych), przejście wygłosowego <em>-ch > -k</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">w¦ystawionyk</a>. Bo to musiały być inkse piece na to. Na te m|oskole. Taki moskol na blacha(ch) to. U teroz ja<u>g j</u>esce my robili, w onyk gojak takie robium festyny to duzo <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' pieczemy, końcówka <em>-me </em>w 1. os. lmn. czasu teraźniejszego to wynik wpływu języka słowackiego, mazurzenie, tu <em>cz > c</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">p¦iecyme</a> i tam i potym m|oskole z bryndzom c·i z masłym. No to s|przedajom tam. No bo to tak jest t|radyc·ijne. </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><br /> </div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=396&Itemid=44">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=395&Itemid=44">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('jurgow-tekst3', 'spisz-gwara', 'Tekst 3', 30000, '<h1>Tekst gwarowy — Jurgów, E. Rusnak 1</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Tekst nagrała Halina Karaś i Izabela Stąpor, przepisała Monika Kresa, weryfikacja zapisu i opracowanie – Halina Karaś.</div> <div style="margin-bottom: 0cm"> </div> <div align="center" style="margin-bottom: 0cm"><br /> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_395_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Emilia Rusnak</h3>\r\n <p>Emilia Rusnak</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-F4470.jpg" title="Emilia Rusnak" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F4470.jpg" alt="Emilia Rusnak" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-F4470.jpg" alt="Emilia Rusnak thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_395_1 = new gallery($(''gallery_395_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n<strong>Informatorka 1: Emilia Rusnak</strong></div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Emilia Rusnak, ur. w 1959 r. w Rzepiskach (sąsiedniej wsi spiskiej). Rodzice także pochodzili z Rzepisk, tam całe życie mieszkali i pracowali na roli. Emilia Rusnak jako trzyletnie dziecko zamieszkała w Jurgowie z przybranymi rodzicami (siostrą matki i jej mężem) i odtąd cały czas jest związana z Jurgowem. Ukończyła szkołę podstawową, w młodości wyjeżdżała z zespołem folklorystycznym do Jugosławii i Czechosłowacji, później sporadycznie do Stanów Zjednoczonych do dzieci i przybranych rodziców. Ponieważ nagrywano w sytuacji oficjalnej (nieznajome osoby), to w jej języku pojawiło się wiele elementów ogólnopolskich. </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><br /> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><h2><strong>O sobie i swojej rodzinie</strong> <br /></h2></div> <div style="margin-bottom: 0cm">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T441.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T441.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div><div style="margin-bottom: 0cm"> </div><div style="margin-bottom: 0cm"> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Ze moja mama miała <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'więcej, wąska wymowa samogłoski <em>ę</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">wiyncej</a> dzieci, a miała jednom tylko siostre, co miała w Jurgowie. Oni nie mieli swoich dzieci, no i ja juz była <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'trzecia, uproszczenie grupy <em>trz </em>– wymowa jako <em>cz</em>, dawne a pochylone zrównało się z <em>o</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">czecio</a> w domu z kolei, bo była siostra Marysia, Hela i jo była czecio. Juz tata tez nie za bardzo był zadowolony, bo nie było chłopca, bo zaś <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'dziewczę, tj. dziewczynka');return false" onmouseout="hideToolTip()">dziewce</a>, a tu ciotka nie miała i bardzo chcieli mieć swoje dziecko i tom <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'starszą, mazurzenie (tu: <em>sz > s</em>), rozłożona wymowa samogłosek nosowych w wygłosie <em>–ą</em> > <em>-om</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">starsom</a> tu brali, to młodsom brali, ale nie ba.., czecio juz mnie wzion, później do kościoła mnie ochrzcić, to swoje imie – Miłka, takie se, ze moze se będzie mu lepiej czymać. No i tak sie okazało, ze, zek tu <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'żem tu została, tzw. aoryst <em>zech tu została</em> (a <em>zech > zek</em> w wyniku przejścia wygłosowego <em>–ch > -k</em>)');return false" onmouseout="hideToolTip()">została</a> od czech rokow siedzieć i <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'tum się wychowała (por.wyżej:aoryst): <em>tuch się wychowała > tuk</em> (<em>przejścia wygłosowego –ch > -k</em>) ');return false" onmouseout="hideToolTip()">tuk sie wychowała</a> w Jurgowie, alem miała kontakt z mamom i z tatom i była jako informowano, ze ino mieszkom u ciotki, no i tak tu gospodarzyła, tu byli bar... gospodarni ludzie, mieli duzo gospodarstwa, pola ji tak ze. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'wydałam się, <em>wydałach się > wydałak się</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">Wydałak sie</a> w Jurgowie i miała czwórke dzieci, no to nie było scęśliwe małzeństwo, no nie ze scęśliwe, ino krótkie, bo mi mąż zmarł miał czydzieści dwa roki i zostałak z czwórkom dzieci i tego po ośmiuk rokach jak sie wydała jesce roz za kawalera i ni mom co narzekać, nie, nie, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'nie żałuję, typowa końcówka 1. os. lp. czasu teraźniejszego <em>-ym</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">nie załujym</a> tego i chłop robi, mom jesce dwójke dzieci tyk małyk, co do czeciej klasy Hela chodzi i ten Andrzej do drugij, a tamci <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>sićka </em>‘wszyscy’');return false" onmouseout="hideToolTip()">sićka</a> som ułozoni, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'trzech, uproszczenie grupy <em>trz > cz</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">czech</a> sum w Stanach, w Ameryce, nojstarso córka juz jest dziewięć lat, młodsy syn osiem i nojmłodso córka z tyk z czwórka sześć, a syn mieszko tu na końcu Jurgowa. Wybudowali my z pierwsym chłopem w surowym stanie, takze tam po roku, wraz z zonom tez ma dwójke dzieci, takze je babkom. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'strzela, uproszczenie grupy <em>strz </em>wymawianej jako <em>szcz, </em>dawne <em>a </em>pochylone zrównało się w wymowie z <em>o</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">Szczylo</a> w piecu. No i tak ze jakosik zycie było, no, no troche przesła roboty, bo nojmłodso miała śtery rocki, nojstarso była w komunii właśnie, jesce było jako ojcem w komunii była córka najstarso, no to był w maju, a w stycniu zmarł, no. A ta ciotka, co mnie wziena za swojum, to dziesięć miesięcy przede mnum owdowiała i tak ze obie do roka owdowiały, no przeciez sześdziesiąt czszy roki ten wujek, chrzestny, chrzestnalek, ale jo go nazywała hej krzesnalkiem, a ciotke ciotkom tak ze, ze ja<u>g m</u>nie wychowali, nigdy im nie godałam mamo, tato, ani ino ze ten.</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">No i ta ciotka teroz jest z tom najstarsom córkom w Ameryce, bo moja mama tez później tez tak sie udało, ze pojechała do Ameryki, wylosowali i ściągła tum siostre i chciała iść, żeby pomóc jako mnie, no i już je tam czynaście rokók, a ja teraz z drugim chłopem dziesięć roków, takze ona przedtym pojechała, pomagała mi i te dzieci z tum, mamum mojum tam sprowadzili, tam i tam jedna sie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>wydała się</em> ‘wyszła za mąż’');return false" onmouseout="hideToolTip()">wydała</a>, ga<sup>o</sup>dom po nasemu – wydała, no, wydała i ten i syn, a jesce córka jedna jest pannom, co ma dwadzieścia czy roki. </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">No ji tak ze, chłop robi teroz jako zawodowy kierowca w takiej firmie usługi, co kopium koparkami, cięzarówkom jezdzom, to podjezdzo i węgiel i olej, sićkie towary budowlane majom, rozwozi tam czynaście roków w te firmie, tak o ze, no a syn jest na górze, to tez bardzo tu mnie odwiedzo, przychodzi. Wnuki móm, najstarse ma <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'pięć roków, tj. pięć lat; forma dopełniacza lmn. <em>rokók </em>powstała z <em>roków </em>[wymowa rokuf] jako przesadnie poprawna, tzw. hiperyzm (unikanie wymowy <em>–ch >-f</em>) ');return false" onmouseout="hideToolTip()">pięć rokók</a>, a młodso ma dwa latka teroz tak, o.</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> <br /> </div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=829&Itemid=44">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=830&Itemid=44">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('jurgow-tekst4', 'spisz-gwara', 'Tekst 4', 40000, '\r\n <h1>Tekst gwarowy — Jurgów, E. Rusnak 2</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Tekst nagrała Halina Karaś i Izabela Stąpor, przepisała Monika Kresa, weryfikacja zapisu i opracowanie – Halina Karaś.</div> <div style="margin-bottom: 0cm"> </div> <div align="center" style="margin-bottom: 0cm"><br /> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_830_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Emilia Rusnak</h3>\r\n <p>Emilia Rusnak</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-F4470.jpg" title="Emilia Rusnak" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F4470.jpg" alt="Emilia Rusnak" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-F4470.jpg" alt="Emilia Rusnak thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_830_1 = new gallery($(''gallery_830_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n<strong>Informatorka 1: Emilia Rusnak</strong></div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Emilia Rusnak, ur. w 1959 r. w Rzepiskach (sąsiedniej wsi spiskiej). Rodzice także pochodzili z Rzepisk, tam całe życie mieszkali i pracowali na roli. Emilia Rusnak jako trzyletnie dziecko zamieszkała w Jurgowie z przybranymi rodzicami (siostrą matki i jej mężem) i odtąd cały czas jest związana z Jurgowem. Ukończyła szkołę podstawową, w młodości wyjeżdżała z zespołem folklorystycznym do Jugosławii i Czechosłowacji, później sporadycznie do Stanów Zjednoczonych do dzieci i przybranych rodziców. Ponieważ nagrywano w sytuacji oficjalnej (nieznajome osoby), to w jej języku pojawiło się wiele elementów ogólnopolskich. </div><p> </p><h2><em><strong>O Jurgowie</strong></em></h2></div><div style="margin-bottom: 0cm">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T442.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T442.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div><div style="margin-bottom: 0cm"> </div> <div style="margin-bottom: 0cm"><br /> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><em>A jak pani pamięta tak za dzieciństwa, to ten Jurgów to była mniejsza wioska? Różniła sie jak teraz czy większa? </em> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">No, duzo mniejso była, bo teroz <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'jest już, fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca');return false" onmouseout="hideToolTip()">je<u>zd j</u>uz</a> bardzo za.... nabudowane <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'chałup, przejście –ch > -k zachodzi także w rdzeniach, nie tylko, tak jak w innych gwarach małopolskich, w wygłosie');return false" onmouseout="hideToolTip()">kałup</a> i choć w tyk rokak, co jo budowała, to z dwadzieścia lat temu, bo to my tak budowali, akurat my wybudowali rok przed mój jak zmarł, no to ón umarł dwadzieścia rokók temu, to w osiemdziesiątym dziewiątym roku, w ósmym roku umarł, no bo będzie dziewiętnaście roków teroz, no to tak, nie, no. No to bardzo dużo sie opłacało <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'budować, charakterystyczne bezokoliczniki na -<em>uwać </em>(ogp. -<em>ować</em>)');return false" onmouseout="hideToolTip()">buduwać</a>, bo były piniundze, robiom takie artystycne roboty do Cepelii takie chochle, no to i gospodarzyli my bardzo no to juz te piniundze, co <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'zarobił, przejście wygłosowego <em>–ił > -uł</em>');return false" onmouseout="hideToolTip()">zarobiuł</a>, no to juz sło na budowe, na te, pozycy..., my wybudowali chałupe w surowym stanie, a w ogóle nam nie czeba było brać pożyczków ani nic, bo były piniundze, ino ciężko kupić czeba było gónić, zaganiać po tych geesach, za pustakami, za cymentem, luzym ta<u>g m</u>y załatwiali w Krakowie cyment, czeba było pakować do workók i lepij sie opłaciło, a teraz budować, no to jedynie na pozyckak na spłatak i tak ześ były wtedy inkse casy i buduwali wtedy duzo ludzie, a tero<u>z j</u>u<u>z m</u>niej ale to było Jurgów mało, mało wiosko, ja<u>g j</u>o pamiętom, no bo mom śterdzieści osiem rokók. </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><em>A opowiadali jakieś legendy takie, jakieś o Rzepiskach albo o Jurgowie, jak to kiedyś bywało, czy tam jakieś takie opowieści o duchach, strachach? </em> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">A, były takie, tako to sasiadka od kiedy tu miała takie strachy, ze jak sie kto <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'obwiesił, tj, powiesił się (inna postać słowotwórcza wyrazu z przedrostkiem <em>ob-</em>).');return false" onmouseout="hideToolTip()">objesił</a>, taki tu był w Jurgowie sie objesił, tożmy sie wseno <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>strachać się </em>‘bać się’');return false" onmouseout="hideToolTip()">strachali</a>, ze tam nie chodź, bo tam sie objesił, bo późnij sie boli przyjść koło tego domu i tak, </div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=395&Itemid=44">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=398&Itemid=44">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('karnawal', 'obrzedowosc-doroczna', 'Karnawał', 60000, '<h1>Karnawał</h1>\r\n<p class="autor">Elżbieta Krasnodębska</p>\r\n<p><b> </b>Karnawał, czyli okres między świętami Bożego Narodzenia i początkiem Wielkiego Postu to w dawnej obrzędowości ludowej najweselszy czas. Wtedy to najczęściej miały miejsce wesela, a odbywające się w ramach pomocy sąsiedzkiej darcie pierza było okazją do gościny i tańców przy muzyce. Nasilenie zabaw łączyło się z ostatkami, to znaczy trzema dniami od niedzieli do wtorku przed środą popielcową (Kaczko 2009: 192).</p>\r\n<div> \r\n\r\n\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/154sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/154sl.jpg" alt="" /> </a> <div>Fot. 154.</div></td>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/155sl.jpg" rel="lightbox"><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/155sl.jpg" alt="" /> </a> <div>Fot. 155.</div></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n </tr>\r\n \r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\nJednym z najdawniejszych, a jednocześnie najbardziej popularnym do dziś zwyczajów zapustnych jest <i>wodzenie niedźwiedzia</i> polegające na chodzeniu we wtorek poprzedzający środę popielcową grup przebierańców, wśród których najważniejszą postacią był <i>niedźwiedź</i>. Ubrany był on w zależności od lokalnej tradycji w bluzę i spodnie sporządzone z warkoczy lub powróseł słomianych albo w kożuch wywrócony futrem na wierzch. Na głowie miał słomianą maskę o wydłużonym pysku i charakterystycznych, zwisających rogach, przyozdobionych czerwonymi wstążeczkami. Grupa chodziła przy wtórze muzyki od zagrody do zagrody przez cały dzień, śpiewając, wygłaszając oracje, tańcząc oraz przyjmując datki w naturze lub pieniądze. Wierzono, że taniec gospodyni z <i>niedźwiedziem</i> oraz uskubana z niego słoma podłożona kurom lub gęsiom, zapewni gospodarzom pomyślność i dostatek. Obchód kończył rytualny mord <i>niedźwiedzia </i>oskarżanego o spowodowanie wszystkich nieszczęść, jakie spotkały w minionym roku wieś i jej mieszkańców. Wierzono, że egzekucja ta przywróci ład we wsi oraz uwolni ja od troski i utrapień.</div>\r\n<div>W tym samym dniu, co chodzenie z <i>niedźwiedziem</i> odbywał się babski comber. Miał on szereg odmian, ale ich wspólną cechą było pobieranie daniny od świeżo zaślubionych mężatek. Zwyczaj polegał na tym, że starsze zamężne kobiety przywoziły do karczmy młode żony na zgrzebłach, widłach lub miotle. Tam świeżo zaślubione mężatki poddawane były rodzajowi inicjacji w stan małżeński i musiały wykupić się wódką. Hasłem tego dnia było: <i>Kiej ostatki, to ostatki, cieszcie wy się wszystkie babki</i>.</div>\r\n<div><b> </b>W okresie karnawału wiele obrzędów skupiało się wokół wartości małżeństwa. W związku z tym istniały liczne zachowania zwyczajowe, których głównym zadaniem było napiętnowanie zbyt wybrednych młodych dziewcząt, które nie założyły rodziny. Przed północą z wtorku na środę popielcową wszystkim pannom znanym z tego, że zbyt przebierały w chłopcach, zawieszano na szyjach łańcuchy i kloce. Chłopcy zbierali się wokół ofiar i przeskakiwali przez kloce w takt muzyki. Śmiechu i okrzyków było wiele, a zawstydzone panny żałowały swego zbyt wybrednego gustu. Uniknąć tego zwyczaju można było jedynie poprzez poczęstowanie młodzieńców wódką, co niektóre panny i ich matki skwapliwie czyniły.</div>', 1, 0, 0), ('kaszubszczyzna', 'root', 'Kaszubszczyzna', 42500, '<div class="componentheading">Kaszubszczyzna</div>\r\n<table border="0" cellspacing="0" cellpadding="0" style="border-bottom: medium none; border-left: medium none; width: 180px; float: left; height: 250px; border-top: medium none; border-right: medium none">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1" style="vertical-align: top"><img border="0" alt="Geografia" width="36" height="30" src="images/stories/iko_geo.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1" style="vertical-align: top">Zasięg terytorialny i podziały <br />\r\n w przygotowaniu</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1" style="vertical-align: top"><img border="0" alt="Charakterystyka dialektu" width="36" height="30" src="images/stories/iko_dzi.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1" style="vertical-align: top">Charakterystyka <br />\r\n w przygotowaniu</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1" style="vertical-align: top"><img border="0" alt="Gwara regionu" width="36" height="30" src="images/stories/iko_gwa.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1" style="vertical-align: top">Teksty gwarowe:<br />\r\n w przygotowaniu</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1" style="vertical-align: top"><img border="0" alt="Historia dialektu" width="36" height="30" src="images/stories/iko_his.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1" style="vertical-align: top">Kaszubszczyzna wczoraj i dziś<br />\r\n w przygotowaniu</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1" style="vertical-align: top"><img border="0" alt="Kultura regionu" width="36" height="30" src="images/stories/iko_kul.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1" style="vertical-align: top">Kultura ludowa<br />\r\n w przygotowaniu</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1" style="vertical-align: top"><img border="0" alt="Literatura regionu" width="36" height="30" src="images/stories/iko_lit.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1" style="vertical-align: top">Literatura <br />\r\n w przygotowaniu</td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><img width="470" height="488" alt="" src="/cmsimg/image/kaszuby.JPG" /><br />\r\n </p>\r\n<p style="text-align: justify"> Schemat podziału dialektów kaszubskich wg <i>Atlasu językowego kaszubszczyzny i dialektów </i>sąsiednich, oprac. graficzne Jacek Sztolcman, za: Józef Borzyszkowski, Jan Mordawski, Jerzy Treder, <i>Historia, geografia, język i piśmiennictwo Kaszubów</i>, Gdańsk 1999, s. 130.</p>\r\n<div><u>LEGENDA</u></div>\r\n<div>A dialekty północne</div>\r\n<div>B dialekty środkowe</div>\r\n<div>C dialekty zachodnie</div>\r\n<div>D dialekty wschodnie</div>\r\n<div>E dialekty południowo – zachodnie<br />\r\nF dialekty południowo – wschodnie</div>', 0, 1, 0), ('kieleckie', 'dialekt-malopolski', 'Kieleckie', 30000, '<h1>Kieleckie</h1>\r\n<p>\r\n<table width="100%" cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" align="center" class="contentpane">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="60%" valign="top" colspan="2" class="contentdescription">\r\n <table cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" style="border: medium none; width: 180px; float: left; height: 220px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1"><img width="36" height="30" border="0" src="images/stories/iko_geo.gif" alt="Geografia" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-geografia-regionu">Geografia regionu</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img width="36" height="30" border="0" src="images/stories/iko_his.gif" alt="Historia regionu" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-historia-regionu">Historia regionu </a><br />\r\n Dzieje wsi<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-bieliny">Bieliny</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-radkowice">Radkowice</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-beczkow">Bęczków</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-lasocin">Lasocin</a><br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img width="36" height="30" border="0" src="images/stories/iko_dzi.gif" style="vertical-align: top;" alt="Region dziś" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1">\r\n <p><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-region-dzis">Region dziś</a> <br />\r\n Wieś dziś<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-region-dzis&l5=wies-dzis-bieliny">Bieliny</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-region-dzis&l5=wies-dzis-radkowice">Radkowice</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-region-dzis&l5=wies-dzis-beczkow">Bęczków</a><br />\r\n -<a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-region-dzis&l5=wies-dzis-lasocin"> Lasocin</a><br />\r\n </p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img width="36" height="30" border="0" src="images/stories/iko_gwa.gif" alt="Gwara regionu" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1">\r\n <p><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu-mwr">Gwara regionu </a><br />\r\n Teksty gwarowe<br />\r\n Bieliny<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu&l5=teksty-bieliny-tekst1">Tekst 1</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu&l5=teksty-bieliny-tekst2">Tekst 2</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu&l5=teksty-bieliny-tekst3">Tekst 3</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu&l5=teksty-bieliny-tekst4">Tekst 4</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu&l5=teksty-bieliny-tekst5">Tekst 5</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu&l5=teksty-bieliny-tekst6">Tekst 6</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu&l5=teksty-bieliny-tekst7">Tekst 7</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu&l5=teksty-bieliny-tekst8">Tekst 8</a> <br />\r\n Radkowice<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu&l5=teksty-radkowice-tekst9">Tekst 9</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu&l5=teksty-radkowice-tekst10">Tekst 10</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu&l5=teksty-radkowice-tekst11">Tekst 11</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu&l5=teksty-radkowice-tekst12">Tekst 12</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu&l5=teksty-radkowice-tekst13">Tekst 13</a> <br />\r\n Bęczków<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu&l5=teksty-beczkow-tekst1">Tekst 14</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu&l5=teksty-beczkow-tekst2">Tekst 15</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu&l5=teksty-beczkow-tekst3">Tekst 16</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu&l5=teksty-beczkow-tekst4">Tekst 17</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu&l5=teksty-beczkow-tekst5">Tekst 18</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu&l5=teksty-beczkow-tekst6">Tekst 19</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu&l5=teksty-beczkow-tekst7">Tekst 20</a><br />\r\n Lasocin<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu&l5=teksty-lasocin-tekst14">Tekst 21</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu&l5=teksty-lasocin-tekst15">Tekst 22</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu&l5=teksty-lasocin-tekst16">Tekst 23</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu&l5=teksty-lasocin-tekst17">Tekst 24</a><br />\r\n <br />\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-slownik1">Słownik gwarowy kieleckiego</a></p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1"><img width="36" height="30" border="0" src="images/stories/iko_slo.gif" alt="Słowniki gwarowe" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-slowniki">Słowniki gwarowe</a><br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><img width="36" height="30" border="0" src="images/stories/iko_kul.gif" alt="Kultura regionu" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-kultura">Kultura ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><img width="36" height="30" border="0" src="images/stories/iko_lit.gif" alt="Literatura regionu" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-literatura">Literatura</a><br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm;"><img width="460" height="472" src="/cmsimg/image/Kieleckie_mapa_regionu.gif" alt="" /><br />\r\n Teren, na którym leżą omawiane pod względem geograficznym, historycznym i językowym, a także kulturowym wsie: Bieliny, gm. Bieliny, pow. kielecki i Radkowice, gm. Pawłów, pow. starachowicki, Bęczków i Lasocin w powiecie kieleckim, bywa różnie nazywany: <em>ziemia kielecka, Kielecczyzna, ziemia świętokrzyska, Świętokrzyskie, Świętokrzyżczyzna, Świętokszyszczyzna, region kielecki, region świętokrzyski</em>. Obszar ten jest położony w lewostronnej części dorzecza Wisły.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm;"><i>Gwary kieleckie</i> są znane w opisach dialektologicznych jako gwary województwa kieleckiego, gwary kielecko-sandomierskie, gwary środkowej części północnej Małopolski, gwary świętokrzyskie, dialekt kielecki, dialekt świętokrzyski, poddialekt Małopolski (Kieleckie). Należą one do zespołu gwar małopolskich (środkowomałopolskich).</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm;">Gwary kieleckie, podobnie jak inne gwary polskie, różnią się od języka ogólnego i innych gwar nie tylko cechami fonetycznymi, fleksyjno-składniowymi, ale także słownictwem. Pozostaje to w związku z odmiennymi realiami życia wiejskiego, pracą na roli, odrębnościami kultury materialnej, duchowej i społecznej mieszkańców wsi. Charakterystyczną cechą leksyki gwarowej w porównaniu z polszczyzną ogólną są synonimiczne ciągi wyrazowe lub odmienne znaczenia wyrazów.</p>\r\n <div>Oto przykłady kieleckiego słownictwa gwarowego:</div>\r\n <div>- nazwy otworu wyrąbanego w lodzie na rzece lub w stawie: <i>ducka</i>,<i> dukla</i>,<i> przerąbel</i>,<i> przeręba</i>,<i> skaręba</i>,<i> tonia</i>;</div>\r\n <div>- nazwy wysokiej temperatury powietrza: <i>gorąc</i>, <i>piekota</i>,<i> sparek</i>,<i> spierka</i>,<i> upał</i>, <i>war</i>;</div>\r\n <div>- nazwy kapusty, która nie zawiązała się w główkę: <i>chwaściór</i>, <i>fajałek</i>,<i> kwaściór</i>, <i>pachróst</i>,<i> sałek</i>,<i> sargut</i>,<i> szczebrzuch</i>;</div>\r\n <div>- nazwy drobnego deszczu, mżawki: <i>drzemka</i>, <i>kapuśniak</i>,<i> morszczyzna</i>, <i>mżocha</i>, <i>mżonka</i>,<i> mżyca</i>, <i>pomorka</i>, <i>sianiarz</i>, <i>siercha</i>,<i> sieroga</i>, <i>siewka</i>;</div>\r\n <div>- nazwy dużych okrągłych klusek z ciasta drożdżowego, gotowanych na parze: <i>kluski parowe</i>, <i>parówki</i>, <i>paruchy</i>, <i>parowce</i>,<i> parowańce</i>,<i> pampuchy</i>, <i>ruchane kluski</i>,<i> ruchańce</i>;</div>\r\n <div>- nazwy ciasta z tartych ziemniaków z dodatkiem mięsa, przypraw, które się piecze w formach blaszanych: <i>kartoflak</i>;<i> kugiel</i>, <i>placek źmiocany</i>,<i> placek tarty</i>,<i> kućmok</i>, <i>golorz</i>.</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td width="100%"> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</p>', 0, 1, 0), ('kieleckie-geografia-regionu', 'kieleckie', 'Geografia regionu', 10000, '<div id="left_side">\r\n<h1>Geografia regionu</h1>\r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2"><span class="small"> Stanisław Cygan </span> </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Teren, na którym leżą omawiane pod względem geograficznym, historycznym i językowym, a także kulturowym wsie: Bieliny, gm. Bieliny, Bęczków i Lasocin, pow. kielecki, oraz Radkowice, gm. Pawłów, pow. starachowicki, bywa różnie nazywany: <em>ziemia kielecka, Kielecczyzna, ziemia świętokrzyska, Świętokrzyskie, Świętokrzyżczyzna, Świętokrzyszczyzna, region kielecki, region świętokrzyski</em>. Świętokrzyskie jest regionem starym pod względem budowy geologicznej. Leży ono prawie w całości w obrębie Wyżyny Małopolskiej i składa się z trzech makroregionów: Wyżyny Kieleckiej (Kielecko-Sandomierskiej), Niecki Nidziańskiej i wschodniej części Wyżyny Przedborskiej. Obszar ten jest położony w lewostronnej części dorzecza Wisły. Obie wsie są usytuowane na terenie Wyżyny Kieleckiej, która składa się z 6 mezoregionów: Płaskowyżu Suchedniowskiego, Garbu Gielniowskiego, Przedgórza Iłżeckiego, Gór Świętokrzyskich, Wyżyny Sandomierskiej i Pogórza Szydłowskiego. </p>\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Park miejski w Kielcach" href="cmsimg/KielF023.jpg" rel="lightbox[g23]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF023.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Park miejski w Kielcach" href="cmsimg/KielF024.jpg" rel="lightbox[g23]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF024.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Park miejski w Kielcach" href="cmsimg/KielF025.jpg" rel="lightbox[g23]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF025.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Park miejski w Kielcach" href="cmsimg/KielF026.jpg" rel="lightbox[g23]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF025.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Rezerwat geologiczny na Kadzielni w Kielcach i Amfiteatr " href="cmsimg/KielF027.jpg" rel="lightbox[g23]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF026.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Rezerwat geologiczny na Kadzielni w Kielcach i Amfiteatr " href="cmsimg/KielF028.jpg" rel="lightbox[g23]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF027.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Rezerwat geologiczny na Kadzielni w Kielcach i Amfiteatr " href="cmsimg/KielF029.jpg" rel="lightbox[g23]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF028.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Rezerwat geologiczny na Kadzielni w Kielcach i Amfiteatr " href="cmsimg/KielF030.jpg" rel="lightbox[g23]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF029.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Rezerwat geologiczny na Kadzielni w Kielcach i Amfiteatr " href="cmsimg/KielF031.jpg" rel="lightbox[g23]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF030.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Rezerwat geologiczny na Kadzielni w Kielcach i Amfiteatr " href="cmsimg/KielF032.jpg" rel="lightbox[g23]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF031.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Rezerwat geologiczny na Kadzielni w Kielcach i Amfiteatr " href="cmsimg/KielF033.jpg" rel="lightbox[g23]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF032.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Centralne miejsce w obrębie Wyżyny Kieleckiej zajmują Góry Świętokrzyskie ze szczytami Łysicą (612 m n.p.m.) i Łysą Górą (595 m n.p.m.). Najważniejsze pasma górskie oprócz Łysogórskiego to: Masłowskie (ze szczytem Klonówką - 473 m n.p.m), na północy – Pasmo Klonowskie (szczyt: Góra Bukowa – 482 m n.p.m.), na południu zaś to Pasma: Zgórskie, Dymińskie, Orłowińskie, Wygiełzowskie. Zbocza Łysogór pokrywają zwietrzelinowe rumowiska skalne, czyli gołoborza. {M2801-M2802}. Część granic województwa jest naturalna: na południowym wschodzie i wschodzie wyznacza je rzeka Wisła, a na zachodzie Pilica, zaś pozostałe przebiegają przez doliny rzek i wzniesienia.</p>\r\n <table width="288" align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Rezerwat geologiczny Kadzielnia Kielcach" href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/112/images/640x420-F2807.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" alt="" src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/112/images/640x420-F2807.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Rezerwat geologiczny Ślichowice w Kielcach" href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/112/images/640x420-F2808.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" alt="" src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/112/images/640x420-F2808.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Dawny kamieniołom na Górze Ciosowej k. Miedzianej Góry" href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/112/images/640x432-F2809.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" alt="" src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/112/images/640x432-F2809.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Chelosiowa Jama w Jaworzni k. Piekoszowa" href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/112/images/640x432-F2810.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" alt="" src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/112/images/640x432-F2810.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Kamieniołom Zygmuntówka k. Chęcin" href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/112/images/640x425-F2811.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" alt="" src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/112/images/640x425-F2811.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Nieczynny kamieniołom Stokówka w Gałęzicach k. Piekoszowa" href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/112/images/315x480-F2812.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" alt="" src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/112/images/315x480-F2812.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Jaskinia Piekło w Gałęzicach k. Piekoszowa" href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/112/images/640x420-F2813.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" alt="" src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/112/images/640x420-F2813.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Rezerwat Góra Miedzianka k. Chęcin" href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/112/images/640x428-F2814.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" alt="" src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/112/images/640x428-F2814.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n<tr>\r\n <td><a title="Świętokrzyski Park Narodowy – fragment rumowiska skalnego, zwanego gołoborzem, na Łyścu" href="cmsimg/KielF048.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF048.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Świętokrzyski Park Narodowy – fragment rumowiska skalnego, zwanego gołoborzem, na Łyścu" href="cmsimg/KielF049.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF049.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Ciekawa i bardzo urozmaicona jest budowa geologiczna ziem woj. świętokrzyskiego: charakterystyczne są np. piaskowce (ze skałami węglanowymi – wapienie, dolomity, margle) oraz łupki ilasto-krzemionkowe i iłowce (m.in. na terenie Bielin). Osłonę Gór Św. tworzą najczęściej tu występujące skały: zlepieńce, piaskowce, mułowce, iłowce, wapienie, dolomity i margle. Dla Przedgórza Iłżeckiego (m. in. teren, na którym są Radkowice) charakterystyczne są liczne grzbiety zbudowane ze skał wapienno-marglistych (jura, kreda), w których rozwijają się zjawiska krasowe (rozpuszczanie i wymywanie skał przez wody opadowe), widoczne na powierzchni w postaci lejów i zapadlisk.</p>\r\n <table width="288" align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Lasy Pasma Łosogórskiego" href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/113/images/640x400-F2803.jpg" rel="lightbox[g2]"><img width="170" border="1" alt="" src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/113/images/640x400-F2803.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Lasy Pasma Łosogórskiego" href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/113/images/640x480-F2804.jpg" rel="lightbox[g2]"><img width="170" border="1" alt="" src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/113/images/640x480-F2804.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Roślinność na Górze Dobrzeszowskiej k. Łopuszna" href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/113/images/640x420-F2806.jpg" rel="lightbox[g2]"><img width="170" border="1" alt="" src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/113/images/640x420-F2806.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Dąb Bartek" href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/113/images/640x421-F2815.jpg" rel="lightbox[g2]"><img width="170" border="1" alt="" src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/113/images/640x421-F2815.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Buk Jagiełło na Łysej Górze" href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/113/images/322x480-F2816.jpg" rel="lightbox[g2]"><img width="170" border="1" alt="" src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/113/images/322x480-F2816.jpg" /></a></td>\r\n \r\n\r\n\r\n<td><a title="Dąb Bartek w Zagnańsku" href="cmsimg/KielF034.jpg" rel="lightbox[g2]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF034.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Dąb Bartek w Zagnańsku" href="cmsimg/KielF035.jpg" rel="lightbox[g2]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF035.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Dąb Bartek w Zagnańsku" href="cmsimg/KielF036.jpg" rel="lightbox[g2]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF036.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n Naturalne warunki klimatyczne służą bogactwu szaty roślinnej ziemi kieleckiej. W środkowej i północnej części regionu przeważają lasy z sosnami, jodłami, dębami, olszą, brzozą, bukiem, świerkiem pospolitym, modrzewiem europejskim i polskim, lipą, wiązem, grabem i topolą. Lokalny mikroklimat sprzyja rozwojowi zbiorowisk leśnych (zachowały się resztki dawnych obszarów puszczańskich: Puszczy Jodłowej i Iłżeckiej). Występują tu następujące zbiorowiska leśne: buczyna karpacka i bór jodłowy, a także rośliny rzadkie, chronione, np.: czosnek niedźwiedzi, lilia złotogłów, przebiśnieg, śnieżyczka, porosty, grzyby. Pasmo Łysogórskie porasta las mieszany: z przewagą jodły wraz ze świerkiem, bukiem i jaworem.\r\n <p> </p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">W 1950 r. utworzono Świętokrzyski Park Narodowy oraz Zespół Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich i Ponidzia.</p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm"> </p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<span class="article_seperator"> </span>\r\n<table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_next"><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=601&Itemid=40"> następny artykuł »</a></th>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</div>', 0, 0, 0), ('kieleckie-gwara-regionu', 'kieleckie', 'Gwara regionu (wersja podstawowa)', 40000, '<div id=''left_side''>\r\n <span style=''display:none;''>(Mini-MP3-Player v2.2 (c) Ute Jacobi - unregistered version - Only Free for NonCommercial Website)</span><!-- Mini-MP3-Player v2.2 (c) Ute Jacobi - Unregistered Basis version - Only Free for NonCommercial Website --> <h1>Gwara regionu</h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Stanisław Cygan </span>\r\n \r\n </td>\r\n\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>Gwary kieleckie</em> są znane w opisach dialektologicznych jako gwary województwa kieleckiego, gwary kielecko-sandomierskie, gwary środkowej części północnej Małopolski, gwary świętokrzyskie, dialekt kielecki, dialekt świętokrzyski, poddialekt Małopolski (Kieleckie). Schematyczny podział dialektów polskich ilustrują poniższe mapy (M290-293), zawierające podział ogólny i bardziej szczegółowy – dialektalnego obszaru Małopolski środkowej (środkowopółnocnej), do którego należy gwara regionu kieleckiego. Jest ona częścią zespołu gwar małopolskich (środkowomałopolskich). Ilustracje niektórych zjawisk regionalnych na tle zjawisk ogólnogwarowych przedstawiają mapy (M294-296), natomiast niektórych zjawisk regionu – mapy punktowe (M297-299) z <em>Atasu gwar polskich. Sektor</em> <em>VII (kielecki)</em> K. Dejny. (F2979) </div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Pod względem dialektalnym Bieliny i Radkowice należą do dialektu środkowomałopolskiego, do gwary grupy kielecko-miechowskiej. Trzeba wiedzieć, że wiele cech gwarowych nie tworzy już systemu; charakteryzują się one wariantywnością, tzn. obok form gwarowych występują formy języka literackiego, co jest świadectwem rozwoju (ewolucji) gwary w kontekście przemian społeczno-kulturowych na wsi polskiej. Wariantywność jest zauważalna także w mowie informatorów z Bielin i Radkowic. </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><br /> </div> <div align="left" style="line-height: 150%; page-break-after: avoid"><h2>Fonetyka</h2></div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Do najważniejszych zjawisk fonetycznych gwary kieleckiej należą: </div> <div style="text-align: justify; line-height: 150%">- <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=176&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>mazurzenie</B>:<BR>wymowa spółgłosek cz, sz, ż, dż jako c, s, z, dz'');return false" onmouseout="hideToolTip()">mazurzenie</a>: <em>przezegnało</em> \r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_1","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2801#L32J#18A&cr=832415679&mid=41.1.172.128","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_1" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2801#L32J#18A&cr=832415679&mid=41.1.172.128" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>puscoł </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_2","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2802#L32J#18A&cr=852394176&mid=41.2.172.160","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_2" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2802#L32J#18A&cr=852394176&mid=41.2.172.160" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>drozdzówke</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_3","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2803#L32J#18A&cr=367819542&mid=41.3.172.192","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_3" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2803#L32J#18A&cr=367819542&mid=41.3.172.192" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>zajezdzajo </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_4","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2804#L32J#18A&cr=271389645&mid=41.4.172.224","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_4" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2804#L32J#18A&cr=271389645&mid=41.4.172.224" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>uzniscone </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_5","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2805#L32J#18A&cr=279653148&mid=41.5.172.256","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_5" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2805#L32J#18A&cr=279653148&mid=41.5.172.256" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>urznęły</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_6","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2806#L32J#18A&cr=512698374&mid=41.6.172.288","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_6" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2806#L32J#18A&cr=512698374&mid=41.6.172.288" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>cekać </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_7","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2807#L32J#18A&cr=965871243&mid=41.7.172.320","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_7" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2807#L32J#18A&cr=965871243&mid=41.7.172.320" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>przysed</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_8","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2808#L32J#18A&cr=687341529&mid=41.8.172.352","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_8" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2808#L32J#18A&cr=687341529&mid=41.8.172.352" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>uciescie się </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_9","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2809#L32J#18A&cr=145379862&mid=41.9.172.384","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_9" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2809#L32J#18A&cr=145379862&mid=41.9.172.384" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>łokienecka</em> \r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_10","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2810#L32J#18A&cr=829153647&mid=41.10.172.416","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_10" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2810#L32J#18A&cr=829153647&mid=41.10.172.416" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>sanować </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_11","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2811#L32J#18A&cr=974816523&mid=41.11.172.448","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_11" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2811#L32J#18A&cr=974816523&mid=41.11.172.448" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>. </div> <div style="text-align: justify; line-height: 150%">- <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=235&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca</B>:<BR>wymowa dźwięczna spółgłosek na końcu (w wygłosie) pierwszego wyrazu przed drugim wyrazem, który zaczyna się na samogłoskę lub na spółgłoski r, l, ł, m, n'');return false" onmouseout="hideToolTip()">fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca</a> i <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=236&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</B>:<BR>(f. ubezdźwięczniająca) wymowa bezdźwięczna spółgłosek na końcu (w wygłosie) pierwszego wyrazu przed drugim wyrazem, który zaczyna się na samogłoskę lub na spółgłoski r, l, ł, m, n'');return false" onmouseout="hideToolTip()">nieudźwięczniająca</a><em>: jak uprzedzieta</em> \r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_12","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2812#L32J#18A&cr=639217485&mid=41.12.172.480","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_12" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2812#L32J#18A&cr=639217485&mid=41.12.172.480" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>juz ni</em> <em>mos roboty</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_13","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2813#L32J#18A&cr=728436951&mid=41.13.172.512","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_13" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2813#L32J#18A&cr=728436951&mid=41.13.172.512" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>jak mozno</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_14","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2814#L32J#18A&cr=764213985&mid=41.14.172.544","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_14" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2814#L32J#18A&cr=764213985&mid=41.14.172.544" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript>, <em>juz u niego</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_15","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2815#L32J#18A&cr=516793842&mid=41.15.172.576","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_15" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2815#L32J#18A&cr=516793842&mid=41.15.172.576" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>łuwioz jedne</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_16","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2816#L32J#18A&cr=468935271&mid=41.16.172.608","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_16" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2816#L32J#18A&cr=468935271&mid=41.16.172.608" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>juz ile</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_17","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2817#L32J#18A&cr=259613748&mid=41.17.172.640","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_17" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2817#L32J#18A&cr=259613748&mid=41.17.172.640" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>jez róża</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_18","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2818#L32J#18A&cr=973415268&mid=41.18.172.672","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_18" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2818#L32J#18A&cr=973415268&mid=41.18.172.672" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>juz nie pamiętam</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_19","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2819#L32J#18A&cr=342798156&mid=41.19.172.704","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_19" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2819#L32J#18A&cr=342798156&mid=41.19.172.704" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>bierz mietłe</em> \r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_20","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2820#L32J#18A&cr=756439812&mid=41.20.172.736","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_20" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2820#L32J#18A&cr=756439812&mid=41.20.172.736" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>zjeź jagody</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_21","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2821#L32J#18A&cr=685314279&mid=41.21.172.768","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_21" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2821#L32J#18A&cr=685314279&mid=41.21.172.768" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>dziź na jutro</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_22","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2822#L32J#18A&cr=273198456&mid=41.22.172.800","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_22" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2822#L32J#18A&cr=273198456&mid=41.22.172.800" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>tyz na taki</em> \r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_23","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2823#L32J#18A&cr=841625973&mid=41.23.172.832","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_23" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2823#L32J#18A&cr=841625973&mid=41.23.172.832" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript></div> <div style="text-align: justify; line-height: 150%">- <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=125&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>rozszerzenie artykulacyjne</B>:<BR>wymowa sam. wysokich i, y, u przy niższej niż zwykle pozycji języka jako e, o'');return false" onmouseout="hideToolTip()">rozszerzenie artykulacyjne </a> samogłosek <em>i</em>, <em>y</em> przed spółgłoskami półotwartymi do <em>e</em>, np.: </div> <div style="text-align: justify; line-height: 150%"><em>pokropieło</em> <em>sie</em> \r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_24","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2824#L32J#18A&cr=489516732&mid=41.24.172.864","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_24" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2824#L32J#18A&cr=489516732&mid=41.24.172.864" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>oplewieło</em> sie \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_25","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2825#L32J#18A&cr=719638254&mid=41.25.172.896","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_25" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2825#L32J#18A&cr=719638254&mid=41.25.172.896" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>połozeło</em> <em>sie</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_26","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2826#L32J#18A&cr=937214865&mid=41.26.172.928","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_26" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2826#L32J#18A&cr=937214865&mid=41.26.172.928" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>sie młócieło </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_27","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2827#L32J#18A&cr=836941257&mid=41.27.172.960","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_27" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2827#L32J#18A&cr=836941257&mid=41.27.172.960" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>poleło sie</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_28","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2828#L32J#18A&cr=724963815&mid=41.28.172.992","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_28" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2828#L32J#18A&cr=724963815&mid=41.28.172.992" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>nie beło</em> \r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_29","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2829#L32J#18A&cr=243519867&mid=41.29.172.1024","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_29" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2829#L32J#18A&cr=243519867&mid=41.29.172.1024" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>nosieły</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_30","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2830#L32J#18A&cr=478512693&mid=41.30.172.1056","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_30" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2830#L32J#18A&cr=478512693&mid=41.30.172.1056" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>useła</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_31","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2831#L32J#18A&cr=143296857&mid=41.31.172.1088","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_31" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2831#L32J#18A&cr=143296857&mid=41.31.172.1088" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>zrobiełam</em> \r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_32","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2832#L32J#18A&cr=193257486&mid=41.32.172.1120","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_32" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2832#L32J#18A&cr=193257486&mid=41.32.172.1120" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>lubieli</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_33","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS2833#L32J#18A&mid=41.33.172.1152","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_33" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS2833#L32J#18A&mid=41.33.172.1152" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>nie postawieli</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_34","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS2834#L32J#18A&mid=41.34.172.1184","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_34" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS2834#L32J#18A&mid=41.34.172.1184" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>zaziebieł </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_35","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2835#L32J#18A&cr=946172385&mid=41.35.172.1216","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_35" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2835#L32J#18A&cr=946172385&mid=41.35.172.1216" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>w</em> <em>babieńcu</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_36","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2836#L32J#18A&cr=735821649&mid=41.36.172.1248","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_36" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2836#L32J#18A&cr=735821649&mid=41.36.172.1248" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, </div> <div style="text-align: justify; line-height: 150%">- reliktowe zachowanie zwężonego tylnego <em>a</em> przed <em>j </em>w formami imperatywu od dać: <em>dej</em>, <em>dejcie</em>(obok: <em>grojta, słuchojcie</em>)- brak przykładów,</div> <div style="text-align: justify; line-height: 150%">- <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=114&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoska pochylona</B>:<BR>(inaczej: ścieśniona lub zwężona) o zwężonej (podwyższonej) artykulacji w stosunku do samogłosek jasnych; kontynuanty dawnych sam. długich'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Samogłoski pochylone</a> zazwyczaj ulegają jeszcze zwężeniu artykulacji samogłoski: <em>a</em> do <em>o: </em> </div> <div style="text-align: justify; line-height: 150%"><em>zasioło się </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_37","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2837#L32J#18A&cr=465137298&mid=41.37.172.1280","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_37" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2837#L32J#18A&cr=465137298&mid=41.37.172.1280" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, nojprzód </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_38","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2838#L32J#18A&cr=763925841&mid=41.38.172.1312","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_38" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2838#L32J#18A&cr=763925841&mid=41.38.172.1312" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, bioły </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_39","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS2839#L32J#18A&mid=41.39.172.1344","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_39" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS2839#L32J#18A&mid=41.39.172.1344" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,się łomie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_40","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2840#L32J#18A&cr=538697412&mid=41.40.172.1376","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_40" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2840#L32J#18A&cr=538697412&mid=41.40.172.1376" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, zdrowio ni mo</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_41","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2841#L32J#18A&cr=192478536&mid=41.41.172.1408","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_41" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2841#L32J#18A&cr=192478536&mid=41.41.172.1408" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, niezdrowo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_42","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2842#L32J#18A&cr=139674528&mid=41.42.172.1440","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_42" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2842#L32J#18A&cr=139674528&mid=41.42.172.1440" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pijowka </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_43","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2843#L32J#18A&cr=789416253&mid=41.43.172.1472","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_43" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2843#L32J#18A&cr=789416253&mid=41.43.172.1472" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript><em>, zaporzcie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_44","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2844#L32J#18A&cr=689732415&mid=41.44.172.1504","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_44" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2844#L32J#18A&cr=689732415&mid=41.44.172.1504" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, rumionku </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_45","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2845#L32J#18A&cr=953287416&mid=41.45.172.1536","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_45" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2845#L32J#18A&cr=953287416&mid=41.45.172.1536" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>,<em> wtenczos </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_46","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2846#L32J#18A&cr=217549683&mid=41.46.172.1568","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_46" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2846#L32J#18A&cr=217549683&mid=41.46.172.1568" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript>, <em>się trzymoł </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_47","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2847#L32J#18A&cr=928615374&mid=41.47.172.1600","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_47" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2847#L32J#18A&cr=928615374&mid=41.47.172.1600" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em> mom </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_48","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2848#L32J#18A&cr=736294518&mid=41.48.172.1632","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_48" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2848#L32J#18A&cr=736294518&mid=41.48.172.1632" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, gorzołki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_49","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2849#L32J#18A&cr=185376429&mid=41.49.172.1664","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_49" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2849#L32J#18A&cr=185376429&mid=41.49.172.1664" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em> </div> <div style="text-align: justify; line-height: 150%">- zwężenie artykulacyjne o do ó przed spółgłoską nosową, np.: </div> <div style="text-align: justify; line-height: 150%"><em>zapóminom </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_50","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2850#L32J#18A&cr=594867213&mid=41.50.172.1696","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_50" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2850#L32J#18A&cr=594867213&mid=41.50.172.1696" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, cerwóniały</em> \r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_51","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2851#L32J#18A&cr=457236981&mid=41.51.172.1728","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_51" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2851#L32J#18A&cr=457236981&mid=41.51.172.1728" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, w kómorze </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_52","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2852#L32J#18A&cr=423958167&mid=41.52.172.1760","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_52" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2852#L32J#18A&cr=423958167&mid=41.52.172.1760" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, tytóń </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_53","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2853#L32J#18A&cr=916852374&mid=41.53.172.1792","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_53" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2853#L32J#18A&cr=916852374&mid=41.53.172.1792" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, ło pómoc </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_54","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2854#L32J#18A&cr=642913785&mid=41.54.172.1824","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_54" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2854#L32J#18A&cr=642913785&mid=41.54.172.1824" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, cerwóne</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_55","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2855#L32J#18A&cr=425817396&mid=41.55.172.1856","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_55" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2855#L32J#18A&cr=425817396&mid=41.55.172.1856" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pómogło </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_56","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2856#L32J#18A&cr=749235618&mid=41.56.172.1888","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_56" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2856#L32J#18A&cr=749235618&mid=41.56.172.1888" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, óna </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_57","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2857#L32J#18A&cr=762145389&mid=41.57.172.1920","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_57" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2857#L32J#18A&cr=762145389&mid=41.57.172.1920" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, łogóna </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_58","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2858#L32J#18A&cr=965371428&mid=41.58.172.1952","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_58" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2858#L32J#18A&cr=965371428&mid=41.58.172.1952" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em> </div> - <div style="text-align: justify; line-height: 150%"> także zwężona wymowa <em>e</em> do <em>i</em> lub <em>y</em>, np.: </div> <div style="text-align: justify; line-height: 150%"><sup><em>ł</em></sup><em>ogiń </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_59","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2859#L32J#18A&cr=829615347&mid=41.59.172.1984","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_59" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2859#L32J#18A&cr=829615347&mid=41.59.172.1984" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, płominia </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_60","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2860#L32J#18A&cr=169352478&mid=41.60.172.2016","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_60" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2860#L32J#18A&cr=169352478&mid=41.60.172.2016" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,dali </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_61","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2861#L32J#18A&cr=532971864&mid=41.61.172.2048","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_61" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2861#L32J#18A&cr=532971864&mid=41.61.172.2048" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, co dziń </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_62","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2862#L32J#18A&cr=753628914&mid=41.62.172.2080","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_62" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2862#L32J#18A&cr=753628914&mid=41.62.172.2080" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, downi </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_63","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2863#L32J#18A&cr=274698153&mid=41.63.172.2112","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_63" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2863#L32J#18A&cr=274698153&mid=41.63.172.2112" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, podpłominie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_64","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2864#L32J#18A&cr=895673421&mid=41.64.172.2144","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_64" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2864#L32J#18A&cr=895673421&mid=41.64.172.2144" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, na jaki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_65","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2865#L32J#18A&cr=918763542&mid=41.65.172.2176","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_65" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2865#L32J#18A&cr=918763542&mid=41.65.172.2176" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, nie daliście ji </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_66","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2866#L32J#18A&cr=784219365&mid=41.66.172.2208","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_66" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2866#L32J#18A&cr=784219365&mid=41.66.172.2208" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, kisony </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_67","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2867#L32J#18A&cr=147368259&mid=41.67.172.2240","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_67" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2867#L32J#18A&cr=147368259&mid=41.67.172.2240" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, późni </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_68","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2868#L32J#18A&cr=126547893&mid=41.68.172.2272","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_68" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2868#L32J#18A&cr=126547893&mid=41.68.172.2272" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, nojwyży </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_69","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2869#L32J#18A&cr=863792541&mid=41.69.172.2304","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_69" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2869#L32J#18A&cr=863792541&mid=41.69.172.2304" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,wierzchni </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_70","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2870#L32J#18A&cr=934851672&mid=41.70.172.2336","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_70" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2870#L32J#18A&cr=934851672&mid=41.70.172.2336" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, ni mos </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_71","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2871#L32J#18A&cr=136985247&mid=41.71.172.2368","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_71" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2871#L32J#18A&cr=136985247&mid=41.71.172.2368" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em> </div> <div style="text-align: justify; line-height: 150%">- <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=180&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>labializacja</B>:<BR>poprzedzanie sam. tylnych o, u niezgłoskotwórczym ł, czyli wymowa ło, ło, łu, łu'');return false" onmouseout="hideToolTip()">labializacja</a>: </div> - <div style="text-align: justify; line-height: 150%">a) nagłos: <sup><em>ł</em></sup><em>obtarło sie </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_72","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2872#L32J#18A&cr=925734186&mid=41.72.172.2400","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_72" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2872#L32J#18A&cr=925734186&mid=41.72.172.2400" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, sie </em><sup><em>ł</em></sup><em>oparła </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_73","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2873#L32J#18A&cr=426351789&mid=41.73.172.2432","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_73" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2873#L32J#18A&cr=426351789&mid=41.73.172.2432" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><sup><em>ł</em></sup><em>umełabyś </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_74","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2874#L32J#18A&cr=495812763&mid=41.74.172.2464","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_74" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2874#L32J#18A&cr=495812763&mid=41.74.172.2464" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript><em>, </em><sup><em>ł</em></sup><em>ogniska </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_75","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS2875#L32J#18A&mid=41.75.172.2496","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_75" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS2875#L32J#18A&mid=41.75.172.2496" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><sup><em>ł</em></sup><em>utar </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_76","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2876#L32J#18A&cr=728394651&mid=41.76.172.2528","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_76" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2876#L32J#18A&cr=728394651&mid=41.76.172.2528" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><sup><em>ł</em></sup><em>owcorz </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_77","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2877#L32J#18A&cr=958143762&mid=41.77.172.2560","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_77" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2877#L32J#18A&cr=958143762&mid=41.77.172.2560" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><sup><em>ł</em></sup><em>oj </em><sup><em>ł</em></sup><em>oj </em><sup><em>ł</em></sup><em>oj </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_78","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2878#L32J#18A&cr=284179365&mid=41.78.172.2592","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_78" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2878#L32J#18A&cr=284179365&mid=41.78.172.2592" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><sup><em>ł</em></sup><em>ochrzcił </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_79","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2879#L32J#18A&cr=382591674&mid=41.79.172.2624","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_79" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2879#L32J#18A&cr=382591674&mid=41.79.172.2624" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><sup><em>ł</em></sup><em>obtegowało </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_80","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2880#L32J#18A&cr=829451763&mid=41.80.172.2656","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_80" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2880#L32J#18A&cr=829451763&mid=41.80.172.2656" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><sup><em>ł</em></sup><em>omywało się </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_81","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2881#L32J#18A&cr=179352648&mid=41.81.172.2688","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_81" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2881#L32J#18A&cr=179352648&mid=41.81.172.2688" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript><em>, na </em><sup><em>ł</em></sup><em>orzechy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_82","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2882#L32J#18A&cr=429173658&mid=41.82.172.2720","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_82" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2882#L32J#18A&cr=429173658&mid=41.82.172.2720" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><sup><em>ł</em></sup><em>ociec </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_83","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2883#L32J#18A&cr=697312485&mid=41.83.172.2752","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_83" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2883#L32J#18A&cr=697312485&mid=41.83.172.2752" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><sup><em>ł</em></sup><em>obśpiewane </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_84","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2884#L32J#18A&cr=583619472&mid=41.84.172.2784","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_84" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2884#L32J#18A&cr=583619472&mid=41.84.172.2784" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em> </div> - <div style="text-align: justify; line-height: 150%">śródgłos: <em>na</em><sup><em>ł</em></sup><em>około</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_85","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2885#L32J#18A&cr=975642831&mid=41.85.172.2816","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_85" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2885#L32J#18A&cr=975642831&mid=41.85.172.2816" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em> </div> <div style="text-align: justify; line-height: 150%">- <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=148&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>prejotacja</B>:<BR>poprzedzenie samogłosek na początku wyrazu (w nagłosie) przez j'');return false" onmouseout="hideToolTip()">prejotacja</a>: <sup><em>j</em></sup><em>ich </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_86","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2886#L32J#18A&cr=971543826&mid=41.86.172.2848","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_86" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2886#L32J#18A&cr=971543826&mid=41.86.172.2848" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><sup><em>j</em></sup><em>i</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_87","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2887#L32J#18A&cr=869743521&mid=41.87.172.2880","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_87" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2887#L32J#18A&cr=869743521&mid=41.87.172.2880" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em> </div> <div style="text-align: justify; line-height: 150%">-całkowity <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=47&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>zanik nosowości</B>:<BR>wymowa samogłosek nosowych bez rezonansu nosowego jako odpowiadających im ustnych'');return false" onmouseout="hideToolTip()">zanik nosowości</a> <em>ę</em>→<em>e, ą</em> →<em> o </em>we wszystkich pozycjach: </div> - <div style="text-align: justify; line-height: 150%">samogłoska <em>ę</em>: <em>prose</em> \r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_88","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2888#L32J#18A&cr=956432718&mid=41.88.172.2912","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_88" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2888#L32J#18A&cr=956432718&mid=41.88.172.2912" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, zmiekło</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_89","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2889#L32J#18A&cr=892153467&mid=41.89.172.2944","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_89" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2889#L32J#18A&cr=892153467&mid=41.89.172.2944" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,</em> <em>wegle</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_90","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2890#L32J#18A&cr=162879543&mid=41.90.172.2976","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_90" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2890#L32J#18A&cr=162879543&mid=41.90.172.2976" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,</em> <em>wiecy </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_91","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2891#L32J#18A&cr=358916472&mid=41.91.172.3008","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_91" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2891#L32J#18A&cr=358916472&mid=41.91.172.3008" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, zwiniete </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_92","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2892#L32J#18A&cr=243159786&mid=41.92.172.3040","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_92" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2892#L32J#18A&cr=243159786&mid=41.92.172.3040" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pijowke </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_93","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2893#L32J#18A&cr=419627385&mid=41.93.172.3072","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_93" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2893#L32J#18A&cr=419627385&mid=41.93.172.3072" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, kłebki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_94","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2894#L32J#18A&cr=467583129&mid=41.94.172.3104","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_94" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2894#L32J#18A&cr=467583129&mid=41.94.172.3104" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, łokrećcie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_95","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2895#L32J#18A&cr=628754391&mid=41.95.172.3136","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_95" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2895#L32J#18A&cr=628754391&mid=41.95.172.3136" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, mame </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_96","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2896#L32J#18A&cr=837496152&mid=41.96.172.3168","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_96" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2896#L32J#18A&cr=837496152&mid=41.96.172.3168" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, zieć </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_97","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2897#L32J#18A&cr=364582917&mid=41.97.172.3200","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_97" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2897#L32J#18A&cr=364582917&mid=41.97.172.3200" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, zakrecieli </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_98","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2898#L32J#18A&cr=976184523&mid=41.98.172.3232","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_98" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2898#L32J#18A&cr=976184523&mid=41.98.172.3232" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em> </div> - <div style="text-align: justify; line-height: 150%">samogłoska <em>ą</em>: <em>wiozało sie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_99","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2899#L32J#18A&cr=647325918&mid=41.99.172.3264","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_99" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2899#L32J#18A&cr=647325918&mid=41.99.172.3264" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, do miodlenia </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_100","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2900#L32J#18A&cr=835146792&mid=41.100.172.3296","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_100" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2900#L32J#18A&cr=835146792&mid=41.100.172.3296" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, drugo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_101","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2901#L32J#18A&cr=926543817&mid=41.101.172.3328","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_101" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2901#L32J#18A&cr=926543817&mid=41.101.172.3328" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, porzodek </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_102","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2902#L32J#18A&cr=243581769&mid=41.102.172.3360","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_102" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2902#L32J#18A&cr=243581769&mid=41.102.172.3360" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, wzioć </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_103","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2903#L32J#18A&cr=274931685&mid=41.103.172.3392","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_103" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2903#L32J#18A&cr=274931685&mid=41.103.172.3392" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, w gorocke </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_104","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2904#L32J#18A&cr=853692174&mid=41.104.172.3424","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_104" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2904#L32J#18A&cr=853692174&mid=41.104.172.3424" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, stamtod </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_105","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS2905#L32J#18A&mid=41.105.172.3456","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_105" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS2905#L32J#18A&mid=41.105.172.3456" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>.<em> </em> </div> <div style="text-align: justify; line-height: 150%">Czasem wygłosowe <em>ą</em> realizowane jako –<em>om</em>: <em>wodom świeconom </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_106","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2906#L32J#18A&cr=783629451&mid=41.106.172.3488","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_106" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2906#L32J#18A&cr=783629451&mid=41.106.172.3488" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, kijonkom </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_107","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2907#L32J#18A&cr=981456273&mid=41.107.172.3520","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_107" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2907#L32J#18A&cr=981456273&mid=41.107.172.3520" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, tom krwiom </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_108","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2908#L32J#18A&cr=832147569&mid=41.108.172.3552","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_108" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2908#L32J#18A&cr=832147569&mid=41.108.172.3552" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, somsiadka </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_109","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2909#L32J#18A&cr=943285176&mid=41.109.172.3584","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_109" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2909#L32J#18A&cr=943285176&mid=41.109.172.3584" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, naftom </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_110","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2910#L32J#18A&cr=364578129&mid=41.110.172.3616","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_110" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2910#L32J#18A&cr=364578129&mid=41.110.172.3616" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>.<em> </em> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%">- zjawisko <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=52&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>wtórna nosowość</B>:<BR>pojawienie się rezonansu nosowego przy samogłosce pierwotnie ustnej.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">wtórnej nosowości</a>: <em>mięsiło się </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_111","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2911#L32J#18A&cr=378194265&mid=41.111.172.3648","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_111" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2911#L32J#18A&cr=378194265&mid=41.111.172.3648" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, się zamięsiło </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_112","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2912#L32J#18A&cr=596712348&mid=41.112.172.3680","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_112" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2912#L32J#18A&cr=596712348&mid=41.112.172.3680" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, domięszało się </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_113","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2913#L32J#18A&cr=894526173&mid=41.113.172.3712","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_113" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2913#L32J#18A&cr=894526173&mid=41.113.172.3712" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>.<em> </em> </div> <div style="text-align: justify; line-height: 150%">- przed spółgłoską półotwartą <em>ł</em><em> </em>samogłoski <em>ą</em>, <em>ę</em> są realizowane jako <em>o</em>, <em>e</em> w czasownikach 3 os. l. poj. czasu przeszłego (grupy <em>oŁ</em>, <em>eŁ)</em>. W niektórych czasownikach grupa <em>oŁ</em>, <em>eŁ</em> przybiera oboczną postać: <em>oN</em>, <em>eN</em>: <em>nie zajon</em> \r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_114","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2914#L32J#18A&cr=624593178&mid=41.114.172.3744","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_114" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2914#L32J#18A&cr=624593178&mid=41.114.172.3744" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>nie zajeno </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_115","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2915#L32J#18A&cr=746152893&mid=41.115.172.3776","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_115" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2915#L32J#18A&cr=746152893&mid=41.115.172.3776" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, zajon </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_116","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2916#L32J#18A&cr=935748162&mid=41.116.172.3808","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_116" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2916#L32J#18A&cr=935748162&mid=41.116.172.3808" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, zdjeni </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_117","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2917#L32J#18A&cr=294631587&mid=41.117.172.3840","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_117" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2917#L32J#18A&cr=294631587&mid=41.117.172.3840" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, się zdjeno</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_118","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2918#L32J#18A&cr=693128547&mid=41.118.172.3872","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_118" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2918#L32J#18A&cr=693128547&mid=41.118.172.3872" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, nie zdjeny </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_119","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2919#L32J#18A&cr=785943621&mid=41.119.172.3904","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_119" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2919#L32J#18A&cr=785943621&mid=41.119.172.3904" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,no wzieni </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_120","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2920#L32J#18A&cr=982516473&mid=41.120.172.3936","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_120" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2920#L32J#18A&cr=982516473&mid=41.120.172.3936" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript><em>, </em> <em> </em> </div> <div style="text-align: justify; line-height: 150%">- sporadyczne występowanie form nieprzegłoszonych: <em>przywiezło się </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_121","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2921#L32J#18A&cr=912487653&mid=41.121.172.3968","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_121" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2921#L32J#18A&cr=912487653&mid=41.121.172.3968" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, koziełki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_122","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2922#L32J#18A&cr=769152843&mid=41.122.172.4000","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_122" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2922#L32J#18A&cr=769152843&mid=41.122.172.4000" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, przyniesły </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_123","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2923#L32J#18A&cr=712943856&mid=41.123.172.4032","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_123" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2923#L32J#18A&cr=712943856&mid=41.123.172.4032" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, mietłe </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_124","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2924#L32J#18A&cr=728593164&mid=41.124.172.4064","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_124" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2924#L32J#18A&cr=728593164&mid=41.124.172.4064" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, piełonku </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_125","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2925#L32J#18A&cr=218375649&mid=41.125.172.4096","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_125" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2925#L32J#18A&cr=218375649&mid=41.125.172.4096" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em> <em> </em> </div> <div style="text-align: justify; line-height: 150%">- <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=150&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>podwojenie s, ś</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">podwojenie spółgłoski <em>s</em><span style="font-style: normal"></a></span> →<em>ss</em> w śródgłosie: <em>bosso</em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_126","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2926#L32J#18A&cr=426893157&mid=41.126.172.4128","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_126" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2926#L32J#18A&cr=426893157&mid=41.126.172.4128" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em> <em> </em> </div> <div style="text-align: justify; line-height: 150%"><em>-</em> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=65&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>uproszczenie grup spółgłoskowych powstałych w wyniku asynchronicznej wymowy spółgłosek wargowych miękkich</B>:<BR>zanik jednej lub dwóch spółgłosek w grupie kilku spółgłosek'');return false" onmouseout="hideToolTip()">uproszczenia grup spółgłoskowych</a>, np. <em>wyrós </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_127","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2927#L32J#18A&cr=765294813&mid=41.127.172.4160","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_127" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2927#L32J#18A&cr=765294813&mid=41.127.172.4160" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, kwos </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_128","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2928#L32J#18A&cr=492635187&mid=41.128.172.4192","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_128" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2928#L32J#18A&cr=492635187&mid=41.128.172.4192" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, na jarmak </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_129","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2929#L32J#18A&cr=713695482&mid=41.129.172.4224","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_129" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2929#L32J#18A&cr=713695482&mid=41.129.172.4224" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em> <em> cierpliwoś </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_130","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2930#L32J#18A&cr=486153972&mid=41.130.172.4256","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_130" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2930#L32J#18A&cr=486153972&mid=41.130.172.4256" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, tero </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_131","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2931#L32J#18A&cr=865423179&mid=41.131.172.4288","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_131" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2931#L32J#18A&cr=865423179&mid=41.131.172.4288" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, złoś </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_132","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2932#L32J#18A&cr=714962538&mid=41.132.172.4320","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_132" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2932#L32J#18A&cr=714962538&mid=41.132.172.4320" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> stozecke</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_133","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2933#L32J#18A&cr=378219645&mid=41.133.172.4352","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_133" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2933#L32J#18A&cr=378219645&mid=41.133.172.4352" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, wszyskie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_134","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2934#L32J#18A&cr=481527963&mid=41.134.172.4384","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_134" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2934#L32J#18A&cr=481527963&mid=41.134.172.4384" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pomólcie się </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_135","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2935#L32J#18A&cr=758634192&mid=41.135.172.4416","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_135" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2935#L32J#18A&cr=758634192&mid=41.135.172.4416" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, jeś </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_136","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2936#L32J#18A&cr=871643592&mid=41.136.172.4448","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_136" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2936#L32J#18A&cr=871643592&mid=41.136.172.4448" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, jes </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_137","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2937#L32J#18A&cr=791385624&mid=41.137.172.4480","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_137" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2937#L32J#18A&cr=791385624&mid=41.137.172.4480" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>. </em> </div> <div align="center"><br /> </div> <div align="left"><h2><strong>Fleksja, słowotwórstwo, składnia</strong></h2></div> <div style="text-align: justify; line-height: 150%">- zachowanie form <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''147liczby podwójnej'');return false" onmouseout="hideToolTip()"></a> z końcówką – <em>ta</em> zamiast – <em>cie</em>:<em><strong> </strong></em><em>weźta </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_138","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2938#L32J#18A&cr=124938576&mid=41.138.172.4512","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_138" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2938#L32J#18A&cr=124938576&mid=41.138.172.4512" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, idźta </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_139","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2939#L32J#18A&cr=578321649&mid=41.139.172.4544","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_139" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2939#L32J#18A&cr=578321649&mid=41.139.172.4544" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, dodrzeta </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_140","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2940#L32J#18A&cr=567329184&mid=41.140.172.4576","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_140" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2940#L32J#18A&cr=567329184&mid=41.140.172.4576" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, uprzedzieta </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_141","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2941#L32J#18A&cr=423876519&mid=41.141.172.4608","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_141" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2941#L32J#18A&cr=423876519&mid=41.141.172.4608" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, cekojta </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_142","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2942#L32J#18A&cr=731926845&mid=41.142.172.4640","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_142" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2942#L32J#18A&cr=731926845&mid=41.142.172.4640" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, kupta </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_143","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2943#L32J#18A&cr=541827936&mid=41.143.172.4672","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_143" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2943#L32J#18A&cr=541827936&mid=41.143.172.4672" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,</em> <em>zyjdźta </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_144","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2944#L32J#18A&cr=319627845&mid=41.144.172.4704","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_144" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2944#L32J#18A&cr=319627845&mid=41.144.172.4704" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>wieta</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_145","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2945#L32J#18A&cr=962174583&mid=41.145.172.4736","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_145" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2945#L32J#18A&cr=962174583&mid=41.145.172.4736" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>,<em> sie postarojta </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_146","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2946#L32J#18A&cr=937156824&mid=41.146.172.4768","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_146" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2946#L32J#18A&cr=937156824&mid=41.146.172.4768" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pogodojta </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_147","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2947#L32J#18A&cr=865372194&mid=41.147.172.4800","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_147" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2947#L32J#18A&cr=865372194&mid=41.147.172.4800" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, przydźta </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_148","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2948#L32J#18A&cr=531842796&mid=41.148.172.4832","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_148" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2948#L32J#18A&cr=531842796&mid=41.148.172.4832" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, bedzieta </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_149","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2949#L32J#18A&cr=476358912&mid=41.149.172.4864","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_149" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2949#L32J#18A&cr=476358912&mid=41.149.172.4864" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>,</div> <div style="margin-left: 0.02cm">- formy grzecznościowe <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=151&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>pluralis maiestaticus</B>:<BR>używanie męskoosobowych. form czasowników, zaimków i przymiotników (ale nie rzecz.) w lmn. w odniesieniu do jednej osoby zarówno mężczyzny, jak i kobiety'');return false" onmouseout="hideToolTip()">pluralis maiestaticus</a>: <em>Źmiocek powiedzieli </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_150","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2950#L32J#18A&cr=376841295&mid=41.150.172.4896","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_150" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2950#L32J#18A&cr=376841295&mid=41.150.172.4896" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, beło im Adom </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_151","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2951#L32J#18A&cr=324786159&mid=41.151.172.4928","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_151" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2951#L32J#18A&cr=324786159&mid=41.151.172.4928" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, to cekojcie Źmiocku </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_152","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2952#L32J#18A&cr=219756384&mid=41.152.172.4960","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_152" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2952#L32J#18A&cr=219756384&mid=41.152.172.4960" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, powiedzieli moi łociec </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_153","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2953#L32J#18A&cr=938524167&mid=41.153.172.4992","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_153" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2953#L32J#18A&cr=938524167&mid=41.153.172.4992" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pojechali tata </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_154","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2954#L32J#18A&cr=852936174&mid=41.154.172.5024","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_154" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2954#L32J#18A&cr=852936174&mid=41.154.172.5024" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, no wzieni tata </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_155","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2955#L32J#18A&cr=298653741&mid=41.155.172.5056","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_155" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2955#L32J#18A&cr=298653741&mid=41.155.172.5056" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, włozeli </em>w ten worecek\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_156","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2956#L32J#18A&cr=859134672&mid=41.156.172.5088","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_156" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2956#L32J#18A&cr=859134672&mid=41.156.172.5088" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, zwineli</em> \r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_157","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2957#L32J#18A&cr=961342758&mid=41.157.172.5120","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_157" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2957#L32J#18A&cr=961342758&mid=41.157.172.5120" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, zakrecieli </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_158","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2958#L32J#18A&cr=267531984&mid=41.158.172.5152","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_158" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2958#L32J#18A&cr=267531984&mid=41.158.172.5152" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, dobrze zawiozali</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_159","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2959#L32J#18A&cr=852493716&mid=41.159.172.5184","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_159" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2959#L32J#18A&cr=852493716&mid=41.159.172.5184" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>pośli </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_160","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2960#L32J#18A&cr=638971524&mid=41.160.172.5216","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_160" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2960#L32J#18A&cr=638971524&mid=41.160.172.5216" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>włozeli </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_161","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2961#L32J#18A&cr=567312498&mid=41.161.172.5248","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_161" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2961#L32J#18A&cr=567312498&mid=41.161.172.5248" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>,<em> A mama jak usneli</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_162","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2962#L32J#18A&cr=839461572&mid=41.162.172.5280","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_162" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2962#L32J#18A&cr=839461572&mid=41.162.172.5280" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, to przez dwa dni to my się ni mogli dobudzić pokormić jich</em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_163","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2963#L32J#18A&cr=342967518&mid=41.163.172.5312","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_163" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2963#L32J#18A&cr=342967518&mid=41.163.172.5312" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, Jantek by mnie zbieli</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_164","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2964#L32J#18A&cr=386975214&mid=41.164.172.5344","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_164" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2964#L32J#18A&cr=386975214&mid=41.164.172.5344" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript></div> <div style="text-align: justify; line-height: 150%">- formy zaimków nieokreślonych<em>: cosi </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_165","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2965#L32J#18A&cr=765398421&mid=41.165.172.5376","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_165" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2965#L32J#18A&cr=765398421&mid=41.165.172.5376" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, </div> <div style="text-align: justify; line-height: 150%">- zastąpienie w bezokoliczniku przyrostka –<em>eć</em> przez –<em>ić</em> //–<em>yć</em> : <em>wiedzić</em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_166","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2966#L32J#18A&cr=972136584&mid=41.166.172.5408","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_166" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2966#L32J#18A&cr=972136584&mid=41.166.172.5408" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, bedzies widzić </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_167","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2967#L32J#18A&cr=387164592&mid=41.167.172.5440","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_167" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2967#L32J#18A&cr=387164592&mid=41.167.172.5440" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, wytrzyć</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_168","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2968#L32J#18A&cr=958234716&mid=41.168.172.5472","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_168" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2968#L32J#18A&cr=958234716&mid=41.168.172.5472" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, zetrzyć </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_169","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2969#L32J#18A&cr=251793684&mid=41.169.172.5504","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_169" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2969#L32J#18A&cr=251793684&mid=41.169.172.5504" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em> </div> <div style="text-align: justify; line-height: 150%">- mieszanie form męsko- i niemęskoosobowych: <em>chłopy były </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_170","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2970#L32J#18A&cr=239546178&mid=41.170.172.5536","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_170" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2970#L32J#18A&cr=239546178&mid=41.170.172.5536" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>przysły chłopoki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_171","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2971#L32J#18A&cr=437952816&mid=41.171.172.5568","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_171" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2971#L32J#18A&cr=437952816&mid=41.171.172.5568" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, chłopoki się postarały</em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_172","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2972#L32J#18A&cr=745128396&mid=41.172.172.5600","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_172" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2972#L32J#18A&cr=745128396&mid=41.172.172.5600" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>. <em><strong> </strong></em> </div> <div style="text-align: justify; line-height: 150%"> </div> <div align="center" style="line-height: 150%; page-break-after: avoid"> </div> <div align="left"><h2>Wybrane słownictwo regionalne</h2></div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>Gwary kieleckie</em>, podobnie jak inne gwary polskie, różnią się od języka ogólnego i innych gwar słownictwem. Pozostaje to w związku z odmiennymi realiami życia wiejskiego, pracą na roli, odrębnościami kultury materialnej, duchowej i społecznej mieszkańców wsi. Charakterystyczną cechą leksyki gwarowej w porównaniu z polszczyzną ogólną są synonimiczne ciągi wyrazowe lub odmienne znaczenia wyrazów, np. nazwy człowieka eleganckiego:<em> alegant</em>, <em>elegant</em>,<em> panek, paradka</em>; nazwy brzozowej gałązki służącej do poganiania gęsi: <em>chabina</em>,<em> łyć</em>,<em> łytka</em>,<em> pręt</em>,<em> pręć, wić</em>,<em> witka</em>; nazwy otworu wyrąbanego w lodzie na rzece lub w stawie: <em>ducka</em>,<em> przerębla</em>,<em> skarobla, </em>nazwy wysokiej temperatury powietrza: <em>gorąc</em>, <em>sparek</em>,<em> spierka</em>,<em> upał</em>, <em>war</em>; nazwy kapusty, która nie zawiązała się w główkę: <em>chwaściór</em>, <em>chochołek kwaściór</em>, <em>pachróst</em>,<em> </em>nazwy ciasta z tartych ziemniaków z dodatkiem mięsa, przypraw, które się piecze w formach blaszanych: <em>kugiel</em>, <em>placek źmiocany</em>,<em> placek tarty</em>,<em> kućmok</em>, <em>golorz, </em>nazwy zakrzywionego pręta żelaznego, służącego do przegarniania popiołu, węgli pod kuchnią i zdejmowania fajerek: <em>pogrzebacz</em>, <em>haczyk</em>,<em> kulosek</em>,<em> kociuba</em>,<em> </em> nazwy dużych klusek ziemniaczanych (nadziewanych lub pustych): <em>goły, byki, bumbuny, pardygoły, bomby, męcybuły </em>i inne. </div> <div align="justify" style="text-indent: 1.25cm; line-height: 150%"><br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Inne jeszcze regionalne słowa to: </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em>afrykanka </em>‘perliczka’, <em>brzdeń </em>‘wielki, gruby brzuch’, <em>cyganek</em> ‘nożyk składany z drewnianym trzonkiem’; in. kozik, <em>chwosty</em> ’warzywa’,<em> chlać </em>1. ‘o zwierzętach jeść’ 2. <em>wulg</em>. pić (o człowieku),<em> chójka </em>‘gruba sosna’, <em>robić coś na despekt</em> ‘robić coś komuś na złość’, <em>dworować</em> 1.‘wychodzić za potrzebą na dwór’, 2. ‘żartować’, <em>fafuła</em>, in. <em>bzówka</em> ‘polewka z owoców czarnego bzu’, <em>gajno </em>‘wąwóz’, <em> graduśnik</em> ‘termometr’, <em>guguły, gołegi</em> ‘niedojrzałe owoce’, <em>nocnik</em> ‘nocleg’, <em>ogozdwiały </em>‘o ziemniakach niedogotowanych, in. <em>zdębiałe</em>’, <em>okół</em> ‘podwórze otoczone dookoła budynkami i parkanami’, <em>piekiełek</em> ‘miejsce na piecu, gdzie można coś postawić, położyć’, <em>po(ć)dźbiega</em> ‘włóczęga, obieżyświat’, <em>przykwasek</em> ‘szczaw’, <em>szczepanek,</em> <em>gw.</em> <em>sceponek</em> ‘mały snopeczek żytniej słomy przewiązany powrósłem stawiany w dzień Wigilii w kącie domu, wystawiany też do sadu w celu zachowania urodzaju, do stodoły dla zapewnienia dostatku oraz na pole w celu uchronienia go od chwastów’, <em>wiesło </em>‘łopata do wkładania do pieca chleba przygotowanego do pieczenia’, <em>wywara </em>‘wąwóz’, <em>żurok </em>‘naczynie służące do przygotowania zakwasu na barszcz’. </div> <div align="left" style="line-height: 100%"><br /> </div> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n \r\n </div>\r\n\r\n<a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu-mwr">Wersja rozrzerzona</a>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('kieleckie-gwara-regionu-mwr', 'kieleckie', 'Gwara regionu (wersja rozszerzona)', NULL, '<div> </div>\r\n<h1>Gwara regionu</h1>\r\n<div> Stanisław Cygan</div>\r\n<div> <b><br />\r\n</b></div>\r\n<div style="text-align: left;"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: center;"><b>Charakterystyka gwar Kielecczyzny</b></div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><i>Gwary kieleckie</i> są znane w opisach dialektologicznych jako gwary województwa kieleckiego, gwary kielecko-sandomierskie, gwary środkowej części północnej Małopolski, gwary świętokrzyskie, dialekt kielecki, dialekt świętokrzyski, poddialekt Małopolski (Kieleckie). Należą one do zespołu gwar małopolskich (środkowomałopolskich), który<b> <a href="?l1=leksykon&lid=628">mazurzeniem</a></b>, tj. wymową typu <i>syja</i>,<i> zyto</i>,<i> scotka</i>,<i> copka</i>,<i> cysty</i>,<i> drozdze</i> odróżnia się od dialektu wielkopolskiego, <b>udźwięcznieniem</b> <b>międzywyrazowym</b> przed <b>spółgłoskami r</b>,<b> l</b>, <b>ł</b>,<b> m</b>,<b> m’</b>,<b> n</b>,<b> ń</b> i <b>samogłoskami</b> od dialektu mazowieckiego: <i>wlazł kote<b>g</b> na płote<b>g</b> i mruga</i>,<i> ko<b>ż</b> malin</i>,<i> bra<b>d</b> ogrodnika</i>,<i> grzy<b>b</b> ogromny</i>, a częściowym <a href="?l1=leksykon&lid=666">przejściem wygłosowego -<b>ch </b>w –<b>k</b></a> od dialektu śląskiego:<i> niek</i>,<i> ik</i>,<i> dwók</i>.</div>\r\n<div>Drugorzędne cechy gwarowe obszaru kieleckiego stanowią:</div>\r\n<div>a) zanik rezonansu <a href="?l1=leksykon&lid=691">samogłosek nosowych</a><b> ę</b>,<b> ą</b>. Są one wymawiane jako <b>e</b>, <b>o</b>: <i>sc<b>e</b>ście</i>,<i> g<b>e</b>si</i>, <i>b<b>e</b>d<b>e</b></i>,<i> z<b>o</b>b</i>, <i>wst<b>o</b>żka</i>, <i>rzucaj<b>o</b></i>, <i>ksi<b>o</b>żka</i>. Niekiedy najstarsi mieszkańcy niektórych kieleckich wsi, by ukazać ten sposób wymowy samogłosek nosowych, podają charakterystyczny tekst:</div>\r\n<div><i>„Słam przez<b> łoke</b></i>,<i> niesłam<b> moke</b></i>,<i> zawadziłam<b> rekom</b><sup> ł</sup>o<b> kepe</b></i>,<i> wysypałam <b>moke</b> i złomałam<b> reke</b></i>”.</div>\r\n<div>b) ginąca <a href="?l1=leksykon&lid=669">przestawka</a> w grupach<b> śr</b>-,<b> źr</b>-: <b><i>rsi</i></b><i>oda</i>, <b><i>rsi</i></b><i>edni</i>,<i> <b>rz</b>ódło</i>, <b><i>rzi</i></b><i>ebie</i>.</div>\r\n<table width="288" align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Mapa nr 1. Kielecczyzna na mapie dialektalnej Kazimierza Nitscha" rel="lightbox" href="cmsimg/KielM01.gif"><img width="288" border="1" alt="" src="cmsimg/KielM01.gif" /></a></td>\r\n <td><a title="Mapa nr 2. Kielecczyzna na mapie dialektu małopolskiego E. Pawłowskiego." rel="lightbox" href="cmsimg/KielM02.gif"><img width="288" border="1" alt="" src="cmsimg/KielM02.gif" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div>Te cechy gwarowe decydują o przynależności gwar kieleckich do językowego obszaru środkowomałopolskiego. Zgodnie z podziałem prof. K. Nitscha [1960] można tu wyróżnić (Zob. Mapa nr 1):</div>\r\n<div>a) <b>grupę kielecko-miechowską</b>;</div>\r\n<div>b) grupę sandomierską;</div>\r\n<div>c) gwarę lasowską w widłach Wisły i Sanu.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Według podziału językowego gwar małopolskich, zaproponowanego przez E. Pawłowskiego [1966], Kielecczyzna ma taki inwentarz cech językowych, które są reprezentatywne dla <b>poddialektu środkowomałopolskiego, grupy kielecko-miechowskiej</b>. Zob. Mapa nr 2. Jego cechą charakterystyczną jest – zdaniem tego badacza – zanik rezonansu nosowego i ginąca przestawka grupy <i>śrz</i>, <i>źrz</i>, a także częściowy lub całkowity zanik <i>e</i> ścieśnionego.</div>\r\n<table width="288" align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Mapa nr 3. Kielecczyzna na mapie dialektalnej Stanisława Urbańczyka." rel="lightbox" href="cmsimg/KielM03.gif"><img width="288" border="1" alt="" src="cmsimg/KielM03.gif" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div>Prof. S. Urbańczyk (Urbańczyk 1984:84) przedstawiając ugrupowanie dialektów, wyodrębnia w obrębie Małopolski środkowopółnocnej – Kieleckie, Sandomierskie i gwarę lasowską. Zob. Mapa nr 3.</div>\r\n<div>Mapy przedstawione wyżej ilustrują schematyczny podział dialektu małopolskiego poniższe mapy, zawierające podział ogólny i bardziej szczegółowy – dialektalnego obszaru Małopolski środkowej (środkowopółnocnej), do którego należy gwara regionu kieleckiego. Jest ona częścią zespołu gwar małopolskich (środkowomałopolskich). Ilustracje zjawisk językowych charakterystycznych dla regionu kieleckiego przedstawiaja mapy punktowe z <i>Atasu gwar polskich. Sektor</i> <i>VII (kielecki)</i> K. Dejny.</div>\r\n<div>Poniżej przedstawiamy dość szczegółowo tendencje artykulacyjne charakterystyczne dla gwary kieleckiej w poszczególnych podsystemach językowych, szczególnie w zakresie fonetyki i fleksji.<span> </span></div>\r\n<div align="center"> </div>\r\n<div align="center"><strong><span style="">FONETYKA</span></strong></div>\r\n<div align="center"> </div>\r\n<div align="center"><strong><span style="">WOKALIZM</span></strong></div>\r\n<div align="center"> </div>\r\n<div><b>▪ Samogłoski ustne <i>a</i>,<i> e</i>,<i> o</i>,<i> y, i</i></b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Samogłoska <i>a</i> </b></div>\r\n<div>Samogłoska <i>a</i> jest realizowana przez niektórych mieszkańców wsi jako <i>a</i> (stan zgodny z wymową ogólnopolską). Częsty typ wymowy stanowi jednak wymowa <i>a</i> jako <i>o</i> (<i>a</i> ścieśnionego), będącego refleksem dawnej długości samogłoski <i>a </i>(zob. <a href="?l1=leksykon&lid=683">Samogłoski pochylone</a>): w M. l. poj. rzeczowników męskich, np. <i>chwost</i>//<i>kwost</i>, <i>somsiod</i>, <i>dziod</i>, <i>pon</i>, <i>stow</i>, <i>scow</i>, <i>ptok</i>, <i>woł</i>, <i>potrow</i>, <i>kocur</i> ‘kaczor’, w M. l. poj. rzeczowników żeńskich rodzimych i zapożyczonych, szczególnie zakończonych na *-<i>ьja</i>, -<i>yja</i>, -<i>ija, </i>np. <i>burzo</i>, <i>czereśnio</i>, <i>kolacjo</i>, <i>kuchnio</i>, <i>prosecjo</i>, <i>studnio</i>, <i>zochrystjo</i>//<i>zokrystjo</i>, w sufiksach rzeczowników żeńskich -<i>owa</i>, -<i>ina, </i>-<i>na</i>: <i>bratowo</i>, <i>krawcowo</i>, <i>synowo</i>, <i>Wertko</i><i>wo</i>, <i><sup>ł</sup>organiścino</i>, <i>stryjno</i>, <i>wujno</i>, w D. l. poj. rzeczowników nijakich: <i>szczęścio</i>//<i>szczęścia</i>, <i>zdrowio</i>//<i>zdrowia</i>, <i>życio</i>//<i>życia</i>, <i>picio</i>, <i>chlanio</i>, w M. l. poj. przymiotników żeńskich: <i>szeroko</i>, <i>cielno</i>, <i>prośno</i>, <i>wielko</i>, <i>długachno</i>, <i><sup>ł</sup>obwyźno</i> ‘o kobiecie: dość wysoka’, <i>chlano</i> ‘in. żerta, np. o świni’, <i>piaszczysto</i>, <i>nisko</i>, <i>bioło</i>, <i>krymowo</i>, w wyrazach z grupą -<i>ar</i> <i>a</i> realizowane jako <i>o</i> bądź <i>a</i>: <i>corny</i>, <i>gornusek</i>, <i>cwortek</i>, <i>korcuwać</i>, <i>ziorko</i>, rzadko jako <i>e</i>: <i>pertac</i>, w sufiksach -<i>ak</i>, -<i>arz</i> rzeczowników męskich: -<i>ak</i>: <i>bijok</i>, <i>tłumok</i>, <i>pajńdrok</i>, <i>stojok</i>, <i>drewniok</i>, <i>wełniok</i>, <i>ślimok</i>; -<i>arz</i>: <i>lodziorz</i>, <i>kóminiorz</i>, <i>gówniorz</i>, <i>mulorz</i>//<i>murorz</i>, <i>głospodorz</i>, <i>wąsiorz</i> ‘o kobiecie mającej wąsy’, <i>klucorz</i>, <i>postróncorz</i> ‘o kobiecie, mężczyźnie pasących krowy na postronku; rzemieślnik wyrabiający powrozy ze sznurów konopnych’, <i>jagodziorz </i>‘skupujący jagody’, <i>handlorz</i>, <i>bojcorz</i>, <i>knociorz</i>, <i>kurwiorz</i>, <i>prywaciorz</i>, <i>grzybiorz</i>, <i>druciorz</i> ‘o kimś, kto szyje nieestetycznie, niestarannie’, ale <i>kuroniarz</i> ‘pobierający zasiłek’; w sufiksie -<i>acz</i>: <i>kopoc</i>, <i>bogoc</i>, <i>sroc</i> <i>przykrywoc</i> ‘bałagan, nieporządek’, w sufiksie -<i>al</i>: <i>kowol</i>, <i>drwol</i>, <i>nochol</i>, <i>gó</i><i>rol</i>, <i>krochmol</i>; w sufiksie -<i>as</i>: <i>kulos</i> ‘noga’, ‘hak do ściągania obornika z wozu’, w sufiksie -<i>aszek</i>: <i>chłoposek</i>. Prefiksy <i>na-</i> i <i>za-</i> realizowane są jako <i>no-</i>//<i>na-</i> i <i>zo-</i>//<i>za-</i>: <i>noparstek</i>, <i>nolustek</i>, <i>noselnik</i>, <i>zomróz</i>, <i>zogun</i>, <i>zowiasy</i>, <i>zorobek</i>. Ścieśnienie <i>a</i> pojawia się także w przyimku <i>dla</i> oraz w zleksykalizowanym zroście <i>olaboga</i>: <i>dlo </i>nos, <i>łoloboga</i>. Prefiks superlatywny przymiotników i przysłówków <i>naj-</i> ma postać <i>no-</i>: <i>nojlepsy</i>, <i>nojmłodsy</i>, <i>nojbardzi</i>, <i>nojmni</i>, <i>nojgorsy</i>,<i>nojszybci</i>, <i>nojlży</i>. Zwężenie artykulacji <i>a</i> przed spółgłoskami półotwartymi <i>N</i>, <i>L</i> ilustrują następujące przykłady: <i>sagon</i>, <i>wionek</i>, <i>bocion</i>, <i>baron, rumionek</i>, <i>krzon, plewiorka</i> ‘maszyna do młócenia zboża’, <i>nom</i>, <i>wom</i>, <i>godom</i>, <i>cekom</i>, <i>pamiętom</i>, <i>dom</i>. Ścieśnienie <i>a</i> do <i>o</i> widoczne jest też w 3. os. l. poj. w formach czasowników w czasie przeszłym: <i>znoł</i>, <i>mioł</i>, <i>doł</i>, <i>znała</i>, <i>loła</i>, <i>sioła</i>, <i>chcioł</i>, <i>znoł</i>, <i>dawoł</i>, a także w formie bezokolicznika: <i>stoć</i>, <i>boć</i> <i>sie</i>, <i>grzoć</i>, <i>loć</i>. Z innych czasownikowych form fleksyjnych, w których pojawia się ścieśnienie samogłoski <i>a</i>, wymienić trzeba formy 1., 2. i 3. os. l. poj. czasu teraźniejszego: <i>znom</i>, <i>zadom</i>, <i>mosz</i>, <i>nie</i> <i>słuchosz</i>, <i>lotosz</i>, <i><sup>ł</sup>opowiado</i>, <i>czyto</i>, <i>wyśmiewo</i> <i>sie</i>, <i>cieko</i>, <i>rozwidnio</i> <i>sie</i>, <i>łysko</i>//<i>błysko</i>, <i><sup>ł</sup>odbiero</i>.</div>\r\n<div>Grupa -<i>aj</i> występująca w przysłówkach: <i>dzisiaj</i>, <i>tutaj</i> oraz w formach rozkaźnika od czasowników <i>dać</i>, <i>sprzedać</i> w 2. os. l. poj. i mn. rozkaźników ma często postać -<i>ej</i>: <i>tutej</i>//<i>tutaj</i>, <i>dzisiej</i>//<i>dzisioj</i> (rzad. <i>dzisiaj</i>), <i>dej</i>, <i>dejcie</i> (ale <i>dawaj</i>), <i>sprzedej </i>(zob. <a href="?l1=leksykon&lid=664">przejście wygłosowego <i>–aj > -ej</i></a>). W innych czasownikach w tej samej pozycji fonetycznej <i>a</i> przechodzi w <i>o</i>: <i>godoj</i>, <i>słuchoj</i>, <i>schowoj</i>. W zakończeniach rzeczowników, jak i w śródgłosie, samogłoska <i>a</i> przed <i>j</i> nie ulega zmianie i jest wymawiana jak <i>a</i>: <i>zwyczaj</i>, <i>urodzaj</i>, <i>stajnia</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Samogłoska <i>e</i> </b></div>\r\n<div>Zasadniczo panuje w wymowie stan zgodny z polszczyzną ogólną, tzn. realizacja <i>e </i>jako <i>e</i>: <i>wie</i>, <i>umie</i>, <i>śnieg</i>, <i>biedny</i>, <i>letki</i>, <i>mleko</i>, <i>chleb</i>, <i>lekarstwo</i>, <i>brzeg</i>, <i>porzeczki</i>//<i>porzecki</i>//<i>podrzecki</i>. Innym typem wymowy jest zwężenie artykulacji <i>e</i> do <i>i</i> w obustronnym sąsiedztwie spółgłosek miękkich: <i>ciń</i>, <i>dziń</i>, <i>jesiń</i>, <i>sierpiń</i>, <i>jęcmiń</i>, <i>kamiń</i>, <i>siń</i>, <i>simie</i>, <i>w raminiu</i>, <i>nałocieliniu</i>, <i>wymówinie</i>, <i>łutrapinie</i>, <i>tydziń</i>, <i>suminie</i>, <i>sikiera</i>, <i>piniądze</i>, <i>liń</i>//<i>leń</i>, <i>limiesz</i> (rzadkie)//<i>lemiesz</i>, <i>łogiń</i>, <i>na kuminie</i>, <i>płumiń</i>, <i>scolinie</i>, <i>po spoliniu</i>, <i>po świcie</i>, <i>złodzij, świczka.</i> Ścieśnienie samogłoski <i>e</i> do <i>y</i>, <i>i</i> dokonuje się także przed innymi spółgłoskami: <i>syr</i>, <i>cybula</i> (rzadko), <i>zygarek</i>, <i>tyż</i>, <i>bidny</i>, <i>kłobita</i>, <i>kalisony</i>, <i>powim, szklinie</i>, pantofle dlo <i>kobity, pod Cygielnią</i>.</div>\r\n<div>Ścieśnienie <i>e</i> jest widoczne też w przysłówkach stopnia wyższego i najwyższego: <i>dali</i>, <i>bliży</i>, <i>ciepli</i>, <i>nojmni</i>, <i>nojlepi</i>, <i>downi</i>, <i>głorzy</i>, <i>droży</i>, <i>nojprędzy</i>; w końcówkach D., C., Msc. l. poj. rzeczowników żeńskich, przymiotników, imiesłowów przymiotnikowych, liczebników porządkowych i zaimków przymiotnych: <i>do krawcowy</i>, <i>z </i><i>ty </i>roboty, <i>do ty </i>zimi, <i>po taki </i>nocy, <i>na drugi </i>ręce, <i>z </i><i>zodny </i>stróny, <i>na trzeci </i>stacji<i>, </i><i>po mały </i>trowie, <i>w</i><i> spolóny</i> chałupie.</div>\r\n<div>Występują wahania samogłoski <i>e</i> w grupie <i>eł</i>:<i>oł –</i> w gwarze wyrazy mają postać najczęściej z grupą <i>eł</i>: <i>kozieł</i>, <i>łosieł</i>, <i>kocieł</i>, duża <i>koziełków</i>, ale wyraz <i>diabeł</i> jest wymawiany jako <i>diabeł</i>//<i>dia(o)boł</i>. Występuje też podwyższenie artykulacyjne samogłoski <i>e</i> w grupie <i>eN</i>//<i>yN</i> przed spółgłoskami nosowymi: <i>cyment</i>, <i>do kładzynio</i>, <i>brzymie</i> <i>gidu</i>, <i>żyni</i> <i>sie</i>, <i>krymowo</i> te chustke, maszyna <i>do</i> <i>ćwiczynio</i>, <i>po</i> <i>święcyniu</i>, <i>przedtym</i>, <i>do</i> <i>mierzynio</i> <i>ciśninia</i>, <i>nie</i> <i>do</i> <i>łopowiedzynio</i> to wszystko, <i>dynatury</i> sie <sup>ł</sup>opił, <i>chryzantyna</i>, tabliczke <i>mnożynio</i>, <i>gacynie</i>, <i>bochynek</i>, <i>casym</i>, <i>styczyń</i>, <i>sadzynie</i> <i>źmioków</i>, <i>kłorzynie,</i> <i>siecynie</i>, <i>dynko</i>, <i>scynie</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Samogłoska <i>o</i> </b></div>\r\n<div>W zakresie realizacji samogłoski <i>o</i> można wyodrębnić następujące typy wymowy: <a href="?l1=leksykon&lid=624">labializacja</a> śródgłosowego <i>o</i> w pozycji po spółgłoskach wargowych i tylnojęzykowych: <i>m<sup>ł</sup>oże</i>, <i>m<sup>ł</sup>otowidło</i>, <i>m<sup>ł</sup>odrok</i>, <i>m<sup>ł</sup>ost</i>, <i>m<sup>ł</sup>otyl</i>, <i>p<sup>ł</sup>ot</i> ‘pot’, <i>p<sup>ł</sup>oręba</i>, <i>p<sup>ł</sup>od<sup>ł</sup>orywka</i>, <i>b<sup>ł</sup>osso</i>, <i>g<sup>ł</sup>ospodorz</i>, <i>k<sup>ł</sup>ot</i>, <i>k<sup>ł</sup>owolka</i>, <i>źmiocysk<sup>ł</sup>o</i>, <i>g<sup>ł</sup>orąco</i>; przesunięcie artykulacji <i>o</i>- ku przodowi, czego efektem jest dysymilatywne przesunięcie artykulacji uwargowionego <i>ło</i> w kierunku <i>łe</i>, a także uprzednienie samogłoski tylnej <i>o→e</i>,<i> o→</i><i><span>E</span></i>: <i>sie</i> <i>widziałe</i>, <i>do</i> <i>dregi</i>, <i>prefesur</i>, <i>prekuratorka, cłewieku</i>, <i>zr</i><i><span>E</span>ebić</i>, <i>r<sup>ł</sup></i><i><span>E</span>k</i>, <i>całował</i><i><span>E</span></i> <i>sie</i>, <i>był</i><i><span>E</span></i>; brak <a href="?l1=leksykon&lid=660">przegłosu</a> poświadczony w formach czasownikowych, np. <i>wieze</i>, <i>niese</i>, <i>biere</i>, <i>wypiere</i>, <i>spiere</i> ‘zbiję’, <i>gniete</i>, <i>plete</i>, <i>przyniesłam</i>, <i>zawlekom</i>, <i>ciesano </i>płotwy na remize, byli przy <i>ciesaniu</i>; w formach rzeczownikowych: <i>mietła</i>, <i>na</i> <i>wiesne</i>, <i>w biedrze</i>, <i>biedro</i>, <i>Biedra</i> ‘przezwisko nadane kobiecie ze względu na zniekształcenie stawu biodrowego’, <i>piełun</i>, <i>pierun</i>, <i>Pierunkowo</i>, <i>Pietrek</i>, <i>Pietroski</i>, <i>pumietło</i>//<i>pumietko, </i>też bardzo rzadka forma <i>wiesna</i>. Pojawia się wymowa <i>o</i> jako <i>u</i> w zaimkach rzeczownych: <i>coś</i>//<i>cóś</i>, <i>ktoś</i>//<i>któś</i> lub <i>chtoś</i>//<i>chtóś</i>, <i>kogóś</i>; zwężenie <i>o</i> przed spółgłoskami półotwartymi grupy <i>oN</i>, <i>oR</i>, <i>oL</i>: <i>bróna</i>, <i>kómora</i>, <i>spolóny</i>, <i>zniszczóny</i>, <i>zogón</i>, <i>kóniom</i>, <i>pómidor</i>, <i>stróna</i>, <i>piełón</i>, <i>zaczerwinióny</i>, <i>hónorowy</i>, <i>kóminiorz</i>, <i>na</i> <i>kóminie</i>, <i>płómiń</i>, <i>gónicha</i>, <i>do</i> <i>Kóńskich</i>, <i>spolóny</i>, <i>zakorzynióny</i>, <i>cerwóny</i>, <i>poplamióne</i>, <i>bróny, brónnioki </i>‘ostre żelazne zęby brony’,<i><sup> ł</sup></i><i>ón</i>, <i><sup>ł</sup>óna</i>, <i>pómarańcze</i>, <i>Antuni</i>, <i>dochtór</i>, <i>do</i> <i>maciór</i>, <i>kocór</i>, <i>scypiór</i>, <i>klasztor</i>//<i>klastór</i>, <i>dyrechtór</i>, <i>myjór </i>‘o krowie nieumiejącej jeść w jednym miejscu’, <i>telewizór</i>, <i>sekwestratór</i>, <i>bańdziór</i>, <i>indór</i>, <i>pijór</i>, <i>bysiór</i>, <i>ba<sup>ł</sup>ór</i>, <i>traktór</i>, <i>iśpechtur</i>, <i>jęzór</i>, <i><sup>ł</sup>ugór</i>, <i>nieszpór</i>, <i>czekólada</i>, <i>marmolada, </i><i>konkól</i>, <i>kólczyk</i>, <i>mól.</i> Ścieśnienie zanotowałem także w wyrazach: <i>kościółek</i>, <i>kłóska, skódnik, skódować, latoróśl</i>. <i>O</i> ścieśnione jest charakterystyczne dla form trybu rozkazującego czasownika chodzić: <i>nie chódź</i>, <i>nie chódźcie</i> czy w wyrazie <i>młócka</i>, prawdopodobnie przez analogię do <i>młócić</i>. Typ wymowy ścieśniającej obejmuje także wyraz <i>Heród</i>. Zob. <a href="?l1=leksykon&lid=683">Samogłoski pochylone</a>). Obniżenie, czyli inaczej <a href="?l1=leksykon&lid=679">rozszerzenie artykulacyjne</a> <i>u</i> do o w grupach <i>uN</i>, <i>uR </i>występuje w następujących przykładach: <i>tromna</i>, <i>kieronek</i>, <i>gront</i>, <i>rachonek</i>, <i>piełonek</i>, <i>pieron: </i>Ty <i>pieronie</i> jeden. <i>Pierony</i> tak walo mi w te chałupe tymi kaminiami,<i>waronek</i>, <i>rabonek</i>, <i>ratonek</i>, <i>fondować</i>, <i>fondus</i>, <i>fortona, wizyronek, saconek, do mondoru.</i> Zastępowanie <i>o</i> przez <i>a</i> jest poświadczone w nielicznych wyrazach: <i>Niemajeski</i>, <i>Salamun</i>, mądry jak <i>Salamunowe</i> gacie (powiedzenie), <i>po</i> <i>przełamie</i>, <i>caf</i> <i>sie</i> ‘zwrot do krowy’, <i>duza</i>, <i>katarga</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Samogłoski <i>y</i>, <i>i </i></b></div>\r\n<div>Daje się zaobserwować dwa typy wymowy samogłosek <i>y, i</i>. Pierwszy to <a href="?l1=leksykon&lid=679">rozszerzenie ich artykulacji</a> przed spółgłoskami półotwartymi (grupy <i>iL</i>, <i>yL</i>, <i>iR</i>, <i>yR</i>, <i>iN</i>, <i>yN</i>): <i>niemieluch</i>, <i>badele</i> ‘łęty’, także ‘o małej ilości włosów’ w powiedzeniu: mos cztery<i> badele na krzyż</i>, cukier <i>wanieliowy, beł</i>, <i>kobeła</i>, <i>motel, temi drugiemi</i>, <i>z niemi, derechtur</i>//<i>dyrektor</i>//<i>dyrechtor</i>, <i>śpierytus</i>, <i>fieranka </i>o wyraźnie zleksykalizowanym charakterze<i>.</i> Spotyka się je także przed spółgłoskami innymi niż półotwarte: <i>cheba</i>, <i>rezyko</i>, <i>przedzielili</i> nam piniądze, <i>przedział</i> pieniędzy na remize. Drugi typ wymowy to obniżenie artykulacji samogłoski <i>y</i> do <i>e</i> w sąsiedztwie spółgłosek półotwartych i innych: <i>z temi samemi</i>, <i>z grzesznemi</i>, takie <i>bele co</i>, <i>rezyko</i>, <i>rezykuwałam</i>, <i>chemicznemi środkami</i>, <i>meli</i> ‘myli’ <i>mi sie</i>, <i>pomeliłam sie</i>, <i>z nasemi</i>, <i>werko </i>do spanio, <i>z derechtorem</i>, <i>badelorz</i> ‘właściciel gospodarstwa ogrodniczego pod Warszawą’, <i>krekodel</i> (cytat z mowy starszych), <i>bareła</i> ‘o grubym dziecku’, ale także w znaczeniu ‘bryła’, <i>bele jak</i>, <i>breła </i>soli, <i>na Bregidowie</i>, <i>deregować</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Samogłoski nosowe <i>ę</i>, <i>ą </i></b></div>\r\n<div>W zakresie wymowy <a href="?l1=leksykon&lid=691">samogłosek nosowych</a> panują następujące tendencje artykulacyjne:</div>\r\n<div>1) wymowa asynchroniczna przed spółgłoskami zwartymi i zwarto-szczelinowymi (grupy <i>eN</i>, <i>eŃ</i>,<i> oN</i>, <i>oŃ</i>): <i>sendzino</i>, <i>dembina</i>, <i>tendy</i>, <i>zorencyny</i>, <i>tempy</i>, <i>łobrenc</i>, <i>przendły</i>, <i>w rencach</i>, <i>świento</i>, <i>przy zaczeńciu, zaczento </i>stawiać kuchnie, <i>ronczka</i>, <i>pałonk</i>, <i>rombe</i>, <i>wontek</i>, <i>wontroba</i>, <i>ksiondz</i>, <i>jarzombek</i> ‘jarzębina zwyczajna – <i>Sorbus aucuparia</i>’, <i>obrzondek</i>, <i>goroncka</i>, <i>ciońć</i>, <i>rosnońć</i>;</div>\r\n<div>2) w pozycji wygłosowej utrata rezonansu nosowego (dźwięki: <i>e, </i><i>o</i> lub <i>oN</i>): <i>prosie</i>, <i>ramie</i>, <i>bede</i>, <i>biere</i>, <i>cimie</i>, <i>wemie</i>, <i>prosze</i>, <i>ide</i>, <i>biere</i>, <i>na</i> <i>renke</i>, <i>kompe</i> <i>sie</i>, <i>nosze</i>, <i>parasolke</i>, <i>na </i><i>wieże//na wieżo; </i> <i>betoniarke</i>, <i>wode</i>, <i>narade</i>, <i>budowe </i>remizy, <i>podmurówke</i> <i>pod remize</i>, <i>cegłe</i>, <i>na zime</i>, <i>umowe </i>podpisali, przywiózł <i>pape</i> i cement, był kopany fudament <i>pod kuchnie</i>, <i>paczke </i>napoju, <i>gline </i>przywiózł, kupiono <i>rure</i>, <i>za rozmowe</i>, <i>na poszwe</i>, <i>chodzom</i>, <i>bedo</i>//<i>bedom</i>, <i>kwitnom</i>, <i>renkom</i>, <i>ido</i>, <i>z kaszom</i>, <i>młotykom</i>, <i>z niom</i>, <i>robio</i>, <i>wiezo</i>;</div>\r\n<div>3) wymowa beznosówkowa: kasa <i>jecmienno</i>, <i>przesło</i> ‘przęsło – element konstrukcyjny płotu zawarty między dwiema podporami płotu’, <i>Marysia</i> <i>Zebato</i>, <i>utechło</i> mu w bebechach ‘ ktoś zgłodniał’, <i>zeby</i>, <i>geba</i>, <i>stepa</i>, <i>pielegniarka</i>, <i>pecok</i> ‘pęczak’, <i>prześlica</i>, <i>majotek</i>, <i>Debniok</i> ‘nazwa miejsca, gdzie kiedyś rosły dęby’, stodoła <i>debowo</i> (ale <i>dęby</i>), <i>trzoska</i> ‘galareta’ bądź też określenie ‘paszy dla bydła (słoma pomieszana z sianem)’, <i>warzecha</i>//<i>warzocha, </i>dawać piniądze na <i>ksiożke</i> ‘oszczędzać na lokacie bankowej’, <i>nieboscotko</i>, <i>krzoko</i> ‘chrząka’, <i>krzokac</i> ‘chrząkacz’; zjawisko o charakterze zleksykalizowanym, obecnie najbardziej widoczne w nazwach istot młodych z formantem -<i>ątko</i> (gw. -<i>otko</i>): <i>pilotko</i>, <i>gąsiotko</i>, <i>prosiotko</i> ‘małe świni’; także przenośnie ‘o człowieku ubrudzonym w czasie jedzenia bądź przez picie wódki’. Inne przykłady form z sufiksem -<i>ątko</i> to: <i>nieboscotko</i>, <i>Marysiotko</i>, <i>Helciotko</i>, <i>Prezesiotko</i>;</div>\r\n<div>4) wymowa synchroniczna przed szczelinowymi (zachowanie rezonansu nosowego): <i>powąz</i>, <i>wąski</i>, <i>w</i><i>stążka</i>, <i>wąchać</i>, <i>węch</i>, <i>kręzołek</i>, <i>gęsi</i>, <i>węże</i>, <i>więziń</i>, <i>pęcherz</i>;</div>\r\n<div> 5) realizowanie <i>ę</i> jako <i>iń</i> w sąsiedztwie dwóch spółgłosek miękkich: <i>pińdziesiąt</i>, <i>pińcet</i>, <i>pińć</i>. 6) przed spółgłoską półotwartą <i>L </i>wymawianie <i>ą</i>, <i>ę</i> jako <i>o</i>, <i>e</i> w czasownikach 3. os. l. poj. czasu przeszłego (grupy <i>oL</i>, <i>eL</i>): <i>zamknoł</i>, <i>ucioł</i>, <i>wyjoł</i>, <i>zamkneła</i>, <i>wzieła</i>, <i>wziołem, zaczeliśmy, zaczoł, </i>obrączka<i> zgineła, żneliśmy </i>listwy, <i>zaczeli</i> malować); wymawianie grupy <i>oL</i>, <i>eL</i> w postaci obocznej: <i>oN</i>, <i>eN</i>: <i>zacon</i>, <i>zacena</i>, <i>wyjon</i>, <i>wyjena</i>, <i>ścion</i>, <i>ściena</i>, <i>zdjon</i>, <i>zdjena</i>, <i>wzion</i>, <i>wziena</i>, <i>łobcion</i>, <i>łobciena</i>, <i>najon</i>, <i>najena</i>, <i>przypiena</i>;</div>\r\n<div>7) wahania <i>ą</i> i <i>ę</i>: <i>gąsie</i>, <i>gąsiotko</i>, <i>gąsiur</i>, <i>pawąz</i>//<i>pawęz</i>, <i>zajęce</i> ‘zajęcze’ <i>usy</i>//<i>zające</i> <i>usy</i>, <i>przyrządy</i>//<i>przyrzędy</i>, <i>skręcać</i>//<i>skrącać</i>, <i>łokręcać</i>//<i>łokrącać</i>, <i>piąci</i>//<i>pięci</i>, <i>żołędy</i>, <i>rzę</i><i>dy</i> ‘rządy’, <i>węgry</i>//<i>wągry </i>‘larwa tasiemca występująca w tkance świni’, <i>poświącany</i>//<i>poświęcany</i>, <i>z piniądzmi</i>//<i>z piniędzmi</i>;</div>\r\n<div>8) wtórna nosowość: <i>mięsanie</i>, <i>mięszanka</i>, <i>mentryka</i>, <i>tompola</i>, <i>tompul</i>, <i>brąszka</i>, <i>angres</i>, <i>rumbarbar</i>, <i>mendalik</i> ‘medalik’, <i>zondrosny</i>, <i>zondrośnik</i>, <i>fudamęntu</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Samogłoski w nagłosie</b></div>\r\n<div>Artykulacja samogłosek w nagłosie w gwarach polskich wiąże się ze zjawiskiem nadawania im protezy (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=711">Spółgłoski protetyczne</a>). Najszerzej i najkonsekwentniej występuje <a href="dialektologia.itks.pl/?l1=leksykon&lid=624">labializacja</a> <i>o</i>. Inne typy protez, np. <i>j</i>, są nieliczne, ograniczone do kilku wyrazów. Podobnie jak w przypadku labializacji, tak i w zakresie <a href="?l1=leksykon&lid=656">prejotacji </a>mogą być różne stopnie jej natężenia.</div>\r\n<div>Stopień udziału warg przy artykulacji <i>o</i> jest różny. Może to być słaby element labialny lub silne uwargowienie prowadzące do <a href="?l1=leksykon&lid=558">wymowy dyftongicznej</a>. Zależy to od tempa wymowy, jej staranności, np. <i><sup>ł</sup>ocy</i>, <i><sup>ł</sup>opowiadać</i>, <i><sup>ł</sup>óni</i>, <i><sup>ł</sup>ogón</i>, <i><sup>ł</sup>odyjdź</i>, <i><sup>ł</sup>oset</i>, <i><sup>ł</sup>okalicył</i>, <i><sup>ł</sup>opona</i>//<i><sup>ł</sup>opóna</i>, <i><sup>ł</sup>okna</i>, <i><sup>ł</sup>opowiadać</i>, <i><sup>ł</sup>okulor</i>(<i>ka</i>) ‘o osobie noszącej okulary’. Podobnie jak nagłosowe <i>o-</i>, także samogłoska <i>u</i>- jest wymawiana z protezą labialną <i>ł-</i>: <i><sup>ł</sup>upod</i>, <i><sup>ł</sup>ucho</i>, <i><sup>ł</sup>u</i> <i>nos</i>, <i><sup>ł</sup>uśmioć</i> <i>sie</i>, <i><sup>ł</sup>ukradkiem</i>.</div>\r\n<div>Nagłosowe <i>a-</i> jest realizowane w większości przypadków bez protezy. Nieliczne przykłady poświadczają prejotację <i>a-</i>, np. <i>Jadam</i>, <i>Corny</i> <i>Jantek</i>, <i>Jantóni</i>//<i>Antóni</i>, <i>Jagna</i>, <i>janioł</i>.</div>\r\n<div>W zakresie realizacji nagłosowej samogłoski <i>e-</i> prejotacja zdarza się rzadko: <i>Jewa</i>. W niektórych wyrazach, głównie obcego pochodzenia, <i>e</i> jest zastępowane przez <i>a</i>: <i>agzamin</i>, <i>alegancko</i>, <i>alegant</i>, <i>alegancki</i>, <i>asencja</i>, <i>alastyczno</i> <i>bluzka</i>.</div>\r\n<div>Z wymową samogłoski <i>i-</i> wiąże się poprzedzanie jej protezą <i>j</i>. Trzeba dodać, że ten typ wymowy nie jest częsty: <i>jidzie</i>, <i>jigła</i>, <i>jim</i>, <i>jindycka</i>, <i>jinny</i>. W pozycji przed spółgłoską półotwartą nagłosowe prejotowane <i>i-</i> rozszerza się do <i>e</i>, np. <i>jendor</i>//<i>jendur</i>, <i>jendyka</i>, <i>jendycka </i>(nieliczne poświadczenia).</div>\r\n<div>Na ślady <a href="?l1=leksykon&lid=662">przejścia nagłosowego <i>ra</i><span>à</span><i>re</i></a> wskazuje wyraz <i>redlić </i>i wyrazy pochodne od niego: <i>wyredlać</i>, <i>obredlać</i>//<i>łobredlać,</i> <i>redło</i>, <i>redlica</i>, kuń źle chodzi <i>w redli</i>, <i>Redwanów</i> ‘nazwa miejscowości’. Nagłosowe <i>re-</i> w wyrazie <i>rejstropy</i> wiąże się z adaptacją fonetyczną wyrazu obcego.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Konsonantyzm</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Mazurzenie </b></div>\r\n<div><a href="?l1=leksykon&lid=628">Mazurzenie</a> jest cechą recesywną, występuje jednak w mowie pokolenia najstarszego i średniego. Nie zauważa się tych form u najmłodszych. Wiele wyrazów zawierających spółgłoski szeregu <i>sz</i>, <i>ż</i>, <i>cz</i>, <i>dż</i> wymawianych jest zgodnie z realizacjami ogólnopolskimi: <i>czwarty</i>, <i>kurcze</i>, <i>leży</i>, <i>róża</i>, <i>żyto</i>, <i>ze</i> <i>szkła</i>, <i>niwa</i>, <i>łupież</i>, <i>szos</i>, <i>sześ</i> itp. Obok nich pojawiają się formy zmazurzone: <i>becy</i>, <i>cekać</i>, <i>łorcyk</i>, <i>książecka</i>, <i>syber</i>, <i>duza</i>, <i>copka</i>, <i>jałówecka</i>, <i>jesce</i>, <i>sersynie</i>, <i>do</i> <i>zwirowni, jscow</i> itd., ze <i>rzyska</i>. W wypowiedziach mieszkańców Lasocina spotyka się wymowę <i>sz </i>jako <i>ś</i>. Ma ona charakter zleksykalizowany. Szczególnie jest widoczna w grupach spółgłoskowych: <i>śk</i>: <i>śklonka</i>, <i>śkło</i>, <i>śklany</i>, <i>śklorz</i>, <i>zaśklić</i>, <i>śkapina</i>, <i>śkop</i> ‘Niemiec’, <i>śkop</i> ‘inna nazwa barana’; <i>śp</i>: <i>śpulka</i>, <i>śprotki</i>, <i>raśpla</i>, <i>śpagat</i>, <i>śpic</i>, <i>śprychy</i>, <i>śpilka</i>, <i>śpek</i>; <i>śt</i>: <i>reśtówka</i>, <i>śtybny</i>, <i><sup>ł</sup>ośtorcować</i> <i>deski</i>, <i>na</i> <i>śtorc</i>, <i>śtukować</i>, <i>ruśtowanie</i>, <i>na</i> <i>ruśtach</i>, <i>śtachety</i>; <i>śl</i>: <i>ślachta</i>, <i>ślachetny</i>, <i>śli</i>, <i>zaślachtowoł</i> ‘zabił’ świnie, <i>do</i> <i>dyśla</i>, <i>ślacek</i>, <i>ślufka</i>, <i>łod</i> <i>kaślu</i>; <i>śn</i>: <i>śnurek</i>, <i>śnurówki</i>, <i>zaśnurować</i>, <i>w Łopuśnie</i>;<i> śf</i>: <i>śwagier</i> (obejmuje także nagłos wyrazów, np. <i>sielki, sielma</i>). Realizacja <i>ż</i> jako <i>ź</i> pojawia się w znacznie mniejszej liczbie wyrazów: <i>zieberka</i>, <i>ziebra</i>, <i>ziaba</i>, <i>próźniok</i>, <i>źmija</i>, <i>krzyzik</i>, <i>źryć</i>, <i>źgać</i>, <i>droźnić</i> <i>sie</i>. Natomiast wymowa spółgłoski <i>cz</i> jako <i>ć</i>, podobnie jak omówionych wcześniej spółgłosek przednojęzykowo-dziąsłowych, też ma charakter zleksykalizowany: <i>ciort</i>, <i>zniścić</i>, <i>ćtery</i>, <i>ciajnik</i>. Zob. <a href="?l1=leksykon&lid=696">siakanie</a>.</div>\r\n<div>Przyczyny omówionych powyżej zjawisk językowych są różne. Niektórzy badacze uwzględniają wpływy obce na gwarę, inni wskazują na obszary graniczne dialektów mazurzących i niemazurzących. Z mazurzeniem związana jest wymiana głoskowa <i>ż</i><span>à</span><i>ź</i>, <i>sz</i><span>à</span><i>ś</i> w Msc. l. poj. miękkotematowych rzeczowników rodzaju męskiego i nijakiego, np. <i>w kosie</i> (por. uwagi zawarte w dziale Fleksja c). Zamiana nagłosowej grupy <i>czt-</i><span>à</span><i>ćt-//śt-</i> jest spowodowana, zdaniem H. Konecznej, naturalnymi tendencjami artykulacyjnymi, które „doprowadzają w gwarach ludowych do osłabienia pierwszej zwarto-szczelinowej w szczelinową” [Koneczna 1965:186–187]. <a href="?l1=leksykon&lid=595">Formy hiperpoprawne</a> to: <i>szmalec</i>, <i>doszyć</i> ‘dosyć’, <i>Paszoski</i> ‘Pasowski’, nazwa grzyba koźlak – <i>Boletus scaber</i>: <i>cztery stajaczki</i>, w gwarze <i>stojocki, zeżnik, sosza, do nasz, szopel, deszka, szarna, kołyszać, A więc szłuchaj szmyku.</i></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Fonetyka międzywyrazowa </b></div>\r\n<div><a href="?l1=leksykon&lid=569">Fonetyka międzywyrazowa</a> ma charakter przede wszystkim udźwięczniający: <i>kłoszyceg jabłek, garniedz jagód, </i> <i>laz rós</i>, <i>skleb<sup> ł</sup>otwarty</i>, <i>ptoseg mały</i>, <i>pińdź lot</i>, <i>naż<sup> ł</sup>opiekun</i>, <i>waż<sup> ł</sup>ojciec</i>. Widoczne to jest także w śladach dawnej budowy złożonej czasowników, co poświadczają wyrazy: <i>jezdem</i>, <i>jezdeźmy</i>, <i>mógem</i>, <i>mogliźmy, </i><i>siegem</i>, <i>sedem</i>, <i>piegem</i>, <i>zjodem</i>, <i>zawieźmy</i>, <i>zesiegem</i>, <i>żeźmy przyjechali</i>, <i>robiliźmy</i>, <i>użneliźmy</i>, <i>przywieźliźmy</i> dwa razy piachu, <i>kupiliźmy </i>deski, <i>nosiliźmy</i> kamienie, <i>pobraliźmy</i> z banku, <i>prześliźmy</i>, <i>zabiliźmy </i>wieprzka, <i>byliźmy</i> na jarmaku, <i>pisaliźmy</i> podanie o przedział pieniedzy, <i>wzieliźmy</i> za niego, <i>myźmy się spalili</i>, <i>siekliźmy</i>, ale: <i>mieliśmy</i> spotkanie, <i>uzgodniliśmy</i>, <i>zamawialiśmy</i>, <i>Byliśmy</i> po potkłady; <i>byliśmy</i> po supreme, <i>żneliśmy</i> listwy na podłoge).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Zastępowanie spółgłosek wargowych </b></div>\r\n<div>Artykulacja twardych spółgłosek wargowych: <i>p</i>, <i>b</i>, <i>m</i>, <i>f</i>, <i>w</i> nie różni się od wymowy ogólnopolskiej. Daje się zaobserwować w niektórych wyrazach zastępowanie ich przez inne wargowe: <i>w</i> na <i>b</i>, <i>p</i> na <i>b</i>, <i>w</i> na <i>ł</i>, <i>m</i> na <i>p</i>, <i>f</i> na <i>p</i>: zmiana <i>w</i>//<i>b</i>: <i>bagary</i>, <i>śtybny</i>, <i>manebry</i>, <i>łoktaba</i>, <i>pobidła</i>, <i>jedbab</i>, <i>jedbabny</i>; <i>p</i>//<i>b</i>: <i>blomba</i>, <i>blombować</i>, <i>w</i>//<i>ł</i>: <i>głóźdź</i>, <i>głóź</i>, <i>głoździk</i> ‘rodzaj kwiatka ogrodowego’; <i>m</i>//<i>p</i>: jechać<i> do Apsterdamu</i> ‘o drodze człowieka po śmierci na cmentarz’; <i>p</i>//<i>f</i>: <i>lucyper</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Ustalenie się spółgłosek wargowych twardych</b></div>\r\n<div>Spółgłoski wargowe twarde występują w tematach 1. os. l. poj. czasu teraźniejszego: <i>złape</i>, <i>kłame</i>, <i>kope</i>, <i>kąpe</i> <i>sie</i>, <i>grzebe</i>, <i>skube</i>, <i>złame</i>, <i>drape</i> <i>sie</i>, <i>rąbe</i>, <i>klepe</i>, <i>dłube, szarpe sie.</i> W literaturze<a href="?l1=leksykon&lid=573"> formy 1 os. l. poj. czasu teraźniejszego </a>z twardym tematem typu <i>skube</i>, <i>złape</i>, <i>kłame</i> traktuje się (por. Tambor 1991:68) jako regionalizmy kieleckie.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Wahania wymowy twardych i miękkich spółgłosek wargowych</b></div>\r\n<div>Wahania wymowy twardej i miękkiej spółgłoski wargowej dotyczą rdzeni wyrazów: <i>mele</i>, <i>pele</i>//<i>miele</i>, <i>piele</i>, także derywatu: <i>melunka</i>//<i>mielunka</i> ‘rodzaj kiełbasy’ oraz odmiany nazwy miejscowej: <i>do</i> <i>Łoświęcima</i>//<i>do</i> <i>Łoświęcimia</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Zastępowanie spółgłosek przedniojęzykowo-zębowych</b></div>\r\n<div>Zaobserwowano zastępowanie spółgłosek przedniojęzykowo-zębowych: <i>t</i> przez <i>d</i>, <i>d</i> przez <i>t</i>, <i>c</i> przez <i>dz</i>, czy grupy spółgłoskowej <i>st</i> przez <i>zd</i>: <i>dystament</i>//<i>testament</i>, <i>niedoperz</i>, <i>kredowisko</i>, <i>z dekoldem</i>, <i>Sanepid</i> – <i>do</i> <i>Sanepitu</i>, <i>trętwy</i>, <i>miesiąc</i> (ale <i>miesiądze</i>), <i>glizda</i>. Spółgłoska <i>t</i> jest zastępowana przez <i>c</i>, <i>ć</i>, <i>k</i> w grupach <i>tf</i> (<i>tw</i>), <i>tch</i>: <i>kwardy</i>, rzad. <i>cw</i><i>oróg</i> ‘twaróg’, <i>ćkórz</i>//<i>tchórz</i>, <i>naćkórzyć</i> ‘nabroić, narozrabiać’. Sporadycznie wystąpiły zmiany <i>s</i> na <i>c</i> w gwarowych odpowiednikach wyrazów <i>borsuk</i>, <i>sopla</i>, <i>słonecznik</i>: <i>borcuch//błorciuch</i>, <i>cople</i>, <i>cłunecznik</i>. Wymiany głoskowe obejmują wyrazy <i>rodzynki</i>, <i>pędzel</i>: <i>rozynki</i>, <i>pęźle</i>. Wyraz <i>cmentarz</i> jest często wymawiany z nagłosową spółgłoską przedniojęzykowo-zębową <i>s-</i>: <i>smętarz</i> przez asocjację z wyrazem <i>smętny</i>, <i>smutek</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Redukcja <i>ł</i> </b></div>\r\n<div>Redukcja <i>ł</i> pojawiła się w śródgłosie i wygłosie wyrazów: <i>kunica</i>//<i>kłunica</i>, <i>gówka</i>, <i>umar</i>, <i>podar</i>, <i>utar</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Zanik wygłosowego <i>ć </i></b></div>\r\n<div>Zanik wygłosowego <i>ć</i> odnotowano w grupie -<i>ść</i> w zakończeniach bezokoliczników i w licznych rzeczownikach z zakończeniem -<i>ść</i>: <i>pleś</i>, <i>nieś</i>, <i>róś</i>, <i>znaleź</i>, <i>prząś</i>, <i>zleź</i>, <i>zejś</i>, <i>paś</i>, <i>ukraś</i>, <i>góź</i>//<i>gwóź</i>, <i>dusznoś</i>, <i>zawiś</i>, <i>nienawiś</i>, <i>złoś</i>. Zob. <a href="?l1=leksykon&lid=590">Grupy spółgłoskowe w dialektach</a>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Redukcja wygłosowego <i>j </i>w tautosylabicznej grupie <i>ej</i></b></div>\r\n<div>Cecha ta jest widoczna w formach stopnia wyższego przysłówków: <i>downi</i>, <i>lży</i>, <i>kródzy</i>, <i>płydzy</i>, <i>niży</i>, <i>łatwi</i>, <i>późni</i>, <i>dali, głębi, w</i><i>cześni</i>, <i>tani</i>, <i>ciepli</i>, <i>bliży </i>czy w D. zaimków: <i>z naszy</i>, <i>z moi</i>, <i>z</i><i> twoi, z jeji</i>, <i>u ni, u tamty</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Przejście <i>k</i> w <i>ch</i> </b></div>\r\n<div><a href="?l1=leksykon&lid=666">Przejście<i> wygłosowego -k</i> w –<i>ch</i></a> [por. Dejna 1988, t. 1, mapy: 19, 21; Dejna 1994: mapa 20] zachodziło w niektórych wyrazach (poniższe przykłady z moich badań (2007 r., 2010 r.), np. Lasocin, gm. Łopuszno: <i>borcuch</i> ‘borsuk’, <i>borciuch</i> ‘o człowieku brudnym’, <i>łochełznąć</i>, <i>niek, wieszk, ćkórz</i>; Lechów, gm. Bieliny: ze śliwek <i>susonyk</i>, <i>w</i> <i>piórak</i>, na <i>takik</i> suchych łąkach, <i>na krosnak</i>, <i>ło zębak</i>, <i>na kóniak</i>, <i>o źmijak</i>, <i>do tyk</i> smat, jodeł <i>takik</i>, w tych drewnianych <i>butak</i>; Wola Kopcowa, gm. Bieliny: w barakach <i>takik</i>, <i>w skórkak</i>, <i>po Trzek Królak, zebranyk, tyk, w pchłak</i>; Bęczków, gm. Górno: <i>do tyk, w Lescynak, na fajerkak, w żarnak, w stodołak, w stoczniak, na bleku.</i> Hiperpoprawne zastępowanie wygłosowego -<i>k</i> przez -<i>ch</i> pokazuje Mapa nr 19 (Dejna 1994: 57), np. <i>soch</i>, <i>borsuch</i>, <i>głóch</i> ‘głóg’.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Upodobnienie <i>n</i> do <i>k</i> </b></div>\r\n<div>Upodobnienie pod względem miejsca artykulacji spółgłoski przedniojęzykowo-</div>\r\n<div>-zębowej <i>n</i> do następującej po niej tylnojęzykowej <i>k</i> na granicy morfemów obserwuje się w wielu wyrazach: <i>kijoŋka</i>, <i>śkloŋka</i>, <i>fieraŋka</i>, <i>cłuŋki</i> ‘in. zieleniatki, gąski’, <i>pobudyŋki</i>, <i>Gliŋki</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Dysymilacja spółgłoski <i>k</i>, <i>ch</i> </b></div>\r\n<div>Spółgłoski <i>k</i>, <i>ch</i> ulegają <a href="?l1=leksykon&lid=562">dysymilacji</a> w grupach spółgłoskowych i w nagłosie oraz śródgłosie wyrazów: w grupie <i>chf</i><span>à</span><i>kw</i>: <i>kwost</i>, <i>kwolić</i> <i>sie</i>, <i>kwolicha</i>, <i>kwolidupa</i>, <i>ukwyty</i> do rynien; z większą konsekwencją zachowują się formy ze zdysymilowaną grupą <i>chrz</i> <span>à</span><i>krz</i> w nagłosie i wygłosie: <i>krzon</i>, <i>krzesno</i>, <i>krzciny</i>, <i>krzęstka</i> ‘nazwa skrzypu polnego’, <i>krzczony</i> był, <i>krzesnych</i> z Famielii Dziedziców, <i>likszy</i>; w grupie <i>chc</i><span>à</span><i>kc</i>: <i>nie</i> <i>kce</i>; dysymilacja grupy <i>kt</i> na <i>cht</i>: <i>chto</i>, <i>chtóry</i>, <i>nichtóry</i>, <i>nicht</i>, <i>dyrechtór</i>, <i>fachtura</i>, <i>fachtorka</i>, <i>fruchta</i>//<i>truchta</i>, <i>dochturka</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Asymilacja i uproszczenie <a href="?l1=leksykon&lid=589">grup spółgłoskowych <i>strz</i>, <i>trz</i>, <i>zdrz</i>, <i>drz</i></a>, <i>st</i>, <i>stn</i>, <i>stf</i></b></div>\r\n<div>Asymilacja i uproszczenie grup <i>strz</i>, <i>trz</i>, <i>zdrz</i>, <i>drz</i>, <i>st</i>, <i>stn</i>, <i>stf</i> zachodzi w wyrazach: <i>sioszczeniec</i>, <i>czszpiń</i>, <i>szczelać</i>, <i>czcina</i>, <i>czszymać</i>, <i>czszewiki</i>, nazwa sklepu prywatnego <i>„U Ćmiela”</i>, <i>dźwi</i>, <i>drzewiano</i>, <i>agres</i>, <i>komposu</i>, <i>grdesu</i>//<i>rdesu</i>, <i>nie</i> <i>jes</i>, <i>krzesny</i>, <i>paświska</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Asymilacja i uproszczenie grup spółgłoskowych <i>rst</i>, <i>rsk</i>, <i>rszt</i>, <i>rz</i>, <i>rż</i>, <i>rść</i></b></div>\r\n<div>Asymilację i uproszczenie grup spółgłoskowych <i>rst</i>, <i>rsk</i>, <i>rszt</i>, <i>rz</i>, <i>rż</i>, <i>rść </i>obserwuje się w przykładach: <i>gosztka</i>, <i>na</i> <i>gaszcie</i>, <i>woszta</i>. Grupy <i>rsz</i>, <i>rszt</i> mają różną realizację w mowie: <i>rsc</i>: <i>zmorscki</i>, <i>na</i> <i>warstacie</i>, <i>borscu</i>; <i>rsz</i>: <i>borsz</i>, <i>sz</i>: <i>bosz</i>(<i>cz</i>), podobnie jak grupy <i>rz</i>, <i>rż </i>jako<i> rź, rz</i>: <i>zmarźluch</i>, <i>w</i> <i>dzierzawe</i>, <i>dzierzok</i>, <i>skarzyć</i>. Grupa <i>rść</i> miewa postać <i>ść</i>: <i>pieściunek</i>, <i>pierściunek</i>, <i>pieściń</i>, <i>pierściń</i> bądź <i>rć</i>, czasem <i>rś</i>: <i>sierć</i>, <i>sierś</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Asymilacje i substytucje głosek</b></div>\r\n<div>Zdarzają się także asymilacja głosek na odległość: <i>leliń</i>, <i>lelita</i>, <i>Miemce</i>, substytucja głosek: <i>lucyper</i> (in. <i>lucyfer</i>), <i>w</i><i>stajać</i>, <i>listonoszka</i>//<i>listonorka</i>, <i>tworóg</i>//<i>cworóg </i>oraz asymilacja spółgłosek pod względem miękkości: <i>źmija</i>, <i>ździwić</i> <i>sie</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Ślady metatezy grup <i>śr</i>-, <i>źr</i>- </b></div>\r\n<div>Ślady <a href="?l1=leksykon&lid=629">metatezy</a> grup <i>śr-</i>, <i>źr-</i> można jeszcze zauważyć u najstarszych mieszkańców w wyrazach: <i><sup>ł</sup>orsiódka</i> ‘ośrodek, miękka część chleba’, <i>urzioł</i>, <i>wyrzioł</i>, <i>spłorzioł</i>, <i>przerziotko</i> ‘lusterko’. Metatezę głosek obserwujemy także w wyrazach <i>tko</i>, <i>tkóry</i>, <i>nitko, móld</i> <i>sie</i>, <i>durk, burk. </i></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Reduplikacja i dysymilacja głosek <i>s</i>, <i>ś, n</i> w <i>ss</i>, <i>śś</i>, <i>sc</i>, <i>ść, nn</i></b></div>\r\n<div>Dysymilacja, zwana również <a href="?l1=leksykon&lid=678">rozpodobnieniem</a> głosek, dokonuje się w grupach tzw. geminat.Reduplikacja i dysymilacja <i>s</i>, <i>ś</i> w <i>ss</i>, <i>śś</i>, <i>sc</i>, <i>ść </i>obejmuje takie wyrazy, jak: <i>bosso</i>, <i>bosco</i>, <i>na Podleśsiu</i>, <i>wiśsi</i>, <i>wiści</i>, <i>nawiescała</i>, <i>powieściła</i>, <i>do</i> <i>lassu</i>, <i>w lassach</i>, <i>w leśsie</i>,<i> w leście</i>, <i>do lasca</i>, <i>do lassa</i>, <i>na bossoka, na boscoka</i>. Dotyczy ona także grupy typu: <i>kk</i>: <i>letki</i>, <i>letkie</i>, <i>miętkie</i>. Rozpodobnienie głoski <i>r</i> obejmuje wyraz <i>srebro</i>: <i>srebło</i>//<i>srebro</i>. Również niekonsekwentnie doszło do tego typu rozpodobnienia w wyrazie <i>murarz</i>: <i>mulorz</i>//<i>murorz</i>. Zjawisku dysymilacji podlegają też wyrazy <i>rura</i>, <i>rurka, </i><i>glebogryzarka</i>: <i>ruła</i>//<i>rura</i>, <i>rułka</i>, <i>wyrułkowany</i> ‘wyandulowany’, <i>glebogryzałka</i>. Przedłużanie artykulacji obejmuje głoskę <i>n</i> w wyrazie <i>gmina</i>: <i>gminna</i>, <i>w gminnie</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Uproszczenia grup spółgłoskowych </b></div>\r\n<div>Zjawisko to zdarza się dość często w mowie i powodowane jest szybkim tempem mówienia, a w związku z tym mniejszą starannością artykulacyjną. Redukcje głoski w różnych grupach spółgłoskowych: śródgłosowe -<i>f-</i> i nagłosowe <i>w-</i> zanika w grupach: <i>-rfsz-</i>, <i>gw-</i>: <i>pierszy</i>, <i>góźdź</i>, <i>głoździk</i> ‘gwóźdź, gwoździk’; uproszczenia grup: <i>dl</i>, <i>dł</i>, <i>stm</i>, <i>stk</i>, <i>bł</i>, <i>brn</i>, <i>rk</i>, <i>rnk</i>, <i>śln</i>, <i>chf</i>, <i>bw</i>, <i>zdn</i>, <i>śń</i>, <i>fsk</i>: <i>lo</i> ‘dla’ <i>niego</i>, <i>garło</i>, <i>asma</i>, D. l. poj. rzeczownika <i>czosnek</i>: <i>czosku</i>, <i>wszysko</i>, <i>łysko</i> <i>sie</i>, <i>srebny</i>, <i>jarmak</i>, <i>gorki</i>, <i>ziorko</i>, <i>maśnicka</i>, <i>naumyśnie</i>, <i>zmyśny</i> ‘pomysłowy’, <i>chycić</i>, <i>łobarzanek</i>, <i>gwiznąć</i>, <i>pleś</i>, <i>teś</i>, <i>Pietroski</i>, <i>Paszoski</i>, <i>włoszczoski</i>. Zob. <a href="?l1=leksykon&lid=590">Grupy spółgłoskowe w dialektach</a>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Palatalizacje i depalatalizacje głosek </b></div>\r\n<div>Palatalizacje niektórych głosek (<i>n</i><span>à</span><i>ń</i>, <i>b</i><span>à</span><i>b’</i>, <i>g</i><span>à</span><i> g’</i>, <i>p</i><span>à</span> <i>p’</i>) zachodzą w wyrazach: <i>toniecnik</i>, <i>bibiuła</i>, <i>gieto</i>, <i>gietry</i>, <i>pachniący, szampion</i>. Depalatalizacje głosek (<i>dź</i><span>à</span><i>dz</i>, <i>w’</i><span>à</span> <i>w</i>, <i>ń</i><span>à</span><i>n</i>) obserwujemy w następujących wyrazach: <i>chłodzarka</i>//<i>chłodziarka</i>, <i>wewiórka</i>, <i>gawedź</i> ‘inwentarz’,<i> żytny </i>chleb. Dotyczy to także spółgłoski -<i>n</i> przed sufiksem -<i>a</i><i>rz</i>//-<i>‘arz</i>: <i>weterynarz</i>//<i>weteryniarz</i>, <i>do</i> <i>weteryniarza</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>▪ Zmiany fonetyczne powstałe poprzez adaptację fonetyczną niektórych wyrazów </b></div>\r\n<div>Adaptacja fonetyczna wyrazów w gwarach (zob. Śmiech 1975) może następować przez:</div>\r\n<div>1) asymilacje: <i>krezentyna</i>//<i>chryzantyna</i>, <i>salseson</i>, <i>blomba</i>, <i>blombować</i>, <i>lewolwer</i>, <i>legurator</i>, <i>frebra</i>//<i>frybra</i>, <i>kalebnica</i> ‘umocniony grzbiet dachu słomianego’, <i>harcel</i> (rzad.) ‘zębiec wkręcany na koniec podkowy, zapobiegający ślizganiu się’, <i>kwandracik</i>, <i>mendalik</i>, <i>mentryka</i>, <i>rycmon</i>, <i>ze</i> <i>srebła</i>, <i>żelazło</i>, <i>angres</i>, <i>rumbarbar</i>, <i>tompola</i>, <i>agzamin</i>, <i>saladera</i>, <i>prefesur, prekurator</i>, <i>strejk</i>, <i>strejkować</i>;<i> Laksander//Laksender </i>‘Aleksander’,<i> Salamun, hamarajdy </i>‘hemoroidy’<i>, o szampanie </i>‘szampon’,<i> z</i> <i>parapatów </i>‘z tarapatów’, <i>tarapety</i> ‘parapety’;</div>\r\n<div>2) dysymilacje: <i>achta</i>, <i>dychtura</i>, <i>dychtować</i>, <i>iśpechta</i>, <i>trachtur</i>, <i>Wichtor</i>, rzad. <i>margalina</i>, <i>rułka</i>, <i>otywa</i>, <i>fudament</i>, <i>iwentarz</i>, <i>te</i><i>rpetyna</i>, <i>iśpechtur</i>, <i>alegant</i>, <i>asencjo</i>;</div>\r\n<div>3) metatezę: <i>burk</i>, <i>durk, durkować</i>, <i>druszlak</i>, <i>hanaj</i> ‘nahaj’, <i>nizinier</i>, <i>prosecja</i>, <i>kordła</i>, <i>legurator</i>, <i>leworwer</i>, <i>saladera</i>;</div>\r\n<div>4) wzmocnienia artykulacji: <i>oktaby</i>//<i>aktaby</i>, <i>manebry</i>, <i>śtybny</i>, <i>Hendryk</i>, <i>Kondrad</i>, <i>lekstryczny</i>;</div>\r\n<div>5) skracanie wyrazów: <i>grafka</i>, <i>śparagus</i>, <i>ternit</i>, <i>lewizor</i>, <i>manto</i>, <i>ślabizować</i>, <i>nisówki</i> ‘tenisówki’, <i>sality</i> ‘satelity’, <i>alfabeci</i> ‘analfabeci’, <i>pularys</i> ‘pugilares, in. portfel’;</div>\r\n<div>7) inne formy adaptacji to „podciąganie” obcych zakończeń pod rodzime sufiksy: <i>pómaraniec</i>, <i>taborek</i>, <i>paralus</i> ‘paraliż’ lub proces kontaminacji: <i>dyktura</i> = <i>dykta </i>+ <i>tektura.</i></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div align="center"><b> SŁOWOTWÓRSTWO</b></div>\r\n<div align="center"> </div>\r\n<div>Wśród cech słowotwórstwa gwar Kielecczyzny można wyróżnić:</div>\r\n<div>1) archaiczne formacje słowotwórcze od wyrażeń przyimkowych, np. <i>po</i> <i>podłącu</i>, <i>po</i> <i>zostodolu</i>, <i>po</i> <i>zołokniu</i>, <i>po</i> <i>zopłociu</i>, <i>po</i> <i>podstrzeszu </i>(zob. <a href="?l1=leksykon&lid=526">archaizmy słowotwórcze</a>. Konstrukcja ta występuje też w toponimie <i>Podzopłocie</i> ‘nazwa łąki’;</div>\r\n<div>2) odmienna niż w języku literackim prefiksacja czasowników (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=703">słowotwórstwo czasownikówi</a> innych części mowy poświadczona w nielicznych wyrazach: prefiks <i>ob- </i>zam. <i>o-</i>, <i>o</i><i>-</i> zam. <i>roz</i><i>-</i>, <i>wy</i><i>-</i> zam. <i>po-</i>, <i>prz</i><i>ez-</i> zam. <i>bez</i><i>-</i>, <i>nad- </i>zam. <i>na-</i>, <i>dos-</i> zam. <i>do-</i>, <i>doz-</i> zam. <i>do-</i>: <i><sup>ł</sup>obwarzune</i>, <i><sup>ł</sup>obczyścić</i>, <i><sup>ł</sup>obtoczyć</i>, <i><sup>ł</sup>obtynkować</i>, <i><sup>ł</sup>obczytany</i>, <i><sup>ł</sup>obkrążyli</i>, <i><sup>ł</sup>obgarnąć</i>, <i><sup>ł</sup>obsadzuny</i>, <i>obsadzić</i> ‘osadzić’; <i>ośmiać</i> <i>się</i> ‘roześmiać się’, <i>roztworzyć</i> ‘otworzyć’, <i>wychodzić</i> ‘pochodzić’, <i>przezrolni</i>, <i>przezrobocie</i>, <i>wynadgrodzić</i>, <i>dospumoge</i>, <i>dozgunić</i>;</div>\r\n<div>3) zanik <i>r-</i> w przedrostku <i>roz </i>(a <i>o </i>ulega labializacji)<i> -</i>: <i><sup>ł</sup>ozwora</i>, <i><sup>ł</sup>oztworzyć</i>, <i><sup>ł</sup>ozpórka</i>, <i><sup>ł</sup>ozrucać</i>, <i><sup>ł</sup>ozcapierzuny</i>, <i><sup>ł</sup>ozporek</i>;</div>\r\n<div>4) występowanie w nielicznych wyrazach przymiotnikowego sufiksu -<i>ni</i> zam. -<i>ny</i>: <i>tylni</i>, <i>zesłorocni</i>, <i>tagrocni</i> ‘ubiegłoroczny’, <i>żytni</i>;</div>\r\n<div>5) występowanie sufiksalnego -<i>k</i> i -<i>j</i> w zaimkach, partykułach i przysłówkach: w dopełniaczach zaimków: <i>nikogój</i>, <i>niczegój</i>; w zaimkach nieokreślonych: <i>cosik</i>, <i>ktosik</i>; w partykule: <i>jeszczek</i>; w przysłówkach: <i>wnetki</i> (ze słów piosenki), <i>downik</i>, <i>w</i><i>kiesik</i>, <i>popóźnik</i>, <i>więcyk</i>, <i>w</i><i>tedyk</i>, <i>znok</i>;</div>\r\n<div>6) tworzenie formacji prefiksalnych: <i>dońde</i>, <i>zańde</i>, <i>przyńde</i>, <i>wyńde </i>w wyniku rozszerzenia rdzenia <i>id-</i> o końcową spółgłoskę prefiksu *<i>sьn-</i>, *<i>vьn-</i> i powstania nowego rdzenia <i>nid-</i>;</div>\r\n<div>7) utrzymywanie się dawnego przedrostka <i>s-</i> przed spółgłoskami półotwartymi i w grupie spółgłoskowej <i>zm-</i>, <i>zw-</i>, np. <i>śloć</i>, <i>ślewać</i>, <i>ślewki</i>, <i>słożyć</i>, <i>śloz </i>‘zlazł’, <i>srucać</i>, <i>smorscki</i> ‘zmarszczki’, <i>swijać</i>, <i>switek</i>, <i>swituł</i>, <i>swalać</i>;</div>\r\n<div>8) występowanie formantu -<i>iw</i><i>ny </i>w przymiotniku <i>prawdziwy</i>: <i>kawa</i> <i>prowdziwno </i>(nieliczne formacje z sufiksem -<i>ny </i>zamiast z -<i>owy</i>, np.: <i>zbożny</i> ‘zbożowy’, <i>spacerny </i>‘spacerowy’ lub -<i>asty</i>: <i>trowny</i> ‘trawiasty’ są uznawane za regionalizmy kieleckie).</div>\r\n<div>9) czasowniki z sufiksem -<i>uwać</i>: <i>maluwać</i>, <i>morduwać</i> <i>sie</i> <i>muse</i> <i>sama</i>, <i>sprężynuwać</i>, <i><sup>ł</sup>ok<sup>ł</sup>osuwać</i> musze żyto, <i>wyrysuwać</i>, <i>podskakuwać</i>, śnieg taki duży <i>sprykuwoł</i>, <i>podsaletruwadź</i> muse żyto, <i>posmaruwać</i>;</div>\r\n<div>10) zastępowanie sufiksów czasowników -<i>eć</i> przez -<i>ić</i>//-<i>yć </i>(zob. <a href="?l1=leksykon&lid=532">bezokolicznik</a>: <i><sup>ł</sup>opowiedzić</i>, <i>polecić, siedzić</i>, <i>widzić</i>, <i>zapumnić</i>, <i>zajrzyć</i>, <i>leżyć</i>, <i>słyszyć</i>, <i>wyjrzyć</i>;</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div align="center"><b>FLEKSJA</b></div>\r\n<div>W zakresie odmiany wyrazów charakterystyczne zjawiska językowe to:</div>\r\n<div>1) <a href="?l1=leksykon&lid=758">wyrównania tematów fleksyjnych</a> rzeczowników przejawiające się w przystosowaniu tematów przypadków zależnych do postaci M.: <i>z bezu</i>, <i>mechu</i>; formy rzeczowników z <i>e</i> ruchomym: <i>łoter</i>, <i>liter</i>, <i>kiosek</i>, <i>meter</i>, <i>wiater</i>, <i>filter</i> (bo mi się <i>filter</i> podwinoł i się mleko rozloło)<i>, </i><i>jechadź</i> <i>na Cyper;</i></div>\r\n<div>2) odmienna niż w języku literackim repartycja końcówek D. l. poj. rzeczowników r. męskiego -<i>a</i>, -<i>u</i>: <i>do</i> <i>bukieta</i>, na przodzie jes<i> woza</i>, <i>do</i> <i>łobraza</i>, <i>koło</i> <i>płota</i>, <i>ze</i> <i>świata</i>, <i>do</i> <i>łogroda</i>, <i>szukać</i> <i>sygneta</i>, przypilnuje sie <i>znaka</i>, <i>koło</i> <i>abdaptera</i> ‘koło adapteru’, trzymać sie <i>zoguna</i>, <i>z mojego punkta widzenia</i>, <i>podług swojego</i> <i>gronu</i>, <i>ze</i> <i>dwora</i>, <i>wele</i> <i>płota</i>, <i>wele</i> <i>lasa</i>, <i>bez</i> <i>pistoleta,</i> <i>wpisz do zeszyta</i>;</div>\r\n<div>3) końcówka -<i>e</i> właściwa Msc. rzeczowników twardotematowych zakończonych na etymologicznie miękką spółgłoskę uległa zmazurzeniu: <i>ło lemiesie</i>, <i>w krzyzie</i> ‘w kręgosłupie’, <i>na krzyzie</i>, <i>na nozie</i>, <i>ło ryzie</i>, <i>w tym kosie</i>, <i>w kapelusie</i>, mieć pierde <i>po kasie</i>;</div>\r\n<div>4) używanie w D. l. poj. rzeczowników <i>liceum</i>, <i>technikum</i> końcówki -<i>a</i>: <i>do</i> <i>liceuma</i>, <i>do</i> <i>technikuma</i>;</div>\r\n<div>5) wahania końcówek fleksyjnych -<i>e</i>//-<i>u</i> nielicznych rzeczowników męskich <i>pan</i>, <i>syn</i>, <i>dwór, dom</i> w Msc. l. poj.: <i>o panie</i>//<i>o panu</i>, <i>o synie</i>//<i>o synu</i>, <i>na dworzu</i>//<i>na dworze</i>, <i>o domu</i>//<i>o domie</i>;</div>\r\n<div>6) zastępowanie zerowej końcówki rzeczowników r. żeńskiego spółgłoskowych <i>mysz</i>, <i>wesz</i>, <i>płotew</i>, <i>krokiew</i> końcówką -<i>a</i>: <i>mysa </i>(obok <i>mysz</i>), <i>w</i><i>sza</i>, <i>płotwa</i>, <i>krokwa </i>i na odwrót: występowanie zerowej końcówki fleksyjnej (por. uwagi M. Brzezinowej [1982] i B. Reczkowej [1966]) zamiast -<i>a</i>: <i>szos</i>, <i>kontrol</i>, <i>kałuż, potrzeb</i>;</div>\r\n<div>7) wahania w doborze końcówek rzeczowników żeńskich w B. l. mn. -<i>i,</i> -<i>e</i>: dawadź na <i>zapowiedzie//zapowiedzi</i>, pogruchotoł im<i> koście//kłości,</i> wsmarowywała jakieś <i>maście//maści</i>;</div>\r\n<div>8) upowszechnienie się końcówki D. l. mn. rzeczowników r. żeńskiego i nijakiego (rzad.) oraz męskich (rzad.) -<i>ów</i> w miejsce końcówki zerowej (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=555">Dopełniacz liczby mnogiej rzeczowników</a>), -<i>i</i>/-<i>y</i>: <i>gąbków</i>, <i>sześć</i> <i>sarnów</i>, do tych <i>torebków</i>, <i>szczotków</i>, <i>zza</i> <i>desków</i>, <i>kanapków</i> fure, <i>tabletków</i>, nazjeżdżało sie <i>pannów</i>, <i>ziabów</i>, <i>łyżków</i>, <i>szosów</i>, <i>cegłów</i>, <i>mszów </i>nie było tyle, <sup>ł</sup>od tych <i>paniów</i>, <i>bułków</i>, <i>niciów</i>//<i>nici,</i> <i>skarpetków</i>, <i>świniów</i> pełno, tych <i>skrzydełków</i>, <i>gniozdów</i> było, <i>wiadrów</i> jes, <i>zbożów</i>, jojka <i>wężów</i>, <i>liściów</i>, <i>łabędziów</i>, <i>kapelusów</i>, <i>talerzów</i>, <i>krzyżów</i>, <i>mularzów</i>, <i>kosiorzów</i>, <i>aptekorzów</i>;</div>\r\n<div>9) występowanie w D. l. mn. dwóch form – ogólnopolskiej, czyli z końcówką zerową lub -<i>i,</i> oraz gwarowej z końcówką -<i>ów</i> rzeczowników r. nijakiego: <i><sup>ł</sup>ubraniów</i>//<i>ubrań</i>, <i>narzędziów</i>//<i>narzędzi</i>, <i>weselów</i>//<i>w</i><i>esel</i>, <i>ślepiów</i>, <i>kłolanów</i>//<i>kolan</i> (proces upowszechniania się końcówki -<i>ów</i> w D. l. mn. rzeczowników wszystkich rodzajów jest nierównomierny, ale dość daleko posunięty);</div>\r\n<div>10) użycie form D. l. mn. zam. B. l. mn. rzeczowników żywotnych: <i>wypuścił dwóch psów</i>, <i>swoich</i> <i>psów</i> <i>to</i> <i>trzymo</i>, <i>pospuscoł</i> <i>byków. </i>Tam<i> trzech psów </i>loto, to się wszyscy bojo<i> ich</i>;</div>\r\n<div>zastępowanie form B. rzeczowników męskich l. poj. formami D.: <i>upiekła</i> <i>torta</i>, <i>znaloz</i> <i>grzyba</i>, <i>wyrwała</i> <i>zęba</i>, <i>wycioł</i> <i>głąba</i>, <i>przystawił</i> <i>snopecka</i>;</div>\r\n<div>11) pojawianie się końcówki -<i>y</i>, także -<i>e</i> w M. l. mn. rzeczowników męskoosobowych: <i>Żydy</i>, <i>sąsiady</i>, <i>biskupy</i>, <i>chłopy</i>, <i>dziady</i>, <i>kawalery</i>, <i>śwagry</i>, <i>kuzyny</i>, <i>adwokaty</i>, <i>policjanty</i>, <i>Francuzy</i>, <i>braty</i>, <i>łojce</i>, <i>kupce</i>, <i>księdze</i>, <i>zięcie</i>, <i>teście</i>, <i>ucznie</i>; rzeczowniki osobowe zakończone na -<i>k</i>, -<i>g</i> w przeciwieństwie do języka ogólnopolskiego mają najczęściej końcówkę -<i>i</i>: <i>zokunniki</i>, <i>strażaki</i>, <i>kloryki</i>, <i>robotniki</i>, <i>rówienniki</i> ‘rówieśnicy’, <i>pijoki</i>, <i>ryboki</i>, <i>górniki</i>; Jak te <i><sup>ł</sup>ogrodniki </i>‘święto ogrodników’ były, to takie zimno poszło, ze zmroziło źmioki, truskawki. Zob. <a href="?l1=leksykon&lid=611">Kategoria męskoosobowości</a>.</div>\r\n<div>12) osobliwości w odmianie rzeczowników <i>brat</i>, <i>ksiądz</i> w M. l. mn.: <i>braty</i>//<i>bracio</i>, <i>księdze</i>//<i>księża</i>;</div>\r\n<div>13) charakterystyczna dla rzeczowników obcego pochodzenia w M. i B. l. mn. końcówka -<i>a</i>: <i>kursa</i>, <i>agzamina</i>, <i>punkta</i>, <i>projekta</i>, <i>iśpechta</i>, <i>segmenta</i>;</div>\r\n<div>14) formy dawnej rzeczownikowej <a href="?l1=leksykon&lid=644">odmiany liczebników</a>: <i>z dziesięci chłopoków</i>, <i>z</i><i> pięci źmioków</i>, <i>piąciu</i> <i>ich jes</i>, Pół litra mleka brakujemi<i> do dziewięci.</i> Niemców nadeszło do gajówki troche, no nie wiem, było ich chyba <i>z dziesięci.</i> <i>C</i><i>zterech </i>czy<i> pięci</i>, <i>sześci </i>czy<i> sześć </i>ich tam szło, no nie wiem;</div>\r\n<div>15) relikty form <a href="?l1=leksykon&lid=626">liczby podwójnej</a> czasowników: <i>uciekojta</i>, <i>chodźta</i>, <i>dejta</i> <i>no</i>, <i>zróbta</i> (końcówka dualisu -<i>wa</i> pojawia się tylko w przywołaniach dawnego sposobu mówienia: <i>chodźwa</i>, <i>bierzwa</i>, <i>róbwa</i>, <i>kubwa</i>);</div>\r\n<div>16) występowanie różnic rodzaju gramatycznego rzeczowników: <i>ta<sup> ł</sup>oś</i>, <i>ta wafelka</i>, <i>ta selera</i>, <i>to brzucho</i>, <i>ten</i> <i>więziń</i> ‘więzienie’, <i>ten chument</i>//<i>to</i> <i>chumąto</i>, <i>ten</i> <i>pumaraniec</i>;</div>\r\n<div>17) forma trybu rozkazującego 2. os. l. poj. czasownika <i>widzieć</i>: <i>widzi</i> lub krótszą: <i>dzi</i> go;</div>\r\n<div>18) krótsze postaci niektórych części mowy: czasownika niefleksyjnego <i>trza</i>//<i>trzeba</i>, <i>potrza</i>//<i>potrzeba, </i>czasowników nieosobowych: <i>krzykli, sprzątli </i>siano my niedowno oraz zaimka osobowego: <i>do cie</i> zam. <i>do ciebie</i>: jo jużnie bede mogła<i> do cie </i>przyjś.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div align="center"> </div>\r\n<div align="center"><b>SKŁADNIA</b></div>\r\n<div align="center"> </div>\r\n<div>Do charakterystycznych zjawisk składniowych należą (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=697">Składnia dialektalna</a>):</div>\r\n<div>1) łączenie się niektórych czasowników z dopełnieniem w innym przypadku niż w języku literackim: <i>pilnować</i> <i>co</i> zam. <i>czego</i>: <i>My pilnowali to mieszkanie. My jom dobrze pilnowali</i>; <i>szanować się z kimś</i> zam. <i>kogoś</i>: <i>A óny tam żyjo zgodnie</i>, <i>szanujo sie z niemi</i>; <i>być kimś</i> – <i>być za kogoś</i>: <i>Była tam za kucharke. A co jo tu u nich bede za służąco. Za parobka to jo u nich nie będę</i>; <i>zależeć do czegoś</i> w miejsce <i>zależeć od czegoś</i>: <i>To wszystko zależy do roku, jak som ładne pogody, to sie szybko sprzątnie i jes dobrze</i>; <i>A to zależy do człowieka. Jedna pielęgniarka to jes dobro i wszystko<sup> ł</sup>opatrzy, a drugo to nie daj Bóg</i>; <i>To zależy do pola, ile ón tam wypoli ty ropy. Jag duży<sup> ł</sup>obszar, to lepi, bobruje </i>‘sprężynuje’ <i>szybko, a jak takie kichy, to sie namęcy i dużo spoli paliwa traktór</i>; <i>To wszystko to zależy do słuchu ta muzyka. Mnie ta nowo sie wcale nie widzi</i>;</div>\r\n<div>2) zaburzona łączliwość czasownika <i>pociągnąć</i> z rzeczownikiem abstrakcyjnym: <i>pociągnąć</i> <i>kogoś za odpowiedzialnoś</i>. Być może jest to przykład struktury skontaminowanej: <i>pociągnąć za coś </i>(<i>sznurek</i>, <i>drut</i>, <i>klamkę</i> itp.) i <i>pociągnąć kogoś do odpowiedzialności</i>;</div>\r\n<div>3) orzeczenia w formie <a href="?l1=leksykon&lid=653"><i>pluralis maiestaticus</i></a>: Ano<i> mama </i>to<i> jedli </i>nojwięcy to kasze<i>. </i>Do dnia<i> nagotowali mamusia </i>gor klusek i <i>śli </i>w pole.Co tam<i> ksiądz godali </i>na kozaniu?Niech<i> óni </i>[sąsiadka] se tam<i> podrzymio. Ciociu, połóżcie sie </i>tam wygodnie<i>, a nie bedziecie </i>tak w kucki spać<i>. </i>Łojciec wchodzi i pyto sie dziadka<i>: „</i>Czego tam<i> szukocie"?</i>, <i>Mama urodzeni </i>17 stycznia 1883 r.;<i> Tata pomarli </i>23 listopada 1949 roku.<i> Żyli </i>78 lat<i>.</i> <i>Óni </i>to mnie zawsze<i> chcieli, </i>ale teroz<i> bokujo </i>tag na staroś, to nie wiem cemu;</div>\r\n<div>4) zastępowanie form męskoosobowych formami niemęskoosobowymi (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=611">Kategoria męskoosobowości</a>: <i>Chłopy wzieny </i>i przesło‘część konstrukcji płotu’ <i>rzuciły </i>w stowek<i>. Chłopoki poszły </i>po chleb<i>. Robotniki boły sie </i>wyńś.<i> Rolniki sie zadłużyły. Nasze chłopy </i>już <i>posiekły.</i> Murarze <i>nie robiły</i>);</div>\r\n<div>5) archaiczna postać imiesłowu przysłówkowego współczesnego: <i>Chcący żeby studiować, to musi dać ze dwadzieścia milionów tag jag jeji koleżanka. Wyobraź sobie, że chcący to wszystko<sup> ł</sup>obrobić, to ni ma głowy na to wszystko </i>(por. literackie <i>niechcący</i>);</div>\r\n<div>6) użycie przyimka <i>bez</i> zam. <i>przez</i>: <i>bez lato</i>, <i>bez płot</i>, <i>bez las</i>, <i>bez copki</i>, <i>bez te stróne</i>, <i>bez te wrzosy</i>, <i>bez te wycinki</i>, <i>bez cało zime</i>, <i>bez gaze</i>, <i>bez sitecko</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Gwary kieleckie, podobnie jak inne gwary polskie, różnią się od języka ogólnego i innych gwar słownictwem. Pozostaje to w związku z odmiennymi realiami życia wiejskiego, pracą na roli, odrębnościami kultury materialnej, duchowej i społecznej mieszkańców wsi. Charakterystyczną cechą leksyki gwarowej w porównaniu z polszczyzną ogólną są synonimiczne ciągi wyrazowe lub odmienne znaczenia wyrazów.</div>\r\n<div>Oto przykłady kieleckiego słownictwa gwarowego:</div>\r\n<div>- nazwy człowieka eleganckiego:<i> alegant</i>, <i>elegant</i>,<i> galant</i>,<i> paradka</i>;</div>\r\n<div>- nazwy brzozowej gałązki służącej do poganiania gęsi: <i>chabina</i>,<i> chłystak</i>,<i> łyć</i>,<i> łytka</i>,<i> obitek</i>,<i> prąciak</i>,<i> pręt</i>,<i> wić</i>,<i> witka</i>;</div>\r\n<div>- nazwy otworu wyrąbanego w lodzie na rzece lub w stawie: <i>ducka</i>,<i> dukla</i>,<i> przerąbel</i>,<i> przeręba</i>,<i> skaręba</i>,<i> tonia</i>;</div>\r\n<div>- nazwy wysokiej temperatury powietrza: <i>gorąc</i>, <i>piekota</i>,<i> sparek</i>,<i> spierka</i>,<i> upał</i>, <i>war</i>;</div>\r\n<div>- nazwy kapusty, która nie zawiązała się w główkę: <i>chwaściór</i>, <i>fajałek</i>,<i> kwaściór</i>, <i>pachróst</i>,<i> sałek</i>,<i> sargut</i>,<i> szczebrzuch</i>;</div>\r\n<div>- nazwy drobnego deszczu, mżawki: <i>drzemka</i>, <i>kapuśniak</i>,<i> morszczyzna</i>, <i>mżocha</i>, <i>mżonka</i>,<i> mżyca</i>, <i>pomorka</i>, <i>sianiarz</i>, <i>siercha</i>,<i> sieroga</i>, <i>siewka</i>;</div>\r\n<div>- nazwy dużych okrągłych klusek z ciasta drożdżowego, gotowanych na parze: <i>kluski parowe</i>, <i>parówki</i>, <i>paruchy</i>, <i>parowce</i>,<i> parowańce</i>,<i> pampuchy</i>, <i>ruchane kluski</i>,<i> ruchańce</i>;</div>\r\n<div>- nazwy ciasta z tartych ziemniaków z dodatkiem mięsa, przypraw, które się piecze w formach blaszanych: <i>kartoflak</i>;<i> kugiel</i>, <i>placek źmiocany</i>,<i> placek tarty</i>,<i> kućmok</i>, <i>golorz</i>;</div>\r\n<div>- <i>guguły </i>‘niedojrzałe owoce’;</div>\r\n<div>- <i>hunorny//hunorowy człowiek</i> ‘człowiek mający poczucie honoru’;</div>\r\n<div>- <i>zbiednieć</i> ‘stać się biednym; zmizernieć’;</div>\r\n<div>- <i>suszyć </i>‘pościć’;</div>\r\n<div>- <i>spółdzielnio</i> ‘sklep’.</div>\r\n<div>Poniżej znajduje się wybrane słownictwo z lokalnej prasy, zamieszczone w kąciku „Gramatyka scyzoryka”, a publikowane w okresie od marca 1999 roku do stycznia 2000 roku w kieleckim „Echu Dnia”: <i>naksyć</i> ‘nakruszyć’;<i> pociorki</i> ‘koraliki’; <i>łogawy </i>‘słaby; o człowieku, zwierzęciu’;<i> dziady</i>, <i>języny</i>,<i> ostrężyny</i> ‘jeżyny’,<i> kworc</i>,<i> żeloz baba </i>‘silna kobieta’, <i>ziabie<sup> ł</sup>ocka</i> ‘niezapominajki’; <i>pogrzebacz</i>, <i>haczyk</i>,<i> kulosek</i>,<i> kociuba</i>,<i> scypce</i> ‘zakrzywiony pręt żelazny, służący do przegarniania popiołu, węgli pod kuchnią i zdejmowania fajerek’; <i>być na<sup> ł</sup>osobnym gorcku</i> ‘żywić się oddzielnie, a nie z rodziną’; <i>chodzić po chałupkach</i>//<i>kuminkach </i>‘chodzić za plotkami’, <i>fruwok </i>‘obieżyświat’, <i>melunka </i>‘kiełbasa mielona’, <i>psiok</i> ‘grzyb trujący’, <i>przerziodko </i>‘lusterko’, <i>galanty </i>‘elegancki’, <i>krajanki </i>‘zupa ziemniaczana’, <i>trzoska </i>‘galareta z nóżek; słoma pomieszana z sianem’, <i>mieć trzy badele na krzyż</i> ‘mieć rzadkie włosy’, <i>zaświarczenie</i> ‘zaświadczenie’, <i>kurzaja </i>‘złodziej kur; o człowieku lub jastrzębiu’.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>LITERATURA</b>:</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Brzezina Maria, 1982, <i>Wariancja rodzaju gramatycznego rzeczowników nieżywotnych w potocznej polszczyźnie</i>, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź.</div>\r\n<div>Cygan Stanisław, 1997, <i>Stan badań nad gwarami kieleckimi</i>, (w:) <i>Tradycja badań dialektologicznych</i> <i>w Polsce</i>, pod red. H. Sędziak, Olsztyn, s. 102 – 118</div>\r\n<div>Cygan Stanisław, 2002, <i>Gwara kielecka</i>, (w:) <i>Mała Ojczyzna Świętokrzyskie</i>. <i>Dziedzictwo kulturowe</i>, pod red. G. Okły, Kielce, s. 225 – 233.</div>\r\n<div>Cygan Stanisław, 2005, <i>Gwary kieleckie</i>, (w:) <i>Kurs etnograficzny „Świętokrzyskie – jakie cudne</i>”. <i>Materiały pomocnicze</i>, Kielce, s. 30 <i>– </i>57.</div>\r\n<div>Cygan Stanisław, 2008, <i>Na świętokrzyskim gwarowym gościńcu</i>, Kielce.</div>\r\n<div>Cygan Stanisław, 2009, <i>Z gwary świętokrzyskiej</i>. <i>Świat dawnej wsi w relacjach mieszkańców. Pogwarki. Twórczość ludowa, </i>Kielce.</div>\r\n<div>Dejna Karol, <i>Południowokieleckie przesunięcie artykulacji o ku przodowi</i>, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” 1962, VIII, s. 141 – 156</div>\r\n<div>Dejna Karol, <i>Wyrównanie oboczności ‘o:e’ oraz ‘a:e’ w gwarach polskich</i>, „Język Polski” 1962, XLII, s. 188 – 191</div>\r\n<div>Dejna Karol, <i>Końcówki i formy dualne czasowników w gwarach Kielecczyzny</i>, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” 1965, XI, s. 5 – 19</div>\r\n<div> Dejna Karol, <i>Metateza śr, źr</i>, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 1965, nr 5, s. 275-279</div>\r\n<div>Dejna Karol, <i>Atlas gwarowy województwa kieleckiego</i>, Łódź 1962 - 68, t. 1– 6</div>\r\n<div>Dejna Karol, <i>Słownictwo ludowe z terenów byłego województwa kieleckiego i łódzkiego</i>, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, Łódź 1974-1985, t. XX – XXXI</div>\r\n<div>Dejna Karol, <i>Atlas polskich innowacji dialektalnych</i>, Warszawa – Łódź 1981</div>\r\n<div>Dejna Karol, <i>Izoglosy gwarowe na obszarze kieleckiego sektora Atlasu Gwar Polskich</i>, Łódź 1991.</div>\r\n<div>Dejna Karol, <i>Dialekty polskie</i>, wyd. II przejrzane i poprawione, Wrocław – Warszawa –Kraków 1993.</div>\r\n<div>Dejna Karol, <i>Atlas gwar polskich. Sektor VII (kielecki)</i>, Łódź 1994.</div>\r\n<div>Dejna Karol, <i>Atlas gwar polskich, t. 1. Małopolska</i>, Warszawa 1998.</div>\r\n<div><i>Encyklopedia języka polskiego</i>, pod red. S. Urbańczyka, Wrocław – Warszawa – Kraków 1992</div>\r\n<div>Dubisz Stanisław, Karaś Halina, Kolis Nijola, <i>Dialekty i gwary polskie</i>, Warszawa 1995</div>\r\n<div>Kiernożycka Krystyna, <i>Uwagi na temat sytuacji socjolingwistycznej w środowiskach wiejskich (na podstawie obserwacji poczynionych w Radkowicach w woj. kieleckim),</i> Poradnik Językowy” 1988, nr 4, s. 283 – 286 </div>\r\n<div>Kolberg Oskar, <i>Dzieła wszystkie. </i>T. 2<i>. Sandomierskie</i>, Wrocław 1962</div>\r\n<div>Kolberg Oskar, <i>Dzieła wszystkie, </i>t. 18. cz. 1<i>. Kieleckie</i>, Wrocław – Poznań 1963</div>\r\n<div>Kolberg Oskar, <i>Dzieła wszystkie, </i>t. 19. cz. 2.<i> Kieleckie</i>, Wrocław – Poznań 1963</div>\r\n<div>Koneczna Halina, <i>Charakterystyka fonetyczna języka polskiego na tle innych języków słowiańskich</i>, Warszawa 1965 </div>\r\n<div>Kopertowska Danuta, <i>Charakterystyczne dla Kielecczyny zjawiska gwarowe występujące w tekstach folklorystycznych tego regionu</i>, „Język Polski” 2003, z. 4 – 5, s. 297 – 307</div>\r\n<div>Krok Katarzyna, <i>Stan gwary kieleckiej na przykładzie wsi z okolic Bodzentyna</i>, (w:) <i>Językoznawstwo jako przedmiot zainteresowań studenckich kół naukowych</i>, pod red. I. Jaros, Łódź 2004, s. 75 – 86</div>\r\n<div>Nitsch Kazimierz, <i>Wybór pism polonistycznych. Studia wyrazowe z 3 mapami</i>, Wrocław Kraków 1955, t. II</div>\r\n<div>Nitsch Kazimierz, <i>Dialekty języka polskiego( z 3 mapami)</i>, Wrocław – Kraków 1957</div>\r\n<div>Pawłowski Eugeniusz, <i>Podział gwar małopolskich na tle wzajemnych wpływów gwarowych oraz nowych tendencji językowych</i>, „Rozprawy Komisji Językowej WTN” VI, 1966, s. 191 – 202</div>\r\n<div>Pazdur Anna, <i>Z zagadnień dialektologii Kielecczyzny</i>, Słowo tygodnia. Dodatek społeczno-kulturalny „Słowa Ludu” nr 28 (170) z 1 X 1955, s. 3</div>\r\n<div>Rak Maciej, <i>Słownik frazeologiczny gwary Dębna w Górach Świętokrzyskich</i>, Kraków 2005</div>\r\n<div>Rak Maciej, <i>Językowo-kulturowy obraz zwierząt utrwalony w animalistycznej frazeologii gwar Gór Świętokrzyskich i Podtatarza</i>, Kraków 2007</div>\r\n<div>Reczkowa Barbara, <i>Dwurodzajowość niektórych rzeczowników w gwarach polskich</i>, w: <i>Studia językoznawcze poświęcone Profesorowi Doktorowi Stanisławowi Rospondowi</i>, Wrocław 1966, s. 257– 261</div>\r\n<div>Reichan Jerzy, <i>Zarys dziejów badań nad dialektem środkowo- i północnomałopolskim</i>, (w:) <i>Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki.</i> <i>Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Karolowi Dejnie</i>, Łódź 2002, s. 407 – 418</div>\r\n<div>Sikorska Lucyna, <i>Wiejski system adresatywny w gwarach okolic Ostrowca Świętokrzyskiego i Opatowa</i>, (w:) <i>W kręgu dialektów i folkloru. Prace dedykowane Doktor Teresie Gołębiowskiej, Docent Wandzie Pomianowskiej i Docent Zofii Stamirowskiej</i>, pod red. S. Cygana, Kielce 2007, s. 129 – 147</div>\r\n<div>Śmiech Witold, <i>Procesy językowe w przejmowaniu wyrazów obcych przez gwary (na materiale polskim)</i>, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, Łódź 1975, t. 21, s. 5–41</div>\r\n<div>Tambor Jolanta, <i>Udział regionalizmów w języku domowym małżeństw mieszanych</i>, (w:) <i>Regionalizmy w języku familijnym. Zbiór studiów</i>, pod red. K. Handke, Wrocław – Warszawa –Kraków 1991, s. 67 –77</div>\r\n<div>Urbańczyk Stanisław, <i>Zarys dialektologii polskiej</i>, Warszawa 1984 (wyd. siódme)</div>\r\n<div>Wieczorek Helena, <i>Stylizacja gwarowa w „Godkach świętokrzyskich” Józefa Ozgi Michalskiego</i>, „Poradnik Językowy” 1988, z. 4, s. 275 – 282</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-gwara-regionu">Czytaj podstawową wersję tego artykułu</a></div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('kieleckie-historia-regionu', 'kieleckie', 'Historia regionu ', 20000, '<div id="left_side">\r\n<h1>Historia regionu</h1>\r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2"><span class="small"> Stanisław Cygan </span> </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n\r\n\r\n\r\n <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_601_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Jaskinia w okolicach Krzemionek</h3>\r\n\r\n <p>Jaskinia w okolicach Krzemionek</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x416-F2817.jpg" title="Jaskinia w okolicach Krzemionek" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x188-F2817.jpg" alt="Jaskinia w okolicach Krzemionek" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x65-F2817.jpg" alt="Jaskinia w okolicach Krzemionek thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_601_1 = new gallery($(''gallery_601_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n\r\n\r\n\r\n Region świętokrzyski jest miejscem odległej historii (zob. <strong>Bibliografia </strong>oraz trzecią część <em>Kalendarza świętokrzyskiego</em> opracowaną przez N. Ziębę, zatytułowaną <em>Z dnia na dzień przez stulecia</em> (s. 208 – 312), stanowiącą kilka tysięcy przypomnień rocznic na każdy dzień w roku o lokalnych wielkich wydarzeniach, ale też tych epizodycznych), czego świadectwem w odniesieniu do jego dziejów prehistorycznych jest jaskinia Raj, znajdująca się na trasie Kielce – Chęciny, pierwotnie zamieszkiwana sezonowo przez ludzi trudniących się łowiectwem. W okolicach Krzemionek k. Ostrowca Św. funkcjonował ośrodek obróbki krzemienia pasiastego, która stanowiła – obok produkcji rolno-handlowej – o działalności człowieka.\r\n <p> </p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> </p>\r\n <p><a title="Wizerunek dzika związany z legendą o powstaniu Kielc usytuowany przy Placu Artystów w Kielcach" rel="lightbox" href="cmsimg/KielF001.jpg" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"> <img width="288" border="1" src="cmsimg/KielF001.jpg" alt="" /></a></p>\r\n O lokalnym dawnym osadnictwie zadecydowały głównie bogactwa mineralne ziemi kieleckiej, czyli rudy żelaza, na co wskazują ślady pieców dymarskich i cmentarzyska zokresu żelaza. Na płn.-wschodzie na obrzeżach Łysogór archeolodzy odnaleźli ok. 6 tys. stanowisk produkcyjnych. Było tu ogromne zagłębie hutnicze z ponad 400 tysiącami pieców dymarskich. W pobliżu hut znajdowało się wiele obiektów pomocniczych służących przygotowaniu rudy (prażaki) czy węgla drzewnego (mielerze), a także paleniska kowalskie. Dla upamiętnienia tego procesu dymarskiego zorganizowano w 1967 r. imprezę archelogiczną pod nazwą „Dymarki świętokrzyskie”, która z czasem stała się wielkim festynem archeologicznym o dużych walorach edukacyjnych, odbywającym się co roku.\r\n <p> </p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">W wiekach VIII – X powstał na Św. Krzyżu ośrodek kultu pogańskiego. Ale już w latach 1136-1137 zostało ufundowne na Łysej Górze opactwo benedyktynów przez księcia Bolesława Krzywoustego jako drugie w Małopolsce (po Tyńcu), a piąte w kraju. Prowadziło ono akcję ewangelizacyjną nie tylko w tym regionie, ale także na terenie Radomszczyzny i Lubelszczyzny. Szczególną rolę odgrywał na początku państwowości polskiej Sandomierz, stolica jednego z księstw dzielnicowych (1138 r.).</p>\r\n <table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g02]" href="cmsimg/KielF002.jpg" title="Pałac Biskupów Krakowskich"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF002.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g02]" href="cmsimg/KielF003.jpg" title="Pałac Biskupów Krakowskich"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF003.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g02]" href="cmsimg/KielF004.jpg" title="Fragment Katedry Kieleckiej "><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF004.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g02]" href="cmsimg/KielF005.jpg" title="Ogrody włoskie przy Pałacu Biskupów Krakowskich"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF005.jpg" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g02]" href="cmsimg/KielF006.jpg" title="Ogrody włoskie przy Pałacu Biskupów Krakowskich"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF006.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g02]" href="cmsimg/KielF007.jpg" title="Katedra Kielecka"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF007.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g02]" href="cmsimg/KielF008.jpg" title="Fragment zabudowań należących do Kurii kieleckiej"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF008.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g02]" href="cmsimg/KielF009.jpg" title="Budynek Wyższego Seminarium Duchownego w Kielcach"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF009.jpg" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">W XI wieku istniały grody w Małogoszczu, Tarczku, Wiślicy i Zawichoście, otoczone licznymi osadami służebnymi. W wiekach XI-XII terytorium między Wisłą, Pilicą i Kamienną stanowiły ziemia sandomierska, wiślicka i ziemia krakowska na poł. zachodzie. Najstarszy kościół to drewniany kościół św. Wojciecha (1086) w Kielcach. Romańskie świątynie na terenie Kielecczyzny z końca XI lub początku XII w. to: kościół w Grzegorzewicach, Kijach, Mokrsku, Opatowie, Sandomierzu, Tarczku, Trójcy i Zawichoście. Kielecczyzna pozostawała na szlaku życia zakonnego: przybywali tu zakonnicy z Włoch, Burgundii i Ziemi Świętej: benedyktyni osiedli na Łyścu, cystersi w Wąchocku i Jędrzejowie i Koprzywnicy, joannicy w Zagości pod Pińczowem, dominikanie w Sandomierzu.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Koniec XIII i początek XIV w. to okres lokacji miast na prawie magdeburskim takich ośrodków miejskich, jak: Bodzentyn, Chęciny, Jędrzejów, Koprzywnica, Kunów, Kurzelów, Łagów, Opatowiec, Opatów, Pacanów, Połaniec, Wiślica, Sandomierz, Skalbmierz, Stopnica, Szydłów, Zawichost, Pierzchnica, Radoszyce, Nowa Słupia, Kielce i Wodzisław. Wówczas powstało wiele budowli w stylu gotyckim zarówno świeckich, jak i sakralnych, nowe klasztory bernardynów w Opatowie, paulinów w Pińczowie i erem benardyński w Świętej Katarzynie.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Wiek XV to czas powolnego rozwoju ziemi kieleckiej. Dominowały tu tereny rolnicze, a północna część województwa była porośnięta lasami, które stanowiły dogodny teren polowań, m.in. dla króla Wł. Jagiełły, gromadzącego zapasy żywności przed wyprawą na Grunwald.</p>\r\n <table align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g10]" href="cmsimg/KielF010.jpg" title="Pomnik Czwórki Legionowej"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF010.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g10]" href="cmsimg/KielF011.jpg" title="Tablica upamiętniająca ofiary pogromu żydowskiego w Kielcach z 4 lipca 1946 r."><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF011.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g10]" href="cmsimg/KielF012.jpg" title="Tablica upamiętniająca ofiary pogromu żydowskiego w Kielcach z 4 lipca 1946 r."><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF012.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g10]" href="cmsimg/KielF013.jpg" title="Budynek Teatru im. S. Żeromskiego w Kielcach"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF013.jpg" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g10]" href="cmsimg/KielF014.jpg" title="Kielce, ul. Sienkiewicza"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF014.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g10]" href="cmsimg/KielF015.jpg" title="Kielce, plac Artystów przy ul. Sienkiewicza"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF015.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g10]" href="cmsimg/KielF016.jpg" title="Kielce, plac Artystów przy ul. Sienkiewicza"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF016.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g10]" href="cmsimg/KielF017.jpg" title="Kielce, część ul. Jana Pawła II "><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF017.jpg" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g10]" href="cmsimg/KielF018.jpg" title="Stadion sportowy Korony Kielce"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF018.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g10]" href="cmsimg/KielF019.jpg" title="Galeria rzeźb w Parku przy Alei Szarych Szeregów w Kielcach"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF019.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g10]" href="cmsimg/KielF020.jpg" title="Galeria rzeźb w Parku przy Alei Szarych Szeregów w Kielcach"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF020.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g10]" href="cmsimg/KielF021.jpg" title="Muszla koncertowa w parku miejskim w Kielcach"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF021.jpg" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g10]" href="cmsimg/KielF022.jpg" title="Baszta Plotkarka "><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF022.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">W wieku XVI następuje intensywny rozwój kultury i rozwój ekonomiczny regionu. Eksploatowano tu rudy żelaza oraz miedzi i ołowiu. Przywileje królewskie dla Chęcin i Radoszyc z XV wieku ustanawiały zrzeszenia przedsiębiorców górniczych, zwane gwarectwami, oraz urząd żupnika królewskiego. Pod koniec w. XVI byli na Kielecczyźnie włoscy hutnicy i górnicy z ośrodka przemysłowego Bergamo. Powstały wielkie piece hutnicze w Bobrzy (lata 1600-1613), a także w Cedzynie i Samsonowie. Kopalnictwo rud miedzi i ołowiu odbywało się w okolicach Chęcin, a po ich wyczerpaniu miejscem eksploatacji były podkieleckie wsie: Niewachlów (dziś dzielnica Kielc), Miedziana Góra i Kostomłoty.</p>\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n<p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_601_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Pobenedyktyński zespół klasztorny na Świętym Krzyżu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x427-F2818.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x192-F2818.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x67-F2818.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Pobenedyktyński zespół klasztorny na Świętym Krzyżu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x416-F2819.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x188-F2819.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x65-F2819.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n\r\n <p>Pobenedyktyński zespół klasztorny na Świętym Krzyżu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x429-F2820.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x193-F2820.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x67-F2820.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Pobenedyktyński zespół klasztorny na Świętym Krzyżu</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x480-F2821.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x216-F2821.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x75-F2821.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Jędrzejów - opactwo cystersów</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x420-F2823.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x189-F2823.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2823.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Bazylika katedralna w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x420-F2824.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x189-F2824.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2824.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Koprzywnica - pocysterski zespół klasztorny</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x412-F2825.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x186-F2825.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x65-F2825.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Wnętrze kościoła pofranciszkańskiego w Nowym Korczynie z barokowym wnętrzem</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x480-F2826.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x216-F2826.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x75-F2826.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Sandomierz - Muzeum Okręgowe w Zamku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x420-F2827.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x189-F2827.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2827.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n\r\n <p>Sandomierz - Ratusz</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/319x480-F2828.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/144x216-F2828.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/50x75-F2828.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Sandomierz - Rynek</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x424-F2829.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x191-F2829.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x67-F2829.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Ruiny zamku w Chęcinach z przełomu XIII i XIV w.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/312x480-F2830.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/141x216-F2830.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/49x75-F2830.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Mury obronne w Szydłowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x417-F2831.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x188-F2831.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2831.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Wiślica - Dom Długosza</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x412-F2832.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x186-F2832.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x65-F2832.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Kolegiata wiślicka</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x480-F2833.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x216-F2833.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x75-F2833.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Fara stopnicka w Stopnicy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x480-F2834.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x216-F2834.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x75-F2834.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n\r\n <p>Bodzentyn - ruiny zamku biskupów krakowskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x429-F2835.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x193-F2835.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x67-F2835.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Widok miasta z Góry Św. Anny - Pińczów</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x416-F2836.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x188-F2836.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x65-F2836.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Kościół i klasztor bernardynek w Św. Katarzynie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x480-F2837.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x216-F2837.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x75-F2837.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Ruiny Huty Józefa w Samsonowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x426-F2838.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x192-F2838.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x67-F2838.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Ruiny Huty Józefa w Samsonowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x425-F2839.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x192-F2839.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x67-F2839.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Muzeum Narodowe w Kielcach, dawna siedziba biskupów krakowskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x416-F2840.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x188-F2840.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x65-F2840.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Zamek Krzyżtopór w Ujeździe</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x422-F2841.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x190-F2841.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2841.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n\r\n <p>Podzamcze Piekoszowskie, ruiny pałacu Tarłów</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x420-F2842.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x189-F2842.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2842.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Kościół parafialny w Strawczynie</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x423-F2843.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x191-F2843.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2843.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Drewniany kościół w Tokarni k. Chęcin</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x420-F2844.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x189-F2844.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2844.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Zespół klasztorny na Górze Karczówce w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x419-F2845.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x189-F2845.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2845.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Ruiny synagogi w Nowym Korczynie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x421-F2846.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x190-F2846.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2846.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Sanktuarium Matki Boskiej w Piekoszowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x398-F2847.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x179-F2847.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x63-F2847.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x416-F2848.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x188-F2848.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x65-F2848.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n\r\n <p>Baszta â��plotkarkaâ�� w PaĹ�acyku T. ZieliĹ�skiego w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x416-F2849.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x188-F2849.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x65-F2849.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Ruiny pałacu rodziny ziemiańskiej Niemojewskich w Lasocinie, gm. Łopuszno</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x419-F2850.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x189-F2850.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2850.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Muzeum H. Sienkiewicza w Oblęgorku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x429-F2851.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x193-F2851.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x67-F2851.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Drewniany kościół w Białogonie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x420-F2852.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x189-F2852.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2852.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Busko Zdrój: Galeria i Muzeum Regionalne</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x426-F2853.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x192-F2853.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x67-F2853.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Grząby Bolmińskie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x425-F2854.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x192-F2854.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x67-F2854.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Jezioro Elżbiety w okolicach Łopuszna</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x426-F2855.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x192-F2855.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x67-F2855.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n\r\n <p>Krajeński Grzbiet</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x430-F2856.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x194-F2856.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x68-F2856.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Wiatrak w Krasocinie</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/320x480-F2857.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/144x216-F2857.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/50x75-F2857.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Okolice Łopuszna</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x423-F2858.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x191-F2858.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2858.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Zagnańsk zimą</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x419-F2859.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x189-F2859.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2859.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Park im. St. Staszica w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x425-F2860.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x192-F2860.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x67-F2860.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Kielce, ulica H. Sienkiewicza</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/308x480-F2861.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/139x216-F2861.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/48x75-F2861.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_601_2 = new gallery($(''gallery_601_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Co się tyczy życia religijnego w XVI i XVII wieku, to trzeba wskazać na ruch ariański na Kielecczyźnie. Przyczynił się on do tego, że około 70 parafii katolickich przemieniono na protestanckie świeckie organizacje kościelne. Najważniejsze regionalne ośrodki reformacji to Pińczów i Raków. Wśród wielkich zasług arian warto wymienić dbałość o rozwój i poziom szkolnictwa, działalność wydawniczą (w Pińczowie działało jedno z pierwszych gimnazjów humanistycznych, gdzie rektorem i nauczycielem był Francuz Piotr Statorius-Stojeński, autor pierwszej gramatyki polskiej, a w Rakowie – Akademia). Po wypędzeniu arian decyzją sejmu z 1658 roku zbory kalwińskie i ariańskie zostały przekształcone na świątynie katolickie. Z XVII-wiecznych budowli kościelnych najcenniejszą jest zbudowany w latach 1637 – 1641 pałac biskupów krakowskich, którego fundatorem był biskup Jakub Zadzik. Inne to: kościół w Klimontowie fundowany przez kanclerza wielkiego koronnego Jerzego Ossolińskiego, w Czarncy, powstały z woli właściciela wsi, hetmana Stefana Czarnieckiego, także w Starochęcinach, kościół św. Michała w Sandomierzu, kościoły w Kunowie, Wodzisławiu, także klasztory w Pińczowie, Rakowie, Sandomierzu, Stopnicy, jezuitów i dominikanek w Sandomierzu, dominikanów w Klimontowie, kamedułów w Kamedułach i Rytwianach.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">W tym czasie powstawały też wielkie budowle świeckie (niektóre z nich pozostające dziś w ruinie): zamek Krzyżtopór w Ujeździe, pałace i dwory w Podzamczu Piekoszowskim, Modliszewicach i Podzamczu Chęcińskim. Oprócz znakomitego rozkwitu kultury, życia religijnego ziemie regionu kieleckiego znalazły się w głębokim kryzysie gospodarczym, politycznym (rokosz M. Zebrzydowskiego, potop szwedzki, wojska Jerzego II Rakoczego).</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">W czasach saskich Kielecczyzna, podobnie jak inne terytoria Polski, znajdowała się w dalszej ruinie gospodarczej. Postępował upadek kultury i oświaty. Z wydarzeń historycznych warto wskazać na bitwę pod Kliszowem nad Nidą, gdzie wojska szewdzkie Karola XII rozgromiły wojska saskie Augusta II.</p>\r\n <table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g37]" href="cmsimg/KielF037.jpg" title="Ruiny Pałacu w Podzamczu Piekoszowskim"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF037.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g37]" href="cmsimg/KielF038.jpg" title="Ruiny Pałacu w Podzamczu Piekoszowskim"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF038.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g37]" href="cmsimg/KielF039.jpg" title="Ruiny Pałacu w Podzamczu Piekoszowskim"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF039.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g37]" href="cmsimg/KielF040.jpg" title="Ruiny Pałacu w Podzamczu Piekoszowskim"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF040.jpg" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g37]" href="cmsimg/KielF041.jpg" title="Ruiny Pałacu w Podzamczu Piekoszowskim"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF041.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g37]" href="cmsimg/KielF042.jpg" title="Ruiny Pałacu w Podzamczu Piekoszowskim"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF042.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g37]" href="cmsimg/KielF043.jpg" title="Ruiny Pałacu w Podzamczu Piekoszowskim"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF043.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g37]" href="cmsimg/KielF044.jpg" title="Ruiny zespołu budynków przy wielkim piecu w Samsonowie"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF044.jpg" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g37]" href="cmsimg/KielF045.jpg" title="Ruiny zespołu budynków przy wielkim piecu w Samsonowie"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF045.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g37]" href="cmsimg/KielF046.jpg" title="Ruiny zamku chęcińskiego"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF046.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g37]" href="cmsimg/KielF047.jpg" title="Ruiny zamku chęcińskiego"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF047.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g37]" href="cmsimg/KielF050.jpg" title="Klasztor ojców Oblatów na Św. Krzyżu"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF050.jpg" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Wiek XVIII przyniósł wyraźne zmiany gospodarcze. Rozwinęło się hutnictwo i górnictwo w Staropolskim Okregu Przemysłowym nad Kamienną, Czarną w okolicach Sielpi i w okolicach Kielc, także górnictwo i hutnictwo kruszcowe. Poszukiwano złóż soli kamiennej w Busku i na Ponidziu, eksploatowano kamień: marmur chęciński, piaskowiec, gips, glinę, funkcjonowały huty szkła, papiernie. Śladem tych przeobrażeń gospodarczych mogą być zakłady metalowe w Maleńcu, a także założone przez kanclerza wielkiego koronnego Stanisława Małachowskiego w pobliżu Końskich cztery wielkie piece.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">W czasie Sejmu Wielkiego kieleckie dobra biskupów krakowskich zostały przekazane na rzecz skarbu państwa i zamierzano je przeznaczyć na potrzeby armii. Wojny Polski z Rosją toczyły się także na terenie kieleckim. W czasie walk pod kierownictwem T. Kościuszki wojska polskie spod Krakowa maszerowały przez Połaniec (uniwersał połaniecki), następnie przez Szydłów i Pińczów. Przegrana walka Polaków nastapiła 6 VI 1794 r. pod Szczekocinami. Następnie korpus Kościuszki dotarł do Kielc, gdzie wódz wydał manifest wojny z Prusakami. Przez prawie 15 lat ziemie między Wisłą i Pilicą po III rozbiorze Polski znalazły się w granicach monarchii austriackiej.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Wiek XIX przyniósł wiele zmian administracyjnych ziem woj. kieleckiego: po kongresie wiedeńskim weszły one w skład zaboru rosyjskiego jako część ziem Królestwa Polskiego. Część z nich znalazło się w granicach woj. sandomierskiego ze stolicą w Radomiu. Kielce były też siedzibą woj. krakowskiego utworzonego z części ziem kieleckich (Góry Świętokrzyskie, Ponidzie, ziemia miechowska wraz z Olkuszem i Zagłębiem Dąbrowskim). Zmianie uległy także jednostki administracji kościelnej. Rozwijał się intensywnie przemysł metalurgiczny (działania St. Staszica). W 1816 r. powstała w Kielcach Szkoła Akademiczno-Górnicza (pierwsza polska politechnika). W XIX-wiecznych zrywach niepodległościowych uczestniczyli Polacy z ziemi świętokrzyskiej (broń dla powstania listopadowego produkowały zakłady przemysłowe nad Kamienną, Czarną i Bobrzą).</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Szczególnie w czasie powstania styczniowego ziemia kielecka była terenem walk z zaborcą: korpus powstańczy pod dowództwem gen. M. Langiewicza stoczył z żołnierzami rosyjskimi krwawe bitwy pod Wąchockiem, Nowa Słupią, Małogoszczem, Grochowiskami i Chrobrzem. Inne jeszcze oddziały dowódcze były kierowane przez Zygmunta Chmieleńskiego, Karola Kalitę, Bogdana Bończę, gen. Józefa L. Hauke-Bosaka. Wynikiem uwłaszczenia chłopów było bankructwo małych majątków szlacheckich. Lata 1867-1869 to okres utraty praw miejskich przez niektóre małe miasta, jak: Wąchock, Daleszyce, Nowa Słupia, Chmielnik, Działoszyce, Wodzisław, Kunów, Bodzentyn, Pacanów, Radoszyce.</p>\r\n <table align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g51]" href="cmsimg/KielF051.jpg" title="Muzeum Wsi Kieleckiej w Tokarni - fragment ogrodu rzeźb Jana Bernasiewicza"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF051.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g51]" href="cmsimg/KielF052.jpg" title="Muzeum Wsi Kieleckiej w Tokarni – budownictwo drewniane we wsiach dawnej Kielecczyzny"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF052.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g51]" href="cmsimg/KielF053.jpg" title="Muzeum Wsi Kieleckiej w Tokarni – budownictwo drewniane we wsiach dawnej Kielecczyzny"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF053.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g51]" href="cmsimg/KielF054.jpg" title="Muzeum Wsi Kieleckiej w Tokarni – budownictwo drewniane we wsiach dawnej Kielecczyzny"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF054.jpg" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox[g51]" href="cmsimg/KielF055.jpg" title="Muzeum Wsi Kieleckiej w Tokarni – budownictwo drewniane we wsiach dawnej Kielecczyzny"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF055.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox[g51]" href="cmsimg/KielF056.jpg" title="Muzeum Wsi Kieleckiej w Tokarni – budownictwo drewniane we wsiach dawnej Kielecczyzny"><img width="170" border="1" src="cmsimg/KielF056.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Rewolucja 1905 roku przyczyniła się do tego, że sprzeciw wobec caratu przybierał różne formy: demolowanie urzędów, usuwanie władz gminnych, niepłacenie podatków, uczestnictwo w strajku szkolnym (szczególnie na przełomie 1905/1906 w Ostrowcu Świętokrzyskim).</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">W sierpniu 1914 roku wkroczył na Kielecczyznę z Pierwszą Kompanią Kadrową J. Piłsudski. Od sierpnia do listopada 1914 roku w tzw. kampanii kieleckej walczyła I Brygada Legionów w Kielcach, nad Wisłą, pod Korczynem, Opatowcem, Czarkowymi, Ksanami i Kociną. Walki trwały także w 1915 roku. Po wycofaniu się Rosjan Polacy walczyli z Austriakami.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">W listopadzie 1918 r. region kielecki był wolny. W 1919 r. utworzono woj. kieleckie. Rozwijał się przemysł metalurgiczny. Kielecczyna była terenem, na którym mieszkała ludność innych narodów: Ukraińcy, Białorusini, Rosjanie, Niemcy, głównie jednak Żydzi, zamieszkujący w Działoszycach, Chmielniku, Chęcinach, Kielcach.</p>\r\n\r\n\r\n\r\n<p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_601_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Pobenedyktyński zespół klasztorny na Świętym Krzyżu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x427-F2818.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x192-F2818.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x67-F2818.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Pobenedyktyński zespół klasztorny na Świętym Krzyżu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x416-F2819.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x188-F2819.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x65-F2819.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n\r\n <p>Pobenedyktyński zespół klasztorny na Świętym Krzyżu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x429-F2820.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x193-F2820.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x67-F2820.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Pobenedyktyński zespół klasztorny na Świętym Krzyżu</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x480-F2821.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x216-F2821.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x75-F2821.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Jędrzejów - opactwo cystersów</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x420-F2823.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x189-F2823.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2823.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Bazylika katedralna w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x420-F2824.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x189-F2824.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2824.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Koprzywnica - pocysterski zespół klasztorny</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x412-F2825.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x186-F2825.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x65-F2825.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Wnętrze kościoła pofranciszkańskiego w Nowym Korczynie z barokowym wnętrzem</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x480-F2826.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x216-F2826.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x75-F2826.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Sandomierz - Muzeum Okręgowe w Zamku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x420-F2827.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x189-F2827.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2827.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n\r\n <p>Sandomierz - Ratusz</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/319x480-F2828.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/144x216-F2828.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/50x75-F2828.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Sandomierz - Rynek</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x424-F2829.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x191-F2829.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x67-F2829.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Ruiny zamku w Chęcinach z przełomu XIII i XIV w.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/312x480-F2830.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/141x216-F2830.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/49x75-F2830.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Mury obronne w Szydłowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x417-F2831.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x188-F2831.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2831.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Wiślica - Dom Długosza</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x412-F2832.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x186-F2832.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x65-F2832.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Kolegiata wiślicka</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x480-F2833.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x216-F2833.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x75-F2833.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Fara stopnicka w Stopnicy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x480-F2834.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x216-F2834.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x75-F2834.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n\r\n <p>Bodzentyn - ruiny zamku biskupów krakowskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x429-F2835.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x193-F2835.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x67-F2835.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Widok miasta z Góry Św. Anny - Pińczów</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x416-F2836.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x188-F2836.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x65-F2836.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Kościół i klasztor bernardynek w Św. Katarzynie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x480-F2837.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x216-F2837.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x75-F2837.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Ruiny Huty Józefa w Samsonowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x426-F2838.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x192-F2838.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x67-F2838.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Ruiny Huty Józefa w Samsonowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x425-F2839.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x192-F2839.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x67-F2839.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Muzeum Narodowe w Kielcach, dawna siedziba biskupów krakowskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x416-F2840.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x188-F2840.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x65-F2840.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Zamek Krzyżtopór w Ujeździe</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x422-F2841.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x190-F2841.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2841.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n\r\n <p>Podzamcze Piekoszowskie, ruiny pałacu Tarłów</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x420-F2842.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x189-F2842.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2842.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Kościół parafialny w Strawczynie</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x423-F2843.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x191-F2843.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2843.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Drewniany kościół w Tokarni k. Chęcin</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x420-F2844.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x189-F2844.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2844.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Zespół klasztorny na Górze Karczówce w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x419-F2845.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x189-F2845.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2845.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Ruiny synagogi w Nowym Korczynie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x421-F2846.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x190-F2846.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2846.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Sanktuarium Matki Boskiej w Piekoszowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x398-F2847.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x179-F2847.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x63-F2847.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x416-F2848.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x188-F2848.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x65-F2848.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n\r\n <p>Baszta â��plotkarkaâ�� w PaĹ�acyku T. ZieliĹ�skiego w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x416-F2849.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x188-F2849.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x65-F2849.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Ruiny pałacu rodziny ziemiańskiej Niemojewskich w Lasocinie, gm. Łopuszno</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x419-F2850.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x189-F2850.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2850.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Muzeum H. Sienkiewicza w Oblęgorku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x429-F2851.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x193-F2851.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x67-F2851.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Drewniany kościół w Białogonie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x420-F2852.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x189-F2852.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2852.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Busko Zdrój: Galeria i Muzeum Regionalne</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x426-F2853.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x192-F2853.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x67-F2853.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Grząby Bolmińskie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x425-F2854.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x192-F2854.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x67-F2854.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Jezioro Elżbiety w okolicach Łopuszna</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x426-F2855.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x192-F2855.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x67-F2855.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n\r\n <p>Krajeński Grzbiet</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x430-F2856.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x194-F2856.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x68-F2856.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Wiatrak w Krasocinie</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/320x480-F2857.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/144x216-F2857.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/50x75-F2857.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Okolice Łopuszna</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x423-F2858.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x191-F2858.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2858.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Zagnańsk zimą</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x419-F2859.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x189-F2859.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x66-F2859.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Park im. St. Staszica w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/640x425-F2860.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/288x192-F2860.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/100x67-F2860.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Kielce, ulica H. Sienkiewicza</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/308x480-F2861.jpg" title="Kieleckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/139x216-F2861.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/114/images/48x75-F2861.jpg" alt="Kieleckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_601_2 = new gallery($(''gallery_601_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n\r\n\r\n\r\n\r\nW latach okupacji niemieckiej 1939-1945 ziemia świętokrzyska to miejsce tragicznych walk w obronie wolności (miejsca kaźni to spacyfikowane wsie: Michniów, Skałka Polska, masowe egzekucje na Stadionie Leśnym w Kielcach, na terenie cmentarza żydowskiego na Pakoszu, pod lasem na telegrafie od strony Dymin, okolice Skarżyska. Działały tajne organizacje partyzanckie AK, BCH, GL. 19 stycznia 1945 roku ziemie woj. świętokrzyskiego były wolne od okupanta. Spośród powojennych wydarzeń regionalnych warto wspomnieć o pogromie kieleckich Żydów (4 lipca 1946 r.), a także o sfabrykowanym przez komunistów procesie bpa Czesława Kaczmarka.\r\n <p> </p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">W czasach PRL-u rozwijał się przemysł na terenach woj. kieleckiego (Huta Ostrowiec, Zakłady Samochodowe „Star” w Starachowicach, Zakłady Zbrojeniowe Mesko w Skarżysku-Kamiennej, Zakłady Odlewnicze w Końskich, kielecki „Chemar”, Fabryka Łożysk Tocznych Iskra, Polmo-SHL. Fala niepokojów społecznych wyrażanych strajkami objęła też mieszkańców regionu.</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<span class="article_seperator"> </span>\r\n<table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev"><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=600&Itemid=40"> « poprzedni artykuł</a></th>\r\n <td width="50"> </td>\r\n <th class="pagenav_next"><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=595&Itemid=40"> następny artykuł »</a></th>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</div>', 1, 0, 0), ('kieleckie-kultura', 'kieleckie', 'Kultura ludowa (wersja podstawowa)', 50000, '<h1>Kultura ludowa</h1>\r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2"><span class="small"> Stanisław Cygan </span> </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Życie mieszkańców wsi kieleckich zostało dość dobrze opisane w <em>Kalendarzu świętokrzyskim </em>w rozdziale <em>Rok w</em> <em>kulturze ludowej</em>, autorstwa H. Mielickiej. Cały rok został podzielony na tygodniowe kalendarium, któremu towarzyszy opis roku w ludowej tradycji chrześcijańskiej (wyjaśnienie zwyczajów, wierzeń, przesądów związanych ze świętami, dniami zwykłymi, cyklem prac w polu i zagrodzie, a także przysłowia, rady, przestrogi).</p>\r\n <h2 align="left" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;"><strong>Pożywienie</strong></h2>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Pożywienie mieszkańców wsi kieleckich odnośnie do formy przygotowania pokarmów nie odbiegało specjalnie od pożywienia mieszkańców wsi polskich. Było ściśle związane z typem gospodarki rolniczo-hodowlanej i produktami natury (rośliny uprawne, także niekiedy dziko rosnące). Dominowały przede wszystkim potrawy z ziemniaków, mleka, a także z dodatkami zbóż: polewki z ziół i mąki, potrawy kaszowate, potrawy podpłomykowate, chleby i potrawy ziemniaczane. Z mąki przyrządzano <em>barszcz, żur</em>, <em>zalewajkę</em>, <em>porkę,</em> <em>lemieszkę</em> ‘bryjowata masa powstała z mąki pszennej wrzuconej na gotującą się wodę, spożywana z mlekiem lub słoniną’, <em>garmotę</em> ‘zupa o rzadkiej konsystencji, której składnikami była gorąca woda, mąka pszenna, śmietana, jaja, mleko i sól do smaku’, <em>kulaska ‘</em>zgęstniała masa powstała po wrzuceniu mąki żytniej lub jęczmiennej do gotującej wody, jedzona po wystygnięciu z kwaśnym mlekiem lub stopioną słoniną’, <em>paluchy</em> (<em>krajanki, kluski</em> <em>lane, bryzgane</em> (<em>porzchane</em>), <em>zacierka</em>, <em>kluski drobione</em>, <em>prażonki</em>, <em>żur</em>. Chleb był wypiekany raz w tygodniu. Z resztek ciasta pieczono <em>podpłomyki</em>, czyli placki pieczone na blasze lub ruszcie. Do pieca wstawiano też placek z tartych ziemniaków z dodatkami mięsnymi (tzw. <em>golorz, źmiocorz, placek źmiocany, kugiel, kućmok</em>). Częste były potrawy z ziemniaków: na sucho lub z dodatkiem skwarków, z kompotem, kluski z tartych ziemniaków, tzw. <em>goły, gołki</em>, <em>pyzy</em> z dodatkiem słoniny lub z mlekiem, <em>prażucha</em>, <em>szare kluski</em>, <em>zalewajka,</em> <em>pituch/pitucha</em>, <em>placki ziemniaczane</em>, tzw. <em>bliny/blimki, plindze, placki źmiocane</em>.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Wiele ciekawych potraw i nazw chlebów z okolic Kielc, Pińczowa i Jędrzejowa podaje ks. W. Siarkowski, np.: <em>bigos, bigosik</em> (in. <em>polewka</em>, czyli zupa zrobiona z utartych leśnych gruszek w okolicach Pińczowa), <em>biéda</em> (<em>siejpicha</em> – ziemniaki ugotowane z pietruszką i pieprzem, w Krakowskiem – <em>fiutka</em>), <em>gamrotka </em>vel <em>gamrota</em> – ziemniaki po ugotowaniu i odcedzeniu z nich wody utłuczone i zmieszane z barszczem lub żurem), <em>fafuła </em>lub <em>bzówka</em>, czyli zupa zrobiona z dojrzałych jagód bzu czarnego, zaprawiona mąką i mlekiem), <em>famuła</em> – zupa z rozgotowanych czernic, czyli borówek, zaprawiona mlekiem. Innymi potrawami są: <em>krajanki</em> albo <em>kluski krajane</em>, posypane kawałeczkami sera, <em>paluszki</em>: podługowate kluski, osypane makiem, także <em>papka</em> ‘bułka rozgotowana w mleku słodkim’, <em>pazicha</em> lub <em>pazibroda</em> ‘główki kapusty pokrajane w plastry, gotowane we wrzącej wodzie, zalewane mlekiem’ <em>piskury</em> ‘marchew gorszego gatunku suszona z kaszą jęczmienną lub rozgotowana jagłami’.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;"><em>Strząska</em> to kasza jęczmienna lub jaglana ugotowana z rzadkimi ziemniakami (koło Pinczowa), a koło Kielc (groch ugotowany z kaszą na rzadko), <em>żytniczka</em> – kasza zrobiona z niedojrzałego żyta, używana na przednówku (wykruszone ziarno z niedojrzałego zboża suszone i mielone na grubo w żarnach, następnie gotowane z mlekiem albo też okraszone).</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Ks. Siarkowski wspomina też spożywane w czasie powszechnego głodu placków lub chleb z otrąb, gw. nazwa <em>chimioł</em>, zmieszanych z łuszczawami (plewy) prosa lub perzu. Gatunki chleba, używane przez lud, to: <em>grzybek </em>(pieczone na ostatki ciasto z mąki pszennej z dodatkiem jaj i mleka, pieczone na smalcu), <em>kołacz</em>: wielkanocny placek z mąki pszennej z twarogiem z dodatkiem pieprzu, liści laurowych, ziela angielskiego, <em>prośniak</em> placek z mąki z dodatkiem prosa, <em>tatarczuchy</em>: chleby lub placki z mąki tatarczanej i inne (np. <em>szczodraki</em>, <em>orzechy</em>).</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Przygotowywano też potrawy z warzyw i owoców, np. jedzono na surowo rzepę, brukiew w czasie głodu, z buraków czerwonych barszcz czerwony z dodatkiem suchych ziemniaków. Do ulubionych potraw należała kapusta z grochem, zupa fasolowa, gotowany bób, kapusta z ziemniakami (<em>kapuśniak</em>), zarzucajka (<em>zarzucka</em>), czyli ziemniaki pokrojone w kostkę, kapusta, marchew, pietruszka i wywar z kości dodawane z kilka łyżek przetartych pomidorów oraz zasmażkę z tłuszczu i mąki. Z zup owocowych najlepszy był <em>garus </em>sporządzany z suszonych owoców (często były to gruszki) przetartych przez sito, dodawanych do kaszy jaglanej lub z owoców, głównie z suszonych śliwek, wrzucanych do gotującego się mleka, zaprawionych mąką, rozmąconą w wodzie z dodatkiem cukru.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Na ogół świniobicie odbywało się raz w roku na wielkie święta. Wyroby wedliniarskie były podobne do dzisiejszych: kaszanka, salceson, podgarlanka, kiełbasa.</p>\r\n <h2 align="left">Strój</h2>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Na obszarze kieleckim dość rozległym, bo obejmującym do czasów rozbiorów ziemie dawnego województwa sandomierskiego, występują cztery rodzaje stroju ludowego: strój kielecki, strój świętokrzyski, strój sandomierski i strój krakowski (Krakowiaków Wschodnich).</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Ze względu na usytuowanie geograficzne wsi Bieliny i Radkowice na terenie Wyżyny Kieleckiej w jego centralnej części scharakteryzujemy tylko strój świętokrzyski (pozostałe typy zob. <a href="index.php?option=com_content&task=view&id=603&Itemid=40">Bibliografia). </a></p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Odnośnie do stroju męskiego ks. W. Siarkowski (Siarkowski 2000:6) pisał m.in. tak: „W Krajnie, Kakunie, Bielinach i Hucie, oprócz sukman ciemno-siwego koloru, opisanych wyżej, używają w lecie zamiast kikli kaftanów z rękawami, wyrabianych z wełny. Barwa tych kaftanów czarna lub modra”. O stroju kobiecym w okolicach Bielin mamy następującą informację ks. W. Siarkowskiego: „Na całej przestrzeni poczynając od Górnego (Górna – S. C.), Krajna, Klonowa, Łyséj –Góry aż do Bielin i za Skoroszyce (Skorzeszyce – S.C.)., zapaski i spódnice mają ten sam, co koło Kielc, tylko barwę odmienną, to jest: że na tle czarném, wełnianém, biegną prążki czerwone, które co wieś, to są odmienne, albo szérsze, lub węższe, lub téż obok jednego szérszego dwa wąziutkie” (Siarkowski 2000:6). „Tuż koło Łysicy, Krajna i Bielin, godnym uwagi jest ten szczegół, że wszystkie kobiéty noszą włosy z przodu pod linją tuż nad brwiami obcięte (grzywki), a pod chustką kryją splot w dwóch warkoczykach” (Siarkowski 2000:7). )</p>\r\n <h4 align="left" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;"><strong>Ubiór męski</strong></h4>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Ubiór codzienny chłopów świętokrzyskich składał się ze zgrzebnych spodni ściąganych trokiem i wypuszczonej na nie koszuli z samodziałowego płótna lnianego lub konopnego. Na koszulę nakładano lejbik, podobny do kamizelki, a na niego tzw. guńkę, czyli rodzaj płaszcza płóciennego. Zimą chłopi zakładali spodnie wełniane, a na koszulę lejbik – spencer, czyli kurtkę z wełnianego samodziału lub materiału kupnego (kolor zielony, czerwony, czarny, niebieski). Na wierzch zakładano zimą guńkę lub starą sukmanę.</p>\r\n \r\n<p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_602_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, stroje</h3>\r\n <p>Strój świętokrzyski</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/352x480-F2920.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/159x216-F2920.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/55x75-F2920.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, stroje</h3>\r\n <p>Strój kielecki z poł. XIX wieku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/332x480-F2921.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/150x216-F2921.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/52x75-F2921.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, stroje</h3>\r\n <p>Strój włoszczowski z poł. XIX wieku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/306x480-F2922.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/138x216-F2922.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/48x75-F2922.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, stroje</h3>\r\n <p>Panna młoda w strefieniu i kawaler ok. 1900 r.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/314x480-F2923.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/142x216-F2923.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/49x75-F2923.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, stroje</h3>\r\n <p>Strój kielecki po 1900 r.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/316x480-F2924.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/143x216-F2924.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/50x75-F2924.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, stroje</h3>\r\n <p>Strój sandomierski</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/308x480-F2925.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/139x216-F2925.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/48x75-F2925.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, stroje</h3>\r\n <p>Strój sandomierski</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/326x480-F2926.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/147x216-F2926.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/51x75-F2926.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, stroje</h3>\r\n <p>Strój krakowski, pow. pińczowski, st. drużba, pow. brzeski</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/322x480-F2927.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/145x216-F2927.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/51x75-F2927.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, stroje</h3>\r\n <p>Strój kielecki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/340x480-F2928.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/153x216-F2928.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/53x75-F2928.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, stroje</h3>\r\n <p>Strój kielecki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/336x480-F2929.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/152x216-F2929.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/53x75-F2929.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, stroje</h3>\r\n <p>Strój świętokrzyski</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/340x480-F2930.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/153x216-F2930.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/53x75-F2930.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, stroje</h3>\r\n <p>Strój sandomierski</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/340x480-F2931.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/153x216-F2931.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/54x75-F2931.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, stroje</h3>\r\n <p>Strój Krakowiaków wschodnich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/338x480-F2932.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/152x216-F2932.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/53x75-F2932.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, stroje</h3>\r\n <p>Raporty tkanin wełnianych na zapaski i kilimy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/357x480-F2933.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/161x216-F2933.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/56x75-F2933.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, stroje</h3>\r\n <p>Wzory gorsetów i tkanin używanych przez kobiety w regionie kieleckim i świętokrzyskim</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/640x427-F2934.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/288x192-F2934.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/115/images/100x67-F2934.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, stroje thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_602_1 = new gallery($(''gallery_602_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nUbiór świąteczny stanowiły: koszula z białego płótna, zdobiona często czerwoną nicią na oszewce i na gorsecie, a pod brodą zawiązaną czerwoną tasiemką, czyli rzeszotką. Spodnie płócienne farbowane na czarno lub granatowo, w zimie zaś spodnie z białego samodziału wełnianego lub sukna koloru brązowego. Często jednak wierzchnim ubiorem mężczyzn była brązowa sukmana z klapą z lewej strony i stojącym kołnierzem. Sukmany nosili gospodarze żonaci. Na nogi zakładano wysokie buty skórzane albo białe lub czarne juchtowe. Za nakrycie głowy służyły czapki: rogatywki, wysokie czapki oszyte futrem, zwane <em>wścieklicą </em>lub kaszkiety. Koszule odświętne były szyte z płótna lnianego, zaś po I wojnie światowej z materiału kupnego. Lejbiki szyto z samodziałowych materiałów lub fabrycznych wełnianych w kolorach ciemnych. Po I wojnie św. zastąpiły je kamizelki typu miejskiego, często w kolorze czarnym. Guńka, będąca rodzajem dość długiego płaszcza wykonanego z samodziałowego płótna (do cholew butów), wcięta w pasie, dołem poszerzana klinami, zapinana na haftki lub guziki, występowała w dwóch krojach: poncho lub zbliżonym do sukmany. Sukmana świętokrzyska była najbardziej typowym wyznacznikiem stroju świętokrzyskiego. Szyto ją z grubego sukna samodziałowego w kolorze najczęściej brązowym, rzadziej czarnym. Był to rodzaj długiego płaszcza, którego rękawy wykończone były wyłożonymi klapkami.\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Nakrycia głowy to czapki: najczęściej brązowa czapka wysoka na ok. 20 cm z czerwonym, okrągłym denkiem, zaś zimą typ czapki wściekłej (<em>wścieklicy</em>) wykonanej z sukna granatowego, zielonego, czerwonego lub burego. Na początku XX wieku pojawiły się kaszkiety: najpierw duże, sztywne z dużym daszkiem, potem niższe, miękkie, o małym daszku, tzw. <em>maciejówki</em>.</p>\r\n <h4 align="left" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;"><strong>Ubiór kobiecy</strong></h4>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Codzienny ubiór kobiet składał się z płóciennej koszuli z tzw. nadołkiem ‘doszyta wydłużająca się do dołu nadstawka’ oraz z płóciennej spódnicy farbowanej na kolor granatowy lub zielony. Na spódnicę zakładano zgrzebną zapaskę. Głowę okrywano chustami z tkanin fabrycznych (płótna, perkale bawełniane). W czasie chłodnych dni ubierano samodziałową zapaskę koloru czarnego lub z dominacją kolorów czarnego i brązowego. W gospodarstwie kobiety używały zapasek zgrzebnych, zaś poza domem - zapasek wełnianych. Zimą nakładano serdaki i spódnice z grubej tkaniny bawełnianej (tzw. baji) lub zwiekszoną ilość letniej odzieży. Były noszone też zapaski przedsobne. Bogate kobiety chodziły w kożuchach. Na nogi zakładano czarne buty na obcasie, wciągane lub sznurowane trzewiki. Inne elementy tego stroju to: płócienna koszula zdobiona haftem, na koszuli ozdobny gorset, oraz mocno marszczona spódnica z wełny fabrycznej. Biały fartuch, zdobiony haftem i wstawkami z koronki (na płn. regionu czarny fartuch alpagowy) okrywał spódnice. Zamiast cienkiego fartucha w czasie chłodnych dni zakładano na spódnice samodziałowe zapaski wełniane z pasiaka z pionowym układem prążków koloru czerwonego z czarnymi prążkami. Taką samą kolorystykę miały odświętne wełniane zapaski naramienne. W czasie uroczystości bogate kobiety zakładały zamiast zapasek duże tureckie chusty. Na głowę zawiązywały chustki <em>szalinówki</em> ‘kupne chustki z frędzlami i kwiatowym nadrukiem’.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Kobiece koszule świąteczne wykonane były z białego płótna, cieńszego niż na co dzień i miały krój przyramkowy marszczony, ozdobione kolorowym haftem. Strój zimowy stanowiła gruba spódnica z wełny samodziałowej, czyli tzw. <em>sorcu</em>, na którą opasywały się kobiety zapaskami, a pod nimi ciepłe, wełniane chusty.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Stanik, zwany też <em>lejbikiem</em>, wykonywany z białego płótna, krojem zbliżony był do gorsetu. Zapinany był z przodu na rząd guziczków.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Spódnice były dwojakiego typu: <em>wełniaki i sorce</em> ‘grubsze wełniane spódnice koloru czarnego lub czarne w białe prążki’, w późniejszym czasie granatowe lub czerwone. Wełniaki albo tzw. ostre spódnice szyto z cienkich, jednobarwnej wełny, często z wzorem.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Zapaska przedsobna z samodziału wełnianego lub na podstawie lnianej stanowiła ważną część stroju kobiet z okolic Św. Krzyża. Zapaski pólcate to zapaski zszywane z dwóch płatów samodziału, wszyte górą w oszewkę z trokami do wiązania. Drugi typ to zapaski wykonane z jednego płata materiału wszytego w oszewkę wzdłuż jego długości. Kolorystyka zapasek początkowo była zestawem czerni z białymi prążkami lub czerni z bordowymi paseczkami. Później w miejsce bordowego wszedł kolor czerwony, a na tle czerwieni czarne paski wypełniające tło. Najrzadsze i najcieńsze paski czarne na czerwonym tle były na południowej stronie Łysogór, np. w okolicach Bielin. W części płn. paski czarne były szersze i gęściejsze. W okolicach Wzdołu Rządowego k. Bodzentyna i Łącznej przed I wojną św. poza tymi kolorami były jeszcze prążki zielone i żółte, a w Woli Jachowej i Skorzeszycach zielony i śliwkowy. Zmiany w zakresie kolorystyki dokonały się w latach 20. XX wieku, co przejawiało się wprowadzeniem całego zestawu kolorów do zapasek stanowiące naśladownictwo stroju krakowskiego.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Odświętny gorset był zdobiony, krótko szyty z wełny, pluszu, aksamitu w kolorze zielonym, granatowym lub czarnym, zapinany z przodu na małe guziki lub sznurowany cienką wstążką. Zdobiony był haftem oraz naszyciami z kolorowych tasiemek i wstążeczek, potem także wzorami z naszywanych cekinów i koralików. Chustki kwieciste, zwane <em>szalinówkami</em>, wiązane na luźny węzeł, w kolorze najczęściej czerwonym, a także zielonym z wzorem kwiatowym, wełniane robione fabrycznie. Oprócz nich były także czepce duże białe, wiązane pod brodą, noszone tylko przez mężatki w latach 70. XIX wieku. Do stroju odświętnego należała też <em>kryzka</em> ‘duży nieprzyszyty kołnierzyk, nakładany na koszulę głównie panien’, także sznury korali prawdziwych czy sztucznych.</p>\r\n <h2 align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;"><strong>Budownictwo</strong></h2>\r\n \r\n<p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_602_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kileckie - budownictwo</h3>\r\n <p>Chata z Bronkowic, gm. Pawłów z końca XVIII w.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/640x480-F2935.jpg" title="Kileckie - budownictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/288x216-F2935.jpg" alt="Kileckie - budownictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/100x75-F2935.jpg" alt="Kileckie - budownictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kileckie - budownictwo</h3>\r\n <p>Wiatrak rolkowy z Grzmucina, gm. Gózd z 1921 r.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/360x480-F2936.jpg" title="Kileckie - budownictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/162x216-F2936.jpg" alt="Kileckie - budownictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/57x75-F2936.jpg" alt="Kileckie - budownictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kileckie - budownictwo</h3>\r\n <p>Kuźnia z Radoski, gm. Radoszyce z 1900 r. i krzyż z okolic Włoszczowy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/640x480-F2937.jpg" title="Kileckie - budownictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/288x216-F2937.jpg" alt="Kileckie - budownictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/100x75-F2937.jpg" alt="Kileckie - budownictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kileckie - budownictwo</h3>\r\n <p>Wnętrze chałupy z Bielin z 1789 r.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/640x480-F2938.jpg" title="Kileckie - budownictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/288x216-F2938.jpg" alt="Kileckie - budownictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/100x75-F2938.jpg" alt="Kileckie - budownictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kileckie - budownictwo</h3>\r\n <p>Warsztat szewski z Daleszyc z 1892 r.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/640x480-F2939.jpg" title="Kileckie - budownictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/288x216-F2939.jpg" alt="Kileckie - budownictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/100x75-F2939.jpg" alt="Kileckie - budownictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kileckie - budownictwo</h3>\r\n <p>Zagroda z ok. Radkowic, gm. Pawłów z 1862 r.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/640x480-F2940.jpg" title="Kileckie - budownictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/288x216-F2940.jpg" alt="Kileckie - budownictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/100x75-F2940.jpg" alt="Kileckie - budownictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kileckie - budownictwo</h3>\r\n <p>Chałupa z Bielin z 1789 r.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/640x480-F2942.jpg" title="Kileckie - budownictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/288x216-F2942.jpg" alt="Kileckie - budownictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/100x75-F2942.jpg" alt="Kileckie - budownictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kileckie - budownictwo</h3>\r\n <p>Zagroda z Bukowskiej Woli, gm. Miechów z 1875 r.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/640x480-F2943a.jpg" title="Kileckie - budownictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/288x216-F2943a.jpg" alt="Kileckie - budownictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/100x75-F2943a.jpg" alt="Kileckie - budownictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kileckie - budownictwo</h3>\r\n <p>Zagroda z Bukowskiej Woli, gm. Miechów z 1875 r. i krzyż przydrożny</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/640x480-F2943b.jpg" title="Kileckie - budownictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/288x216-F2943b.jpg" alt="Kileckie - budownictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/100x75-F2943b.jpg" alt="Kileckie - budownictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kileckie - budownictwo</h3>\r\n <p>Warsztat stolarski w chałupie z Rokitna, gm. Szczekociny z 1805 r.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/640x480-F2941.jpg" title="Kileckie - budownictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/288x216-F2941.jpg" alt="Kileckie - budownictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/100x75-F2941.jpg" alt="Kileckie - budownictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kileckie - budownictwo</h3>\r\n <p>Inne obiekty budownictwa drewnianego</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/640x480-INNE_OBIEKTY_BUDOWNICTWA_DREWNIANEGO1.jpg" title="Kileckie - budownictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/288x216-INNE_OBIEKTY_BUDOWNICTWA_DREWNIANEGO1.jpg" alt="Kileckie - budownictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/100x75-INNE_OBIEKTY_BUDOWNICTWA_DREWNIANEGO1.jpg" alt="Kileckie - budownictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kileckie - budownictwo</h3>\r\n <p>Inne obiekty budownictwa drewnianego</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/640x480-INNE_OBIEKTY_BUDOWNICTWA_DREWNIANEGO2.jpg" title="Kileckie - budownictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/288x216-INNE_OBIEKTY_BUDOWNICTWA_DREWNIANEGO2.jpg" alt="Kileckie - budownictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/100x75-INNE_OBIEKTY_BUDOWNICTWA_DREWNIANEGO2.jpg" alt="Kileckie - budownictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kileckie - budownictwo</h3>\r\n <p>Inne obiekty budownictwa drewnianego</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/640x443-INNE_OBIEKTY_BUDOWNICTWA_DREWNIANEGO3.jpg" title="Kileckie - budownictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/288x200-INNE_OBIEKTY_BUDOWNICTWA_DREWNIANEGO3.jpg" alt="Kileckie - budownictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/100x70-INNE_OBIEKTY_BUDOWNICTWA_DREWNIANEGO3.jpg" alt="Kileckie - budownictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kileckie - budownictwo</h3>\r\n <p>Inne obiekty budownictwa drewnianego</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/640x480-INNE_OBIEKTY_BUDOWNICTWA_DREWNIANEGO4.jpg" title="Kileckie - budownictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/288x216-INNE_OBIEKTY_BUDOWNICTWA_DREWNIANEGO4.jpg" alt="Kileckie - budownictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/149/images/100x75-INNE_OBIEKTY_BUDOWNICTWA_DREWNIANEGO4.jpg" alt="Kileckie - budownictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_602_2 = new gallery($(''gallery_602_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script> Na terenie wsi świętokrzyskich dominowała zagroda wielobudynkowa, tzn. złożona z wyodrębnionych całości, tj. chałupy, obory, stodoły i piwnicy czy szopy. Najczęściej była to konstrukcja trzybudynkowa, ale też cztero-, dwu- lub jednobudynkowa; duwubudynkowa (chałupa pod wspólnym dachem z oborą oraz osobno stojącą stodołą lub osobno stojącą chałupa, a stodoła i obora pod wspólnych dachem), jednobudynkowa (składająca się z domu mieszkalnego, obory i stodoły pod wspólnym dachem) lub zagrody złożone z samej chałupy. Biorąc pod uwagę usytuowanie budynków na działce, wyróżnić można pięć typów zagród: w kształcie litery L, U, czyli podkowy, w formie luźnego czworoboku, w formie zwartego czworoboku, czyli tzw. okół, zagroda, w której dom był równoległy do budynków gospodarczych. Uwzględniając typy rozplanowania wnętrz, można wyróżnić na terenie woj. świętokrzyskiego: chałupy z sienią szczytową, jedną izbą oraz komorą usytuowanymi w amfiladzie<sup><a name="sdfootnote1anc" href="#sdfootnote1sym" title="sdfootnote1anc"><sup>1</sup></a></sup>, chałupę z sienią umieszczoną centralnie, chałupy z sienią i komorą przy jednej ścianie szczytowej i jednym lub dwoma pomieszczeniami w układzie równoległym. W 2 poł. XIX w. zagrody były grodzone często płotem plecionym pionowo gałęziami leszczyny, dębiny, też choiną i żerdziami. Nowsze ogrodzenie to płot składający się z kołków i sztachet, płotu sztachetowego, a następnie z betonowych płyt lub siatki. Brama i furki są wykonane z prętów żelaznych spawanych. Przy chałupach od strony podwórka, a obecnie i drogi, znajdowały się ogródki kwiatowo-warzywne. W głębi gospodarstwa rosły drzewa owocowe. Izba była zamieszkiwana przeciętnie przez 7-8 osób. Obok funkcji mieszkalnej izba była warsztatem produkcyjnym, także miejscem przygotowania pożywienia dla zwierząt, bardzo rzadko też trzymano tu zwierzęta, ptactwo domowe, darto pierze, przędziono len, wełnę. Izba pełniła też funkcje towarzysko-reprezentacyjną (miejsce chrzcin, wesel, pogrzebów). Spano niekiedy na piecach grzewczych (np. Kakonin, Porąbki, Mąchocice, Masłów, Lasocin, Mnin). W izbie były miejsca do spania (prycze, ławki, kołyski), miejsca na odzież (grzędy, skrzynie, kufry, szafy). W rodzinach wielodzietnych spano także na siennikach lub słomie. Dzieci spały w nogach łóżka rodziców. W niektórych izbach były łyżniki z łyżkami, na obramowaniu drzwi umocowywano kropielniczkę, a nad drzwiami krzyżyk. Na ścianach wisiały obrazy o tematyce religijnej kupowane na pielgrzymkach, odpustach, sezonowo także kwiaty bibułkowe, wycinanki, kwiaty z kolorowej bibuły, pająki ze słomy, kolorowe bibułkowe witrarzyki. Nad łóżkami znajdowały się obrazy święte, a na stole stały kwiaty bibułkowe. Sień pełniła funkcję gospodarczą: tu dokonywała się obróbka ziarna na mąkę, kaszę – w żarnach i stępie, czasem przygotowywano pokarm dla zwierząt. Stały tu też beczki na ziarno, na kołkach wisiała uprząż końska, ubrania robocze, niektóre narzędzia rolnicze. Strych był miejscem przechowywania siana, słomy, pakuł, niektórych sprzętów gospodarskich: beczki na ziarno, beczułki na groch, kaszę, części krosien, suszenia ubrań, latem także miejscem spania dla dzieci i młodzieży.\r\n <h2 align="left">Folklor muzyczny, garncarstwo ludowe, rzeźba, malarstwo ludowe i literatura ludowa</h2>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Dla zilustrowania niektórych prac twórców ludowych posłużą zdjęcia eksponatów znajdujących się w WDK w Kielcach.</p>\r\n \r\n<p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_602_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/640x480-F2946.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/288x216-F2946.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/100x75-F2946.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/640x480-F2947.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/288x216-F2947.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/100x75-F2947.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/360x480-F2948.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/162x216-F2948.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/57x75-F2948.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/640x480-F2949.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/288x216-F2949.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/100x75-F2949.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/640x480-F2950.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/288x216-F2950.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/100x75-F2950.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/360x480-F2951.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/162x216-F2951.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/57x75-F2951.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/640x480-F2952.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/288x216-F2952.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/100x75-F2952.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/360x480-F2953.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/162x216-F2953.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/57x75-F2953.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/640x480-F2954.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/288x216-F2954.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/100x75-F2954.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/640x480-F2955.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/288x216-F2955.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/100x75-F2955.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/360x480-F2956.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/162x216-F2956.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/57x75-F2956.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/360x480-F2957.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/162x216-F2957.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/57x75-F2957.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/640x480-F2958.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/288x216-F2958.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/100x75-F2958.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/640x480-F2959.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/288x216-F2959.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/100x75-F2959.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/640x480-F2960.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/288x216-F2960.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/100x75-F2960.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/360x480-F2961.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/162x216-F2961.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/57x75-F2961.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/360x480-F2962.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/162x216-F2962.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/57x75-F2962.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/640x480-F2963.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/288x216-F2963.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/100x75-F2963.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/640x480-F2964.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/288x216-F2964.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/100x75-F2964.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/640x480-F2965.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/288x216-F2965.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/100x75-F2965.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/640x480-F2966.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/288x216-F2966.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/100x75-F2966.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/360x480-F2967.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/162x216-F2967.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/57x75-F2967.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/360x480-F2968.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/162x216-F2968.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/57x75-F2968.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/360x480-F2969.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/162x216-F2969.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/57x75-F2969.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/329x480-F2970.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/148x216-F2970.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/52x75-F2970.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/336x480-F2971.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/152x216-F2971.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/53x75-F2971.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/338x480-F2972.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/152x216-F2972.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/53x75-F2972.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/351x480-F2973.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/158x216-F2973.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/55x75-F2973.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/353x480-F2974.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/159x216-F2974.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/56x75-F2974.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/339x480-F2975.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/153x216-F2975.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/53x75-F2975.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/320x480-F2976.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/144x216-F2976.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/50x75-F2976.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/344x480-F2977.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/155x216-F2977.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/54x75-F2977.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Ze zbiorów WDK w Kielcach</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/320x480-F2978.jpg" title="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/144x216-F2978.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/117/images/50x75-F2978.jpg" alt="Kieleckie kultura ludowa, twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_602_3 = new gallery($(''gallery_602_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Na zdjęciach są też niektórzy z nich.</p>\r\n \r\n<p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_602_4" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi</h3>\r\n <p>Twórcy ludowi</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/320x480-F2980.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/144x216-F2980.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/50x75-F2980.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi</h3>\r\n <p>Twórcy ludowi</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/324x480-F2981.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/146x216-F2981.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/51x75-F2981.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi</h3>\r\n <p>Twórcy ludowi</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/324x480-F2982.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/146x216-F2982.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/51x75-F2982.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi</h3>\r\n <p>Twórcy ludowi</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/318x480-F2983.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/143x216-F2983.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/50x75-F2983.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi</h3>\r\n <p>Twórcy ludowi</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/315x480-F2984.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/142x216-F2984.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/50x75-F2984.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi</h3>\r\n <p>Twórcy ludowi</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/317x480-F2985.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/143x216-F2985.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/50x75-F2985.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi</h3>\r\n <p>Twórcy ludowi</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/315x480-F2986.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/142x216-F2986.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/50x75-F2986.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi</h3>\r\n <p>Twórcy ludowi</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/318x480-F2987.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/143x216-F2987.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/50x75-F2987.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi</h3>\r\n <p>Twórcy ludowi</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/316x480-F2988.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/143x216-F2988.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/50x75-F2988.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi</h3>\r\n <p>Twórcy ludowi</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/640x452-F2989.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/288x204-F2989.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/100x71-F2989.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi</h3>\r\n <p>Twórcy ludowi</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/315x480-F2990.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/142x216-F2990.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/50x75-F2990.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi</h3>\r\n <p>Twórcy ludowi</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/319x480-F2991.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/144x216-F2991.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/50x75-F2991.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi</h3>\r\n <p>Twórcy ludowi</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/317x480-F2992.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/143x216-F2992.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/50x75-F2992.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi</h3>\r\n <p>Twórcy ludowi</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/316x480-F2993.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/142x216-F2993.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/50x75-F2993.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi</h3>\r\n <p>Twórcy ludowi</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/314x480-F2994.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/142x216-F2994.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/49x75-F2994.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi</h3>\r\n <p>Twórcy ludowi</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/316x480-F2995.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/142x216-F2995.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/50x75-F2995.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi</h3>\r\n <p>Twórcy ludowi</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/326x480-F2996.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/147x216-F2996.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/51x75-F2996.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi</h3>\r\n <p>Twórcy ludowi</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/322x480-F2997.jpg" title="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/145x216-F2997.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/116/images/51x75-F2997.jpg" alt="Kieleckie - kultura ludowa, twórcy ludowi thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_602_4 = new gallery($(''gallery_602_4''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Bibliografia:</p>\r\n <div><i>60 piosenek ludowych (na chór dwugłosowy). </i>Zapisał i opracował Jerzy Olszewski, Warszawa 1962.</div>\r\n <div><i>Ceramika ludowa Kielecczyzny. Formy i zdobienia</i>. Tekst i fotografie Leszek Gawlik, Kielce 2008.</div>\r\n <div><i>Pieśni dawnej Kielecczyzny</i>, zebrał i opracował Jerzy Gumuła, Kielce 2000.</div>\r\n <div>Ks. Władysław Siarkowski, <i>Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Kielc</i>. Do druku przygotowali Lidia Michalska-Bracha i Krzysztof Bracha, Kielce 2000.</div>\r\n <div><i>Świętokrzyskie melodie ludowe</i>. Zebrał, zapisał, tekstem opatrzył Władysław Kuncewicz, Kielce-Karczówka 2009.</div>\r\n <div>Wielgus Ewa, <i>Tradycyjne ozdoby choinkowe na Kielecczyźnie</i>, Kielce 2010.</div>\r\n <div id="sdfootnote1">\r\n <p class="sdfootnote"><a name="sdfootnote1sym" href="#sdfootnote1anc" title="sdfootnote1sym">1</a> Amfilada to szereg idących po obie kolumn, łuków lub połączonych z sobą przejściem pokojów, sal, izb. SJPD, t. I, Warszawa 1958, s. 111.</p>\r\n </div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span></p>\r\n<p> </p>', 1, 0, 0), ('kieleckie-literatura', 'kieleckie', 'Literatura', 60000, ' <h1>Literatura </h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Stanisław Cygan </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <h2>Geografia regionu</h2> <p style="line-height: 150%" align="justify">Bujak F. , <em>Studia geograficzno-historyczne</em>, Warszawa 1925</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Bujak F., <em>Studia nad osadnictwem Małopolski</em>, Kraków 1905</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Banaś T., Garus R., <em>Legendy świętokrzyskie </em>– <em> przewodnik rodzinny</em>, Kielce 1999</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Cieśliński Stanisław, Kowalkowski Alojzy, (red.), <em>Monografia Świętokrzyskiego Parku Narodowego</em>, Bodzentyn – Kraków 2000 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Garus Ryszard, <em>Przewodnik dla turystów pieszych i zmotoryzowanych. Kielce – Góry Świętokrzyskie</em>, Kielce 1993</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Garus Ryszard, <em>Przewodnik dla zmotoryzowanych. Kielce – Sandomierz – Góry Świętokrzyskie</em>, Kielce 2006</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Jurecki M., <em>Ponidzie. W świętokrzyskim stepie</em>, Kraków 2004</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Katalog zabytków sztuki w Polsce</em>, T. III. <em>Województwo kieleckie</em>, pod red. J. Z. Łodzińskiego i B. Wolff, Warszawa 1957 – 1966</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Kielce . 7 km do raju. Miniprzewodnik po mieście i Górach Świętokrzyskich, </em>Kielce, brw.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> <em>Magia świętokrzyskiego drzewa</em>, Kraków 2006</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Mapa obiektów przyrodniczych woj. świętokrzyskiego</em>, skala 1: 400 000, Kielce 2001</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Mityk Jan, <em>W Góry Świętokrzyskie</em>, Warszawa 1995</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Nosek Stanisław, <em>Zarys archeologii Małopolski</em>, Kraków 1956</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Paszkowski M., <em>Skalne zabytki, przewodnik po rezerwatach i pomnikach przyrody nieożywionej województwa świętokrzyskiego</em>, Kielce 2000</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Patkowski Antoni, <em>Góry Świętokrzyskie</em>, Warszawa 1937</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Pierściński Paweł, <em>Między Wisłą a Pilicą. Skarby przyrody i kultury</em>, Lublin 2001</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Pilich J., (red.) <em>Góry Świętokrzyskie – słownik krajoznawczy</em>, cz. I, Warszawa 1974</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Przyroda województwa świętokrzyskiego</em>, Kielce 2000 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Szafer Władysław, <em>Świętokrzyski Park Narodowy</em>, Kraków 1959</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Świętokrzyskie Europuzzle</em> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Świętokrzyskie – Miejsca Mocy</em>. <em>Pocztówka multimedialna</em> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Świętokrzyskie na cztery pory roku, </em>Kielce, brw., wyd. drugie, poprawione </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Świętokrzyskie z lotu ptaka</em>. Zdjęcia Krzysztof Pęczalski, Wełecz 2006</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Województwo świętokrzyskie</em>, Bydgoszcz 2007 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Województwo świętokrzyskie. Mapa administracyjno-turystyczna</em>. Skala 1: 200 000</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Wojtys Paweł, <em>Z sercem w plecaku czyli wędrówki po drogach i bezdrożach Ziemi Świętokrzyskiej i Sandomierskiej</em>. Cz. I. <em>Kielce i okolice. Przewodnik turystyczny</em>, Kielce 2005 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h2>Historia regionu</h2> <p style="line-height: 150%" align="justify">Banaczkowski Piotr, <em>W kwestii regionu świętokrzyskiego</em>, „Literatura Ludowa” 1957, nr 2, s. 60 – 61</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Banaś S., <em>Z lat dawnych i obecnych powiatu starachowickiego</em>, Starachowice, b. r. w. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Bielenin K., <em>Starożytne górnictwo i hutnictwo żelaza w Górach Świętokrzyskich</em>, Kielce 1992</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Bielenin K., <em>Starożytne hutnictwo świętokrzyskie</em>, Warszawa 1960</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Bobiński A., Bażewicz J. M, <em>Przewodnik po Królestwie Polskim</em>..., T. I-II, Warszawa 1910 – 1902</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Dąbrowska E., <em>Studia nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym ziemi wiślickiej</em>, Wrocław – Warszawa – Kraków 1965</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Derwich Marek, <em>Benedyktyński klasztor Św. Krzyża na Łysej Górze w średniowieczu</em>, Warszawa – Wrocław 1982</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Dziedzictwo kulturowe regionu świętokrzyskiego: materiały pokonferencyjne</em>. Wstęp i opr. red. Halina Mielicka, Kielce 2007</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Dzieje regionu świętokrzyskiego od X do końca XVIII wieku</em>, pod red. J. Wijaczki, Kielce 2004</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Guldon Z., <em>W sprawie regionu kieleckiego</em> (w:) <em>Dzieje Kielecczyzny w historiografii Polski Ludowej. Stan i program badań</em>, pod red. Zenona Guldona, Kielce 1977, s. 20 – 36</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Guldon Zenon, Krzystanek Karol, <em>Ludność żydowska w miastach lewobrzeżnej części województwa sandomierskiego w XVI-XVIII wieku</em>, Kielce 1990</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Guldon Zenon, Kaczor J., <em>Górnictwo i hutnictwo w Staropolskim Okręgu Przemysłowym w drugiej połowie XVIII wieku</em>, Kielce 1994</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Historyczne miasta regionu sandomiersko-kieleckiego XIII – XX w</em>., pod red. K. Głowackiego, Kielce 2002</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Jastrzębski J., <em>Klasztor Świętego Krzyża na Łyścu</em>, Kielce 1998</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kamińska J., <em>Grody wczesnośredniowieczne Polski środkowej na tle osadnictwa</em>, Łódź 1953</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Kalendarz świętokrzyski 2005</em>. Wydanie specjalne Świętokrzyskiego Miesięcznika Kulturalnego „Teraz”, Kielce 2004</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kolberg Oskar, <em>Dzieła wszystkie. Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka, i tańce</em>, <em>Sandomierskie</em>, Warszawa 1865; Lud, cz. 1, cz. 2, seria 18-19, Kieleckie, Kraków 1885 – 1886, tenże Lud, cz. 1-2, seria 20, 21, Radomskie, Kraków 1887 – 1888</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kowalczyk J., <em>W hołdzie przeszłości 1863 – 1864</em>: <em>województwo świętokrzyskie</em>, Kielce 2003</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kozera A., <em>Rolnictwo województwa kieleckiego w latach 1918 – 1939</em>, Kielce 2003</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Krzepela J., <em>Małopolskie rody ziemiańskie</em>, Kraków 1928 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kuczyński J., <em>Materiały archeologiczne do badań nad historią Kielc</em>, „Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego”, t. V, Kraków 1963</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kuczyński J., <em>Wyniki badań archeologicznych Muzeum Świętokrzyskiego w latach 1966 – 1969</em>, Kielce 1970</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kuczyński J., Pyzik J., <em>Pradzieje ziem województwa kieleckiego</em>, Kielce 1959</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kuczyński J., Pyzik J., <em>Kielecczyzna w świetle wykopalisk</em>, Kielce 1962</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kürbis B., <em>Historia i kultura cystersów w dawnej Polsce</em>, Lublin 1975</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Leszczyński H., <em>Zakony benedyktyńskie w Polsce</em>, Tyniec 1981</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Ładogórski T., <em>Studia nad zaludnienim Polski XIV wieku</em>, Wrocław 1958</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">Łoboda Lech, <em>Staropolski Okręg Przemysłowy w XVI-XVIII wieku</em>, (w:) <em>Mit czy</em> <em>rzeczywistość?</em>, pod red. J. Wijaczki, Kielce 2001, s. 158 – 180</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Łukasiewicz J., <em>Przewrót techniczny w przemyśle Królestwa Polskiego</em>, Warszawa 1968</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Mała Ojczyzna Świętokrzyskie. Dziedzictwo kulturowe,</em> pod red. G. Okły, Kielce 2002</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Michniak M., <em>Świętokrzyska encyklopedia sportu</em>, Kielce 2004</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Marcinkowski S., <em>Miasta Kielecczyzny. Przemiany społeczno-gospodarcze 1815 – 1869</em>, Warszawa – Kraków 1980</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Massalski Edmund, <em>Góry Świętokrzyskie</em>, Warszawa 1967</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Miasta polskie w tysiącleciu</em>, oprac. S. Pazyra, t.I, Wrocław – Warszawa – Kraków 1965</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Michta Jerzy, <em>Heraldyka samorządowa województwa świętokrzyskiego i jej symbolika</em>, Kielce 2000</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Między Wisłą i Pilicą. Studia i materiały historyczne</em>, pod red. G. Miernika, t. 2, Kielce 2001 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Między Wisłą i Pilicą. Studia i materiały historyczne</em>, pod red. B. Wojciechowskiej i L. Michalskiej-Brachy, t. 3, Kielce 2001</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Navarra F. P., <em>Monografia kościołów diecezji kieleckiej</em>, Warszawa 1911</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Nowak-Dłużewski Juliusz, <em>Region kielecki. Koncepcja terminologiczna i jej uzasadnienie</em>, (w:) tegoż, <em>Z historii polskiej literatury i kultury</em>, Warszawa 1967, s. 213 – 220 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Ks. Olszewski Daniel, <em>Cystersi w Polsce. W 850-lecie fundacji opactwa jędrzejowskiego</em>, Kielce 1990</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Pająk Jerzy, <em>Region kielecko-radomski w jego policentrycznej strukturze z Aglomeracją Staropolską</em>, Kielce 1998</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Pająk Jerzy Zdzisław, <em>Dzieje podziałów administracyjnych a granice regionu świętokrzyskiego</em>, (w:) <em>Region świętokrzyski. Mit czy rzeczywistość</em>?, pod red. J. Wijaczki, Kielce 2001, s. 49 – 72</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Piwek Jerzy, <em>Ekonomia kielecka w latach 1789 – 1864</em>, Ostrowiec Świętokrzyski 2002</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Region świętokrzyski. Mit czy rzeczywistość</em>, pod red. J. Wijaczki, Kielce 2001, s. 159 – 180</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Rosiński P., <em>Zabytkowe organy w województwie kieleckim</em>, Warszawa 1992</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Sedlak Władysław, <em>Człowiek i Góry Świętokrzyskie</em>, Radom 2001</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Ks. Siarkowski Władysłw, <em>Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Pińczowa</em>, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej” 1885, t. 9, s. 3 – 72 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Szczepanik T., <em>Województwo kieleckie. Zarys geograficzno-ekonomiczny</em>, Warszawa 1967</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Klasztor na Świętym Krzyżu w polskiej kulturze narodowej</em>, pod red. ks. D. Olszewskiego i R. Gryza, Kielce 2000</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Urbański Krzysztof, <em>Gminy żydowskie duże w województwie kieleckim</em>, Kielce 2003</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Urbański Krzysztof, <em>Gminy żydowskie małe w okresie międzywojennym</em>, Kielce 2006</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Wiśniewski Jan, <em>Dekanat iłżecki</em>, Radom 1909 – 1911</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Z badań archeologicznych regionu świętokrzyskiego</em>, Warszawa 1956</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Z przeszłości regionu świętokrzyskiego od XVI do XX wieku. Materiały konferencji naukowej</em>, Kielce 2003</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Z tradycji i dorobku inteligencji kieleckiej w XIX i XX wieku</em>, pod red. M. Meduckiej, Kielce 2005</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Zarębski Marcin, <em>Z dziejów regionalizmu świętokrzyskiego</em>, Staszów 2005</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Zieliński J., <em>Staropolskie Zagłębie Przemysłowe</em>, Wrocław 1965</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Zientara Bogusław, <em>Dzieje małopolskiego hutnictwa żelaznego XIV-XVII wiek</em>, Warszawa 1954</p> <p style="line-height: 150%" align="center"><br /> </p> <h2>Dzieje wsi Bieliny</h2> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Bieliny, Bodzentyn, Masłów</em>. Mapa turystyczna, skala 1: 100 000</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Bieliny. Informator turystyczny</em>, Kielce 2008. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Drogosz Andrzej, Cedro Aneta, <em>Kartki z przeszłości gminy Bieliny</em>, Bieliny 2007 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Drogosz Tadeusz, <em>Gwara w utworach Józefa Ozgi Michalskiego</em>. Praca magisterska, Kraków 1978</p> <p>Jóźwik Danuta, <em>Galanto gwara</em>, „Gazeta Bielińska”, nr 2/16, s. 9 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Jóźwik Sławomir, <em>Najważniejsze wydarzenia w historii gminy</em>, „Gazeta Bielińska” 2002, nr 6</p> <p>Jóźwik Sławomir, <em>Życie codzienne w parafii Bieliny w pierwszej połowie XIX wieku</em>, (w:) <em>Między Wisłą a Pilicą: studia i materiały historyczne</em>, t. 2, pod red. G. Miernika, Kielce 2001, s. 79 – 92 </p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">Kamińska Maria, <em>Nazwy miejscowe dawnego województwa sandomierskiego</em>, Wrocław – Warszawa – Kraków 1964, cz, 1, s. 27</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote"><em>Klub Sportowy Nidzianka Bieliny</em>, „Echo Dnia”, 2006, nr 84, dodatek <em>Piłkarski Skarb Kibica</em>, s. 18</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">Kopertowska Danuta, <em>Nazwy miejscowe województwa kieleckiego. Nazwy miast i wsi, nazwy części miast i wsi oraz nazwy alei, placów, ulic i osiedli mieszkaniowych</em>, Kraków 1984, s. 79 </p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">Kosowski J., <em>Ocalają od zapomnienia: zebranie sprawozdawczo-wyborcze Towarzystwa Przyjaciół Bielin</em>, „Gazeta Bielińska” 2004, nr 12, s. 13 </p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">Kosowski J., <em>To była tragedia! Wspomienie przed 60 laty</em>..., „Gazeta Bielińska” 2004, nr 3, s. 3. </p> <p>Kosowski J., <em>Towarzystwo Przyjaciół Bielin wybrało swoje władze</em>, „Gazeta Bielińska” 20001, nr 2/16, s. 1, 3 </p> <p>Krakowiak A., <em>Święto truskawki</em>, „Słowo Ludu” 1999, nr 125, s. 10</p> <p><em>Królowa truskawka</em>:<em> certyfikat dla gminy, zabawa dla wszystkich, </em>„Słowo Ludu”, 2001, nr 123, s. 9</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote"> Suchorowski Stanisław, <em>Zbóje świętokrzyscy</em>, „Radostowa” 1937, nr 2, s. 26 </p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote"><em>Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych</em> 23, <em>Powiat kielcki i powiaty miejskie Kielce i Skarżysko-Kamienna</em>, woj. kieleckie, Warszawa 1966, s. 6 – 7</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Ozga-Michalski Jerzy, <em>Godki świętokrzyskie</em>, Łódź – Kielce 1985 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Prezentacja multimedialna. Lokalna Grupa Działania</em> <em>„Wokół Łysej Góry”</em>. <em>Gmina Bodzentyn.Gmina Bieliny.</em> <em>Gmina Masłów</em>. Opr. merytoryczne J. Grzegorczyk, Z. Krawczyk </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Rynkowska Barbara, <em>Dymarki non stop!</em> „Słowo Ludu” 1999, nr 20, s. 12</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">Sadowska Agnieszka, <em>Ludowy zespół śpiewaczy Bielinianki</em>, „Słowo Magazyn” 2006, nr 2445, s. 15 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Ks. Siarkowski Władysław, <em>M ateriały do etnografii ludu polskiego z okolic Kielc</em>. Do druku przygotowali L. Michalska-Bracha i K. Bracha, Kielce 2000 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Sierociuk Jerzy, <em>Próba ustalenia regionów folklorystycznych</em>, „Literatura Ludowa” R. 23, 1979, nr 4-6, s. 21– 24</p> <p>Skrzyniarz Ryszard, <em>Parafia Bieliny. Zarys dziejów</em>, Kielce 2008</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote"><em>To był piękny festyn: 27 czerwca – I Mistrzostwa Świata w szypułkowaniu bielińskiego specjału. VII Dni Święta Truskawki</em>, „Gazeta Bielińska” 2004, nr 6, s. 4 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Traczyński Edward, <em>Wieś świętokrzyska w XIX i XX wieku</em>, Kielce 2001</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">Wikło Elżbieta, <em>Truskawkami bogaci</em>, „Słowo Ludu”. Magazyn 2000, nr 2130, s. 12 </p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">Wikło Elżbieta, <em>Truskawkowe święto, </em>„Echo Dnia” 2000, nr 123, s. 10</p> <p><em>Zabytki architektury i budownictwa w Polsce. Województwa kieleckie 15</em>. Spis opracował K. Myśliński, Warszawa 1995, s. 8 – 9</p> <p> </p> <h2>Dzieje wsi Radkowice<strong> </strong> </h2> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">Basara Anna, Basara Jan, <em>Opisy fonologiczne polskich punktów „Ogólnosłowiańskiego Atlasu Językowego”,</em> z. II, Małopolska, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1983, s. 42 – 45 </p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">Firkowska Leokadia, <em>Legenda świętokrzyskie</em>, Kielce 1999, s. 53 – 55: <em>Legenda o tym, jak powstała rzeka</em> <em>Świślina</em> </p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">Grzesik Józef, <em>O Świślinie</em>, (w:) „<em>Świętokrzyskie – jakie cudne</em>”. <em>Materiały pomocnicze</em>, Kielce 2005, s. 47 </p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">Grzesik J., <em>O czarownikach. Za dawnych lat</em>. „Literatura Ludowa” I, 1957, nr 2, s. 44 – 46; <em>Z gwary</em> ś<em>więtokrzyskiej</em>, „Poradnik Językowy” 1955, s. 237 – 238; „Poradnik Językowy” 1956, s. 236-237, 270 – 272</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote"><em>Gwary dawniej i dziś. Prace ofiarowane Docent Wandzie Pomianowskiej</em>, pod red. S. Cygana, Kielce 2002 </p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">Kamińska Maria, <em>Nazwy miejscowe dawnego województwa sandomierskiego</em>, Wrocław – Warszawa – Kraków 1964, cz. 2, s. 165</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">Kopertowska Danuta, <em>Nazwy miejscowe województwa kieleckiego. Nazwy miast i wsi, nazwy części miast i wsi oraz nazwy alei, placów, ulic i osiedli mieszkaniowych</em>, Kraków 1984, s. 248 </p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">Nosowicz-Kaczorowska M., <em>Przestawić wieś sprzed stu laty</em>, „Tygodnik Starachowicki” 2000, nr 20, s. 7</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">Pomianowska Wanda, <em>Klasyfikacja rzeczowników odrzeczownikowych</em>. Wrocław – Warszawa – Kraków 1963 </p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">Pomianowska Wanda, <em>Wygnanaie z raju</em>, Kielce 1995, s. 122 – 126<em>: Ballada o Świślinie</em></p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">Radkowice-Kolonia, „Tygodnik Starachowicki” 2000, nr 30, s. 6 </p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">Stankiewicz Jerzy, <em>Legendy świętokrzyskie</em>, Kraków 1988, s. 7 – 9: <em>O Świślinie </em> </p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote"><em>Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności</em>, Warszawa 1827, t. II, s. 130</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote"><em>Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych 20. Powiat iłżecki i powiat miejski Starachowice, woj. kieleckie</em>, Warszawa 1966, s. 28</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote"><em>Wanda Pomianowska patronką szkoły: Uroczystości w Radkowicach</em>, „Gazeta Wyborcza”, Kielce 2006, 21 czerwca (dodatek do „Gazety Wyborczej”), Kielce nr 146, s. 6</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote"><em>W kręgu dialektów i folkloru</em>. Prace ofiarowane Doktor Teresie Gołębiowskiej, Docent Wandzie Pomianowskiej i Docent Zofii Stamirowskiej, pod red. S. Cygana, Kielce 2007</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote"><em>Zabytki architektury i budownictwa w Polsce</em>. <em>Województwo kieleckie</em>, t. 15. Spis opracował K. Myśliński, Warszawa 1995, s. 224</p> <p align="center"><br /> </p> <h2>Gwara regionu</h2> <p style="line-height: 150%" align="justify">Basara A., Basara J., <em>Opisy fonologiczne polskich punktów „Ogólnosłowiańskiego Atlasu Językowego”, Małopolska</em>, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1983, z. II </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Bąk S., <em>O pochodzeniu form typu wzion, wziena</em>, (w:) <em>Symbolae gramaticae in honorem Joannis Rozwadowski</em>, Kraków 1928, t. 2, s. 409 − 411 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Bednarczuk L., <em>Uwagi o zjawisku wtórnej nosowości w gwarach polskich</em>, (w:) „Studia z dialektologii polskiej i słowiańskiej”, pod red. W. Borysia i W. Sędzika, Warszawa 1992, s. 51− 56 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Borowska R., Dudkiewicz M., <em>Dynamika zmian w gwarze wsi Wąsosz</em>, (w:) <em>Językoznawstwo jako przedmiot zainteresowań studenckich kół naukowych</em>, pod red. I. Jaros, Łódź 2004, s. 67 – 73</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Brajerski T., <em>Polskie gwarowe ino</em>, „Język Polski” 1956, XXXVI, z. 2, s. 121 − 124</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Brajerski T., <em>Tak zwane zwroty adresatywne w „Krakowiakach i góralach” W. Bogusławskiego</em>, „Roczniki Humanistyczne KUL”, t. XXXIX − XL, Lublin 1991−1992, s. 73 − 80</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Cygan S., <em>Różnice w mowie pokoleń na Kielecczyźnie</em>, (w:) <em>Polszczyzna Mazowsza i Podlasia. Różnice w mowie pokoleń</em>, Łomża Warszawa 1993, s. 93 − 104 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Cygan S., <em>Zmiany w słownictwie mieszkańców wsi w kontekście przemian społeczno-kulturowych</em>, „Kieleckie Studia Filologiczne” 1996, t. 10, s. 43 − 53 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Cygan S., <em>Stan badań nad gwarami kieleckimi</em>, (w:) <em>Tradycja badań </em><em>dialektologicznych w Polsce. Księga referatów z sesji językoznawczej w </em><em>Olsztynie</em>, pod red. H. Sędziak, Olsztyn 1997, s. 102−108</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Cygan S., <em>Język w świadomości mieszkańców wsi (na przykładzie jednej z kieleckich wsi)</em>, (w:) <em>Polszczyzna regionalna. Materiały z sesji językoznawczej w Ostrołęce 2</em>,<em> </em>pod red. H. Sędziak, Warszawa 1996, s. 118 – 125 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Cygan S., <em>Zmiany w słownictwie mieszkańców wsi w kontekście przemian społeczno-kulturowych</em>, „Kieleckie Studia Filologiczne” 1996, nr 10, s. 43 – 53 </p> <p align="justify">Cygan S., <em>Gwara kielecka</em>, (w:) <em>Mała Ojczyzna Świętokrzyskie</em>. <em>Dziedzictwo kulturowe</em>, pod red. G. Okły, Kielce 2002, s. 225 – 233</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Cygan S., <em>Wyrazy nacechowane emocjonalnie w świadomości mieszkańców wsi</em>, (w:) <em>Funkcja emocjonalna jednostek językowych i tekstowych</em>. Red. naukowa K. Wojtczuk, A. Wierzbicka, Siedlce 2004, s. 39 − 48</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Cygan S., <em>Dialektologia wobec zmian w języku mieszkańców wsi</em>, „The Pecularity of Man”. T. 10. <em>Materiały ogólnopolskiej konferencji naukowej. Progres – regres – stagnacja w naukach społecznych i humanistyce</em>, Kielce 10-11 XII 2004, Kielce – Warszawa 2005, s. 237 <em>–</em> 248</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Cygan S., <em>Gwary kieleckie</em>, (w:) <em>Kurs etnograficzny „Świętokrzyskie – jakie cudne</em>”. <em>Materiały pomocnicze</em>, Kielce 2005, s. 30 <em>– </em>57</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Cygan S., <em>Wskaźniki barwy stylistycznej wyrazów zawarte w wypowiedziach mieszkańców wsi</em>, „Linguistica Bidgostiana”, pod red. A.S. Dyszaka, Bydgoszcz 2005, v. II s. 50 – 63</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Cygan S., <em>Jeszcze o prześmiewaniu gwary</em>, „Prace Filologiczne” LIII, 2007, s. 111 <em>– </em>125</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Cygan S., <em>Sposoby kwalifikowania wyrazów przez użytkowników gwary </em>(na przykładzie zbioru leksyki Karola Dejny <em>Słownictwo ludowe z terenu byłych województw kieleckiego i łódzkiego</em>), (w:) <em>W kręgu dialektów i folkloru. Prace dedykowane Doktor Teresie Gołębiowskiej, Docent Wandzie Pomianowskiej i Docent Zofii Stamirowskiej, </em> pod red. S. Cygana, Kielce 2007, s. 149 – 168</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Cygan S., <em>Na świętokrzyskim gwarowym gościńcu. Pogwarki. Słowniczek</em>, Kielce 2008</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Dejna K., <em>Południowokieleckie przesunięcie artykulacji o ku przodowi</em>, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” VIII, 1962, s. 141− 156</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Dejna K., <em>Wyrównanie oboczności ‘o:e’ oraz ‘a:e’ w gwarach polskich</em>, „Język Polski” XLII, Kraków 1962, s. 188 −191</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Dejna K., <em>Końcówki i formy dualne czasowników w gwarach Kielecczyzny</em>, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” XI, 1965, s. 5 − 19</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Dejna K., <em>Metateza śr, źr</em>, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 5, 1965, s. 275 − 279 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Dejna K., <em>Z zagadnień podziału dialektalnego Polski</em>, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. XII, 1966, s. 5 − 21 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> Dejna K., <em>Atlas gwarowy województwa kieleckiego</em>, Łódź 1962 − 68, t. 1 − 6</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Dejna K., <em>Słownictwo ludowe z terenów byłego województwa kieleckiego i łódzkiego</em>, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, Łódź 1974 −1985, t. XX −XXXI</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Dejna K., <em>Izoglosy gwarowe na obszarze kieleckiego sektora Atlasu Gwar Polskich</em>, Łódź 1991</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Dejna K., <em>Z zagadnień ewolucji gwary</em>, „Roczniki Humanistyczne KUL”, Lublin, t. XXXIX − XL, 1991− 1992, s. 81 − 86</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Dejna K., <em>Atlas gwar polskich</em>, t. 1. <em>Małopolska</em>, Warszawa 1998</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Długosz-Kurczabowa K., <em>Językowe procesy integracyjne (na materiale współczesnej gwary wsi Chrusty)</em>, „Poradnik Językowy” 2005, z. 7, s. 23 −31</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Długosz Kurczabowa K., <em>Gwara Zagnańska pół wieku później</em>, (w:) <em>W kręgu polszczyzny dawnej i</em> <em>współczesnej.</em> <em>Księga ofiarowana Dr. hab. Kazimierzowi Długoszowi, Profesorowi Uniwersystetu Szczecińskiego</em>, pod red. E. Kołodziejek, Szczecin 2006, s. 95 – 112</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kiernożycka K., <em>Uwagi na temat sytuacji socjolingwistycznej w środowiskach wiejskich (na podstawie obserwacji poczynionych w Radkowicach w woj. kieleckim),</em> Poradnik Językowy” 1988, nr 4, s. 283 – 286 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Klimajówna Z., <em>Jeszcze w sprawie tzw. nieprzegłoszonego *ě, *e w wyrazach gwarowych</em>, „Język Polski” 1964, XLIV, s. 243 – 248 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kopertowska D., <em>Charakterystyczne dla Kielecczyzny zjawiska gwarowe występujące w tekstach folklorystycznych tego regionu</em>, „Język Polski” 2003 , z. 4 − 5, s. 297 − 307 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Krok K., <em>Stan gwary kieleckiej na przykładzie wsi z okolic Bodzentyna</em>, (w:) <em>Językoznawstwo jako przedmiot zainteresowań studenckich kół naukowych</em>, pod red. I. Jaros, Łódź 2004, s. 75 – 86</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kucała M., <em>Gwary i regionalne odmiany polszczyzny w XX wieku,</em> (w:)<em> Polszczyzna XX wieku. Ewolucja i perspektywy rozwoju</em>, pod red. S. Dubisza i S. Gajdy, Warszawa 2001, s. 193 – 198</p> <p align="justify">Kucała M., <em>Twoja mowa cię zdradza. Regionalizmy i dialektyzmy języka polskiego</em>, Kraków 1994, wyd. drugie rozszerzone, Kraków 2002 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kucharzyk R., <em>O podziałach dialektu małopolskiego</em>, (w:) <em>Studia dialektologiczne III</em>, pod red. J. Okoniowej, Kraków 2006, s. 33 – 46</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kupiszewski W., <em>Wyrazy gwarowe w znaczeniu ‘bić’</em>,<em> ‘uderzać’</em>, „Prace Filologiczne” XLVIII, 2003, s. 337 – 344</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">Marczewska M., <em>Drzewa w języku i w kulturze</em>, Kielce 2002</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Nitsch K., <em>Dialekty języka polskiego (z 3 mapami),</em> Wrocław 1957</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Pawłowski E., <em>Podział gwar małopolskich na tle wzajemnych wpływów gwarowych oraz nowych tendencji językowych</em>, „Rozprawy Komisji Językowej WTN” VI, 1966, s. 191 – 202</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Pazdur A., <em>Z zagadnień dialektologii Kielecczyzny</em>, Słowo tygodnia. Dodatek społeczno-kulturalny „Słowa Ludu” nr 28 (170) z 1 X 1955, s. 3</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Pomianowska W., <em>Klasyfikacja rzeczowników odrzeczownikowych. Studium ze słowotwórstwa i geografii lingwistycznej</em>, Warszawa − Wrocław 1963</p> <p align="justify">Pluta F., <em>Gwara w utworach współczesnych pisarzy pochodzenia północnomałopolskiego</em>, Wrocław 1971</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Rak M., <em>Słownik frazeologiczny gwary Dębna w Górach Świętokrzyskich</em>, Kraków 2005</p> <p align="justify">Rak M., <em>Językowo-kulturowy obraz zwierząt utrwalony w animalistycznej frazeologii gwar Gór Świętokrzyskich i Podtatarza</em>, Kraków 2007</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Reichan J., <em>Gwary polskie w końcu XX w</em>., (w:)<em> Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci</em>, pod red. W. Pisarka, Kraków 1999, s. 262 – 278</p> <p align="justify">Reichan J., <em>Zarys dziejów badań nad dialektem środkowo- i północnomałopolskim</em>, (w:) <em>Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki.</em> <em>Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Karolowi Dejnie</em>, Łódź 2002, s. 407 – 418</p> <p align="left">Ks. Siarkowski W., <em>Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Kielc</em>. Do druku przygotowali L. Michalska-</p> <p align="left">-Bracha i K. Bracha, Kielce 2000</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Sikorska L., <em>Wiejski system adresatywny w gwarach okolic Ostrowca Świętokrzyskiego i Opatowa</em>, (w:) <em>W kręgu dialektów i folkloru. Prace dedykowane Doktor Teresie Gołębiowskiej, Docent Wandzie Pomianowskiej i Docent Zofii Stamirowskiej</em>,<em> </em> pod red. S. Cygana, Kielce 2007, s. 129 – 147</p> <p align="justify">Wieczorek H., <em>Stylizacja gwarowa w „Godkach świętokrzyskich” Józefa Ozgi Michalskiego</em>, „Poradnik Językowy” 1988, z. 4, s. 275 – 282</p> <p align="justify"><br /> </p> <h2>Kultura ludowa</h2> <p style="line-height: 150%" align="justify">Red. Chwalba Andrzej, <em>Obyczaje w Polsce. Od średniowiecza do czasów współczesnych, </em>Warszawa 2004 </p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">Cygan S., <em>Materiały etnograficzne Władysława Siarkowskiego z okolic Pińczowa jako</em> <em>źródło do badań nad gwarami polskimi</em>, (w:) Ks. W. Siarkowski, tegoż, <em>Materiały do etnografii ludu polskiego</em> <em>z okolic Pińczowa</em>. Do druku przygotowali K. Bracha, B. Wojciechowska i L. Michalska-Bracha, Kielce 2003, s. LXXIII – XC </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Dąbrowska G., <em>Taniec ludowy</em>, (w:) <em>Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej</em>, t. 2, pod red. M. Biernackiej, M. Frankowskiej, W. Paprockiej, Wrocław – Warszawa – Kraków 1981, s. 299 – 300</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Dąbrowska G., <em>W kręgu polskich tańców ludowych</em>, Warszawa 1979</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Dziedzictwo kulturowe regionu świętokrzyskiego</em>:<em> materiały pokonferencyjne</em>. Wstęp i opr. red. H. Mielicka, Kielce 2007</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Erber B., <em>Zarys stanu badań etnograficznych w województwie kieleckim</em>, „Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego” 1964, t. 2, s. 333 – 359</p> <p style="line-height: 150%" align="left">Erber B., <em>Garncarstwo ludowe na Kielecczyźnie</em>, (w:) <em>Garncarstwo na Kielecczyźnie</em>, Kielce 1985, s. 113 – 139</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Erber B., <em>Współczesna rzeźba ludowa ze zbiorów Muzeum Narodwego w Kielcach</em>, Kielce 1978 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Fryś E., Iracka A., Prokopek M., <em>Sztuka ludowa w Polsce</em>, Warszawa 1988</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Gajek J., <em>Studia nad etnograficzną regionalizacją Polski</em>, „Lud” 1961, t. 47, s. 165 – 209</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Gajek J., <em>Etnograficzne zróżnicowanie obszaru Polski. Kartografia etnograficzna podstawą badań zróżnicowania kultury ludowej</em>, (w:) <em>Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej</em>, t. 1, pod red. M. Biernackiej, B. Kopczyńskiej-Jaworskiej, A. Kutrzeby-Pojnarowej, W. Paprockiej, Wrocław – Warszawa – Kraków 1976</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">Imiołek M., <em>Strój ludowy na Kielecczyźnie</em>, Kielce 2001 (strój kielecki – mapka, s. 9, świętokrzyski – mapka, s. 16, sandomierski – mapka, s. 21, strój krakowski (Krakowiaków Wschodnich, mapka, s. 25) </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Jacher-Tyszkowa A., <em>Strój kielecki</em>, Wrocław 1977</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Kalendarz świętokrzyski 2005</em>. Wydanie specjalne Świętokrzyskiego Miesięcznika Kulturalnego „Teraz”, Kielce 2004</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kamoccy M. i J., <em>Strój świętokrzyski</em>, Wrocław 1961</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kamocki J., <em>Strój sandomierski</em>, Wrocław 1957</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Karwicka T., <em>Ubiory ludowe w Polsce</em>, Wrocław 1995</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kolberg O., <em>Dzieła wszystkie. Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzedy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka, i tańce</em>, Sandomierskie, Warszawa 1865; Lud. cz. 1, cz. 2, seria 18 – 19, <em>Kieleckie</em>, Kraków 1885 – 1886, tenże „Lud”, cz. 1-2, seria 20, 21, <em>Radomskie</em>, Kraków 1887 – 1888</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Mała Ojczyzna Świętokrzyskie. Dziedzictwo kulturowe</em>, pod red. G. Okły, Kielce 2002</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Mielicka H., <em>Kultura obyczajowa mieszkańców wsi kieleckiej XIX i XX wieku</em>, Kielce 1995</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">Mielicka H., <em>Kultura ludowa</em>, (w:) <em>Mała Ojczyzna Świętokrzyskie. Dziedzictwo kulturowe,</em> pod red. G. Okły, Kielce 2002, s. 207 – 223</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Ocalić okruchy tradycji. Scenariusze widowisk obrzędowych</em>, Kielce, brw.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Region świętokrzyski. Mit czy rzeczywistość</em>?, pod red. J. Wijaczki, Kielce 2001, s. 85 –112</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote"><em>Regionalna kuchnia polska. Świętokrzyskie</em>. Zebrała M. Pawelec, b. m. i r.w.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Reinfuss R., <em>Garncarstwo ludowe</em>, Warszawa 1955</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Reinfuss R., <em>Z badań nad budownictwem ludowym w województwie kieleckim</em>, „Polska Sztuka Ludowa”, R. 25, 1971, nr 2, s. 67 – 78</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Reinfuss R., <em>Badania terenowe w rejonie kielecko-sandomierskim</em>, „Polska Sztuka Ludowa”, R. 6, 19532, nr 1, s. 35 – 47</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Repertuar dziecięcych wykonawców folkloru</em>, red. M. Michałowska-Wójcik, Kielce 2007 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Ks. Siarkowski W., <em>Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Kielc</em>, oprac. L. Michalska-Bracha, K. Bracha, Kielce 2000</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Ks. Siarkowski W., <em>Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Pińczowa</em>, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej” 1885, t. 9, s. 3 – 72 </p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote">Ks. W. Siarkowski, <em>Potrawy, ciasta i chleby ludowe w okolicach Kielc, Pińczowa i Jędrzejowa</em>, (w:) tegoż, <em>Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Pińczowa</em>. Do druku przygotowali K. Bracha, B. Wojciechowska i L. Michalska-Bracha, Kielce 2003, s. 75 – 79 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Seweryn T., <em>Strój Krakowiaków wschodnich</em>, Wrocław 1960 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Sierociuk J., <em>Próba ustalenia regionów folklorystycznych</em>, „Literatura Ludowa”, R. 23, 1979, nr 4-6, s. 21 – 25 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Skotnicka J., <em>Garncarstwo ludowe</em>, (w:) <em>Świętokrzyskie – jakie cudne. Kurs etnograficzny</em>. <em>Materiały pomocnicze</em>, Kielce 2005, s. 79 – 83</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Skotnicka J., <em>Rzeźba i malarstwo ludowe</em>, (w:) <em>Świętokrzyskie – jakie cudne</em>. <em>Kurs etnograficzny. Materiały pomocnicze</em>, Kielce 2005, s. 89 – 94</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Suchorowski S., <em>Świętokrzyskie pieśni w układzie na chór mieszany</em>, Kraków 1937</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Szczyrba J., <em>Folklor muzyczny Kielecczyzny</em>, (w:) <em>Świętokrzyskie – jakie cudne. Kurs etnograficzny. Materiały pomocnicze</em>, Kielce 2005, s. 58 – 72</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Szczyrba J., <em>Pieśni i tańce kieleckie – opracowanie artystyczne</em>, Kielce 1985</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Szurowa B., <em>Zmiany układu przestrzennego wsi kieleckiej od XIII do połowy XX wieku</em>, Kielce 1998</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Szot-Radziszewska E., <em>Czym zajmuje się etnografia, etnologia, antropologia kultury? Wokół pojęć i definicji.</em> (w:) <em>Świętokrzyskie – jakie cudne. Kurs etnograficzny. Materiały pomocnicze, </em>Kielce 2005, s. 2 – 29</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Szot-Radziszewska E., <em>Etnograficzne wyznaczniki regionu małopolskiego. Przyczynek do dyskusji nad zróżnicowaniem regionalnym kultury ludowej</em>, (w:) <em>W kręgu dialektów i folkloru. Prace dedykowane Doktor Teresie Gołębiowskiej, Docent Wandzie Pomianowskiej i Docent Zofii Stamirowskiej</em>, Kielce 2007, s. 37 – 54 </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Szot-Radziszewska E., <em>Lemieszka, siemieniec, gamrota... Zapomniane potrawy Kielecczyzny</em>, Kielce 2005</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Szot-Radziszewska E., <em>Na stole w wiejskiej chacie</em>, (w:) <em>Kalendarz świętokrzyski 2005</em>, Kielce 2004, s. 181 – 187</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Szot-Radziszewska E., <em>Medycyna spod strzechy</em>, (w:) <em>Kalendarz świętokrzyski 2005</em>, Kielce 2004, s. 188 – 193</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Szot-Radziszewska E., <em>Sekrety ziół. Wiedza ludowa, magia, obrzędy, leczenie</em>, Warszawa 2005</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Szurowa B., <em>Przemiany osadnictwa wiejskiego na Kielecczyzźnie w dobie przeduwłaszczeniowej. Zmiany układu przestrzennego wsi</em>, Kielce 1995</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Świętokrzyskie – jakie cudne</em>. <em>Kurs etnograficzny. Materiały pomocnicze</em>, Kielce 2005</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Świętokrzyskie nuty Jana Pieniążka</em>, Kielce 1994</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Traczyński E., <em>Wieś świętokrzyska w XIX i XX wieku</em>, Kielce 2001</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Wojciechowska B., <em>Regionalizacja etnograficzna ziem międzyrzecza Wisły i Pilicy</em>, (w:) <em>Region świętokrzyski. Mit czy rzeczywistość</em>?, pod red. J. Wijaczki, Kielce 2001, s. 85 –112</p> <p style="line-height: 100%" align="left"><br /> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=602&Itemid=40">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('kieleckie-region-dzis', 'kieleckie', 'Region dziś', 30000, '<p><h1>Region Dziś</h1>\r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" align="left" width="70%" colspan="2"><span class="small">Stanisław Cygan </span> </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2"><!-- @page { size: 21cm 29.7cm; margin: 2cm } P { margin-bottom: 0.21cm } A:link { color: #000080; text-decoration: underline } -->\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Po 1989 roku reforma kraju doprowadziła do licznych zmian administracyjnych, także do wzrostu bezrobocia w regionie, m.in. w Starachowicach, Ostrowcu Św., Skarżysku-Kamiennej i Końskich.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Pierwszego stycznia 1999 roku utworzono województwo świętokrzyskie. Jego powierzchnia wynosi 11 691 km<sup>2</sup>, co stanowi 3, 7 %<sup> </sup>powierzchni kraju. Liczba mieszkańców to ok. 1,3 mln osób. Podzielone jest ono na 102 gminy, 14 powiatów oraz jedno miasto na prawach powiatu – Kielce. Na jego terenie jest 29 miast i 2842 wsie. Największe miasta regionu: Kielce, Ostrowiec Świętokrzyski, Starachowice, Skarżysko-Kamienna, Sandomierz, Końskie. Świętokrzyskie graniczy z następującymi województwami: mazowieckim, lubelskim, podkarpackim, małopolskim, śląskim i łódzkim. Województwo świętokrzyskie ma charakter przemysłowo-rolniczy.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Region świętokrzyski jest miejscem ciekawym dla turystów, ośrodkiem kultury, nauki (Kielce, Sandomierz). W Kielcach działają dwa teatry, filharmonia, liczne placówki kulturalne, m.in. Muzeum Narodowe w Kielcach, Muzeum Wsi Kieleckiej z parkiem etnograficznym w Tokarni, k. Chęcin. Najbardziej znane w kraju przedsiębiorstwa to przede wszystkim: NSK „Iskra” S.A., jedyny w Polsce producent świec zapłonowych oraz łożysk tocznych, Kolporter S.A, Exbud Kielce, Targi Kielce. To właśnie centrum targowe, drugi co do wielkości w kraju ośrodek targowy, od ponad 10 lat funkcjonuje na polskim rynku wystawienniczym (prezentacja sprzętu budowlanego, transportowego i wojskowego; organizacja Międzynarodowego Salonu Przemysłu Obronnego, Międzynarodowe Targi Budownictwa Drogowego „Autostrada - Polska”, Międzynarodowa Wystawa Budownictwa i Wyposażenia Kościołów, Sztuki Sakralnej i Dewocjonaliów „SacroExpo”. W Psarach działa Centrum Usług Satelitarnych „TP SAT”, wykorzystujące najnowocześniejsze techniki satelitarne do przesyłania informacji.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Organizuje się tu imprezy ogólnopolskie o charakterze kulturalnym, np. Harcerski Festiwal Kultury i Młodzieży Szkolnej, Ogólnopolski Niezależny Przegląd Form Dokumentalnych NURT. W Kielcach w Muzeum Zabawek i Zabawy znajdują się jedne z największych w Europie eksponatów zabawek (ponad 18 tysięcy), zaś w Jędrzejowie drugie co do wartości i kolekcji Muzeum Zegarów Słonecznych oraz pierwszy w Polsce klasztor cystersów.</p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">{M 287-M289} - Region świętokrzyski - najnowsza historia terytorium</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">{M284-285} - Mapy przedstawiające aktualny podział administracyjny woj. świętokrzyskiego</p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm">Atrakcje turystyczne regionu - zob. strony internetowe:</p>\r\n <ul>\r\n <li>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm"><a href="http://www.sejmik.kielce.pl/">www.sejmik.kielce.pl</a>,</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm"><font color="#000080"><u><a href="http://www.swietokrzyskie.pl/">http://www.swietokrzyskie.pl</a></u></font>,</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm"><font color="#000080"><u><a href="http://www.swietokrzyskie.pl/">http://www.rot. swietokrzyskie.pl</a></u></font></p>\r\n </li>\r\n </ul>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm"><br />\r\n </p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm"><br />\r\n </p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<span class="article_seperator"> </span>\r\n<table align="center" style="margin-top: 25px">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev"><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=596&Itemid=40">« poprzedni artykuł</a></th>\r\n <td width="50"> </td>\r\n <th class="pagenav_next"><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=598&Itemid=40">następny artykuł »</a></th>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</p>', 0, 0, 0), ('kieleckie-slownik1', 'kieleckie', 'Słownik gwarowy (Kieleckie)', NULL, '<div> </div>\r\n<h1>Kieleckie - Słowniczek GWAROWY<b><font size="6"> </font></b></h1>\r\n<div><b> </b>Stanisław Cygan</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div align="center"><b>A</b></div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>adamachy </b>‘drzewa śliwy’: Z <i>adamachów</i> te torki były dookoła, gałązki sie ucieło i susyło grzybki.</div>\r\n<div><b>adamiec </b>‘roślina kwiatowa o drobnych fioletowych kwiatuszkach kwitnąca późną jesienią, <i>Gloxima</i>’: <i>Adamiec</i> to kwitnie lilowo, wysoki taki, pachnie ładnie, na Wszystkich Świętych przeważnie jesce jest.</div>\r\n<div><b>aeroplan/ałuroplan</b> ‘samolot’: Downe ludzie na samolot <i>aeroplan,</i> a nichtórzy to <i>ałuroplan</i> mówiły<i>. </i></div>\r\n<div><b>afrykanka</b> ‘perliczka’: Te <i>afrykanki</i> to som takie sadziste, niziutkie, nie dajo się złapać.</div>\r\n<div><b>alegancko </b>‘elegancko’: Tak umiała sama wszystko ładnie zrobić, tak <i>alegancko</i> i uszyć, i posprzątać i upiec. </div>\r\n<div><b>alleluja </b><i>przen.</i>‘samowola, nieporządek w domu’: Ino troche mnie nie było w dómu, bo wyjechałam do córki, to zaroz w ty chałpie <i>alleluja</i>: kota stracił, kwiotki mi poschły, taki głospodorz z niego. Nie wiem, cy tam w dómu nie <i>alleluja</i>, bo już ze trzy godziny jak nos ni ma. </div>\r\n<div><b>anklerz</b> ‘boczny mały pokój przeznaczony na sypialnię, in. alkierz’: Jak już troche lepi było, to łoddzielnie się spało <i>w anklerzu</i>.</div>\r\n<div><b>ankurny/jankurny</b>‘niespokojny, zapalczywy, zuchwały’: Ten nas młody chłopok to taki zacepnik, <i>jankurny</i> taki, nikogo nie usłucho ino do bitki się rwie. <i>Ankurny</i> to taki niespokojny cłowiek, chłopok młody przeważnie.</div>\r\n<div><b>atramenciok </b>‘grzyb koloru białego, który po uszkodzeniu barwi się na granatowo, <i>Gyroporus cyanescens</i>, in. podciecz atramentowy’: Te <i>atramencioki </i>to my znajdywali koło nasego pola. <i>Atramenciok</i> to taki bioły grzyb ło gruby nodze, a jak się przełomie, to jest taki granatowy.</div>\r\n<div><b>atramentówka </b>‘grzyb nazwany ze względu na ciemne, siwiejące plamy, które występują na uszkodzonej powierzchni kapelusza, in. atramenciok’: <i>Atramentówki</i> lepse są na susenie niż do gorcka łod razu. <b> </b></div>\r\n<div><b>azotoks </b>‘owadobójczy środek chemiczny’: <i>Azotoksem</i> sypali i pchły zgineły i muchy się truły. Tero to się prysko, a pierw wzieno sie <i>azotoksu </i>i truło stonke na źmiokach.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div align="center"><b><font size="5">B</font></b></div>\r\n<div><b>babicha </b>‘dzika róża, <i>Rosa canina</i>’:</div>\r\n<div>Zoboc, jak ładnie kwitnie ta <i>babicha</i>, jakie różowiutkie te płatecki mo. Ja ta <i>babicha</i> przekwitnie, to mo takie czerwóne łowoce, to jag óny przemarzno, to jo lubie je jeś.</div>\r\n<div>My chodzieli w Łysice, skup beł i to tako dziko róza, takie długie łowoce, to <i>babicha.</i> Downi to <i>babicha</i> mówieli na te dziko różo. </div>\r\n<div><b>babie uszy</b>‘in. piestrzenica kasztanowata,<i> Gyromitra esculenta</i>’: <i>Babiego usa</i> znalazła, znacy piestrzenice, jak óna po książkowemu nazwała.</div>\r\n<div>Na wiosne to my tych <i>babieusów</i> nazbierali i matka nagotowali pierogów z niemi, a to takie pycha beło.</div>\r\n<div><i>Babie usy</i> to som takie skośne, płaskie takie jak ucho krowy cy konia i to rośnie w maju. <i>Babieusy</i> to jadalne grzyby, tylko trzeba umić go ugotuwać i usmażyć.</div>\r\n<div><b>babieniec </b>‘przedsionek kościelny, kruchta’: <i>Babieniec</i> to tak jak się wchodzi do kościoła, to taki przedsionek i tam musiała cekać matka z dzieckiem az ksiądz przysed po nich.</div>\r\n<div><b>baczyć </b>1.‘patrzeć, uważać’: A <i>boc</i> na kłota, żeby gło tam nie przywrzyć!</div>\r\n<div>2.<b> </b>‘pamiętać’: Ło jaki ten świat mieły</div>\r\n<div><i>Boce </i>jak my wionki wieły.</div>\r\n<div><i>Boce</i> jak my downi te gesi paśli na dworskim tam koło ty sodzawki. Tero to jo tego wszystkiego nie <i>boce</i>, bo jo mom tyle lot, jo tu nojstarszy się łostoł.</div>\r\n<div><i>Boce</i> te jego śpiewke hyle juz lot. Nie <i>boce </i>z jaki to ksiozki cytoł Stachu Bregidzin, ale chtóregosik wiecora cytoł ło takim pijoku Franku, chtóry beł kawalerem i chodzieł do dziełuchy wedle cmentorza.</div>\r\n<div>3. ‘zobaczyć, przekonać się’: <i>Bocyli </i>ludzie wszyscy, ze to kara bozo spodo na nich, ten grad, co tako zniste zrobił i wytłukł tak zboże.</div>\r\n<div><b>na</b> <b>bajoku</b> ‘na czworakach, raczkiem’: Ten mały nie umioł chodzić, to <i>na bajoku</i> chodził.</div>\r\n<div><b>baka </b>(tylko w wyrażeniu) <b>świadczyć komu bakę</b>: ‘nadskakiwać komuś, schlebiać’: Jak cuje pore złoty, to tero ci <i>bake świadczy</i>, a późni to cie nie będzie znoł.</div>\r\n<div><b>bałoń</b>1. ‘duże oko’: Tak wytrzeszczo te <i>bałonie</i>, jak jaki niemądry.</div>\r\n<div>2. ‘złocień, <i>Chrysanthenum indicum</i>’: Kwitły w tym naszym ogródku różyczki-przydróżki, ruta, nagietki, mieta, arcydzięgiel, boże drzewko, <i>bałónie</i> i piwonie, agrest i porzeczki.</div>\r\n<div><b>bałykować </b>‘chodzić na czworakach, raczkować’: Dziecku skóre chleba sie dało i po podłodze <i>bałykowało</i> i tą skórą chleba sie zadowolniło.</div>\r\n<div><b>bant</b> ‘belka łącząca krokwie’: Tero te stodoły duże som, a downi to malutkie takie stawiali, to pełno było tego żyta i siana po <i>bónty</i>. </div>\r\n<div><b>barabol </b>‘bęben’: Jak się skurwieła dziewucha, to łociec mi mówieli, ze pannie wzieli taki <i>barabol</i> na plecy i bez wieś śli i tak bebnieli.</div>\r\n<div><b>baranie jaja</b> ‘purchawka, <i>Lycoperdon</i>’: To jak tam na pastwisku toto rosło, a późni jesieniom jak sie nadepneło, to dym sed, to mówieli <i>baranie jaja</i>.</div>\r\n<div><b>bartek </b>‘wir wiatru’:To jak tak młynkuwało sie przed burzą, to lecioł <i>bartek</i> i zawiewoł siano do góry.Ten <i>bartek</i> lecioł, to się go zażegnywało, pluło się, bo ón mógł i cłowieka zawioć i mozno było chorować.</div>\r\n<div>To godali, ze <i>bartek</i> siano zabiero, jak tak przeniesło siano do sąsiadów.</div>\r\n<div><b>baryła</b> ‘o grubym dziecku’: Z nasego małego taki <i>baryła</i>, ze ciotka Mania ni mogła go poznać. </div>\r\n<div><b>baserunek</b> ‘słowne upomnienie, nagana’: Taki ji dom <i>baserunek</i>, żeby mi tu nie przychodziła do dómu.</div>\r\n<div><b>baśka</b> ‘szyszka’: Te, co z drzewa leco, to się nazywajo <i>baśki</i> i juz.</div>\r\n<div>To takie jak z jedloka zlotajo, takie gómółki z nasiniem leco, to <i>baśki</i>.</div>\r\n<div>Tero to już <i>baśki</i> leco, to już niedługo zima będzie.</div>\r\n<div>Z jedloków, z sośnioków brali te nasienie, co było w tych <i>baśkach</i>.</div>\r\n<div>Niektórzy godajo syszki na to, a niektórzy <i>baśki</i>. </div>\r\n<div><b>bebech</b> ‘brzuch’: No to Werónka dawoj mi szybko jeś, bo mi w <i>bebechu </i>utechło po tym śniodaniu lichym.</div>\r\n<div>Tag mnie ten <i>bebech</i> bolał po tych flakach.</div>\r\n<div><b>bechor</b> ‘in. małe dziecko, często o nieślubnym dziecku’: Umioł spsocić i słuchoł innych <i>bechorów</i>, a nawet cesto som niemi dowodzieł. Chłopy Cyganek siedziały w krzokach <br />\r\ni poleły łogniń, przy tym doglodały małych <i>bechorów</i>, zeby sie nie porosłazieły po łokolicy. Jak nieślubne dziecko było, to <i>bechor </i>abo bachor mówili.</div>\r\n<div><b>bedłka </b>‘o różnych gatunkach grzybów z wyjątkiem prawdziwków’:Było bardzo dużo <i>bedków</i> tuu nos w lassach w Łysicy.</div>\r\n<div>Suseli rozmaite <i>bedki</i> na zime. Downi w tych lasach to więcy było <i>bedków</i> rozmaitych.</div>\r\n<div><b>belek </b><i>m</i>‘belka poprzeczna podtrzymująca deski powały’: W drewniany chałupie to były szczegarze takie: przez środek taki <i>belek</i> drewniany szedł.</div>\r\n<div>Jak Wigiljo przysła, to gospodorz wzioł słómy i za ten <i>belek</i> wrzucił, ile tam wpadło.</div>\r\n<div>To nojgorzy to beło za <i>belek </i>podać, takie wysokie to, te snopecki żyta. A tak w Wigilie to się ty słomy troche kładło za ten <i>belek</i>, co sed przez środek chałupy. Dopiero w Nowy Rok to przychodził gospodarz z batem i wyciągał słome zza <i>belka</i> i mówił: „W pole kopy, w pole kopy”. Mówili, że jakby została jako słomka w domu abo gdzieś w kącie abo za <i>belkiem</i>, to szukali, bo ze cały rok miała głowa bolić, to szukali i wynosili z domu.</div>\r\n<div>Masło robiło się w maśnicce i robiło się nieroz kilo naroz, jak była dobro śmietana, i robiło się pod <i>belkiem</i>, żeby się predzy zrobiło, o, to takie mieli przesądy, zabobony downi. </div>\r\n<div><b>besiok</b> ‘nieślubne dziecko’: <i>Besiok</i> albo nańduch to mówili na dziecko jag ni miało ojca.</div>\r\n<div>Na dziecko nieślubne to w Lechowie mówimy <i>besiok</i>, a za Łopatowem to się mówi nańduch.</div>\r\n<div><b>bęczek </b>‘płaczek, płaczliwe dziecko’: Jak tak dziecko płacze, to się mówi na niego, że to <i>bęczek</i>.</div>\r\n<div><b>bić strónę za kimś</b> ‘trzymać z kimś, bronić kogoś’: <b> </b>Widzi jako to Józefka, jak <i>za niom stróne bije</i>, nic złego nie do powiedzić. Óny łobie siebie wartne, tak <i>stróne za sobo bijo</i>.</div>\r\n<div><b>bielaczka</b> ‘czynność malowania ścian budynków domu lub zabudowań gospodarskich’: I co Weróniu zacynos <i>bielacke</i> dzisioj. Tak paprze na tym dworzu, takie zimno, to nie wiem, cy bedzie <i>bielacka</i> sła u nos. </div>\r\n<div><b>bielidło </b>‘nazwa dawnego proszku do prania’: Downi na proszek to mówieli <i>bielidło</i>.</div>\r\n<div><b>bijak </b>1.‘część cepów, którą młocek uderza w rozłożone zboże’: To brało się w stodole, stawało i młóciło cepami żyto, tym <i>bijokiem</i>. Cepy to się składajo z <i>bijoka</i>, dzierzoka i gozwów. To, co się waliło tak w te posodzke, to mówili <i>bijok </i>łod cepów. To, co się biło w to zboże, to było debowe, mocne, to <i>bijok</i>.</div>\r\n<div>2. ‘coś, co służy do bicia, np. bat, rózga kołek itp.’: Z wiecora wzion se porzodnego <i>bijoka</i> i zacajeł się w krzokach, skod cało łoke beło dobrze widać.</div>\r\n<div><b>bimbołki </b>‘kluski ziemniaczane nadziewane farszem’: Wszystkie te potrawy były robione z ziemniaków na wsi, na przykład takie goły się robieło, to my mówieli na to <i>bimbołki</i>.</div>\r\n<div><i>Bimbołki</i> to takie długie i łokrągłe kluski, zaklejane, z mięskiem, cebulkom w środku, to dobre było. </div>\r\n<div><b>blacha</b> 1. ‘żeliwna płyta, blat kuchni wiejskiej’: <i>Na</i> ty <i>blase</i> to się piekało te piecorki, jak się z lassu je przyniesło. Wykipiało mleko <i>na blache</i> i jaki smród tero, to trza solom posypać.</div>\r\n<div>2. ‘blacha do pieczenia ciasta, in. brytfanna’: Ciasto się kładło <i>na blachy</i> i wsuwało do pieca. Zdyjmij no te <i>blachy</i> z góry, bo będę placki piec, a trza je umyć. Jedni mówili <i>blachy</i> ci starsi, a młodsi brytfanny.</div>\r\n<div><b>blechować </b>‘bielić płótno na słońcu’: To płótno sie rozciągało, no i tak, umoczyło go sobie, wyschło. Jag óno wyschło, nazod go sie moczyło i to sie nazywało blechowanie, płótno <i>się</i> <i>blechuje</i>. <i>Blechowało się</i> płótno na rosie: wodą się polewało na jednom strone, jak słonko dobrze przygrzało.</div>\r\n<div><b>blechowanie </b>‘suszenie na słońcu płótna lnianego’: Mocało się to płótno we wodzie i rozkładało się na trowie, żeby na słóńcu nabrało biołości i to było <i>blechowanie.</i></div>\r\n<div><b>blin </b>‘placek z tartych ziemniaków pieczony na oleju lub smalcu na patelni’: <i>Bliny</i> to dawniej mówili, a tero to placki ziemniaczane. <i>Bliny </i>to takie małe placki z tartych źmioków.</div>\r\n<div><b>bławat </b>‘in. modrak, chaber, bławatek, <i>Centaurea cyanus</i>’: <i>Bławat</i> tu się mówi na toto, niebiesko kwitnie. Ale sie zasiwiało łod <i>bławatu</i> na polu.</div>\r\n<div><b>bławatek</b> ‘in. modrak, chaber, Centaurea cyanus’:</div>\r\n<div>W zbozie to te <i>bławatki</i> rosły. Jo tero nawet robie <i>bławatki </i>z bibiuły.</div>\r\n<div><strong>błystka</strong> ‘chwast polny podobny do prosa’: Ta błystka to ona rośnie taka jak proso, takie kępy ma, to jest takie zakorzenione, to i w zbozie rośnie i w ziemniakach, a we wszystkim, w warzywach.</div>\r\n<div><b>bochenka</b> <i>ż</i> ‘bryła ciasta przygotowana do pieczenia o kształcie okrągłym lub podłużnym’: Liść kapusty sie kładło na spód, na ten trzon i te <i>bochenke</i> się kładło na ten liść.</div>\r\n<div><b>boczyć się</b> ‘obrażać się’: Jak ji to powiedziałam, to się potym <i>bocyła</i> na mnie. </div>\r\n<div><b>bogaty </b>‘o muzyce: odpowiednia do słuchania i do tańca’:Jak syn się żynił, muzyke se <i>bogato</i> tako sprowadził, to z Katarzyny to wszystkie turysty przysły i bawili się do rana.</div>\r\n<div><b>bojcorz </b><i>przen</i>. ‘in. telewizor’: Downi to co wiecór to się usiadło i z godzine się pobojczyło i był czas, ludzie byli serdecniejsi, jeden drugiemu był taki życzliwszy, nie liczył się pieniądz, tylko zgoda: jo tobie, ty mnie, a teroz to każdy patrzy w tego <i>bojcorza</i>, no i co: „Baju, baju, bedzies w raju”.</div>\r\n<div><b>bojowie </b>1.‘ubita ziemia w stodole, dawniej miejsce ręcznej młócki zboża; in. klepisko, bojowisko, bojisko’:Siadało się w stodole na <i>bojowie</i> ji na progu się kijonko młóciło ten len.</div>\r\n<div>Rozsioł <i>na bojowiu</i> to ziarno, wysuł ziarno, wzioł dwie miski nowozu, łotoroł, to miało się rodzić, co?</div>\r\n<div>Na <i>bojowie</i> się wyrzucało żyto i się młóciło cepami. Młóciło się w stodole <i>na bojowiu</i>; jedni stawiali drewniano podłoge i na tym młócili, a drudzy robili takie sklepiska, tako podłoge z gliny, sklepisko z gliny. Jeden snopek kłod młocek na <i>bojowie</i>, a na <i>bojowiu</i> deskami beło zopolnice łobstawione, żeby nie łodpryskiwało to ziarno, snopek do zopola, a ziarno w wiadro i do taki safarni i na góre i w safarni mioł takie przegrody i sypoł to ziarno, zeby ni miało ciasno i miessoł, zeby w ty safarni miało luz.</div>\r\n<div>2. ‘?drewniana podłoga w stodole pełniąca funkcję klepiska’: <i>Bojowie</i> to było to drewniane z descek, a to z gliny to sklepisko.</div>\r\n<div><b>bojowisko </b>‘in. klepisko, bojowie, bojisko’:</div>\r\n<div>W stodole to tak było: tu dwa zopola, a w środku <i>bojowisko</i>. Tako podłoga była albo sklepisko, cyli to <i>bojowisko</i> i się kładło zyto i młócili.</div>\r\n<div><b>bolączka</b> ‘wrzód, czyrak’: Downi nie było butów, bosso się chodziło, nie chodziło się w butach, bo nie było za co kupić, to z tego miałam tu tako <i>bolaczkę</i>, mi się tu zrobiła, jak się te nogi rozchodzą.</div>\r\n<div><b>bolak </b>‘wrzód, czyrak’: Na rece mi sie taki <i>bolok</i> zrobił i dobrze, że mi piłką toto rozwalili, a krew się tak loła z tymi łotokami. Pod kolanem wyróz mu taki <i>bolok</i>.</div>\r\n<div>Pełno mioł tych <i>boloków</i> na nodze az niemieło było patrzyć.</div>\r\n<div><b>bordówki </b>‘rodzaj zapasek koloru bordo’: W Mąchocicach to były takie bordowe z czarnym zopaski, to się <i>bordówki</i> nazywało, a później były łowickie.</div>\r\n<div><b>borgować </b>‘sprzedawać lub kupować coś na kredyt’: U Zyda to zawsze się brało na bórg, <i>borguwoł</i> zawsze. Nie było piniędzy, to zapisywała sklepnicka w zeszycie, <i>borgowała</i>, a późni się łoddawało.</div>\r\n<div><b>boszczowiny </b>‘części otrąb pozostałe po zakwasie barszczowym’: Jak się boszcz zacynieło, to beło takie jak łospa, to się przez sitko przeloło i boszcz ugotowało, a to, co zostało, to były <i>boszczowiny</i>.</div>\r\n<div><b>boszczówka </b>‘łyżka drewniana, która służyła do robienia zakwasu na barszcz’: <i>Boszczówka</i> to tako łyżka drewniano, co się boszcz nią mięszało.</div>\r\n<div><b>boża męka </b>‘krzyż, kapliczka przydrożna’:Ten krzyz to się nazywał <i>bozo męka</i> na to, ze jak nieroz panna urodziła dziecko cy co, to jak umarło, to wzięły po kryjomu pochowali pod tym krzyzem to dziecko.</div>\r\n<div><b>boże drzewko </b>‘półkrzew o silnym zapachu, drobnych prawie kulistych bladożółtawych kwiatach zebranych w grona, <i>Artemisia abrotanum</i>; in. bylica boże drzewko’: <i>Boże drzewko</i> to takie rośnie jak śparagus łogródkowy, a nie ten na łokno.</div>\r\n<div><b>breweryja</b> ‘awantura, hałas’: Jak się łopieł, to takie <i>breweryje</i> cynieł, ze ni ma głowy.</div>\r\n<div><b>bronniak </b>‘ząb w bronie’:Był wpity pal, taki <i>brónniok</i> był, taki łod brón wbity i deska z dziurkom, to była karuzela.</div>\r\n<div><b>bryknąć się</b>‘o owcach: uciec’: Pamietom tako moja kolezanka Jewa, to tyz tak samo. Óna wygnała dwie łowce, jak ji <i>się </i>te łowce <i>brykneły</i>, to jak ji posły w las, to co my się upłakali, co my się usukali tych łowiec, ledwie my je znaleźli. </div>\r\n<div><b>bryzgać</b> ‘świtać’: Ciut, ciut <i>bryzgało</i>, ledwie świtało.</div>\r\n<div>Jak tylko zaceło <i>bryzgać</i>, to ten stary broł kose i sed siec.</div>\r\n<div><b>brzdeń</b> ‘wielki, gruby brzuch’: Taki duży brzuch to <i>brzdeń</i>, miech, kałdun. Oni mówiom na nas „to reko, to nogo” beckusy. My mówimy „krojnusy żółte <i>brzdenie</i>, zółte <i>brzdenie,</i> cini, bo goście w sini”, bo oni znowu mówiom chlib, mliko.</div>\r\n<div><b>brzezica </b>‘in. brzoza’: Nawet moja babcia, świety pamieci mamy mama, to zawdy mówiła: „Dziecko kłochane, jak widzis, ze idzie chmura, będzie grzmić, nie staj ani pod <i>brzezicom</i>, ani pod jedlom, bo będzie trzaskać, ino stoń se w laskach, w łorzechowych tych laskach. Nie pod <i>brzezicom</i>, nie pod jedlom ani pod debem, bo tam nojwiecy bijo pieróny”.</div>\r\n<div><b>buba</b> ‘krowa’: Baśka, to gdzie te <i>buby</i> zyniemy dzisioj?</div>\r\n<div>Jak młócili temi cepami, to zawsze zostało troche w słómie tego ziarna, to godali tak: „Co nie wymłóci Kuba, to wymłóci <i>buba</i>”. </div>\r\n<div><b>bujda </b>‘nieprawda, plotka’: A tako chtoś <i>bujde</i> puścił po wsi, ze óna w ciąży, a to wcale nie była prowda. Nie wierz wcale w te jejich <i>bujdy</i>, bo to takie cygany.</div>\r\n<div><b>buldyn </b>‘krzew ozdobny o kulistych kwiatach białego koloru, <i>Viburnum opulus</i>, in. kalina koralowa, buldeneż’: Duży krzew i mo piękne białe kwiatki, taka kulka, puszysto, łokrąglutko kulka to <i>buldyn</i>.</div>\r\n<div><b>bułeczka </b>‘kawałek ciasta chlebowego zostawiony do następnego pieczenia’: Zostawiało się kawołek ciasta do drugiego piecynio, no tako właśnie <i>bułecke</i>.</div>\r\n<div><b>buraczkowy</b> ‘czerwony’: To kąkól tak kwitnie, mo kwiotki <i>burockowe</i>.</div>\r\n<div><b>burka</b> ‘rodzaj zapaski do pasa zakładanej na co dzień przez kobiety wiejskie’:</div>\r\n<div>Takie zapaski robili za pas na co dziń krótse to <i>burki</i>, ale te inne to były na łodziew.</div>\r\n<div>A za pas to tako <i>burke</i> sie robiło, jak teraz jest fartuch, to były takie <i>burki</i> za pas i taka gospodyni założyła to <i>burke</i>, a cy ziemniaki jak sie sadziło, bo to nie było sadzarek, to sło sie w taki <i>burce</i>, brało sie w podołek tych ziemniaków, rzucało się w dołki i sadziło się. Downi to mówili na te zopaske <i>burka</i>.</div>\r\n<div><b>burzyć </b>1.‘o cieście chlebowym: kisnąć’: Dodało sie do ty zocyny drozdzy, żeby to tak rozburzało, a casami to i dwa dni to <i>burzało</i>, to znaczy tak się rozpływało to ciasto.</div>\r\n<div>2. ‘blaknąć, pełznąć na słońcu’: Weźta te łachy ze słóńca, niech tak nie <i>burzejo</i>. </div>\r\n<div><b>burzyny </b>tylko w lmn‘coś burzącego się, piana’:Jak przyjezdzały te letniki, to tak lubiały mleko prosto łod krowy, z temi <i>burzynami</i> prosto.Na rosole takie <i>burzyny</i> się porobiły, trzeba je łodloć.</div>\r\n<div><b>buzelant</b> ‘o koniu: niespokojny’: Taki niespokojny kóń to <i>buzelant</i>, łobuz.</div>\r\n<div><b>bycze jajo </b>‘purchawka, <i>Lycoperdon</i>’: Na pastwiskach jak rosło to beło to <i>bycze</i> <i>jajo</i>, a późni <i>z byczego jaja</i> ten pył leci. Dzieci się bieły tymi <i>bycemi jajami</i>, deptali my toto. <b> </b><i>Byce</i> <i>jaja</i> to rosły na paświsku, to takie miesiste, grube i nie kurzy się.</div>\r\n<div><b>być na łosobnym gorcku </b>‘żywić się osobno a nie z rodziną’: Nie wiem, ale zdaje mi się, że óna <i>jez na łosobnym gorcku</i>, bo sie nijak ni mogła z synową zmówić. </div>\r\n<div><b>być przy nadziei </b>‘spodziewać się dziecka’: Jak przyprowadzieli panne młodo, to godali tak: „Kumoska cekojcie, to my jo podejrzymy, zobocymy, cy óna <i>nie jest przy nadziei</i>, ale widzicie, nie widać brzucha, to chyba óna cysto do ślubu idzie”. Na cało wieś posło hasło, ze Francyna dziewucha <i>była przy nadziei</i> i tak do ślubu sła. Patrzta sie, patrzta sie, jako to óna grubo, óna chyba <i>przy nadziei jes</i>. A ktosik godoł, ze óna chyba <i>jes przy nadziei</i>, bo coroz to tezso się robi, a óna bierze w te dwunitki zopaski, łopasuje się do pasa, zeby jo nie znać beło, ale w dupie seroko, to przecie widać z daleka.</div>\r\n<div><b>być upieczonym w lesie </b>‘znać dobrze tajniki lasu z racji wykonywanego zawodu leśnika’:I to widzi się, ze podobne óny i przecie chodzili po grzybkach, no ji jak to mówio, ten gajowy <i>był upiecony w lesie</i> i znoł, i jemu sie widziało, ze to kanie, a podobne, a to muchomory zjedli, i dwie łosoby umarły. </div>\r\n<div><b>być za nie wiem co </b>‘o czymś dobrym, in. rarytasie’: Mamusia ugotuwali klusków z mlekiem, drobione takie, jesce i z zor beło to melone, kapusta z grochem, no ji toto się jadło, a placek spod kómina beł, to <i>beło za nie wiem co</i>.</div>\r\n<div><b>bydlaki</b> ‘ziemniaki gorszego gatunku przeznaczone do wypasu bydła’: Idź sypnij troche tych <i>bydloków</i> krowom i siana im dej, bo dzisioj się jich nie wyzynie. Te to ładne do sadzynio zostawiomy, no a te to <i>bydloki</i> takie.</div>\r\n<div><b>byki </b>‘kluski z tartych ziemniaków nadziewane farszem grzybowym z dodatkiem kapusty, mięsa’: Jeszcze robili tak zwane <i>byki</i>: tarli to ciasto, dodawali mąkę i farsz taki jag na pierogi, łokręcany był ón w ciasto, rozwałkowany. I jo to robiełam takie <i>byki</i>, jak to downi mówieli z tego ciasta, to w środek się tam wzieło cy grzybki cy kawołecek cego tam, ale mielone miesso, a jak nie to truskowke, prose pana, to się włozeło. To były <i>byki</i> z tartych źmioków, ale z gotowanemi źmiokami.</div>\r\n<div align="center"><b><font size="5"> </font></b></div>\r\n<div align="center"><b><font size="5">C</font></b></div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>cacko</b>, częściej w <i>lmn</i> <b>cacka</b> 1. ‘ozdoba choinkowa, często wykonana z bibuły, ze słomy’: Na choince wieszali różne <i>cacka</i>. A to diabelskie stworzynia te mysy, nawet się za <i>cacka </i>wziny. No przecie juz nojwyzso pora te <i>cacka</i> wiesać na drzewinie.</div>\r\n<div>2. ‘zabawka dla dziecka’: Na łodpuście tym dzieciom pokupowali rozmaite <i>cacka</i>: piłki na gumce, kogutki, gwizdki.</div>\r\n<div><b>calizna</b> ‘opuszczony przy oraniu kawałek roli, niezaorany kawałek pola’: Tero to dobrze się łorze tym ciągnikiem, równiutko, a tak krowami albo kóniem to takie <i>calizny</i> zostawały, jak kóń wychodził na skibe.</div>\r\n<div><b>cebrzyk </b>‘ceber, naczynie z klepek o dwu uchach’: <b> </b>Downi nie beły wanny ino <i>cebrzyki</i>, to poślewali to po tym weselu i dali krowom, to się krowy połopijały. Był taki <i>cebrzyk</i>, balio, i w tym się myli. Patrze sie na te zostola, a tu te kucharki sykujo: w jednym <i>cebrzyku </i>kapusta rzodko z grochem, w drugim cebrzyku flaki z kasom.</div>\r\n<div><b>cebrzyczek </b>‘mały cebrzyk’:<i>Cebrzycki</i> to beły drewniane, mniejse, topełno klepków dołokoła i dno i takie usy po boku dwa tyz tak samo z descek, te uchwyty takie.</div>\r\n<div><b>cecelijo </b>‘rodzaj rośliny’:</div>\r\n<div>To było takie przysłowie:</div>\r\n<div><i>„Cecelijo</i> chłop nie bijo”,</div>\r\n<div>a ta drugo mówi:</div>\r\n<div>„Milc babo milc</div>\r\n<div>nie bedzie ci nic”.</div>\r\n<div><i>Cecelijo</i> to rosła w ogrodzie, to takie. Jak pan urwoł to rudo, tako krew rudo sła, to dziko rosło to. Wysokie toto było, liście białe.</div>\r\n<div><b>celny </b>‘o osobach płci męskiej: zgrabny’: Teraźniejsi chłopcy [...] Ido do kościoła, siadajo na płotach,</div>\r\n<div>Te co i som <i>celne</i></div>\r\n<div>I w nowych kapotach.</div>\r\n<div><b>centryfuga</b> ‘wirówka do oddzielania śmietany od mleka, in. suchotnica’: Jak nie beło gdzie <i>centryfugi</i>, to łyzkom zbierały kobiety śmietane.</div>\r\n<div><b>cepkowe </b>‘datki składane przez uczestników wesela w czasie oczepin’: W tym czasie ustawiano na środku izby stół z dwoma krzesłami dla młodych, a na stole ustawiano talerz lub miskę na <i>cepkowe.</i></div>\r\n<div><b>cepok </b>‘o mężczyźnie: safanduła, niezguła, niezdara:’: <i>Cepok</i> to taki niedorajdziasty, taki łazi jak niedorajda. Jak to mówiono: „Psu dupy zagłobić nie umie”. Do nicegój taki facet.</div>\r\n<div><b>cewka</b> 1. ‘rurka do nawijania nici w czółenku tkackim’: W czółenko wkładało się <i>cewke</i>.</div>\r\n<div>2. ‘szpula, rurka z wystającymi brzegami, na którą nawija się nici przędzione na kołowrotku’: Idźta i przynieśta tam tego drzewa z besu na <i>cewki</i>.</div>\r\n<div><b>chabeta</b> ‘stary, chudy, lichy koń’: Ten jejich kóń bioły to tyz taki stary jak ji ten gospodorz, stary jak świat, a tako <i>chabeta</i> już.</div>\r\n<div>Chwoliłześ się chwolił</div>\r\n<div>Mos kónie kaśtany</div>\r\n<div>A stoi <i>chabeta</i> </div>\r\n<div>Co się trzymo ściany. </div>\r\n<div><b>chabina </b>‘gałąź służąca do poganiania gęsi, in. łyć, łytka, witka, chluba’:Dzieci wzieny se<i>chabiny</i> i pognały gesi paś.I dyny i dyny, nie boje się stryny, nie bedo mnie bili, ni majo <i>chabiny</i>.</div>\r\n<div><b>chamrać</b> 1. ‘żąć, kosić nierówno’: No dzi go, jak to <i>chamrze</i> to zyto, jaki to kłosiorz.</div>\r\n<div>2. ‘ciąć nierówno, strzępić’: Cóz tak <i>chamros</i> ten śnurek, ładnie żnij.</div>\r\n<div>3. ‘gryźć coś lub kogoś: o zwierzętach’: Pies tak <i>chamroł</i> tego zająca.</div>\r\n<div><b>chamrać się </b>‘o ludziach: kłócić się; o psach: grzyźć się’: Óny <i>się</i> tam <i>chamrały</i>, pochamrały i nie łodzywajo się do siebie.</div>\r\n<div>Zobocz no co te psy <i>się</i> tam <i>chamrajo</i>, jaki jazgot robio.</div>\r\n<div><b>chamuła</b> ‘składniki potraw zmieszane razem; gęsta potrawa’: Jak baba tak nieroz ugotuje nie wiadomo co, takie to zmieszane, to tako <i>chamuła</i> się zrobieła z tego.</div>\r\n<div><b>chary </b>‘doliny’:To takie jak wroniec to grzmot, to ón rośnie w takich <i>charach</i>, czyli dolinach, samo się toto zasieje, w wąwozach tyz rośnie. Długo my sukali łodpowiedniego miejsca na łobozowisko, bo wsedzie <i>chary</i>, ze nogi nie beło gdzie postawić.</div>\r\n<div><b>chciwy </b>‘chytry, żądny wiedzy’: Ło jakie toto beło <i>chciwe</i>; tak to łabudało, nic se nie kupiło. A jo byłam tako <i>chciwo</i>, to sie chciałam wiecy nauczyć w ty szkole.</div>\r\n<div><b>chcywy</b> ‘łakomy’: Tako <i>chcywo</i> była, ze ino wysłam, to zaroz zaceła pruciać za plackami, tak ji pypeć na języku lotoł.</div>\r\n<div><b>chechłacz</b> 1.‘prosta, wykonana ręcznie zabawka, składająca się z dwóch deseczek na sznurku połączonych w taki sposób, żeby wydawały dźwięk’: <i>Chechłac</i> to była zabawka dlo dzieci.</div>\r\n<div>2. ‘wyimaginowana zabawka dziecięca’, np. w powiedzeniu: Nie płac, nie płac, kupie ci <i>chechłac</i>. Przyjdzie matka z pola kupi ci rogola; Nie płac, nie płac, kupie ci <i>chechłac</i>. Jak ci <i>chechłac</i> nie pómoze, to ci kupie staro koze.</div>\r\n<div>3. ‘tępy nóż’: Wyrzuć ten <i>chechłac</i>, bo co to za robota, zodne krajanie.</div>\r\n<div><b>cheławy </b>‘o człowieku, drzewie: koślawy, krzywy, garbaty’: <b> </b>A Jantoś to się urodzieł juz taki <i>cheławy</i>, na jedne noge kuligoł. Na <i>cheławe </i>drzewo kozda koza skocy.</div>\r\n<div><b>chlać</b> /<b>ochlać się</b> 1. ‘o zwierzętach: jeść’: Idź tam dej kóniowi <i>chlać</i>, bo głodny.</div>\r\n<div>Świnie tak <i>chlajo</i> to zarcie. Krowy takie były głodne, ze jak się przypieny do trowy, to <i>chlały </i>bez łopamietanio.</div>\r\n<div>2. ‘kąsać’: Tak te ślepce i kumasy <i>chlajo</i> na deszcz. </div>\r\n<div>2. <i>wulg</i>. ‘o człowieku: pić’: <i>Chlołeś</i> z nimi, to idź do nich, a tu mi się nie pokazuj łajdusie jeden. Tyle roboty w polu, a ty posedeś pod sklep <i>chlać, </i>głospodorzu jeden. Juześ <i>się </i>wódki <i>łochłoł</i> i co z ciebie będzie za pożytek dzisioj.</div>\r\n<div><b>chlapnąć</b> ‘napić się’: Juześ coś tam <i>chlapnął</i>, merkocie jeden, i tak godos w cały świat.</div>\r\n<div><b>chlebotać</b> <b>się</b> ‘ruszać się, obijać się o coś’: To jojko <i>się</i> tak <i>chleboce</i>, to pewnie dzbuk będzie.</div>\r\n<div>Woda <i>się</i> w ty becce <i>chlebotała</i> i troche się ji wyloło.</div>\r\n<div><b>chłop</b> 1. ‘mężczyzna’: Baby zostawały z dziećmi w dómu, a <i>chłopy</i> w pole sły.</div>\r\n<div>2. ‘mąż’: Dzieci małe, <i>chłop</i> pracowoł w mieście, to było ciężko. Dobry był z niego <i>chłop.</i></div>\r\n<div><b>chochołek </b>‘niewyrośnięta główka kapusty’: Na te małe główki kapusty te takie dlo krów, co były, to się jak nie urodziła, to godali <i>chochołki</i>.</div>\r\n<div>Nieroz ta kapusta to się wyrodziła i to takie porosły <i>chochołki</i>. </div>\r\n<div><b>chodzić jak wymiśkowany</b> ‘pozostawać przez dłuższy czas smutnym, mało mówić i unikać towarzystwa innych’: Jak tam go ta baba tak załatwiła, sklena, to <i>chodził</i> z tydziń <i>jak wymiśkuwany</i>.</div>\r\n<div><b>choina </b><i>euf.</i>‘in. cholera’: Jak se chłopy połodparzały te wichajstry, to mówi (śmiech), musiała loć mlekiem, porozkracały się, śmietanom, bo to szczypało jak <i>choina</i> (śmiech). </div>\r\n<div><b>choinka</b> ‘skrzyp polny, <i> Equisetum arvense</i>, in. chrzęstka’: To, co w źmiokach takie rośnie, to <i>choinka</i> na to mówili.</div>\r\n<div>Teroz ludzie to naukowo sie naucyli mówić na to chrzęstka, a downi to się <i>choinka</i> nazywało.</div>\r\n<div><b>chojaczek</b> ‘małe drzewo sosnowe, mały chojak’: Wyrwoł <i>chojocka</i> do podpiranio się, bo woda w rzece rwała. Pojechały do lasu i ino pore <i>chojocków </i>ucieny.</div>\r\n<div><b>chojak</b> ‘drzewo sosny’: Wiatr ino temi <i>chojokami</i> tak straśnie potrzosoł. <i>Chojoka</i> przywieźli z lassa takiego grubego na deski. Śtery morgi lasu samego <i>chojoka</i>, ni ma w Debski Woli modrego chłopoka.</div>\r\n<div><b>chojna</b> ‘gałązka drzewa sosnowego’: To bąki jak łobsiadły kónia, musiała stać kłobieta i łoganiać kónia <i>chojnom</i>, bo sie nie dało wytrzymać.</div>\r\n<div><b>chorchoł</b> ‘kapusta, która nie zawiązała się w główki, in. chochołek’: Kto to tako kapuste widzioł, to same <i>chorchoły</i>.</div>\r\n<div><b>choroba </b>‘wyzwisko’: A wy muzykanty do roboty, <i>choroby</i> jedne. A wy muzykanty do roboty <i>chroby</i>, pootwierało toto geby i patrzy – grać siarcystego obera!</div>\r\n<div><b>chorobnica </b>‘wyzwisko’: W Wielko Niedziele jo ide z kościoła, u sołtysa stoi na drodze i godo tak:</div>\r\n<div>- „Aleź mnie <i>chorobnico</i> ubrała z temi księdzowymi jojkami”. Co sie baby uśmioły z tego ksiedza i z tych jojek, co zostawieł ze świecynio.</div>\r\n<div><b>chójka</b> ‘gruba sosna’: <i>Chójka</i> to jest tako grubso sosna. Krzyknołem z całych sieł i przewróciełem się na znak jak <i>chójka.</i></div>\r\n<div><b>chrapka </b>‘ochota, chęć’: Mom <i>chrapke</i> na kiełbase. Tag mu ślina ciekła, tako mioł <i>chrapke </i>na ciasto, ale ta to nigdy nidz nikómu nie dała.</div>\r\n<div><b>chrzęstka </b>‘roślina polna, <i>Equisetum arvense</i>, in. skrzyp polny’: Teroz ludzie to naukowo sie naucyli mówić na to <i>chrzęstka</i>, a downi to się choinka nazywało.</div>\r\n<div><b>chrzęścicha </b>‘roślina polna, <i>Equisetum arvense</i>, in. skrzyp polny, chrzęstka, choinka’:</div>\r\n<div>A nojwiecy to rosła łoboda i <i>chrześcicha</i>: to takie jak choinki, tego trudno beło wygubić panie, bo to tak głeboko ten korzeń miało czarny, trza było jak sie robiło w żniwach, to i popodłorywać, a jak mioł czas i między krzokami było.</div>\r\n<div><b>chrzęść </b>‘roślina polna, <i>Equisetum arvense</i>, in. skrzyp polny, chrzęścicha’: To takie jak choinki rosły w źmiokach, zielónkowate takie nieduze, na cinki łodyzce, to <i>chrześć</i>. <i>Chrześć </i>to tyz takie same choinki jak i kudłota ino kudłota to już strzepiato, a óny to takie iglaste te <i>chrzesty</i>, to takie iglaste som.</div>\r\n<div><b>chudziastwo</b> ‘osoba zabiedzona, wątła’: Zokónniki znalazły jo ze Świetego Krzyża, wzieny jo do klostoru, ogrzoły, docucieły <i>chudziastwo</i> i pytajo się, cyja óna. </div>\r\n<div><b>chybnąć </b>‘przewrócić się’: A jak beła łoka duzo, dwadzieścia kłopek, to ile trza beło sie narobić tych wygrobków grabiami i układać równo kłopecke, zeby się podobała, zeby nie <i>chybneła</i> łod wiatru, nie przewrócieła sie. </div>\r\n<div><b>chyla/hyla</b> ‘ile’: A <i>chyla</i> wy kceta za nio? <i>Za</i> <i>hyla </i>będziemy słuchać? A <i>hyla</i> chcecie za Kasie?</div>\r\n<div><b>chytrzyć się</b> ‘być chciwym, łakomym na dobra’: Downi się <i>chytrzeli</i> na gospodarke, jak się żenili, a dzisioj to się zapoznajo i się żenio i nieważno gospodarka.</div>\r\n<div><b>ciamaga</b> ‘człowiek nieporadny, ślamazarny, niezdara’: „Oj! Mom chłopa <i>ciamage</i>, bede go w łeb biła!”</div>\r\n<div><b>ciastko </b>‘kawałek drożdżowego ciasta chlebowego z poprzedniego wypieku przechowywany do nastepnego wypieku, in. rozczyn, zaczynka’:</div>\r\n<div>Zocyne robili na drozdzach abo <i>na „ciostku</i>”. To <i>ciostko</i> to z poprzedniego piecynio zostawiało się taki kawołek ciasta, przetrzymuwało się w gorcku glinianym napełniónym mokom. </div>\r\n<div><b>cierlica </b>‘narzędzie do oczyszczania lnu z paździerzy’: To była miądlica, <i>cierlica</i>, motowidło, kołowrotek.</div>\r\n<div><b>cięgiem </b>‘ciągle, wciąż, bezustannie’: A co wy tak <i>cięgiem</i> spacerujeta po izbie? <i>Cięgiem</i> ino we ściane patrzocie.</div>\r\n<div><b>ciołek</b> ‘in. byczek’: To za ile sprzedaliśta tego <i>ciołka</i>.</div>\r\n<div>Stare takie chytre, tyle piniedzy majo i jesce z <i>ciołkami</i> się uganiajo.</div>\r\n<div><b>ciopać kawalerkę</b> ‘pozostawać w stanie kawalerskim’: A ón to długo te <i>kawalerke ciopoł</i>. </div>\r\n<div><b>cipcianka </b>‘rodzaj zupy warzywnej’: Rzodko zupa z warzywami, jak się jo troche łokrosi, to mówio, ze <i>cipcianka</i>.</div>\r\n<div><b>cknić</b> <b>się </b>‘przykrzyć się’: Wiesnom za krowami nie będzie ci <i>się ckniło</i>.</div>\r\n<div><b>cudować</b> ‘powykrzywiać’: To tak <i>cudowoł</i> z temi kurpiami, ze nie dało sie chodzić. </div>\r\n<div><b>cybuch </b>‘papieros’: Tak weźmie i stoi i poli tego <i>cybucha</i>.</div>\r\n<div><b>cyckać </b>‘doić krowy’: Jag ni mogę spać, no to tam coś mi przyleci do głowy, żeby sobie zapisać, a rano wstane, bo się pójdzie tam krowy <i>cyckać</i>, doić, o i tako robota, a z głowy wyleci.</div>\r\n<div><b>cyganicha </b>‘ropna krosta’: Jakby casem na przednówku <i>cyganichy</i> cłeka zwaleły cy na nodze, cy na rekach, to trza się wtedy łobłożyć gojnym kwiotkiem. </div>\r\n<div><b>cygaństwo</b> ‘oszustwo, nieprawda’: Jo tu nie mówie zodnego <i>cygaństwa</i>, bujdy jaki, ino prowde godom.</div>\r\n<div><b>czapigi </b>‘rączki pługa’: Mąż se założył lejce za szyje, tu musioł trzymać pług, to sie nazywały <i>capigi</i>. Trzymało się <i>capigi</i> i łorało się pługiem, kóniem.<b> </b></div>\r\n<div><b>czarownica</b> <i>przen</i>. ‘o ropusze’: Na te ropuchy to mówio <i>carownice</i>; no już idzies <i>carownico</i>.</div>\r\n<div><b>czasowy </b>‘mający dużo czasu’: Jo to nie jezdem tako <i>casowo</i> kłobieta jag inne baby. Ón to taki <i>czasowy</i> chłop, wszystko wie, co się na wsi dzieje. </div>\r\n<div><b>czepiec</b> ‘dobrowolna suma pieniędzy składana przez gości weselnych dla państwa młodych’: Jak zjadło się, to postawieli talerz i ile kto mioł, to połozył na talerz piniądze czy pińć czy dziesińć złoty. To był <i>cepiec</i>.</div>\r\n<div><b>czerw</b> ‘wyzwisko na konia, ludzi’: Wio <i>cerwiu</i>, bo na jedynasto nie zajedziemy.</div>\r\n<div>Ty cerwiu <i>jeden</i>, a nie godołem ci, zebyś się ustatkuwoł.</div>\r\n<div><b>czerwonka</b> 1. ‘krwawa dyzenteria’: Ile to w Bęczkowie pomarło na te <i>czerwonke</i>, to na Borkach społem do dołu wrzucali. </div>\r\n<div>2. ‘rodzaj gleby podobnej do iłu’: Tak sie ciezko łorze na tych <i>cerwonkach</i>, ze az świat.</div>\r\n<div>3. ‘woda na łące koloru ceglastego’: Szło sie tom łąkom, <i>czerwonka</i> pierzgała do łoczu, tako woda była czerwona w ty łące, tako rudawa.</div>\r\n<div><b>członka </b>‘gatunek grzyba, <i>Tricholoma equestre</i>, in. gąska zielonka, zieleniatka’: <i>Członki</i> były jesiniom w lesie, te zieleniatki. To <i>członki</i> sie mówiło na nie. I siwki takie były. Ło jakie to było pycha, takie te marynowane <i>cłunki.</i></div>\r\n<div>Przedtem jeszcze jak bełem chłoposkiem, to beły te <i>członki</i> żółte, siwe, łokrągłe, takie jak pieczarki ino żółte.</div>\r\n<div><b>cztula </b>‘in. krowa’: Nie wiem cego się nachlały te nase <i>cztule</i>, bo tak loły, ze trudno beło przeńś koło dómu.</div>\r\n<div><b>czubica</b> ‘wierzchołek drzewa’: A w ty <i>cubicy</i> świerka to nojładniejsze baśki beły.</div>\r\n<div><b>czubrzyć </b>‘o krowach: chciwie jeść’: Jak przywarły do ty trowy te krowy, to tak <i>cubrzyły</i>, ze az strach.</div>\r\n<div><b>czułka</b> ‘kawałek płótna używany do owijania nogi przed włożeniem do buta; in. onuca’: Jak idom takie desce, to te <i>cułki</i> takie mokre w bucie som.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div align="center"><b><font size="5">Ć</font></b></div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>ćkórz</b> ‘tchórz, <i>Mustela</i> <i>putorius’</i>: Zosia przypatrz no się, ile tych piór tu lezy, bo tu <i>ćkórz</i> grasuje, muse go zdybać gdzie.</div>\r\n<div><b>ćmak</b> ‘ciemność, mrok’: No gdzie bedzieta po takim <i>ćmoku</i> śli, jesce gdzie wpadnieta do rowu.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div align="center"><b><font size="5">D</font></b></div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>damachy </b>‘gatunek śliwek’: <i>Damachy</i> to słodziutkie śliwki, łod nich te pestki już nie chciały łodchodzić.</div>\r\n<div><b>darzyć się</b> ‘udawać się, powodzić się’: Tako mi się chlebek <i>darzeł</i>, ze pod skórą kot wyłazieł.</div>\r\n<div>Zadarł łogóna do góry i nie dostoł wierzchni skóry.</div>\r\n<div>Dobrze jim się tam <i>darzeło</i>, chłopoki takie paradne porosły. </div>\r\n<div><b>dektura/dychtura </b>‘tektura’:<b> </b>Brało sie <i>dekture</i> i sie sprzedawało.Podłózta tam <i>dychtury</i> pod te nogi, bo podłoga nierówno i tak się chleboco.</div>\r\n<div><b>del </b>‘deska’: Jak się poprało, to wyzymało sie na <i>delu</i> i kijonkom sie prało na <i>delu</i>, nie mówiło sie na desce. Deska to był <i>del</i>. Kijonkom sie na <i>delu</i> prało. Tam jest <i>del</i> w środku, przynieś no go. Pamietos jagześ zawse godoł: „He, Jewciu, wa kiedy pódziewa w pory i zobocys jak se hulniewa takiego cietusa na jednym <i>delu</i>”. No a jo mówie: „Tyś zdarzony zateńcować, zaśpiewołbyś lepi co, dopiero muzykantom zaśpiewoj”.</div>\r\n<div><b>delnica</b> ‘deska leżąca na spodzie wozu’: Jak żyto beło dojrzałe, to na <i>delnicy</i> beło pełno żyta, bo óno się tak ksyło.</div>\r\n<div><b>derka</b> 1. ‘kawałek grubej tkaniny utkany na krosnach z nici i pasków materiału, używany do nakrywania łóżka na co dzień lub wozu, a także konia’: <i>Derke</i> uprałam, to se założymy na łóżko. Łokryj <i>derką</i> kónia, to go te ślepce nie bedo tak chlały.</div>\r\n<div>2. ‘płachta do noszenia ciężarów na plecach’: Wyniesiemy w ty <i>derce</i> trowe zzo rowika, bo tam nie uschnie. Weźta se <i>derke</i> na te liście.</div>\r\n<div>3. ‘płachta do siania zboża’: Stary przewiązoł se <i>derke</i> i sioł żyto. </div>\r\n<div><b>descka </b>‘deska’: Nieroz to takie mokro beło, ze po <i>desckach</i> się kopało te źmioki. </div>\r\n<div><b>despecny</b>’robiony na złość, na przekór’: Jak Pon Jezus chodzieł po Palestynie ze swojemi ucniami, to trzymały mu się róźne głupoty i <i>despecne</i> rzecy. Trzymały ich sie casami róźne głupoty i <i>despecne</i> figle.</div>\r\n<div><b>despekt (</b>w wyrażeniu (<b>z</b>)<b>robić coś na despekt/na despek</b>) ‘robić coś komu na złość, na przekór’: Taki był zły, ze coś mu <i>zrobił na</i> <i>despekt</i>. Wiecorówka jak przysła, to co se kozała zagrać, to grali, i te chłopoki wybawiły się, ile chciały i zabrały się i posły – kóniec, ale jesce i <i>na despek zrobiły</i>: jak były tam gdzieś pomyje, co łomywały gorcki, wyloli to w sini na środek. We Wigilie to te chłopoki <i>na despek robiły</i>: furtki zdymuwały, łokna zamalowywały farbom, gdzie panny były.</div>\r\n<div>To tam carownica ludziom tak <i>na despek robiła</i>: mleko zabierała, carowała, tam cosi.</div>\r\n<div><b>dębówka </b>‘o małym jajku kurzym’: O jak zniesła kura takie małe jojko, to się mówiło <i>debówka</i>. Takie małe jak dąb upusco te żołedzie, co spadajo, to było i tyz to jojko łod kury, ta <i>debówka.</i> Tu w Boszowicach na to jojko małe łod kury mówimy <i>dębówka.</i></div>\r\n<div>Takie jak ptasie te jojka ta <i>debówka</i>. </div>\r\n<div><i>Debówka</i> to takie małe jojko od kury, a to dzieci majo pocieche z tym, bo to jak gołebie jojko. To jojecko to <i>dębówka</i>, to małe takie jak dąb mo nasiona swoje.</div>\r\n<div><b>dłubać</b>1.‘kopać ziemniaki motykami’: Przedtym to tak kozdy <i>dłuboł</i> som, potym kopiorki nastały, to wspólnie kopali.</div>\r\n<div>2. ‘wybierać jedzenie’: Po świętym Jakubie kozdy w swoim grocku <i>dłubie</i>.</div>\r\n<div><b>dochodzić − dojść </b>‘powoli dojrzewać; dojrzeć’: Tagrok to zyto tak szybko nie <i>dochodziło</i>, bo długo nie beło dobry pogody.</div>\r\n<div>Ło jak pomidory po tym upale szybko <i>dosły</i>, takie cerwiniutkie już som. </div>\r\n<div><b>dochrapać się </b>‘dorobić się’: Tag haruwała, tag haruwała az dochrapała się majotku.</div>\r\n<div><b>donica</b> ‘duża gliniana misa służąca do jedzenia, w którą wkładało się barszcz czy ziemniaki gotowane’: Downi to jodali wszyscy przy jednym stole, przy jedny <i>donicy</i>, przy jednych miskach. Kozden se wzioł w miske borscu, a tych źmioków to wszyscy siedli ji z ty jedny <i>donicy</i> jedli te źmioki. <i>Dónica</i> to tako zielono łobszkliwano, no ale nie wiem, cym tam te gline łobsmarowoł, ze tako błyscała sie zielono i tako ciemno to beła <i>dónica</i> duzo na kapuste, mniejse były miski na źmioki, mniejse na boszcz, tak ze nie beło talerzów zodnych. </div>\r\n<div><b>dorziały </b>‘dojrzały’: Trza żyto siec, bo już jest <i>dorziałe</i>.</div>\r\n<div>W tym roku zyto tak szybko <i>dorziało</i>.</div>\r\n<div>Zdaje mi się, co ten łowies jez juz <i>dorziały</i>.</div>\r\n<div>Trza beło troche casu odcekać az te kulecki lnu <i>dorziały</i>, to znacy, az ziorka siminio zrobieły się takie ciemnobrozowe.</div>\r\n<div><b>dostały</b> ‘dojrzały’: Jałowiec jag jes, to piekne takie ziarno mo jak pieprz, corne, jag już <i>dostołe.</i></div>\r\n<div><b>dostony</b> ‘o zbożu: dojrzałe’: Nie wieta, cy ten łowies już <i>dostony</i>?</div>\r\n<div><b>doświarczony </b> ‘doświadczony’: Starzy ludzie to beli modrzy, <i>doświarconi</i> bez zycie. </div>\r\n<div><b>doświarczyć </b>‘doświadczyć’: Ale wiela ón w tym długim życiu <i>doświarcył</i> złego, to by go ptok zapłakoł. </div>\r\n<div><b>dowścibski </b>‘wścibski’: Dali słomke kobiecie: „Idź zoboc, ile sie łodsunął łod ty granicy”. Ale lezeli, juz ni mieli rąk, nóg, ale na igielne ucho nie ustąpili, tacy beli <i>dowścibscy</i>.</div>\r\n<div><b>dójka</b> 1. ‘kobieta dojąca krowy’: Robiła za <i>dójke</i> we dworze.</div>\r\n<div> 2. ‘krowa dająca mleko’: Z ty krowy dobro <i>dójka</i>, mlecnica tako.</div>\r\n<div>3. ‘brodawka sutkowa u zwierząt dojnych’: Jak sie pociągnęło za <i>dójki</i>, to mleko leciało.</div>\r\n<div><b>drabka </b>‘drabina’:Podej no mi te <i>drabke</i>, bo muse wleź na góre. Nie przechodzi się pod <i>drabką</i>, bo to nieszczęście. Przystow te <i>drabke</i> do maszyny, bo jak weńde.</div>\r\n<div><b>drapacha </b>‘stara, zdarta miotła’: Trzeba te śmieci wynieś. Staro <i>drapacha</i> lezy koło drzwi.</div>\r\n<div>Nie beło ani szczotki tylko <i>drapacha</i>, tako mietła zdarto, tym się wyszorowało do białości podłoge.</div>\r\n<div>Wkiej zestrochałoby sie dziecko cego tam abo kogo, tedy wyciognij <i>z drapachy</i> gałozke, rozgrzyj włosku.</div>\r\n<div><b>drapanie </b>‘wstępne sprężynowanie’:To <i>drapanie</i> to było takim drapokiem.</div>\r\n<div><b>drapak </b>‘narzędzie rolnicze służące do spulchniania ziemi i niszczenia chwastów, bez kółek’: <i>Drapok</i> to był wiekszy, a sprężynówka to była mniejszo.</div>\r\n<div><b>drobny </b>‘o dzieciach: małe’: Ludzie załowali tego chłopa, bo mioł dopiero śterdzieści lot i piecioro <i>drobnych</i> dzieci. Dzieci <i>drobne</i> zostajo w dómu, a starsi ido na pasterke.</div>\r\n<div><b>drób</b>1. ‘o małych dzieciach’: Jak mój mąż umarł, to jo zem z cwórką <i>drobiu</i> została.</div>\r\n<div>Ten <i>drób</i> chodził do kościoła tak samo jak ludzie starse.</div>\r\n<div>2. ‘ptactwo domowe (zwłaszcza młode), np. kury, gęsi, kaczki itp., hodowane ze względu na mięso, pierze, jaja’: Jedni lubiom rosół <i>z drobiu</i>, inni wołowy.</div>\r\n<div>3. ‘zbiorowo o istotach małych, niedorosłych, o czymś małym, drobnym’: W dómu zostało troche <i>drobiu</i>, a starsi pośli do kościoła.</div>\r\n<div><b>drujki </b>‘mdły’: Co to takie <i>drujkie</i> to jedzynie zrobiełaś, takie słodkie.</div>\r\n<div><b>druślak </b>‘durszlak’: To te tarte źmioki to się łodcedziło na <i>druśloku</i>.</div>\r\n<div><b>drużyna </b>‘grupa mężczyzn i kobiet towarzyszących w orszaku państwu młodym’: Jak przyśli łod ślubu, to cało <i>druzyna</i>, nie wchodzieli do domu pani młody, ino śli do starsy druhny na zastole, bo starso druhna zaprosieła cało <i>druzyne</i> i z muzyką.</div>\r\n<div><b>drybkiem</b> ‘powolnym krokiem’: Prześli <i>drybkiem</i> na drugo strone i ido dali w ciemności.</div>\r\n<div><b>drzeć się/drzeć </b>‘o człowieku, zwierzętach: krzyczeć, wrzeszczeć’: A jo stanełam tam w rogu i <i>dre się</i> do łojca: „Nie bijcie go już tym batem”. Zamiast stanąć i tak cicho powiedzić, to tak <i>drze </i>tego ryja, żeby wszyscy słyseli.</div>\r\n<div>Jak przyjdzie sroka i zacznie <i>się drzyć</i>, to już bedzie deszcz.</div>\r\n<div><b>drzewiany </b>‘drewniany’: <i>Drzewiany</i> dom był i kómórka tako ciemno była bez okienka. Podłogi downi były <i>drzewiane</i>, co sobota trzeba było myć.</div>\r\n<div><b>ducza </b>‘wyrąbany otwór w lodzie, przerębel’:To wełne zem prała tak, ze łodbijało się <i>duce</i> w lodzie i w ty zimny wodzie tak się męcyłam.</div>\r\n<div><b>nie duchem mądry </b>‘niezbyt mądry’:Tak my popatrzeli na nio i było widać, ze to leci jakiesi <i>nie duchem mądre</i>. W wojne jak się front zaczął, to lotało takich ludzi duzo, to mówili <i>nie duchem mądre.</i></div>\r\n<div><b>duchem się zająć</b> ‘o ogniu: szybko się rozprzestrzeniać’: Ale ten łogiń <i>się duchem zajon</i>, to cało ta część wsi posła z dymem.</div>\r\n<div><b>duchówka/dychówka </b>‘wnęka przy płycie kuchennej’: Tak ładnie się te placki piekły w ty <i>duchówce</i>. W ty <i>dychówce</i> to trzymało się jakie statki. Tero to taki kupujo piekarnik elektryczny na jarmaku, a downi w <i>duchówce </i>się piekło. </div>\r\n<div><b>duczka</b> ‘in. przerębel’: <i>Ducke</i> sie łodbijało w wodzie, klękało się na lodzie i się płukało te szmaty, ze az pochniało.</div>\r\n<div><b>dukielka </b>‘mała kopka siana’: Rozwal no te <i>dukielke </i>łostatnio, co została pod płotem. W łokopisecka se wezne i potym w <i>dukielki, </i>zacem w kopy to przeschnie jesce i dońdzie. Ano podgarnywałam w łokopisecka, a ji w <i>dukielki</i> składnie mi sło.</div>\r\n<div><b>dulczyć</b> ‘czuwać przy kimś, ślęczeć’: Całom noc <i>dulceli</i> ludzie nad umierającom i wreście nad ranem – zgasła. Kobita jego (bo beł żonaty) zawdy się z nim wadzieła, ze inne muzykancio dobre zarobki majom, a ón ino kole kómina <i>dulcy </i>[...]. Tak przyjdzie i tak <i>dulcy </i>przy ty dziewuse, ze nic ni mogo zrobić.</div>\r\n<div>Ino tak <i>dulcy</i> przy ni, tak ji pilnuje.</div>\r\n<div><b>dunaj</b> 1.‘bardzo głęboka woda’: Ło taki głęboki wodzie, zawirowany, to się mówiło <i>dunaj</i>. </div>\r\n<div>2. ‘dół, zapadlisko, przepaść’: Wpadło tam to do tego <i>dunaja</i>, to ino echo dudniło.</div>\r\n<div><b>dunicka </b>‘duża gliniana misa służąca do jedzenia, w którą się wkładało barszcz czy ziemniaki gotowane’:Postawiło się ławecki, źmioki beły w żeleźniocku, a na ty ławie dwie <i>dunicki</i> były na boszcz i się siedziało, i jadło całom rodzinom.</div>\r\n<div><b>dupa </b>‘dolna część snopa’: Żyto <i>w</i> <i>dupach</i> jeszcze nie uschło i ni mozno było go zwozić. Tu w kłosach suche, ale <i>w dupach</i> i w powrósełkach mokre, to i zwózki nie będzie. Te <i>dupy</i> to pod słóńce się brało i suszyło się przed zwózkom.</div>\r\n<div><b>dupel </b>‘dziupla’: Dziadek taki pamięci ni mioł, wsadził papiery <i>w dupel</i> i był problem.</div>\r\n<div><b>dupki</b> <i>fraz</i>. dupki gnoty ‘tylne sanie’: Jak beł kulig, to tak te <i>dupki</i> gnoty zarzucało.</div>\r\n<div>A w zimie to się jeździło na sankach, a jak nie było sanek, to takie <i>dupki</i> beły, wieta jakie, dwa <i>dupki</i> i lotry, i to taki pojazd był downi. Dwoje sani, tylko takie mniejsze, to się nazywały <i>dupki</i>.</div>\r\n<div><b>dusznie </b>‘bardzo usilnie, z całej siły’: Krawcyk tak <i>dusnie</i> te dziewe chce łozenić, bo przecie óna już niemłodo i pora na nio.</div>\r\n<div><b>duszny </b>‘o gruszkach: mało soczyste, trudne do przełknięcia’: Wkiesi zmierzkem pode <i>dusno </i>grusko stoły. Te gruski takie <i>dusne</i> som, ni moge wcale jich jeś.</div>\r\n<div><b>dwoić </b>‘zwracać się do osób starszych per wy, co było wyrazem szacunku’: Jak już trzymoł dziecko, to byli kumami i już się <i>dwojeło</i> jeden do drugiego: <i>necie</i>, <i>weźcie</i>. My <i>nie dwoili</i> mamie, a mnie teroz Maniek mówi: „Babko wstaliście”, <i>dwoi </i>mi. No a teściowej to chłopoki <i>dwoili</i>: „necie, dejcie”.</div>\r\n<div><b>dwojaczki</b> 1. ‘dwa połączone naczynia z uchem, służące do przynoszenia jedzenia pracującym na łące czy w polu’: W <i>dwojockach</i> to tyż na pole sie niesło jeś.</div>\r\n<div>2. ‘dwa pasma słomy służące do poszywania dachu’: Takie <i>dwojocki</i> sie brało, takie snopecki na te strzeche. Bo to z dwóch takich snopecków sie składało: jeden i drugi, i sie powrósełko razem wywiozało, i do ty łaty sie przywiozywało te <i>dwojocki</i>.</div>\r\n<div><b>dwojaki </b>‘dwa połączone naczynia z uchem, służące do przynoszenia jedzenia pracującym na łące czy w polu’:Chłopu to się nosiło w <i>dwojokach</i>, to dwa gorcki złączone i dynko u góry, to się zanosiło w tych <i>dwojokach</i> na pole.</div>\r\n<div><b>dworować</b>‘wychodzić za potrzebą na dwór; żartować’: Kłopot był ino, bo jak dziadek mieli lakse, to musieli i w nocy <i>dworować</i>. <i>Dworować</i> to jez albo pożartować albo iź za swoją potrzebą na dwór.</div>\r\n<div><b>dychać</b> ‘kaszleć’: Taki był przeziebióny, o jak <i>dychoł</i>, tom mu zaro bańki postawieła.</div>\r\n<div><b>dzbuczek</b> ‘o mężczyźnie: mający rupturę’: Ón się do nicego nie nadaje. Zoboc, jak chodzi ten <i>dzbucek</i>, ale się nie chce łoperować. </div>\r\n<div><b>dzbuk </b>1. ‘zepsute jajko kurze, gęsie’: Jak tego <i>dzbuka</i> tam rzuciły ło płot, to smród taki, że przeńś się nie dało. Niezalęgniete jajko to <i>dzbuk</i>. Jak na zabawie połozeli to jojko, ktoś nadepnoł, to smród wokół, wszystko uciekało, bo smród.</div>\r\n<div>2. <i>przen</i>. ‘o mężczyźnie niepłodnym’: Idź ty <i>dzbuku</i> jeden, gdzie ty się nadajes dzieci robić.</div>\r\n<div>3. ‘wyzwisko’: A ty <i>dzbuku</i> myślis, ze jo tego nie widze, tak ci się zdaje. </div>\r\n<div><b>dziabać</b> ‘rąbać, dzielić na części’: Idź no tam na kolnie i <i>dziab</i> to drzewo, a nie bedzies stoł pod płotem.</div>\r\n<div>Widziałam, jak <i>dziabała</i> te brukiew i dawała krowom.</div>\r\n<div><b>dziady</b>częściej w <i>lmn</i> 1. ‘rośliny o pędach prostych lub łukowato zgiętych, okrytych kolcami, jadalnych owocach czarnych lub ciemnoczerwonych, <i>Rubus</i>; in. jeżyny, ostrężyny’: <i>Dziady</i> to godajo na to, co ta łostrezyna tako koloco. Na maliny, na <i>dziady</i> my chodzili, ło co tego beło downi, tero tag ni ma. Na jeżyny to downi mówili <i>dziady</i>. Idziemy na <i>dziady</i>, to se narobimy soku na zime.</div>\r\n<div>Jezyny, a więcy się mówiło <i>dziady</i>. Ale z tych <i>dziadów</i> to jest dobry sok.</div>\r\n<div>2.‘mazy na ścianie zrobione w trakcie jej malowania’: Jak temi pęźlami bielili, to takie <i>dziady</i> na ścianach wychodziły. Wzięła pęzla i tak ciach, ciach, a tu <i>dziod</i> koło <i>dziada</i> na ty ścianie. </div>\r\n<div>3. ‘czepliwe koszyczki łopianu’: Jak ten pies przysed, to mioł cało sierć w <i>dziadach</i>. Jak pies z ciecki wrócił, to my skubali go z tych <i>dziadów</i>. Dzieci brały te <i>dziady</i> i rzucały się nimi. Downi na te to mówieli <i>dziady</i>, bo jak się przypion, to się trzymoł jak nie wiem co: „Ale cie łoblazły <i>dziady</i>”, to <i>dziady</i> mówieli takie łokrogłe i takie kolcate.</div>\r\n<div>4. ‘przebrani za dziadów uczestnicy wesela, który przy przeprowadzinach panny młodej zabierali jakieś przedmioty z jej domu rodzinnego, inwentarz, itp.’: Te <i>dziady</i> jak coś ukradły, to teściu ni mioł nic do godanio, bo brały wiano. To się przebierały <i>za dziadów</i>, za Cyganów i zabierały gospodorzom, łojcom ty dziewuchy wszystko z podwórka.</div>\r\n<div><b>dziczyzna </b>‘miejsce odległe, pustkowie’: Kóni beło mało, bo te juchy zeły w <i>dzicyźnie</i> i nie dajały się tak predko złapać. </div>\r\n<div><b>dzierżysko </b>‘dłuższy kij cepa, in. dzierżak’: To, co się trzymało ten kij w ręcach łod cepów, to było <i>dzierżysko</i>. Trzymało się ten kij i <i>dzierzyskiem</i> się przekrecało to zboże. <b> </b></div>\r\n<div><b>dzieucha</b> ‘młoda dziewczyna’: No i co tu robić, to zaciognełam sie do partyzantki, no bo jak sły chłopoki, sły i <i>dzieuchy</i>, to posłam i jo, i nosiełam jedzenie do lassa, tom chodzieła po wsi.</div>\r\n<div><b>dziewka</b> 1. ‘młoda dziewczyna lub panna na wydaniu’: Ładno tako <i>dziewka </i>była, ta Jolka, chyba nojładniejso z nich.</div>\r\n<div>2. ‘córka’: Nie wiem, ile óna tych <i>dziewek</i> miała.</div>\r\n<div>3. ‘niezamężna pomoc domowa, służąca’: Jechała pod Warszawę i tam była za <i>dziewkę</i>.</div>\r\n<div>4. <i>pog.</i> ‘kobieta uważana za niemoralną, także prostytutka’: Śmioły się z ni, ze się tak paraduje w tym stroju, ale nie dziwota, bo była <i>dziewką</i>.</div>\r\n<div><b>dzieża</b> ‘duże drewniane naczynie służące do przygotowywania ciasta chlebowego’: Nałozyłam już mąki do <i>dzieży</i> i zaroz daje ciostko, żeby się chleb rusył. Posiedź jesce troske na <i>dziezy</i> chlebowy, zdyjmij pomaluśku swój wionecek z głowy.</div>\r\n<div><b>dzieżka</b> ‘drewniane naczynie służące do przygotowywania ciasta chlebowego’: Te <i>dziezke</i> z klepek to się kupowało u bednorzy, bo óny to robiły. <i>Dzizke</i> z rozcynom przykrywało się drewnianym dynkiem i kocem. Chleb w <i>dzizce</i> rósł, a jak ciasto już było wyrośniete, to się go brało na niecki i łobtocało piekne, łokrogłe bułecki.</div>\r\n<div><b>dziękujeści</b> ‘wyraz podziękowania’:Nie umiem się modlić, nie umiem Bogu dziękować, ale na mój wiek, na mojo pamieć, na moje zdrowie, to Boze <i>dziekujeści</i>. </div>\r\n<div><b>dziurawiec </b>1.‘roślina o żółtych kwiatach, liściach przeświecająco kropkowanych; <i>Hypericum</i>’:Ło jaki dobry ten <i>dziurawiec</i> na wątrobę, to se go ususe.</div>\r\n<div>Tam na miedzach to pełno <i>dziurawcu</i> rosło, to go baby zbierały i susyły.</div>\r\n<div>2. ‘napar z suszonego ziela’: Ciotka jak przyjechała, to piła ten <i>dziurawiec</i>. </div>\r\n<div>3. <i>przen.</i> ‘o dzieciach płci żeńskiej’: Tam u nich to ani jednego chłopoka ni ma, same <i>dziurawce</i>som.</div>\r\n<div><b>dzwoniec </b>‘chwast zbożowy o kwiatach koloru żółtego, <i>Rhinanthus</i>, in. szelężnik’:Ten <i>dzwóniec</i> to tak niścił to zyto, ze takie maluśkie urosło, tak go przyraziło. Ano jak to mówio: „Gdzie <i>dzwóniec</i>, tam i gospodarki kóniec”. <i>Dzwoniec</i> to taki niewysoki chwost, co na żółto kwitnie i niszczy zboże. Gdzie <i>dzwóniec </i>tam gospodarki kóniec, a gdzie mietła, tam będzie ludzi bieda gnietła, a gdzie tatarka tam licho gospodarka, a gdzie prosso, to chodzi się bosso.</div>\r\n<div><b>dźwandać</b> ‘marudzić’: Jak to dziecko dziś <i>dźwando</i>. Stary taki dokucny beł, spać nie doł, ino tak <i>dźwandoł</i> za usami.</div>\r\n<div align="center"><b><font size="5">E</font></b></div>\r\n<div><b>europlon </b> ‘samolot’ <i>Europlon</i> mówili downi, a późni samolot, ale to przodziu tak było.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div align="center"><b><font size="5">F</font></b></div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>fachtor/fachtór</b> ‘świadek, pomocnik wyboru obiektu sprzedaży, np. konia’:Jak chcieli kónia kupić, to jeden drugiego bierze ze sobom. Jak jo ide kónia kupić, to biere do siebie takich dwóch, to <i>fachtory</i> godajom, ale za to trza było wódke postawić.</div>\r\n<div>Te kónie to tak beło, ze jeden, żeby troche groszy zarobić, to podganiace takie beły, to jeden wzioł se takiego <i>fachtóra</i>, to ten tak dorodzoł, ale patrzoł, zeby pore grosy zarobić, to i norownego kónia sprzedali. Jak się godziły za krowe cy kónia, a podchodził trzeci, to mówili na niego podganiac abo <i>fachtór</i>. </div>\r\n<div><b>fafuła</b> ‘polewka z jagód czarnego bzu, in. bzówka’: Z tego bzu robiło się tako polewke i to <i>fafuła</i> mówili.</div>\r\n<div><b>fajerczak</b> ‘placek pieczony na blasze’: Jak nie beło chleba, to takie <i>fajercoki</i> piekły i nawet to smakowało.</div>\r\n<div><b>famielija </b>‘in. rodzina’: Downi to godali <i>famielija</i>, tero rodzina. To się wszystko licyło, bo to wielgo <i>familija</i> była.</div>\r\n<div>Miały gdziesi jesce jakoś dalso <i>famielijo</i>, ale jo wiem, ze óny tam nie jeździły do nich.</div>\r\n<div><b>farba</b> ‘krew zwierząt, też ludzi’: Jak zaślachtowali te świnie, to <i>farba</i> tako leciała. Jakby mioł na nogach jakie wrzody, to jo ci doradze: „Idź i kup pijowki, jak kupis pijowki, to ci te krew ściogno, ino pamiętoj późni jak wyciągniesz te pijawke, to ji daj troske do pyska soli, a późni jo tak wygnieć, wygnieć i ta <i>farba</i> wszystka wyjdzie, to krew tako niedobro”, i mama je kładli do słoika te pijawki.</div>\r\n<div><b>faryzeusz </b>‘obłudnik’: Idź ty <i>faryzeusu</i> jeden. Judos abo <i>faryzeus</i> godali na takiego łobłudnika.</div>\r\n<div><b>faska </b>‘duże drewniane naczynie z klepek przeznaczone m. in. na ziarno lub mąkę, ale także do prania; in. beczka’: Była ta <i>faska</i> drzewiano, tako jak becka, dziura łokrecano, sypało się popiołu, gotowali i to ściekało, i to było warzenie. A ta <i>faska,</i> to jak becka na trzech nogach, to worznica. </div>\r\n<div><b>flogać</b> <b>się </b>‘taplać się’: Do samiuśkiego rana <i>flogoł</i> <i>się </i>w tych bagnach. </div>\r\n<div><b>flura</b> ‘kobieta nieporządna, brudas, kocmołuch; także o niedopasowanej sukience, np. zbyt długiej’: Gdzie ta <i>flura</i> już leci z rana. Załozy tako <i>flure</i>, i tak loto po wsi, kocmołuch jeden. Co to za terajso moda: załozo takie wiewoki, takie <i>flury </i>i chodzo te dziełuchy.</div>\r\n<div><b>forszus</b> ‘straż leśna’: Tero sie tak w las nie pojedzie, bo karzo strasznie, <i>forsiuse</i> jeżdżo, bo jak by złapali, to każo płacić więcej niz to drzewo kosztuje.</div>\r\n<div><b>foszman </b><i>daw</i>. <b>forszpan</b> ‘stangret, woźnica’: A temu <i>foszmanowi </i>nigdy strawnego nie wyrzucił.</div>\r\n<div><b>frańca </b>1. ‘choroba weneryczna’: Zachorowała na <i>frańce</i>, bo się tak z chłopami prowodzała. Ty zmarniejes bardzo marnie zarazono jescek gorsom chorobom anizeli <i>frańca </i>jako staro babka.</div>\r\n<div>Jednak nie zarzucieła kochanio chłopów i zarazieła sie <i>frańcom.</i></div>\r\n<div>2. ‘wyzwisko’: A ty <i>frańco</i>, ty flądro, ty świnio tak się casem baby wyzywały.</div>\r\n<div><b>fruczka</b> ‘rzemień przy dzierżaku przewleczony przez kapicę bijaka, tu: <i>przen. </i>‘owirującej w tańcu dziewczynie’: A te jak wzieny się razem do tańca to dopiero beło. Óna się tak kręciła jak <i>frucka</i>.</div>\r\n<div><b>frygnąć </b>‘rzucić’: Tam nic nie patrzała, wzięła kaminia i <i>frygneła</i> w gesi.</div>\r\n<div><b>frygać się</b> ‘rzucać się, szamotać się’: Złapoł kija i leje, a łón zacon się drzyć, wył i <i>frygoł</i> się jak lis w sidłach.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div align="center"><b><font size="5">G</font></b></div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>gacie</b>1. ‘męskie spodnie zakładane na co dzień’: <i>Gacie</i> to były spodnie, jakie chłopy nosiły na robotny dziń. Wloz na płot i podarł se <i>gacie</i>.</div>\r\n<div>2. ‘kalesony’: <i>Gacie</i> to były kalesony zgrzebne, nie tak jak dzisiaj majo majteczki chłopy. A wy starościny, nie łumita śpiwać, lepi byśta posły chłopom <i>gacie</i> zsywać.</div>\r\n<div><b>gacisko</b> ‘ocieplenie drewnianego budynku składające się z trawy, liści, ściółki; in. gaconka, gaciółka’: Robili takie <i>gacisko</i> z liści, ściółki i to ciepli wtedy było w ty chałupie. Nawet to <i>gacisko</i> to było przy łoborze.</div>\r\n<div><b>gad</b>, częściej <b>gady</b> 1. ‘zwierzęta gospodarskie w stajni, oborze; in. gadzina’: Ni mozno se dać rady z tymi <i>gadami</i>, takie ciekawce te krowy. </div>\r\n<div>2. ‘nieprzyjaciele’: Pamietom jak mi ta cioci teściowo łopowiadała, to mówi dzieci kochane, ile te Świetokrzyskie Góry wycierpiały łod różnych ludzi, łod różnych <i>gadów</i>.</div>\r\n<div><b>gadzina</b> 1.‘zwierzęta domowe: krowy, koń, ptactwo domowe, owce itp., żywy inwentarz’: Idź tam dej siana <i>gadzinie</i>, bo ino stoi i mrucy. We Wigilie gospodorz idzie do obory i daje opłatek <i>gadzinie</i>. Mama godała, ze te maluwane łopłatki to się dawało <i>gadzinie</i>. W jedny wiosce było dwóch braci: jeden był bogaty, a drugi ni mioł nawet nic z <i>gadziny</i>, mioł tam troche takiego piochu. Downi to ty sie ty <i>gadziny</i> więcy trzymało.</div>\r\n<div>2. ‘zwierzęta leśne’: Az tu się roz zatrwozeła wszelko <i>gadzina</i> leśno i zacena umykać w chasce, a drzewa drzewom podawały wiadomość: „Nadciogo od północny strony wsechmocny król, młody a zuchwały...”.</div>\r\n<div><b>gaić/ gaić się </b>‘godzić się, umawiać się’: Kto nie <i>gaił</i>, to nie wolno mu było paś w lesie.</div>\r\n<div>A późni jag już urosłam, podrosłam, to <i>się gaiło</i> krowy do lasu i w lesie się posało. <i>Gaiło się</i> to znacy, ze sie tako umowe robiło z nadleśnistwem i posało sie krowy w lesie i płaciło sie za krowy masłem i posało sięebosso.</div>\r\n<div><b>gajno</b>‘wąwóz’: Tam jak się idzie na Bronkowice, to <i>gajno</i> takie długie jes.</div>\r\n<div><b>galantnie </b>‘ładnie, wybornie’: Trzy dni świąt, to i w kościele musis <i>galantnie</i> wyglodać, bo ześ głospodyni. </div>\r\n<div><b>galanty </b>1.‘dorodny, duży’: <i>Galantego</i> tego ciołka sprzedaje, ciekawom za ile. Niejedną jedlicę naraił <i>galantom</i>. Zboze było zęte sirpami, równiuśko układane i wiozane w <i>galante </i>snopy.</div>\r\n<div>2. ‘najczęściej o dziewczynie: ładna, urodziwa, wspaniała’; o butach: ładne, wygodne’: <i>Galanto</i> ta dziewka jejich.</div>\r\n<div>Jak beły piniochy, to kupowała wszystko: <i>galante</i> buty dlo chłopoka, jedzynia zojde, tero ni majo.</div>\r\n<div><b>galańcie</b> 1. ‘ładnie, wybornie’: Zapytali go, jak go chcieli wzioć na wesele, cy umie <i>galańcie</i> grać na bebenie. Józwa umioł <i>galańcie</i> na skrzypcach grać. Jo cie wyprowadze na droge pod twojo chałpe pod waronkiem, ze mnie <i>galańcie</i> naucys grać na skrzpcach.</div>\r\n<div>2. ‘o wyglądzie osoby, głównie kobiety: ładnie, elegancko’: Henia włożyła se kostiumik taki, to <i>galańcie </i>wyglądała. <b> </b></div>\r\n<div>3. ‘dużo, dobrze’: <i>Galańcie</i> w tym roku żyto sypie, bo ześta już dwa zbiorniki łomłóciły. Aleśta <i>galańcie</i> tych jagód nazbierały.</div>\r\n<div><b>gały</b> ‘kluski z tartych ziemniaków’: Downi to nagotowali na cały dziń gor tych <i>gołów</i> i trza beło jeś. Na Wigilie to takie postne <i>goły</i> robili. Jak zostało po Wigilii tych <i>gołów</i>, to się kładło na patelnio i podgrzewało na tłuszczu. </div>\r\n<div><b>garczuś </b>‘garnek gliniany’:Downi to były takie gliniane garczyny, nie było to w słoju, nie blaszane, tylko takie gliniane specjalne dzbanuszki, takie no <i>garcusie</i>.</div>\r\n<div><b>garczyna</b> ‘garnek, w którym kisi się barszcz’: Patrze, a w ty <i>garcynie</i> nie było kropli boszczu.</div>\r\n<div><i>Garcyna</i> stoła albo w takim murku albo na kóminie.</div>\r\n<div><b>garczynka</b> ‘naczynie gliniane służące do kiszenia żuru’: Taki kwaśny ten żur w tym stoł, w ty <i>garcynce</i>.</div>\r\n<div>W <i>garcynce</i> sie barszcz robiło, stało ze dwa dni i był taki zakwas.</div>\r\n<div>Boszcz się robiło w <i>garcynce</i>. To był taki dzbanusek z dzióbkiem, gliniany, sypało się mąke i zatrzepowało się łyzeckom, tako łopatke się zrobieło. </div>\r\n<div><b>garniec </b>‘miara objętości zawierająca cztery kwarty’: Pośli my na jagody i z dziećmi uzbierałam ze sześć tych <i>garncy</i>. W karczmie wygarnoł sobie <i>garniec </i>łokowity i wdoł się w gadke z chłopami.</div>\r\n<div>Ćtery litry to beł <i>garniec</i>, to jo zem nazbierała tych jagód w <i>garnce</i> i zem sła na sprzedaj.</div>\r\n<div><b>garus </b>1.‘potrawa ze świeżych lub suszonych owoców, zaprawionych mąką, stanowiąca dodatek do ziemniaków’: Downi to jaki dobry beł ten <i>garus</i> ze śliwek do źmioków. To taki boszcz z gruszek, ze śliwek, z jabłek to <i>garus </i>nazywali, to było bardzo popularne na jesieni.</div>\r\n<div>2. ?‘zakwas’: <i>Garus</i> to był borsc z mąki uczyniony w taki garcynie, kisł dziń abo dwa, bardzo ładnie pochnioł. A ón mioł dwie nazwy: <i>garus</i> jak kisł, jak był kiszony w garczynie, a jak go ugotowali, to borsc.</div>\r\n<div><b>gas </b>‘nafta’: <i>Gas</i> taki beł, ropom świecieli. <i>Gas</i> to downi mówili, a późni nafta.</div>\r\n<div>Sprzedało się te trześnie, niesło się tam liter <i>gasu</i>, bo się mówiło nie nafta tylko <i>gas</i>, no i z kilo cukru, kilo soli, bo się za te trześnie kupiło.</div>\r\n<div><b>gąska </b>‘gatunek grzybów jadalnych, <i>Tricholoma</i>’: Som takie <i>gąski</i>, ale i kurki tyz nichtórzy ludzie mówio na nie.</div>\r\n<div><b>gązwa </b>‘kawałek rzemyka służący do łączenia trokami bijaka i dzierżaka’:To, co łący bijok z dzierzokim, to <i>gozwy</i>.</div>\r\n<div><b>gęba</b>1. ‘o kimś mało rozgarniętym, gapowatym’: Tak kochano wies, jagzem te połówke świni broł, to żeby moja nie widziała, ale mówie ci kochano, ze óna tako <i>geba</i>, nic nie widzi. Takie toto nierozgarniete, stoji i tak ślepiami przewraco zamiast co powiedzić temu chłopu, a tako <i>geba</i> i juz.</div>\r\n<div>2. ‘o nieudanym, źle uformowanym chlebie’: To tyż była sztuka porzonny chleb upiec, żeby nie popękoł, a te <i>geby</i> to Jadźka bardzo lubiała. Chleb jak pęk i to wyszła, to się nazywała <i>geba</i>. Z chleba bułki nie było tak łokrągło ino takie chropawe z boku, bo óno się tak wyloło i to się nazywało <i>geba</i>. Ciotce wychodził taki łokrągły chleb, a u mnie te <i>geby</i> beły cęsto.</div>\r\n<div><b>gid</b> ‘ogólnie o chwaście’: Takie brzymie tego <i>gidu</i> wzienam i wyniesłam z pola.</div>\r\n<div><b>gieorginia </b>‘dalia, <i>Dahlia</i>’: <b> </b>W tych łogródkach to rosły <i>gieroginie</i>. Óny miały róźne kolory. Jedni mówili <i>gieorginie</i>, drudzy źmiocki na nie.</div>\r\n<div><b>giergienia </b>‘dalia, <i>Dahlia</i>’: <i>Giergienie</i> tero som po łogródkach; óny takie som pełne, i różne kolory majom.</div>\r\n<div><b>gierka </b>‘in. geranium, <i>Geraniaceae,</i> ozdobna roślina doniczkowa; in. bodziszek’: Do ucha to się brało <i>gierke</i>. <i>Gierka</i>, a prawidłowo to geranium. Weź se tam do łucha <i>gierke</i>, jak cie kole. Jo zem se włozeła za głeboko te <i>gierke</i>, tom musiała iś do dochtora i płukanie mi robił.</div>\r\n<div><b>gieronia </b>‘geranium, <i>Geraniaceae,</i> ozdobna roślina doniczkowa; in. bodziszek’:</div>\r\n<div>A jak mnie w uchu tak kłole, to se wtykom łod ni tego kwiotka, to <i>gieronia </i>mówimy na to.</div>\r\n<div>Te <i>gieronie</i> to sie brało do uszu, jak uszy bolały, na stan zapalny.</div>\r\n<div><b>glimać</b> ‘jeść powoli’: Cóz tak siedzis w tym kocie i tak <i>glimies </i>ten chleb. Wzieli se skórke chleba, tak siedzieli i <i>glimali</i> go sobie.</div>\r\n<div><b>glik </b>‘zamiłowanie, dar, zdolność do wykonania prac’: Ty to ni mos <i>gliku</i> do nicego, co weźmies w te łapy, to wszystko popsujes. Tam inne roboty robił, ładnie śpiewoł, ale do tońca zodnego <i>gliku</i> ni mioł. Wielkiego <i>gliku</i> do skrzypców nabroł.</div>\r\n<div><b>glijanki</b> ‘doły wypełnione wodą po eksploatacji gliny’: Krowy jak tylko z pola sły, to zaroz tak leciały jak strzały w te <i>glijonki</i>, bo tako pragniącke miały.</div>\r\n<div><b>glinianki </b>‘dół po wykopanej glinie, napełniony wodą po deszczu’: A i kacki i gesi pływały w tych <i>glinionkach</i> abo i w stowku.</div>\r\n<div><b>glut</b>1. ‘sopel lodowy wiszący u strzechy lub okapu’: Jak przysło troche ciepła, to tak woda kapała z tych <i>glutów </i>wielgaśnych, długich.</div>\r\n<div> 2. ‘sopel śluzu wiszący u nosa’: Taki łobsmarkany sed z tymi <i>glutami.</i></div>\r\n<div><b>gnić</b> ‘spać’: Tak w tym mechelu <i>gnije</i> do południa i tyle z niego pożytku. Kiedyś jak posłam, a popiły, to <i>gniły</i> do południa, takie głospodorze. Dokod bedzies w tym łóżku <i>gnił.</i></div>\r\n<div><b>gnojownik </b>‘miejsce na podwórku, w którym składało się obornik’; gnojowisko’: Na podwórku to <i>gnojownik</i> był, to smród taki.</div>\r\n<div><b>golec</b> ‘naga, niczym nieporośnięta góra’: Wichura krecoc się jak lej powietrzny powyrywała wszyskie drzewa i krzoki na ty górze, tak ze została goło ziemia. I łod tego casu góre te nazwano <i>„golcem”.</i></div>\r\n<div><b>godny</b> ‘zasługujący na szacunek’: Bo <i>godny</i> beł gospodorz i ućciwy krześcijanin.</div>\r\n<div><b>gojny kwiotek </b>‘<i>Aloë</i>, in. aloes’: Jak mos jako rane, to trza jo łobłożyć <i>gojnym kwiotkiem</i>. A jak cie boli wątroba, to trza wzioś zoscepka <i>z gojnego kwiotka</i> ucioć, włozyć do ciemnicy na pore dni, potym codzinnie bez pore dni brać po jednym listku, łobrać ze skórki i ten środecek jeś.</div>\r\n<div><b>golizna</b> ‘miejsce nieporośnięte roślinnością’: Aliści ledwie sie na jakisi <i>goliźnie </i>ozłozeł i przenocować zamyśloł.</div>\r\n<div><b>golorz </b>1.‘placek z tartych ziemniaków z dodatkami mięsnymi, in. tarciuch, źmiocorz’: To z tych tartych źmioków to <i>golorz</i> się upiekło taki smaczny. Jak się chleb piekło, to casem się tyz wsuwało na bryfannie taki placek z tartych źmioków, to beł taki <i>golorz.</i> Jedni mówili na to źmiocorz, a nichtórzy to <i>golorz</i>. Dawni to <i>golorz</i> sie piekło z tartych źmioków przy chlebie.</div>\r\n<div>2. w <i>por.</i> ‘o czymś dużym’: Te źmioki porosły takie duze jak <i>golorze</i>, same <i>golorze</i>.</div>\r\n<div><b>gołąbek </b>‘gatunek grzybów, <i>Russula</i>’: <i>Gołąbki</i> to som zielonkawe, óny nie rosły, zeby tak szeroko, ino sie tak sfijajo.</div>\r\n<div><b>gołki</b>‘małe kluski ziemniaczane’: Jo umiem ługotować <i>gołki</i> z jaglano kaso. <i>Gołki </i>to takie małe kulki z źmioków, z ciasta tartego to <i>gołki</i> mówili.Tarli źmioki na tarce i takie <i>gołki</i> robili z kaszom jaglanom i tego mleka potym wloli i to było takie smacne. W woreckach się ciasto wyciskało i jak tępe było, dołozeło sie źmioków i gotowało się łokrągłe <i>gołki.</i> Jak się miądliło len, to moja babcia ugotowali kasy jaglany z <i>gołkami</i>, to już musiało bydź na to miądlenie.</div>\r\n<div>Na te <i>gołki </i>to ziemniaki tarte się brało, dodawało sie troche mąki, i mleka, ze słoniną to było.</div>\r\n<div>To takie kluski z samych tartych źmioków robili, dawało sie troche mąki ziemniaczanej, te <i>gołki</i>.</div>\r\n<div><b>gołkiem</b> ‘chodzenie w butach bez skarpet czy pończoch, na bosaka’: Nie naucełam się <i>gołkiem</i> chodzić.</div>\r\n<div><b>gołuchy </b>‘niedojrzałe owoce; in. guguły’: A te niedojrzałe to cy jabłka, cy śliwki to guguły. A możno powiedzić i <i>gołuchy</i>.</div>\r\n<div>No to te niedojrzałe czereśnie, wiśnie to som <i>gołuchy</i>.</div>\r\n<div><b>gont </b>‘wąska drewniana deseczka służąca do pokrywania dachu’: <i>Góntami</i> kreli wiecy, późni dachówkom, eternitem.</div>\r\n<div><b>gorąca miłość </b>‘roślina ogrodowa o pięknych, silnie pachnących kwiatach, osadzonych na długich łodygach, <i>Polemoniaceae</i>, in. floks, płomyk’: Ta <i>gorąco</i> <i>miełość</i> o to ładne kwiotki, óny som róźnego koloru: kwiaty i biołe, i różowe, ładnie pochnio. <i>Goroco</i> <i>miłość</i> to kwiotek, co mo taki kolor biskupi, takie jakby krzyżykowe kwiatuszki. Som goździki takie inne: burockowe som, biołe som, niebieskie som, wysoko rośnie tako gałozka, ale pęcek taki duzy kwiatów i nieduze te kwiaty, takie jak gwiozdecki, to <i>goroco miłość</i>.</div>\r\n<div><b>gorącość </b>‘furia, złość’: Jak tak w <i>gorocości</i>, to mozno i kogo urazić. <i>W gorocości</i> to jo sklena i posła.</div>\r\n<div><b>gościniec</b> 1. ‘główna droga prowadząca przez wieś; trakt’: Jechali roz kupce <i>gościeńcem</i> z kramami.</div>\r\n<div>Jak droga idzie bez cało wieś, to <i>gościniec</i>.</div>\r\n<div>Tu u nos nie było taki drogi, tylko jak ta trasa warszawska co leci, to ta asfaltowa droga to beła nazywano <i>gościniec</i>.</div>\r\n<div>Ale jak była taka droga traktowa, to sie mówiło <i>gościniec</i>, no bo boczne drogi to nie beły traktowe, ale tako szos to droga traktowo, trakt – od nos do Bodzentyna.</div>\r\n<div>Downi <i>gościńce</i> to godali na te droge bez wieś, to <i>gościniec</i>. Z kamini wybrukowano droga to <i>gościeńcem</i> się sło, to tako droga beła. Trakty to te główniejse drogi, tam jak leci na Makoszynie leci do miasta większego, a przez wieś to <i>gościniec</i>.</div>\r\n<div>Idziemy, idziemy syrokim <i>gościńcem</i></div>\r\n<div>Razem z nami idzie przodownica z wińcem.</div>\r\n<div><i>Gościeniec</i> to droga przeważnie bez las, co sła, droga do przejazdu, co łączyła wsie. </div>\r\n<div>2. ‘podarunek, często przywożony z podróży’: Zodnych <i>gościńców</i> nie przywióz dzieciom. </div>\r\n<div>[...] przynosimy ci chustecke na głowe w <i>gościeńcu</i>.</div>\r\n<div><b>gowiorek </b>‘specjalnie przygotowany snopek wymłóconego zboża używany na poszycie dachu drewnianego domu’: [...] w ułamkach sekund poczęły się zapalać wyschnięte słomiane <i>gowiorki</i>, czyli przemyślnie wykręcone z kłoci, inaczej zwanych kłocówańcami, tj. z wymłóconego cepami żyta, wykrocańce, jakimi pospolicie pokryte były nieomal wszystkie tutejsze zabudowania. [...] niczym apokaliptyczne race, leciały zewsząd ogniste <i>gowiorki</i> i pomniejsze kawałki drewnianych konstrukcji dachowych, zapalając coraz inne zabudowania.</div>\r\n<div><b>góra </b>‘strych’:Niechtórzy to śli na <i>góre</i>, nie mówili strych, tylko na <i>góre</i> i tam się młodo ubierała, jak ni miała gdzie. Na <i>górze</i> trzymało się tyz statki róźne. Jak desc loł, to pranie brało sie <i>na góre</i>.</div>\r\n<div><b>graduśnik </b>‘termometr’: Za łoknem był ten <i>graduśnik</i>, ale zlecioł.</div>\r\n<div><b>gramolić się</b> ‘wspinać się, przemieszczać się’: A do wsi, do kościoła <i>gramoleł</i> <i>się</i> na kleckach ten Ameryk.</div>\r\n<div><b>granda</b> ‘tłum, wiele ludzi’: Szło się na łodpust, zbierało się <i>grandami</i>, no to było nos takie stado.</div>\r\n<div><b>granie</b>‘zabawa wiejska odbywająca się po domach, w organistówce, budynku szkolnym lub w remizy’: <i>Grania</i> to beły takie zabawy wiejskie po chałpach. Downi się chodzieło na <i>grania</i>, późni te zobawy nastały. Te <i>grania</i> to beły takie zabawy wsiowe: zmówiło się pińciu chłopoków cy dorosłych i robieło się tako pograjke, jakiś tam jeden muzykant cy dwóch, no i tyńcowało się, to <i>grania</i> mówili. </div>\r\n<div>W niedziele i świeta młodzież urzodzała <i>grania</i> w chałpach, a latem w pustych stodołach.</div>\r\n<div>Przód to nie było <i>graniów</i> nijakik po tym darciu pierza.</div>\r\n<div>W drugi dziń świot bywały wesela, krzciny abo <i>grania</i> lo dzieuch i chłopoków.</div>\r\n<div>Downi to sie chodziło na <i>grania</i>: znalimy takiego chłopa, to skrzypecki mioł chłop i groł, takie pograjki były.</div>\r\n<div><i>Granie</i> to downi to była zabawa w domu czy w remizy.</div>\r\n<div>Ło chodzili my na <i>grania</i>, a jagze, wesoło beło. Jak dziewucha sła na <i>granie</i>, to chłopok przychodził po nio, całowoł matke w reke i pytoł się ło pozwolenie, a tero to zadziero kiece i leci, i wraco nad ranem, taki świat.</div>\r\n<div>Na tym <i>graniu</i> to tak te muzykanty grały, bo ich było dwóch, to tak grały: „Gesiom łowsa, kurom prosa”, tak rzępoliły. <b> </b></div>\r\n<div><b>graślawiec</b> ‘człowiek z krzywymi nogami’: Jak się tak popatrzyło na tego <i>graślawca</i>, to buty takie wykrzywione.</div>\r\n<div><b>gródzka </b>‘pomieszczenie w oborze dla świn’: No i widzis, jak nie urzeknie ci świni, tak łoziunie temi ślepiami, takie urocne ludzie som, ze potrafiła wyskocyć z ty <i>gródzki</i>, taki ciort jeden z ni beł. </div>\r\n<div><b>grduła </b>‘niesmaczne, źle upieczone ciasto’: Tako <i>grdułe</i> upiekła i nikt nie chcioł tego placka jeś.</div>\r\n<div><b>gruby</b> ‘o handlarzu: doświadczony’: Te <i>grube</i> handlory to miały gotowe kółka i nakładały na wrzeciona tako gumke i tak się przykręcało, przykręcało. </div>\r\n<div><b>gryczak</b>1. ‘chleb z mąki gryczanej’: Nie kozden lubił ten chleb z gryki, tak zwany <i>grycok</i>, a downi go się jodało.</div>\r\n<div>2. ‘? placek zrobiony na przednówku z przemarzniętych ziemniaków’: Na przednówku jak beł głód, to z biednych chałup wychodzieły dzieci na pola i zbierały te przemarzniete źmioki, mieleły je w maszynce i piekły placki, takie <i>grycoki</i>, z tego na łoju baranim.</div>\r\n<div><b>grząba </b>‘wyniosłość terenowa’: Kole tego pola były duze <i>grzoby</i>.</div>\r\n<div>- Ano widzis staro, znalozem w <i>grzobie</i> pański weza jajka i trza zabrać, bo óny przynoso szczeście. Idź Józwa, do dworski <i>grzoby</i> za wsiom, tam w torninach rośnie głóg.</div>\r\n<div><b>grząbka</b> ‘rząd, rządek’: Ileśta tych <i>grząbek</i> źmioków juz wykopały?</div>\r\n<div>U nos ten chwost trza beło wysiec z <i>grząbek</i>. </div>\r\n<div><b>grzebliwy</b> ‘zapobiegliwy, gospodarny, staranny’: Jag juz potem nadchodzieły te świeta, to mój łojciec, to beł taki <i>grzebliwy</i> głospodorz, chowoł świnie, to juz na świeta łobowiązkowo świnia beła zabito.</div>\r\n<div><b>grzebowliwy </b>‘pracowity’: A łóna to beła tako <i>grzebowliwo</i>; jesce słonko nie wstało, a łóna juz beła w polu, a downo juz zasło, a łóna dopiero wrocała się do chałpy.</div>\r\n<div><b>grzegotka </b>‘grzechotka’: To jak sie dziecku dawało do kolebki i sie bawiło tym, to <i>grzegotka</i> była.</div>\r\n<div><b>grzegótka </b>‘grzechotka’: Dzieci na łodpustach kupowały rozmaite piscołki, <i>grzegótki</i>. <i>Grzegótka</i> to tako zabawka łokrągło, coś w środku włozone było i tak się rusało i słychać było dźwięk. Nad łózeckiem wiessajo te <i>grzegótki</i> i dziecko łapie i bawi się nią.</div>\r\n<div><b>grzesi</b> ‘diabli’: A <i>grzesi</i> go tam wiedzom, co ón robi, chacheł jeden.</div>\r\n<div><b>grzęda </b>1. ‘żerdź w dawnej izbie, na której zawieszano ubrania i bieliznę’: Połóz te łachy na <i>grzedzie</i>. Florek rzucieł kapote na <i>grzede</i> i zacon sykować kose do siecenio łoki. W downy chałupy były takie <i>grzedy</i> na ubrania. Porozglodała sie po izbie i na <i>grzedzie </i>sposzczegła kapote.</div>\r\n<div>2. ‘pęto kiełbasy’: Wreście wybroł się do Bieloka z gąsiorem dobry wódki i <i>grzedom </i>kiełbasy. </div>\r\n<div><b>grzmot </b>‘gatunek rośliny’: Roślina taka lekko zielona i podobna do chwastu takiego w polu rośnie, tak popielato kwitła, lekki seledynek, popiel coś takiego drobniutkie, to <i>grzmot</i>. Ten <i>grzmot </i>to trudno spotkać teroz.</div>\r\n<div>To takie jak wroniec to <i>grzmot</i>, to ón rośnie w takich charach, czyli dolinach, samo się toto zasieje, w wąwozach tyz rośnie.</div>\r\n<div><b>gulon </b>‘przezwisko nadawne mieszkańcom miasta, in. miastowy łyk, mieszczuch’: Jak kupowały łod niego handlarze ciołki na targowisku, to jakiesi <i>gulony</i> podpatruwały jak mu Zydy płaciły. W Kielcach nazywa lud mieszzcan <i>gulonami</i> (tak samo w Proszowicach, Miechowie, Słomnikach), w Pierzchnicy (3 mile od Kielc, powiat stopnicki) <i>siurpami,</i> w Kurozwękach <i>mękalami</i>, w Staszowie <i>łykami</i>, w Stopnicy – <i>kołtunami</i>.</div>\r\n<div><b>guńka</b> <i>skr.</i> od samogon, ‘in. okowita’: A ta łokowita to beła ta tako ze swojski roboty, z zyta, to beła łokowita. Jedni godali <i>góńka</i>, drudzy godali łokowita. Ano pójdziemy, jo ino muse jesce te łokowite, te <i>góńke</i> jesce przeczyścić. A tacy wszyscy byli ciekawi, te młode scególnie, co to za łokowita, za <i>góńka</i>. </div>\r\n<div><b>guzy </b>‘zapięcia’: Finder nudzieli się sami w powozie i naroz postrzegli, ze na ławach som złote pasy i jakiesik <i>guzy</i> ze złota i śrebła – to urwali se pore pasów, a kozikiem użneli pore <i>guzów</i>.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div align="center"><b><font size="5">H</font></b></div>\r\n<div><b>hak </b><i>przen.</i> ‘o wysokiej, szczupłej, nieprzystępnej kobiecie’: Jo to zem tako zmacha baba, a óna to taki <i>hok</i>, chudo, wielgo baba. Nojgorse to takie <i>hoki </i>baby, bo óny takie złe jak łosy. Z ty nasy synowy to taki <i>hok</i>, je i je , a nic po ni nie widać.</div>\r\n<div><b>hanaj</b> ‘skórzany pleciony bicz na krótkiej rękojeści, in. nahajka’: Dała za duzo gęsiom żyta, to ta wziena <i>hanaja</i> i lu jo i godo: „Ty dziadówo, bedziez mi przednówek robić!”</div>\r\n<div><b>harap</b> ‘bat o krótkim biczysku’: Smagał kónia tym <i>harapem</i>, god jeden, a jo ni mogłam na to patrzyć.</div>\r\n<div><b>hejtki </b>‘bajki, plotki’:Ale wzion sobie takom, co lubiała <i>hejtki</i> lotać, to zamiast im się polepsyć, to im się pogorsyło. A Zośka to miasto dziecków doglodać, to na <i>hejtki</i> lotała. </div>\r\n<div><b>hera </b>‘drań, zaraza, choroba – słowo wypowiadane w gniewie jako lżejsze przekleństwo’: Ty <i>hero</i> jedna, tak ten stary godoł, takie mioł przysłowie, ale nie przeklinoł nic.</div>\r\n<div><b>heretyk </b>‘człowiek będący zwolennikiem odmiennych poglądów religijnych’: Baba beła <i>heretyk</i> na Zyda.</div>\r\n<div><b>hetka </b>1. ‘ubogi, biedny gospodarz’: Niech się dowiedzo głospodorze i <i>hetki</i>, baby i dziwki.</div>\r\n<div>2. ‘lichy, mizerny, chudy (niekoniecznie stary) koń’: Załozeli tego kónia, tako <i>hetke</i> licho.</div>\r\n<div><b>honorny</b> ‘honorowy’: Z ni to tako <i>honorno</i> kobita beła.</div>\r\n<div><b>hukać się</b> ‘o okresie godowym świni’: Tak się w tym chlewie tłukła świnia, do knura ji się chce, <i>huko się</i>.</div>\r\n<div><b>hulać </b>‘tańczyć’:Downi to dopiero umiały <i>hulać</i>, a teroz to same takie śturchańce, ino tymi recami wywijajo. <i>Hulać</i> już ni moze, gorzołki nie pije, machorki nie kopci, ani mie nie bije. Downi jak sły na granie, to chłopok zawdy broł dziewke i razem <i>hulały</i> do kóńca. Widziołem anielskie wesele, jak anieli w niebie <i>hulajo</i>. Pamietoj ino mos <i>hulać</i> całe casy, bo jo nie będę się wstydzić za ciebie. </div>\r\n<div><b>hulaś </b>‘najlepszy tancerz’: <i>Hulaś</i> to dobry tancerz, nojlepsy z nich.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div align="center"><b><font size="5">J</font></b></div>\r\n<div><b>jabłczanka </b> 1. ‘woda, w której gotowały się ziemniaki’: Dały nom w jedny wsi <i>jabconki</i>. My myśleli, ze to kompot z jabłek, a to była łodcedzanka.</div>\r\n<div>2. ‘kompot z jabłek’: Jak się sło do żniwa, to się ty <i>jabconki</i> wzieło w kanke.</div>\r\n<div><b>jagoda </b>‘owoc drzew owocowych’: Banie wiśnie to takie śklonki, takie wieksze <i>jagody</i>, ale słodkie były. Kruki się nazywały <i>jagody</i>, rosły na trześni, na drzewie, słodkie te kruki, bo takie cerzniutkie beły. Kalina to mo takie cerwóne <i>jagody</i>.</div>\r\n<div><b>jałowizna </b>‘jałowe, postne jedzenie’: Wcale ni miołem ty siły do siecynio, bo gdzie tam: troche tego koksiku ‘chleba niezbyt smacznego’ i ty <i>jałowizny</i>, to po cym tu robić. Na <i>jałowiźnie </i>to się długo z tom robotom nie pojedzie.</div>\r\n<div><b>janek </b>‘korona uwita z jedliny i koszyczków czarnego bzu zakładana na odrzwia w dzień św. Jana’: A to (nadproże chaty - SC.) przystrajane bywało na św. Jana koróną uwitą z jedliny i koszyczków czarnego bzu (ta kompozycja obramiała całe odrzwia i nazywała się <i>jonek</i>) [...].</div>\r\n<div><b>jarząbek </b>‘jarzębina, <i>Sorbus</i>’: Diabeł to w rokicie siedzi i w <i>jarząbku</i>. <i>Jarząbek</i> to takie drzewo, co na bioło kwitnie i mo korale jak jarzębina.</div>\r\n<div><b>jarzyca </b>‘zboże jare, siane na wiosnę’: Wsiolimy ty <i>jarzycy</i> tam na Tartoku, bo downo tam nic nie było sione wiosnom.</div>\r\n<div><b>jazgotka</b> ‘osoba krzykliwa’: Ta Hela to tako nieduzo kobieta beła, strasno <i>jazgotka</i>. </div>\r\n<div><b>jedla</b> ‘jodła, <i>Abies</i>’: Te nase to nicym się nie przejmowały: pojechały w las i takie łogrubłe te <i>jedle</i> ścieny i co było zrobić.</div>\r\n<div>Rozłozylimy się w kóńcu pod klaśtorem śród obgrubły <i>jedli</i>, a beł z nami Marian Langiewic, wielgi cłowiek, nas jenerał, za którym poślibymy w łogiń.</div>\r\n<div><i>Jedlami</i>, <i>jedlami</i>, łod Łysicy idzie godka. </div>\r\n<div>I chocioz geste <i>jedle</i> go [klostór] tam ukrywały, to i tak wszystkie norody o nim już wiedziały, bo relikwie świete posiadoł i dlotego miejsce to Świety Krzyz nazwano.</div>\r\n<div>A po tych <i>jedlach</i> to ino taki szum się strasny niósł, ćma tako nastała, okropno jes burza w puszczy.</div>\r\n<div><b>jedlica</b> ‘jodła, <i>Abies</i>’: Niejedną <i>jedlicę</i> naraił galantom i się jo ukradło z puscy.</div>\r\n<div><b>jedlina </b>‘gałązki jodły’: Na groby to się brało jodłowe gałązki, czyli <i>jedline</i>. </div>\r\n<div><b>jedlok </b>‘młody krzak drzewa jodłowego’: Zimom wie pan, to tata przyniós takich <i>jedloków</i>, zastawił na rzece, jodeł takich. Te młode takie <i>jedloki</i> z choiną były tam wstawióne, żeby wiater na ręce tak nie wioł przy tych szmatach.</div>\r\n<div>Oj nie pójde, nie pójde za chłopa pijoka</div>\r\n<div>Bo by mnie uwiązoł w lesie u <i>jedloka.</i></div>\r\n<div><b>jedynocha</b> ‘dziewczyna nie mająca rodzeństwa; in. jedynaczka’: Te <i>jedynochy</i> to najgorsze som.</div>\r\n<div><b>jiscochy</b> ‘mocz’: Posła żona do łobory, nasikała w gorcek i temi <i>jiscochami</i>, po prostu tak powiem, noge w gałgon toto skropić. To beł lekarz te <i>jiscochy</i>, a dzisioj to do śpitala, zoszczyki dajo.</div>\r\n<div><b>jodełka</b><i> przen</i>. ‘nazwa skrzypu polnego’: Skrzyp abo kudłota sie mówi i <i>jodełki</i> sie tyz mówi na to, nie idzie tego wypryskać, w truskawkach tego jes.</div>\r\n<div align="center"><b> </b></div>\r\n<div align="center"><b><font size="5">K</font></b></div>\r\n<div><b>kalenica </b>‘górny poziomy, umocniony grzbiet strzechy; in. kalebnica, kalonka, wierzch’: Szkoda, ze nie wszedeś jesce wyzy, na <i>kalenice</i>. Ni mogłam uwierzyć, gdzie te kacki frunęły, a óny na <i>kalenicy</i> siedziały. A nieroz to te chłopoki takie psikusy robiły, ze brały wóz i na <i>kalenice</i> wkładały.</div>\r\n<div>[...] cała wieś była już tylko jednym ogromnym ogniskiem, w którym jak w piekielnym kotle spopiełało się wszystko: domy, budynki gospodarskie, stodoły wypełnione po same <i>kalenice</i> użątkiem...</div>\r\n<div><b>kajet </b>‘zeszyt’: Nie beło downi za co kupić <i>kajetów</i> dzieciom do szkoły. W jednym <i>kajecie</i> to wszystko w szkole sie pisało.</div>\r\n<div><b>kamieniak </b>‘garnek kamienny’: Były takie gorcki wypolane, <i>kaminioki</i> tak zwane, i te jabłka gotowanom wodom zaloli nasa matka.</div>\r\n<div><b>karpie</b> ‘pniaki, karcze’: Jak zostały te <i>karpie</i>, to dziadek się najmowoł u dziedzica i cały czas to ze mną robił. </div>\r\n<div><b>karpina</b> ‘drzewo opałowe z pniaków’: Ta <i>karpina</i> to była pierwszorzędno do polinia.</div>\r\n<div><b>kawalerczak </b>‘młody chłopak, podlotek’: Wcześni sie połoprzątało i sie w pole wyjeżdżało, jak taki chłoposek byłem, juz <i>kawalercok</i>, kóniem sie robiło.</div>\r\n<div><b>kądziołecka</b> ‘zwinięty pęk lnu lub konopi przygotowany do przędzenia na specjalnym urządzeniu: desce, patyku jako części kołowrotka; in. kądziel’:</div>\r\n<div>Moja <i>kodziołecko</i> nie dom cie nikomu</div>\r\n<div>Otule cie ładnie, zaniese do domu.</div>\r\n<div>Moja <i>kodziołecko</i>, ładnie mi się snujes</div>\r\n<div>Już za ciebie mama wiano mi sykujo.</div>\r\n<div><b>kiełbasić </b>1.‘mieszać się, zmieniać się’:Tak się to wszystko <i>kiełbasi </i>na świecie, taki niespokojny czas.Ta pogoda się tak <i>kiełbasi.</i></div>\r\n<div><b>kiepka </b>‘żart’: A jak ten Jedrek ino lo śmichu podesłoł Jakuba, no to zopytanie, zeby se ino <i>kiepki </i>ze mnie zrobić?</div>\r\n<div><b>kiepkować </b>‘żartować’: Strach z pocotku oblecioł wszyćkich, ze dychać nie śmieli, ale ze trup oparty w kącie stoł bez ducha jak kukła, to poniechtóro dzioucha zacyna se <i>kiepkuwać</i> z umrzyka.</div>\r\n<div><b>kierda</b> ‘wieprz, kiernoz; też wyzwisko’: W chlewie była tako duzo <i>kierda</i>. Idź ty <i>kierdo</i> jedna i nie truj mnie.</div>\r\n<div><b>kierków </b>‘cmentarz żydowski’: No to tych Zydów to chowali na <i>kierkowie</i>, takim specjalnym cmentarzu.</div>\r\n<div><b>kierkut </b>‘cmentarz żydowski’: Przy <i>kierkucie</i> był Żyd taki, co beł ich strózem, ón meł nieboscyka i chowali go nie na leząco.</div>\r\n<div><b>kijos </b>‘kij’: Sposzczegła to matka Klary i chycieła <i>kijosa</i>, zeby nim przeświecić łajdoków. Ledwo Klara z Jantkiem zaceny zobawe, to Florka wpadli do stodoły i zaceni loć łajdoków <i>kijosem</i>, a Klara zaklesceła sie ze strachu.</div>\r\n<div><b>klauchy</b> 1.‘uszy’: Takie <i>klauchy</i> ten stary mioł duże.</div>\r\n<div>2. ‘stare grzyby, psujące się, nazbyt mokre’: Jak te grzyby som takie stare i namoknięte deszczem, to się mówi <i>klauchy</i>. </div>\r\n<div><b>kluski porzchane </b><i>żart.</i>‘gatunek klusek’:Tam były za kóńmi w Ciechanowcu i ta gospodyni sie pyto ich: „To bedzieta jeś <i>kluski</i> <i>porzchane</i>”, a óny nie wiedzo, te chłopy, co to <i>porzchane kluski</i>. Nabrała se śmietany tu w gębe, o, a te kluski na misce som panie, fu, fu, fu łopluła te kluski, o i <i>porzchane kluski</i>.</div>\r\n<div><b>kłociak</b> ‘snop żyta wymłócony cepem bez jego rozwiązywania’: [...] „Synu, Leon, przynieś mi <i>kłociaka </i>i pościel mi przy kómorze przy drzwiach”.</div>\r\n<div><b>kłoć </b>‘in. kłociak’: [...] i posed, przezegnoł te kłoć, krzyz zrobieł W imie łOjca i Syna, i połozył się na ty kłoci [...].</div>\r\n<div><b>kłócha </b>‘grube kłosy’: Do zielo to się kładzie tak: jecmiń <i>kłócha</i>, zyto, psenica. Te <i>kłócha</i> to som kłosy, to ziarno. Downi to tag mówieli: o <i>kłócha</i> takie grube, to tam ziarna będzie duza, to się mówi <i>kłócha</i>.</div>\r\n<div><b>knaga </b>‘gnat z okrawkami mięsa’: Wyjeła tako <i>knage</i> mięsa z zupy i zaczęła jeś.</div>\r\n<div><b>knot </b><i>przen. </i>‘małe dziecko’: Ten <i>knot </i>tak dokucoł ty babce, a ta matka mu nawet słowa nie powiedziała, bele co wszystko na świecie. Tak wziena te swoje <i>knoty</i> i chodzieła z niemi po wsi , a robota cekała na tego próźnioka.</div>\r\n<div><b>knowie </b>‘dolna część snopa’:Jak ta kolonia była i chciały pomóc te dzieci, to posły i postawiały kłóskami do ziemi, <i>knowiami</i> do góry.Te zboże związane, te garzcie, stawiali tak mendelkami do siebie, <i>knowie</i> do ziemi, a te kłosy do góry. Mendelki ustawiało się w kopki <i>knowiami</i> do zimi.</div>\r\n<div><b>kobelona</b> ‘przezwisko dziewczyny leniwej, pasożyta, dbającej o swoje wygody’: A <i>kobelono</i>, śtygo, a zeby cie boki łobsiadły. Dzi jo jako to <i>kobelona </i>się znalazła, nic nie robi ino w tym dómu siedzi.</div>\r\n<div><b>kobylak</b> 1. ‘bicz, batóg’: Powidz babo prowde, bo ci koze dać sto <i>kobyloków</i> przez tyłek, jak bedzies cyganić. Strugni krowe tym <i>kobelokiem</i>, to zaro wyńdzie ze szkody.</div>\r\n<div>2. ‘roślina, in. <i>koński szczaw</i>’: Takie żółte mioł te nasienie i korzenie głebokie, takie jak scow, to ten <i>kobelok</i>.</div>\r\n<div><b>kobylica </b>‘przyrząd stolarski służący do przytrzymywania struganego drzewa’: Te przyrzody ciesielskie to wiściały na ścianie, a w kocie stoła <i>kobelica</i>. Tu mioł taki gospodarski warstat swoi roboty: piłe, siekierke, olśnik, swiderki,na ścianie, a w kocie stoła <i>kobylica</i>.</div>\r\n<div><b>kobyła </b>‘gatunek śliwek’: <i>Kobeły</i> to takie jak węgierki, ale miały gorzko skórke, to ło co ich beło za ulico. W kóńcu lipca to beły te <i>kobeły</i>.</div>\r\n<div><b>kociec </b>‘roślina zielna o listkach podłużnych cienkich i kiściach w postaci wiechy, kwitnąca na żółto; in. złota rózga’: <i>Kociec</i> to taki kwiotek wysoki, ino takie mo jak łoset jak to kwitnie i taki mo mech i toto wyglodo, ze mo taki mech. To jez nazwane <i>kociec</i>, do zielo ociec. <i>Kociec</i> to jes ziela łociec, a matka to jes ziela natka. <b> </b></div>\r\n<div><b>kocierba</b> ‘czeremcha, <i>Prunus padus</i>’: Takie mo jak jagody corne ta <i>kocierba</i>, duzy krzok, mo cierpkie jagody.</div>\r\n<div><b>kociok </b>‘przedstawiciel grupy świadków Jehowy’:To ci Jehowcy to jeszcze nieroz łażo, to kocio wiara, <i>kocioki</i>.</div>\r\n<div><b>kociuba</b> ‘pogrzebacz’: Na jedny wsi mówiom kulosek albo pogrzebacz, a u nos to <i>kociuba</i> wołali.</div>\r\n<div><b>kocotek</b> ‘ozdoba uszu konia w postaci pomponu’: <i>Kocotki</i> to były takie z wełny przywiązane do usów, tako ozdoba, jak jechali do ślubu młodzi.</div>\r\n<div><b>kogucie jajka </b>‘małe kurze jajka’: Takie maluśkie jak kura zniesła to <i>kogucie jojko</i>. Takie małe jak ptasie to <i>kogucie jojko</i>.</div>\r\n<div><b>kojboły </b>‘kluski z tartych ziemniaków nadziewane farszem’: <i>Kojboły</i> to były te kluski takie źmiocane, z tego ciasta jak na te placki ziemniaczane się tarło. <i>Kojboły</i> to były, a u nos to też mówili w Ciekotach goły. </div>\r\n<div><b>kojda </b>‘pazucha, zanadrze, in. chojda’: Narwoł jabłek i schowoł je za <i>kojde</i>.</div>\r\n<div><b>koląc</b> ‘jakaś roślina’: To takie kolące to <i>koloc</i> mówio, nałokoło mo takie jak łoset.</div>\r\n<div><b>kolczatki</b> ‘gatunek dalii o kwiatach w kształcie igiełek’: <i>Kolcatki</i> to tyz orgienie, ino że takie igiełki majo.</div>\r\n<div><b>kolczaty </b>‘pełny kolców: o jeżynach’: Tak trudno beło przeńś bez te jezyny <i>kolcate</i>.</div>\r\n<div><b>kole</b> ‘koło’: Tam <i>kole</i> lasu lecioł pies i jo go widziałam. Stańta se tam <i>kole </i>stowku i zapobiecta tym krowom droge. Słam <i>kole</i> lasu.</div>\r\n<div><b>kolędziorze </b>‘kolędnicy’:<i>Kolędziorze</i> przychodziełydrugiego dnia. A jak były z ty wsi, to tego samego sły <i>kolędziorze</i>.</div>\r\n<div><b>kolka </b>‘ryba ciernik, <i>Gasterosteus aculeatus</i>’: Przysparza [potok – S.C.]radości kaczkom i gęsiom, a przede wszystkim maleńkim rybkom, które tu nazywało się kiedyś <i>kolkami.</i> Narartor wie, że prawidłowo powinien był rozpoznawać te maleństwa jako cierniki (Gasterosteus aculeatus). Ale w czasie gdy łapał z chłopokami owe <i>kolki</i>, [...], nic nie zapowiadało, że stanie się kiedyś narrtorem, więc wyraża się po miejscowemu...To były <i>kolki</i>.</div>\r\n<div><b>kołowrotek </b>‘przyrząd do przędzenia nici; in. kółko’: Brały kobiety <i>kołowrotki</i> i przędły az</div>\r\n<div>furcało. A późni to były takie <i>korowłotki</i>, to się szybci przędło. </div>\r\n<div><b>kompania </b>‘uformowana grupa pątników; pielgrzymka’: Roz posłam <i>z kómpaniom</i> do Cęstochowy. Na piechote chodzili ludzie na ten łodpust do Cestochowy, całom <i>kompaniom</i>. Chodzieły całe <i>kompanie</i>, a nieroz to i furmankami jeździły, takiemi ładnemi kóniami, na ten łodpust na dwudziestego szóstego sierpnia. Mijaliśmy <i>komapnie</i> po 50 i 100 ludzi, które szły ze sztandarami kościelnymi i krzyżami.</div>\r\n<div><b>kompanić</b> ‘przyjaźnić się’: O da moja Kasieńku, <i>kompaniłaś</i> z nami.</div>\r\n<div><b>komusi</b> ‘komuś’: Skrzypecku ładnie gros, nieswoje skrzypki mos. Chodziłeś po Rusi, ukrodeś <i>kómusi</i>.</div>\r\n<div><b>koniarz </b>‘znawca koni’: Ta moja Aniela to óna się znała na kóniach, z ni to dobry <i>kóniorz</i>. Chłopy się śmioły ze mnie, ze idzie baba-<i>kóniorz</i>.</div>\r\n<div><b>konina </b>‘mięso z konia’: Nie wiem, jak óny mogo jeś te <i>kónine</i>.</div>\r\n<div><b>koński ogon </b>‘in. skrzyp polny, <i>Equisetum arvens</i>e’: Jak to się nazywało to, w podobie do tego, co mi pan mówił, taka rozciągło trawa, óna się ciągnie do ziemi, a tu u góry mo takie prety, to się mówiło <i>koński ogon</i>. To przeważnie w ziemniakach rósł ten <i>kóński</i> <i>łogón</i>.</div>\r\n<div><b>koński szczaw </b>‘ludowa nazwa szczawiu kędzierzawego, in. kobylak’: Na boleści to dawali taki co rośnie, <i>koński szczaw</i> dawali, ze to czyści najlepi ten <i>szczaw</i> <i>koński</i>. <b> </b></div>\r\n<div>To na ten <i>kóński</i> <i>szczaw</i> to godali kobelok. Ón taki wysoki, podobny do szczawiu.</div>\r\n<div><b>kopciarka</b> ‘prymitywna kadzielnica służąca do okadzenia domu’: Zrobis se z jakiego bodź pudełka <i>kopciarke</i> i jaki bodź nocy, tyz ło dwunasty łokadzis cało dziedzicowe chałupe dymem z tego próchna jak ksiodz tromne z nieboscykiem.</div>\r\n<div><b>kopisko </b>‘podgrabione przeschnięte zwały siana przeznaczone na kopy’: To tak żeby to siano skopić grubi, to się robiło <i>kopisko</i>, a z <i>kopiska</i> to się kopki robiło.</div>\r\n<div><b>kopoc</b> ‘hak do ściągania obornika’: Idź no tam pożyc <i>kopoca</i> od wujka Antka, bo mi się złomoł, a muse gnój wywieź szybko.</div>\r\n<div><b>kosiór </b>‘deseczka na kiju służąca do wygarniania węgla z dna pieca chlebowego’: To była tako deseczka i wyciągało się te węgle z pieca, to był <i>kosiór</i>. </div>\r\n<div><b>kostrzewa</b> ‘roślina podobna do mietlicy, in. stokłosa, <i>Festuca</i>’: Gdzie mietła, to nie będzie baba chleba piekła. A gdzie <i>kostrzewa</i>, to będzie chleba, ile trzeba.</div>\r\n<div><b>koszałka</b> ‘pleciony koszyk z przykrywką’: A biedny to musioł iść i zarobić, a nie, to dostał <i>kosołke</i> źmioków i z tym przyszed i cały dziń zbieroł, ale jod kluski z serem. <i>Kosołka</i> to była łokrągło, a łopołka to była podługowato i <i>kosołki</i> to nie były takie wielkie. </div>\r\n<div><b>kośloc</b> 1. ‘mężczyzna o zdeformowanych nogach’: - Mój Jantek by nie pieł, ale pozycajo mu u tych złodziejów Belniokowych – zoleła sie Kaśka – albo ten <i>kośloc</i> daje mojemu te lewe winka na kreche. Nachodzieł mnie i nachodzieł ten Jantek spod Stróźny, ale to taki <i>kośloc</i> z niego, niedorajda.</div>\r\n<div>2. ‘wykrzywiony but’: Załozeła te <i>kośloce</i> i tak łazi jak niewganiano.</div>\r\n<div><b>kowalka </b>1.‘kawałek pola, łąki utrzymywany przez kowala’:Były tak zwane <i>kowolki</i>, to był pola kawołek i utrzymywoł go i kowol użytkowoł te łąkę głównie. </div>\r\n<div>2. ‘praca kowala’: Jak kto sie trudnieł ciesielkom, <i>kowolkom</i>, cy co, to mioł łosobne te swoje warstaty. Wsytkie kóniki mi podkujecie, pode ściano <i>do kowolki</i> wsytko usykowane mocie. Kowol wewłozony beł <i>w kowolke</i>, śparko chycieł sie do roboty, łoberzioł kopytka i kuł podkowy ez poty na nim bieły.</div>\r\n<div><b>koza</b> 1. ‘więzienie’: Wsadzili go <i>kozy</i> na ileś tam godzin i co mioł do godanio. Tako chałupka beła w Bielinach, jak kto zasłuzeł, to wsodzali do ty <i>kozy</i>.</div>\r\n<div>2. ‘mały piecyk’: Widziałam tam u Baśki stoła tako <i>koza</i>. Jak się napoliło, to ile óna ciepła dała ta <i>koza.</i></div>\r\n<div><b>koziełek </b>1.‘rosochate drewienko służące do mieszania płynnych składników’: Tym <i>koziełkiem </i>to się robiło boszcz w garcynce. Na te prazoki sypało się mąkę i jo to miałam taki <i>koziełek</i>, tak się wytrze, wytrze tym <i>koziełkiem</i>, żeby nie beło krupków mącanych.</div>\r\n<div>2. ‘przewrót w przód lub w tył’: Brykalimy po tych snopkach, <i>koziełki</i> my majgali.</div>\r\n<div><b>krajanki</b> 1. ‘większe ziemniaki pokrojone przeznaczone do sadzenia’: <i>Krajonki</i> już my nakrajali, będziemy sadzić.</div>\r\n<div>2. ‘rodzaj zupy ziemniaczanej’: Tak na co dziń to <i>krajanki</i>, kapuste sie jadło. Skromnie jedli: kartofle boszczem zalewane, to zupa <i>karajanki</i> po downemu, ze źmioków cy z łogórków, zapolono mąkom.</div>\r\n<div>Teraz to sie mówi zupa, a downi to <i>krajanki</i> ze źmioków, włoszczyzna, barszczem zalane.</div>\r\n<div>3. ‘kluski krajane’: Zrobilimy tych <i>krajanek</i> z mąki i z jojek, takich klusków. </div>\r\n<div><b>krakus </b>‘koźlarz czerwony, <i>Leccinum rufum</i>’: To jedni powiedzom koźlarz, ale my godomy <i>krakus</i>. <i>Krakusy</i>, bo majo kapelusze jak krakosko czopka w stroju. Nieroz pod tymi brzózkami to pełno <i>krakusów </i>rosło.</div>\r\n<div><b>kraśba</b> ‘farbowanie’: Lepi zanieś wełne do <i>kraźby</i>.</div>\r\n<div><b>kropiaczka </b>‘konewka’: A nojlepi to soli zagotować z tom wodom, wystygniętą wodą polewać z ty <i>kropiaczki</i> na te liście, to nojlepi zejdo te larwy z ty kapusty. To te <i>kropiaczki</i> to to, co to podlewa się kwiotki. <b> </b></div>\r\n<div><b>kropitko </b>‘kropidło’: Patrze się, óna tak stoji, trzymo takie <i>kropitko</i> i na stole stoi pasyjka, no ji te łojcowie stojo panny młody, pana młodego, a óna śpiewo. Nosił ze sobom <i>kropitka</i>, bo ón tam zazegnywoł cary.</div>\r\n<div><b>krosna</b> ‘in. warsztat tkacki’: Jo to wszystko umiałam na warsztacie zrobić: i derki, i dywan, i chodniki. U nos to nie było mówione na <i>krosnach</i> ino na warsztacie. Jak bym powiedziała <i>krosna</i>, to by nie kożdy wiedział ło co chodzi. Prawie ze kozdo gospodyni miała warsztat, to znaczy miała te <i>krosna</i>, dzie by nie posed, bo z tego zyły. Na świeta Bożego Narodzenia to matka godo do dzieuch, żeby płótna z <i>krosien </i>pozwijały, chleby popiekły i wysprzotały, a sama wzięła zojdki i posła na jarmak do Bozecina.</div>\r\n<div><b>krówka </b>‘czerwony grzyb, z którego po rozłamaniu płynie białe mleko, <i>Lactarius volemus</i>, in. mleczaj smaczny’:To jest taka brązowa jak kakaowa ta <i>krówka</i>. <i>Krówka</i> jak sie użnie, to óna zaroz mleczko takie daje, tako podobno troszki do rydza, bardzo dobro.</div>\r\n<div><b>krzęstka</b> ‘skrzyp polny, <i>Equisetum arvense</i>’: W tych źmiokach tyle <i>krzęstki</i> rośnie, to ino plewić trzeba.</div>\r\n<div><b>krzyca</b> 1. ‘człowiek złośnik, niezadowolony, ciągle podnoszący głos’: Uspokój się ty <i>krzyco</i> jedna.</div>\r\n<div>2. ‘o wrzeszczącym kogucie’: A ten kogut, ten <i>krzyca</i>, darł się wniebogłosy.</div>\r\n<div><b>krzyna</b> ‘odrobina, trochę’, np. <i>ksyna</i> chlebusia, uchylić <i>ksyne</i> drzwi’:</div>\r\n<div>Siod se na pnioku i zdrzymnoł się <i>krzyne</i>.<i> Ksyne</i> sie zdrzemnę i wezme się do roboty. Macie tu <i>ksyne </i>moki na kluski. Popóźni wsyp <i>ksyne</i> tego prosku do syra i wymiesaj. Ty byś chciała, zeby zaro przestało – pockoj <i>ksyne</i>. Weźcie <i>ksyne</i> tych ziół i podkurzajcie nimi ślipie o zachodzie słońca, a jakby wam nie pomogło, to zarzijcie do mnie po niedzieli.</div>\r\n<div><b>krzyw </b>‘być winnym komuś coś’: A cy jo wom co <i>krzyw</i>? To tak godoł, ze cy ón co winien, cy jo wos skrzywdziłem.</div>\r\n<div><b>krzyżowe drogi </b>‘krzyżówka’:To jak się te drogi krzyżowały, to <i>krzyżowe</i> <i>drogi</i>, tam jak od Słupi na Święty Krzyz, co tam święte sły, Ameryk, króle na wojne śli temi drogami.</div>\r\n<div><b>krzyż </b>‘kręgosłup’: <i>Krzyż</i> mnie boli nieraz bardzo, to naftą się weźmie i przechodzi. Tak mnie szczykało w <i>krzyzie</i>.</div>\r\n<div><b>księże buły </b>‘in. łopian’: O takie wyrośnie i tak kłole, o mówie, już zem za <i>ksiezo bułe</i> złapała, bo mówi, ze już mnie ukłuła. O takie kolcaste takie, liście mo takie podłuzne i późni spore te kwiotecki i takie kłolce nałokoło i to się przyczepio bardzo, to <i>ksieze buły</i>. </div>\r\n<div><b>ksyć</b> <b>się</b> <i>stp.</i> <b>krszyć się</b> ‘o zbożu: kruszyć się’: To zyto tak <i>się</i> <i>ksy</i>, pełno go na delnicy, a ile na bojowisku. A jaki ten chłopok beł despecnik, ón kupił buł bułke chleba i tag mi na despek robił, <i>ksył </i>po korytarzu, zeby sprzątać.</div>\r\n<div><b>kubon </b>‘pompon z wełny zakładany koniowi do uzdy’: Te cerwone <i>kubony </i>kónie miały. Takie kucotki cerwone z wełny robione, to ze go nich nie urzecze, z wełny takie kucotki robione, ale mówili też <i>kubony</i>.</div>\r\n<div><b>kubonek </b>‘gatunek grzybów’: <i>Kubonki</i> były takie pociągłe, wąskawe miały czapki, tu korzenie, takie podobne do muchomorów, szare takie. <b> </b></div>\r\n<div><b>kucot </b>‘pompon wełniany’:To beły takie świetokrzyskie zopaski: cerwóne z carnymi paskami, a w kóńcu to takie łokrągłe kulki, takie <i>kucoty</i>. </div>\r\n<div><b>kudłacha</b> ‘skrzyp polny, <i>Equisetum</i> <i>arvense</i>’: Tako beła <i>kudłacha</i>. Niechtórzy na toto godali sowa. Takie toto mo korzenie wielgachne w ziemi i rosło w źmiokach. To <i>kudłocha</i> to tak niścieła te źmioki. </div>\r\n<div><b>kudłota </b>‘roślina podobna do skrzypu polnego’: To takie samo jak chrześć, lepi strzepiaste łod chrześci. Ta mo stojące, a ta takie cienkie rozcapierzone. Ta <i>kudłota</i> to óna ni mo takiego czarnego jak skrzyp, takich odstepków miedzy liśćmi, tylko cało gładziutko zielono.</div>\r\n<div><i>Kudłota</i> my mówili, ale to skrzyp, to takie jak choinka była.</div>\r\n<div><b>kuflik </b>‘garnuszek’: Nie beło wogi, to się mierzeło <i>kuflikami</i> takimi, bo tero to sie mówi garnuszek, a downi <i>kuflik</i>.</div>\r\n<div><b>kukiełecka </b>‘mała bułeczka zrobiona z resztek ciasta drożdżowego wyskrobanego z dzieży’: Tako <i>kukiełecke</i> robili, wyskrzybywali dziezke, wyskrobali i zrobili z tego tako bułecke mało, mówili na to <i>kukiełecka</i> abo rozcyna.</div>\r\n<div><b>kulas</b> 1. ‘żelazny hak do ściągania obornika z fury’: Wziął <i>kulosa</i> i pojechoł z gnojem. Idź no pozyc do ciotki tego <i>kulosa</i>, bo się nas złomoł. Nie zapómnij <i>kulosa</i>, bo cym gnój zrzucis. </div>\r\n<div>2. <i>pog</i>. ‘o nodze’: Te <i>kulosy</i> tak wyłozyła i lezy. Jak bedzieta dali tak dokucać, to wom poschną <i>kulosy</i>.</div>\r\n<div>3. ‘przezwisko mężczyzny’: Słoneczko zachodzi, kozdy swojom wodzi</div>\r\n<div>Mój <i>kulos</i> nie przyloz, bodaj mu ślep wyloz.</div>\r\n<div>3. ‘drewniany kij z haczykowatym zakończeniem służący do wyciągania wody z płytkiej studni’: <i>Kulosem</i> trza te wode ciągnąć, te rece takie nabrzmiałe.</div>\r\n<div><b>kulosek</b> 1. ‘pogrzebacz’: Weź tam <i>kulosek</i> i przegarnij na ruśtach. Taki zakrzywióny żelazny pręt to <i>kulosek</i>.</div>\r\n<div>2. ‘kij do wyciągania wody z płytkiej studni’: Nie wiem, gdzie óny połozyły ten <i>kulosek</i>, ni mogę wody uciągnąć.</div>\r\n<div><b>kum </b>‘ojciec chrzestny w stosunku do matki chrzestnej lub do rodziców dziecka’:</div>\r\n<div><i>Kumie</i> mój, <i>kumie</i> mój</div>\r\n<div>Pokumaływa się</div>\r\n<div>Jesce rocku ni ma</div>\r\n<div>Pogniewaływa się.</div>\r\n<div><b>kuma </b>‘matka chrzestna w stosunku do ojca chrzestnego lub do rodziców dziecka’: Poradźze mnie poradź</div>\r\n<div>Moja <i>kumo</i>, poradź.</div>\r\n<div>Pamiętom jak zawsze do nasy mamy mówiła <i>kuma</i>, bo naz łojciec ich dziecko trzymoł do chrztu. Kobieta na nic nie patrzała ino zgodziła się być <i>kumom.</i></div>\r\n<div><b>kumosia </b>‘matka chrzestna w stosunku do ojca chrzestnego lub do rodziców dziecka’: <i>Kumosia</i> <i>kumosi</i> gorzołecke nosi. Abo jak kum <i>kumosi</i> nie rusy, to w piekle będzie po usy.</div>\r\n<div><b>kumoska</b> ‘matka chrzestna w stosunku do ojca chrzestnego lub do rodziców dziecka’: Ale była wazno, bo jo poprosili w kumy, ale wiadómo, ze to <i>kumoska </i>to i wydatek. <i>Kumoska</i> brała placek, kilo cukru i sło się w kumy. <i>Kumoska</i>, a chodźcie no to, o jaftu posiedziwa, pogodowa – tak godali.</div>\r\n<div><b>kumoter </b>‘ojciec chrzestny w stosunku do matki chrzestnej lub do rodziców dziecka’: <i>Kumoter</i> to trzymali dziecko do chrztu.</div>\r\n<div>To <i>kumoter</i> downi, a teroz to chrzesny.</div>\r\n<div>To mu trzymoł to dziecko, to panie, to ón beł zastępco łojca rodzonego, ón go wybroł na swojego zastępce jako łojca chrzesnego, tego <i>kumotra</i>.</div>\r\n<div>Na <i>kumotra </i>to broł przeważnie z rodziny cy przyjaciela swego, cy z rodziny żony, no to dobrego znajomego.</div>\r\n<div>A późni to sie <i>kumotry</i> pobiły i po sądach włóczyły.</div>\r\n<div><b>kupot </b>‘niedojrzały owoc’: Niedojrzały owoc jabka, śliwki to <i>kupoty</i> na to mówimy. Juześ narwoł tych <i>kupotów</i>, zaroz bedzies chory. Guguły to mówimy na łowoce miękkie: maliny, truskawki, poziomki, a na te twarde to <i>kupoty</i>: jabko, śliwka to <i>kupot.</i> <b> </b></div>\r\n<div><b>kurp</b> ‘stary, zniszczony but’: A co to óna jakiego porządnego buta miała. Zawsze takie stare, powykrzywiane te <i>kurpie</i> beły.</div>\r\n<div>A ty ześ sie chwolił</div>\r\n<div>Ześ ty strasny bogoc</div>\r\n<div>Pełna góra <i>kurpi</i></div>\r\n<div>Idźze sobie zoboc.</div>\r\n<div><b>kurza stopka </b>‘miodunka ćma, <i>Pulmonaria obscura</i>, in. kurza łapka’: Na te miodunki ćmy to my godali <i>kurze stopki</i>.</div>\r\n<div>To takie niskie kwiatuszki, co óny tak kwitno z wiosny, bordowo, niebiesko, takie żółte, to sie z korzenia bierze <i>kurze</i> <i>stopki.</i></div>\r\n<div><b>kurzawka</b> ‘in. purchawka, <i>Lycoperdon</i>’: Jag óny dostały, to jak pękła, to tak jak osie banie, jak ta osio bania dojrzała, to się rozsypało jak worek, to <i>kurzawki</i> my mówili. Jak się to byce jajo suche zrobieło, późni się <i>kurzawka</i> na to mówiło.</div>\r\n<div><b>kurzyniec </b>‘gnój kurzy’: Na tym <i>kurzyńcu</i> jak wszystko ładnie w łogródku rośnie.</div>\r\n<div><b>kurzeja </b>‘złodziej kur: o jastrzębiu lub o człowieku’: To jastrząb to taki <i>kurzeja</i>, catowoł, przysiod kure, udusieł, zabroł. Kto tam w nocy pilnowoł, spali, to taki <i>kurzeja</i> przysed i zabroł kure.</div>\r\n<div><b>kuscot</b> ‘ktoś niewydarzony’: Tam się zadała z tym <i>kuscotem</i> i wyjechała na Śląsk, ale gdzie to głowa takiego se brać. <i>Kuscot </i>no to ktoś taki niewydarzony.</div>\r\n<div><b>kuta </b>‘bryła ziemi, darń’: Obłóż te dziury w łoce temi <i>kutami</i>.</div>\r\n<div><b>kwandracik </b>‘kwadracik’: Wycinały te dzieci takie małe <i>kwandraciki</i> z tych wycinanków. To beło takie cóś jak <i>kwandracik</i>. </div>\r\n<div><b>kwardos </b>‘jakaś roślina’: Ten <i>kwardos</i> to tak żółto kwnoł, korzynie mioł duze, trudno to było wyrwać, jak zagaił, to co było z tym robić.</div>\r\n<div><b>kwasek </b>‘kompot ze świeżych lub suszonych owoców’: Nieroz to się tych jabłek nazbierało i taki <i>kwosek</i> się zrobiło i jadło się go ze źmiokami. To te jabka cy gruski się pognietło i doloło mleka, mąką podprawiło, żeby było gęści i taki <i>kwosek</i> robieli. Nieroz to i z suszonych łowoców ten <i>kwosek</i> robili. My tu gotowali kompot z suszu na Wigilie, ale te babcie starse to nazywały <i>kwosek</i>, a my mówili kompot. Suszone śliwki wstawiało się w wode i napili się tego, to taki kompot, <i>kwosek</i> taki, z suszu kompot, z żywych nie. Wkrajali pore jabłek świezych cy dali susónych i to <i>kwosek</i> na to mówili. Ten <i>kwosek</i> to się robiło ze śliwek suszonych, piło go się, gotowało do kaszy jaglany czy jeczmienny i z tym się jadło. Na ten wigilijny kompot z suszonych jabłek, gruszek to mówili <i>kwosek</i>, to dodawało się do kaszy, a tak to kompot. Zrobili boszcz z tych niedojrzałych łowoców, tych gugułów, to niechtórzy mówili, ze to <i>kwosek</i> z gugułów.</div>\r\n<div><b>kwnąć </b>‘kwitnąć’: To tak niebiesko to <i>kwnie</i> chaber albo bławat jak to godali, bo niektórzy tag mówiom, to zależy jak kto mówi.</div>\r\n<div><b>kwordz</b> ‘o czymś twardym’: A ta zimia tam to taki <i>kwordz</i>, nic tam ni możno zrobić na tym polu. Latoś to nic tego deszczu ni ma, to ta zimia <i>kwordz.</i> </div>\r\n<div><b>kwordo</b> <b>jesiń </b>‘późna jesień’: Beła to <i>kwordo jesiń</i>.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div align="center"><b><font size="5">L</font></b></div>\r\n<div><b>labidzić</b> ‘biadać, narzekać, utyskiwać’: Tak się naucyła ino <i>labidzić</i>, śkumo ze tez to, a przecie ni mo biedy za Tadkiem, bo to dobry chłop. A niektóre baby to ino <i>labidzo</i> i <i>labidzo.</i> </div>\r\n<div><b>lachmus </b>‘ultramaryna, barwnik niebieski dodawany do wapna przy bieleniu ścian oraz do płukania bielizny’: <i>Lachmus</i> to taki proszek w torebkach siwego koloru, bieleło się na siwo, cyli niebiesko. Przód było wzioć <i>lachmus</i> i wopno i żółto gline, żeby te dziury zalepić. Downi to bielili na niebiesko <i>lachmusem</i>. Po praniu to dało się troche do wody <i>lachmusu</i>, jak się płukało.</div>\r\n<div><b>laksa </b>‘biegunka’: Cegoś se tam podjod i tako <i>lakse</i> mioł, ze do wychodka co i ruz lotoł. Tak kucoł ino za tym wozem, bo <i>lakse</i> mioł, tak go goniało. </div>\r\n<div><b>laruga </b>‘kałuża błotnista po deszczu na drodze’: Kaj nojwiekse błoto, nojwiekso <i>laruga</i>, pani matke wypchnoć, bo strasno pleciuga.</div>\r\n<div><b>laska </b>‘krzew leszczyny’:<i>Laska</i> to leszczyna była. Pod <i>laskom</i> to pieruny nie bijo.</div>\r\n<div><b>lasować </b>‘zalewać wapno palone gorącą wodą w celu przekształcenia go w białą, gęstą masę’: Wopno sie <i>lasowało</i> w ty wodzie i robiło sie takie gęste.</div>\r\n<div><b>laszczyna</b> ‘krzew leszczyny o jadalnych owocach, zwanych orzechami laskowymi, <i>Corylus avellana</i>’: Pod <i>lascyno</i> to się ludzie chowajo w burzo, bo w takie drzewo pieruny nie trzaskajo. Laskowe łorzechy to rosno na <i>lascynie.</i></div>\r\n<div><b>latać po kóminkach</b> ‘chodzić po domach za bajkami, plotkami’: Z samego rana nic nie robił, tylko zabrał się i <i>lotoł po kóminkach</i>. </div>\r\n<div><b>latawnica </b>‘o kobiecie: ladacznica’: Ta kobieta, co lotała za chłopami, to <i>latawnica</i> była, kurwa mówili. Na te <i>latawnice </i>to godali łajdok baba, gónicha i juz.</div>\r\n<div><b>latoś</b> ‘w tym roku’: <i>Latoś</i> tako pogoda była, że ludzie się tak nie narobiły. Pomar <i>latoś</i> jeji chłop. <i>Latoś </i>się źmioki nie porodziły. Tagrok beły ładne jabka, a <i>latoś </i>som drób.</div>\r\n<div><b>latra </b>‘deska boczna wozu’: <i>Lotry</i> to te cworty, takie dwie deski zbite, to wóz beł w <i>lotrach</i>. <b> </b></div>\r\n<div>Jo się patrze, a na tym stole, ten stół takie nogi poprzybijane na krzyż, <i>lotry</i> dwie połozone na tych nogach, no jo zostole. Koło tromny no to szła rodzina cy wnuki cy co, ale <i>w lotrach</i> normalnie, trumna <i>w lotrach</i> na furmance pod kościół i do kościoła zdjeni, późni furmanka podjechała na cmentarz. </div>\r\n<div><b>lepka </b>‘pasek papieru posmarowanego kleistą substancją, in. lep, muchołapka’:Ni mogli my już poradzić, bo ino bzycały te muchy, no to Ania kupiła te <i>lepke</i>, przywieściła i pełno się tam ich nakeiło. Widzi jo, jak się ruso, jak mucha <i>na</i> <i>lepce, </i>no to stoi w miejscu i bzycy.</div>\r\n<div><b>leśniak </b>‘owoc drzew dziko rosnących’: Na te jabka dziko rosnące w lesie i na miedzy to mówio <i>leśnioki</i>. Mandarynka jedzie trzy miesiodze z zagranicy wyscepiono, ułodporniono, pómoraniec tak samo, a downi to sie <i>leśnioka</i> urwało, ino dziecku świcki w łocach stanęły i tego <i>leśnioka </i>jadło.</div>\r\n<div><b>letkie </b>‘płuca zwierzęce stanowiące składnik potraw’: Dobre som pierogi z <i>letkiego</i>.</div>\r\n<div><b>lichy</b> ‘o nędznym odzieniu’: W <i>lichym</i> ubraniu się downi chodzieło tak na co dziń, a łod świeta to inne były te ubrania.</div>\r\n<div><b>licny </b>‘o krowie: zadbana, wypielęgnowana, dobrze utrzymana’: Tatuś powiedzieli, ze te <i>licno</i> krowe to bymy se kupili na mleko.</div>\r\n<div><b>litkup </b>‘poczęstunek trunkiem po dobitym targu’: To właściciel tego kónia doł na flaske, ten na flaske, składomy, no ji pośli i pili wódke, to <i>litkup</i>. Słuchojcie, słuchojcie gospodorze mili, może byście już wreście ten <i>litkup</i> wypili?</div>\r\n<div><b>lniaczek</b> ‘obrus wykonany z lnu’: Wzieło się ten <i>lniocek</i>, połozyło się na tym sianko i łopłatek. </div>\r\n<div><b>lucht</b> ‘otwór prowadzący do komina’: Weź no tam przysuń sybra troche, bo tak rwie w tych <i>luchtach</i>.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div align="center"><b><font size="5">Ł</font></b></div>\r\n<div><b>łach</b> ‘ubranie’: Downi jak nie beło szofów, to te <i>łachy</i> wiessało się na taki grzedzie, coś podobnego do kurzy grzedy.</div>\r\n<div><b>łachudra</b> szubrawiec, niegodziwiec’: Nie zyń się <i>łachudro</i>, bo nie wartos zony, bedzies sobie sypioł na wiozecce słomy. Ten nas starsy druzba łachudra nielada, prawie go postawić w kapuście za dziada.</div>\r\n<div><b>łajdok </b> <i>przen</i>. ‘o świni’: Jedne to zerte, a drugie to <i>łajdoki</i>, zapyziołki, nie chco chlać, rekom nic nie ido. </div>\r\n<div><b>łaskomny</b> ‘spokojny’: Jak sie kupowało krowe, to było ważne, żeby była spokojno, <i>łaskómno</i>, zeby za dójki sie dała złapać, niełechcywo.</div>\r\n<div><b>łazić</b> ‘chodzić’: Downi ludzie ledwo <i>łazili</i> z głodu. Mówieli, ze to Łazy, ze to się trzeba tak daleko chodzić, <i>łazić</i> do tych pól, ale cy to prowda, nie wiem.</div>\r\n<div><b>łoboda </b>‘in. lebioda, <i>Atriplex</i>’: Jedni mówio lebioda, a inni <i>łoboda</i>. Downi to mówieli <i>łoboda</i>, teroz to mówio lebioda. W źmiokach ty <i>łobody</i> pełno było, ale tero kropio, to ni ma, a downi było, to wszystko sie plewiło ręcnie.</div>\r\n<div><b>łogawy</b> ‘o koniu, człowieku: ociężały, słaby’: A ten kóń jak go urzekła ta baba, <i>łogawy</i> się zrobił, wysech tak, stoł i ledwie nogami przebieroł.Tako <i>łogawo</i> się zrobiła po ty chorobie, ze nic nie robi. Takie sie toto <i>łogawe</i> zrobiło, a wcześni to bucała, nic nie chciała robić.</div>\r\n<div><b>łoni</b>‘dawniej’: Abo przodziu abo <i>łoni</i> godali na to jak downo było.</div>\r\n<div><b>łoński </b>por. w wyrażeniu <i>łońskiego roku</i> ‘w ubiegłym roku’: Te dwie kury <i>łońskiego </i>roku, co mi zgineły, to gdzie się podziały. <i>Łońskiego</i> roku tak się trzeba beło przy tych żniwach naharować, a latoś to pogoda ładno, to ino frunęły żniwa.</div>\r\n<div><b>łupinki</b>‘skupisko grzybów rosnących przy pniu, <i>Agaricus melleus</i>’: Tak jag rośnie przy pniokach starych pińć cy z dziesińć tych grzybów, to <i>łupinki</i> godali my.</div>\r\n<div><b>łuscoba</b> ‘łupina z grochu, bobu’: Wynieś te <i>łuscoby</i> do łobory i rzuć tam pod krowy.</div>\r\n<div><b>łyk </b><i>pog.</i> ‘o mieszkańcu miasta’: A na tych miescuchów to się godało miastowe <i>łyki</i>. Zaroz podleciały do niego te <i>łyki</i> i zaceny zagaduwać. Te <i>łyki</i> miastowe łosukały go. Downi to te miastowe <i>łyki</i> to beły niedobre dlo chłopów, wyśmiewały się z nich.</div>\r\n<div>Te miastowe <i>łyki</i> łosukały ji na chustce, bo to chciała matce kupić.</div>\r\n<div><b>łyskać się </b>‘o ukazywaniu się błyskawic, błyskać się’: Tam na zachodzie juz <i>sie łysko</i>, to wiater zaro przygóni te chmury i będzie u nos loć. Wysłam wiecorem z dómu, patrze, a tam <i>się</i> tak <i>łysko</i> i <i>łysko. </i>Jak roz było to pamietom: tako ulewo, tak sie <i>łyskało</i>, a pieróny waliły jak nie wiem co.</div>\r\n<div><b>łzy Matki Boskiej</b> ‘roślina zielna o kwiatostanie w postaci wiechy, używana do wianków na Boże Ciało, a odwar jako kąpiel przeciw bólom serca, <i>Briza media</i>, in. drżączka’: Tak sie mówiło, taki kwiatek kwitnie w różnych kolorach. Już okwitł, listki takie, to <i>Matki Boski łzy.</i></div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div align="center"><b><font size="5">M</font></b></div>\r\n<div><b>maciek </b>1. ‘człowiek gruby, łakomy’: Tego <i>maćka</i> to trudno napaś.</div>\r\n<div>2. ‘kaszanka w grubej kiszce’: Takich <i>maćków</i> tam narobieły, tako kicha wielko’.</div>\r\n<div>3. ‘żołądek’: Mom pełny <i>maciek</i> wypchany.</div>\r\n<div><b>maciurka</b> ‘macierzanka, <i>Thymus</i>’:<i>Maciurka</i> to była tako jak miert, to godali <i>maciurka</i>. Niektórzy mówieli <i>maciurka</i>, niektórzy macierzynka.</div>\r\n<div>Ta <i>maciurka</i> tak nisko rośnie, po granicach przeważnie óna rośnie, takie mo drobne kwiotecki i ładnie pachnie. <i>Maciurka </i>to tak rosła po granicach i taki ładny mo zapach. O nagotuje ci ty <i>maciurki</i>, to nie będzie cie brzuch boloł.</div>\r\n<div><b>maczuga </b><i>przen.</i> ‘o niezdarnym mężczyźnie’: To chłop taki niezdarny, pomału robi, wolnizna tako to <i>macuga</i>.</div>\r\n<div><b>majtać</b> ‘ruszać’: <i>Majtają</i> więc oba psy ogonami, tak się ciesom.</div>\r\n<div><b>mamka </b>‘smoczek’: A jagzem piersze miała dzieci, to beła <i>mamka</i>, bo dzisiaj to sie godo smocki, tako <i>mamka</i> beła. To dziecko tak sie bawiło tom <i>mamkom</i> i tak strzelało tom <i>mamkom</i>.<i>Mamka</i> to inaczy smoczek, downi to były osobne, a tero som z buteleckami.</div>\r\n<div><b>manele </b>‘ubrania’: Popakowołem swoje <i>manele</i> i posprowdzołem, cy wszystko spakowołem <br />\r\ni nawdziołem na siebie kapote – ez tu naros portki zrobieły prrrrrrru.</div>\r\n<div><b>manto</b> w wyrażeniu <b>spuścić/sprawić komuś manto</b> ‘kara cielesna’: Zobocys jakie ci <i>manto</i> łojciec <i>spuści</i>, ino przyjedzie z pola.</div>\r\n<div><b>maliniska</b> ‘krzaki malinowe’: <i>Maliniska</i> ładnie kwno, bedo maliny latoś.</div>\r\n<div><b>marcinek</b> ‘roślina kwiatowa o drobnych fioletowych kwiatuszkach kwitnąca późną jesienią, <i>Gloxima</i>’: <i>Morcinki</i> to kwitły na Marcina to ich nazywali albo <i>morcinki</i> albo jadamiec. Te <i>morcinki </i>majo kwiotuski takie, wysoko rosły, duzo miały listków i takie fioletowe kwiotuski miały, długie korzenie majo takie, kwitno fioletowo, korzenie majo takie jak chrzanowe. Óna z Krajna i tag mówi: <i>morcinek</i>, a my tu kukułka.</div>\r\n<div><b>markwówka </b>‘zupa z marchwi, marchwianka’:Zupe z markwi gotowało sie, to tako <i>markwówka</i>, ale mówili tyz na to marchwianka. </div>\r\n<div><b>marmulada </b>‘marmolada’: Downi jak beły kopania, to tam dali kawy, <i>marmulady</i> z jabłek cy z grusek i się jadło. Nie siedźta tak, byśta pośli do łogrodu po jabka <i>na marmulade</i>. </div>\r\n<div><b>marnis</b> ‘człowiek trwoniący majątek’: Zobocymy jak ón wyjdzie z niom, óna <i>marnisa</i> z niego zrobi, jak bedo łoba pić.</div>\r\n<div><b>maśniczka </b>‘drewniane naczynie do wyrabiania masła’: To masło to sie robiło w <i>maśnicce</i>: tutej tako tłucka, klepki, wysokie na pół metra, szerokie, coroz wesse, coroz wesse i to wszystko drewniane i te łobrączki na toto to tez beło drewniane.</div>\r\n<div><b>maśtyga</b> ‘miazga’: Tako <i>maśtyga</i> się w tym roku w tym kopcu zrobiła z tych źmioków, bo óny chyba przemarzły, a jaki smród.</div>\r\n<div><b>na</b> <b>maśtygę</b> ‘na miazgę’: Te źmioki to tak stłukła <i>na maśtyge</i>, to nie wiem, cy ón będzie chcioł jeś.</div>\r\n<div><b>medelek/mendelek </b>‘snopek zboża’: To żyto sie w kopki stawiało, takie <i>medelki</i> stawiało sie w kopki. Jak był desc, to trza beło <i>medelki</i> przestawiać, żeby nie rosło. U góry to wiązali te <i>medelki </i>tak, żeby się nie rozchodziły, jak był wiatr.</div>\r\n<div><b>medołek </b>‘snopek zboża’:Na cały ten snopek zyta to sie mówiło <i>medołek</i>. Trzeba było rozwiązać ten <i>medołek</i>, bo po descu, żeby wysech w knowiach.Dzisioj to som te małe snopecki, takie <i>medołki</i>, to dzisioj <i>medołki</i> to ji kobieta wrzuci. </div>\r\n<div><b>mendel </b>‘snopek zboża’: Jak tak desce przysły, to zboze rosło w <i>medlach</i>. Stoły te <i>mendle</i> na polu w zniwa to az sie chciało patrzyć.</div>\r\n<div><b>męcybuła</b> ‘in. gała, byk, bumbun’: Jak się te kluski ze źmioków robiło te duże takie, to się godało <i>męcybuły</i> abo byki, goły.</div>\r\n<div><b>mgło </b>‘mdło’: Spod z wysoka, przy tym poszyciu <i>mgło</i> mu się zrobiło, a óna myślała, ze ón wypocywo.</div>\r\n<div><b>miał</b> ‘o czymś drobnym, sypkim, np. mące, cukrze’: Coś ty kupiła, to nie cukier, to som <i>mioł.</i></div>\r\n<div><b>miarkować </b>‘uważać’: Popatrzyłam na te ściechy w życie i <i>miarkuwałam</i>, że to sprawka łosia. <i>Miarkuwałam</i>, że óna w ciąży, bo tako brzuch i dupe miała dużo. </div>\r\n<div><b>miądlica </b>‘narzędzie z jednym rowkiem do miądlenia lnu, czyli oczyszczania z paździerzy’: <i>Miądlica</i> to to, w czym się miądliło len. W ty <i>miądlicy</i> to się tak dziabało ten len, a późni drugieroz się poprawiało w cierlicy.</div>\r\n<div><b>mieć żółwia </b>1. ‘choroba wymienia u krowy po ocieleniu (guz na wymieniu miedzy dójkami)’: Tego <i>zółwia</i> krowa <i>miała</i>: wymie takie zapuchniete.</div>\r\n<div>2. ‘ból krowy rozpierający jej wymię’: To jak takie wymie twarde miała krowa, to mówili, ze <i>mo</i> <i>żółwia</i> i to się kadziło wionkami spolónymi.</div>\r\n<div><b>miesiąc</b> ‘księżyc’: Niek ci świeci w maju zorza,</div>\r\n<div>Słońce, <i>miesioc</i>, wszystkie gwiozdy.</div>\r\n<div><b>miesiączek </b>‘księżyc’: Jagem łodecneła, to widziałam jak <i>miesiocek</i> świecieł na niebie, takie widniutko beło. Świć <i>miesiocku </i>w łokno moje, wyńdź Marysiu serce moje. Juz <i>miesiocek </i>zased, juz za rogiem pieca, cas sie juz zabirać Marysiu do cepca.</div>\r\n<div>„Witam cię, witam, <i>miesiączku</i> drogi,</div>\r\n<div>Góry i ścieżki oświetlasz ubogim”.</div>\r\n<div><b>mietlicha </b>‘chwast zbożowy, <i>Agrostis, </i>in. mietła, mietlica’: W niektórym stajonku to tak zawaliła ta mietła, ze gdzieniegdzie kłósko było, a tak sama <i>mietlicha</i> ino była.</div>\r\n<div><i>Mietlicha</i> to tako mietła wielko, co rośnie w życie.</div>\r\n<div><b>mietła </b>‘chwast zbożowy, in. mietlica, <i>Agrostis</i>’: Gdzie dzwóniec, tam gospodarki kóniec, a gdzie <i>mietła</i>, to będzie bieda gnietła. Jak ten łopryskiwac minie, to nidz ni ma, ino sama <i>mietła</i> rośnie w tym miejscu. Pamietom jag jednego razu na Błotach, to jak nie połorały w zogónki, to deszcze sły i sama <i>mietła</i> urosła, a zyta nidz nie było widać. W pszenicach bywała przeważnie ta <i>mieta</i>, to były pozarozane te kłóska, nie było nic ziarna.</div>\r\n<div>„W polu jes <i>mietła</i></div>\r\n<div>Nie będzie mama chleba piekła”.</div>\r\n<div><b>minny</b> ‘pyszny, zarozumiały’: Ten jejich chłopok do miasta poszed, to taki <i>minny</i> się zrobił. </div>\r\n<div><b>miśnik</b> ‘drewniany sprzęt służący do mycia brudnych naczyń’:</div>\r\n<div>Każdo gospodyni miała takie: nazywoł sie <i>miśnik</i>, taki do mycia naczyń i to było takie: trzy nogi i takie jakby miednica. Teściowa to miała taki wysoki ten <i>miśnik</i>, ale kobieta była wysoko, poradzili tak. Naczynia sie myło w <i>miśniku</i>. <i>Miśnik</i> to był drewniany, łobrączki miał dwie z blachy, taki szerokości.</div>\r\n<div><b>mleckorz </b>‘in. mleczarz, wozak’: Ten co wozi mleko to <i>mleckorz</i> abo mleckowóz. </div>\r\n<div><b>młodzica </b>‘młoda kobieta’: Pan Jezus już nic wiecy się nie odzywoł, ale to zrobieł, ze <i>młodzica </i>po niedługo za tego próźnioka wysła. Idzie Pon Jezus drugom razom tamtemi strónami, wchodzi do óny <i>młodzicy</i> i prosi o przenocowanie.</div>\r\n<div><b>młoducha </b>‘panna młoda’: Nie widziałam ty <i>młoduchy </i>dobrze, bo tak szybko przejechały tom taksówkom. <i>Młoduchę</i>, ukrytą do tej pory w komorze, wprowadziła do izby starsza druhna. To my wom <i>młoduche</i> dzisioj łocepima.</div>\r\n<div><b>mocel </b>‘namokłe drzewo, pień tkwiący w wodzie’: Parę nazw poszło od wyglądu terenu lub działalności ludzkiej: [...] Mocele (las nad Nidą;<i> mocel</i> to namokłe drzewo, pień tkwiący w wodzie) [...].</div>\r\n<div><b>modry</b> ‘niebieski’: Z tego lnu to wyrosto tako łodyzka, tag <i>modro</i> kwitnie. Len jak kwitnie to mówili, ze koloru siwego abo <i>modrego</i>. </div>\r\n<div><b>mocz </b><i>ż</i> ‘płynna wydalina fizjologiczna zawierająca zbędne dla organizmu rozpuszczalne produkty przemiany materii oraz nadmiar wody pobieranej w pokarmach’: Chyba ze tam o, beła nafta, naftą wysmarowali, jak beło zapalenie, a to nawet sie nie chce mówić, bo wzieni <i>mocy</i> i dziecko łokrecieli w łacha i tom <i>mocom</i> i poźni skóńceło sie zapalenie płuc. Posłam do dochtora, bo bede se robić badanie <i>z mocy</i>.</div>\r\n<div><b>mruk</b> ‘zabawa dzieci wiejskich’: Potym co robić − w <i>mruka</i> grać: zgasieły światło i pomazały dziewuchy sadzami takimi spod kómina. Zgasone było i dokazywały to, ze <i>w mruka</i> grać, zabawa tako.</div>\r\n<div><b>mularz</b> ‘murarz’: Ón tam taki troche i <i>mularz</i>, taki, co wszystkie fachy mo. <i>Mularze</i> tutej domy stawiały, to spali my w barakach takik.</div>\r\n<div>Stawiali my stodołe, nosimy wopno <i>mularzowi.</i></div>\r\n<div> Z tego starego to był dobry <i>mulorz</i>, ło ile ón tych chałup we wsi pobudowoł. Tero tych dobrych <i>mulorzy</i> to ni ma, powyjezdzało wszystko na Zachód.</div>\r\n<div><b>musi </b>‘zapewne’: To <i>musi</i> ukrod te skrzypecki kómusi we wsi, bo to był złodzij jak się patrzy. Tam sło tych Niemców sporo, <i>musi </i>ich beło ze trzydziestu. </div>\r\n<div><b>musiec </b>‘płożący się chwast o drobnych listkach, <i>Polygonym aviculare</i>, in. rdest ptasi, rdest świński, świńska trawa’: <i>Musiec</i> to tak po ziemi się pnie, rośnie w źmiokach, truskowkach, downi rós we lnie. <i>Musiec</i> to taki drobniutki chwościk po zimi się targo, mo drobniusieńkie listki podobne do powoju.</div>\r\n<div><b>musora</b> 1. ‘muchomor, <i>Amanita</i>’: Te trujące grzyby to <i>musory</i>. Som i <i>musory</i>, ale to som grzyby trujące. Som czarne <i>musary</i>, cerwone <i>musary</i>, biołe <i>musary</i>, duzo takich, ze mozno się łotruć.</div>\r\n<div>Tych <i>musorów</i> pełno było jesieniom po lesie.</div>\r\n<div>2.<i> przen</i>. ‘o głowie’: Zobocys jak ci <i>musore</i> nabije, jak nie bedzies mnie słuchoł.</div>\r\n<div><b>muszarka</b> ‘muchomor, <i>Amanita</i>’:Czerwone <i>muszarki</i> to trucizna. Jesieniom rośnie tych <i>musorek</i> sporo.</div>\r\n<div><b>mycka</b> ‘czapka chłopska bez daszka’: Weź te <i>mycke</i>, niech nie lezy na stole. Zdyjmij te <i>mycke</i>, nie bedzies jod w copce chyba.</div>\r\n<div><b>mysia trawa </b>‘jakaś roślina’: <i>Mysio trowa</i> to ona podobnie pachnie do mięty, a nie mięta.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div align="center"><b><font size="5">N</font></b></div>\r\n<div><b>na wypłat kupić (wziąć) co </b><i>fraz.</i> ‘na kredyt spłacany w ratach’: Ni miały te nase piniedzy, to se meble <i>wzieny na wypłat</i>. Tero to nie tak jak pierw, ludzie więcy <i>na wypłat kupujo</i>.</div>\r\n<div><b>nabolały </b>‘o ziemniakach: nadgnity’: Porosły te źmioki, ale co się <i>nabolałych</i> trafio.Te <i>nabolałe</i> źmioki to łodrzucojta na źmiocysko.</div>\r\n<div><b>nacki </b>‘na wznak’: Cy wy casem <i>nacki</i> nie sypiocie?</div>\r\n<div><b>nadołek </b>‘zakończenie koszuli kobiety wiejskiej wykonane z gorszego gatunku lnu’: Te downe koszule, jak kobiety miały, to na dole miały takie przedłużenie z gorszego lnu i to był <i>nodołek.</i> Dawni, dawni jesce to kobita miała koszule <i>z nodołkiem</i> i nadstawiała nad gorcek i przez ten <i>nodołek</i> cedziła.</div>\r\n<div><b>nadgroda </b>‘nagroda’: A to tako <i>nadgroda</i> za nase śpiewanie?</div>\r\n<div><b>nagły </b>‘porywczy, żwawy, prędki’: Nic żeby sie tak zastanowić z tom roboto, to se nic nie umyśloł tam, ino taki <i>nagły</i> beł.</div>\r\n<div><b>naglizna</b> 1. ‘o kimś szybkim’: A co to za <i>noglizna</i> z niego, nawet jakby wsiod na sto kóni, to by cłowiek nie dognoł.</div>\r\n<div>2. <i>przen.</i> ‘o gorzałce’: Cesto mu sie to zdorzało, bo lubioł te <i>noglizne</i> – jak nazywoł te swojo ukochano gorzołcyne.</div>\r\n<div><b>nagota </b>‘o człowieku w nędznym, obszarpanym ubraniu’: Szła tako <i>nagota</i> bez wieś, łobszarpano, brudno, bo downi pełno dziadów beło.</div>\r\n<div><b>nalustka</b> ‘przyrząd służący do wiązania luśni z drabiną wozu’: Idźta chłopoki do lasu i wykopta ze dwie te brzozy, to będzie na <i>nolustki</i>. Te <i>nolustki </i>to późni już metalowe beły. </div>\r\n<div><b>nańduch/najduch</b> ‘dziecko nieślubne’: Dziewucha downi jak miała <i>nańducha</i>, to sie ukrywała z tym, bo to hańba dla rodziny. Ale się ta łozenieł, wzioł se dziewuche <i>z nańduchem</i>. I łobmowy sły przy tym darciu: a to nieładnie chodzi, a to miała <i>najducha</i>. <i>Najduch</i> to małe dziecko jak panna zasła w ciąze.</div>\r\n<div><b>nańdusek </b><i>‘</i>nieślubne dziecko’: Jak miała nieślubne dzieci, to na dzieci sie mówiło <i>nańdusek</i>.</div>\r\n<div><b>narowiec </b>‘o koniu: nagły, nerwowy’: Nie poddoł się łod początku, żeby ciognoć, to trudno se beło z nim poradzić, to taki <i>norowiec</i> kóń.</div>\r\n<div><b>narowny</b>: ‘o koniu: nerwowy, nieposłuszny’: Jak beł <i>norowny</i> kóń, to kómbinowali, to wlewali wódki, to ón ciągnoł wtedy jak głupi, a jag łotrzeźwioł, to nie chcioł iś.</div>\r\n<div><b>naści </b>‘masz, weź’: <i>Naści</i> piesku kiełbaski. </div>\r\n<div><b>nawlekacz </b>‘przyrząd służący do przeciągnięcia nici przez ucho igły’: <i>Nawlekacem</i> nawlógem igłe cornom niciom i zaconem nieudacnie syć.</div>\r\n<div><b>nazwisko</b> ‘nazwa’:</div>\r\n<div>Wilków tu downi beło moc</div>\r\n<div>I Wilków ji ‘wsi’ <i>nazwisko</i>.</div>\r\n<div>Udała sie do lassu blisko,</div>\r\n<div>Stod przybrała już <i>nozwisko</i>,</div>\r\n<div>Wpadła do ni kulezanka</div>\r\n<div>Juz nazywo się Lubrzanka.</div>\r\n<div>Do ziela brali róźne kwiaty, ale nie pamiętom <i>nazwisków</i> tych kwiotków.</div>\r\n<div><b>ne, neta</b> ‘weź, weźcie’: Chodź no tu, <i>ne</i> tego placka troche, takiego dobrego. <i>Ne </i>te piniądze Władziu, bo ciągle zapóminom. <i>Neta</i> dzieci placka.</div>\r\n<div><b>niecki</b> ‘wydrążone w drewnie naczynie służące do przygotowania ciasta na chleb’: Jo jestem z Beckowa bednorz; robie <i>niecki</i>, becułecki, a casami kolebecki.</div>\r\n<div>Brzuch taki duzy jak <i>niecki</i>. Były tyz <i>niecki </i>do kopanio dziecka: mniejse <i>niecki</i> do ciasta. <i>Niecki </i>duze to beły takie olbrzymie, głebokie do kopanio dziecka, a do ciasta to beły mniejse, jesce mniejse. Mniejse <i>niecki </i>to beły jak się płukało, jak się w stepie ubijało jecmiń na pecok. A w zarnach się tatarke łobrobiało na kase grycano, kasa tatarcano, to beły takie małe <i>niecki</i>, to się sypało i to się płuło, na przykłod się spłuwało te łuscki, to klekało się na zimi i sypało się po trochu w te <i>niecki</i> i się tak wywijało, ze to wszystko się cofało, a te płucka się spłuwało, łodchodziło z wiatrem. [...] gdy językoznawcy podsuwają prostszą etymologię, tj. pochodzenie nazwy od sztuki a może dworskiej powinności wyrabiania koryt, czyli raczej <i>niecek</i>, którą to umiejętność bez wątpienia posiedli mieszkańcy Korytnicy, nie wyłączając mojego ojca.</div>\r\n<div><b>niechać</b> ‘zostawić’: <i>Niechoj</i> tego, bo ubrudzis.</div>\r\n<div><b>niecułki </b>‘mniejsze niecki’: Pamiętam z dzieciństwa, o ile narratorowi przysługuje pamięć „dzieciństwa”, z jaką wprawą dłubał on lub zbijał z descułek różne niecki i <i>niecułki </i>[...].</div>\r\n<div><b>niedopad</b> ‘prędki, chytry’: Przy tym <i>niedopadzie</i> nie pozywi się człowiek.</div>\r\n<div><b>nielusy</b> ‘słabowity, osowiały’: A tam stoła tako <i>nieluso</i> i tak kipiała na słóńcu ta kura. A ten nas starsy druzba <i>nielusy</i>, <i>nielusy</i>, cheba panny młody ze dziezy nie rusy.</div>\r\n<div><b>nieocystka</b> ‘nieoczyszczony spirytus, denaturat’: [...] a ci dom taki maści robiony z muchomora. <i>Nieocystkom</i> robiono i trzeba było dziewińć dni trzymać w gnoju az nabrała mocy.</div>\r\n<div><b>nieroba</b> ‘próżniak’: Tylko psia jucha <i>nieroba</i> beł z niego, jak nie wiem co. </div>\r\n<div><b>niezguła</b> ‘nieudacznik, niedołęga, niezdara’: Ady miałam chłopa okropnego <i>niezgułe</i> i linia. To tako łoferma, <i>niezguła</i> jedna, nic som nie zrobi.</div>\r\n<div><b>nizinier </b>‘inżynier, tu: geometra’: Tu chodziły <i>niziniery </i>i robiły pomiary zimi przed kómasacjom. Te <i>niziniery</i> to tam spały i stołowały się u nos.</div>\r\n<div><b>nocnik</b> ‘nocleg’: Takie łobce pany przyjechały i poprosiły o <i>nocnik</i>, bo noc sła.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div align="center"><b><font size="5">O</font></b></div>\r\n<div><b>obcharudzić</b> ‘posprzątać, oczyścić, np. mieszkanie’: Brały tam kobiety pęźle i <i>obcharudziły</i> chałupy na święta. Muse dziś <i>obcharudzić</i> mieszkanie, bo cały tydziń jezdem w robocie, to się kurzu pełno nazbierało. </div>\r\n<div><strong>obciąć </strong>‘o krowie: zmniejszyć ilość dawanego mleka’: Casem to krowy dajo duza mleka, a casem to zupełnie obetno, tak ze ciezko co udoić. Po ty trowie, po taki scocie, to krowy tak mleko łobcieny. Nieroz jak krowy tak łobetno mleko, to mówio, ze carownica mleko zabrała. Ón myśli, ze śkłem dupe utrze: niech do dobry trowy, to mu mleka nie łobetno krowy. </div>\r\n<div><b>obgrubni </b>‘gruby’: Taki był z niego <i>łogrubni</i> chłop.</div>\r\n<div><b>obijak </b>‘stary, zniszczony but’: Jo tyz tam posła, ino się troche spóźniełam, dlotego znalazłam na samym cubku góry starego <i>obijoka</i> bez cholewy i chocioz ojciec się śmioł, ze to mój brat Stachu podrzucieł tego chodoka, jo ta wiedziałam swoje.</div>\r\n<div><b>obgrubły</b> ‘tęgi, gruby’: Taki <i>łogrubły</i> jest z tego lepszego życio. <i>Obgrubłe</i> jodły ścieny, a te cinkie zostawiły złodzieje. Taki <i>łobrubły</i> beł ten dob, co to go mi somsiod z miedzy wycion.</div>\r\n<div><b>oblec </b>‘włożyć, ubrać się’:I <i>łoblókł</i> se koszule i godali ludzie, ze te lniane to beły bardzo zdrowe te koszule.</div>\r\n<div><b>obłąk</b> ‘pałąk’: Nabrali sitowia i taki <i>łobłok</i> zrobili i dookoła tego <i>łobłoku</i> pletli i wyszedł taki piekny kłoszyk.</div>\r\n<div><b>ocharuzić</b> ‘posprzątać, np. dom’: Weźta <i>ocharuźta</i> te budy, bo czorno jak w kopalni. </div>\r\n<div><b>o(b)sypać</b> ‘otoczyć ziemią dolną część roślin okopowych przy pomocy motyki’: Downi to dzieci miały swoje zajęcia: jedno gesi paść, drugie krowy paść, a trzecie plewić albo <i>łobsypać </i>kóńce źmioków, żeby <i>łosypać</i> motyko.</div>\r\n<div><b>obrzynek</b> ‘stary, gumowy but po skróceniu go do cholew’: Załóż se <i>łobrzynki</i>, jak wejdzies do łobory.</div>\r\n<div><b>obwyźni </b>‘wysoki’: Óny, te chłopoki, to takie karzełki, a ta dziewucha to <i>łobwyźnio</i> dość.</div>\r\n<div><b>ocerefić się</b> ‘przyjść do przytomności’: Kiej się <i>ocerefieł</i>, pomału roztworzeł łocy i zoboceł dwanaście dziewuch stojocych nad niem.</div>\r\n<div><b>ochetolka</b> ‘wstawiający się za kimś’: Ale z ciebie <i>ochetolka</i>, nie zapómnies ło nikim i rade dos.</div>\r\n<div>Dzi jo, jako się <i>łochetolka</i> znalazła. </div>\r\n<div><b>odbieraczka </b>‘kobieta wiążąca snopy zboża’: Kobieta szła za kosiorzem i to żyto łodbierała, to <i>odbieracka</i>. A niektórzy to mówili pobieracka.</div>\r\n<div><b>odbitka</b> ‘odbicie skóry na spodzie stopy’: Tako <i>łodbitka</i> mi się zrobiła i musiałam to płynem na łodciski smarować. Downi butów tak nie beło jak dzisioj, to się na nogach jak się sło na boso, <i>łodbitki</i> robieły.</div>\r\n<div><b>odcychać </b>‘odetchnąć, przebudzić się’: Wstała, zakrecieła te wode, posła nazod do łóżka, <i>łodcycho</i>, a woda się leje. Co <i>łodcychała</i>, to ta woda się loła.</div>\r\n<div><b>oddział </b>‘klasa szkoły podstawowej’: Potem posłam do pierwsego <i>łoddziału</i>, bo dzisiaj to sie nazywajo klasy, a downi to beły <i>łoddziały</i>. A prose pana w skole to miałam trzy łoddziały, trzy łoddziały skóńcełam, bo downi nie mówieli klasy ino mówieli łoddziały.</div>\r\n<div><b>odecnąć</b> ‘przebudzić się’: Jagem <i>łodecneła</i>, to tag księżyc świecieł, takie widniutko beło.</div>\r\n<div><b>odkopki </b>‘uczestniczenie w kopaniu ziemniaków u innych gospodarzy w zamian za pomoc w czasie zbioru własnych plonów’:Za darmo nie pómogali, sło się łodrobiało, to takie <i>łodkopki</i> były.</div>\r\n<div><b>odwiecerz</b> ‘pora popołudniowa, przedwieczorna’: Mateńko kochano, zezwólcie iść na odpust, pójde jutro z rana i wróce na <i>odwiecerz</i>.</div>\r\n<div><b>odziemek </b>1.‘grubsza (dolna) część ściętego pnia drzewa’: Pinioki te, co zostały w zimi, to mówieły na nie <i>łodziemki</i>. Przy drzewie to jest tak: pień, a łod pienia to jes <i>łodziemek</i>, bo późni jest łodziem, powtórniok i wierzch.</div>\r\n<div>2. ‘?dolna część snopa’: Dolna część snopa to <i>łodziemek</i> tak jak pień przy drzewie. </div>\r\n<div><b>ofertować</b> ‘nadskakiwać, kręcić się koło kogoś, schlebiać komuś’: Jak ino wycuł jako korzyść, to tak <i>łofertowoł</i> kole ciebie.</div>\r\n<div><b>ognisty</b> ‘energiczny, wybuchowy’: <i>Ognisty</i> beł Grzegorcyk i jak iskra zopalny.</div>\r\n<div><b>ogata</b> ‘warstwa liści, ściółki ocieplająca dom lub oborę’: Aleśta te <i>łogate</i> grubo zrobieli.</div>\r\n<div>Jak my mieli tako szope po spoliniu dlo gadziny, to się zrobieło <i>łogate</i> i tak cieplutko beło.</div>\r\n<div><b>ogon</b> <i>przen.</i> ‘o krowie, in. buba, cztula’: A co koło tych <i>łogónów</i> sie trza nachodzić: poić, dajać, doić, wyganiać i znów łod nowa. Nie wiem, ile óny tam tych <i>łogónów</i> majo. Tag ino za temi <i>łogónami </i>chodziła, tako pasturka. Za jednym tym <i>łogónem</i> tak samo trzeba się nastoć, jak za innemi.</div>\r\n<div><b>ogorzały</b> ‘opalony’: Te dzieci takie <i>łogorzałe</i> łod tego słóńca, ale nie dziwota, bo ino łazo po dworzu.</div>\r\n<div><b>ogozdwiały</b> ‘o niedogotowanych ziemniakach, in. zdębiałe’: Te źmioki takie <i>łogozdwiałe</i>, nie do się jich jeść.</div>\r\n<div><b>ojczyzna </b>‘ojcowizna’: Jeszcze my tu pobyli ze cztery lata i wyjechalimy we Wrocławskie i tam byli, a po dzisięciu latach wrócili my tu, bo tu był ugór, tu była <i>ojczyzna</i> mego męża i dawaj my sie wtedy budować.</div>\r\n<div><b>okes </b>‘nieomal, o mało co’: <i>Okes</i> nie dosło do wypadku, tak pruły tym samochodem. </div>\r\n<div><b>okowita </b>‘in. wódka’: Chłopy miały ty <i>łokowity</i> troche, bo to nie mówili wódka tylko <i>okowita</i>. Downi na tych weselach pełno <i>łokowity</i> beło, połopijały sie chłopy.</div>\r\n<div><b>okół</b> ‘podwórze otoczone dookoła budynkami i parkanami’: Tu w Radkowicach tako zabudowa beła, te <i>łokoły</i>.</div>\r\n<div><b>okrąglak</b> ‘groch okrągły’: Na Wigilie to się sykowało kapuste z <i>okrąglokiem</i>, jagły ze śliwkami, pirogi z kapustom i grzybami, krupy z polewkom grzybowom i jesce wiecy tych potrow.</div>\r\n<div><b>oktaba </b>‘oktawa’:To na <i>oktobe</i> Bożego Ciała to wionki wili.</div>\r\n<div><b>okwat</b> ‘ochwat: u koni: ostre zapalenie części mięsnych kopyta, stan zapalny kopyta prowadzący do okulawienia konia’: Chyba ten kóń <i>łokwotu </i>dostoł.</div>\r\n<div><b>olszak </b>‘olszyna’: Wtędyk, jak go opuścił, Kozłowski Franciszek siedzi w kępie przy <i>olsaku</i>, ułomoł gołoź z <i>olsaka</i>, i otrzyźwioł momentalnie [...].</div>\r\n<div><b>opałka </b>‘półokrągły, duży wiklinowy koszyk, czasem wykonany z korzeni, przeznaczony na paszę dla zwierząt, do przechowywania bielizny, zbierania ziemniaków’: Tak dobrze się zbierało te źmioki w tych <i>łopołkach</i>.</div>\r\n<div>Weź tam te <i>łopołke</i> i przynieś siecki, jak idzies do stodoły. W mieście to chyba w tych <i>łopołkach</i> nichtórzy szmaty brudne trzymajo. W ty <i>łopołce</i> to baby trzymały szmaty. <i>Opołka</i> to taki kłoszyk drewniany i tu taki pałąk przez środek. Mój brat to umioł <i>łopołki</i> pleś z pręci, co uciął nad wodą, no i porobił te <i>łopołki.</i></div>\r\n<div>A <i>łopołki</i> to my na dwie na dwie kopali i posuwali coraz dali, coroz dali i sypali te źmioki i późni kładli na wóz.</div>\r\n<div>A weź tam <i>łopołke</i>, nakładź siecki i dej krowom.</div>\r\n<div><b>opaprać się</b> 1. ‘mieć potomstwo, np. o świni’: Świnka się <i>łopaprała</i> i mo sześć prosiotek. </div>\r\n<div>2. ‘wyjść za mąż’: Nie wiem, z kim <i>się</i> óna <i>łopaprała</i>, ale ni miała łatwego życia za nim.</div>\r\n<div><b>opertolić</b> <b>się</b> ‘niezbyt korzystnie się ożenić lub wyjść za mąż’: Tako bieda tam az piscy, tak się marnie <i>łopertolił</i>.</div>\r\n<div><b>oprawdzać </b>‘sprawdzać, dowodzić faktycznego stanu’: Óna przysła i tak chciała <i>oprowdzać</i> tego syna, że to nie ón wzion te piniądze.</div>\r\n<div><b>opuchlaty </b>‘tęgi’: Grzmot jest delikatniejsy, a wroniec taki więcy <i>łopuchlaty</i>, tęzsy jak mech, podobny do mechu. </div>\r\n<div><b>organka </b>‘harmonijka ustna’: <i>Łorganke</i> mioł sąsiod i tak ładnie na ni grywoł.</div>\r\n<div><b>orgienia</b> ‘in. dalia’:Przeważnie w łogródkach rosły <i>orgienie</i>.</div>\r\n<div>Jo lubiołem te czerwone <i>łorgienie</i>, czerwone z białym, o takie óny troche mięszane, czerwone z biołym.</div>\r\n<div><i>Orgienie</i> to beły takie trwałe kwiotki, takie korzynie się wyrywało i w piwnicy się trzymało. </div>\r\n<div><b>orłówka </b>‘rodzaj większej chustki z dużymi frędzlami noszonej przez kobiety wiejskie’: Downi to jak kobieta cy dziewucha założyła szolinówke z frandzlami cy <i>orłówke</i> z duzymi frandzlami albo czarno albo bioło, zawiązała te chustke, to widać było, że paraduje tako kobieta.</div>\r\n<div><b>orzemienić</b> ‘stać się twardym’: Trza było jeś jak był ciepły tego źmiocorza, bo późni to ón się zrobił taki jakby <i>łorzeminioł</i> tak jakoś. <i>Orzeminioł</i> to znaczy, ze jag nie był swiezy, to ten golorz się zrobił taki bioły i twardy. Jak był z pieca wyjety ten golorz to beł świezy, miekki, a późni to <i>łorzeminioł</i> i był twardy. </div>\r\n<div><b>orzesza – </b>skrócone od<b> </b>orzeszyna?‘zarośla leszczynowe’:</div>\r\n<div>Zielone liście w <i>orzeszy.</i></div>\r\n<div>Kto moje serce, kto moje serce pocieszy</div>\r\n<div><b>oskórać </b>1. ‘zwymyślać’: Jo se na to nie pozwole, zeby mnie tak traktowała, to jo zem jo <i>łoskórała.</i></div>\r\n<div>Jag jo gdzie dopadne, to tak dziadówe <i>łoskóruje</i>, ze mnie popamieto. </div>\r\n<div>2. ‘podstępnie zdobyć majątek, pozbawić czegoś wartościowego w nieuczciwy sposób’: Tak chodzieł tam do niego, tak zaglodoł, a ten już niemrawy beł az pomaluśku <i>łoskóroł</i> go. Jak cie ta siostra <i>łoskórała</i>, to ty nie mortw sie, bo jo ci dom duzo złota.</div>\r\n<div><b>oskórować</b> ‘pozbawić drzewo kory’: Weź tam łolśnik i <i>łoskóruj </i>to drzewo. Jak się te nase chłopoki wzieny, to w mig <i>łoskórowały</i> drzewo.</div>\r\n<div><b>osobliwie </b>‘osobno’: Downe to nieterajse casy, kozdy musi mieć <i>osobliwie</i> dom. Wygotowało się te jabłka surowe i łodcedzało się tak <i>łosobliwie</i> te wode, ale się wode nie niścieło, a te jabka się potłukło.</div>\r\n<div><b>osóbka</b> ‘gipsowa lub porcelanowa figurka wyobrażająca najczęściej świętego’:</div>\r\n<div>To na procesji do łobraza to nosił Masłów, Wolo Kopcowa, <i>łosóbke</i> nosieli, to łobrazy, zeby ubrane beły w kwiotki. Jak na łodpuście te loterie były, to różne <i>łosóbki </i>wygrywały: a to ludzi jakiś, a to lisa cy sarne, ładne toto było.</div>\r\n<div><b>ostrega </b>‘in. tarnina’: Jak Porobki – Kakónin droga przez pole do Porobek, łod kościoła i tam stoi tako <i>łostrega</i> – jak to mówieli downi torki. Ta <i>łostrega</i> to tako tarnina, jak to te torki, co rosły. Ta <i>łostrega</i> tam jes koło krzyża łobrośnieto i tam zawsze strosało.</div>\r\n<div><b>ostrzyca </b>‘bezlistna roślina, która pasożytuje na lnie, prosie, konopii i innych roślinach, wysysając z nich soki, <i>Cuscuta epilinum</i>, in. kanianka lnowa’: Ta <i>łostrzyca</i> to takie łostre coś jak śparagus i tak się pnie po lnie, po prosie.</div>\r\n<div><b>osymiołek</b> ‘niedożywione, zaniedbane zwierzę; też o mężczyźnie niechlujnym’: Jeden warchlok w chliwie się ostoł i jesce <i>łosymiołek</i> łokwotu dostoł, dobić by trza, a tu ni mo chto. Taki <i>łosymiołek</i> z niego, pijocyna.</div>\r\n<div><b>ośródka</b> ‘miękka część chleba ze środka bochenka’: Dziadek ni mieli zębów, to tak zemolili te <i>łośródke.</i></div>\r\n<div><b>oświarczyć </b>‘oświadczyć’: Jak już miało do zgody dońś, to óna <i>łoświarczyła</i>, że nie chce ji znać i wyrzekła się ji na zawse.</div>\r\n<div><b>otoki </b>tylko w <i>lmn</i>‘in. ropa’: Abo materio abo <i>łotoki</i>, ale przeważnie downi to <i>łotoki</i> sie mówieło, no tero to materio.</div>\r\n<div><b>otopa</b> ‘smalec, tłuszcz ze słoniny’: Wysmażyło się słonine, to została tako <i>łotopa</i>, jak to downi godali. </div>\r\n<div><b>ozedle </b>‘część ubrania pod gardłem, in. oźredle’: Jak tak podskakuwoł, to ten go chycieł za</div>\r\n<div><i>łozedle</i> i chcioł go wyrzucić przed karcme.</div>\r\n<div><b>ozegle </b>‘część ubrania pod gardłem, in. oźredle’: Dolecioł pan młody i mówi, żeby się uspokoił, bo jak nie, to tego rozrabiake wyprowadze za <i>łozegle</i>.</div>\r\n<div><b>oziorać </b>‘rzucić urok’: Była tu tako jedna, to jak co ji się podobało, to zaro <i>łoziorała</i> łocami i wszystko się psuło.</div>\r\n<div><b>oziunąć </b>‘rzucić urok’: Jak ino wesła i popatrzyła na kwiotka, na tego biołego brzezka, to zaro go <i>oziunęła</i> i zmarnioł w łocach.</div>\r\n<div><b>ożóg</b> ‘kij do poprawiania ognia w piecu piekarskim’: Jak się już upoliło w piecu, to brali wegle wyciogali <i>łozogiem</i>. Ogiń w piecu przegarniało się na jedno strone <i>ozogiem</i>, a popiół pómietkiem na cysto i wsuwało się na wieśle podpłomyki.</div>\r\n<div align="center"><b><font size="5">P</font></b></div>\r\n<div><b>pacierz</b> 1. ‘modlitwa’: Jaś nie umie jesce <i>pocierza</i>.</div>\r\n<div>2. ‘ceremonia dawania na zapowiedzi, w czasie której ksiądz sprawdzał znajomość katechizmu u narzeczonych’: Jak się sło na <i>pocierze</i>, to ksiodz katechizmu pytoł.</div>\r\n<div>3. ‘krótki czas’: Ino wysłam na trzy <i>pocierze</i>, to w dómu już alleluja ‘bałagan’.</div>\r\n<div><b>paduch </b>‘ktoś szybko wykonujący pracę’: A to noglizna, to <i>paduch</i>, bele jak to zrobił i już.</div>\r\n<div><b>paluszki </b>‘kluski z mąki, czasem z dodatkiem gotowanych ziemniaków z dodatkiem maku’:<span> Te paluszki to takie gniecione i wałkowane były i posypywane makiem, to takie kluski. To się zagniatało ciasto i nie bardzo twarde i się dodawało pulchniku troche, krojeło się na takie wołki i rwało się na takie małe kawołecki i się wałkowało w rece, robieło się tak jak palec, <i>paluski</i>, to się robieło z makiem, z olejem, z masłem, jak kto lubioł. A przeważnie to się robieło na Wigilie te <i>paluski</i>, a na Wielgi Piotek jak się robieło, to przeważnie z makiem i łolejem te <i>paluski</i>. </span></div>\r\n<div><b>paniować </b>‘zwracać się do kogoś per pani’: Na wsi to ni ma tak, żeby kómu <i>paniować</i>. Jo to nikómu nie dedykuje pani, <i>nie paniuje</i>. </div>\r\n<div><b>paradnica</b> ‘urodna dziewczyna’: To tako ładno dziewucha to <i>paradnica</i>. O widzi jo, jako <i>paradnica</i>.</div>\r\n<div><b>paradny </b>‘ładny’: Óna nie była już tako <i>paradno</i>, bo to staro kobieta przecie brała ślub.</div>\r\n<div>Jak dziewucha była urodno, to godali <i>paradno</i>.</div>\r\n<div><b>parniki </b>‘kluski na parze’: Tak to te kluski na parze to się nazywało <i>parniki</i>, bo to na parze się parowało, ale tero ni mo kto robić.</div>\r\n<div><b>parka </b>‘potrawa z mąki rozcieranej na wodzie, in. prażucha, psiocha’: No te <i>porke</i> to się robiło tak: sypało się mąkę na gotująco wodę i takom specjalnom łyzkom, warzechom tak się miesało, żeby ty mąki nic nie było, to była ta <i>porka</i> abo prazoki, jak to downi godali.</div>\r\n<div><b>paruchy</b> ‘kluski na parze’: <i>Paruchy</i> to były takie kluski na parze z ciasta drożdżowego, kładło sie w pieluche na garze i óny sie tak parujo. Parowańce mówili na to.</div>\r\n<div><b>paryzkowany</b> ‘o ziemniakach: włożony powtórnie do ognia’: Takiego źmioka się wzieło łopiekanego, zeskrobało te skórke, czysty beł, jag już beły drugieroz w łogiń włozone, to <i>paryzkowane</i>.</div>\r\n<div><b>parza </b>‘ziemniaki gotowane i utłuczone na sucho razem z plewami i ospą przeznaczone dla świń’: Dawali tym świniom ty <i>porzy</i> z pokrzywami.</div>\r\n<div><b>parzybroda </b>‘potrawa z kapusty podzielonej na cztery części, ugotowanej na miękko’: Jak gotowali te <i>parzybrode</i>, to wzieli główke kapusty, podzielili na cztery części, gotowali to w mleku.</div>\r\n<div><b>pasmurzdzaty</b> 1. ‘chropowaty, szorstki’: Te źmioki nase to takie <i>pasmurzdzate</i> porosły.</div>\r\n<div>2. ‘o twarzy z bliznami po przebytej ospie lub trądziku’: Te gebe mo tako <i>pasmurzdzato</i>, nie gładziutko jak inne chłopoki majo.</div>\r\n<div><b>pasowny </b>‘o kawie: odpowiednia, smaczna’: Ta kawa jest taka mocna, rozpuści się, nadaje się, taka dobra, to <i>pasowna</i> kawa.</div>\r\n<div><b>pazibroda </b>‘in. parzybroda’: Bioło kapusto, pokrajano na kawołki siekocem i potem do mleka dawali, gotowało się jo ze źmiokami, to <i>pazibroda</i>. </div>\r\n<div>Kapusta z boszczem zalewana, jak się downi sie to robiło, to tak: kapuste sie łobgotowało, zaloło sie boszczem i ziemniakami, to była <i>pazibroda</i>.</div>\r\n<div><b>paznocheć </b>‘paznokieć’: Jak tako kłobita przysła na jarmak, a to masełko, cy óno dobre, to brała na <i>paznocheć</i>: „Proszę panią , ono jez łojowate, ja tego nie kupię”, za tłuste dla paniusi.</div>\r\n<div><b>pazur</b> 1. ‘nagietek, <i>Calendula officinalis</i>’: To som te nagietki. A my mówimy na to <i>pazury</i>. Tak po naszemu to <i>pazury</i>, a tak to nagietki.</div>\r\n<div>2. ‘paznokieć’: Te <i>pazury</i> to miała takie brudne i brała nóz ji łobcinała. Takie brudne <i>pazury </i>to wstyd nosić.</div>\r\n<div>3. ‘szpony u ptaków’: Nojwiekse <i>pazury</i> to chyba mo jastrzob. </div>\r\n<div><b>pazurek </b>‘nagietek, <i>Calendula officinalis</i>’:Jedynie były takie nogietki, ale to tyz nazywali <i>pazurki</i>.</div>\r\n<div>Nagietki rosły, ale na nie mówiło sie <i>pazurki</i>. Ja tam mam tych <i>pazurków</i> trochę jeszcze.</div>\r\n<div><b>pecułka</b> ‘pęk ziół, zboża w bukiecie robionym na święto Matki Boskiej Zielnej’: Zrobiło sie tak: ze trzy kłoski żyta, pszenice cy tam łowsa to mało, no ji zrobiło sie takie, tako <i>pecułke</i> z tego wszystkiego, kwiatki i taki był jak cieniuśki kij, a na nim jabko, łokręcone to było ładnie, i łorzech beł.</div>\r\n<div><b>pecyna </b>‘bryła ziemi’: Takie to pole ładne po ty łorce, ale widać jesce takie <i>pecyny</i> gdzieniegdzie, jak wyschło.</div>\r\n<div>Wzięła <i>pecyne</i> zimi i rzuciła za temi wrónami, bo dzióbały żyto zasione.</div>\r\n<div><b>perki </b>‘in. ziemniaki’: O małych źmiokach to się mówiło <i>perki</i>.</div>\r\n<div><b>pęczak </b>‘gruba kasza jęczmienna’: <i>Pecok</i> to się tłukło downi w stepie. <i>Pecok</i> to tako grubso kasa, co jo się tłukło w stępie.</div>\r\n<div><b>pępek </b>‘in. maślak’: To te grzyby takie ślimate z wierzchu to downi nazywali <i>pepki</i>. Jo tu mówie <i>pepki</i>, a ci młodzi maślaki. Po naszemu downemu to <i>pepki</i>. Jak to po chłopsku mówimy, po wiejsku to <i>pępki</i>, a książkowo to maślaki. Downi jak posedem z bratem to dwa koszyki łod źmioków, w południe tych <i>pepków</i> przyniózem. Maślaki, a downi to <i>pepki</i> mówili.</div>\r\n<div><b>pętaczka</b> ‘powróz dla konia zakładany na przednie nogi, aby nie biegał na pastwisku, in. spinaczka’: Tego kónia się wzięło na tako <i>pętacke</i> i stoł spokojnie.</div>\r\n<div><b>piekiełek</b> ‘miejsce na piecu, gdzie można coś postawić, położyć’: Tam cosi trzymali w tym <i>piekiełku</i>, a to garcyne, a toto.</div>\r\n<div><b>pikur </b>‘pal służący dzieciom do gry’: Poschodzieły sie, tu jak te łącki som, wbijały pal taki, nazywoł sie <i>pikur</i>. Wbieł w ziemie, stoł jeden przy tym, pilnuje z dużym kijem. Jak pana pomacom tym kijem, to pan stoji, pilnuje tego <i>pikura</i>, zeby któś panu nie wytrącił, to stoi tak jak żołnierz na warcie, zeby ktoś nie wytrącieł.</div>\r\n<div><b>piełonek</b> ‘piołun, <i>Artemisia</i> <i>absinthium</i>’: Na ból brzucha to parzyli takie gorzkie toto było, to <i>piełonek</i>. Mamusia nieboska ten <i>piełonek</i> gotowali, ale to była okropna goryc.</div>\r\n<div><b>pierdziołki </b>często w <i>lmn</i> ‘in.ulęgałki’: Ulegołki abo <i>pierdziołki</i> się mówi, no bo jak się weźmie do ust to tak się chrupnie albo jak się zgniecie, to tak prztyknie, to <i>pierdziołki.</i> Downi to mówili na te gruski <i>pierdziołki</i>, bo mówili, najjes się <i>pierdziołków</i>, to mówi, nie dos babie spać, bo cie mówi rozdymka złapie.</div>\r\n<div><b>pierzok </b>‘wspólne darcie piór’: Na <i>pierzoka</i> się chodzieło, to na takie wspólne darcie pierza, późni się łodrobiało. Chodzieło się na <i>pierzok</i>, bo to gesi downi chowali. Nieroz na tym <i>pierzoku</i> to aż pietnaście kłobiet beło.</div>\r\n<div>Wieczorami to my często na <i>pierzoku</i> beli. Z tymi <i>pierzokami</i> było tak, że jak niektóry dmuchnął, to te pióra leciały w powietrze.</div>\r\n<div><b>pietrynka</b> ‘rusztowanie z drągów nad klepiskiem stodoły; in. drągi, kije, piętro, pietrzyna’: <i>Pietrynka</i> to jes w stodole między belkami nad bojowiskiem takie pokładzióne belki, a na belkach zerdzie i na tych zerdziach kładzie siano i to jes <i>pietrynka</i>.</div>\r\n<div><b>piokać</b> ‘ledwie dychać, np. o człowieku, kurze’: Ta staro Francowo to zawsze tak <i>piokała</i>, tako słabowito byli. Kura tam se siadła w cini i <i>piokała</i>, bo widać było, ze jo choroba brała.</div>\r\n<div><b>pirzorki </b>‘wspólne darcie piór’: Na <i>pirzorki</i> to my chodzili po chałupach. Kobiety się schodziły i darły pióra w jedny chałupie, to takie <i>pirzorki</i> były. Downi jak się schodzieły do jedny z temi piórami, to już jedne izdebke przeznaczyli na te <i>piziorke</i>.</div>\r\n<div><b>plak </b>‘duży placek’: Mama jak upiekli tych <i>plaków</i> drozdzowych, to takie smacne beły. Do kufra te <i>plaki </i>kładli, zamykało się je i potem się pod wydział jadło.</div>\r\n<div><b>plascka </b>‘gatunek trawy, in. plastucha, plastka’: <i>Plascka</i> to tako jak trowa i óna kwitnie w źmiokach, warzywach. <i>Plascka</i> tak wysoko rośnie, bazie puszczo, w podobieństwie do trawy, ale grubszo, takie kępy z zimi wyrastajo.</div>\r\n<div><b>plastka</b> ‘gatunek trawy, in. plastucha, plascka’: Ta <i>plastka</i> to mo liście takie duże zielóne i wyrosto takie nasienie, tako kaszka. W źmiokach ta <i>plastka </i>przeważnie rośnie i zawalo źmioki.</div>\r\n<div><b>płachta</b> 1. ‘duży kawałek lnianego płótna kładziony na łóżku przed spaniem; in. prześcieradło’: Nie było <i>płachtów</i> tak jak dzisioj cienkich, ino lniane było wszystko, zdrowe wszystko.</div>\r\n<div>To z tego lnianego to robili takie prześcieradła do spania, to sie mówiło <i>płachty</i> do spanio.</div>\r\n<div>2. ‘in. derka’: To się sło na Świety Krzyz po pokrzywy, tam pokrzywy się zynało i w <i>płachcie</i> się przynosieło, żneło się w sieckarni. </div>\r\n<div><b>płaczki</b> ‘o trwającym dłuższy czas płaczu dzieci’: Jak się dzieci dzierały, to jak chrzcieli, to kobieta pierwsza uciekała z kościoła, żeby te <i>płacki</i> zostawić. Teroz to dzieci majo kolki, a downi to, że <i>płaczki</i> tag mówili.</div>\r\n<div><b>płomyk </b>‘płaski placek pieczony na trzonie przed wsadzeniem chleba, kiedy się jeszcze pali w piecu’: <i>Płomyki </i>to były małe placki piecóne jak był piec już prawie nogrzony do piecynio chleba. I wtedy chto by nie przysed, to się tymi <i>płomykami </i>cestowało. Z mlekiem zimnym się te <i>płomyki</i> jodało. </div>\r\n<div><b>płótniany</b> ‘płócienny’: Downi założyło sie tako <i>płótniano</i> bluzke i sie chodziło. <i>Płótniany </i>materiał to był luksusowy.</div>\r\n<div><b>pobierać </b>‘odbierać koszone zboże i wiązać je w snopy’:</div>\r\n<div>Ón siek, ale mnie <i>pobierać</i> to żyto było bardzo ciężko.</div>\r\n<div>No ji posłam i <i>pobierałam</i> za tym kosiorzem cały dziń, bo mama zachorowali. <b> </b></div>\r\n<div><b>pobieraczka </b>‘kobieta, która idąc za kosiarzem, odbierała koszone zboże i wiązała je w snopy’: Za kosiorzem <b> </b>to sła <i>pobieracka</i> i wiązała żyto w snopy.</div>\r\n<div><b>pobudynki</b> ‘zabudowanie gospodarskie’: Tero to jez inacy: mom nowe <i>pobudynki</i>, a downi wszystko pod słómom, no to dobrze, ze się to spoliło, roboki uciekły. Mleka po zachodzie słońca nie wynosi się poza granice <i>pobudynku</i>. Budował się akuratnie Tómek Łakomiec z Klonowa, co mu się spaliły łońskiego roku <i>pobudynki</i> [...].</div>\r\n<div><b>pochamrać się</b> ‘pokłócić się’: Takie koleżanki były, ale tam dzieś <i>się pochamrały</i> i zaroz gniew, łobraza Bosko.</div>\r\n<div><b>pocesne </b>‘poczęstunek weselników u panny młodej’: Po powitaniu gospodarzy i weselników panny młodej wszyscy razem wchodzili do izby na <i>pocesne</i>.</div>\r\n<div><b>pociosek </b>‘deseczka na kiju służąca do wygarniania węgli z pieca chlebowego’: Jak się poleło w piecu, to beły takie <i>pocioski</i> na dużym kiju, takie jak pół księżyca beło zrobione. <i>Pociosek </i>to jez na drzewie łoprawione takie coś jak do trójkąta podobne i wyciogali <i>wegle.</i></div>\r\n<div><b>pochwilek</b> ‘krótka chwila’: Cekałam na niego <i>pochwilek</i>, a i tak nie przyloz.</div>\r\n<div><b>poćbiega</b> ‘włóczęga, obieżyświat’: Za to ta starso Jagna to beła <i>poćbiega</i>! Nie robieła nic, ino by się strojeła, za panami oglodała, a tańcowała i tańcowała. </div>\r\n<div><b>podchlebie</b> ‘kawałek ciasta chlebowego zostawiony do następnego pieczenia, in. zaczyna, zacier, ciastko’: To już stopniowo zostawiali sobie taki jakby kawołecek ciasta, to go nazywali <i>podchlebie</i> i óni to ciasto chronili, ładnie łokrecane było, w ty dziezce połozóne.</div>\r\n<div><b>podcięty</b> ‘pijany’: No to sie jechało juz do ślubu, ale wcześni to sie siadało za stołem, wypiło sie i wszyscy juz jechali <i>podcięci</i> do kościoła, nie tak jak teroz na trzeźwo.</div>\r\n<div><b>poddąbek </b>‘rodzaj grzyba ?’: <i>Poddąbek</i> to jest takie sare na wierzchu, cienko łodyge mo. Sare mo na wierzchu i cienki łogónek taki, kapelus sary, taki troche w zieleń, w sarość wpadało. A pod spodem to nie tak jag jez siwka, co mo takie jak pręty, tylko takie miękkie coś i to jes bardzo dobre, to ten <i>poddąbek</i>.</div>\r\n<div><b>podkówka</b> ‘pelargonia, <i>Pelargonium</i>’: Na to mówiliśmy <i>podkówki</i>, podkowy, a bo liście miała takie półokrągłe, o jak podkowa. Tako <i>podkówka</i>. Teraz mówio na to pelargonie.</div>\r\n<div><b>podługowaty </b>‘podłużny’: Podej mi te <i>podługowate</i> deske. </div>\r\n<div><b>podołek </b>‘dolna część koszuli kobiecej, doszyta najczęściej z grubego płótna’: Bierz te śmiecie w <i>podołek </i>i wyńdź na podwórze. A downi o sie <i>z podołka</i> sadzieło, trzy czy ćtery metry cy pińć to wszystko <i>z podołka</i>. Lepi było <i>w podołku</i>, zopaska do pasa i <i>w podołku</i> źmioki, a w wiaderku to nie beło sadzenie. Przyjechoł gospodorz, wysypoł źmioki z worków na ziemie, na kupke i klekało się, nasypywało się <i>w podołek</i> i sło się sadzić.</div>\r\n<div><b>podoba</b>,<i>fraz.</i><b> w podobie </b>‘podobieństwo do kogoś lub czegoś’: W ziemniakach takie gałki były jak okwitły, owoc taki zielony, to takie to w <i>podobie</i> jakby winogron zielony był.</div>\r\n<div><b>podpłomień </b>‘płaski placek pieczony na trzonie przed wsadzeniem chleba, kiedy się jeszcze pali w piecu’: Te <i>podpłominie</i> jak moja mama piekła, to były lepse jak drozdzówka. <i>Podpłominie</i> przy chlebie się piekło, w piecu cy i chleb wydarzy, cy nie, sprowdzali tak.</div>\r\n<div><b>podszafie</b> ‘dolna część dawnego kredensu’: Te koroliki se rozsypały i sukały ich po <i>podsofiu</i>. Tam się w tym <i>podsofiu</i> trzymało chleb, słonine, cukier. Jak zostało dobre jedzenie, to gosposia chowała go do kómory abo na <i>podsofie</i>, a jak beło niezdatne, to chłopu abo psu. </div>\r\n<div><b>podziomka</b> ‘poziomka, <i>Fragaria</i>’: Downi w lassach to wiecy było tych grzybów, dziadów, malin, a i <i>podziomków</i> pełno takich cerwiniuśkich, to ino zbierać beło, teroz ni ma.</div>\r\n<div><b>podzięka </b>‘podziękowanie’: Przyjmita łod nos <i>podzieke</i> za to spotkanie, bo tag mieło beło z wami.</div>\r\n<div>Panie Boze tako ci się wielgo <i>podzieka</i> nolezy za ten świat cały, co ześ go stworzeł.</div>\r\n<div><b>pofarbować się</b> ‘pokrwawić się’: Ta sie tłuce, ta ji łotwiero chałupe, pobieły sie łobie, <i>pofarbowały</i> sie, a to wcale nidz nie beło prowdy.</div>\r\n<div><b>pokornie </b>‘właściwie, stosownie, schludnie’: Do obrazu za procesjom trzeba się ubrać <i>pokornie</i> i jak pasuje: jednakowe chustki, spódnicki jednakowe, zapaski, a tero to ni mo kto: młodzi to pępek na wierzchu, kolczyk w nosie, przebierańce takie.</div>\r\n<div><b>pokrzymiecz </b>‘in. biała pokrzywa’: Ta bioło pokrzywa co mo długie takie bazie i kwitnie bioło, to jes <i>pokrzywmiec</i>. I to się bierze ten <i>pokrzymiec</i> i susy w maju, zbiero się liście łosobno, i to się pije na płuca, jag jes, ktoś chory, na watrobe tak samo, no ji łod gardła.</div>\r\n<div><b>pokup </b>1.‘popyt, zapotrzebowanie’: Wieta chłopy, jo nie wiedzioł, ze na młode wrony jest taki <i>pokup</i>.</div>\r\n<div>2. ‘powodzenie’: Ale mos dzisioj Jewciu <i>pokup</i>, bo wszystkie chłopy się dzisioj do cie zalicajo.</div>\r\n<div><b>polewka </b>‘zupa z owoców z dodatkiem niewielkiej ilości mąki; in. kwasek’: Tak się robiło taki kwosek, wstawieło się jabłek czy tam trześni, na krzoku teroz co som te czereśnie to trześnie, podbijało się mąką i <i>polewka</i> tako wychodziła.</div>\r\n<div><b>poła </b>‘laska’: To co jo starowina z tom <i>połom</i> pójde na wesele. Niechtórzy godajo <i>poła</i>, inni loska.</div>\r\n<div><b>pomietko </b>‘pomiotło, rodzaj miotły na kiju służącej oczyszczania pieca piekarskiego’: Ze słomy na takim kiju robiło się <i>pómietko</i>.</div>\r\n<div><b>popaprać </b>‘pobrudzić’: Tagzem se te rece <i>popaprała </i>tom glinom.</div>\r\n<div><b>poparać się</b> ‘o rozumie: pomieszać się’: Ón juz nigdy nie wstanie! – zawołoł łojciec Franka – chyba wom <i>sie</i> we łbach <i>popaprało</i> z zolu. – Nie mnie <i>sie popaprało</i> we łbie ino tobie, bo jo godom to, co widze w kartach i na dłoni.</div>\r\n<div><b>popłatny </b>‘dobrze płatny’:Downi to kowol to był szanowany bardzo, <i>popłatny</i> zawód.</div>\r\n<div><b>popóźniej </b>‘później’: <i>Popóźni</i> to tam po żniwach już to się w polu róźne roboty robiło. <i>Popóźni</i> jak zacyn urós, dosypywało się mąki.</div>\r\n<div><i>Popóźni</i> to juz nastały domy góntami kryte.</div>\r\n<div><i>Popóźni</i> po tym froncie to było i pluskiew i pcheł pełno.</div>\r\n<div><i>Popóźni</i> jak już te środki chemiczne beły, to pchły wyginęły.</div>\r\n<div><b>porozki </b>‘zaraza, np. jakieś wirusowe zapalenie żołądka, której towarzyszy biegunka: u ludzi, zwierząt’: Ło jak te ludzie na wiosne choruwali, biegunka tako, to te <i>porozki</i> takie były.</div>\r\n<div><b>portki </b>‘in. spodnie’: Lecioł pies bez łowies, suka bez tatarke, pies zgubił se <i>portki</i>, a suka katanke. Trza było pocerować te <i>portki</i>, bo na nowe nie beło piniedzy. Parobecek z Debski Woli, sprzedoł <i>portki</i>, kupił soli. </div>\r\n<div><b>porza</b> ‘jedzenie gotowane dla świń’: Ło ile trza się naśtorbać przy ty <i>porzy</i> dlo gadziny’. <i>Porza</i> to było jedzynie gotowane dlo świń. </div>\r\n<div><b>porzić</b> ‘spojrzeć’: A óna tak tylko <i>porziała</i> i łodesła.</div>\r\n<div><b>posadzka</b> ‘dno pieca chlebowego, in. trzon’: Jak tam się upoliło, to się wymiatało te wegle na ty <i>posodzce</i> w piecu. Te <i>posodzke</i> to wymiatali do cysta, bo to się chleb kładło na to dno pieca. </div>\r\n<div><b>posmyczyć </b>‘spółkować’: Tero to sie zapoznajo, przychodzo i som, a downi to nie tak, przedtym jak se <i>posmyceł</i>, to se <i>posmyceł</i> gdzie na tym, na dworze w kącie.</div>\r\n<div><b>potrzeb </b><i>ż</i> ‘potrzeba’: Rozminiłam tysiąc złoty i trzymom go na swojo <i>potrzeb</i>. Żeby óny tak troche ściśli żyli, to by zawsze mieli na swojo <i>potrzeb</i>, a tak to ino u ludzi w kieszyni siedzo.</div>\r\n<div><b>pośladek</b> ‘tylna część wozu konnego’: Załóż tam tyłki na <i>pośladek</i>, bo jak będziemy jechać po źmioki. Tam w lesie, gdzie droge przecinał strumyk, ugrzązł nam <i>pośladek </i>fury.</div>\r\n<div><b>potrafić </b>‘urzeknąć, rzucić urok’:Downi jak się nie podoboł komuś taki, to zrobił tak, ze <i>potrafieł</i>, ze mu się podoboł, to ile takich niemądrych ludzi się porobiło z tego. Nic inksego, ino mo <i>potrafione.</i> <b> </b></div>\r\n<div><b>potrafiony </b>‘urzeczony’: Nic inksego, ino mo <i>potrofione</i>, bo taki chodzi rozpolóny.</div>\r\n<div><b>powała</b> ‘sufit z desek leżących na belkach poprzecznych’: A późni baraki postawili, to była i podłoga, była i <i>powała</i>. Wieszali downi pajoki u <i>powały</i>.</div>\r\n<div><b>powiestka </b>‘wezwanie do sądu, wojska’: Tam Janki chłopokowi przysła już <i>powiestka</i> do wojska.</div>\r\n<div><b>powróz </b>‘sznur’: <b> </b>Abo krowy na <i>powrozie</i> sie spetało tak łeb do nogi, no i tak się pasało.</div>\r\n<div><b>powtórniak</b> ‘środkowa część drzewa’: Przy drzewie to jest tak: pień, a łod pienia to jez łodziemek, bo późni jest łodziem, <i>powtórniok</i> i wierzch. Nojwyzy jes wierzchołek, dali <i>powtórniok</i>, łodziemek.</div>\r\n<div><b>pożynać </b>‘żąć’:</div>\r\n<div><i>Pozynoj</i>, pozynoj moja żniwiarecko</div>\r\n<div>Wyzynoj, wyzynoj za sobo bruzdecko.</div>\r\n<div><b>pożywioł </b>‘żywność, jedzenie’: Wzieli se troche tego <i>pozywiołu</i> lepsego i tak siekli cały dziń te łąke.</div>\r\n<div><b>północek </b>‘in. północ’: Wstawali o trzeci godzinie po <i>północku</i> i śli do szkoły, ponapolali w tych piecach, żeby beło ciepło. Dzisioj juz koguty piejo na <i>północek</i>, muse łuciekać. Kaj kogut zapioł na <i>północek</i>, to tam gospodorz starsy wiekiem zacon bebnić na brytfance abo na patelni pałko do tłucynio zimioków, żeby przerwać ucte. </div>\r\n<div><b>pradło</b> ‘czynność prania’: Jak się przyjdzie od <i>prodła</i>, to by się zjadło i diobła.</div>\r\n<div><b>pragniączka</b> ‘pragnienie’: Tak mi się pić chciało, nicym ty <i>pragniocki</i> ugasić ni mogłam.</div>\r\n<div><b>prawdzisty </b>‘prawdziwy’: Przychodziły tyz stare chłopy i dzieci, żeby posłuchać godek o strachach takich <i>prowdzistych</i> i casem zmyślonych abo tyz zasłysanych od downych starych ludzi.</div>\r\n<div><b>praznal </b>‘placek postny’: Jak przychodził post, to się piekło takie placki posne, to godali <i>praznole</i>.</div>\r\n<div><b>prazoki </b>‘in. prażuchy, psiocha’: Bo to przeważnie pszenne, żytne nie były dobre <i>prazoki</i>, za masckie, klijiły sie do zębów. To óny te <i>prazoki</i> dostały smaku, takiego ściśninio po wyciśnieciu. To były takie, że to sie mąke rozsypuje wodom i kręci się pałkom i wychodzo takie <i>prazoki</i>, to sie wykłado, mocy sie łyżke w zimnej wodzie i wybiera sie te prazuche na talerz. Prazuchy i <i>prazoki</i> to to samo. Wzięło sie wody i te wode, mąki sie dosypywało i mięsało, mięszało sie i zrobiły sie <i>prazoki </i>ze słoninom. <i>Prazoki</i> i prażuchy mówili. A ten mówi, ze tutej to jesce ino brakuje jednego <i>prazoków</i>, ale kto to umie zrobić, no to cekojta jo mówie, jo zem się tag nie zestarzała, ale umiem, bo już mie mama nauceli <i>prazoków</i> robić. </div>\r\n<div><b>prażuch </b>‘placek pieczony na fajerkach’: Na blase się te <i>prazuchy</i> piekło.</div>\r\n<div><b>prażucha </b>‘in. prazoki, psiocha’: Sypali na gotującą wode mąkę i tag ucierali, tak się prażyło toto, to była <i>prażucha</i> tako, ale to godali na to prazoki.</div>\r\n<div><b>pręć </b>‘rózga’: A kozden sołdat mioł <i>preć</i> cienki i gibki. Jak się poganiało gesi, to się brało <i>preć</i>. Jak wezme <i>precia</i>, to tak cie cie wychlastom. Idź paś krowy cy gesi, bo tu widzis ten <i>preć</i>. </div>\r\n<div><b>procny</b> ‘żmudny, wymagający dużego nakładu pracy’: To pole takie <i>procne </i>było, to ile trzeba się było naharować.</div>\r\n<div><b>prośnianka</b> ‘słoma z prosa’:</div>\r\n<div>Pyziel to był z <i>prośnionki</i> zrobiony. To nie był pedzel kupny <i>z prośnionki</i>, bo to szczotke kupowali.</div>\r\n<div><b>pruchawa </b>1. ‘purchawka, <i>Lycoperdon</i>’:To na łące, na paświsku jak się naciśnie i taki leci dym, kurzy się, to <i>pruchawa</i>.</div>\r\n<div>2<b>. </b>‘gatunek śliwek bezpestkowych’: Te śliwki takie, co wcześni się ustawały, to były bez pestek takie <i>pruchowy</i>, ale teroz ni ma tego.</div>\r\n<div><b>pruciać </b>‘szukać, szperać’: Wchodze do kuchni, a un mi tam za wódkom w szafce <i>prucio.</i> Dziadku, cego tam gdzie <i>pruciocie</i>, co tam wom się nolezy.</div>\r\n<div><b>prymny </b>‘piękny’: O taki ładny dziewuse to się godało <i>prymno</i>. Jaki był minny, jaki <i>prymny </i>ten chłopok. </div>\r\n<div><b>prządki</b> ‘wspólne przędzenie wełny, lnu’: Kobiety schodziły sie na <i>prządki</i>: jedna przędła kądziel, drugo przędła wełne, trzecia darła pióra.</div>\r\n<div><b>przedział</b> ‘przydział’: Tyle było ty roboty: odebrać <i>przedziały</i> i wysłać dostawy.</div>\r\n<div><b>przełazka </b>‘kładka, in. ławka’: Pośli nad rzeke z chłopokiem, chtóry niós deske na <i>przełazke</i>.</div>\r\n<div><b>przemysłowiec </b>‘wyrabiający coś, producent’: To na te część Porąbek mówili maślorze, a tam Zeberków w tamtym kóńcu abo więcy masła robili, jakieś ta były więcy <i>przemysłowce</i>, a tam nie.</div>\r\n<div><b>przemysłowy</b> ‘zmyślny, spostrzegawczy, zapobiegliwy’: Taki <i>przemysłowy</i> był ten mały chłoposek.</div>\r\n<div><b>przepowieść</b> ‘przysłowie’: Jo panu płowiem tako <i>przepowieść</i>, ze moji starsi: babcia, prababcia, tak godali, ta babcia moja godała tak: „Kochano córko, choć poli słońce, bierz łopończe”.</div>\r\n<div><b>przeprowadziny</b> ‘przeprowadzka panny młodej do pana młodego’:Późni przechodzili łod pani młody do pana młodego na drugi dziń i to były takie <i>przeprowadziny</i> młodego. Przeprowadzali pana młodego abo panio młodo i to były takie <i>przeprowadziny</i>. </div>\r\n<div><b>przerziotko</b> ‘lusterko’: To <i>przerziotko</i> stoi tam na sofie. Downe ludzie na lusterko godały <i>przerziotko.</i></div>\r\n<div><b>przeskarżyć </b>‘naskarżyć na kogoś’: Ktoś tam <i>przeskarzył</i>, to przyjechali i takiego dziadka, co Bogu ducha winien, wsadzili do więźnia. </div>\r\n<div><b>przetak </b>‘rodzaj sita z większymi otworami, służącego do oczyszczania ziarna’:Gospodorz bierze drugiego takiego małego chłopoka do siebie, daje mu <i>przetak</i>, te kobiety jido, nakrajały chleba w ten <i>przetak</i>, placka drożdżowegoi dopiero jido w te drzwi. <i>Na</i> <i>przetaku</i> drozdzówka, na sitku chleb swojski zarnowy i ser bioły na kupke, a masło to już beło w misecce taki skorupiany w kwiotki.</div>\r\n<div><b>przęślica</b> ‘drążek służący do przędzenia nici, do umocowania włókna’: Na ty <i>przęślicy</i> się te nici zakładało i przędło.</div>\r\n<div><b>przodziu </b>‘przedtem’:Zanieś mnie tam, kaj <i>przodziu</i> bełem. Europlon mówili downi, a późni samolot, ale to <i>przodziu</i> tak było. Dostaniez rozgrzesynie, ale musis pokute <i>przodziu </i>łodprawić. Myśle kto tyz <i>przodziu</i> umrze: pan dziedzic cy pani dziedzicka.</div>\r\n<div><b>przycieraki </b>‘kluski z tartych ziemniaków w kształcie płaskich placków’:</div>\r\n<div>Kluski z tartych źmioków, troche odcisneli, troche mąki i tak zrobili potem takie placki i tak rwali, nie tak, że wałki czy kulki, tylko placki takie robili i tak sie rzucało na wode, to były <i>przycieroki</i>.</div>\r\n<div><b>przykrywotko</b> ‘przykrywka; dekiel’: Dej no mi te <i>przykrywotko</i> do ty bańki.</div>\r\n<div><b>przykwasek</b> ‘szczaw, <i>Rumex</i>’: Urwałam na zupe <i>przykwasku</i>.</div>\r\n<div><b>przysuszka</b> ‘zwiędły owoc’: O zoboc, co tam tych <i>przysusków</i> lezy pod śliwkom.</div>\r\n<div><b>przywilej </b>‘zwyczaj’: Downi ludzie to mieli takie zabobony, <i>przywileje</i> różne, gursła. Panie, jakie były downi <i>przywileje</i>, to dzisioj jes to niemożliwe.</div>\r\n<div><b>psi bez</b> ‘bez czarny, <i>Sambucus</i>’: Na cywki zrobione z kawołka <i>psiego</i> <i>besu</i>, w którem beła wypolono dusa, nawijało się nici.</div>\r\n<div><b>psiocha</b> 1. ‘potrawa z mąki dodanej do ugotowanych ziemniaków, in. prażucha, parka’: <i>Psiocha</i> to znacy prazoki. Jo te <i>psioche</i> jim gotowałam, ale młode tego nie znajo.</div>\r\n<div>I jesce jest tako śmieszno nazwa <i>psiocha</i>, czyli na te prazoki. <i>Psiocha</i> i prazoki to jedno i to samo. I óny poprzynosieli wszystko, te moke, jo zem wziena przypoleła te moke, a óny się ino patrzo i śmiejo się ze mnie, a jo mówie: „Zobocyta jako bedzie dobro <i>psiocha</i> ino bedzie wołać pss, pss, pss. Boze jag zem powiedziała ło ty <i>psiose</i>, jag narobieły wszystkie śmiechu, pocekojta, bo bedzie robieła <i>psioche.</i> A tam ino woło pod tom połkom pss, pss ino pusy, ino pusy, a jeden woło: „Wieta co, będzie pulchno ta <i>psiocha</i>, bo słysyta, jag óna ziaje w tym zeleźnioku”. Ło Boze kochany, drogi, com narobieła śmiechu z tom <i>psiochom</i>, ale wieta co, jak wyłozeli te <i>psioche</i> na talerze, tako pulchno, łokrosieli tom sperkom, ni mogły się najeść ty <i>psiochy</i>. A jeden pan przyjechoł z Kielc i mówi, ze taki zem pulchny <i>psiochy </i>nie jod i godo tak: „Wieta co, kochani, te prazoki, ta <i>psiocha</i>, to jest dobro nazwa. Bo różnie ludzie godajo: i porka, i prazoki, i <i>psiocha</i>. A <i>psioche</i>, panie kochany, to nie nadozeły moje kobiety na tych tykturowych talerzyckach podawać, bo jo wszyscy chcieli, ale przeważnie te grube ryby.</div>\r\n<div>2. ‘vagina’: A jeden się łodzywo: Óna już mo <i>psioche</i>, godo, nie będzie ji robieła.</div>\r\n<div><b>psytka </b>‘woda z sodą oraz z dodatkim octu służąca gaszeniu pragnienia’: Na tako pragniącke to nojlepso jest <i>psytka.</i> Nie pijta ty zimny wody ze studni, zróbta se <i>psytki.</i></div>\r\n<div><b>pszenniak</b> ‘gorczyca polna, pospolity chwast polny o kwiatach złocistożółtych, <i>Sinapsis</i>, in. ognicha’: Tam ta zimia licho, nawet i <i>pszenniok</i> nie rośnie. Tam, gdzie jo się wychowałm, to nojwięcy rosło z chwastów takiego dzikiego rzepaku, to <i>pszenniok</i> sie mówi. Za Łopatowem mówio na to łognicha na ten <i>pszenniok</i>.</div>\r\n<div><b>ptasiok </b>‘rodzaj chwastu’: <i>Ptasiok </i>to chwast to niby podobny do rabarbaru załóżmy ino jak kwitnie, nie do rabarbaru, źle powiedziałam, tylko szczawiu, tylko ma takie listki cieniutkie, wysoko cieniutkie, cienkie listki, a kwitnie drobno, w podobieństwie do tego szczawiu, brązowe ma te kwiatuszki, i bydło to lubi.</div>\r\n<div><b>pu</b> ‘ku’: Sła <i>pu</i> lassowi i serce ji się ściskało, bo zostawieła w dómu dzieci same, bez łopieki.</div>\r\n<div>Naroz usłysoł łoszczenie kosy i łoboceł, ze duzemi drzwiami włazi śmierć, a z drugij strony dźwiecy łańcuch i dioboł lezie bez zokrystyjo pu niemu. A gdzie óna posła, zdaje się, ze <i>pu</i> Łolesnu posła.</div>\r\n<div><b>puchowiny</b> ‘najbliższe skóry upierzenie gęsi, wykorzystywane do produkcji kołder, in. puch’: Kołdre zrobiła swoji Marysi z <i>puchowin</i>.</div>\r\n<div><b>puklok</b> ‘płaski, żeliwny garnek’: Nojpierw to gosposia zeskrobie źmoki i uworzy jich w <i>pukloku</i>. Podniós się z bajoka i pokuligoł ku <i>puklokowi</i>, co stoł wedle kurnika. Zdjon denko z <i>pukloka</i>, por buchnoł w góre. Potym uworzyć na półmietko i łodloć wode, na oliju ześlkić cebulke, wloć tłusc do <i>pukloka</i> z kapusto i dusić.</div>\r\n<div><b>purga </b>‘bardzo silny wiatr z deszczem’: Alem w te <i>purge</i> ło gadzinie nie myślała, inom się modleła. Dzi jako <i>purga</i> dzisioj: abo by słońce wysło, abo by się uciseło.<span> </span></div>\r\n<div><b>pustek/pustok </b>‘wolno stojący lub dobudowany do obory budynek gospodarczy, stanowiący kuchnię letnią, a zimą służący m. in. do przechowywania produktów żywnościowych’: Pamietom jag my nieroz z <i>pustka</i> te placki brali, jak u nich nikogo nie było, a było niezawarte. Latem to siedzieli w <i>pustku</i>, tam się tyz gotowało, jadło, wszystko beło tak w łokupiu. <i>Pustok </i>tam taki był i tam się latem gotowało.</div>\r\n<div><b>pyśniocha</b> ‘o osobie wyniosłej, zarozumiałej’: A o mnie godajo, zem tako <i>pyśniocha, </i>a o mnie znok, ze jezdem tako piescocha.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div align="center"><b><font size="5">R</font></b></div>\r\n<div><b>rabiata, rebiata </b>‘o dzieciach, rodzinie’: Ile óny tam tych piniochów biero na te <i>rebiate.</i></div>\r\n<div>Ło ile ich się tam nazjezdzało, cało <i>rabiata</i> na podwórko wysła. </div>\r\n<div><b>rapciaty </b>‘krzywonogi’: Te kulosy to ón mioł takie <i>rapciate.</i> Jedne dzieci to majo takie prościutkie nogi, a drugie to <i>rapciate</i>, jak to mówiom – prostuwane na becce. </div>\r\n<div><b>raśpla </b><i>przen. </i>‘o pyskatej kobiecie’: <i>Raśpla</i> z ni to się ji nie tykoj, bo jak ci przygodo, to ci w piety wlezie. A ino ta <i>raśpla</i> tam do nich na bojki loto.</div>\r\n<div><b>robacznik </b>‘rodzaj rośliny o przykrej woni’: <i>Robacnik</i> to taka jak pokrzywa ta roślina, ino że śmierdzi.</div>\r\n<div><b>rodowisty </b>‘rodzinny’: To beło na moji rodowisty wiosce, a to beło pod Napeków a Sieraków, to tam jes pole i dół taki wielki z krzokami, i tam bardzo strosało. </div>\r\n<div><b>rokicie</b> ‘rokicina’: W gałęziach, w <i>rokiciach</i> groł [wiatr] i przetrząsnoł cały sad i grusze księdzu zjadł. </div>\r\n<div><b>rokiew</b> /<b>rokwa </b>‘gałąź drzewa, często uschnięta’: Jedni wzieli jedną <i>rokiew</i>, drudzy insom gałoź, trzeci kawoł pnioka, ze ostoł ino ten mały krzyz [...].Loska sekato w rece kiej <i>rokwa </i>w cułkach nogi zdrozone, łotarte</div>\r\n<div><b>rosiczka </b>‘roślina owadożerna o liściach pokrytych lepkimi włoskami chwytającymi owady; <i>Drosera</i>’: Na łąkach to rosła <i>rosicka</i>, takie malutkie miała listecki, w mechu było to, a tu takie cerwóne było.</div>\r\n<div>Takie ma listecki kosmate i ona jag robacek siądzie, to óna sie zamyka, ale <i>rosicka</i> to tylko na smugach była tam.</div>\r\n<div><i>Rosicka</i> tyz tak rosła na mchu, ma listecki troche takie jak kosmate i ona żyje robakiem. Jag muszka siądzie, to ta <i>rosicka</i> sie zamyko i tym żyje.</div>\r\n<div><b>rościochy</b> ‘suche gałęzie, także grube gałęzie’: W tych <i>rościochach</i> to wiatr huloł az jęcoł.</div>\r\n<div><b>rozczyn </b>‘kawałek ciasta drożdżowego służący do zakwaszania ciasta chlebowego, in. ciastko’: Jutro bede chleb piec, a nie wiem, cy mom <i>rozcyn</i>.<span> </span></div>\r\n<div><b>rozmiatać/rozmiatać się</b> ‘o oborniku: rozrzucać’: Ręcznie to <i>się rozmiata</i> gnój, a rozrzutnikiem to się rozrzuco gnój. W polu byłam i do ciemny nocy gnój widełkami <i>rozmiatałam</i>, umyłam się i posłam na granie, jak pannom byłam. </div>\r\n<div><b>rozoki</b> ‘zezowaty’: Taki ten chłopok świdrowaty, <i>rozłoki</i>, to gdzie ón panne znańdzie. Patrzyła kobita w ciąży bez klucz i dziecko się urodziło <i>rozokie</i>.</div>\r\n<div><b>rozokaty </b>‘zezowaty’: Taki <i>rozokaty</i> człowiek to jes nieszczęśliwy, niezręczny, mógł urzec kogoś. To godali, ze ten <i>rozokaty</i> takie rzecy cynieł.</div>\r\n<div><b>rozpleciny </b>‘część obrzędu uroczystości weselnych, w czasie której rozplata się warkocze pannie młodej przed ślubem’: A chodźze Marysiu na te <i>łozpleciny</i>, bo ten twój Jasieniu bardzo niecierpliwy.</div>\r\n<div><b>rozpuśnica</b> ‘kobieta rozpustna’: Jak miała dziecko pannom, to mówili łajdok baba, <i>rozpuśnica</i>. </div>\r\n<div><b>roztrzunąć się</b> ‘rozpierzchnąć się: o gęsiach’: A gesi <i>się roztrzuneły</i> po polach, ani tych gesi znaleź ani co.</div>\r\n<div><b>rozwalicha</b> ‘dziewczyna lekkich obyczajów’: Ta moja mamusia podwalicha była, a i jo podwalicha, bo mnie naucyła. Podwalicha i <i>rozwalicha</i> mówili tyz.</div>\r\n<div><b>rózga</b> ‘gałązka do popędzania gęsi’: Już z dzieciństwa to trza beło brać <i>rózgę</i> w reke, gesi beło ze dwadzieścia, z pińć łowiec, dwie krowy i trza beło iś w płole i paś toto. </div>\r\n<div><b>rsioczyna</b> ‘drzewa świerkowe’: Tu u nos to przeważnie <i>rsiocyna </i>rośnie, ale som i inne drzewa.</div>\r\n<div><b>rsiodek </b>‘środek’: Ta Sielnica przepływo przez som <i>rsiodek</i> bogatego nasego miasta Kielce. </div>\r\n<div><b>ruszać się </b>‘o cieście chlebowym: rosnąć’: Patrzało sie, cy <i>się</i> chlebuś <i>ruso</i>, ta zocyna. Trosecke <i>się</i> to ciasto <i>ruseło</i>, to się brało i bochenki robieło.</div>\r\n<div><b>rutycz</b> ‘wrotycz, <i>Tanacetum vulgare</i>’: Jeszcze do ziela to sie brało takie żółto kwitnie, nie wiem, jak sie to nazywo, <i>rutyc</i>, kwiatuszki takie żółte w koszyczku, takie okrąglutkie. Ten <i>rutyc</i> się suszyło i dobre lekarstwo z niego jest.</div>\r\n<div><b>rychtować </b>‘przygotować, szykować się’: Tómek łańcuch <i>rychtuje</i>. Zacekojta, Hania już coś tam <i>rychtuje</i> do zjedzynio, głodne nie pódzieta.</div>\r\n<div><i>Rychtuj</i> no tam szybko jako kolacjo, bo mi już z głodu kiski marsa grajo.</div>\r\n<div><b>ryczman</b> ‘część wozu, w której się osadza kłonice, in. kierownik wozu’: Młodsi to godali kierownik, a starsi <i>rycmon</i>.</div>\r\n<div><b>ryneczka</b> ‘żeliwne okrągłe naczynie, czasem na nóżkach, służące najczęściej do wytapiania tłuszczu’: Z <i>ryneckom</i> sie na wieś po wegle chodzieło, żeby zapolić pod kóminem.</div>\r\n<div><b>rynka</b> ‘żeliwne okrągłe naczynie, czasem na nóżkach, służące do wytapiania tłuszczu’: Beły <i>rynki</i> przód na trzech takik nózkach. Te słónine się topiło albo na patelni albo <i>na rynce</i>.</div>\r\n<div><b>ryzyka</b> <i>ż</i>: Ileś ty Łysico ty <i>ryzyki</i> miała</div>\r\n<div>Setki partyzantów ty ześ przechowała. </div>\r\n<div><b>rzec</b> <b>słowo</b> <b>Boskie</b> ‘pochwalić Pana Boga’: Jak to downi ładnie było, jak się do dómu wchodziło, to zawdy się <i>słowo Boskie rzekło</i>: „Niech będzie pochwalony”. Dwie świnie się przewlekły i <i>słowa Boskiego nie rzekły</i>.</div>\r\n<div><b>rzemlikać</b> ‘grać źle, rzępolić’: Przezywali go bele jaki muzykont, bo nie groł galańcie ino <i>rzemlikoł</i>. </div>\r\n<div><b>rzemieniec</b> ‘jakaś roślina rosnąca na brzegach wód’: To ten <i>rzeminiec</i> to ón rośnie w leście, przy rzekach i mo cerwóne jagody.</div>\r\n<div><b>rzeszótko</b> ‘sito z większymi w niż w przetaku otworami służące do przesiewania zboża’: <i>Rzeszótko</i> miało wieksze te dziury, to więcy przeleciało przez nie tego brudu, tych niecystości.</div>\r\n<div align="center"><b><font size="5">S</font></b></div>\r\n<div><b>sadzić się </b>‘zadzierać nosa, wywyższać się’: Tak się <i>sadziła</i>, co to nie óna, a brudy w chałpie miała. Jak sie im troche lepi zaceno powodzić, to tak sie <i>sadziły</i>, co to nie óny, jakie to pany.</div>\r\n<div><b>sagan </b>‘duży, żeliwny, owalny garnek’: <i>Sagan</i> to był płaski, pękaty gor.</div>\r\n<div>Gdzie te muzykanty, co ich tu nie widać</div>\r\n<div>Posły do kómory, <i>sagan </i>z porki skrzybać.</div>\r\n<div><b>sajdak</b> ‘torba na obrok dla konia, in. sakwa’: W <i>sajdok</i> sie kładło siano, jak tam się jechało gdzie dali w las za drzewem, żeby kóń mioł, co jeś. Nie wiedzieliśta tam gdzie <i>sajdoka</i>, bo ni mom w co siecki nakłaś.</div>\r\n<div><b>sakwa </b>‘in. sajdak’: Weź ta w ty <i>sakwie</i> siecki lo kónia. Z grubsego płótna robieło się <i>sakwy</i>, a tyz worki i na ubranie na co dziń.</div>\r\n<div><b>samogónka </b>‘in. okowita’: A óny przyniesły te chłopacyny ty ty swojski roboty, toto godały <i>samogónka</i> downi na ten bimber, a jedni godali łokowita, no to łokowita co innego, a ta <i>samogónka</i> to co innego.</div>\r\n<div><b>samosyca/samozyjca </b>‘samotny’: Jak chto ni mo nikogo na świecie, bez rodziny, to <i>samosyca</i>. Jak chto som jes, bez rodziny, to <i>samozyjca</i>.</div>\r\n<div><b>sąsiek</b> ‘drewniany pojemnik na zboże’: Teroz to wyjedzie kombajn i za dwie, cztery godziny to zesiece kawoł, zboże jez łosobno, tylko worki trza przenieś do <i>sąsieka.</i> <i>Sąsiek </i>to jes taki z drzewa zrobiony duży pojemnik na zboże. Tero się w becki nie sypie ino do <i>sąsieka</i> kładzie. W zimie zawse chłop młócieł cepami, a potem ocyscoł suflom na wietrze to zboze i zanosieł do <i>sąsieka.</i></div>\r\n<div><b>scachy </b>‘włókno lnu po pierwszym międleniu’: Lniane to było najlepsze, zgrzebne było drugi gatunek, a trzeci to <i>scachy</i> godali. Te <i>scachy </i>to beły same najgorsze kolki. Jak się len potarło, to były tam takie i kolki i takie kołtonki, i było takie piękne włókno, więc żeby dotrzyć do tego włókna, to nojprzód się zdzierało te <i>scachy</i>, późni się zdzierało to paceśne, a zostawało włókienko takie, co się przędło na postawę.</div>\r\n<div><b>scapić</b> ‘złapać’: Alem zauwozeła, jak <i>scopieł</i> piniodze ze stołu i tyle go beło widzić.</div>\r\n<div><b>schronny </b>‘dający schronienie’:Kak zraniony krwiom już broceł, kiej wybiegła ze <i>schrónny</i> jaskini dziewka i śmiało piersiom zastawieła zbója.</div>\r\n<div><b>sechtać</b> ‘obmawiać, także szeptać’: Óna grubo chodziła i tam przechodziła, to te stare babki tak się zesły i tak <i>sechtały</i> ło ni coś.</div>\r\n<div><b>sekut </b>‘człowiek dokuczliwy’: Z tym starym <i>sekutem</i> to trudno jest wytrzymać.</div>\r\n<div><b>sernik </b>‘praska z drewna służąca do formowania serków z mleka krowiego’:</div>\r\n<div><i>Serniki</i> takie były, przyciskało sie ten serek. Takie dwie deski, tak jakby z górki beło, w worecek sie wlało też mleko owarzone, zawiązało sie, potem sie wiązało. <i>Sernik</i> to taka jak prasa z drewna.</div>\r\n<div><b>serdotek</b> ‘bezrękawnik, kamizelka, in. serdak’: Na ten sweter kładli te <i>serdotki</i>. Takie <i>serdotki</i> były, ale godali cęsto serdocki.</div>\r\n<div><b>sfolgować</b> ‘popuścić, złagodzić, np. o tempie jazdy konia, o zimie’: <i>Sfolgowoł </i>Materek kóniom za Michniowem, machurki skręcił... [...]. Już by ta zima troche <i>sfolguwała</i>, bo ni mom cierpliwości do tego śniegu i mrozu. </div>\r\n<div><b>siadła </b>‘np. o kobiecie, gęsi: niska, otyła, gruba, o drzewie: grube w pniu, rozłożyste w gałęziach’:Z tyMarysi totako <i>siadło</i> baba, tako kopka. Te <i>siadło</i> geś przejechały mi motorem, tak mi ji szkoda. A ta grusa kubonka to beła tako <i>siadło</i>, a rodna beła ze az strach. </div>\r\n<div><b>siajnocha</b> ‘kobieta mająca krzywe nogi’: To ón umioł kozdo nazwać kobite: ta <i>siajnocha</i>, ta grajdocha. </div>\r\n<div><b>siarka </b><i>przen.</i> ‘mocna herbata’: Ón to takom <i>siarke</i> robi, to nie każdy tako herbate lubi.</div>\r\n<div><b>sibiela</b> ‘o krowie: o jasnej sierści’: Ta jejich krowa tako była inno, nikt taki bioły ni mioł, tako <i>sibiela</i>.</div>\r\n<div><b>siedzieć</b> ‘mieszkać’:</div>\r\n<div>Jagzem wcześni sła na wyciecke do Świety Katarzyny bez te Podłysice, to jagzem posła do chałupy, to godom do mamy tak: „Mamo, przez jako my tam wieś śli na te wyciecke, jak tam te ludzie <i>siedzo</i>, jo bym ta za skarby na ty wsi nie chciała być, a jo nie wiedziałam, że jo tu do męża przyjde. Betlejorze to w krzokach <i>siedzo</i>.</div>\r\n<div><b>sielnie</b> ‘dużo’: Jemu juz <i>sielnie</i> krwi ubeło.</div>\r\n<div><b>siemieniec </b>‘polewka z roztartych nasion konopi, zaprawiona mlekiem’: Niektórzy to jesce gotowali taki <i>siemieniec </i>do kaszy z konopi, to z nasienio konopi, a to tak wyglądało jak kawa z mlekiem, gotowali, ucierali, jedli z kaszom jęczmiennom.</div>\r\n<div><b>siniaczek</b> ‘gatunek grzyba o białym korzeniu, którego kapelusz (tez korzeń ) po uszkodzeniu barwi się na granatowo, in. atramenciak’: Te <i>siniocki</i> to się tag malowały na niebiesko, jak się je zerwało.</div>\r\n<div><b>sitek </b>‘grzyb jadalny, <i>Boletus bovinus</i>’:</div>\r\n<div><i>Sitki </i>to podobne do pępków. <i>Sitka</i> jak deszcz poszedł, to naciągnęły tom wodom.</div>\r\n<div><b>skasować</b> ‘znieść, zlikwidować’: Jo mu <i>skasuje</i> to spanie w dómu, temu kotu. </div>\r\n<div><b>skrzybać</b> ‘skrobać’: Jak zabrudziłaś smołom to, to bedzies to <i>skrzybać</i> nozem. Ty patelni nie wolno skrzybać <i>nożem. </i></div>\r\n<div><b>skrzybotać</b> ‘zgrzytać’: Mysa tak <i>skrzybotała</i> za podłogom. Cosi tam tak w kocie <i>skrzyboce</i>.</div>\r\n<div><b>siekanica </b>1. ‘coś drobno posiekanego, stanowiącego ubogie pożywienie dla świń, m. in. porżnięte w sieczkarni pokrzywy, lebioda, zalane wodą z mąką’: Dej no ty <i>siekanicy</i> świniom.</div>\r\n<div>2. ‘prymitywna sieczkarnia’: W ty <i>siekanicy</i> się żneło siecke, pokrzywy.</div>\r\n<div><b>siutas </b>‘tasiemka służąca do obszycia spódnicy; lśniące ozdobne nici’: To te kiecki były łobszywane takom tasiemkom, to <i>siutos</i> to nazywali. </div>\r\n<div><b>siwiutki </b>‘niebieski’: Gładko ściana beła, <i>siwiutko</i>. </div>\r\n<div><b>siwo </b>‘niebiesko’: Bez kwitnie bioło albo <i>siwo</i>. Downi to malowali te chałupy <i>na</i> <i>siwo</i>.</div>\r\n<div><b>siwek </b>‘ultramaryna, barwnik niebieski dodawany do wapna przy bieleniu ścian oraz do płukania bielizny’: <i>Siwek</i> to była tako farbka dodawano do wopna. Bielili tym <i>siwkiem</i> te ściany. Jak się płukało szmaty, to troche tego <i>siwka </i>dodali. </div>\r\n<div><b>skarentować </b>‘skarcić’: Matus <i>skarentuwoł</i> jo, żeby nikomu nie mówiła, ze byli w nocy po weze jajka.</div>\r\n<div><b>składana </b>‘spotkanie organizowane w osobnej izbie przez młodych weselników ze składek’: W wiecór to se młodzi robili tak zwano <i>składano</i>: chłopoki dawały wódke, a dziewuchy przekąske. Młodzi to ustepowały starym na weselu: sły do druhny albo gdzie dali i robili se te <i>składano</i>. </div>\r\n<div><b>skozaczyć się </b>‘mieć stosunek płciowy’: Dziewucha <i>skozaczeła się,</i> to miała besioka, a to i nańduch godali, zależy kto. <b> </b></div>\r\n<div>To tyż sie mówi, jak mo nieślubne dziecko skurwiła się, to tak wulgarnie, a to już tak szlachetni, to <i>skozaceła się</i>.</div>\r\n<div><b>skrepulat </b>‘człowiek oszczędny, skąpy’: Óny to tak ciaśni zyjo, bo ten jeji mo głowe, ten <i>skrepulat.</i></div>\r\n<div><b>skrobek </b>‘o kimś skąpym’: Ło co ón tam robił, nie chcioł nikómu ty machorki dać, bo to taki <i>skrobek</i> beł, a ta machorka w te wode wpadła.</div>\r\n<div><b>skuboki </b>‘wspólne darcie piór, in. pierzok, pirzorka, wypiórka’:<i>Skuboki</i> to tak i w Jędrzejowie godali, a tu u nos to darcie piór, to tam tak śmieśnie.</div>\r\n<div><b>smolinosy </b>‘gatunek lilii ogrodowej okwiatach żółtych<i>, </i>łososiowych, pomarańczowoczerwonych z ciemnopurpurowymi plamami; <i>Lilium tigrinum</i>; in. lilia tygrysia’<i>:</i> <i>Smolinosy</i> abo kace dzióby godali, bo to tako jak lilia, na pomarańczowo kwitnie cy na żółto i mo takie kwiotki, co jak się dotknie, to smoli reke. <b> </b></div>\r\n<div><b>słonie</b> ‘słońce’: Downi to się patrzało na <i>słonie</i> i mówieło, któro godzina.</div>\r\n<div><b>smoz </b>‘ślimak’: No niech pon zobocy, ile tu tych <i>smozy</i>. Dzisioj w sini był taki <i>smoz</i> bury, ale skorupki ni mioł.</div>\r\n<div><b>smozyk </b>‘mały ślimak’:</div>\r\n<div>Mój <i>smozyku</i> drogi</div>\r\n<div>Wypuść mi ćtery rogi.</div>\r\n<div>A piątego niechoj</div>\r\n<div>Boś na nim przyjechoł.</div>\r\n<div>Jak po descu to cały płot cymentowany był łoblepióny w te <i>smozyki.</i></div>\r\n<div><b>smuga</b> ‘podmokła łąka, nieużytki podmokłe’: Paślimy jesiniom tu blizy te krowy, na <i>smudze</i>.</div>\r\n<div><b>sodka </b>‘woda z sodą (węglanem sodu) służąca jako lekarstwo w problemach trawiennych’:</div>\r\n<div>Stary to zawsze se ty <i>sodki</i> narobił, stanoł i tak pił ciurkiem toto. Jak boli żołądek, to się bierze <i>sodki</i> i popijo się.</div>\r\n<div><b>solennie </b>‘porządnie, solidnie’: Chłopoki darły, tak, te syny, bo ich było łośmi, pięci to <i>solennie</i> darły, a jeden to wyłozeł, w kieszyń włozeł te pióra.</div>\r\n<div><b>sowa </b>‘skrzyp polny, <i>Equisetum arvense</i>’: Na te krzestke tam gdzieś godali <i>sowa</i>. Krzestka to jest tako sowiasto. To godali na to kudłacha abo <i>sowa</i>. Jak ino <i>sowa</i> się pokozała, to już źmioków nie beło duzych. </div>\r\n<div><b>spacerny</b> ‘spacerowy’: Łysico, Łysico <i>spacerny</i> ogrodzie</div>\r\n<div>Chodzą tu turyści jak rybki po wodzie.</div>\r\n<div><b>spad</b> ‘opadły z drzewa dojrzały owoc’: Guguły to jesce niedojrzałe łowoce, a jak upadno z drzewa to <i>spady</i>.</div>\r\n<div><b>spancerek</b> ‘wierzchnie krótkie okrycie dla mężczyzn, kaftan, kurtka’: Załóż se ten <i>spencerek</i>, to ci nie będzie zimno.</div>\r\n<div><b>sperka</b> ‘in. słonina’: O to prazoki to łokrasieli już masłem cy tam <i>sperkom</i>, bo downi to mówieli słonina ino <i>sperka</i>: „Idź tam na góre, mówi, i urznij kawołecek <i>sperki</i>”. Te <i>sperke </i>to usysło się na górze, to jak uschła, to zapach, a tu az zółto, to dzisioj jakby tako słonine zoboceł, to by psu wyrzucieł. Kupił soli, sprzedoł kase, ni mioł <i>sperki </i>na łokrase.</div>\r\n<div><b>spocwieć </b>‘sponiewierać’: Tak mnie tam po bagnach wodzieły, tak mnie do tańcowania wzieny, ale mnie <i>spocwieły</i>. </div>\r\n<div><b>sporek </b>‘upał, gorąc’:<b> </b><i>Sporek</i> jag jes, to jes duszno, to będzie deszcz. Na gorąco to mówio <i>sporek</i>.</div>\r\n<div><b>sporzyść </b>‘sporysz, <i>Claviceps purpurea’</i>: W zbożach łodkryli takie <i>sporzyść</i>, to takie czarne po bokach nasiona, to zaraza, to <i>sporzyść</i> się nazywało.</div>\r\n<div><b>spółdzielnia</b> ‘sklep’: Ło ile to się trzeba beło nastoć w ty <i>spółdzielni</i> za chlebem, a tero to pod dóm przywiezo i spokój jes, a downi za tą bochencyną tako kolejka była.</div>\r\n<div>Ide do <i>spółdzielni</i></div>\r\n<div>Wracom zawse pusto.</div>\r\n<div><b>spragniocha</b> ‘pragnienie’: Wkiej sie galanto pecoków obzar, to go <i>spragniocha </i>chycieła.</div>\r\n<div><b>spróba </b>‘próba’: Moz na <i>spróbe</i> kawołek tego placka.</div>\r\n<div><b>sprykować/sprykować się </b>1.‘o śniegu: napadać dużo’: Ło jaki śnieg <i>sprykowoł</i>, pozawolało wszystko dołokoła.</div>\r\n<div>2. ‘uciec, dać nogę’: A jak chłopoki przysły łod Krojna, a szyby powybijały, to ón tak <i>sprykowoł</i>, ze ino kurz sed za nim. </div>\r\n<div>3. ‘zmordować się, zmęczyć się’: Tak <i>się sprykowoł</i> na te plebanie zanim kobełe ‘kobelicę’ zaniós.</div>\r\n<div><b>sprzedaj </b>‘sprzedaż’, w wyrażeniu <b>na sprzedaj</b>: Downi sie jojka nosieło na targ <i>na sprzedoj</i>. Dzisioj nidz ni mom <i>na sprzedaj</i>. </div>\r\n<div><b>spuscki </b>‘młode zwierzęta przeznaczone do hodowli’:Mo chyba tam z łosiem tych <i>spuscków</i>: bycki, jałówecki, tam byk taki rocni, ale by go w płachte wzion, jałówka dwuletnio, ale tako licho.</div>\r\n<div><b>sroc</b> ‘ubikacja’: Ide do <i>sroca</i>. <i>Sroc</i> miały na podwórku a nie w dómu.</div>\r\n<div><b>sroc-przykrywoc</b> ‘bałagan, barłóg’: Tam u nich w chałpie to nigdy porządku nie było, taki <i>sroc-przykrywoc</i> zawsze. </div>\r\n<div><b>staje </b>‘miara powierzchni pola, in. zagon’: No po takiem zokwnieciu, to mówie wom, <i>staje</i> lnu beło niebieściutkie jak niebo, albo bieluśkie nikiej lelyjo! Zasadzilimy ze ćtery te <i>staja</i> tych źmioków, ale jo wiem, cy sie to łopłoco tak duza sadzić. I pośli do <i>staja</i> kónicyny, co pachniała lepi niźli kwiotki [...]. Słysołem, ze te dwa <i>staja</i>, co to wele wasego som, mo jeji łociec zapisać.</div>\r\n<div><b>stajanie</b> ‘miara powierzchni pola, in. zagon; stajonko’: Tam się inacy nie dało złorać tylko na ćtery <i>stajania</i>.</div>\r\n<div><b>stajko </b>‘miara powierzchni pola, in. zagon; stajonko’:</div>\r\n<div>Jak takie <i>stajko</i> i trza beło sierpem, to dziadki moje na kolanach żeły, bo krzyż boloł, a tam nie było kosy.</div>\r\n<div><b>stajonko </b>‘miara powierzchni pola, in. zagon; stajko’: Do południa mój chłop <i>stajonko</i> złoroł, a późni trzeba było do roboty państwowy jechać. Juz beło późno i za ten cas mozno beło złorać z pół <i>stajonka</i>, a Florek ni mioł zamiaru iść do domu.</div>\r\n<div><b>starga</b> ‘słoma zagrabiona na polu’: Downi po kłosie to mni <i>stargi</i> beło, tero pełno po kombajnie.</div>\r\n<div><b>starowiery </b>‘osoby starsze, doświadczone’: U nas to ja tego nie robiłam i nie wiem z tymi urokami, to te <i>starowiery</i> to umio robić.</div>\r\n<div><b>statki </b>1. ‘wszystkie naczynia kuchenne’: Zośka, umyj tam <i>statki</i>, bo jo ide do kościoła. </div>\r\n<div>2. ‘sprzęty rolnicze, narzędzia gospodarcze’:</div>\r\n<div>Ten mój syn to mo wszystkie <i>statki</i>, to w polu mu sie porodzi i łobrodzi na czas.</div>\r\n<div><b>stawniejszy </b>‘żywszy, bardziej energiczny’: Jo zem <i>stawniejso</i> jak ty, to znacy śwarniejso, bardzi żywszo, tako do tańca i do różańca.</div>\r\n<div><b>stawno</b> ‘w pozycji stojącej’: Te snopki to się stawiało <i>na stawno</i>.</div>\r\n<div><b>stępa </b>‘przyrząd do obtłukiwania ziarna na kaszę’:Tako <i>stepa</i> była i <i>w</i> ty <i>stepie</i> się jęczmień tłukło.</div>\r\n<div><b>stoczek</b> ‘źródełko’: W tych łąkach to pełno było źródełek, takie <i>stocki </i>biły, jak to downi godały.</div>\r\n<div>Jes i Złoty <i>Stocek</i>, w chtórym pełno wody</div>\r\n<div>Bo go doł Pon Jezus lo ludzki wygody. </div>\r\n<div><b>stok</b> ‘źródło’: To wode to nosiło sie ze <i>stoku</i>, bo nie było studni. Tu u nos to był <i>stok</i> na samym dole, to pół wsi nosiło te wode. <i>Stok </i>no to beła tako studnio w ziemi i troche tam łocebrzynowano, nie, temi drynami, ino beła takie z drzewa ciesane łod środka, po cztery, po pińć belków sosnowych albo brzozowych, dookoła kwadratowe, i tam w środku jag już bieło źródło, ten <i>stok</i>, to widać beło, ze bedzie woda. </div>\r\n<div>Ten <i>stok</i> to takie źródło było bijące, że tam tylko dryne założyli. To było takie po prostu w polu źródło. Zimom trza beło przynosić wode <i>ze stoku</i> i poić krowy. </div>\r\n<div><b>stojak </b>‘o mężczyźnie pijącym pod sklepem’: Te co stojo pod sklepem i pijo to wino nojtańsze marki „Mamrot”, a po tym winie to godajo jak mamroty, to <i>stojoki.</i> Albo łochroniarze sklepów się mówi abo <i>stojoki</i>, fioletowe nosy majo. </div>\r\n<div><b>strawne </b>‘opłata dawana przez dziedzica woźnicy’: A temu foszmanowi nigdy <i>strawnego</i> nie wyrzucił.</div>\r\n<div><b>strefień</b> ‘ozdoba ślubna głowy panny młodej’: I ten <i>strefiń</i> to wyglądoł tak: tektura tak, dookoła tako miska i upinany był w takie szpilki kolorowe dołokoła takiemi pasami, a z tyłu były wstązecki kolorowe i dopiero przysywane do tego <i>strefinia</i>.</div>\r\n<div><b>strzegarz </b>‘belka główna pod sufitem’: Ji tutaj brali promienie słomy prosty ji dopiero wbijali tak za ten <i>szczegorz</i>. Cały <i>szczegorz</i> był z jednej i drugiej strony w ty słomie.</div>\r\n<div>W izbie były tak zwane <i>szczegarze</i> drewniane i tam kładli te słome troche i na podłoge rozesłali tyz, tako jak szopka była w ty chałpie. W drewniany chałupie to były <i>szczegarze</i> takie, przez środek taki belek drewniany. Te powały jak beły, to jak to przysły świeta, Boze Narodzenie, to sie słomy zakładało za te <i>strzegarze</i>.</div>\r\n<div>Ile sie ździebeł zacepiło za ten <i>strzegarz</i>, tyle kop zboza sie zbierze z pola. </div>\r\n<div>Na tych <i>strzegarzach </i></div>\r\n<div>nad glinianą podłogą</div>\r\n<div>zawisła powała nieba</div>\r\n<div>moja kołyska.</div>\r\n<div><b>stykać</b> ‘opowiadać’: No ale ci <i>stykałam</i> tak długo, ale ty nie bierz tego wszystkiego, to se wybierz, co chces i zapis. Stanie, zaczepio te baby i tak <i>styko</i> z niemi.</div>\r\n<div><b>substelnie</b> ‘ściśle, dokładnie’: Tak to <i>substelnie</i> zrobieł na polu.</div>\r\n<div><b>suchotnica</b> <i>przen.</i> ‘przyrząd służący do do odtłuszczania mleka; in. odciągaczka, wirówka, centryfuga’: Albo się godało łodciągacka abo <i>suchotnica</i>. Te śmietane się łoddzielało łod mleka, to ta <i>suchotnica</i> beła. </div>\r\n<div><b>suche dni </b>‘post’: Pamietom jak łopowiadali nieboska Dedkowa, jak to wyglodały te <i>suche dni</i>, jak ludzie suseli downi, bo tero to tam ni ma tego.</div>\r\n<div><b>suchoty </b>‘in. gruźlica’: Downi to godali <i>suchoty</i>, tero to gruźlica, to beła choroba, co niścieła ludzi.</div>\r\n<div><b>suswał </b>‘ktoś gruby, niezdarny’: Taki z niego <i>suswoł</i> się zrobieł, a downi to był taki chudy.</div>\r\n<div><b>suszyć</b> ‘pościć o wodzie i chlebie’: Nasa babka to <i>suseli</i> az dwa razy natygodniu, to pewnie do nieba pośli. [...] i przysięge złozył, ze w kazdym tygodniu, dokąd życia nie skońcy, w kozden piątek bedzie <i>susył.</i></div>\r\n<div><b>swak </b>1.‘mąż ciotki, też często dalszy krewny’: <i>Swok</i> to brat ojca, dlo innych dzieci to był <i>swok</i>, ale z daleka, dali troche. </div>\r\n<div>2. ‘swat, ojciec zięcia’: Downi to <i>swok </i>to beł szanuwany w rodzinie. Jak były siostry, łobie się pożeniły, to tero mówio wujek dzieci, a przedtym <i>swok</i>.</div>\r\n<div><b>swakowa</b> ‘żona wujka, dziś często: dalsza krewna’: Z tom mojom <i>swokowom</i> się pokłóciełam.</div>\r\n<div><b>swarzyć się </b>‘kłócić się’: Ile razy óny ło te kury <i>się</i> tam <i>swarzyły</i>, to az wstyd wielki na cało wieś. Jak <i>się swarzeły</i>, to się wyzywały te kobity: „Ty małpo, ty świnio”, rozmaicie było. To już było wazne, żeby się we Wigilie <i>nie swarzyć</i>. Na nasy wsi to zgodne ludzie, a tam u nich to tag ino <i>sie swarzo</i> te baby ło byle co.</div>\r\n<div><b>swat </b>‘ten, kto kogoś z kimś swata, pośredniczy w zawarciu małżeństwa’: <i>Swaty </i>to chodzili, brali tego <i>swata</i>, bo to downi to powiedzieli, ze ten tyle chce, ten tyle. </div>\r\n<div><b>swinąć </b> ‘zabrać’: Niemcy przyjechały, <i>swinęły</i> ludzi i do Łoświęcima wzięły.</div>\r\n<div><b>sypuła</b> ‘końcowa część pióra pozostała po zdarciu’: Po ty wypiórce pełno było tych <i>sypuł</i>. <i>Sypułe</i> się poliło i się wąchało, jak kto mioł kator. </div>\r\n<div><b>szady</b> ‘o maści krów: szary; o człowieku: o ciemnej karnacji’: Jak óna miała tako sierć, jakby śniegiem przypróseł, to mówili <i>sado</i>, tako posiwiało. Ten Stach to taki <i>sady</i> łod urodzenio.</div>\r\n<div><b>szalinówka </b>1.‘cienka, świąteczna chustka na głowę’:<i>Szalinówki</i> to były chustki z frandzlami łod świeta.Downi to jak kobieta cy dziewucha założyła <i>szolinówke</i> z frandzlami cy orłówke z duzymi frandzlami albo czarno albo bioło, zawiązała te chustke, to widać było, że paraduje tako kobieta. A na przeprosiny weź te korole i te <i>solinówke </i>w prezencie łode mnie. Była tako chustka <i>salinówka</i>.</div>\r\n<div>Na świeto to beła chustka <i>szalnówka </i>z frandzlami, czerwono zapaska z czarnymi paskami.</div>\r\n<div>2. ‘worek wykonany z tworzywa sztucznego wielkości do 30 kg’: Muse do Stacha zadzwónić, żeby przyjechoł, niech se <i>salinówke</i> ukopie tych źmioków, no bo co, zmarnowadź je? <i>Salinówka</i> to taki worek śklący, wysoki, cinki, ile tam wejdzie ze 30 kilo.</div>\r\n<div><b>szarga </b>‘szaruga’: Jakie zimno na te jesiń, ino leje, co dziń to jes <i>sarga.</i></div>\r\n<div><b>szczałba </b>‘odłamek drewna; nierówna powierzchnia’: Scołba (pole, nazwa prawdopodobnie od rzeczownika <i>szczałba</i>, tj. odłamek drewna czy nierówna powierzchnia) [...].</div>\r\n<div><b>szczekacz</b> ‘osoba bardzo rozmowna’: Jo ich tam bawiłam na tym weselu, a óny godajo: „Aleśta se wzieły <i>scekoca</i>”.</div>\r\n<div><b>szczepane</b>k ‘mały snopek żytniej słomy przewiązany powrósłem, stawiany w dzień Wigilii w kącie domu, wystawiany też do sadu w celu zachowania urodzaju, do stodoły dla zapewnienia dostatku oraz na pole w celu uchronienia go od chwastów; w Małopolsce płd. <i>okocek</i>’: I za łóżko i w kocik stawiali ten snopecek, ze to będzie scepan, <i>szczepanek</i>, tu stawiomy <i>sceponka</i>. A gospodorz broł tego <i>sceponka</i>, postawił w końcu stajonka ji mówi: „<i>Sceponku</i>, <i>sceponku</i>, żeby było ziarno w gronku, żeby się tak urodziło, żeby pełne worki beło”.</div>\r\n<div><b>szczodrota</b> ‘bycie szczodrym’: <i>Scodrota</i> popłaco, ale nichtórzy umio to wykorzystać.</div>\r\n<div><b>szczyk</b> ‘pierwsza trawa na wiosnę’: Jak już nie beło co krowom dać zjeś, to się na <i>scyk</i> gnało.</div>\r\n<div><b>szelki </b>‘nosidła na wodę’: Łod kobiet zbierałam mleko, zbierałam chleb i nosiełam do lassu tym żołnierzom na takich <i>sielkach</i>, jak to downi po wode sie chodzieło.Do wody to beły wiadra i <i>sielki.</i> Jo to chodziełam, a ile ze czterdzieści metrów stod do sąsiada do stoku i <i>sielki</i> miałam na dwa wiadra. Tom chodzieła po wode: na <i>sielki</i> dwa wiadra derewniane i te prety takie zakładałam, te sielki na hocyki i dźwigałam z ty studni, to nojgorzy beło do pranio, bo ile trza beło ty wody. </div>\r\n<div><b>szmatczarz </b>‘człowiek kupujący stare szmaty, handlarz szmatami’: Downi jeździły takie, co skupowały szmaty, to <i>szmatciorze</i> były.</div>\r\n<div><b>szorować</b> ‘uciekać, zmykać’: <i>Szoruj</i> mi stąd, zebym cie więcy nie widziała.</div>\r\n<div><b>szos </b>‘droga bita’: Tako droga główno, co szła przez wieś, jak Bieliny, to <i>szos</i>. Tam wieś szła, ta szosa, tam, gdzie jest teroz nowo <i>szos</i>. Tamta <i>szos</i>, co jest ta droga asfaltowo, to była prostowano. Ta droga główno, co szła bez wieś, to downi mówili <i>szos.</i> Jag my śli do Suchedniowa, to robotniki robiły na drodze te <i>szos</i>, no a jak się nosieło te kury, koguty w koszykach, to się darły te robotniki: „Ej kobiety, mota kwoki, bo my momy jojka, to bymy podłozeli”.</div>\r\n<div>W Leszczynach beła <i>szos</i>, beło światło, na innych wsiach beło światło, a u nos nic nie było.</div>\r\n<div><b>sztygi </b>‘snopki zboża złożone w kopki’:</div>\r\n<div>Jak se składał te mendle jeden do drugiego, to ułożyło sie w <i>sztygi</i> albo kopki tag mówili na to.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div align="center"><b><font size="5">Ś</font></b></div>\r\n<div><b>ścierznie</b> ‘ściernisko’: <i>Ścierznie</i> nieścierznie to się sło bosso, bo nie beło butów, ino trza beło bosso lotać. I wszyscy na bossoka śli, to my tak godali, no to óny łomijajo tak te <i>ścierznia</i>, żeby se nóg nie pokłuły. A my jak pasiemy, to po całych tyk <i>ścierzniach</i> chodzimy, juz tak nom się te nogi przyzwycajeły do tych <i>ścierzniów.</i></div>\r\n<div><b>ściśliwy </b>‘oszczędny’: Ten to dobry chłopok był, bo był <i>ściśliwy</i>, papierosów nie polił, nie pił, trzymoł piniądze. <i>Ściśliwy </i>to nierozrzutny, nie kupuje ferdli-merdli, ino tak zganio piniądze na kupke.</div>\r\n<div><b>ściurnoga </b>‘wyzwisko: psotnica, diablica’: A łoni wtencas godajo tak: Józefka <i>ściurnogo</i> ty, widzis, matka jag nos łosukały, łosukańce. <i>Ściurnogi</i> przysły śkumo po gesi, a łone do nasej Józefki chco.</div>\r\n<div><b>śklić </b>1. ‘wstawiać szkło’: Te nase wzieny łokna i pojechały <i>śklić</i> do śklorza.</div>\r\n<div>2. <i>przen</i>. ‘schlebiać, sprzyjać komuś’: Tak ji tak <i>śkli</i>, a ta to tako łatwowierno, to daje ji tam róźne rzecy i tamta czerpie z ni korzyści.</div>\r\n<div><b>śkumo</b> ‘rzekomo, niby to’: Tak ino godała, ze <i>śkumo</i> beła u nich na ty robocie, ale wiem, ze niewstydnica jedna, próźniok w dómu lezała i tak to moja drogo wszystko idzie.</div>\r\n<div><i>Śkumo</i> nie chciała się zynić, ale szybko poszła za niego. Pochowały się Zydy w słómie jak mysy, a Wojtek jedzie i do siebie godo, <i>śkómo </i>ze z kozokami. Ściurnogi przysły <i>śkumo</i> po gesi, a łone do nasej Józefki chco.</div>\r\n<div><b>ślaja</b> ‘latawica, nierządnica’: Tako <i>ślaja</i> z ty dziewuchy. Nic nie usiedzi, tylko cieko za chłopokami.</div>\r\n<div><b>ślakować</b> ‘szukać śladu’: Jo teroz to go przypilnuje. Bede <i>ślakowa</i>ć, jak ón te krowy wganio w mojo łąke.</div>\r\n<div><b>ślepiec </b>‘ślepy bąk’: Te <i>ślepce</i> tak chlajo, to na desc tak dokucajo.</div>\r\n<div><b>ślimaczyć</b> 1. ‘o ranie: nie chcieć się goić’: Ta rana nic mu się nie goi, tak się <i>ślimacy</i>.</div>\r\n<div>2. ‘dłużyć się’: Te dnie paskudne takie jesiniom, to wszystko tak <i>się ślimacy</i>, ani gdzie wyńś. Nic ta robota nie idzie do przodu; tak sie to <i>ślimacy</i>, jak ten niż wloz i tak trzymo.</div>\r\n<div><b>ślimak</b> ‘maślak, <i>Boletus luteus</i>’:To te grzyby to downi nazywali pepki, ale my mówili na nie maśloki abo <i>ślimoki</i>.</div>\r\n<div>Przeważnie u nas dużo kozaków, borowiki, no maślaków to nie jest tak dużo i na te maśloki to mówili <i>ślimoki</i>, pepki.</div>\r\n<div><b>śmieguścik </b>‘prezent w postaci kiełbasy, jajek, placka składany w drugi dzień świąt wielkanocnych (w tzw. Lany Poniedziałek) chrześnikom przez rodziców chrzestnych, in. śmigurtnik’: <i>Śmieguścik</i> to był prezent dawany krześnikowi na Wielkanoc.</div>\r\n<div><b>śmierdziuch</b> ‘aksamitka wzniesiona, <i>Tagetes</i> <i>erecta</i>’: Te <i>śmierdziuchy</i> to długo kwitno, nawet do Wszystkich Świętych. Som i małe i duże te <i>śmierdziuchy</i>. </div>\r\n<div><b>śmierdziuszek </b>‘aksamitka wzniesiona, <i>Tagetes</i> <i>erecta</i>’:</div>\r\n<div>To takie nieduże kwiatuszki ino różnokolorowe, kwitonom pełne. Ale tyż sie mówi aksamitki, my tu <i>śmierdziuszki</i>, godomy, bo to tak śmierdzom.</div>\r\n<div><b>śmierzch </b>‘zmierzch’: Przyszedł wiecór, <i>śmierzch</i>, to się polotało troche, z pakuł się zrobieło takie coś i poliło się, cy się łożenio, cy nie. </div>\r\n<div><b>śmiewy</b> ‘o oku: roześmiany’: w <i>pow</i>. Lewe <i>śmiewe</i>, prawe łzawe.</div>\r\n<div><b>śmiortka </b>‘śmierć; in. kostuś, kostusia’: Jak to ładnie było, jak kolędziorze chodziły, ta <i>śmiortka</i> z kosom.</div>\r\n<div><b>śnieć </b>‘pasożyt kłosów pszenicy, <i>Tieletia</i>’:</div>\r\n<div>To czorne w pszenicy trudno było wygubić, to <i>śnieć</i>. <i>Śnieć </i>sie trafiała w mokrym.</div>\r\n<div><b>śniegust </b>‘prezent w postaci kiełbasy, jajek, placka składany w drugi dzień świąt wielkanocnych (w tzw. Lany Poniedziałek) chrześnikom przez rodziców chrzestnych, in. śmigurtnik’:<i>Śniegust</i> beł na Wielkanocne święta: to krzesne przynosiły po kawołku placka, kiełbasy, jojek. To dzieci, jak dostały pore jojek, troche placka, to tak się cieseły, ze ten chrzesny przynióz mu <i>śniegust</i>.</div>\r\n<div><b>śnieje </b>‘gatunek grzybów, in. śniaki, atramencioki’: <i>Śnieje</i> to takie jak śniaki, tylko robio sie takie sine spod spodu. Jak sie dotknęło <i>śnieje</i>, to takie niebieskie się robiło jak atrament.</div>\r\n<div><b>śniaki </b>‘gatunek grzybów, in. śnieje, śniaki, atramenciaki’: U nos to przeważnie to som <i>śnioki</i>, grzyby prawdziwki i takie pioskowe, a i podpnioki. To óny som te podpnioki takie podobne do <i>śnioków</i>. <i>Śnioki</i> to takie te grzyby siwe, a jaki dobry barszcz na tych <i>śniokach.</i></div>\r\n<div>Teroz to były <i>śnioki,</i> te sine grzyby óny juz som.</div>\r\n<div>Jak sie <i>śnioka</i> użnie, to zasiwieje. Ten <i>śniok</i> to ón jes na wyższym korzeniu niż podgrzybek.</div>\r\n<div><b>śparko </b>‘szybko’: Kowol wewłozony beł w kowolke, <i>śparko</i> chycieł sie do roboty, łoberzioł kopytka i kuł podkowy ez poty na nim bieły. <i>Śparko</i> zmykoł leleń, hale rogi mioł rozłozyste, wielgie, to w gałeziach strzymować musioł, zeby korony nie połomać. Król głowe ratujoc za leleniem gonieł, <i>śparko </i> i sprawnie zwijoł sie wśród gałezi.</div>\r\n<div><b>śpas </b>‘żart’: Wawrzek z pocotku zacon się śmioć, ze fajnego <i>śpasa</i> kómusik zrobi <br />\r\nw kościele, ale jak sposzczek śmierć idącom do niego, to łod razu zrozumioł, ze to nie ón będzie straseł, ino po niego przysła śmierć. Dołbym pore flasek dobrego bimbru za takie <i>śpasy.</i></div>\r\n<div><b>śpekulant</b> ‘o człowieku przebiegłym, cwanym’: Jo ta wiem, że takie <i>śpekulanty </i>to kozdego osukać potrafiom.</div>\r\n<div><b>śpekulantny</b> ‘przebiegły, chytry’: To jeden parobek <i>śpekulantny</i> wypatrzoł kluce do lochu, chodzoł do niego po kryjomu i śmietane wypijoł.</div>\r\n<div><b>śpigło </b>‘lustro’: Dej no mi <i>śpigło</i>, zoboce se, co mi na gebie wyskoceło, bo mnie tak świedzi i świedzi, cy ta mnie chto urzek. </div>\r\n<div><b>śpilorek</b> ‘ostre narzędzie do przekłuwania materiału’: Dziurke w pasku to jak nie było cym, to się <i>śpilorkiem</i> robiło. Weź ten <i>śpilorek</i> z ty packi z narzędziami.</div>\r\n<div><b>śtybny</b> ‘sztywny’: Ło jakie te paluchy mom <i>śtybne</i> łod ty roboty, ale ón mnie wcale nie rozumie, myśli, ze jo mom łosiemnaście lot i bede fruwać jak ptok. </div>\r\n<div><b>śwanc </b>‘dureń, idiota’: Ty <i>śwańcu</i> jeden, gdzie tam się pchos. <b> </b></div>\r\n<div><b>śwarny </b>‘żwawy, szybki’:Jeden to taki nielusy, a drugi to <i>śwarny </i>chłopok, robota mu się w rękach poli. A <i>śwarno</i> i dobro do jedzynio ta jałówecka, będzie się sprawiać? Przywiedliśmy ci tu pana młodego, <i>śwarny </i>chłopok, popatrz na niego, nie wstydoj się!</div>\r\n<div>Rośnie oset, rośnie</div>\r\n<div>Nietykane ziele</div>\r\n<div>Są <i>śwarne</i> chłopaki</div>\r\n<div>Ale ich niewiele.</div>\r\n<div><b>świątalny </b>‘o stroju: świąteczny’: Chybaśta łodzinia <i>świotalne</i> łomietły, wycyściły? Baby, ubrania <i>świotalne</i> mota łomieść, łotrzepać, bo będziemy na pasterke śli.</div>\r\n<div><b>świdrowaty </b>‘zezowaty’:Taki jak mioł zeza, to godali rozłoki abo <i>świdruwaty</i>, jak chto powiedzioł.</div>\r\n<div><b>świńskie bagno </b>‘roślina kładziona do szaf, szuflad w celu odstraszania moli, <i>Ledum palustre</i>, in. bagniak, bzducha’: <i>Świńskie bagno</i> to już jes na mole. Naftaliny żeśmy nie używali, tylko naturalne takie rzeczy były w tych pościelach na strychu, gdzieś trzeba było uporządkować to <i>świńskie bagno</i>.</div>\r\n<div><b>świorcyć </b>‘sprzyjać, schlebiać’: Tam umiała staremu <i>świorcyć </i>i pole dostały łod niego, tako galanto gospodarke teroz mo. Tam ji <i>świorcyła</i> od casu do casu, to i jo lubiała bardzo.</div>\r\n<div><b><font size="5"> </font></b></div>\r\n<div align="center"><b><font size="5">T</font></b></div>\r\n<div><b>tagrok</b>‘w ubiegłym roku’: Przyjechał tu wujek do mnie, wiecny odpoczynek, bo <i>tagrok </i>pomar, to szukoł, gdzie jo mieszkom, bo tak sie wieś zminiła. Latoś to beło dobrze, a <i>tagrok</i> to się te kombajny psuły.</div>\r\n<div><b>takrocny</b> ‘zeszłoroczny’: <i>Takroczny </i>chleb lepsy beł niż latosi.</div>\r\n<div><b>tarachy</b>często w <i>lmn</i> <i>‘</i>ostatki słomy, brudy, nieczystości, resztki słomy, np. pozostałe po wymłóceniu plewy, grubsze kłoski’: Jeden stoł i te <i>tarachy</i> łodrzucoł spod maszyny. Ło ile tam tych <i>tarachów </i>beło, ile brudu, jaki kurz łod maszyny.</div>\r\n<div><b>tarciuch </b>1.‘placek ziemniaczany pieczony w brytfannie, in. golorz, źmiocorz’: <i>Tarciuchy</i> jakie dobre były, to te plindze z ziemniaków.</div>\r\n<div>To przy chlebie to tyz sie taki <i>tarciuch</i> piekło z tartych źmioków.</div>\r\n<div>2. ‘małe placki ziemniaczane pieczone na patelni na smalcu lub oleju’: Ja się tak utarło ciasto ze źmioków, na te małe placki, to się je piekło na patelce i się mówiło <i>tarciuchy </i>abo bliny, a niechtórzy to plindze godali.</div>\r\n<div><i>Tarciuchy</i>, placki ziemniaczane tarte, plyndze to takie placki na patelni pieczone ze źmioków.</div>\r\n<div><b>tarełka </b>‘tara służąca do prania’:</div>\r\n<div>A jak sie prało, to była tako blaszano <i>tarełka</i>, prało i szło sie do rzeki.</div>\r\n<div><b>targownik </b>‘biała koniczyna, <i>Trifolium repens</i>’:Takie ziele było jak bioło koniczynka, takie wysokie, kwiatuszki miała biołe jak koniczynka, listki troche strzepiaste, więcy spiczaste, niełokrągłe, tero nie rośnie, wyginęło, to <i>targownik</i>. Ten <i>targownik</i> to róz na takik suchych łąkach po podlesiu. Mama jak chodzili do Kielc, to musiałam jiś na łąkę, urwać ji <i>targownika</i> i włozeli do zanadrza tego <i>targownika</i>, ze będzie się lepi targować.</div>\r\n<div><b>tarka </b>1.‘owoc krzewu tarniny’: Takie cierpkie te łowoce tarniny som, ze az gebe wykrzywio, to <i>torki</i>. <i>Torka</i> jes łowoc, ale bardzo cierpki. Jak tak przemarzły te <i>torki, </i>nie były takie kwaśne, a jak tak, to cierpkie takie.</div>\r\n<div><i>Torki</i> gorzkie som, bardzo gorzkie.</div>\r\n<div>2. ‘krzew tarniny o gałązkach pokrytych kolcami i cierpkich owocach, <i>Prunus spinoza</i>’: Tam u nos to w tych <i>torkach</i> strosało, to mówieli, że tam jakieś dziecko zakopane lezy. Takie kolcate te krzoki, ani tam dostać się i takie cierpkie łowoce mo, to <i>torki.</i></div>\r\n<div><b>tarninka</b> ‘gałązka tarniny’: W piecu po chlebie wkładali <i>tarninke</i> z grzybkami.</div>\r\n<div><b>tarnochy</b> ‘gatunek śliwek’: Ale w tym roku łobrodzieły te <i>tarnochy</i>, tagrok ich nie beło tyle.</div>\r\n<div><b>telbuch</b> ‘o człowieku, zwierzęciu: gruby, niezgrabny’: Taki <i>telbuch</i> tak łazi po ty wsi, tako łocięzało baba, za bojkami ino loto. Zoboc na te gęś, jaki <i>telbuch</i> z ni.</div>\r\n<div><b>telizna </b>‘in. tyłek’: Jak straśnie kosały te ciorty i jak bolała mnie moja <i>telizna</i>.</div>\r\n<div><b>tędyk</b> ‘tędy’: <i>Tendyk</i> się sło bez tako kładke, to było kródzy.</div>\r\n<div><b>tłuc się </b>‘spółkować’:Z tamtym ześ <i>się tłukła</i>, a i za moim chłopem lotałaś wiele razy.</div>\r\n<div><b>tłuczka </b>1. ‘masielnica’:Masło w <i>tłucce</i> taki drewniany sie robiło.</div>\r\n<div>2. ‘część masielnicy, do której wlewało się śmietanę przeznaczoną do wyrobu masła’: Ta maśnicka to óna składała się z iloch, z dwoch części: tako <i>tłucka</i> łokrągło drewniano, ta i był kij z dziurkami i kółko było. <b> </b></div>\r\n<div><b>tłustość </b>‘tłuszcz’: Późni się słoniny wdrobiło i mleka się doloło i tako <i>tłustość</i>, włozyło się na talerz i jadło się te prazoki.</div>\r\n<div><b>trachonek </b>‘przypadek’:A nie widziałaś <i>trachonkiem</i> kejzem motowidło przerzuciła. </div>\r\n<div><b>tracht </b>‘trakt, szeroka droga, ważny szlak komunikacyjny’:<i>Tracht</i>to już była tako specjalnie lepszo droga, ta droga do miasta. <b> </b></div>\r\n<div><b>trachtowy</b> ‘o drodze: główna’: Tako droga <i>trachtowa</i> to sła bez Bieliny do Kielc. To do miasta, co idzie ta droga, to <i>trachtowo</i>, tak jak tu do Łopatowa, Sandomierza.</div>\r\n<div>Tracht, <i>trachtowo</i> droga to ta droga do Kielc, co sła.</div>\r\n<div><b>tracka</b> ‘cięcie kloców drzewa piłą na deski’: Już mi zbrzydła ta <i>tracka</i>.</div>\r\n<div><b>trajgotka</b> 1. ‘grzechotka’:</div>\r\n<div>Na rączce dzieci miały <i>trajgotki</i> i sie bawiły niemi.</div>\r\n<div>2. ‘o kobiecie mówiącej zbyt szybko’: Ale z ni <i>trajgotka</i>, nic nie do powiedzić, tak zasuwo i trza jo wysłuchać.</div>\r\n<div><b>trawny </b>‘trawiasty’: Usychajo zbozne kłosy</div>\r\n<div>Podsychajo i <i>trowne</i> korzenie</div>\r\n<div>Cierpi głód wszelkie stworzenie.</div>\r\n<div><b>truchcikiem </b>‘powoli’: Nie dało się iś inacy jak tylko <i>truchcikiem</i>, to my tak śli.</div>\r\n<div><b>truchta</b> ‘warzywa’: Wesła i zabrała z tego łogródka te <i>truchta </i>na rosół, a sama nie umie wsioć. <i>Truchta</i> abo warzywa godali na to do rosołu.</div>\r\n<div><b>truskawcorze</b> ‘osoby najęte do pracy przy zbieraniu truskawek’: Co się najechało tych młodzików, tych <i>truskawcorzy</i>, ale gdzie tam, co za robota z niemi, ino pijo. O te <i>truskawcorze</i> co zarobio, to przepijo. </div>\r\n<div><b>trzaskacz</b> ‘człowiek porywczy, gwałtowny’: Z mojego dziadka to beł taki <i>trzaskac</i>, ale dobro dusza.</div>\r\n<div><b>trześnia </b> ‘in. czereśnia, <i>Prunus avium</i>’: Cerwone jagody na <i>trześni</i> na wiśni</div>\r\n<div>Mom jednego Jasia, chtóry ło mnie myśli. </div>\r\n<div>Wlozem roz na te <i>trześnie</i>, bo takie dostone te łowoce beły, alem se pogruchotoł kości, jagem spod.</div>\r\n<div>Tak się robiło taki kwosek, wstawieło się jabłek czy tam <i>trześni</i>, na krzoku teroz co som te czereśnie to <i>trześnie</i>, podbijało się mąką i polewka tako wychodziła.</div>\r\n<div>A nie to my się zwoływały jedna z drugom, śliwa do Bozecina, bo dzisioj to nawet scepiony <i>trześni</i> ni mo kto kupić, a downi to polne <i>trześnie</i> były łoberwane.</div>\r\n<div>Narwałam <i>trześni</i> i do Bozecina trzydzieści kilometrów na piechote posłam z wiadrem, zeby sprzedać te <i>trześnie</i>, zeby kupić dziecku co, jednemu cy drugiemu.</div>\r\n<div><b>trzon </b>‘dno pieca chlebowego’:Niechtórzy to piekli chleb na brytfannie, ale smacniejsy był chleb na <i>trzonie</i>. Dawni to się placki piekło <i>na trzonie</i> takie malutkie drozdzowe. Pómietko to mocali w wodzie i cyścili <i>trzon.</i></div>\r\n<div><b>tutka/tytka</b> ‘torebka papierowa w kształcie stożka’: Taki zwinęło sie kawołek papieru i zrobiło się tako torebke jakby, to mówili <i>tutka</i>. Downi jak tak nieduza cukru kupowali to w te <i>tytke</i> włozyła sklepowo i już. Cukierków pełniutko <i>tytke </i>dostała ta nasa mało.</div>\r\n<div><b>tyłki </b>częściej w <i>lmn</i> ‘zatykadła przedniej lub tylnej części wozu umożliwiające przewożenie ładunków’: Tak nie lubie tych <i>tyłków</i> zakładać, a trza po zyto jechać, bo już kómbajny chodzo i sieko.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div align="center"><b><font size="5">U</font></b></div>\r\n<div><b>uchynąć się</b> ‘spowodować przesunięcie kości dziecka’: Jak <i>się</i> dziecko <i>uchynęło</i>, to moja mama umiała to naprawić. <b> </b></div>\r\n<div><b>udawać się</b> ‘podobać się’: Zeniłbym <i>się </i>z tobom, bo mi się <i>udajes</i>.</div>\r\n<div><b>uflagany </b>‘ubłocony, pochlapany błotem’: Taki <i>uflogany</i> ten chłopok przyciek do nos.</div>\r\n<div><b>ulęgałka </b>‘dojrzały i zmiękczony owoc gruszy, in. ulężałka’: Po tym piecyniu chleba wzieło się te <i>ulegołki</i> i się susyło. Na powale się połozyło te gruszki w sianie czy w plewach i sie <i>ulęgołki</i> robiły.</div>\r\n<div><b>uflogać się </b>‘ubrudzić się’: <i>Uflogoł się</i> ten mały, bo po ty łące urosóny lotoł.</div>\r\n<div><b>ulężałka </b>‘dojrzały i zmiękczony owoc gruszy, in. ulęgałka’: Jak óny tak długo leżały, cy to w sianie, cy gdzie ińdzi, to się mówiło <i>ulezołki</i>.</div>\r\n<div><b>ułabudać</b> ‘nagromadzić’: <i>Ułabudoł</i> tam tego grosza i tero się sadzi tak.</div>\r\n<div><b>umaścić</b> ‘o łące: stratować, zniszczyć’: Tak <i>umaściły</i> te turysty te łąke. Downi to dziki te nase łąkę pod lasem tak <i>umaściły</i>, ze musiałam chodzić i temi kutami te dziury zakrywać.</div>\r\n<div><b>umrzyk </b>‘nieboszczyk’: Tero tych <i>umrzyków</i> to trzymajo w lodówkach, a downi ło co to było, jak w dómu trzymali. A wkiej wieźli tego <i>umrzyka</i> i najechali na kładke na Lubrzance, co to beła zmursało, to kładka się złomała, tromna wpadła do wody, ale tez to beło... A dziadziuś znok mamie przytakiwali i godali, ze jakby tatuś nie żyli, to i Niemce nie lotałyby za <i>umrzykiem.</i> </div>\r\n<div><b>urodnica</b> ‘o ładnej kobiecie’: Wszyscy ludzie o mnie mówio, ze jo <i>urodnica</i>, a o mnie za to godajo, ze jo tańcownica.</div>\r\n<div><b>urzek</b> ‘urok’: Zdejmuje cie <i>urzeku</i> nie swojom moco ino Jezusa Świetokrzyskiego moco, Maryji Piekoskiej moco, Świety Rozaliji moco i syćkich świetych moco. To na pewno <i>urzek</i> był, bo jak przesła ta nauczycielka, to gesi za stodołom się pokładły na zimi. Jedni to wiedzieli, jak się przed tym <i>urzekiem</i> chrónić. </div>\r\n<div><b>uświerknąć</b> ‘zmarnieć, zmęczyć się, umrzeć’: Myślałam, ze <i>uświerkne</i> z tego głodu, tak mi żałowały wszystkiego na ty służbie. Ni mogłam dońś do chałupy, tagem <i>uświerkła </i>z ty roboty. Janielcia <i>uświerkła</i> na mrozie i ciało jeji znaleźli w puszczy.</div>\r\n<div><b>uważać</b> <b>kogoś</b> ‘szanować kogoś’: Jo cie <i>uwożom</i> Władziu. Óny go tam nie <i>uwozały</i>, bo nic dobrego w tym dómu nie robił, ino na despekt zawse. </div>\r\n<div><b>uzgniać</b> ‘zgromadzić’: Stary to ino na ksiozke pchoł te piniodze, a óna tyz nie lepso, tako miarecka. <i>Uzganiała</i> jakie sto tysiecy, to dzieciom podawała.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div align="center"><b>W</b></div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>wagować się</b> ‘wahać się’: Troche się <i>wagowoł</i>, hale kiej ksiodz kozali – to usłuchoł.</div>\r\n<div><b>wapielnik</b> ‘miejsce, gdzie wyrabiano wapno’: Tam to zostało troche jeszcze po tym downym <i>wopielniku</i>.</div>\r\n<div><b>warsztat </b>‘in. krosna’: Jo to wszystko umiałam na <i>warsztacie</i> zrobić: i derki, i dywan, i chodniki. U nos to nie było mówione na krosnach ino na <i>warsztacie</i>. To u nos do tych pór taki <i>warsztat</i> stoi w stodole, a na nim się robiło i chodniki, i derki, i płótno na portki lniane. Na co dziń to się w gorszym ubraniu chodziło, ale od święta to wszytko z wełny na tym <i>warsztacie</i> było robione.</div>\r\n<div>Robiło sie na <i>warstacie</i>, to każdo kobieta robiła derki, płótno.</div>\r\n<div>Przychodziła zima to kądziele my przędli, na <i>warstatach </i>my robili, nie było casu, żeby coś tam, jak teroz.</div>\r\n<div><b>wartny</b> ‘mający wartość, wartościowy’: Óny łobedwie jedno <i>wartne</i>.</div>\r\n<div><b>warza </b>‘jedzenie gotowane, strawa’: A przypraw do <i>warzy</i> dodały po trochu, do pecoka soli, do kapusty grochu. Dobra <i>warza</i> jak w pysk parza. Dej no mi troche ty <i>worzy</i>, bom taki głodny po ty robocie. Scyrze pościeł, jak chleba nie miał, to opiek sobie sześ kartofli, albo siedem nojwyzy i to się pozywił, innej <i>warzy</i> nie jad.</div>\r\n<div><b>warzecha</b> ‘drewniana łyżka kuchenna, in. warząchew’: Pomieszoj tą <i>warzechą</i> w gorcku. Jak złape ty <i>warzechy</i>, jak cie zdziele, to zobocys knocie jeden.</div>\r\n<div><b>warznica </b>1. ‘naczynie do zaparzania bielizny’:</div>\r\n<div>Taki kocieł był i tam się gotowało ten ług i przelewało się i toto pomiekło w tym ługu dwadzieścia cztery godziny, to <i>worznica</i> tako była. Ta <i>worznica </i>z descek beła zrobióno, na trzech nogach tako wysoko z klepek i dziura, co się wode wypuscało niom. A <i>worznice</i> to beły na trzy nogi, wysoko tako, to takiego pnioka zrobieli, a jak ni możno beło z pnioka, to się robieło trzy nogi łosobne i z desek, łobite deski i powbijane te nogi do tych descek i to beła <i>worznica</i>, co się tam kładło szmaty downi. W te <i>worznice</i> nakładli smat, przykreli smatom, łobwiązali te <i>worznice</i> i brało się popiół z drzewa, sypało się na te smaty i loło się wrzątkiem, azeby łochłóneły te smaty w ty <i>worznicy</i> i toto stoło cały Bozy dziń. </div>\r\n<div>2.‘drewniane naczynie do ługowania nici lnianych’:W <i>worznicy</i> worzeło sie, jak sie na płótno robiło len.</div>\r\n<div><b>warzocha</b> ‘duża drewniana łyżka służąca do mieszania w garnku’: Na jarmaku mozno kupić te <i>warzoche</i>. Kluce od kómory, <i>warzoche</i> od garków, a wy idźcie za piec, do swoich paciorków.</div>\r\n<div><b>wele</b> 1. ‘koło’: A tam <i>wele</i> jejich chałupy rosło pełno modrzewiów. O tu pogodoj mi, <i>wele</i> dupy cie mom. Por. także: <i>wele </i>Zosi, <i>wele</i> łokna, <i>wele </i>becki.</div>\r\n<div>2. ‘pod’: <i>Wele</i> ogona najlepsza wełna, a ty zostawiosz.</div>\r\n<div><b>wesele </b>‘radość’: Ón jak przyńdzie i zacnie godać, to ile <i>wesela</i> z nim jest.</div>\r\n<div><b>weśredni</b> ‘średni, środkowy’: Ta <i>weśrednio</i> dziewka to nojładniejso. Nie znom tego <i>weśredniego</i> chłopoka. </div>\r\n<div><b>wetrzeć</b> <b>dupę </b>‘zdobyć względy kogoś bliskiego i zamieszkać z nim’: Tak <i>dupe wtarł</i> i tero to siedzi z niom, na krok ji nie łopusco, miełośnik jaki to. Jako to ważno była, myślała, ze se księcia z bajki znańdzie, a tu <i>dupe wtarła</i> do niego i siedzi, nojpierw tak jak wiaruśnica, a jak chłop umar, to ślub z tym wziena.</div>\r\n<div><b>wiaruśniki</b> ‘małżeństwo żyjące bez ślubu kościelnego’: Te <i>wiaruśniki</i> to nie przyjmujo Pana Jezusa, no może teroz mogo, nie wiem. Te ludzie, co bez ślubu żyjo, to <i>wiaruśniki</i>. Óny przez czterdzieści lot żyły jako <i>wiaruśniki</i>.</div>\r\n<div><b>widełek </b><i>m</i>‘widlica wideł’: Tym <i>widełkiem</i> przebił łeb węża, takiego długiego, z meter chyba. </div>\r\n<div><b>widełka </b><i>ż</i>‘widlica wideł’: Dopiero <i>widełką</i> natrafił na łeb i przebił te źmiję.</div>\r\n<div><b>widlak </b>‘in. widłak’: <i>Widlak</i> jes pod ochroną, nie zbiera się go.</div>\r\n<div><b>wieczerza </b>‘kolacja’: Babki przysły, pomogły mi drzyć, jo już jim sykowałam <i>wiecerzo</i>, zjadły i dali darły.</div>\r\n<div><b>wieczorówka </b>‘grupa młodych nieproszonych na uroczystości weselne mężczyzn, którzy przychodzili na tańce do własnej wsi lub wsi sąsiednich’: Downi z Dębna do Grabkowa to <i>wiecorówka</i> chodziła. Ci goście domowi się bawieli, a wieczorem to <i>wieczorówka</i> rządziła. Kilka kawołków ty <i>wieczorówce </i>zagrały muzykanty i był nieroz spokój, a nieroz to się awanturowały. Przychodziła <i>wieczorówka</i> i robieli wojne w chałupak niektórych, no bo się bieli, bo przyśli pijani i sukali zocepki. <i>Wieczorówka</i> to była tako niedobro kawalerka, śli na wesele i godały: „Muzyka stanoć, bo tero <i>wieczorówka</i> hulo”.</div>\r\n<div><b>wiejaczka </b>‘szufla do ręcznego wiania zboża’: <i>Wiejacka</i> to była tako szuflo i się to zboże łoddzielało łod plew, to z wiatrem leciały te brudy.<i>Wiejacka</i> to tako szufla drewniano do wionia żyta cy łowsa.</div>\r\n<div><b>wiejka </b>‘maszyna do młócenia zboża, która równocześnie oddziela ziarno od plew’:A potem jak była maszyna motorowo, to już nie trzeba było <i>wiejki</i>. <b> </b>Późni mój kupił <i>wiejkę</i>, to <i>wiejką</i> sie młóciło, młockarnio z wialnią tako była.</div>\r\n<div><b>wielgacherny</b> ‘bardzo wielki’: W miedzycasie z deski wypod <i>wielgacherny</i> sek i beła bardzo wielgo dziura w desce.</div>\r\n<div><b>wielgasierny </b>‘bardzo wielki’: Florek wzieni zopłate za granie i wyruseli bez pola i lasy do domu – ez tu naroz w lesie wyskoceł taki <i>wielgasierny</i> wilk z zebcami do Florka. Wreście jeden młody diobołek Rokita zgodzieł się polecić na ziemie i cisnoć ten kamiń, żeby zniścić <i>wielgasierno</i> przeskode.</div>\r\n<div><b>wierzchowisko</b> ‘szczyt, wierzchołek drzewa’: Jak raz na przyciesie <i>wierzchowisko </i>utnę.</div>\r\n<div><b>wiesło</b> 1. ‘łopata do wkładania do pieca chleba przygotowanego do pieczenia’: <i>Wiesło</i> to kij z łopatkom takom okrągłom i sie na to kładło bochenki chleba. Te bochenki to wsuwało się na <i>wieśle</i> do pieca. A to jedni godali <i>wiesło</i>, a inni łopata do chleba, to zalezy gdzie. Jak mioł być wsadzony pirsy bochynek do pieca, to przed tym nolezało <i>wiesłem</i> trzy razy stuknoć w powałe i trzy razy ustami cmoknoć.</div>\r\n<div>2. ‘wiosło, łopata’: Wiedźmy razem ze Złym fruwały na miotłach, <i>wiesłach</i>.</div>\r\n<div><b>wiezielicha </b>‘wyka,<i> Vicia</i>’:Jo mówie na te wyke, co się wije, <i>wiezielicha</i>. </div>\r\n<div><b>więzień</b> ‘więzienie’: Tag mówieli, że do <i>więźnia </i>posed, bo krod. Podskakuwoł ji, to tam nie patrzała, ze syn, bo kto by wytrzymoł i świety by sie zgniewoł, to wsadziła go do <i>więźnia</i>.</div>\r\n<div>Wyrwa jego zabił za to, docekali jesini</div>\r\n<div>Ten do <i>więźnia</i>, ten do zimi.</div>\r\n<div>Jak wysedł z <i>więźnia,</i> to taki zarośniety był, ze dzieci się go boły, strach podejść do niego beło.</div>\r\n<div><b>wikłak </b>‘widłak, <i>Lycopodium</i>’: U nas bardzo mało tego <i>wikłaka</i> rosło.</div>\r\n<div><b>wiosnowy </b><i>daw.‘</i>wiosenny’: Umorzyli ten podotek, nie wiem, cy <i>wiosnowy</i> czy jesienny, bo to dwa razy się płaci za to pole, co posła ta droga tymi polami, nowo droga.</div>\r\n<div><b>witka </b>‘cienka, wiotka gałązka (np. wierzbowa), służąca do poganiania gęsi, stanowiąca również materiał do wyplatania płotów, koszy, także zakładana krowie, by nie kopała w trakcie dojenia; in. chabina, chluba, łyć, łytka, pręt’: <i>Witkę</i> się brało w reke i za gęsiami matka wyganiała. Na ty <i>witce</i> wierzbowy pełno kotków jes. Jak ci strugne tą <i>witką</i>, to sie łopamietos.</div>\r\n<div><b>wroniec </b>‘widłak,<i> Lycopodium</i>’:Ten grzmot to taki jak <i>wroniec</i>, a zno pan <i>wroniec</i>? - takie w podobie jak mech, tak się wije ten <i>wroniec</i>. Grzmot jest delikatniejsy, a <i>wroniec</i> taki więcy łopuchlaty, tęzsy jak mech, podobny do mechu. We <i>wrońcu </i>sie włosy umeło i wcale nie beło wsów, cy sie do pranio tego doloło.</div>\r\n<div><i>Wroniec </i>to jest ten widłak. Ale moja mama mówili <i>wroniec</i>. Dzieuchy tam jest <i>wroniec </i>nad nasym polem, urwita to jo wom umyje w nim włosy, no ze to dobrze wpływało na włosy, rosły po tym włosy.</div>\r\n<div><b>wrzecionko</b> ‘małe wrzeciono; drewniany przyrząd do ręcznego przędzenia’: Brało się <i>wrzecionko </i>i przędło sie. Jedni przędli na kołowrótku, inni na <i>wrzecionku.</i> </div>\r\n<div><b>wskrzesić się</b> ‘posilić się w celu odzyskania sił’:</div>\r\n<div>Jak sie narobiła, to z pola nie mogła przyjść, bo ni miała <i>sie</i> czym <i>wskrzesić</i>, to nie miała co zjeś ani napić się. To znaczy, że głodno tako beła, to ni miała <i>sie </i>czym <i>wskrzesić</i>.</div>\r\n<div><b>wsiowy</b> ‘wiejski’: Ta <i>wsiowo</i> muzyka i to <i>wsiowe</i> granie, nigdy nie zaginie, to <i>wsiowe </i>śpiwanie.</div>\r\n<div><b>wściórnoga</b> ‘o niespokojnej krowie’: Ta była spokojno krówka, a ta łaciato to tako <i>wściórnoga.</i></div>\r\n<div><b>wyblechować się </b>‘o sianie: suszyć przemoknięte siano do czasu aż zbieleje’: To siano takie wiezo tero, ale óno takie wyblechowane, wybielało na słóńcu, a jak to <i>wyblechowało się</i> na tym słóńcu, na descu wymokło, <i>wyblechowało się</i>, wybieliło się jak płótno.</div>\r\n<div><b>wychodek </b>‘in. ubikacja’: Mineło pore dni lenuchowanio we śpitolu, jak Piórko wceśnym rankiem wysed se do <i>wychodka</i>, jak łoboceł idącom panienke ze swoi wsi, a ta naroz zacena głośno piscyć. A na wsi ten sroc, jak się to godo, inacy <i>wychodek</i>, to stoł tam koło łobory nojczęści cy za stodołom. Tak lecioł do <i>wychodka</i>, ze ledwo butów nie pogubieł. </div>\r\n<div><b>wydróżyć w eder</b> ‘o krowie: uciec daleko z pastwiska lub w czasie pędzenia’:<i>Wydróżyć</i> w eder to jak krowa wyjdzie gdzie na dłuższom mete, zagzi się i pójdzie hen, hen ze dwa kilometry.</div>\r\n<div><b>wydziuplały</b> ‘spróchniały w środku’: Znoł wszystkie skrytki, wszystkie <i>wydziuplałe</i> jedle i lochy podziemne.</div>\r\n<div><b>wygon </b>‘droga polna’:<i>Wygóny</i> to takie drogi gminne, co jes dojazd publicznom drogom. <i>Wygóny</i> to drogi dojazdowe donikąd, to jakby ślepo ulicka, droga bez wyjścio.</div>\r\n<div><b>wykrętek </b>‘snopeczek słomiany służący do poszycia dachu’: Wykrecało się te <i>wykretki</i> jedne do drugi i słomom się tag mocowało. To był taki chłop, co poszywoł, to wzioł dwa takie <i>wykretki</i> i powrósełkami wiązoł i po drabinie na dach i do ty łaty przytwierdzoł. </div>\r\n<div><b>wykrącaniec</b> ‘snopeczek słomiany służący do poszycia dachu domu’:</div>\r\n<div>Wzieło sie takie snopecki, takie <i>wykrocańce</i>, zakręcało sie na krokwe, ji wiązało sie i do góry przypinało tak.</div>\r\n<div><b>wykrotek </b>‘snopeczek słomiany służący do poszycia dachu domu’:</div>\r\n<div>Młóciło sie zboże i z tego omłóconego zboża wychodziła słoma, kłoć tak zwana i robiło sie takie <i>wykrotki</i>. Był na wsi pon, co umioł robić te <i>wykrotki.</i></div>\r\n<div>Jo też wykręcałam te <i>wykrotki</i>, podłapałam te robote i tyz mu pómagałam.</div>\r\n<div>Wyrównoł te słome, łobtrzepoł, wzioł jo tu za kłóski, tak wyrównoł ładnie, wzioł powrósełko cienkie, toto zwiozoł, zakrecieł, przydeptoł łobcasem i toto <i>wykrotki </i>beły.</div>\r\n<div>Te <i>wykrotki </i>to robieli tak, za tył wiązali, a tak sie zostawiało z pietnaście centymetrów i robieli znowu tak, ze uwiązali te słóme w kłóskach, to te grube kóńce były w te strone.</div>\r\n<div><b>wymorzyć </b>‘przegłodzić’: A tak mnie na tym weselu <i>wymorzyły</i>, ze ledwo do chałpy mogłam dońś. </div>\r\n<div>Weselu słuzyłam</div>\r\n<div>Ocka se napasłam</div>\r\n<div>Brzusek <i>wymorzyłam</i>.</div>\r\n<div><b>wynadgrodzić </b>‘wynagrodzić’: Weruniu, jo ci to wszystko <i>wynadgrodze.</i></div>\r\n<div><b>wypierdek </b>1. ‘małe zwierzę po urodzeniu’: No nie wszystkie te świnki beły takie ładne, trafioł się i <i>wypierdek</i>. Król sie łokoci, mo łosiem, sześ, siedem, a jeden taki mały to <i>wypierdek</i>. Świnki takie małe: trzydzieści pięć, trzydzieści siedem kilo, a jeden trzydzieści dwa to <i>wypierdek</i> taki.</div>\r\n<div>2. ‘najmłodsze dziecko’: Ten ich <i>wypierdek </i>taki dokucny.</div>\r\n<div>3. ‘małe jajko zniesione przez kurę’: Małe jojko jak kura zniesie to <i>wypierdek</i>.</div>\r\n<div><b>wypierzołki </b>‘wspólne darcie pierza’:</div>\r\n<div>Tak jesiniom to chodziliśmy na <i>wypierzołki</i> do jedny chałupy, brało sie pióra i wspólnie skubały kobiety te pióra.</div>\r\n<div><b>wyporka </b>‘wyprute nici’: Te staro wełne ze starego swetra jak się wzięło, to nazywało się <i>wyporkami</i>. </div>\r\n<div><b>wypryzgać </b>‘wylatywać: o śmietanie’: Tako była maśnicka, no ji śmietany tam mama śloła, no ji robiła masło, a dzieci lotały tam, to śmietana tam <i>wypryzgała</i> i tak chciały łoblizać troche śmietany.</div>\r\n<div><b>wyprzeć </b>‘o zbożu: zgnić’: Ło zobocta jak po ty zimie to zyto <i>wyprzało</i>, takie puste place zostały.</div>\r\n<div><b>wypsnąć się</b> ‘wyrwać się’: A tag ji się to <i>wypsneło</i>, a tamta się łobraziła i musiałam jo przeprosać, i juz. </div>\r\n<div><b>wyrzucka </b>‘pieniądze wyrzucone na szczęście po pomyślnym zakończeniu sprzedaży, np. krowy, konia’: Jak się kupowało kónia cy krowe, to się wyrzucało pore groszy na szczęście: dwa złote cy pińć złoty, to się <i>wyrzucka </i>nazywało. Ten, co sprzedawoł, to rzucił piniądze, <i>wyrzucke</i> tako, żeby mu się wiedło, na szczęście.</div>\r\n<div><b>wyskrobek</b> 1. ‘ciasto zostawione do następnego pieczenia chleba’: To, co zostało, te gołke ciasta zostawiała kobieta do następnego miessenia chleba, i to beł <i>wyskrobek</i>. Zostawiało się taki <i>wyskrobek</i> do piecynio nastepnego.</div>\r\n<div>2. ‘mała bułka pieczona z resztek ciasta z dzieży’: Zostow tam troche ciasta, to sie zrobi taki <i>wyskrobek</i>.</div>\r\n<div>3. ‘najmłodsze dziecko’: A to ji nojmłodsze dziecko w rodzinie to <i>wyskrobek</i> też. <i>Wyskrobek</i> to łostatnie dziecko.</div>\r\n<div>4. ‘człowiek niewyrośnięty’: Ten to taki galanty chłop, a ten mój to taki <i>wyskrobek.</i></div>\r\n<div><b>wyskubki </b>‘wspólne darcie pierza’: Na <i>wyskubki</i> się chodziło skubać pióra.</div>\r\n<div>Downi kobiety sie schodziły, piórka my darli przy lampie i <i>wyskubki</i> na to godali.</div>\r\n<div><b>wystawa </b>‘pomieszczenie gospodarcze na podwórku, które służyło do przechowywania sprzętów gospodarczych, np. wozu, beczki zboża’:</div>\r\n<div><i>Wystawa </i>to było takie łobite deskami i tyz słomom przykryte z ćterech stron, a łod podwórzo mozno było wszystko wstawić, a łod sąsiada strony beło łobite deskami nałokoło; tako długo buda mogła mić i dziesińć i pietnaście metrów. </div>\r\n<div><b>wywara</b> ‘wąwóz’: Tam jak się idzie do nich to nojlepi przez taką <i>wyware</i>, to szybci na skróty jest. Nasz dom stał nad <i>wywarą</i>.</div>\r\n<div><b>wywód </b>‘błogosławieństwo księdza dla kobiety po urodzeniu dziecka’: No i późni się sło na <i>wywód</i>, zeby ksiądz pobłogosławił, żeby matka rodziła dzieci, no i po tym krzcie tyż ksiądz się, łojciec brał dziecko, łodchodził, a matka sła tyz na taki, nazywały to <i>wywód</i> i tyż się modlił nad tą matką, tak.</div>\r\n<div align="center"><b><font size="5">Z</font></b></div>\r\n<div><b>zababon </b>‘przesąd’: My kupowali ubranie dziadkowi, jag umar, Andrzej chciał na siebie włozyć, a ta mówi: „Przepraszam”, ale niech Pan nie kładzie, to oni majom taki swój handlarski jakiś <i>zababon</i>, ale niech Pan nie kładzie”.</div>\r\n<div><b>zabocyć</b> ‘zapomnieć, zapominać’: Jo wiedziałam wszystko, bo dzisiaj to już troche <i>zabocuje</i>, juz nie pamietom, tag jagzem pamietała downi, ale jo miałam pamieć tako, ze beło posukać. Pech chcioł, ze <i>zabocełem</i> legitymacyji niewidomych i ten kolega tyz <i>zaboceł.</i> </div>\r\n<div><b>zacier</b> ‘in. ciastko, zaczynka, wyskrobek’: To się zostawiało kawołek ciasta do piecynio na nastepny roz, to <i>zacier </i>mówili.</div>\r\n<div>Bierze sie mleka, to lepszy chlebek na wiecór. Leje sie mleko kwaśne i mąki sie wsypie i zrobi sie <i>zacier</i>, drożdże, i robi sie taki <i>zacier</i>.</div>\r\n<div><b>zacierek </b>‘in. ciastko, zaczynka, wyskrobek’: <i>Zacierek</i> w dzizce sie zostawiało jag nie było drożdży. <b> </b></div>\r\n<div><b>zaczątek </b>‘początek uroczytości weselnych odbywających się w domu pana młodego, in. zaczynek’:</div>\r\n<div>Druzbowie zbierali się u pana młodego na tzw. „zaczątki”. Było to zwykłe „granie” dla druhen i drużbów.</div>\r\n<div><b>zaczyna </b>1.‘in. ciastko, zaczynka, wyskrobek’: Takie maluśkie ciasto zostawiało się z poprzedniego pieczenia, to <i>zocyna </i>była. Ta <i>zocyna</i> rosła, jak się ją namocyło i jeszcze późni drozdzy dodało. Ruseła się ta <i>zocyna</i>, jak podesła pod brzegi ty dziezki, to gospodyni sypała mąkę i mięsieła dotąd az ręka cysto beła. </div>\r\n<div>Wziena, zrobiła <i>zaczyne</i> na ten placek i toto jak juz burzało, o tak jak wina robio cy cóś, cy bimbry jag robio, toto burzeje, no i wyburzało, ji wymięsiła toto.</div>\r\n<div><b>zaczynek </b>‘in. zaczątek’: Był pan młody, no to ten <i>zocynek</i> tam u niego musioł być. Na południe tego dnia jak zacynoł sie ten <i>zocynek</i>, no to trwało to cało noc.</div>\r\n<div><b>zaczynka</b> ‘kawałek ciasta z poprzedniego pieczenia chleba używany do zakwaszania chleba; in. ciastko, zakwaska, zaczyn’: Hela dom ci troche ty <i>zocynki</i>.</div>\r\n<div><b>zagonek </b>‘mały zagon’:<b> </b>A źmioki jak się sadziło to tyz robieli <i>zogónki</i> i tyz wywozieło się w bruzdki pomiedzy <i>zogónki</i> gnój, sło się, widłami się słało ten gnój bruzdkami tam, gdzie źmioki i sadzieło się z podołka źmioki równiutko.</div>\r\n<div><b>zagorzeć </b>‘zaczadzić się’:A ile to było takich przypadków, jak to poliły w tych piecach węglowych, że <i>zagorzały</i> łod czadu. Tam pisali w gazecie, że dziadki <i>zagorzały</i> w dómu.<span> </span></div>\r\n<div>w <i>pow</i>.: Nie widziała dupa słóńca, <i>zagorzała</i> od gorąca. </div>\r\n<div><b>zahambarasić</b> ‘zapomnieć o wykonaniu czegoś’: Jak mu sie nie przypómnie, to ón tam szybko <i>zahambarasi</i> i kóniec.</div>\r\n<div><b>zajda</b> ‘brzemię, tobół, tłumok, zawiniątko, ciężar, noszony na plecach’: W <i>zojdy </i>nakładła chrustu i sła do domu tak. Ło cozem się tego gidu z polu nawynosiła, pełne <i>zojdy</i> były. To się przynosieło takie <i>zojdy </i>tych pokrzyw, siekło się, polewało się serwotkom. Tak tam zapuściły to pole, ze ino z tymi <i>zojdami </i>chwostu chodziła. Widziałam jak ze sklepu nosiła takie <i>zojdy</i>, bo to za cudze piniodze to mozno było korzystać. Jak nazbierała tego jedzynio, pokładła i tych <i>zojdów</i> do dómu ni mogła nijak donieś, bo takie ciezkie beło toto. Całe <i>zojdy</i> chwostu z pola wyniesłam. Jo na przykład jak dziewuchom mówie, no bo tero to się je sałate: „Zjadłam <i>zojdy </i>sałaty”, no to co to som te zojdy mi się pytajo.</div>\r\n<div><b>zajdka</b> 1. ‘zwitek siana’: We Wigilie wzieno się siana, zrobiło się tako jak <i>zojdke</i>, połozeło się na sianku chleb, bułke chleba i na ni łopłatki i prawie do Nowego Roku to beło.</div>\r\n<div>2. ‘tłumok; noszona przez kobiety płachta zakładana na plecy lub do wynoszenia chwastu z pola lub trawy, siana’: Nakładła tych pokrzyw w <i>zojdki</i> i szła do dómu bez Łysice.</div>\r\n<div><b>zajęcza kapusta </b>‘szczaw, <i>Rumex acetosa</i>’: Ta <i>zajęco kapusto</i> tako, tak wysoko rośnie, duzo tako.</div>\r\n<div><b>zajść w nadzieję</b> ‘być w ciąży’: A óna jak <i>zasła w nadzieje</i>, to na początku tako licho była jak zomorek, dopiero późni się pobrała.</div>\r\n<div><b>zakwnąć</b> ‘zakwitnąć’: Po oplewieniu rós ten len spokojnie az <i>zakwnoł</i>. Jak ón <i>zakwnie,</i> to jakie ładne kwiotuski, no i wtedy godajo, ze albo siwe, albo niebieskie jak tam nichtórzy.</div>\r\n<div><b>zamaźglić</b> ‘zamalować w wigilijny wieczór okna w domu, w którym mieszkała panna na wydaniu’: To chłopoki brały wopna i nim <i>zamaźgliły</i> niejedno łokno.</div>\r\n<div><b>zaparzt</b> ‘niezalęgnięte jajko’: Niezalegniete jojko to <i>zoparzt</i> godali. <i>Zaparzty </i>to były jojka zalegniete, ale ostudzone.</div>\r\n<div>Niezalęgnięte jojka to <i>zoparzt,</i> bo wiadomo siedziała cy kura cy gęś, nie wysiedziała, niezalęgnięte, ale to jak sie strzeliło, to ino smród sie unosił.</div>\r\n<div><b>zapiekać </b>‘dokuczyć’: Pierwej ludziom <i>zapiekoł</i>, a zowdy wiedzioł, co komu rzec, a na kóniec to i świetości za nico mieć nacon. Wacek juz zacon nauke w szósty klasie i jak zawdy <i>zapiekoł </i>we skole. - To tak synu chces mie łotruć? – płakała babka – i zawdy mi <i>zapiekos</i> ty łajdoku jeden.</div>\r\n<div><b>zapolnica </b>‘przegroda z desek oddzielająca zapole od klepiska’:A siano to się poznosieło płachtom, to beło po <i>zapolnice</i> w stodole, bo tak downi to nie sioli, to nie było, co zbierać. Duzo przywieźlista juz? Bo my momy tego żyta <i>po zopolnice.</i></div>\r\n<div><b>zaraza </b>‘wyzwisko’: Ozeniłem ci się na bosko obraze</div>\r\n<div>Wezme se świadectwo, sprzedom te <i>zoraze</i>.</div>\r\n<div><b>zarzucka </b>‘zupa z gotowanych katrofli z dodatkiem kiszonej kapusty’: <i>Zarzucka </i>to źmioki z kapustom: to źmioki się gotuwało i zarzucało się kapustom kiszonom. No to mówilizatrzepajka i <i>zarzucka</i>, rzodkie źmioki z kapustom.</div>\r\n<div><b>zastąpić </b>‘zajść w ciążę’: Ano nie wies tam do nasy Beaty to tak chłopok chodzoł az <i> zastopieła </i> i jak koza w piątym miesiącu po ślubie porodzieła. </div>\r\n<div><b>zausie </b>‘miejsce za uszami’:Na przykłod jak bolała głowa, no to pijowki <i>po zosiu</i> stawiali, ale musioł już któś wiedzić gdzie, jak się postawieło, ile to abo trup abo pijowka zdechnie.</div>\r\n<div><b>zasiwieć</b> ‘zakwitnąć na niebiesko’: O bławat już <i>zasiwioł</i>, siwy jest, już zakwitnął.</div>\r\n<div><b>zaskórze </b>‘miejsce w źle wypieczonym chlebie pod wzdętą skórką’: Taki mi się chlebek zdarzeł, <i>po zoskórzu</i> kłotek siudoł.</div>\r\n<div><b>zaskórniki </b>‘wyzwisko na dokuczliwe krowy’: Te krowy to takie ciekawce, choroby, <i>zoskórniki </i>jak się patrzy. <i>Zoskórniki </i>się zrobieły te krowy, to niedobre takie, a <i>óny </i>jak się wydróżo w eder, to tam po lasem się gdzie dopiero łopro, to jo ich nie dogónie, to ni ma mowy.</div>\r\n<div><b>zastole </b>‘poczęstunek dla gości weselnych znajdujący się na kilku stołach’: Jak downi te wesela robili to w jedny chałupie było <i>zostole</i>, w drugi się bawili goście. Te <i>zastola</i> to były z descek robione: tu sie kładło kase z flakami, kapuste rzodko z grochem i kasom zasypano. Starszy drużba i drużyna to mieli oddzielne <i>zostole</i>. Przyśli ze ślubu, no to prosto na te <i>zostola</i>, pojedli i ulali. <i>Zostola </i>były po ścianie, a tu pośrodku teńcowali; jo patrze się na te <i>zostola</i>, a tu te kucharki sykujo flaki z kasom, kapuste z grochem. Na tym <i>zostolu</i> to downi nie tak było jak teraz, biedni było z tymi jedzeniami: na przetakach ser był, chleb, zwykle placki, był i bimber, jag nie było wódki. Jak już przyśli łod ty starsy druhny z tego <i>zostola</i>, to już wszystkie posły za stół, do innego pokoju, nie razem ze starsemi, a starsi w jednym pokoju, pomiesceniu byli. Te drozdzówki na kupki beły kładzione niby stół, ale to <i>zastole</i> to beło z descek abo z lotrów takie jak to na fure sie kładzie. </div>\r\n<div><b>zażegnać kołtuna</b> ‘sprawić komuś lanie’: Żeby tu nie wpod z jakom lagom i żeby mi tu <i>kołtuna nie zazegnoł</i>. </div>\r\n<div><b>zbierak</b> ‘pracownik najemny zbierający truskawki’: Jak się najmowało do truskawków, to się mówiło: „Ide po <i>zbieroka</i>”. </div>\r\n<div><b>zbożny</b> ‘zbożowy’:</div>\r\n<div>Usychajo <i>zbozne</i> kłosy</div>\r\n<div>Podsychajo i trowne korzenie</div>\r\n<div>Cierpi głód wszelkie stworzenie.</div>\r\n<div><b>zbredni </b>1.‘o chlebie: zdobyty w sposób nieuczciwy’:Kowolu, <i>zbredni</i> chleb jodo sie w skrytości, a jez on jako piosek w gebie.</div>\r\n<div>2. ‘zbrodniczy’: Królu Herodzie, <i>zbredni </i>miecz bezwolny u pasa wiści.</div>\r\n<div><b>zdanie </b>‘sąd, myśl, opinia’: Jo to ni mom ło ni dobrego <i>zdania.</i></div>\r\n<div><b>zdrożyć się</b> ‘zmęczyć się drogą’: Jak się zmęczył drogą, to godali downi, ze <i>się zdrożył.</i></div>\r\n<div><b>zdudzieć</b> ‘zmęczyć się’: Tam Grzesiek kiedyś stanoł, a był po ty robocie, i tak godo: „Alem <i>zdudzioł. </i></div>\r\n<div><b>na zdry </b>‘całkiem, do ostatka’: Wysłam z moki <i>na zdry</i>.</div>\r\n<div><b>zepchnąć </b>‘zrobić coś niedbale, zbyć byle czym’: U siebie to robi az fruwo, a u kogoś to patrzy, aby <i>zepchnąć.</i> <i>Zepchła</i> ty roboty troche, zadarła kiece i posła.</div>\r\n<div><b>zelga</b> ‘czas nagłego ocieplenia zimą’: Jak ta <i>zelga</i> nastała, to momy lepi, bo ciepli jes.</div>\r\n<div><b>zganiany </b>‘o śmietanie: zlewana z kolejnych udojów mleka w celu przygotowania masła’: My mieli śmietane świezo, a óny miały <i>zganiano</i> śmietane, to do kogo majo pretensje, ze krupy się porobieły i mówiły na nos <i>carownice z Bielin</i>, jakie to ładne masło zrobieły, a nom się krupy zrobieły. </div>\r\n<div><b>zgrzebny </b>‘o płótnie: gorszego gatunku’: No kobiety to tyz miały do połowy do pasa lniane te kosule, a tutej to nodołki <i>zgrzebne</i>. Na nodołki, na gacie to było to płótno grubse, <i>zgrzebne </i>mówili. </div>\r\n<div>Ze <i>zgrzebnych </i>ubranie</div>\r\n<div>Z pacześnych koszulę</div>\r\n<div>Koszulę bielutką</div>\r\n<div>Z tych niteczek utkam.</div>\r\n<div><b>ziemniaczanka </b>‘woda, w której gotowały się ziemniaki’: Ta woda po ugotowanych źmiokach to <i>źmiocanka</i>. W ty <i>źmioconce</i> to się ładnie te pryszcze likwidowało: taki napar na twarz się zrobiło i ładno gęba była. </div>\r\n<div><b>ziemniaczarka </b>‘woda, w której gotowały się ziemniaki’: Jedni gotowali te prazoki na gotującej wodzie czystej, a inni to na ty <i>źmiocorce</i>.</div>\r\n<div><i>Źmiocorka</i> to była ta woda, co się łodcedzo ze źmioków, a późni niechtórzy to nogi w ni mocyli, ze to pómogało na przeziębinie. </div>\r\n<div><b>ziemniaczki </b>‘in. dalie’: U nos to przeważnie jergienie, orgienie mówili, a tam gdzie ińdzi to gieorginie albo <i>źmiocki.</i> </div>\r\n<div><b>zlichocieć</b> ‘zmizernieć’: Łoj ty Heli tak już zem downo nie widziała, tak <i>zlichociała</i>. Po ty chorobie tak <i>zlichocioł</i>, ze ino skóra i kłości zostały. </div>\r\n<div><b>zmacha </b>‘o silnym, dużym człowieku: kobiecie, mężczyźnie’: Jo to zem tako <i>zmacha </i>baba, a óna to tako delikatno.</div>\r\n<div><b>znawiać</b> ‘zmyślać’: Ło co łóna tam wygadywała, tak <i>znowiała</i> takie niestworzóne rzeczy.</div>\r\n<div><b>znista </b>‘zniszczenie’: Ón tom politykom to do <i>znisty </i>doprowadzi, taki gospodorz. Co, chces mi <i>zniste</i> zrobić. Wszystke robote twoje zrobiełam, a tyś taki <i>znisty</i> narobił. </div>\r\n<div><b>znoja </b>‘rodzaj trawy’: To tako trowa, co kielichy mo serokie i żółto kwitnie, to <i>znoja.</i></div>\r\n<div><b>zogwa </b>‘o kwaśnym barszczu’: Ło jaki kwaśny ten boszcz, ze jo bym go w ogóle nie jadła. Tako <i>zogwa</i>, taki kwasieluch. </div>\r\n<div><b>zomorek</b> ‘dziecko wygłodzone, chude’: Nic nie chce to jejich dziecko jeś, taki <i>zomorek</i> strasny. Óny tam wszystkie takie <i>zomorki</i>, bo ni majo wcale co jeś. A óna jak zasła w nadzieje, to na początku tako licho była jak <i>zomorek</i>, dopiero późni się pobrała.</div>\r\n<div><b>zrywny</b> ‘gwałtowny, porywczy’: Taki był pędły, <i>zrywny</i>, wiecnie się śpieszył i co z tego było.</div>\r\n<div><b>zuchelek </b>‘kawałek’: W domu <i>zuchelka </i>chleba nie nańdzies. Jak cłowiek znaloz <i>zuchelek </i>chleba, to podniós go z saconkiem, obtar z piosku, pocałuwoł i spozył.</div>\r\n<div><b>zwiady </b>‘odwiedziny swatów zalotnika u rodziców kandydatki na żonę’: To jak się poznali, to już się dogadywali, to na takie <i>zwiady</i> chodzili. </div>\r\n<div><b>zwidmieć się</b> ‘zniknąć, zginąć, przepaść’: Ale leleń <i>zwidmieł </i>mu <i>się</i> kajsi z łoców i przepod w mrocnym lessie. </div>\r\n<div align="center"><b><font size="5">Ż</font></b></div>\r\n<div><b>żagawka </b>‘roślina podobna do pokrzywy, ale mniejsza, <i>Urtica</i>’:Te małe pokrzywy parzące to <i>zagawki</i>. </div>\r\n<div><b>żarnówka</b> ‘kij, którym obraca się kamień w żarnach’: To był taki kij w żarnach, co się łobracoło nim, to była <i>żarnówka.</i></div>\r\n<div><b>żeleźniak </b>1. ‘garnek żeliwny, in. sagan’: Jak dlo świń cy dlo gadziny w ogóle, to sie gotowało w <i>żeleźnioku</i>. Nojpierw się brało <i>zeleźniok</i> taki duzy na te psioche. Downi to beły <i>żeleźnioki</i> nie gorcki jakie takie. </div>\r\n<div>2. ‘wóz konny z żelaznymi obręczami na kołach’: Ten <i>żeleźniok</i> jak się rozsech, to ino się sypało wszystko. Downi nie było wozów gumowych ino <i>żeleźnioki</i>, na żelaznych kołach z takimi łobręcami.</div>\r\n<div><b>żeleźniaczek </b>‘garnek żeliwny mniejszy niż żeleźniak’:<b> </b>W <i>żeleźniocku</i> się downi gotowało te prazoki. <i>Żeleźniocek</i> to był taki gorcosek lony, to się sypało te mąke na gotująco wode i prazoki się robiło.</div>\r\n<div><b>żmuda</b>‘o człowieku wykonującym coś bardzo powoli’: Tak w tym łogródku ta <i>zmuda </i>staneła i tak cały dziń plewiła.</div>\r\n<div><b>żurok </b>‘in. garczynka’: Downi borsc to sie cyniło w garcynce, ale jedni mówili na to garcynka , a drudzy <i>zurok. </i></div>\r\n<div><b>żydak </b>‘mały kawałek pola’: Pore razy rusyły kosom i już tego <i>zydoka </i>zesiekły.</div>\r\n<div><b>żydek </b>1.‘mała kopka podeschniętego siana’: Jak miało się na deszcz, to my składali to siano nie takie suche w takie <i>żydki.</i></div>\r\n<div>2. ‘prymitywna lampa’: Dzieci tyz sie uceły w ty izbie, przy świetle naftowym – lampie albo zydku. </div>\r\n<div><b>żydówka</b> 1. ‘wrzód’: <i>Żydówki</i> to się robio takie wrzody, bańka tako i woda w środku.</div>\r\n<div>2. ‘roślina trująca’: U nas sie mówiło <i>żydówka</i>, całkiem czarno, bardzo trująco, miała takie rozgałęzienie, a na samym środku ten łowoc. </div>\r\n<div><b>żytko </b>‘rodzaj trawy rosnącej w życie’:<i>Żytko</i> to tako trowa, co się robi takie jakby kłósko, i óna rosła w życie.</div>\r\n<div><b>żywotka </b>1.‘dożywocie, środki utrzymania dla starych ludzi, którzy przekazali gospodarstwo dzieciom, rodzinie’: Tam my widzieli jako śli na wycug, a jako jesce te <i>zywotke</i> dostały, to nie wiem. Jak zapisali pole dzieciom, to mówili, że już <i>żywotke</i> mo.</div>\r\n<div>2. <i>przen.</i> ‘mieszkanie po śmierci’: Tam na cmentarzu moja <i>żywotka</i> jest teroz.</div>\r\n<div align="center"><b><font size="5">Ź</font></b></div>\r\n<div><b>źmiocorz </b>‘gruby placek z tartych ziemniaków pieczonych w formach blaszanych, in. golorz, tarciuch’:<span> </span></div>\r\n<div>Jak tarli źmioki surowe, to wyrobiali to ciasto i <i>źmiocorza </i>robili. Tak samo długo siedzioł długo w piecu jak i chleb ten <i>źmiocorz</i> i się go jadło jak był ciepły.</div>\r\n<div align="center"><b> </b></div>\r\n<div><b><span> </span></b></div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>Wykaz skrótów</b></div>\r\n<div><i>daw</i>.<i> – </i> dawny</div>\r\n<div><i>euf. – </i>eufemizm</div>\r\n<div><i>fraz.</i> <i>– </i>frazeologizm</div>\r\n<div>in. <i>–</i> inaczej</div>\r\n<div><i>lmn – </i>liczba mnoga</div>\r\n<div><i>m – </i> rodzaj męski</div>\r\n<div><i>pog</i>.<i> – </i> pogardliwy, pogardliwie</div>\r\n<div><i>por. – </i>porównaj</div>\r\n<div><i>przen</i>.<i> – </i> przenośny, przenośnie</div>\r\n<div><i>skr. – </i>skrót</div>\r\n<div><i>stp</i>.<i> – </i> staropolski</div>\r\n<div><i>w por</i>.<i> – </i> w porównaniu</div>\r\n<div><i>wulg</i>.<i> – </i> wulgarny</div>\r\n<div><i>ż – </i> rodzaj żeński</div>\r\n<div><i>żart</i>.<i> – </i>żartobliwy, żartobliwie</div>\r\n<div><b><font size="5"> </font></b></div>\r\n<div><b><font size="5"><font size="3">Bibliografia</font></font></b></div>\r\n<div>Cygan S., <i>Na świętokrzyskiem gwarowym gościńcu</i>, Kielce 2008.</div>\r\n<div>Cygan S., <i>Z gwary świętokrzyskiej. Świat dawnej wsi w relacjach mieszkańców. Pogwarki. Twórczość ludowa. Słowniczek</i>, Kielce 2009.</div>\r\n<div><i>Etnografia województwa kieleckiego – materiały szkoleniowe dla przewodników. Opracowanie i oprawa graficzna T. Szymczak, </i>Warszawa 1979.</div>\r\n<div><i>Legendy świętokrzyskie</i>, pod red. K. Brachy, Kielce 2009.</div>\r\n<div><i>Legendy i podania świętokrzyskie</i>. Redakcja A. Trukszyn. Pokłosie wojewódzkiego konkursu literackiego o <i>Złota głoskę</i> pn. <i>Cudze czytacie, a swoje znacie</i>?, ogłoszonego przez Wojewódzki Dom Kultury im. J. Piłsudkiego w Kielcach, Kielce 2009.</div>\r\n<div> </div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('kieleckie-slowniki', 'kieleckie', 'Słowniki gwarowe', 70000, '<h1 style="font-size:16pt;">Słowniki gwarowe</h1>\r\n<div class="fonetycznie">\r\n<p class="autor">Halina Karaś</p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b><span style="font-size: 14pt; line-height: 150%;">Słowniki gwar Kielecczyzny (Małopolski środkowej I)</span></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b><span style="font-size: 14pt; line-height: 150%;"> </span></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><em><span style="line-height: 150%; font-style: normal;">Badania słownictwa gwar kieleckich mają długą tradycję. Wiele słowniczków gwarowych powstało w II połowie XIX wieku i na początku wieku XX. Szczególnie zasłużeni sa tu: ks. Władysław Siarkowski, Jan Łoś, Zygmunt Wasilewski, Wacław Jaskłowski, a w wieku XX i obecnie: Karol Dejna, autor największego zbioru leksyki kieleckiej, Maciej Rak, twórca pierwszego gwarowego słownika frazeologicznego (wyspecjalizowanego), i Stanisław Cygan, autor popularnego słowniczka gwary świetokrzyskiej, zamieszczonego w jego książce o gwarach Kielecczyzny.</span></em></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Niemało jest też słowniczków rękopiśmiennych. Jan Łoś w wykazie źródeł zamieszczonym w VI tomie KarłSGP wymienia następujące:</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">- Adolf Dygasiński, <i>Słowniczek gwary od Szkalmierza </i>(dziś Skalbmierz, wieś w powoiecie Kazimierza Wielka w woj. świętokrzyskim,</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">- Jan Łoś, <i>Słowniczek gwary opoczyńskiej (niektóre wyrazy z Opatowskiego)</i>, prawdopodobnie rozszerzona (?) wersja słowniczka opublikowanego jako dodatek do monografii o gwarze opoczyńskiej w 1886 roku (za tym, że jest to trochę inna wersja, prawdopodobnie poszerzona, przemawia fakt, że to właśnie ją, a nieopublikowany słownik, wymienił sam autor (Jan Łoś) jako źródło KarłSGP) ,</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">- ks. Władysław Siarkowski, <i>Słowniczek gwary od Mstyczowa</i>,</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">- ks. Władysław Siarkowski, <i>Słowniczek gwary kieleckiej. </i></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em><span style="line-height: 150%; font-style: normal;">W kartotece </span></em><em><span style="line-height: 150%;">Słownika gwar polskich </span></em><em><span style="line-height: 150%; font-style: normal;">PAN znajduja się rękopiśmienne słowniki gwar wsi: Wilków kielecki (14 000 kartek), Dąbrowa Poduchowna iłżecka (ponad 12 000 kartek), Chotel Czerwony pińczowski (ponad 8 000 kartek), Książnice Wielkie pińczowskie i Radkowice iłżyckie (po ponad 5 000 kartek), Lipnica jędrzejowska, Lgota Gawronna włoszczowska i Wąworków opatowski (po ponad 4 000 kartek).</span></em></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b>Ks. Władysław Siarkowski, <i>Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Kielc</i></b></div>\r\n\r\n<p><a title="Okładka opracowania etnograficznego okolic Kielc ks. Władysława Siarkowskiego (wyd. współczesne)" rel="lightbox" href="cmsimg\\hka\\SG060.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\hka\\SG060.gif" /></a></p>\r\n\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Pierwszy słowniczekgwarowy ks. Władysław Siarkowski zamieścił w <i>Materiałach do etnografii ludu polskiego z okolic Kielc, </i>cz. I, rozdział 6 <i>Gwara ludowa </i>(„Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej”, t. II, 1878, s. 209-285, słownik: s. 244-259). Opracowanie kss. Siarkowskiego zostało przedrukowane współcześnie (Kielce 2000, do druku przygotowali Lidia Michalska-Bracha i Krzysztof Bracha). Słownik zamieszczony na zawiera 354 wyrazy niepoświadczone w tomie <i>Krakowskie </i>(s. 36-49). W tym samym opracowaniu ks. Siarkowski wcześniej zamieścił też „Spis ciekawszych zwrotów mowy” (98) zebranych ze wsi Masłów, Dyminy, Brzezinki, Suków, Kostomłoty, Posłowice, następnie „Wyrazy, mające dwojakie lub kilkorakie znaczenie” (19 wyrazów), „Wyrazy i wyrażenia mające spólne znaczenie”, „Spis wyrazów wymienionych w dziele Kolberga: Lud serya VIII str. 303-328, których dotąd nie zdarzyło sie nam słyszeć w okolicach kieleckich”.</div>\r\n<p><a title="Strona tytułowa opracowania etnograficznego okolic Kielc ks. Władysława Siarkowskiego (wyd. współczesne)" rel="lightbox" href="cmsimg\\hka\\SG061.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\hka\\SG061.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Sam słowniczek został opracowany stosunkowo starannie. Haseł jest 356, a wyrazów nieco więcej (376), gdyż niekiedy, ale stosunkowo rzadko (w kilkunastu hasłach) w jednym artykule hasłowym omawia się więcej niż jeden wyraz, por. np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">bełkotać</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – mówić niezrozumiale, sub. <span style="letter-spacing: 1pt;">bełkot</span> vel <span style="letter-spacing: 1pt;">bełkocina</span>.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">granda</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – rozbój nocny, <span style="letter-spacing: 1pt;">grandować</span>, – rozbijać w nocy. (Wyraz złodziejski).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">grdyk, </span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">– pijak, grdykać, – pić wódkę.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">grzdula</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – guz, wyrzut, bolak; <span style="letter-spacing: 1pt;">grzdulnąć</span>, – uderzyć tak, że guz wyskoczy.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">morka</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> vel <span style="letter-spacing: 1pt;">pomoscyzna</span>, – powietrze drześte, dżdżyste.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">murawne</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> vel <span style="letter-spacing: 1pt;">murawina</span>, – murawa, miejsce zarosłe trawą.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">niezbednica</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> vel <span style="letter-spacing: 1pt;">brzydnica</span>, – wielka choroba, choroba Śgo Walentego.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">obraźnik</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> (mascul.), <span style="letter-spacing: 1pt;">obraźnicka</span> (fem.) obrażający, -a kogo.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">pastorka</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, <span style="letter-spacing: 1pt;">pastucha</span>, – pasterka, strzegąca bydła.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">poskuta</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – posługa, np. muse iść do domu i zrobić poskutę; <span style="letter-spacing: 1pt;">poskutać</span>, robić posługę.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">słapcie</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> vel <span style="letter-spacing: 1pt;">karpie</span>, – chodaki, trypy, trzewiki, mające podeszwę z drzewa, a wiérzch ze skóry.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">słonie</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – słońce; <span style="letter-spacing: 1pt;">posłonne</span>, <span style="letter-spacing: 1pt;">słonne</span> miejsce, miejsce ku słońcu obrócone.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">telbuch</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> (przezwisko), – gruby, niezgrabny; <span style="letter-spacing: 1pt;">telbuchowaty</span> (adj.).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">wybiegać</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – rosnąć, np. wybiega chybko brzezina; <span style="letter-spacing: 1pt;">wybiegły -a -e</span>, rosły.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Niektóre artykuły hasłowe są rozbudowane, gdyż obligatoryjnym składnikom (wyraz, znaczenie) często towarzyszą dodatkowe elementy, takie jak: cytaty, informacja gramatyczna, określenia nacechowania emocjonalnego poszczególnych wyrazów, dokładna lokalizacja (w postaci nazw wsi, w których wyrazy te występują).</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Bardzo częsta jest dokumentacja tekstowa. Autor przytacza przede wszystkim przykłady z żywej mowy, także (rzadziej z pieśni), por.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">forsa</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – przykład, np. dziecko ma do złego forsę z ojca.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">gajda</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – zanadrze, np. wzionem troche zboża w gajdę. </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">głębosić</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – niepokoić, np. głębosą mie, aby jechać do lasa po dębcáki.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">harsc</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – gęstwina, np. w tym lesie taki harsc, ze cięzko przedrzéć się.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">łabcyć się</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> vel <span style="letter-spacing: 1pt;">łapcyć</span>, – łakomić się, np. choć bogaty, a łapcył się na skórę zdechłego bydlęcia.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">malinowie</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – (subst. neutr.) gąszcz malin, np. nie pozenę wołków w gęste malinowie. (Krakowiak).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">nieschędliwy -a -e</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – nieochędożony, nie lubiący porządku, np. chłopa mám nieschędliwego.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">obewrot</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – zajęcie, np. sołtys má duzo obewrotów z ludźmi.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">oddynkować</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> vel <span style="letter-spacing: 1pt;">odtynkować</span>, – oddalić, odgrodzić, odseparowac, np. córka odtynkowała się od rodziców.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">osławić</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – objawić, np. osławiła się Matka Boska pastuszkowi.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">rudawina</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – krew, np. chory wcora pluł rudawiną.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">zdry</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> (adverbinm), – całkiem, <span style="letter-spacing: 1pt;">nie do zdry</span>, niecałkiem, niezupełnie, np. O pieskowie wybiegli i zdry nie scekali, – O Najświętsą Panienkę zaraz ją poznali. (Kolęda gminna).</span></div>\r\n<p><a title="Wybrana strona słowniczka okolic Kielc ks. Władysława Siarkowskiego" rel="lightbox" href="cmsimg\\hka\\SG062.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\hka\\SG062.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Czasem autor podaje odpowiednik ogólnopolski całego cytatu w postaci zdania, np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">armacyć</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> vel <span style="letter-spacing: 1pt;">arkocyć</span>, – naradzać się, umawiać się, np. chłopi się ześli w izbie i arkocą, aby podnieść płacą skolárzowi, – chłopi się zgromadzili w izbie i naradzają się nad podniesieniem płacy nauczycielowi. </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zmamrać się, – znieść się z kim o co, porozumieć się, np. zmamraława się z siedziorką, cy kupi grusek, – porozumieliśmy się z przekupką o kupno gruszek.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Nieco rzadziej pojawia się w różnym zakresie informacja gramatyczna (określenie części mowy, przy rzeczownikach – rodzaj gramatyczny, czasem uwagi o ograniczeniu kategorii liczby, przy przymiotnikach – końcówki rodzajowe, przy czasownikach niektóre formy fleksyjne), np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">kurzáć</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – (subst. masc.) węglarz, ten, co wypala węgle z drzewa.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">lach</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, plur. <span style="letter-spacing: 1pt;">lachy</span>, – gąszcz zarosły leszczyną. </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">ineli -a -e</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, (adject.) równy, np. sytko bydło w oborze inele, nié ma ta (tam) mniejsego.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">górcaty -a -e</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – górzysty.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">duskus</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – (adverb.) rzeczywiście, w samej rzeczy, np. a duskus widziałam go wcora uchlanego w kárcmie. </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">seremno</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> (adverb.), – smutno, np. oj tak mi téz seremno, ze nie póde do koscioła.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">łubać</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – tupać, imperativ. łub, np. na weselisku wiela luda tańcowało i łubało nogami.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Sporadycznie można spotkać przykłady określenia nacechowania stylistyczno-ekspresywnego wyrazów, np.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">japa</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – (pogardliwie) usta.</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">micha</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – (pogardliwie) kobiéta nierodząca, bezdzietna.;</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">rzadko również znajdują się w słowniku uwagi o frekwencji przytaczanych nazw, np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">ocenzerować</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – obgadać, wyraz ten <u>bardzo rzadko używany</u>.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">odchmálić</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> (<u>rzadko używane</u>), – otworzyć, np. trza odchmálić drzwi, bo parno w izbie.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">śkumo na ogólach</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – wyrażenie <u>bardzo rozpowszechnione</u>, właściwie oznacza: niby to, np. śkumo nie chciała iść za mnie a posła. Zalecali mi się śkumo na ogólach – przyjezdzali do mnie w zgrzebnych kosulach. (Krakowiak).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Nieco częściej natomiast autor dokładnie lokalizuje wyraz, podając nazwę wsi, w której gwarze jest używany, np.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">grąba</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – miedza (Staro-Chęciny).</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">naflák</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – obcas u buta (Brzeziny).</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">powołonki gáda</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> (Daleszyce) – wygaduje.</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">satrzyć</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – (Brzeziny) poznać, np. tak się ogarnoł galanto, ze go ledwie satrzyć. </span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">wydma</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – (Masłów) nierządnica (ob. widma).</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">zmacha</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, – (Chęciny), drab, olbrzym, w ogóle każden wielki (co do wzrostu) człowiek.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em> </em></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b>Ks. Władysław Siarkowski, <i>Słowniczek gwary ludowej z okolic Pińczowa. </i></b></div>\r\n<p><a title="Wybrana strona słowniczka Gustawa Blatta ze wsi Pysznica" rel="lightbox" href="cmsimg\\hka\\SG006.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\hka\\SG006.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Ten zbiorek leksyki opublikowany w 1891 roku w „Sprawozdaniach Komisji Językowej Akademii Umiejętności” (t. IV, s. 335-340) zawiera 162 wyrazy przeważnie odnotowane w parafii Kije pod Pińczowem. Wyrazy zatem mają dokładną lokalizację. Słownik został przedrukowany współcześnie wraz z pozostałymi materiałami etnograficznymi z okolic Pińczowa ks. Siarkowskiego (Kielce 2003, do druku przygotowali: Krzysztof Bracha, Beata Wojciechowska i Licia Michalska-Bracha).</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Przedstawiany zbiorek został omówiony przez Stanisław Cygana, który uznał go za ważne źródło do badań nad gwarami Kielecczyzny (Cygan 2003). Na podstawie jego zawartości oraz drugiego słowniczka z oklolic Kielc omówił cechy gwarowe z zakresu fonetyki i fleksji oraz słownictwom które porównał ze zbiorem leksyki kieleckiej z II poł. XX wieku Karola Dejny. Porównanie to pozwoliło mu ukazać zmiany, jakie w niej zaszły, słowa zanikłe, ginące obecnie czy wrezie te, które zachowują żywotność. W słowniku Karola Dejny nie zostały juz poświadczone np. wyrazy: <i>borys</i>, polewka z buraka; <i>garmotka, </i>utłuczone ugotowane ziemniaki zmieszane z barszczem lub żurem; <i>fafuła </i>lub <i>bzówka, </i>polewka z dojrzałych jagód bzu czarnego, zaprawiona mąką i mlekiem; <i>żytniczka, </i>kasza zrobiona z niedojrzałego żyta (za: Cygan 2003, LXXXIII-LXXXVI).</div>\r\n<p><a title="Strona tytułowa opracowania etnograficznego okolic Pińczowa ks. Władysława Siarkowskiego (wyd. współczesne)" rel="lightbox" href="cmsimg\\hka\\SG064.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\hka\\SG064.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Artykuł hasłowy składa się z następujących elementów: wyraz hasłowy, jego ewentualny wariant fonetyczny lub morfologiczny, czasem opis gramatyczny (głównie określenie części mowy, uwagi o nietypowej odmianie), znaczenie, stosunkowo często cytaty ilustrujące użycie wyrazu, por. np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">alamuśny </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">vel <i>halamuśny, </i>ad. sprzeczny, dokuczliwy. „Mój mąz alamuśny, pobił swoje dzieci.”</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kalanica </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">vel <i>kalemba, </i>nakrycie z perzu na chałupie.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">bańduch </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">vel <i>bańdos, </i>potrawa ze szczawiu sporządzona. </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zgónina </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">vel <i>zgonie, </i>ziarno nie wyczyszczone na bojowisku.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Wyjątkowo zdarza się, by w jednym artykule hasłowym odnotowano wyrazy pokrewne, reprezentujące różne części mowy, por.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">przekomarzać się, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kłócić się, <i>przekomary, </i>kłótnie.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">częściej natomiast w główce hasła pojawia się cała fraza, zdanie, w którym osobliwy, typowo gwarowy jest tylko jeden wyraz, por. </div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">salantuje między ludźmi, zem skąpa. </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Obnosi się między ludźmi, żem skąpa.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">spędu nie mám iść do kumoski, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">- nie mam sposobności iść do kumoski.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">wypośladować sobie tego z głowy nie mogłam, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">wyperswadować sobie go, tego...;</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">gdzie wyrazem hasłowym winny być <i>salantować, spęd, wypośladować.</i></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Egzemplifikacja tekstowa pojawia się w 47 hasłach, a więc stosunkowo często, por. np.</div>\r\n<div style="margin-left: 17.4pt; text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">dworować, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">wychodzić na potrzebę na dwór. „Mojá matusia téj nocy nie dworowali.”</span></div>\r\n<div style="margin-left: 17.4pt; text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">chyl, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">sub. miejsce otwarte. „Lepiéj za płotem niż na chylu”.</span></div>\r\n<div style="margin-left: 17.4pt; text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">niezbęda, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">wzgarda. „Cyni Bogu i ludziom przez swe postępki niezbędę.”</span></div>\r\n<div style="margin-left: 17.4pt; text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">odporać, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">odradzać. „Odporam mu, zeby nie sedł na jarmark.”</span></div>\r\n<div style="margin-left: 17.4pt; text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">pokorać, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">podołać. „pokorać mu nie mogłam.”</span></div>\r\n<div style="margin-left: 17.4pt; text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">poskucić, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">dopomagać. „Nie ma mi kto w domu poskucić, musę sama w domu wsycko robić.”</span></div>\r\n<div style="margin-left: 17.4pt; text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">smagło, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">adv., pośpiesznie, raźno. „Nie mogę iść smagło, bo parno.”</span></div>\r\n<div style="margin-left: 17.4pt; text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zchodek, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">koniec. „Byłam na zchodku tygodnia w mieście.” </span></div>\r\n<p><a title="Wybrana strona słowniczka gwarowego okolic Pińczowa ks. Władysława Siarkowskiego" rel="lightbox" href="cmsimg\\hka\\SG065.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\hka\\SG065.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">W kilku hasłach pojawia się dokładniejsza lokalizacja w postaci nazwy wsi podpińczowskiej, por.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">heksdum, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">adv., natychmiast (Chroberz). </span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">wark</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, adj., niedobry, dokuczliwy (Morawica). </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">lub porównania ze słownikiem Lindego czy Kolbergiem, por.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">bezmian, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">w Krak. (Kolberg) przezmian – waga do mięsa.</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">cieciora, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">soczewica. W słow. Lindego – groch włoski.</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">gorlić się, przegorlać się, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">przemawiać się. W słow. Lindego słowo to ma odmienne znaczenie. </span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">gruzołek, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">(U Lindego gruzołka) – bryłka, grudka. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Autor stosuje najczęściej definicje realnoznaczeniowe, opisowe, lub synonimiczne (odpowiednik literacki), trzy razy zamiast definicji występuje cytat, na którego podstawie można zrekonstruowac znaczenie, por.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">chargotać, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">psy chargotały na dziada. </span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ćmić</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, ćmi mi w gębie ząb.</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kozub, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">jak désc na wiosnę pada, to kozub z ziemie zdejmie. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Słowniczek pińczowski ks. Władysława Skierkowskiego to cenne świadectwo gwarowej leksyki dziewiętnastowiecznej z okolic Pińczowa.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n<div style="margin-left: 17.4pt; text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;"><b>Jan Łoś, <i>Gwara opoczyńska.</i> <i>Studium dialektologiczne</i></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 17.4pt; line-height: 150%;">Słownikgwary opoczyńskiej Jana Łosia z roku 1886 został dołączony do jego monografii poświęconej Opoczyńskiemu (<i>Gwara opoczyńska.</i> <i>Studium dialektologiczne</i>, „Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności”, t. IX, Kraków 1886, s. 147-190). Praca, oparta na materiałach zebranych przez autora w rodzinnej wsi Mikulowicach i innych wsiach okolicznych, zawiera opis różnych działów gramatyki oraz słowniczek wydzielony na s. 182-190.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 17.4pt; line-height: 150%;">Słownik liczy 370 haseł i tyleż wyrazów, gdyż każda jednostka leksykalna została opracowana osobno w odróżnieniu od większości słowniczków tego okresu, w których często w jednym haśle omawiano kilka wyrazów pokrewnych. Tu wyrazy pokrewne (jest ich jednak niewiele) zawsze stanowią odrębne hasła, por. np.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">guzdrać śe: robić co powoli</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">guzdráła: ten co robi powoli</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kupa: stos, wiele</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">do kupy: razem (pod literą k)</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">latoś: tego roku</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">latosi: tegoroczny</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">likować: leczyć</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">liki: lekarstwa</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">straśńe: bardzo</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">strasecńe: bardzo.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Wyjątek stanowi hasło, w którym występuje 5 synonimów na określenie niedołęgi, por,</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">ńedojda: niémrawa: ńedołę<sup>n</sup>ga: ńezdara: ńezguła} niedołęga.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> Słowniczek Łosia jest w zasadzie indeksem wyrazów z podanymi znaczeniami. Najczęściej występują definicje synonimiczne w postaci ówczesnego odpowiednika literackiego, np.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kómasy: komary</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">lato</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṕ</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">eř: nietoperz</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">mory: niecierpliwość</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">u</span></sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">onorny: hardy</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">sodóma: burza.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Drugi, często stosowany typ definicji to definicje realnoznaczeniowe, opisowe, np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">sk</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ǫ</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">mpicá: kobieta skapa.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">grochovcysko: pole na którém rósł groch</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kopystka: drewniana wąska deszczka oblana smołą z piaskiem do gładzenia kosy, po naostrzeniu jéj na osełce.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">u</span></sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">okopisko: pewna ilość ograbionego siana, z którego ma być postawiona kopa</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">tranzelka: uzda na konia.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Inny typ definicji występuje rzadziej, np. zakresowe, por.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">gavořyć: o niemowlęciu</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">χłeptać: pić (o zwierzętach).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Zupełnie wyjątkowo pojawiają się pewne elementy informacji gramatycznej, np. okreslenie rodzaju gramatycznego rzeczownika, por.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kro</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ḱ</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ev: (fem.) belka na któréj opierają się łaty</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kno</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">e (neutr.): końce słomy użęt</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">é</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">j i złożon</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">é</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">j w snopek.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Niemało jest też słowniczków rękopiśmiennych. Jan Łoś w wykazie źródeł zamieszczonym w VI tomie KarłSGP wymienia następujące:</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">- Adolf Dygasiński, <i>Słowniczek gwary od Szkalmierza </i>(dziś Skalbmierz, wieś w powoiecie Kazimierza Wielka w woj. świętokrzyskim,</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">- Jan Łoś, <i>Słowniczek gwary opoczyńskiej (niektóre wyrazy z Opatowskiego)</i>, prawdopodobnie rozszerzona (?) wersja słowniczka opublikowanego jako dodatek do monografii o gwarze opoczyńskiej w 1886 roku (za tym, że jest to trochę inna wersja, prawdopodobnie poszerzona, przemawia fakt, że to właśnie ją, a nieopublikowany słownik, wymienił sam autor (Jan Łoś) jako źródło KarłSGP) ,</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b>Zygmunt Wasilewski, <i>Słowniczek wyrazów ludowych we wsi Jaksicach</i></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><i>Słowniczek wyrazów ludowych we wsi Jaksicach </i>Zygmunt Wasilewski opublikował w 1899 roku („Prace Filologiczne”, t. V, s. 90-98). Wieś Jaksice, wówczas gm. koszycka, pow. pińczowski, gub. kielecka, dziś administracyjnie należy do gminy Koszyce, w powiecie proszowickim, województwie małopolskim. Słownik obejmuje zbiór 212 haseł (i tyle samo wyrazów) ułożonych w porządku alfabetycznym z dodatkową osobno wydzieloną grupą 17 frazeologizmów (nazwanych przez autora „zwrotami mowy”), np. umrzeć pod swoim dachem = umrzeć w swojej parafii; żenić się <i>do chałupy </i>– zamieszkać przy rodzicach żony.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 17.4pt; line-height: 150%;">Artykuł hasłowy składa się na ogół z wyrazu hasłowego i jego znaczenia, np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">chmalnąć </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">– uderzyć (w twarz); </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">hamera </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">– zamieć śnieżna, wiatr silny; </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zdeźniejsy </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">– pożywniejszy; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">ale często są również porównania ze słownikiem Lindem i innymi opracowaniami, np. ze zbiorem Rafała Lubicza (pseudonim Hieronima Łopacińskiego), Michała Federowskiego czy ks. Władysława Siarkowskiego, por. np. hasła:</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">gubanie </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">– ubiór, odzież, Linde: gubać – podkasać, ugubiać się, kraińskie i wind. guba – fałda; </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">frygnąć </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">– rzucić (p. Lubicz: frygać. Pr. filol. IV, 195); </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">samozyjca </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">– kawaler (wymawiają nieraz samosyjca), por. u Siarkows. </span></div>\r\n<div style="margin-right: 1cm; text-align: justify; line-height: 150%;">Sporadycznie pojawiają się inne elementy, np. cytaty ilustrujące uzycie wyrazu w odpowiednim kontekscie, por. np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kalkuracyja</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> – spryt, nijaki kalkuracyi we łbie ni ma;</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">przerzec</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> – przemówić, jak go wodą oblali, dopiero przerzek.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Słownik gwary Jaksic razem z drugim zbiorem leksykalnym Zygmunta Wasilewskiego został szczegółowo omówiony przez Stanisława Cygana (zob. szerzej o słowniku: Cygan 2002).</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b>Wacław J. Jaskłowski, <i>Wieś Mnichów w powiecie jędrzejowskim</i></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><i>Słownik wyrazów </i>ze wsi Mnichów w powiecie jędrzejowskim to osobna część monografii <i>Wieś Mnichów w powiecie jędrzejowskim </i>(1904) autorstwa\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' Wacław J. Jaskłowski (1877-1937) – prawnik i historyk, autor prac także z pogranicza historii i etnografii.'');return false" onmouseout="hideToolTip()"> Wacława J. Jaskłowskiego </a> . Słownik, znajdujący się na s. 203-205 w rozdziale XII „Właściwości mowy i słownictwa”, liczy 239 wyrazów (za: Cygan 2005, 19).</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Wśród przykładów leksyki gwarowej odnotowanej przez Wacława Jaskłowskiego z początku XX wieku można wymienić za Stanisławem Cyganem (jw., s.. 20): <i>frymuźnica </i>– strojnica, <i>ogoziały </i>– wystudzony, <i>skozaczeć </i>– o kobiecie – zejść z drogi cnoty, <i>prawnik </i>– pieniacz, <i>ruszak </i>– złodziej.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b>Karol Dejna, <i>Słownictwo ludowe z terenów województw kieleckiego i łódzkiego</i></b></div>\r\n<p><a title="Strona tytułowa słownika Karola Dejny" rel="lightbox" href="cmsimg\\hka\\SG066.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\hka\\SG066.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Słownik Karola Dejny to największy zbiór leksyki gwar Małopolski środkowo-północnej. Obejmuje więc pod względem dialektalnym Kielecczyznę, Łęczyckie i część Sieradzkiego.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Zawiera ponad 20 000 wyrazów podanych w układzie alfabetycznym. Został opublikowany w 12 częściach w kolejnych tomach „Rozpraw Komisji Jezykowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” (zob. Karol Dejna, <i>Słownictwo ludowe z terenów województw kieleckiego i łódzkiego, </i>„Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”: 1974, XX, s. 189-277 (A-B); 1975, XXI, s. 135-290 (C-D);1976, XXII s. 135-268 (E-J); 1977, XXIII, s. 147-290 (K); 1978, XXIV, s. 149-274 (L-M); 1979, XXV, s. 123-276 (N-Ó); 1980, XXVI, s. 117-257 (P-Por); 1981, XXVII, s. 129-281 (Pos-R); 1982, XXVIII, s. 119-261 (S-Sy); 1983, XXIX, s. 83-233 (Sz-U); 1984, XXX, s.91-213 (W); 1985, XXXI, s. 143-265 (Z-Ż)).</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Jest to słownik o charakterze dyferencyjnym, ale autor inaczej rozumie kryterium dyferencyjności niż np. autorzy <i>Słownika gwar polskich PAN</i>, a więc nie jako odrębność od języka ogólnopolskiego, ale jako odrębność leksykalną danej gwary w stosunku do innych gwar ludowych. Przyjętą przez siebie zasadę ustalania zakresu słownictwa gwarowego określa i uzasadnia następująco:</div>\r\n<div style="margin: 0cm 27.6pt 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Do słownictwa gwarowego należy zaliczyć nie tylko wyrazy nie spotykane w inwentarzu wyrazów języka ogólnonarodowego, ale także i przede wszystkim zespół wyrazów, które tak jak inne cechy gwarowe (..) wyróżniają daną gwarę od pozostałych. Zaliczanie do słownictwa gwarowego tylko wyrazów nie spotykanych w języku ogólnonarodowym jest niesłuszne, ponieważ wyraz obcy językowi ogólnonarodowemu może nie należeć do słownictwa gwarowego – jeśli występuje we wszystkich gwarach i przez to żadnej z nich nie wyróżnia (np. <i>paprzyca</i>, <i>słupica</i>, góra ‘strych nad chałupą’) – i odwrotnie: wyraz wspólny jakiejś gwarze i językowi ogólnonarodowemu bardzo często należy do słownictwa gwarowego – jeśli występuje tylko w części gwar (np. <i>chaber</i> w stosunku do <i>głowacz</i>; <i>babka : starka</i>, <i>dziadek : starzyk</i>; <i>świerk : skrzek</i>) (Dejna 1974: 192, tj. DejSLKŁ I: 192). </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Przyjęcie takiej zasady nie jest łatwe w realizacji w praktyce leksykograficznej, co zresztą podkreśla sam autor, przede wszystkim dlatego, że nie zawsze znane i zbadane jest terytorialne zróżnicowanie leksyki gwarowej. </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><i>Słownictwo ludowe z województwa kieleckiego i łódzkiego</i> Karola Dejny ma podstawę materiałową – co prawda – opartą na eksploracji terenowej, ale nie była ona prowadzona specjalnie dla potrzeb słownika. Materiał językowy został zebrany podczas badań systemu fonologicznego i gramatycznego gwar wymienionego obszaru, który następnie stał się podstawą opracowania <i>Atlasu gwarowego województwa kieleckiego </i>(Dejna 1962-1968). DejSLKŁ bazuje zatem na wspomnianych materiałach, odsyłając do wymienionego atlasu, co znacznie utrudnia odbiorcy poszukiwanie informacji o wyrazie. Uzupełnieniem materiałów atlasowych są przykłady wydobyte z 25 prac magisterskich pisanych pod kierunkiem K. Dejny oraz rękopiśmienne zbiory kilkorga językoznawców (m.in. Piotra Galasa, Marii Kamińskiej). Tak zebrany materiał ma wiele braków, przede wszystkim jest nierównomierny i zróżnicowany pod względem wartości, co najważniejsze, często wyrazy notowane dla potrzeb badań fonetyczno-gramatycznych nie występują w szerszym kontekście, co również utrudnia badania znaczeń. Z leksykograficznego punktu widzenia w omawianym słowniku brakuje przede wszystkim dobrej dokumentacji tekstowej, co wiąże się z opisanym wyżej sposobem pozyskiwania materiału leksykalnego.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Właściwa część słownikowa jest poprzedzona wstępem, w którym – oprócz innych danych – wyłożono szczegółowe zasady redakcyjne, w tym omówiono skrótowo strukturę artykułu hasłowego.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Ponieważ pierwotnie materiały gwarowe były zbierane w innym celu niż opracowanie słownika, dlatego też zaciążyło to na całym opracowaniu ze względu na brak szerszych kontekstów. Dłuższych cytatów, przykładów uzyć wyrazów w szerszym kontekście w słowniku Dejny znajduje sie bardzo mało.</div>\r\n<p><a title="Wybrana strona słownika Karola Dejny" rel="lightbox" href="cmsimg\\hka\\SG067.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\hka\\SG067.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Bardzo dobrze została natomiast przedstawiona charakterystyka gramatyczna uwzględnionych wyrazów, gdyż regularnie zbierano takie informacje podczas badań. Co prawda – część poświęcona informacji gramatycznej nie jest zbyt duża. Jest to informacja podstawowa, konsekwentnie na ogół stosowana, choć ograniczona do niektórych form, np. D. lp. rzeczowników, rzadko formy innych przypadków zależnych, końcówek rodzajowych przymiotnika, końcówek lub zakończeń liczebnika, por. np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 27.5pt 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">brandziel</span></b><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, <i>-a</i>; <b>brajtówka</b>, <i>-i</i>; <b>brataniec</b>, <i>-ńca</i>; <b>brążek</b>, -<i>żka</i>; <b>brodło</b>, <i>-a</i>; <b>brzytew</b>, <i>-twy, </i><b>bydlę, </b>-ęcia;</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 27.5pt 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">barani</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, -a, -e; <i>biały</i>, -a, -e; <i>bielszy</i>, -a, -e; <i>biedny</i>, -a, -e; <i>biedniejszy</i>, -a, -e; <i>blady</i>, -a, -e; <i>bladszy</i>, -a, -e; <i>bledszy</i>, -a, -e; <i>brzydki</i>, -a, -e;</span></div>\r\n<div style="margin-left: 36pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">pięć</span></b><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, -u, -i; piętnaście, -stu; <b>pięćdziesiąt</b>, -sięciu; -i; <b>pięćset</b>, -ciuset; <b>pięcioro</b>, -rga; </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 27.5pt 0.0001pt 36pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">piąty, </span></b><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">-a, -e; <b>piętnasty, </b>-a, -e; </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 27.5pt 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ajno </span></b><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">‘partykuła potwierdzająca, tak’; <b>ani </b>a.‘ts., spójnik’; b. ‘partykuła przecząca’; <b>za </b>‘ts.’: przyimek łączący się: a. z instr.; b. z acc.; c. z gen.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Uzupełniają ją jednak liczne formy fleksyjne przytaczane w obrębie całego artykułu hasłowego jako swoista dokumentacja tekstowa.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Wyrazy hasłowe są notowane w postaci uogólnionej, sprowadzonej od względem fonetycznym do postaci ogólnopolskiej lub do niego zbliżonej w odniesieniu do wyrazów typowo gwarowych bez odpowiedników formalnych w polszczyźnie ogólnej. Przykłady form przytaczane w artykule hasłowych i cytaty wystepują w transkrypcji fonetycznej, np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.45pt;"><b><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">mokradle</span></b><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">a ‘podmokły grunt, bagnisty, trzęsawisko’: zob. AGKiel mp. 659; <i>mokradle </i>12, 31, <i>mokradl</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">å</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">33, <i>opa</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ž</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">e</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ľ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">iska – mokradle</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> 84,<i> vyt</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">š</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">yma</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ł</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">e na mokradle</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> acc.sg. 27, <i>mokradle</i> acc. sg. 57, <i>po mokradla</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">χ</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> 33, <i>v mokradla</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">χ</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> 57, <i>na mokradlak</i> loc. pl 91. Por. <b>chrap, ligawica, mokradeł, mokradla, mokradle, mokradło, mokralnia, mokrzalec, mokrzyzna, oparzelisko, parzch, przepadlisko, przepadzisko, sap, sapowata ziemia, smug, trzęsawa, trzęsawica, trzęsawisko, trzęsiawa, wyzieblisko, zapadlisko, zimnica, żegawica, żygawiec. </b></span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt;">W słowniku zastosowano także wiele odsyłaczy (por. wyżej), w tym liczne odesłania do synonimów. Cenne w słowniku jest także odsyłanie do <i>Atlasu gwar Kielecczyzny</i>, dzięki czemu można łatwo porównać te materiały.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt;"> Bogactwo form gramatycznych podawanych w części przeznaczonej zazwyczaj w słownikach na dokumentację tekstową jest ogromne. Niektóre hasła (por. np. <i>pies</i>) zawierają pełny paradygmat, wszystkie formy dokładnie zlokalizowane.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt;"> W słowniku Karola Dejny najczęstszym sposobem kwalifikowania wyrazów jest przytaczanie opinii użytkowników gwary, którzy je określają następująco: <i>downo/downi/kiej/kiedyś – dziś, po downemu, po starowiesku, z downa – tero, teros, po starymyu, po staremu – po terajsemu/ po terajsymu/po nowemu/po nowymu </i>(zob. Cygan 2007: 154). Rzadko natomiast autor stosuje typowe kwalifikatory w postaci skrótów (głównie stylistyczno-ekspresywne).</div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt;"> Słownik Karola Dejny ze względu na bogactwo materiału leksykalnego (w tym także gramatycznego i fonetycznego – duża liczba odnotowanych wariantów fonetycznych) może słuzyć jako znakomite źródło do badań nad gwarami Kielecczyzny czy jako podstawa porównawcza dla badań nad słownictwem innych regionów.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b><i>Słowniczek [gwary świętokrzyskiej] </i>Stanisława Cygana</b></div>\r\n<div style="margin-right: 1cm; text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<p><a title="Strona tytułowa słownika Karola Dejny" rel="lightbox" href="cmsimg\\hka\\SG068.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\hka\\SG068.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Słowniczek ten stanowi wyodrębnioną – czwartą – część pracy Stanisława Cygana <i>Z gwary świętokrzyskiej. Świat dawnej wsi w relacjach mieszkańców. Pogwarki. Twórczość ludowa. Słowniczek </i>(Kielce 2009, słowniczek: s. 307-401. Publikacja ta to pierwszy, tak obszerny zbiór tekstów mówionych i częściowo pisanych (twórczość ludowa) mieszkańców wsi regionu kieleckiego opatrzony słownikiem gwarowym, podstawowymi wiadomościami o gwarach Kielecczyzny i wyborem bibliografii. Opracowanie jest adresowane do różnorodnych grup odbiorców, a więc przede wszystkim do miłośników kultury ludowej, folklorystów, osób zainteresowanych gwarą i ogólniej regionem świętokrzyskim, także do nauczycieli zarówno języka polskiego, jak i nauczycieli regionalistów realizujących fakultatywną obecnie regionalną ścieżkę edukacyjną.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Słownik zawiera 1050 haseł w układzie alfabetycznym. Ma charakter dyferencyjny, a więc zawiera leksykę różną od ogolnopolskiej. Na strukturę artykułu hasłowego skladają się następujące elementy: a) wyraz hasłowy, niekiedy informacja gramatyczna (zwłaszcza wtedy, gdy są tu widoczne różnice w porównaniu z językiem ogólnym, np. inny rodzaj gramatyczny rzeczownika), rzadko kwalifikatory (np. chronologiczny czy ekspresywny), znaczenie (często definicje synonimiczne), przykłady użyć wyrazu hasłowego (liczba cytatów jest zróżnicowana, zależna od liczby poświadczeń w tekstach gwarowych), por. np. hasła:</div>\r\n<p><a title="Okladka opracowania Z gwary świętokrzyskiej Stanisława Cygana " rel="lightbox" href="cmsimg\\hka\\SG070.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\hka\\SG070.gif" /></a></p>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.45pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">suchotnica</span></b><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> <i>przen. </i>‘przyrząd służący do odtłuszczania mleka; in. odciagaczka, wirówka, centryfuga’: Albo się godało łodciągacka, abi <i>suchotnica. </i>Te śmietane się łoddzialało łod mleka, to ta <i>suchotnica </i>beła.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.45pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">tarachy </span></b><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">często w <i>lmn </i>‘ostatki słomy, brudy, nieczystości, resztki słomy, np. pozostałe po wymłóceniu plewy, grubsze kłoski’: Jeden stoł i te <i>tarachy </i>łodrzucoł spod maszyny. Ło ile tam tych <i>tarachów </i>beło, ile brudu, jaki kurz łod maszyny.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.45pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zabocyć, </span></b><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">rzad. </span></i><b><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zabocywać </span></b><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">‘zapomnieć, zapominać’: Pech chcioł, ze <i>zabocełem</i> legitymacyji niewidomych i ten kolega tyz <i>zaboceł</i>. Jo wiedziałam wszystko, bo dzisiaj to już troche <i>zabocuje</i>, juz nie pamietom, tag jagzem pamietała downi, ale jo miała pamieć tako, ze beło posukać. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em> </em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><b><i><span style="line-height: 150%;">Słownik frazeologiczny gwary Dębna w Górach Świętokrzyskich </span></i></b><b><span style="line-height: 150%;">Macieja Raka</span></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<p><a title="Strona tytułowa Słownika frazeologicznego gwary Dębna w Górach Świętokrzyskich Macieja Raka" rel="lightbox" href="cmsimg\\hka\\SG044.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\hka\\SG044.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Słownik Macieja Raka jest pierwszym słownikiem gwarowym typowo specjalistycznym – frazeologicznym, poświęconym wyłącznie frazeologii funkcjonującej w gwarze wsi Dębno w Górach Świętokrzyskich. Opublikowany w Krakowie w 2005 roku (ss. 159) składa się ze wstępu (s. 7-18) i właściwej części słownikowej (s. 21-157). We wstępie autor przedstawił założenia metodologiczne, cel słownika, jego charakter, adresata, materiał, podstawowe wiadomości o systemie gwary badanej wsi oraz zasady redakcyjne. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Słownik zawiera opis 600 gwarowych związków frazeologicznych, różnych od znanych w polszczyźnie ogólnej, a więc ma charakter dyferencyjny. Rónice dotyczą zarówno semantyki, jak i postaci formalnej notowanych frazeologizmów. Związek frazeologiczny autor ujmuje wąsko jako „utrwalone połączenie przynajmniej dwóch wyrazów, których znaczenie nie jest suma znaczeń poszczególnych elementów składowych (całość została zleksykalizowana)” (RakSF 12). </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Przewidywany adresat słownika to każdy użytkownik odmiany ogólnopolskiej i gwary kieleckiej, a zatem RakSF kierowany jest do szerokiego kręgu odbiorców. Autor deklaruje, że moga korzystać z niego dialektolodzy, etnografowie i wszyscy zainteresowani gwarą Kielecczyzny. Mimo zatem niewątpliwie naukowego charakteru słownika i jego profesjonalnego opracowania wzgląd na adresata spowodował rezygnację z zapisu fonetycznego i zastosowanie pisowni uproszczonej, wykorzystującej znaki standardowe z wyjątkiem <i>á</i> na określenie <i>a</i> pochylonego (ścieśnionego). </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Autor słownika wykorzystał najlepsze istniejące założenia metodologiczne i zasady redakcyjne stosowane w różnych polskich dziełach leksykograficznych, przedstawiając je we wstępie i określając następująco cel takiego rozwiązania:</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Głównym zamiarem było, aby <i>Słownik</i>, łącząc najtrafniejsze pomysły leksykograficzne, był możliwie najbardziej przystępny zarówno dla językoznawcy, dialektologa, etnografa, jak i dla uzytkownika gwary Dębna (RakSF 8).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">I tak za <i>Słownikiem gwary orawskiej </i>Józefa Kąsia wprowadził rozbudowane cytaty, które wnoszą informacje o charakterze etnograficznym i uzupełniają definicje. Przy słownikowej prezentacji frazeologizmów jako semantycznych odpowiedników pojedynczych wyrazw wykorzystał zasady redakcyjne <i>Słownika współczesnego jezyka polskiego </i>pod red. Bogusława Dunaja. Z kolei z <i>Innego Słownika języka polskiego </i>pod red. Mirosława Bańki przejął sposób definiowania wyrazów hasłowych, tj. zastosował definicje pełnozdaniowe, kontekstowe, które – jak podkreśla – wykluczają encyklopedyczność i sztuczność. Za <i>Słownikiem polskich leksemów potocznych </i>pod red. Władysława Lubasia związkom frazeologicznym przypisał kategorię części mowy, „tym samym konsekwentnie uznając je za odpowiedniki jednowyrazowych leksemów” (RakSF 7). </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Podstawą materiałową słownika są nagrania i zapisy luźnych rozmów dokonane przez autora – autochtona, językoznawcę – dialektologa, polonistę, co gwarantuje „pewność” materiału i jego dobre opracowanie.</span></div>\r\n<p><a title="Wybrana strona Słownika frazeologicznego gwary Dębna w Górach Świętokrzyskich Macieja Raka" rel="lightbox" href="cmsimg\\hka\\SG045.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\hka\\SG045.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Słownik ma układ alfabetyczny, a kolejność haseł wyznacza pierwszy samodzielny człon związku frazeologicznego, nawet wtedy, gdy ma charakter fakutatywny. Frazeologizmy zawierające czasownik zostały odnotowane z uwzględnieniem par aspektowych i iteratywności, czyli przytaczana jest forma niedokonana, dokonana i następnie częstotliwa, np. </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">JEŚ – ZJEŚ – J</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Á</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">DAĆ JEDNYM ZEBEM, <i>cz</i>. ‘mówimy, że ktoś <b>je jednym zebem</b>, jesli je bardzo powoli, gdyz nie jest głodny albo potrawa mu nie smakuje’: A: <i>- A cóz tak dzisiáj jeta jednym zebem. Musiała wás chyba ciotka napaś, bo inacy jak weńdzieta do domu, to zara wołáta o jádło. Jadłyśta co u ni? </i>: B: <i>jedlimy zupe i rybe. </i>A: <i>- to dzisiáj rybe smazeła? A rzeczywiście, bo dzisiáj przecie piotek. Ale u nas ryby nie bedzie, zrobie blinów i tyz musi być. </i></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Oprócz wspomnianych wyżej definicji pełnozdaniowych, które ilustruje przytoczone powyżej hasło, opracowywanych na wzór ISJP, autor stosuje (za Józefem Kąsiem) definicje synonimiczne wprowadzane formułą <i>to samo co... </i>przy związkach będących synonimami innych frazeologizmów gwarowych, por. </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">JEŚ – ZJEŚ – J</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Á</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">DAĆ NIE SWOJOM GEBOM <i>cz. </i>to samo co JEŚ – ZJEŚ – J</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Á</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">DAĆ JEDNYM ZEBEM: <i>Jak Wicu do nás przyjedzie, to nigdy a nigdy nie zje tak normalnie. Napije sie ino kawy, bo o kawe sie dopóminá, ale, jak tam co ugotuje, jakich pierogów, czy cego to ile sie trza naprosić, zeby co nie bodź zjád. Prawie nigdy nic nie zje, a jak juz je, to nie swojom gebom, tak podłubie, pogryzie i zostawi (...). </i></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Oprócz tego odsyłacza wewnętrznego pełniącego funkcję definicji synonimicznej) w słowniku występuje także drugi typ odsyłaczy: <u>zob. fraz</u>.; który odsyła od leksemu będącego składnikiem wymiennym związku do właściwego artykułu hasłowego, w którym omóiono ten frazeologizm, por. np.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm -1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">KŁÓCIĆ SIE zob. fraz. SWARZYĆ SIE [KŁÓCIĆ SIE] O SKÓRKE ZE WSY.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Warto jeszcze podkreŚlić, że w sowniku zastosowano 3 rodzaje nawiasów:</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">- nawias klamrowy {} wskazuje na wypełnienie pozycji składniowej przez samodzielny leksem, np. DOBRZE Z {<i>kimsik</i>} G</span><span style="line-height: 150%;">Á</span><span style="line-height: 150%;">DAĆ,</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">- nawias kwadratowy [] zawiera element wymienny hasła, np. DAĆ [ODDAĆ] {<i>komusik</i>} CÓRKE ZA KAPELUS,</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">- nawias okrągły () zawiera fakultatywny człon hasła, np. {<i>ktosik</i>} (NAWET) GÓWNA Z PROGU NIE ZEPCHNIE.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Jak już wspomniano, każdemu frazeologizmowi przypisano kategorię części mowy, stosując tu nowsze klasyfikacje wyrazów na części mowy. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Oto przykłady kilku haseł ilustrujących budowę artykułu hasłowego i zastosowane rozwiązania redakcyjne, a zwłaszcza przypisane związkom frazeologicznym kategorie części mowy, takie jak: czasownik, dopowiedzenie (frazeologizm, który nie wchodzi w związki składniowe z innymi wyrazami, stanowi samodzielną strukturę zdaniową), modulant (jednostka frazeologiczna waloryzująca sąd oraz określająca zakres jego treści), operator metatekstowy (konstrukcja wspierająca tworzenie tekstu, sygnalizująca trwanie kontaktu między rozmówcami oraz wprowadzająca temat wypowiedzi i jego wyjaśnienie), przymiotnik, przysłówek, rzeczownik, wykrzyknienie:</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ZIELONÁ BIEDA <i>rz. </i>to samo co GŁUPOTA ZIELONÁ: <i>Z ty nasy Maryny widać bedzie taká zieloná bieda. Wszyskiego i wszyskich sie wstydzi. (...)</i></span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">MRÓZ ROGI ZBIJ</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Á</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> – ZBIJE <i>dop. </i>‘mówimy, że <b>mróz rogi zbieł</b>, jeśli po okresie bardzo mroźnym nastapiła odwilż’: <i>Z rana troche przepuścieło, mróz rogi zbieł, bo zaceno ze strzechy kapać, ale terá znowu zimno, zeby chociáz jabłonki nie przemarzły.</i></span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">(NAWET) SIE PIES NIE SPYTÁ {<i>o kogosik, o cosik</i>} <i>mod. </i>‘mówimy, że <b>nawet sie pies nie spytá o kogosik </b>albo <b>o cosik</b>, jeśli nikt nie wykazuje zainteresowania jakąś osobą lub rzeczą’: <i>Pojecháł mój chłop na jarmak do Bodzentyna te dwa kónie sprzedać. Ale cóz, wcale nie sprzedáł, nawet sie pies nie spyto kónia. (...)</i></span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">NIE GŁOWA, NIE ROZUM <i>oper. met. </i>‘mówimy: <b>nie głowa, nie rozum</b>, gdy rozmawiamy o ciężkich dla nas przeżyciach. Wyrażeniem tym dajemy do zrozumienia naszemu rozmwcy, że nie możemy sobie poradzić z trudną sytuacją’: <i>A tak se myślałam, (...)</i></span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">NIE KRZCIĆ RAKÓW {<i>z kimsik</i>} II <i>wykrz. </i>‘jesli ktoś bezczelnie zwraca się do nas po imieniu albo zachowuje sie tak, jakbysmy byli w długiej zażyłości, wówczas oburzeni mówimy do tej osoby, iż <b>z niom raków nie krzcielimy</b>’: <i>Co ty gówniárzu, bedzies sie do mnie odzywáł jak do kolezanki?! jaka já jezdem Mańka dlá ciebie? Raków z tobom nie krzciełam! Jak bedzies kciáł, to zará do matki pude, a jci dá po goły dupie, to bedzies wiedziáł!</i></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="line-height: 150%;"> </span></i><span style="line-height: 150%;">Słownik frazeologiczny gwary Dębna Macieja Raka jest przykładem bardzo interesującego opracowania leksykograficznego, rozpoczynającego – miejmy nadzieję serię – nowego typu słowników gwarowych. O jego wartości naukowej decyduje obszerny materiał językowy i bardzo dobre opracowanie nawiązujące do najlepszych rozwiązań metodologiczno-redakcyjnych w polskiej leksykografii (nie tylko gwarowej). </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em> </em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em> </em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em><b><span style="line-height: 150%; font-style: normal;">Literatura cytowana: </span></b></em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><b>Opracowania:</b></div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; text-indent: -35.4pt; line-height: 150%;">Stanisław Cygan, 1997, <i>Stan badań nad gwarami kieleckimi, </i>[w:] <i>Tradycja badań dialektologicznych w Polsce, </i>pod red. Henryki Sędziak, Olsztyn, s. 102-118.</div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; text-indent: -35.4pt; line-height: 150%;">Stanisław Cygan, 2002, <i>Gwara w pracach etnograficznych Zygmunta Wasilewskiego, </i>[w:] <i>Zygmunt Wasilewski: polityk – krytyk – regionalista, </i>pod red. Marty Meduckiej, Kielce 2002, s. 145-160.</div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; text-indent: -35.4pt; line-height: 150%;">Stanisław Cygan, 2003, <i>Materiały etnograficzne Władysława Siarkowskiego z okolic Pińczowa jako źródło do badań nad gwarami polskimi, </i>[w:] Ks. Władysław Siarkowski, <i>Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Pińczowa, </i>do druku przygotowali: Krzysztof Bracha, Beata Wojciechowska i Lidia Michalska-Bracha, Kielce 2003, s. LXXIII-XC.</div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; text-indent: -35.4pt; line-height: 150%;">Stanisław Cygan, 2005, <i>Ludoznawcze zainteresowania kieleckiej inteligencji, </i>[w:] <i>Z tradycji i dorobku inteligencji kieleckiej w XIX i XX wieku, </i>pod red. Marty Meduckiej, Kielce, s. 11-27.</div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; text-indent: -35.4pt; line-height: 150%;">Stanisław Cygan, 2007, <i>Sposoby kwalifikowania wyrazów przez użytkowników gwary (na przykładzie zbioru leksyki Karola Dejny </i>Słownictwo ludowe z terenu byłych województw kieleckiego i łódzkiego, [w:] <i>W kręgu dialektów i folkloru. Prace ofiarowane Doktor Teresie Gołębiowskiej, Docent Wandzie Pomianowskiej i Docent Zofii Stamirowskiej, </i>pod red. S. Cygana, Kielce 2007, s. 149-168.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Halina Karaś, 2011, <i>Polska leksykografia gwarowa, </i>Warszawa.</div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; text-indent: -35.4pt; line-height: 150%;">Kazimierz Woźniak, 2000, <i>Stan polskiej leksykografii gwarowej pod koniec XX wieku, </i>[w:] <i>Słowiańskie słowniki gwarowe, </i>pod red. Hannny Popowskiej-Taborskiej, Warszawa, s. 17-51.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 34pt; text-indent: -35.45pt;"><b>Słowniki:</b></div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 34pt; text-indent: -35.45pt;">Stanisław Cygan, <i>Słowniczek, </i>[w:] tegoż, <i>Z gwary świętokrzyskiej. Świat dawnej wsi w relacjach mieszkańców. Pogwarki. Twórczość ludowa. Słowniczek, </i>Kielce 2009.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;">Karol Dejna, <i>Słownictwo ludowe z terenów województw kieleckiego i łódzkiego, </i>„Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”: 1974, XX, s. 189-277 (A-B); 1975, XXI, s. 135-290 (C-D);1976, XXII s. 135-268 (E-J); 1977, XXIII, s. 147-290 (K); 1978, XXIV, s. 149-274 (L-M); 1979, XXV, s. 123-276 (N-Ó); 1980, XXVI, s. 117-257 (P-Por); 1981, XXVII, s. 129-281 (Pos-R); 1982, XXVIII, s. 119-261 (S-Sy); 1983, XXIX, s. 83-233 (Sz-U); 1984, XXX, s.91-213 (W); 1985, XXXI, s. 143-265 (Z-Ż).</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;">Wacław J. Jaskłowski, <i>Słownik wyrazów ze wsi Mnichów</i>, w tegoż: <i>Wieś Mnichów w powiecie jędrzejowskim</i>, „Wisła” XVIII, 1904, s. 1-24, 73-88, 177-205, słownik: s. 203-205.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;">Hieronim Łopaciński, <i>Przyczynki do nowego słownika języka polskiego (słownik wyrazów ludowych z Lubelskiego i innych okolic Królestwa Polskiego</i>, cz. I „Prace Filologiczne” 1893, t. IV, s. 173-279; cz. II: „Prace Filologiczne” 1899, t. V, s. 681-976.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;">Maciej Rak, <i>Słownik frazeologiczny gwary Dębna w Górach Świętokrzyskich, </i>Kraków 2005.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;">Ks. Władysław Siarkowski, <i>Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Kielc,</i> cz. I, rozdział 6, <i>Gwara ludowa, </i>„Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej”, t. II, 1878, s. 209-285, słownik: s. 244-259; przedruk: Kielce 2000, do druku przygotowali Lidia Michalska-Bracha i Krzysztof Bracha.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;">Ks. Władysław Siarkowski, <i>Słowniczek gwary ludowej z okolic Pińczowa. </i>„Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności” 1891, t. IV, s. 335-340.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;">Zygmunt Wasilewski, <i>Słowniczek wyrazów ludowych we wsi Jaksicach, </i>„Prace Filologiczne” 1899, t. V, s. 90-98).</div>\r\n<div> </div>\r\n</div>', 1, 0, 0), ('kobielsczyzna-taniec', 'kobielszczyzna-kultura-ludowa', 'Taniec Ludowy', 30000, '<h1>Kultura ludowa</h1>\r\n<table style="width: 712px; height: 286px;" class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2">Katarzyna Sornat</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table align="right" class="contenttoc">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th style="text-align: center;">Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa" class="toclink">Kultura ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-stroj">Tradycyjny strój ludowy</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-kuchnia">Kuchnia ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielsczyzna-taniec">Taniec ludowy</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-obrzedowosc-doroczna">Obrzędowość doroczna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-obrzedowosc-rodzinna">Obrzędowość rodzinna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-wesele">Wesele kołbielskie</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-przyspiewki">Przyśpiewki ludowe</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-zabobony">Zabobony i podania o <br />\r\n demonach</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzba-rekodzielo">Rękodzieło</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <br />\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">\r\n\r\n\r\n\r\n<div align="center"><b><i>Taniec ludowy</i></b></div>\r\n<div align="center"> </div>\r\n<div><strong><u>Tańce ludowe można podzielić na trzy kategorie:</u></strong></div>\r\n<ol>\r\n <li>tańce powszechne: ogólnie znane, tańczone przy wielu okazjach.</li>\r\n <li>tańce-zabawy: zazwyczaj wykonywane bez muzycznego akompaniamentu, towarzyszy im śpiew.</li>\r\n <li>tańce obrzędowe: stanowiące istotny element obrzędowy.</li>\r\n</ol>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><u>A oto tańce charakterystyczne dla regionu kołbielskiego:</u></b></div>\r\n<div> </div>\r\n<h2><b>tańce powszechne</b><b>:</b></h2>\r\n<div><b><i>mazurek </i></b>– taniec szybki, obrotowy, wykonywany „gładko”, bez podskakiwania. Pary tańczą, wirując w takt trójmiarowej muzyki i przy zamkniętym sposobie trzymania. Po kilku minutach energicznego wirowania</div>\r\n<div>(np. w prawo), para zmienia kierunek i zaczyna obracać się w lewo.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i>polka trzęsiona</i></b> – polka różniąca się od zwykłej tym, że przy zastosowaniu tego samego kroku, wykonywanego na całych stopach, uczestnicy nadają tańcowi charakterystyczną „drygliwość”. Pary, podobnie jak w mazurku czy oberku, wirują po linii koła „pod słońce” lub „ze słońcem”, a kierunek tańca jest zmieniany na zawołanie jednego z tancerzy.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i>drabant </i></b>- znany na Mazowszu jako taniec pośredni między mazurem a polonezem; najczęściej wykonywany na zakończenie wesela. Nazwa <b><i>drabant </i></b>pochodzi od określenia żołnierzy – straży przybocznej cesarzy niemieckich. W tańcu tym istotną sprawą jest usytuowanie poszczególnych tancerzy. Pary w ujęciu otwartym ustawione są naprzeciwko siebie, poruszają się krokami biegu lub polki. Następnie dochodzą do siebie, przechodzą miedzy sobą i zamieniają miejscami. Zygmunt Gloger w <b><i>Encyklopedii staropolskiej</i></b> pisze: „jak polonezem zwykle zaczynano zabawy, tak też kończono je drabantem, w którym że gnano gospodarstwo, a gości do powozów odprowadzano. Ponieważ lud wiejski siedząc przy dworach, naśladował od wieków zwyczaje szlachty i wytwarzał tym sposobem wspólny obyczaj narodowy, więc też drabant, zaniechany przez szlachtę, przechował się jeszcze u konserwatywnego ludu, oznaczając na przykład marsza weselnego”.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i>oberek</i></b> – niewątpliwie najbardziej żywiołowy z tańców. Jego nazwa wywodzi się od obracania (<i>obertania</i>) i sugeruje sposób, w jaki się go wykonuje. Pary wirują po linii koła, pokonując przestrzeń wokół siebie. Oprócz energicznych obrotów, charakterystyczne dla oberka są także przytupy i zmiana partnerów w trakcie tańca. O oberku pisał niegdyś Oskar Kolberg: <em>"To najbardziej ze wszystkich tańców ludowych w kraju upowszechniony. Miewa zwykle swą przodkującą (rej wiodącą) parę, za którą suną gromadnie i gęsto pary następne. Przodkujący, obszedłszy izbę, puszcza się młynkiem na lewo, a za nim drużyna. Niekiedy przystawa on i śpiewa przed muzyką, częściej wszakże śpiewa śród tańca. (...) W wirze tańca, odbywającego najczęściej drogi koliste, raz kobieta obraca się koło mężczyzny, to znowu mężczyzna koło kobiety; raz on jest osią, a drugi raz ona..."</em>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<h2><b>tańce-zabawy:</b></h2>\r\n<div><b><i>owczarek – </i></b>taniec-zabawa wykonywany przy akompaniamencie muzyki instrumentalnej. Polega na wirowaniu w linii koła i na zmianie partnerów w trakcie tańca w momencie zasygnalizowanym przez muzykanta. Pośrodku wirujących par znajduje się mężczyzna bez pary, który w chwili zmieniania partnerów stara się jak najszybciej dobrać sobie partnerkę. Jeśli mu się to uda - bez pary zostaje inny mężczyzna. Dodatkową rolę spełnia pasek, trzymany w ręce przez „solistę”. Pasek ten rzucony w momencie zmiany partnerów, zostaje pośpiesznie podniesiony w celu uderzenia nim kolejnego „solisty”.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i>kokoszka -</i></b> w tej zabawie tańczą i śpiewają same kobiety (w liczbie od czterech do ośmiu). Kobiety ustawiają się na obwodzie koła prawym bokiem do środka i łączą prawe dłonie. Idą krokiem chodu, po czym zwracają się przodem do środka koła i składają ręce jak do modlitwy. Pozostając na miejscu, tancerki zwracają się do siebie po dwie w ukłonie - raz w jedną stronę, raz w drugą. Dalej wykonują pół obrotu i ze złożonymi rękami przykucają, stykając się przy tym biodrami. Następnie wstają, ponownie wykonują pół obrotu i przodem zwrócone do środka koła, powracają do pozycji przysiadu.</div>\r\n<div> A oto jakie słowa towarzyszyły niegdyś tej zabawie:</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><em> ”Kokoska, nieboska złote jojka niosła,</em></div>\r\n<div><em> kokosecka niebosecka, ni mo tyłka i korecka,</em></div>\r\n<div><em> jo pani, ty pani bijma się tyłkami”.</em></div>\r\n<div><em> </em></div>\r\n<div><b><i>kowal </i></b>– w tej zabawie biorą udział same kobiety. Podczas śpiewu dwie tancerki wybiegają na środek izby, zahaczają ręce zgięte w łokciach i krążą w miejscu, zmieniając po chwili kierunek obrotu. Następnie z tańczącej dwójki formują się dwie pary, po kolejnych zwrotkach cztery i tak dotąd, aż zabraknie chętnych do tańca.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> „Zagrojcie ze nóm kowola,</i></div>\r\n<div><i> tygo starygo brodola.</i></div>\r\n<div><i> I świdry i młoty powyrzucoł za płoty.</i></div>\r\n<div><i> Zagrojcie ze nóm kowola,</i></div>\r\n<div><i> niech się wykranca do wola.</i></div>\r\n<div><i> Nas kowol wóz kował,</i></div>\r\n<div><i> co zrobił popsował.</i></div>\r\n<div><i> Zagrojcie nóm kowola</i></div>\r\n<div><i> niech się wykranca do wola”</i></div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b><i>zając</i></b> - do wykonania tego tańca - zabawy wykorzystywano dwa patyki lub drewienka, które układano na krzyż. Taniec, który wykonywali zarówno mężczyźni, jak i kobiety, polega na przeskakiwaniu przez patyki, co wymaga zręczności. Tańczący kolejno dotyka nogą pół między patykami i tak coraz szybciej, kończąc taniec skokiem na obie nogi, wraz z ostatnią sylabą piosenki.</div>\r\n<div>A oto treść piosenki śpiewanej podczas tej zabawy:</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> „Za góreckóm siedział zając, tak nóżkami przebirając.</i></div>\r\n<div><i>I ja też bym przebirała żebym takie nóżki miała jak ten zając.</i></div>\r\n<div><i>I ty zając i ja zając tak nóżkami przebirając.</i></div>\r\n<div><i>I ja też bym przebirała żebym takie nóżki miała, jak ten zając.”</i></div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<h2><b>tańce obrzędowe: </b></h2>\r\n<div><b><i>oprowadzanie panny młodej przez starszą druhnę - </i></b>tuż przed odjazdem do ślubu, przy wtórze pieśni śpiewanej przez kobiety starsza druhna oprowadzała pannę młodą po izbie, po to by mogła ona pożegnać się z domownikami, podejmując ich „pod nogi”. Oprowadzanie to było zwane przeprosinami, a obecni w izbie dawali przyszłej mężatce przyzwolenie na odejście ze stanu panieńskiego.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i>taniec starszego swata z panną młodą -</i></b> taniec ten odbywał się po przyjeździe pana młodego do domu panny młodej. Prowadzący orszak weselny starszy swat niósł ze sobą tzw. gaik (zielona gałąź przystrojona cukierkami) i z tą gałęzią w ręku brał do tańca pannę młodą. Para wykonywała zwykle mazurka lub oberka</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i>taniec starszego drużby z panną młodą</i></b> - tańcem tym podkreślano moment wyłączenia mężatki ze społeczności panien i kawalerów. Starszy drużba z panną młodą wykonywali ów taniec wokół krzesła postawionego na środku sali. Mężczyzna podczas zabawy starał się znienacka posadzić na nim młodą, co udawało mu się dopiero za trzecim razem. Najczęściej grano przy tym tańcu oberka.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i>taniec druhen wokół panny młodej - </i></b>tuż przed oczepinami druhenki tańczyły wokół siedzącej na krześle panny młodej, podkreślając w ten sposób wyłączenie jej ze stanu panieńskiego.</div>\r\n<div> </div>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk105.gif" rel="lightbox[g4]" title="Ludowe tańce w wykonaniu kołbielskich gimnazjalistów, fot. A. Bartnicka"><img height="170" width="227" src="cmsimg/kso/fk105.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk85.gif" rel="lightbox[g4]" title="Inscenizacja wesela kołbielskiego w wykonaniu uczniów Publicznego Gimnazjum w Kołbieli. Pierwszy taniec pary młodej, wokół goście weselni, fot. A. Bartnicka"><img height="170" width="227" src="cmsimg/kso/fk85.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk86.gif" rel="lightbox[g4]" title="Młoda para wkroczyła na salę, tańcząc „chodzonego”, fot. A. Bartnicka"><img height="170" width="227" src="cmsimg/kso/fk86.gif" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk34.gif" rel="lightbox[g4]" title="Druhenki, przy śpiewie "Oj chmielu, chmielu..." szykują Pannę Młodą do oczepin, fot. A. Bartnicka"><img height="170" width="227" src="cmsimg/kso/fk34.gif" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i>taniec panny młodej z weselnikami</i></b> - był to element kończący oczepiny. Po nałożeniu czepca młoda mężatka tańczyła mazurka kolejno z gośćmi weselnymi.</div>\r\n<p> </p>\r\n<div><u>Źródło</u>:</div>\r\n<div>1. Bartnicka A., <i>Taniec ludowy </i>[w:] Tejże, <i>Skarby Mazowsza. Folklor kołbielski</i>, Sufczyn 2008.</div>\r\n<div><b><i> </i></b></div>\r\n<p> </p>\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span><span style=""><br />\r\n</span></p>\r\n\r\n<p style="text-align:right;"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-kuchnia">poprzednia</a>\r\n<a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-obrzedowosc-doroczna">następna</a>', 1, 0, 0), ('kobielszczyzba-rekodzielo', 'kobielszczyzna-kultura-ludowa', 'Rękodzieło ', 90000, '<h1>Kultura ludowa</h1>\r\n<table style="width: 712px; height: 286px;" class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2">Katarzyna Sornat</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table align="right" class="contenttoc">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th style="text-align: center;">Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa" class="toclink">Kultura ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-stroj">Tradycyjny strój ludowy</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-kuchnia">Kuchnia ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielsczyzna-taniec">Taniec ludowy</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-obrzedowosc-doroczna">Obrzędowość doroczna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-obrzedowosc-rodzinna">Obrzędowość rodzinna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-wesele">Wesele kołbielskie</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-przyspiewki">Przyśpiewki ludowe</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-zabobony">Zabobony i podania o <br />\r\n demonach</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzba-rekodzielo">Rękodzieło</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <br />\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n<div align="center"><b><i>Rękodzieło </i></b></div>\r\n<div><span> Na terenie regionu kołbielskiego do dzisiaj zachowała się tradycja rękodzielnicza, reprezentowane przez <b><i>tkactwo, wycinankarstwo </i></b><i>i <b>wyszywanie</b></i>. W zbiorach wielu miejscowych gospodyń nadal odnaleźć można „skarby” pod postacią drobnych robótek ręcznych. Do tkania jednak potrzebny jest specjalny sprzęt, na którym, tak jak przed laty, powstają wielobarwne kilimy, chodniki oraz barwne płótna. W regionie kołbielskim nie wykształcił się natomiast odrębny styl hafciarski. Hafty, zwane wyszyciem stanowiły najczęściej ozdobę koszul, którymi gospodynie obszywały kołnierzyki, mankiety, a także obrusy i ściereczki. Style hafciarskie przejęte przez Kołbielanki to przede wszystkim stebnówka, ściegi za i przed igłą oraz łańcuszek. Barwne ornamenty wyszywane były najczęściej czerwoną lub czarną nitką i miały charakter pasowy.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title=" Przykłady wyszyć mankietów, fot. A. Bartnicka" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk90.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk90.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Przykłady wyszyć mankietów, fot. A. Bartnicka" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk91.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk91.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Przykłady wyszyć mankietów, fot. A. Bartnicka" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk92.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk92.gif" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div><span> Niegdyś każda szanująca się gospodyni miała w swoim gospodarstwie warsztat tkacki, a <b><i>umiejętność tkania</i></b> na krosnach posiadały wszystkie wiejskie kobiety. Do krosien siadano najczęściej w porze jesienno – zimowej, kiedy nie było pracy w polu. Tkano: chodniki, kilimy, prześcieradła, elementy garderoby, ścierki, ręczniki, obrusy, nici, sznurki oraz worki z lnu. Kilimy tkano „w kółka” i to one stanowiły element tradycji „prawdziwie kołbielski”. Natomiast pod wpływem mody łowickiej zaczęto tkać kilimy w pasy. W regionie kołbielskim tkano zarówno sukna, jak i płótna, a produkcja ta była przeznaczona głównie na potrzeby konkretnego gospodarstwa, rzadziej na sprzedaż. Płótna (cienkie, średnie i grube) produkowano z przędzy konopnej i lnianej. Do dziś w pamięci niektórych gospodyń zachował się sposób na wyprawianie lnu: po ścięciu słomę lnianą moczono (najczęściej w pobliskim Świdrze lub w zakolach stawów), a następnie suszono. Tak wysuszone łodygi poddawano międleniu na specjalnej międlarce i na koniec wyczesywano włókna.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Kołowrotek do przędzenia wełny, Eksponat ze Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Kołbieli, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g2]" href="cmsimg/kso/fk14.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk14.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Kilim tkany „w kółka”, fot. A. Bartnicka" rel="lightbox[g2]" href="cmsimg/kso/fk88.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk88.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Kilim tkany w pasy, fot. A. Bartnicka" rel="lightbox[g2]" href="cmsimg/kso/fk89.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk89.gif" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Pani Janina Krupa ze wsi Kąty (gmina Kołbiel) prezentuje prace na kołowrotku, fot. A. Kamiński" rel="lightbox[g2]" href="cmsimg/kso/fk87.gif"><img height="200" width="156" alt="" src="cmsimg/kso/fk87.gif" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<div> <span> Nici i wełnę pozyskiwano dzięki <b><i>przędzeniu</i></b>. Początkowo używano do tego ręcznego wrzeciona, które w późniejszych czasach zastąpił kołowrotek o nożnym napędzie. Utkane sukno, zbite na foluszu gęstniało. Po zdjęciu z folusza, zszywano je i wieszano w stodole, obciążając kamieniami, aby się wyprostowało.</span></div>\r\n<div align="center"><b><i><u> </u></i></b></div>\r\n<div align="center"><b><i>Wycinanki kołbielskie</i></b></div>\r\n<div><b><i> </i></b></div>\r\n<div><span> Historia kołbielskich wycinanek sięga lat 60. XIX wieku, a do ich charakterystycznych cech należą: </span></div>\r\n<div>jednobarwność, kompozycja oparta na jednej osi symetrii oraz rytmiczna powtarzalność elementów. Najczęściej pojawiające się motywy to drzewka, leluje, lalki i kogutki, które występując we wzajemnych połączeniach, tworzą oryginalne kompozycje. Typ lalki, której podniesione do góry ręce przechodzą nad głową w parę kogutów, to forma charakterystyczna wyłącznie dla Regionu Kołbielskiego.</div>\r\n<div> </div>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Tradycyjne kołbielskie wycinanki, fot. ze zbiorów M. Belkiewicz" rel="lightbox[g3]" href="cmsimg/kso/fk46.gif"><img height="200" width="156" alt="" src="cmsimg/kso/fk46.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Tradycyjne kołbielskie wycinanki, fot. ze zbiorów M. Belkiewicz" rel="lightbox[g3]" href="cmsimg/kso/fk68.gif"><img height="200" width="156" alt="" src="cmsimg/kso/fk68.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Tradycyjne kołbielskie wycinanki, fot. ze zbiorów M. Belkiewicz" rel="lightbox[g3]" href="cmsimg/kso/fk121.gif"><img height="200" width="156" alt="" src="cmsimg/kso/fk121.gif" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Tradycyjne kołbielskie wycinanki, fot. ze zbiorów M. Belkiewicz" rel="lightbox[g3]" href="cmsimg/kso/fk108.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk108.gif" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div><span> Dawniej do wykonania wycinanek używano nożyc do ostrzenia owiec, które współczesne wycinankarki zastąpiły normalnymi nożyczkami. Wycinanki kołbielskie niegdyś były wykonywane przez wszystkie mieszkanki Głupianki, Woli Sufczyńskiej i innych okolicznych wiosek. W długie, jesienne i zimowe wieczory, zarówno starsze gospodynie, jak i niezamężne dziewczęta same projektowały, a następnie wykonywały z kolorowego papieru wzory wycinanek, którymi potem ozdabiały swoje izby.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Tradycyjne kołbielskie wycinanki, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk60.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk60.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Tradycyjne kołbielskie wycinanki, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk61.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk61.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Tradycyjne kołbielskie wycinanki, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk63.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk63.gif" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Tradycyjne kołbielskie wycinanki, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk62.gif"><img height="200" width="156" alt="" src="cmsimg/kso/fk62.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Tradycyjne kołbielskie wycinanki, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk64.gif"><img height="200" width="156" alt="" src="cmsimg/kso/fk64.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Tradycyjne kołbielskie wycinanki, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk78.gif"><img height="200" width="156" alt="" src="cmsimg/kso/fk78.gif" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div><span> Obecnie wycinankarstwo przetrwało na terenie gminy Kołbiel dzięki lokalnym twórcom, którzy starają się przekazać swe umiejętności młodszemu pokoleniu. Przy Szkole Podstawowej i Publicznym Gimnazjum w Kołbieli działa kółko wycinankarskie, którego opiekunką jest nauczycielka, p. Małgorzata Belkiewicz. Celem tych spotkań jest nauczenie miejscowej młodzieży tworzenia wycinanek, a także zapoznanie z ich historią. Prace członków koła już od wielu lat stanowią stały element wystroju szkoły oraz innych instytucji znajdujących się na terenie gminy Kołbiel. </span></div>\r\n<div> </div>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Dziewczęta z koła wycinankarskiego ze swoją opiekunką, p. M. Belkiewicz, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk80.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk80.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Członkinie koła podczas gminnych dożynek uczą mieszkańców wycinankarstwa, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk79.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk79.gif" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Do tworzenia wycinanek używano niegdyś nożyc do strzyżenia owiec, Eksponat ze Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Kołbieli, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk18.gif"><img height="200" width="156" alt="" src="cmsimg/kso/fk18.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Najstarsze wycinankarki chętnie uczą młodsze pokolenia trudnej sztuki wycinania, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk58.gif"><img height="200" width="156" alt="" src="cmsimg/kso/fk58.gif" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<div><span> Wykorzystanie motywu wycinanki kołbielskiej jako istotnego elementu fasady Pawilonu Polskiego na Wystawie Światowej EXPO 2010 w Szanghaju zostało oficjalnie potwierdzone przez Biuro Komisarza Generalnego Wystawy. Propozycję autorów projektu stanowi obiekt o wielu skośnych ścianach, który budzić ma skojarzenia z oryginalnie złożoną kartką papieru. Najbardziej charakterystycznym elementem pawilonu jest zewnętrzna warstwa fasady z wzorem inspirowanym ludową wycinanką, która okazała się być właśnie tą kołbielską. Jak przyznają twórcy polskiego pawilonu, stał się on doskonałą odpowiedzią na poszukiwania rozpoznawalnego i niepowtarzalnego motywu, który mógłby estetyczną odrębnością znamionować kraj swego pochodzenia.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><u>Źródło:</u></div>\r\n<div>- Strona internetowa p. M. Belkiewicz, poświęcona kołbielskim wycinankom:<u><span> </span></u></div>\r\n<div><span> <u><a href="http://mazowsze_wycinanki.republika.pl/">http://mazowsze_wycinanki.republika.pl/</a></u></span></div>\r\n<div>- Bartnicka A<i>., Rękodzieło i sztuka ludowa</i>. [w:] Tejże, <i>Skarby Mazowsza. Folklor kołbielski</i>, Sufczyn 2008.</div>\r\n<div>- Strona internetowa p. A. Bartnickiej: <a href="http://www.folklor.bartnicka.pl/">http://www.folklor.bartnicka.pl/</a></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n\r\n\r\n</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span><span style=""><br />\r\n</span></p>\r\n\r\n<p style="text-align:right;">\r\n<a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-zabobony">poprzednia</a>\r\n\r\n</p>', 1, 0, 0), ('kobielszczyzna', 'mazowsze-blizsze', 'Kołbielszczyzna', 10000, '<div class="componentheading"> Kołbielszczyzna</div>\r\n<p>\r\n<table width="100%" cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" align="center" class="contentpane">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="60%" valign="top" colspan="2" class="contentdescription">\r\n <table cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" style="border: medium none; float: left; width: 180px; height: 220px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1"><img height="30" width="36" border="0" alt="Geografia" src="images/stories/iko_geo.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-geografia"><span style="font-size: small;">Geografia regionu</span></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img height="30" width="36" border="0" alt="Historia regionu" src="images/stories/iko_his.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobileszczyzna-historia-regionu"><font>Historia regionu </font></a><br />\r\n Dzieje wsi<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobileszczyzna-historia-regionu&l6=kobielszczyzna-dzieje-wsi-glupianka"><font>Głupianka</font></a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobileszczyzna-historia-regionu&l6=kobielszczyzna-dzieje-wsi-wola">Wola Sufczyńska</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img height="30" width="36" border="0" alt="Region dziś" style="vertical-align: top;" src="images/stories/iko_dzi.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-region-dzis"><font>Region dziś</font></a> <br />\r\n Wieś dziś<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-region-dzis&l6=kobielszczyzna-wies-dzis-glupianka"><font>Głupianka</font></a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-region-dzis&l6=&l6=kobielszczyzna-wola">Wola Sufczyńska</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img height="30" width="36" border="0" alt="Gwara regionu" src="images/stories/iko_gwa.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1">\r\n <p><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-gwara"><font>Gwara regionu </font></a><br />\r\n Teksty gwarowe<br />\r\n Głupianka<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-gwara&l6=teksty-glupianka1"><font>Tekst 1</font></a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-gwara&l6=teksty-glupianka2"><font>Tekst 2</font></a> <br />\r\n Wola Sufczyńska<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-gwara&l6=teksty-wola1"><font>Tekst 3</font></a></p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><img height="30" width="36" border="0" alt="Kultura regionu" src="images/stories/iko_kul.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa">Kultura ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><img height="30" width="36" border="0" alt="Literatura regionu" src="images/stories/iko_lit.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-literatura"><font>Literatura</font></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <img src="/cmsimg/image/Kolbielszczyzna.gif" width="450" height="460" /></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td width="100%"><br />\r\n <br />\r\n <br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td colspan="2"> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</p>', 0, 1, 0), ('kobielszczyzna-dzieje-wsi-glupianka', 'kobileszczyzna-historia-regionu', 'Dzieje wsi Głupianka', 10000, '<h1><span style="font-family: Arial;">Dzieje wsi</span></h1>\r\n<p><span class="small"> Katarzyna Sornat</span></p>\r\n<p><span style="font-family: Tahoma;"><span style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">Głupianka </span><b><span style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">-</span></b> wieś położona w </span><a title="Województwo mazowieckie" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_mazowieckie"><span style="font-family: Tahoma;"> województwie mazowieckim</span></a><span style="font-family: Tahoma;"> , w </span><a title="Powiat otwocki" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Powiat_otwocki"><span style="font-family: Tahoma;"> powiecie otwockim</span></a><span style="font-family: Tahoma;"> , w </span><a title="Gmina Kołbiel" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Ko%C5%82biel"><span style="font-family: Tahoma;"> gminie Kołbiel</span></a><span style="font-family: Tahoma;"> .</span><a title="Podział administracyjny Polski 1975-1998" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Podzia%C5%82_administracyjny_Polski_1975-1998"><span style="font-family: Tahoma;"> W latach 1975-1998</span></a><span style="font-family: Tahoma;"> miejscowość administracyjnie należała do </span><a title="Województwo siedleckie" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_siedleckie"><span style="font-family: Tahoma;"> województwa siedleckiego</span></a><span style="font-family: Tahoma;"> .</span></p>\r\n<p><span style="font-family: Arial;"> Pierwotna nazwa wsi brzmiała <i>Głupija volya</i>, czyli <i>Głupia Wola</i>. Pod taką właśnie nazwą zapisano ją w 1540 roku w <i>„Księdze Ziemi Czerskiej”.</i> Tę wieś założyli dziedzice pobliskiego Sufczyna. Nazwa wsi pochodzi od słów: <i>„głupi”,</i> czyli tępy, prosty oraz od słowa <i>„wola”</i>, oznaczającego zwolnienie podatkowe dla nowo założonych wsi.</span></p>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top">\r\n <p><a href="cmsimg/kso/fk38.gif" rel="lightbox[g1]" title=" Kapliczka na jościach w Głupiance, fot. dawna, ze zbiorów A. Bartnickiej"><span style="font-family: Arial;"><img height="216" width="247" src="cmsimg/kso/fk38.gif" alt="" /></span></a></p>\r\n </td>\r\n <td valign="top">\r\n <p><a href="cmsimg/kso/fk44.gif" rel="lightbox[g1]" title="Mieszkańcy wsi Głupianka, fot. dawna, ze zbiorów A. Bartnickiej"><span style="font-family: Arial;"><img height="216" width="247" src="cmsimg/kso/fk44.gif" alt="" /></span></a></p>\r\n </td>\r\n <td>\r\n <p><span style="font-family: Arial;"> <br />\r\n </span></p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span style="font-family: Arial;"> Jednak w tym samym wieku, w 1576 roku pojawia się w dokumentach też nazwa <i>Głupica.</i> W tym czasie dziedzicami wsi byli bracia: Marcin, Stanisław, Tomasz, Dersław i Jakub Sufczyńscy. </span></p>\r\n<p><span style="font-family: Arial;"> Dziedzice Sufczyna byli jednocześnie dziedzicami Głupianki. Sufczyńscy dziedziczyli tu do końca XVI wieku. Z 1591 roku pochodzi informacja o kupnie części Sufczyna, Głupianki i Woli Sufczyńskiej przez Adama Łychowskiego. Łychowscy początkowo byli zapewne właścicielami części tych dóbr, ponieważ własność była tu bardzo rozdrobniona. Sufczyńscy nadal posiadali niewielkie kawałki ziemi w tej wsi. </span></p>\r\n<p><span style="font-family: Arial;"> Adam Łychowski w 1620 roku sprzedał swoje części Sufczyna innej mazowieckiej rodzinie – Młockim herbu <i>Prawdzic.</i> Po Młockich część wsi przejął ród Dłużewskich. Dłużewscy także szybko pozbyli się tych dóbr, a przejął je ród Magnuszewskich z Magnuszewa. </span></p>\r\n<p><span style="font-family: Arial;"> Magnuszewscy byli od dawna spokrewnieni z Sufczyńskimi, a Sufczyńscy nadal posiadali jakieś drobne części tej wsi. </span></p>\r\n<p><span style="font-family: Arial;"> Dziedzicem wsi został Władysław Magnuszewski, którego żoną była Katarzyna Sufczyńska. Katarzyna z Magnuszewskich w 1671 roku sprzedała swoje części tych dóbr Remigianowi Łochowskiemu. </span></p>\r\n<p><span style="font-family: Arial;"> Remigian Łochowski ożeniony z Anną Sufczyńską zapewne zdołał zebrać całość dóbr w Sufczyn. Miał licznych synów: Jana, Piotra, Dominika, Wojciecha, Ludwika i Kazimierza. Najstarszy z nich zrzekł się działu po ojcu, zaś pozostali bracia podzielili się Sufczynem i Głupianką w 1711 roku.</span></p>\r\n<p><span style="font-family: Arial;"> Jednak już w latach 1718-1721 bracia wspólnie sprzedali swe dobra Sufczyńskim. W końcu XVIII wieku Głupianka, podobnie jak Sufczyn, uległa rozdrobnieniu. Całość dóbr zdołał zebrać dopiero Fabian Laskowski, komornik czerski, zmarły po 1804 roku. Miał on nieznaną z imienia córkę, wydaną za Pawła Piątkowskiego, który dzięki temu został kolejnym dziedzicem tych dóbr.</span></p>\r\n<p><span style="font-family: Arial;"> W XVIII wieku nazwę tej wsi zapisywano już jako <i>Głupianka. </i>W 1827 roku naliczono tu 31 domów oraz 206 mieszkańców, zaś w 1921 roku naliczono już 36 domów i 234 mieszkańców. </span></p>\r\n<p><span style="font-family: Arial;">W Głupiance, w okresie międzywojennym handlem nierogacizną zajmował się Kazimierz Jastrzębski.</span></p>\r\n<p><span style="font-family: Arial;"> </span></p>\r\n<div>Źródło:</div>\r\n<ol type="1" start="1" style="margin-top: 0cm;">\r\n <li>\r\n <p><span style="font-family: Arial;">Zugaj L. i Budyta A., <i>Małe Ojczyzny. Historia gminy Kołbiel</i>. Lublin – Kołbiel 2006, s. 60-61. </span></p>\r\n </li>\r\n</ol>\r\n<p><span style="font-family: Arial;">(historia wsi <i>Wola Sufczyńska</i>).</span></p>\r\n<p> </p>\r\n<p><span style="font-family: Arial;"><br />\r\n</span></p>', 0, 0, 0), ('kobielszczyzna-dzieje-wsi-wola', 'kobileszczyzna-historia-regionu', 'Dzieje wsi Wola Sufczyńska', 20000, '<h1>Dzieje wsi</h1>\r\n<p class="autor">Katarzyna Sornat</p>\r\n<p><b><span style=" line-height: 150%;">Wola Sufczyńska</span></b><span style=" line-height: 150%;"> – </span><span style=" line-height: 150%;"><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wie%C5%9B" title="Wieś"><span style="text-decoration: none;">wieś</span></a></span><span style=" line-height: 150%;"> położona w </span><span style=" line-height: 150%;"><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_mazowieckie" title="Województwo mazowieckie"><span style="text-decoration: none;">województwie mazowieckim</span></a></span><span style=" line-height: 150%;">, w </span><span style=" line-height: 150%;"><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Powiat_otwocki" title="Powiat otwocki"><span style="text-decoration: none;">powiecie otwockim</span></a></span><span style=" line-height: 150%;">, w </span><span style=" line-height: 150%;"><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Ko%C5%82biel" title="Gmina Kołbiel"><span style="text-decoration: none;">gminie Kołbiel</span></a></span><span style=" line-height: 150%;">. </span><span style=" line-height: 150%;"><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Podzia%C5%82_administracyjny_Polski_1975-1998" title="Podział administracyjny Polski 1975-1998"><span style="text-decoration: none;">W latach 1975-1998</span></a></span><span style=" line-height: 150%;"> Wola Sufczyńska administracyjnie należała do </span><span style=" line-height: 150%;"><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_siedleckie" title="Województwo siedleckie"><span style="text-decoration: none;">województwa siedleckiego</span></a></span><span style=" line-height: 150%;">.</span></p>\r\n<p><span style=" line-height: 150%;">Wola Sufczyńska powstała w XVI wieku. W 1540 roku w <i>„Księdze Ziemi Czerskiej”</i> pojawił się zapis o wsi <i>Volija Suphczynska, </i>której założycielami byli dziedzice pobliskiego Sufczyna.</span></p>\r\n<p><a title="Malownicze pola Woli Sufczyńskiej, fot. K. Sornat" rel="lightbox" href="cmsimg\\kso\\fk5.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\kso\\fk5.gif" /></a></p>\r\n<p><span style=" line-height: 150%;">W 1576 roku nazwa wsi brzmiała <i>Wola Suszczynska</i>, a jej właścicielami byli wówczas bracia: Andrzej, Marcin, Stanisław, Tomasz, Dersław i Jakub Sufczyńscy. Dziedzice Sufczyna i Woli Sufczyńskiej samodzielnie zarządzali powyższymi dobrami do końca XVI wieku. I choć nadal posiadali oni tu niewielkie kawałki ziemi to w zapisach z 1591 roku pochodzi informacja o kupnie części Sufczyna, Głupianki i Woli Sufczyńskiej przez Adama Łychowskiego. </span></p>\r\n<p><span style=" line-height: 150%;">W 1620 roku Adam Łychowski sprzedał swoją część Sufczyna Młockim, herbu <i>Prawdzic</i>. Następnie, po Młockich część wsi przejął ród Dłużewskich, którzy także szybko pozbyli się tych dóbr na rzecz kolejnych właścicieli, Magnuszewskich z Magnuszewa. Ich dziedzicem został wówczas Władysław Magnuszewski, którego żona, Katarzyna z Sufczyńskich w 1671 roku sprzedała część swych dóbr Remigianowi Łochowskiemu. </span></p>\r\n<p><span style=" line-height: 150%;">Nowy właściciel folwarku, ożeniony z Anną Sufczyńską zdołał zebrać całość dóbr w wieś o nazwie Sufczyn. Remigian Łochowski miał sześciu synów, którzy w 1711 roku podzielili się odziedziczonymi dobrami z Sufczyńskimi. Jednak już w latach 1718–1721 bracia Łochowscy sprzedali całość dóbr rodowi Sufczyńskich.</span></p>\r\n<p><span style=" line-height: 150%;">W końcu XVIII wieku Wola Sufczyńska uległa rozdrobnieniu, a całość jej dóbr zdołał dopiero skupić komornik czerski, Fabian Laskowski. Na początku XIX wieku wydał on swą córkę za Pawła Piątkowskiego, czyniąc go w ten sposób późniejszym właścicielem wsi.</span></p>\r\n<p><span style=" line-height: 150%;">Według zapisów z 1921 roku, Wola Sufczyńska liczyła wówczas 234 mieszkańców i 38 domów</span></p>\r\n<p><span style=" line-height: 150%;">Źródło</span><strong><span style="line-height: 150%;">:</span></strong></p>\r\n<ol type="1" style="margin-top: 0cm;" start="1">\r\n <li style="text-align: justify; line-height: 150%;">\r\n <p><span style=" line-height: 150%;">Zugaj L. i Budyta A., <i>Małe Ojczyzny. Historia gminy Kołbiel</i>. Lublin – Kołbiel 2006, s. 60-61. (Historia wsi: Wola Sufczyńska).</span></p>\r\n </li>\r\n</ol>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 115%;"> </div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('kobielszczyzna-geografia', 'kobielszczyzna', 'Geografia regionu', 10000, '<h1>Geografia regionu</h1>\r\n<p class="autor">Katarzyna Sornat</p>\r\n<p> </p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><b><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;">Położenie</span></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><b><font size="4"><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;"> </span><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%; font-weight: normal;"> Region kołbielski położony jest w południowo-wschodniej części Mazowsza, ok. 40 km od Warszawy. Na wschodzie sąsiaduje on z Podlasiem, na zachodzie z doliną Wisły, zaś cały region leży w dorzeczu malowniczej rzeki Świder, stanowiącej prawobrzeżny dopływ Wisły, z ujściem pod Otwockiem.</span></font></b></div>\r\n<p><a title="Malownicza rzeka Świder, fot. K. Sornat" rel="lightbox" href="cmsimg\\kso\\fk6.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="216" width="247" alt="Geografia regionu Kobielszczyzna" src="cmsimg\\kso\\fk6.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;"> Stolicą regionu kołbielskiego jest gmina Kołbiel, położona w zachodniej części województwa mazowieckiego. Od północy graniczy ona z gminą Wiązowna i Mińsk Mazowiecki, od wschodu –z gminą Siennica, od południowego wschodu –z gminą Pilawa, od południowego zachodu –z gminą Osieck, zaś od zachodu –z gminą Celestynów. Główny ośrodek gminy stanowi wieś Kołbiel. Jako centrum administracyjno-usługowe, Kołbiel jest oddalona o ok. 15 km od Otwocka, 17 km od Mińska Mazowieckiego i ok. 49 km od Warszawy. Przez teren gminy przebiega droga krajowa Nr 17: Warszawa - Lublin - Zamość - Hrebenne oraz droga krajowa nr 50: Sochaczew - Siedlce - Terespol.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;">Gminę Kołbiel zamieszkuje ok. 8000 osób, a jej powierzchnia wynosi 106 km<sup>2</sup>. Lasy zajmują około 19,9 %, użytki rolne – 71,5 %, tereny zabudowane, zaś drogi i nieużytki – ok. 8,6 %.</span></div>\r\n\r\n<br/>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><b><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;">Aspekt przyrodniczy</span></b></div>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg\\kso\\fk116.gif" rel="lightbox" title="Mapa gminy Kołbiel, fot. www.kolbiel.pl"><img height="267" width="247" src="cmsimg\\kso\\fk116.gif" alt="Geografia regionu Kobielszczyzna" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;"> Około 1/4 całej powierzchni gminy zajmują tereny predysponowane do użytkowania turystycznego i rekreacyjnego.</span><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;">\r\nAtrakcję regionu kołbielskiego stanowi niewątpliwie jego bogata szata leśna: duże zalesienie, ciekawe okazy drzew i podszycia leśnego. Na terenie gminy znajdują się 2 rezerwaty przyrody, które wchodzą w obręb Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. </span></div>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg\\kso\\fk3.gif" rel="lightbox" title="Kołbielskie lasy, fot. K. Sornat"><img height="216" width="247" src="cmsimg\\kso\\fk3.gif" alt="Geografia regionu Kobielszczyzna" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;"> Rezerwat przyrody„Świder” został utworzony w celu zachowania naturalnego charakteru Świdra i jej dopływu – rzeki Mieni. Rzeka Świder w wielu miejscach przypomina rzeki podgórskie, tworząc liczne zakola i przełomy z wodospadami. Utrzymując II klasę czystości wody, Świder jest jedną już z nielicznych, najczystszych rzek Mazowsza. Chroniona wraz z przyległymi terenami jako rezerwat, daje schronienie rzadkim gatunkom zwierząt –głównie ssakom wodnym i licznym gatunkom ryb, stanowiąc przy tym korzystne warunki dla rozwoju bazy rekreacyjnej. </span></div>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg\\kso\\fk117.gif" rel="lightbox" title="Kołbielskie pejzaże, fot. K. Sornat"><img height="216" width="247" src="cmsimg\\kso\\fk117.gif" alt="Geografia regionu Kobielszczyzna" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;"> Rezerwat przyrody „Bocianowskie Bagno”, którego niewielka część leży w gminie Kołbiel. Znaczny jego obszar leży w granicach administracyjnych gminy Celestynów. Ponadto, na terenie gminy znajduje się 19 pomników przyrody w tym: 17 pojedynczych drzew, 1 grupa drzew i 1 głaz narzutowy. Spośród wartościowych obiektów przyrodniczych objętych ochroną znalazło się także 6 zabytkowych parków:</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 18pt; text-align: justify; text-indent: -18pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;"> v </span><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;">park w Kołbieli z pocz. XIX w.,</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 18pt; text-align: justify; text-indent: -18pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;"> v </span><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;">park w Dobrzyńcu z końca XIX w.,</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 18pt; text-align: justify; text-indent: -18pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;"> v </span><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;">park w Radachówce z II poł. XIX w.,</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 18pt; text-align: justify; text-indent: -18pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;"> v </span><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;">park w Rudnie z I poł. XIX w.,</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 18pt; text-align: justify; text-indent: -18pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;"> v </span><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;">park w Rudzienku z I poł. XIX w.,</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 18pt; text-align: justify; text-indent: -18pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;"> v </span><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;">park w Sufczynie z I poł. XIX w.</span></div>\r\n<div style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><u><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;">Źródło:</span></u></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;">1. Strona internetowa serwisu gminy Kołbiel: <a href="http://www.kolbiel.pl/">http://www.kolbiel.pl/</a></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;">2. <i>Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Kołbiel</i> <i>2007 – 2013 </i>z dnia 29 lutego 2008 roku.</span></div>\r\n', 1, 0, 0), ('kobielszczyzna-gwara', 'kobielszczyzna', 'Gwara regionu (wersja podstawowa)', 40000, '<h1>Słowniczek gwary kołbielskiej</h1>\r\n<p class="autor">Katarzyna Sornat<u><a href="mailto:katarzyna_s_1988@o2.pl"></a></u></p>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div align="center"><b>Opis gwary Kołbielszczyzny na podstawie <i>Słowniczka gwary kołbielskiej<a href="#_ftn1" name="_ftnref1" title=""></a></i></b></div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b><i>Czym jest gwara kobielska?</i></b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><span> Większość mieszkańców regionu kołbielskiego nie posługuje się już na co dzień gwarą, czyli inną odmianą polszczyzny, ograniczoną terytorialnie (tu do obszaru Kołbielszczyzny) i społecznie (tylko mowa ludności wiejskiej). W zasadzie tylko osoby starsze nadal używają niektórych słów lub wyrażeń gwarowych. Tutejsze dzieci, jak i młodzież posługują się prawie wyłącznie językiem literackim (zgodnie zresztą ze szkolnymi wymogami). Ich rodzice, w większości pracujący zawodowo, również nie mówią gwarą. Nawet język najstarszych mieszkańców wsi kołbielskich uległ znacznym wpływom języka ogólnopolskiego. Oczywiście niemożliwe jest to, by mieszkańcy regionu kołbielskiego porzucili język literacki i zaczęli mówić gwarą, tak jak niegdyś ich dziadowie. Ważna jest jednak troska o zachowanie dziedzictwa przodków, w tym wypadku – gwary kołbielskiej. </span></div>\r\n<div><span> Do dziś oryginalna gwara kołbielska zachowała się w słowach lokalnych piosenek, przyśpiewek, a także w ludowych opowiastkach. Aby ocalić ją od zapomnienia, pomysłodawczyni i autorka <i>Słowniczka gwary kołbielskiej, </i>Pani Aneta Bartnicka zachęciła swoich uczniów (Pani Aneta jest polonistką w tutejszym gimnazjum) do zapisywania gwarowych wyrażeń, zasłyszanych od ich dziadków i babć. Tak właśnie, kilka lat temu powstał <i>Słowniczek gwary kołbielskiej</i>, którego zawartość posłuzyła mi do wykazania charakterystycznych cech gwary kołbielskiej. Poniżej wypisałam więc rozpoznane cechy, a następnie poparłam je odpowiednimi przykładami ze <i>Słowniczka</i> Anety Bartnickiej. Jeśli chodzi o nazewnictwo cech gwarowych, nieocenionym źródłem podczas przygotowywania tej pracy okazał się zawarty w niniejszym przewodniku multimedialnym <b><i>Leksykon</i></b>, <b><i>Charakterystyka dialektu mazowieckiego</i></b> oraz <b><i>Gwara regionu-Mazowsze bliższe</i></b> (gwara kołbielska należy do dialektu mazowieckiego i gwar Mazowsza bliższego).<b>fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</b></span>:<br />\r\n(f. ubezdźwięczniająca) wymowa bezdźwięczna spółgłosek na końcu (w wygłosie) pierwszego wyrazu przed drugim wyrazem, który zaczyna się na samogłoskę lub na spółgłoski r, l, ł, m, n</div>\r\n<div><b> Gwarę kołbielską</b> wyróżniają cechy wymowy, charakterystyczne dla <b>dialektu mazowieckiego, </b>a zwłaszcza dla gwar <b>Mazowsza bliższego</b>, do którego należywspomniana gwara) . </div>\r\n<div><b><u>Cechy charakterystyczne dla gwar Mazowsza bliższego, występujące w gwarze kołbielskiej:</u></b></div>\r\n<div><span>a)<span> </span></span><b><a href="?l1=leksykon&lid=568"><span>Fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</span></a>:</b></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Co sia ta<b>k</b>_<b>m</b>ancys?] – Co się tak mądrzysz?</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Pir<b>f</b>_ <b>m</b>usa przyniść chlip i jojka.] – Najpierw muszę przynieść chleb i jajka.</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Wiela ksiunze<b>k</b>_<b>l</b>atoś psecytałaś?] – Ile książek przeczytałaś w tym roku?</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Ja<b>k</b>_<b>o</b>dwionza trocków to pozałujeta!] – Jak odwiążę troczki (od fartucha) to pożałujecie!</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Janiela lubiała chodzi<b>ć</b>_<b>n</b>a kuminy.] – Aniela lubiła chodzić na plotki.</div>\r\n<div><span>b)<span> </span></span><b><a href="?l1=leksykon&lid=628"><span>mazurzenie</span></a>:<br />\r\n<br />\r\n</b></div>\r\n<table cellspacing="0" cellpadding="0" border="1">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="354" valign="top">\r\n <div>B:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[bormasynka] sz : s – wiertarka</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[buncek] cz : c – bączek</div>\r\n <div>C:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[cas] cz : c – czas</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[cekoj] cz : c- czekaj</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[cerwuny] cz : c – czerwony</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[chłopocek] cz : c – chłopczyk</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[chustecka] cz : c – chusteczka</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[corny] cz : c – czarny</div>\r\n <div>D:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[doskocył] cz : c – doskoczył</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[dysc] sz : s, cz : c – deszcz</div>\r\n <div>G:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[grzysyć] sz : s – grzeszyć</div>\r\n <div>J:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[jesce] sz : s, cz: c – jeszcze</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[jus] sz : s – już</div>\r\n <div>K:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[kacka] cz : c – kaczka</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[kaplicka] cz : c – kapliczka</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[kasa] sz : s – kasza</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[kostany] sz : s – kasztany</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[ksiunzka] ż : z – książka</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[krziz] ż : z – krzyż</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[krzycołam] cz : c – krzyczałem</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[kwiotcyny] cz :c – zwiędłe kwiaty</div>\r\n <div>L:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[licyć] cz : c – 1. leczyć 2. liczyć</div>\r\n <div>Ł:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[łocy] cz : c – oczy</div>\r\n <div>M:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[mancys sia] cz : c, sz : s – męczysz się</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[mieskom] sz : s - mieszkam</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[mos] sz : s – masz</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[musa] sz : s – muszę</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[mysa] sz : s – mysz</div>\r\n <div>N:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[nase] sz : s – nasze</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[naucyciel] cz : c – nauczyciel</div>\r\n <div>O:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[oblec sia] oblecz się, cz : c – ubierz się</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[obłuc sia] obłucz się, cz : c – ubierz się</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[obruncka] cz : c – obrączk</div>\r\n <div><b> </b></div>\r\n </td>\r\n <td width="354" valign="top">\r\n <div>P:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[płace] cz : c – płacze</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[pomiesoj] sz : s – pomieszaj</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[przyizdzoj] ż : z, dż : dz – przyjeżdżaj</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[pudzies] sz : s – pójdziesz</div>\r\n <div>R:</div>\r\n <div><span> </span>[rycy] cz : c – ryczy</div>\r\n <div>S:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[safa] sz : s – szafa</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[słysys] sz : s – słyszysz</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[storcy] cz : c – wystarczy</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[sucka] cz : c – suczka</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[skoła] sz : s – szkoła</div>\r\n <div>Ś:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[świcka] cz : c – świeczka</div>\r\n <div>T:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[tacka] cz : c – taczka</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[tańcyć] cz : c – tańczyć</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[tyz] ż : z – też</div>\r\n <div>W:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[widzis] sz : s – widzisz</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[wis] sz : s – wiesz</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[wiunz] ż : z – wiąż</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[włunc] cz : c - włącz</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[wnucek] cz : c – wnuczek</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[wnucka] cz : c – wnuczka</div>\r\n <div>Z:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[zacoł] cz : c – zaczął</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[zmancuny] cz : c – zmęczony</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[zobocył] cz : c – zobaczył</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[zołundek] ż : z – żołądek</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[zołundzie] ż : z – żołędzie</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[zułty] ż : z – żółty</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[zyto] ż : z – żyto</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><span>c)<span> </span></span><b>siakanie, sz : ś :</b></div>\r\n <div> K:</div>\r\n <div><span> </span>[kosik] – koszyk</div>\r\n <div><span> </span>[kosiula] – koszula</div>\r\n <div>P:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[posioł] – poszedł</div>\r\n <div> Ś:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[ściur] – szczur</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[śklanka] – szklanka</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[śpitol] – szpital</div>\r\n <div> W:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[Warsiawa] – Warszawa</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[warsiawiak] – warszawiak</div>\r\n <div><b> </b></div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><u>Wymowa samogłosek (wokalizm):</u></b></div>\r\n<div>Zróżnicowana wymowa samogłosek pochylonych:</div>\r\n<div>a) <b><a href="?l1=leksykon&lid=559"><span>wymowa <em>a</em> pochylonego (< stpol. <em>ā</em>) jako dźwięku pośredniego <em>a<sup>o</sup></em> lub jako <em>o</em></span></a>w wyniku podwyższenia artykulacji tej głoski:<br />\r\n<br />\r\n</b></div>\r\n<table cellspacing="0" cellpadding="0" border="1">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="354" valign="top">\r\n <div><b>A:</b></div>\r\n <div><span><span> </span></span>[ale słychoć] – ale pachnie</div>\r\n <div>B:</div>\r\n <div><span><span> [</span></span>bioły] – biały</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[bochory] – bachory (niegrzeczne dzieci)</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[boł sia] – bał się</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[broł] – brał</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[burok] – burak</div>\r\n <div>C:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[cekoj] – czekaj</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[chciołbym] – chciałbym</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[chłopok] – chłopak</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[corny] – czarny</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[copka] – czapka</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[cyto] – czyta</div>\r\n <div>D:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[dawoj] – dawaj</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[dawojta] – dawajcie</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[doj] – daj</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[dziecioki] – dzieciaki</div>\r\n <div>G:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[godo] – gada</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[górol] – góral</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[gro] – gra</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[grołem] – grałem</div>\r\n <div>H:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[harmunio] – akordeon, harmonia</div>\r\n <div>J:</div>\r\n <p style="margin-left: 40px;">[jo] - ja</p>\r\n <p style="margin-left: 40px;">[jojka] - jajka </p>\r\n <p> [jotam] – jadłem</p>\r\n <div>K:</div>\r\n <p style="margin-left: 40px;">[kostany] – kasztany</p>\r\n <ul>\r\n <li>[ksycołam] – krzyczałem</li>\r\n <li>[kwiotek] – kwiatek</li>\r\n </ul>\r\n <div><b> </b></div>\r\n </td>\r\n <td width="354" valign="top">\r\n <div>M:</div>\r\n <p style="margin-left: 40px;"><span><span> </span></span>[mocie] – macie</p>\r\n <p style="margin-left: 40px;"><span><span> </span></span>[mos] – masz</p>\r\n <div>N:</div>\r\n <p style="margin-left: 40px;"><span><span> </span></span>[ni mo] – nie ma</p>\r\n <p style="margin-left: 40px;"><span><span> </span></span>[nos] – nas</p>\r\n <div>O:</div>\r\n <p style="margin-left: 40px;"><span><span> </span></span>[oddoj] – oddaj</p>\r\n <p style="margin-left: 40px;"><span><span> </span></span>[oddołeś] – oddałeś</p>\r\n <div>P:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[podoj] – podaj</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[poli] – pali</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[pomiansoj] – pomieszaj</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[pon] – pan</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[pony] – panowie</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[pioch] – piach</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[ptoki] – ptaki</div>\r\n <div>R:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[roz] – raz</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[remizjo] – remiza</div>\r\n <div>S:</div>\r\n <ul>\r\n <li><span><span> </span></span>[schowoj] - schowaj</li>\r\n <li><span><span> </span></span>[siadoj] – siadaj</li>\r\n <li><span><span> </span></span>[strażok] – strażak</li>\r\n <li>[studnio] – studnia</li>\r\n <li><span><span> </span></span>[słuchojta] – słuchajcie</li>\r\n <li><span><span> </span></span>[śpitol] – szpital</li>\r\n <li>[śpiwo] – spiewa</li>\r\n </ul>\r\n <div>T:</div>\r\n <p style="margin-left: 40px;"><span><span> </span></span>[trowa] - trawa</p>\r\n <p style="margin-left: 40px;"><span><span> </span></span>[tsymoj] – trzymaj</p>\r\n <div>U:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[ukrotem] – ukradłem</div>\r\n <div><span> Z:</span></div>\r\n <p style="margin-left: 40px;"><span><span> </span></span>[zabiroj] - zabieraj</p>\r\n <p style="margin-left: 40px;"><span><span> </span></span>[zajechoł] – zajechał</p>\r\n <p style="margin-left: 40px;"><span><span> </span></span>[zaros] – zaraz</p>\r\n <p style="margin-left: 40px;"><span><span> </span></span>[zaśpiwom] –zaśpiewam</p>\r\n <p style="margin-left: 40px;"><span><span> </span></span>[zobocył] – zobaczył</p>\r\n <div><b> </b></div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div>b) <b><span>wymowa <i>e</i> pochylonego (< stpol. <i>ē </i>długie) jako </span>dźwięku pośredniego lub zrównanego z </b></div>\r\n<div><b><span> odpowiednimi samogłoskami wyższymi, tj. <i>e<sup>y</sup>, e<sup>i</sup>, y</i>, <i>i</i>:</span></b></div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<table cellspacing="0" cellpadding="0" border="1">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="354" valign="top">\r\n <div><span> C:</span></div>\r\n <ul type="disc">\r\n <li>[chlip] – chleb</li>\r\n </ul>\r\n <div>D:</div>\r\n <ul type="disc">\r\n <li>[daliko] – daleko</li>\r\n <li>[dysc] – deszcz</li>\r\n <li>[dyska] – deska</li>\r\n <li>[dziwucha] – dziewczyna</li>\r\n </ul>\r\n <div> G:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[grzych] – grzech</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[grzysyć] – grzeszyć</div>\r\n <div><span> I:</span></div>\r\n <ul type="disc">\r\n <li>[idymy] – idziemy</li>\r\n </ul>\r\n <div>K:</div>\r\n <ul type="disc">\r\n <li>[kobita] – kobieta</li>\r\n <li>[kobity] – kobiety</li>\r\n </ul>\r\n <div>L:</div>\r\n <ul type="disc">\r\n <li>[licyć] – leczyć</li>\r\n <li>[lijce] – lejce</li>\r\n <li>[likarz] – lekarz</li>\r\n </ul>\r\n <ul type="disc">\r\n <li>[lyki] – lekarstwa</li>\r\n </ul>\r\n <div>M:</div>\r\n <ul type="disc">\r\n <li>[mliko] – mleko</li>\r\n <li>[mlyko] – mleko</li>\r\n </ul>\r\n <div>N:</div>\r\n <div style="margin-left: 40px;"><span><span> </span></span>[ni ma] – nie ma</div>\r\n <div>O:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[ogrzyj sia] – ogrzej się</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[opowidz] – opowiedz</div>\r\n <div><b> </b></div>\r\n </td>\r\n <td width="354" valign="top">\r\n <div>P:</div>\r\n <ul type="disc">\r\n <li>[pacisz] – pacierz</li>\r\n <li>[palic] – palec</li>\r\n <li>[papisz] – papież</li>\r\n <li>[papirki] – papierki</li>\r\n <li>[pirw] – najpierw</li>\r\n <li>[powidz] – powiedz</li>\r\n <li>[psyizdzoj] - przyjeżdżaj</li>\r\n <li>[piniendze] – pieniądze</li>\r\n </ul>\r\n <div>S:</div>\r\n <ul type="disc">\r\n <li>[syr] – ser</li>\r\n <li>[syrce] - serce</li>\r\n <li>[sknyra] – sknera</li>\r\n </ul>\r\n <div>Ś:</div>\r\n <ul type="disc">\r\n <li>[ścirka] – ścierka</li>\r\n <li>[śmitana] – śmietana</li>\r\n <li>[śnig] – śnieg</li>\r\n <li>[śpiwo] – śpiewa</li>\r\n <li>[śpiwołam] – śpiewałem</li>\r\n <li>[świca] – świeca</li>\r\n <li>[świcka] – świeczka</li>\r\n </ul>\r\n <div> T:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[tyz] – też</div>\r\n <div><span> W:</span></div>\r\n <div><span><span> </span></span>[wis] – wiesz</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[wlij] – wlej</div>\r\n <div>Z:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[zabiroj] – zabieraj</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[zaśpiwom] –zaśpiewam</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[zawiwo] – wieje</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[zbiroj] - zbieraj</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[zdymajta] – zdejmijcie</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[zygarek] – zegarek</div>\r\n <div><b> </b></div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div>c) <b><a href="?l1=leksykon&lid=560"><span>wymowa <em>o</em> pochylonego (< stpol. <em>ō</em>) jako dźwięku pośredniego <em>o<sup>u</sup></em> lub jako <em>ó</em></span></a>:</b></div>\r\n<div><span> G:</span></div>\r\n<ul type="disc">\r\n <li>[górole] – górale</li>\r\n <li>[górol] – góral</li>\r\n</ul>\r\n<div> Ł:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[<sup>ł</sup>ogród] - ogród</div>\r\n<div> M:</div>\r\n<ul type="disc">\r\n <li> [mówiły] – mówili</li>\r\n <li> [mówiliśta] –mówiliście</li>\r\n</ul>\r\n<div> P:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[pójdzieta] – pójdziecie</div>\r\n<div><span> Ż:</span></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[zułty] – żółty</div>\r\n<div>d) <b>podwyższenie artykulacji <span>samogłoski <i>y</i></span> do <i>i </i>(cecha rzadko występująca na Mazowszu bliższym – w </b></div>\r\n<div><b><span> gwarze kołbielskiej rejestrowana sporadycznie):</span></b></div>\r\n<div><span> K:</span></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[kosik] – koszyk</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[ksiz] – krzyż</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[ksizyk] – krzyżyk</div>\r\n<div><b>e) przejście wygłosowego lub śródgłosowego <em>-ił, -ył > -uł</em> (cecha ogólnogwarowa, nie tylko mazowiecka):</b></div>\r\n<div><b><span> </span></b>B:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[biułam] – biłem</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[buł] – był</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[bułeś] – byłeś</div>\r\n<div>K:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[kosiułam] – kosiłem</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[krojułem] – kroiłem (przejście śródgłosowego <b><i>ił </i></b>w <b><i>uł </i></b>z towarzyszącą jotacyzacją samogłoski <b><i>i</i>)</b></div>\r\n<div><b><u>Wymowa samogłosek nosowych <i>ę</i> i <i>ą</i>:</u></b></div>\r\n<div><b><u> </u></b></div>\r\n<div>Nosówka<b><i> ę</i></b> w śródgłosie wyrazów:</div>\r\n<div>a) <b><a href="?l1=leksykon&lid=691"><span>samogłoska nosowa</span></a> <em>ę</em> oraz samogłoska <em>e</em> przed spółgłoską nosową (grupa <em>eN</em>) wymawiane szeroko jako <em>a<sup>n</sup></em>, <em>a</em> </b></div>\r\n<div><b><span> (wymowa charakterystyczna dla Mazowsza bliższego i Warmii):</span></b></div>\r\n<div><span> B:</span></div>\r\n<ul type="disc">\r\n <li> [bandzieta] – będziecie</li>\r\n</ul>\r\n<div>G:</div>\r\n<div><span> </span>[gańś] – gęś</div>\r\n<div><span> K:</span></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[ksiandzowy] – (czyj?) księdza</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>R:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[ranka] – ręka</div>\r\n<div>U:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[ubandzie] – ubędzie</div>\r\n<div>Z:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[zmancuny] – zmęczony</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>b) <b><a href="?l1=leksykon&lid=691"><span>samogłoska nosowa</span></a> <em>ę</em> oraz samogłoska <em>e</em> przed spółgłoską nosową (grupa <em>eN</em>) wymawiane zgodnie z wymową </b></div>\r\n<div><b><span> ogólnopolską jako <em>e<sup>n</sup></em>, niekiedy podwyższone do <em>e<sup>y</sup></em>, <em>i</em> (<em>y</em>) (wymowa charakterystyczna dla pozostałej części </span></b></div>\r\n<div><b><span> Mazowsza):</span></b></div>\r\n<div><span>R:</span></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[renkie] – rękę</div>\r\n<div>W:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[wyngiel] – węgiel</div>\r\n<div> Z:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[zymby] – zęby</div>\r\n<div>Nosówka<b><i> ę</i></b> w wygłosie wyrazów:</div>\r\n<div>c) <b><a href="?l1=leksykon&lid=691"><span>samogłoska nosowa</span></a> <em>ę</em> wymawiana szeroko jako odnosowione <em>a </em><em>(często z jej podwyższeniem do o</em><em>):</em></b></div>\r\n<div><span> B:</span></div>\r\n<ul type="disc">\r\n <li> [boł sia] – bał się</li>\r\n</ul>\r\n<div><span>L:</span></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[lubia] – lubię</div>\r\n<div><span>P:</span></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[pojada] – pojadę</div>\r\n<div>S:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[słysza] – słyszę</div>\r\n<div>W:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[wezna] – wezmę</div>\r\n<div>d) <b> wymowa <em>ę</em> odnosowionego jako <i>e, </i>jak w polszczyźnie ogólnej:</b></div>\r\n<div><b><span> </span></b>K:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[ksiunskie] – książkę</div>\r\n<div>N:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[nogie] - nogę</div>\r\n<div>R:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[renkie] – rękę</div>\r\n<div>S:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[sie] – się</div>\r\n<div>Nosówka <b><i>ą </i></b>w śródgłosie wyrazów:</div>\r\n<div>e) <b>samogłoska nosowa <em>ą</em> realizowana z podwyższeniem artykulacji do <i>u</i> (jako grupa <i>uN</i> > o<i>N):<br />\r\n<br />\r\n</i></b></div>\r\n<table cellspacing="0" cellpadding="0" border="1">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="354" valign="top">\r\n <div><span> B:</span></div>\r\n <div><span><span> </span></span>[buncek] – bączek</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[bunk] – bąk</div>\r\n <div>C:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[ciungnie] – ciągnie</div>\r\n <div><span> G:</span></div>\r\n <div><span><span> </span></span>[gorunca] – gorąca</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[gorunco] – gorąco</div>\r\n <div>K:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[ksiunc] – ksiądz</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[ksiunska] –książka</div>\r\n <div>Ł:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[łunka] – łąka</div>\r\n <div>O:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[obruncka] – obrączka</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[obrzundek] – obrządek</div>\r\n <div style="margin-left: 40px;"><span><span> </span></span> [oglundać] – oglądać</div>\r\n <div style="margin-left: 40px;"><span><span> </span></span>[okrungły] – okrągły</div>\r\n <div><b> </b></div>\r\n </td>\r\n <td width="354" valign="top">\r\n <div><span> P:</span></div>\r\n <div><span><span> </span></span>[pociung] – pociąg</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[pociung] – pociągnij</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[prunt] – prąd</div>\r\n <div> R:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[rzund] – rząd</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[rzundzić] – rządzić</div>\r\n <div> S:</div>\r\n <div><span> </span>[sprzuntnołam] – sprzątnąłem</div>\r\n <div><span> </span>[sumsiad] – sąsiad</div>\r\n <div><span> </span>[sund] - sąd</div>\r\n <div><span> </span><span> </span>[sundzić] – sądzić</div>\r\n <div><span> </span><span> </span>[skunt] – skąd</div>\r\n <div> W:</div>\r\n <div><span> </span><span> </span>[wiunz] – wiąż</div>\r\n <div><span> </span><span> </span>[włunc] – włącz</div>\r\n <div><span> </span><span> </span>[wziuńć] – wziąć</div>\r\n <div><span> </span><span> Ż:</span></div>\r\n <div><span> </span><span> </span>[żołundek] – żołądek</div>\r\n <div><b> </b></div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div>f) <b>rzadsza (choć również spotykana w gwarze kołbielskiej) wymowa synchroniczna nosówki <i>ą</i> </b></div>\r\n<div><b> przed spółgłoskami szczelinowymi:</b></div>\r\n<div><b><span> O:</span></b></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[odwiąza] - odwiążę</div>\r\n<div>Nosówka <b><i>ą</i></b> w wygłosie wyrazów:</div>\r\n<div>g)<b> wymowa odnosowiona -<em>ą</em> jako -<em>o, </em><em><span>nieraz </span></em>ze zwężeniem do –<em>u</em>:</b></div>\r\n<div><span> B:</span></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[bolu]- bolą</div>\r\n<div><span> C:</span></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[carno] - czarną</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[cerwuno] – czerwoną</div>\r\n<div> Ł:</div>\r\n<div><span> M:</span></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[maju] – mają</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[musu] - muszą</div>\r\n<div>P:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[przyjdu] – przyjdą</div>\r\n<div><b>h) wymowa rozłożona jako grupa <i>om</i> lub ze zwężeniem -um</b></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[łopyścium] - łyżką</div>\r\n<div>Z:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[za kolejum] – za koleją (za torami)</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>j)</div>\r\n<div>k<b>) nosówki<i> ę </i>i <i>ą</i> przed <em>l</em>, <em>ł</em> ulegają denazalizacji, jak w polszczyźnie ogólnej, i niekiedy podwyższeniu artykulacji</b>:</div>\r\n<div><b><i>ę: </i></b>[zgineło] – zginęło, [uwziła sia] – uwzięła się</div>\r\n<div><span><span> </span></span><b><i>ą:</i></b> [zacoł] – zaczął, [wziuł] – wziął</div>\r\n<div><b><u>Wymowa spółgłosek (konsonantyzm):</u></b></div>\r\n<div><span>a)<span> </span></span><b>niekonsekwentna wymowa połączeń <i><span>ki, <span>gi, kie, gie</span></span></i></b>.</div>\r\n<div><b> </b><b>W <u>gwarze kołbielskiej</u> (podobnie jak w innych gwarach Mazowsza bliższego) <u>p</u></b><b><u>rzeważa miękka wymowa</u></b><b> </b></div>\r\n<div><b><span> </span></b><b><a href="?l1=leksykon&lid=714"><span>spółgłosek tylnojęzykowych</span></a> <i>k</i>, <i>g</i> w grupach odpowiadających ogólnopolskiemu: <i>kie</i>, <i>gie</i>, <i>ki</i>, <i>gi</i>:</b></div>\r\n<div><span> G jako G’:</span></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[nogie] – nogę</div>\r\n<div> G’ jako G’:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[wyngiel] – węgiel</div>\r\n<div><b><span> </span></b>K jako K’:</div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span> </span><span> </span><span> </span><span> </span><span><span> </span></span>[ksiunskie] – książkę</div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span> </span><span> </span><span> </span><span> </span><span><span> </span></span>[renkie] – rękę</div>\r\n<div><span>b)<span> </span></span><b>w <u>gwarze kołbielskiej</u> funkcjonuje również <u>twarda wymowa</u> grup <i>kie, gie</i> (jako <i>ke, ge)</i>:</b></div>\r\n<div>K’ jako K:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[keby] – kiedy</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[kedy] – kiedy</div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span> </span><span> </span><span> </span><span> </span><span><span> </span></span>[kełbasa] – kiełbasa</div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span> </span><span> </span><span> </span><span> </span><span><span> </span></span>[take] – takie</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><span>c)<span> </span></span><b><span>przechodzenie grupy <em>kt</em></span> w <em>cht </em><em>(rozpodobnienie)</em>:</b></div>\r\n<div> D:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[do dochtórki] – do doktórki (gwarowo: <i>kobieta lekarz</i>)</div>\r\n<div><b><u>Cechy fleksyjne, charakteryzujące gwarę kołbielską, tak jak i inne gwary Mazowsza bliższego:</u></b></div>\r\n<div><span>a)<span> </span></span><b><span>końcówka C. lpoj. rzeczowników męskich</span> i nijakich -<i>owiu</i>, najczęściej występująca w postaci –<i>oju</i>:</b></div>\r\n<div><b>K:</b></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[kotoju] – kotu</div>\r\n<div><b>P:</b></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[psoju] – psu</div>\r\n<div><b>S:</b></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Stachoju] – Stachowi</div>\r\n<div><b>T:</b></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Tumkoju] – Tomkowi</div>\r\n<div><span>b)<span> </span></span><b>częstsze niż w języku ogólnopolskim użycie końcówki D. lmn. -<em>ów</em> w rzeczownikach wszystkich rodzajów:</b></div>\r\n<div><b>T:</b></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[jak odwiąza trocków] – jak odwiążę troczki</div>\r\n<div><b>W:</b></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[widełków] – widełek</div>\r\n<div><b><span> </span></b>c<b>) występowanie w <a href="?l1=leksykon&lid=573"><span>1. os. lmn. czasu teraźniejszego</span></a> końcówki <i>–m</i> lub <i>–my</i>:</b></div>\r\n<div><b> </b>I.</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[idymy] - idziemy</div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span> </span><span> </span><span> </span><span> </span><span><span> </span></span>[idziem] – idziemy</div>\r\n<div> R:</div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span> </span><span> </span><span> </span><span> </span><span><span> </span></span>[robim] – robimy</div>\r\n<div><span>d)<span> </span></span><b>Formy <a href="dialektologia.itks.pl/index2.php?l1=leksykon&lid=575"><span>1. os. lpoj. czasu przeszłego</span></a> r. męskiego poświadczające fonetykę międzywyrazową nieudźwięczniającą także w dawnych formach złożonych (obecny czas przeszły kontynuuje czas przeszły złożony):</b></div>\r\n<div> U:</div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span> </span><span> </span><span> </span><span> </span><span><span> </span></span>[ukrotem] – ukradłem</div>\r\n<div> Z:</div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span> </span><span> </span><span> </span><span> </span><span><span> </span></span>[zjotem] – zjadłem</div>\r\n<div><span>e)<span> </span></span><b>Formy z końcówkami dawnej <a href="?l1=leksykon&lid=626"><span>liczby podwójnej</span></a> używane w znaczeniu <a href="?l1=leksykon&lid=573">liczby mnogiej w czasie teraźniejszym</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=574">przeszłym</a> oraz w <a href="?l1=leksykon&lid=736">trybie rozkazującym</a>:<br />\r\n<br />\r\n</b></div>\r\n<table cellspacing="0" cellpadding="0" border="1">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="354" valign="top">\r\n <div>B:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[bierzta] – bierzcie</div>\r\n <div><span> </span>[byśta] – byście</div>\r\n <div> C:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[chodźta] - chodźcie</div>\r\n <div><span> </span>[chudźta] – chodźcie</div>\r\n <div><span> </span>[cichojta] – uciszcie się</div>\r\n <div><span> D:</span></div>\r\n <div><span> </span>[dawojta] – dawajcie</div>\r\n <div><span> </span>[dojta] – dajcie</div>\r\n <div><b> G:</b></div>\r\n <div><span> </span>[gdzieśta] – gdzie jesteście</div>\r\n <div> I:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[idzieta] – idziecie</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[idźta] – idźcie</div>\r\n <div>M:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[mówiliśta] – mówiliście</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[mówiłyśta] – mówiłyście</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[myślita] – myślicie</div>\r\n <div>N:</div>\r\n <div><span><span> </span></span> [nie zanośta] – nie zanoście</div>\r\n <div>O:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[oddojta] – oddajcie</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b> </b></div>\r\n </td>\r\n <td width="354" valign="top">\r\n <div>P:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[patrzta] – patrzcie</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[patrzojta] – patrzcie</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[posłuchojta] – posłuchajcie</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[posprzuntajta] – posprzątajcie</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[przyjdźta] – przyjdźcie</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[przynieśta] – przynieście</div>\r\n <div>R:</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[robita] – robicie</div>\r\n <div><span> S:</span></div>\r\n <div><span><span> </span></span>[słuchojta] – słuchajcie</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[słyszyta] – słyszycie</div>\r\n <div>W:</div>\r\n <div><span> </span>[weźta] – weźcie</div>\r\n <div><span> </span>[widzita] – widzicie</div>\r\n <div><span> Z:</span></div>\r\n <div><span><span> </span></span>[zasłuńta] – zasłońcie</div>\r\n <div><span><span> </span></span>[zdymajta] – zdejmijcie</div>\r\n <div><b> </b></div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>f<b>) nieustalone (wariantywne) użycie form męsko- i niemęskoosobowych w czasownikach:</b></div>\r\n<div><span> M:</span></div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span> </span><span> </span><span> </span>[mówiliśta] – mówiłyście / mówiliście</div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span> </span><span><span> </span></span>[mówiłyśta] – mówiłyście / mówiliście</div>\r\n<div> P:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[przywiezły] – przywieźli / przywiozły</div>\r\n<div>g<b>) stare, uproszczone formy typu: <em>pódę</em>, <em>przydę</em> (cecha charakterystyczna dla Mazowsza dalszego, ale występuje </b></div>\r\n<div><b><span> również w gwarze kołbielskiej):</span></b></div>\r\n<ul type="disc">\r\n <li><span> </span>[pudzie] - pójdzie</li>\r\n <li><span> </span>[pudzies] – pójdziesz</li>\r\n <li><span> </span>[pudzim] - pójdźmy</li>\r\n</ul>\r\n<div>h<b>) brak ściągnięcia w niektórych czasownikach (cecha charakterystyczna dla Mazowsza dalszego, ale występuje </b></div>\r\n<div><b><span> również w gwarze kołbielskiej):</span></b></div>\r\n<div>S:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[stojał] – stał</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[stojała] – stała</div>\r\n<div><b><u>Archaiczne zjawiska fonetyczne występujące w gwarze kołbielskiej:</u></b></div>\r\n<div><span>a)<span> </span></span><b><span>przejście śródgłosowego -<em>ar- w -er</em>-</span> :</b></div>\r\n<div><span> W:</span></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[wyterte] – wytarte</div>\r\n<div><span>b)<span> </span></span><b>upowszechnienie tematów z <em>''e </em><em><span>zamiast o </span></em>(tzw. brak przegłosu</b><b>psł. *‘<i>e</i> w ’<i>o</i><span>, cecha charakterystyczna </span></b></div>\r\n<div><b><span> również dla gwar Małopolski):</span></b></div>\r\n<div><span> M:</span></div>\r\n<ul type="disc">\r\n <li><span> </span><span> </span>[mietła] – miotła</li>\r\n</ul>\r\n<div> Z:</div>\r\n<ul type="disc">\r\n <li><span> </span><span> </span>[zamietłam] – zamiotłam</li>\r\n</ul>\r\n<div><b><u>Inne cechy gwarowe z zakresu wokalizmu i konsonantyzmu, charakterystyczne dla Mazowsza bliższego (obecne także w gwarze kołbielskiej):</u></b></div>\r\n<div><b><u> </u></b></div>\r\n<div><span>c)<span> </span></span><b>upowszechnienie tematów z <em>''e </em><em><span>zamiast a </span></em><em>w niektórych wyrazach </em>(tzw. brak przegłosu):</b></div>\r\n<div><span> W:</span></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[wyterte] – wytarte</div>\r\n<div><span>d)<span> </span></span><b><a href="?l1=leksykon&lid=728"><span>rozszerzona wymowa samogłoski <i>e</i> w grupie <i>eN</i></span></a> jako <i>aN</i>:</b></div>\r\n<div>B:</div>\r\n<ul type="disc">\r\n <li><span> </span>[biułam] – biłem</li>\r\n</ul>\r\n<div> C:</div>\r\n<ul type="disc">\r\n <li><span> </span>[ciamno] - ciemno</li>\r\n</ul>\r\n<div> J:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[jotam] – jadłem</div>\r\n<div><span> K:</span></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[kosiułam] – kosiłem</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[kupiułam] – kupiłem</div>\r\n<div><span> M:</span></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[moturam] – motorem</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[mówiułam] – mówiłem</div>\r\n<div>R:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[ranta] – renta</div>\r\n<div>S:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[siań] – sień</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[sprzuntnołam] – sprzątnąłem</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[sukanka] – sukienka</div>\r\n<div><span>e)<span> </span></span><b><a href="?l1=leksykon&lid=745"><span>samogłoska <i>e</i> w grupie <i>eN</i> zwężona do <i>yN</i></span></a> lub <i>iN </i>:</b></div>\r\n<div> I:</div>\r\n<div><span> </span><span> </span><span> </span><span> </span><span> </span>[idymy] – idziemy</div>\r\n<div>N:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[ni mo] – nie ma</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[ni mók] – nie mógł</div>\r\n<div><span>f)<span> </span></span><b>przechodzenie wygłosowego -<em>ej </em>w<em> -ij/-yj </em>lub<em> -i/-y</em>:</b></div>\r\n<div><b><span> </span></b>O:</div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span> </span><span><span> </span></span>[ogrzyj sia] – ogrzej się</div>\r\n<div>W:</div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span> </span><span><span> </span></span>[wlij] - wlej</div>\r\n<div><span>g)<span> </span></span><b><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=148&Itemid=58"><span>prejotacja </span></a>samogłoski <em>a </em><em>(dotyczy zwłaszcza imion osobowych)</em>: </b></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[<sup>J</sup>aniela] – Aniela</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[<sup>J</sup>agnieska] – Agnieszka</div>\r\n<div><span>h)<span> </span></span><b>p<a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=147&Itemid=58"><span>relabializacja</span></a> samogłosek <i>o</i> i <i>u</i>: </b></div>\r\n<ul type="disc">\r\n <li>[<sup>ł</sup>o] – o</li>\r\n <li>[<sup>ł</sup>obora] - obora</li>\r\n <li>[<sup>ł</sup>obraz] – obraz</li>\r\n <li>[<sup>ł</sup>obrus] - obrus</li>\r\n <li>[<sup>ł</sup>ocy] – oczy</li>\r\n <li>[<sup>ł</sup>ogród] – ogród</li>\r\n <li>[<sup>ł</sup>ogun] – ogon</li>\r\n <li>[<sup>Ł</sup>oj!] – Oj!</li>\r\n <li>[<sup>ł</sup>otsuń sia] – odsuń się</li>\r\n <li>[<sup>ł</sup>un] – on</li>\r\n <li>[<sup>ł</sup>una] – ona</li>\r\n <li>[<sup>ł</sup>uny] – oni</li>\r\n</ul>\r\n<div><span>i)<span> </span></span><b>Antycypacja miękkości</b><b>: </b><b>wyodrębnienie się miękkości w postaci <em>j</em>, poprzedzającej spółgłoskę palatalną, Konsekwentnie zachodzi przed <em>ś</em>, <em>ź</em>:</b></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[powiejsił] – powiesił</div>\r\n<div><span>j)<span> </span></span><b><a href="?l1=leksykon&lid=745"><span>zwężenie artykulacji samogłoski <em>o</em> przed spółgłoskami nosowymi</span></a> do <em>o<sup>u</sup>N, uN</em>:</b></div>\r\n<div>B:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Brunka] – Bronka</div>\r\n<div><span> C: </span></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[cerwuny] – czerwony</div>\r\n<div>D:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[dum] – dom</div>\r\n<div><span>H:</span></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[harmunio] – harmonia</div>\r\n<div>J:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[jabłunka] – jabłonka</div>\r\n<div> K:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[kumin] – komin</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[kuniam] – koniem (konno)</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[kunie] – konie</div>\r\n<div> Ł:</div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span> </span><span> </span><span><span> </span></span>[łogun] – ogon</div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span> </span><span> </span><span><span> </span></span>[łun] – on</div>\r\n<div>S:</div>\r\n<ul type="disc">\r\n <li><span> </span><span> </span>[słuma] – słoma</li>\r\n <li><span> </span><span> </span>[słunina] – słonina</li>\r\n <li><span> </span><span> </span>[słuńce] – słońce</li>\r\n</ul>\r\n<div><span> T:</span></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Tumkoju] – Tomkowi</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Tumkowo] – żona Tomasza</div>\r\n<div>W:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Werunka] – Weronika</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[wruna] – wrona</div>\r\n<div>Z:</div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span> </span><span> </span><span><span> </span></span>[zasłunka] – zasłonka</div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span> </span><span> </span><span><span> </span></span>[zasłuńta] – zasłońcie</div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span> </span><span> </span><span><span> </span></span>[zieluny] –zielony</div>\r\n<div><span>k)<span> </span></span><b><span>przejście śródgłosowego -<em>ar- w -er</em>-</span> :</b></div>\r\n<div><span> W:</span></div>\r\n<div><span><span> [</span></span>wyterte] – wytarte</div>\r\n<div><b><u>Inne cechy gwar Mazowsza bliższego, właściwe również gwarze kołbielskiej (nie wyłącznie gwarowe):</u></b></div>\r\n<div><span>a)<span> </span></span><b><span>przyrostek<i> -<span>ak</span></i> tworzący nazwy istot młodych</span> (często z podwyższeniem samogłoski <i>a</i> do <i>o</i>):</b></div>\r\n<div><span>D:</span></div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span> </span><span> </span><span><span> </span></span>[dzieciok] – dzieciak (dziecko)</div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span> </span><span> </span><span><span> </span></span>[dziecioki] – dzieciaki (dzieci)</div>\r\n<div>K:</div>\r\n<div><span> </span><span> </span><span> </span><span> </span>[kurczak] - kurczę</div>\r\n<div><span>P:</span></div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span> </span><span> </span>[piejak] – kogut</div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span> </span><span> </span><span><span> </span></span>[prosiok] – prosię</div>\r\n<div>Ź:</div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span> </span><span> </span><span><span> </span></span>[źrebak] – źrebię</div>\r\n<div><span>b)<span> </span></span><b>w mianowniku lmn rzeczowników męskoosobowych częste użycie końcówek niemęskoosobowych, </b></div>\r\n<div><b><span> czyli tzw. form męskorzeczowych:</span></b></div>\r\n<div><b>W<u> gwarze kołbielskiej</u> cecha widoczna zwłaszcza w lokalnych przezwiskach mieszkańców: </b></div>\r\n<div><span><span> </span></span>bośki, dworusy, lubicoki, sagany, królewioki, sufcynioki</div>\r\n<div><span><span> </span></span>chopy, pitasy, pony, strażoki, turki</div>\r\n<div><span>c)<span> </span></span><b>nieustalone używanie <a href="?l1=leksykon&lid=671"><span>przyimków</span></a><i> bez</i> i<i> przez</i><i>:</i></b></div>\r\n<ul type="disc">\r\n <li>[Szłem <b>przez</b> czapki, <b>bez</b> las.] – <i>Szedłem <b>bez</b> czapki, <b>przez </b>las.</i></li>\r\n</ul>\r\n<div><b><u>Słownictwo charakterystyczne dla gwar </u></b><b><u>Mazowsza bliższego, które występuje także w<span> gwarze kołbielskiej:</span></u></b></div>\r\n<ul type="disc">\r\n <li>[brodawka] — kurzajka</li>\r\n <li>[dychać] – kasłać</li>\r\n <li>[dychawa] — człowiek kaszlący</li>\r\n <li>[garnczek] — garnuszek</li>\r\n <li>[gluty] — sople</li>\r\n <li>[ino] – tylko</li>\r\n <li>[klapki] — obuwie z drewnianą podeszwą bez pięt</li>\r\n <li>[kraszanki] — pisanki</li>\r\n <li>[kubłecek] — wiaderko</li>\r\n <li>[kulasy] — nogi krowy i konia, w gwarze kołbielskiej: także ludzkie</li>\r\n <li>[kum] – 1. ojciec chrzestny, 2. sąsiad</li>\r\n <li>[kuma] – 1. matka chrzestna, 2. Sąsiadka</li>\r\n <li>[latoś] – tego roku</li>\r\n <li>[modrak] — chaber</li>\r\n <li>[obuj sia] – włóż buty</li>\r\n <li>[odciń] – odsłoń, odsuń się</li>\r\n <li>[ościsz] – szeroko</li>\r\n <li>[plajta] – błoto</li>\r\n <li>[rajcuje] – rozmawia</li>\r\n <li>[salinówka] – chustka na głowę</li>\r\n</ul>\r\n<div><span><span> </span></span>[sucherdok] – szczupła osoba</div>\r\n<ul type="disc">\r\n <li>[unegdaj] – wczoraj</li>\r\n <li>[wałkoń] — człowiek leniwy</li>\r\n <li>[wiela] – ile</li>\r\n</ul>\r\n<div><strong><span>a)<span> </span></span></strong><strong>Imiona (zdrobnienia) w gwarze regionu kołbielskiego i nazwy żeńskie:</strong></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Anecka] – Anna</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Janiela] – Aniela</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Jagnieska] – Agnieszka</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Brunka] - Bronisława (Bronka)</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Werunka] – Weronika</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Pioter] – Piotr</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Tumek] – Tomek, w celowniku: [Tumkoju] - Tomkowi</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Józwa] – dopełniacz imienia: Józef</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Ignac] - Ignacy</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Jezyk] – Jerzy</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Stacho] – Stanisław, w celowniku: [Stachoju] - Stachowi</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Stachowo] – żona Stanisława</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Tumkowo] – żona Tomasza</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Franeckowo] – żona Franciszka</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Muńka] – Monika, Maria (Mańka)</div>\r\n<div><strong><u>Lokalne przezwiska charakterystyczne dla gwary kołbielskiej:</u></strong></div>\r\n<div><span><span> </span></span>[bośki] – tak mieszkańcy Rudzienka nazywani byli (i nadal są) przez innych, ze względu na swą przesadną pobożność</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[dworusy] – pogardliwa nazwa, odnosząca się do tych mieszkańców Rudna, którzy nie posiadali własnej ziemi, tylko pracowali we dworze</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[lubicoki] – mieszkańcy wsi Lubice</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[sufcynioki] – mieszkańcy wsi Sufczyn</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[sagany] – mieszkańcy Grzebowilka</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[królewioki] - mieszkańcy Kątów, Człekówki, Chrosny i Chrząszczówki</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[Psiakuść] – pan, który często mówił „O, psia kość!”</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[turki] – strażacy, pełniący wartę przy Grobie Chrystusa w Wielki Piątek</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[pitasy] – ludzie, którzy weszli na wesele bez zaproszenia</div>\r\n<div><b>W gwarze kołbielskiej występują przysłówki właściwe całemu obszarowi dialektalnemu. Przykłady:</b></div>\r\n<div><em><span><span> </span></span></em><em>[kaj] – gdzie</em></div>\r\n<div><span><span> </span></span><em>[kiedy</em><i>/ </i>kedy/kieby] – kiedy</div>\r\n<div><em><span><span> </span></span></em>[<em>kiele] – obok</em></div>\r\n<div><em><span><span> </span></span></em>[latoś] – w tym roku</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[pirw] – najpierw</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[pomalu] – wolno</div>\r\n<div><em><span><span> </span></span></em>[tamoj] – tam</div>\r\n<div><em><span><span> </span></span></em>[<em>tera] – teraz</em></div>\r\n<div><em><span><span> </span></span></em><em>[zara/zaroz] – zaraz</em></div>\r\n<div><span><span> </span></span><em>[zawdy] – zawsze</em></div>\r\n<div><b><u>Inne przykłady słownictwa, charakterystycznego dla gwary kołbielskiej (m.in. zapożyczenia):</u></b></div>\r\n<div> C:</div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span><span> </span></span>[capy] – kapcie (w innych gwarach określenie to występuje też jako <i>ciapy</i>)</div>\r\n<div>D:</div>\r\n<div><strong><span><span> </span></span></strong><span> </span><strong><span><span> </span></span></strong>[dzielny] – ktoś „przy kości”; określenie występuje też w gwarach śląskich (por. w gwarze cieszyńskiej: <i>herski </i>- <b>dzielny</b>, dziarski, tęgi, ładny)</div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span>[dziska] – duży garnek<em>(w gwarze </em><em>podhalańskiej<b>: </b></em><strong><i>dziska </i></strong>oznacza ‘naczynie do zarabiania ciasta’)</div>\r\n<div>G:</div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span><span> </span></span>[gamretka] – kurtka (być może określenie to należy wiązać z miejscowością o nazwie <i>Gamratka,</i> która leży niedaleko Kołbieli, w powiecie mińskim. Nie wykluczone, że dawniej, właśnie tam mieszkańcy regionu kołbielskiego zaopatrywali się w wierzchnie okrycia (?)</div>\r\n<div>K:</div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span><span> </span></span>[klita] – osoba mówiąca bzdury (możliwe, że <i>klita</i> jest zgrubieniem słowa <i>klitka, </i>które oznacza: ‘małe, <b>nędzne</b> pomieszczenie’; w tym sensie <i>klita</i> mogłoby przybrać zabarwienie pejoratywne i wskazywać na niepożądaną cechę (<i>klita</i>, czyli osoba, która „nędznie” gada, tj., mówi bzdury, głupoty)</div>\r\n<div>L:</div>\r\n<div><span><span> </span></span><span> </span><span><span> </span></span>[lelowy] – liliowy, fioletowy (przymiotnik będący określeniem koloru kwiatu o nazwie <i>lilia</i>)</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[lerygia] – religia (rzadkie zjawisko gwarowe, polegające na przestawce międzysylabowej)</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[lestryjka] – latarka (być może jest to analogia do bateryjka, z podstawą niemiecką <i>licht </i>światło’</div>\r\n<div>Ł:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[łoblecok] – palto (labializacja nagłosowego <b><i>o </i></b>w wyrazie <i>oblecok</i>, który pochodzi od czasownika <i>oblec się </i>– ‘ubrać się’)</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[łopyść] – łyżka (por. <i>kopyść</i> ‘drewniana łyżka <span>o</span> długim <span>trzonku</span>’)</div>\r\n<div>M:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[mala] – farba</div>\r\n<div>N:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[pójść na kuminy] – pójść na plotki</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[niemilajstwo] – coś niemiłego</div>\r\n<div>O:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[okrasić] – ufarbować (<b>ros.</b> <i>красить</i> – farbować)</div>\r\n<div>[olubić] – polubić</div>\r\n<div>S:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[siasta] – niedostępna</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[sokora] – łopata; <b><i>bot.</i></b> nazwa drzewa: <i>topola czarna</i> (być może skojarzenie zaszło tu na podstawie podobnego kształtu narzędzia i rośliny; możliwe również, że drzewo topoli stanowiło kiedyś materiał, z którego robiono łopaty (?)</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[stycka] – ścieżka (prawdopodobnie od czasownika <i>stykać się</i>; por. w <b>j. ukraińskim</b> ścieżka to <i>стежка)</i></div>\r\n<div>Ś:</div>\r\n<div>[świejsoaparat] – spawarka (<b>ros.</b> <i>светить </i>– pol. świecić i <i>аппарат </i>– pol. aparat<i>; </i>neologizm <span> </span></div>\r\n<div><span> prawdopodobnie wzorowany jest na <b>ros</b>. konstrukcji typu: <i>фотоаппарат</i> – pol. ‘aparat fotograficzny’</span></div>\r\n<div>Z:</div>\r\n<div><span><span> </span></span>[zabocyć] – zapomnieć</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><u>Źródła:</u></b></div>\r\n<div><b>Opracowanie powstało dzięki uprzejmości autorki <i>Słowniczka gwary kołbielskiej</i>, <u>Pani Anety Bartnickiej,</u> która udostępniła materiały swojej publikacji.</b></div>\r\n<div>1.<span> </span>Bartnicka A.,<i>Słowniczek gwary kołbielskiej. </i>Kołbiel 2001.</div>\r\n<div>Link do <i>Słowniczka gwary kołbielskiej</i>: <a href="http://www.folklor.bartnicka.pl/slowniczek.pdf">http://www.folklor.bartnicka.pl/slowniczek.pdf</a></div>\r\n<div>2.<span> </span><i>Leksykon</i> w niniejszym przewodniku multimedialnym: <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/">http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl</a>pod red. Haliny Karaś</div>\r\n<div> </div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('kobielszczyzna-kuchnia', 'kobielszczyzna-kultura-ludowa', 'Kuchnia ludowa', 20000, '<h1>Kultura ludowa</h1>\r\n<table class="contentpaneopen" style="width: 712px; height: 286px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td align="left" width="70%" valign="top" colspan="2">Katarzyna Sornat</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table align="right" class="contenttoc">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th style="text-align: center;">Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa">Kultura ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-stroj">Tradycyjny strój ludowy</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-kuchnia">Kuchnia ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielsczyzna-taniec">Taniec ludowy</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-obrzedowosc-doroczna">Obrzędowość doroczna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-obrzedowosc-rodzinna">Obrzędowość rodzinna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-wesele">Wesele kołbielskie</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-przyspiewki">Przyśpiewki ludowe</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-zabobony">Zabobony i podania o <br />\r\n demonach</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzba-rekodzielo">Rękodzieło</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><span style="font-size: 16pt; line-height: 115%;">Kuchnia ludowa</span></p>\r\n <p> Choć dawniej posiłki ludu wiejskiego nie były tak urozmaicone jak w dzisiejszych czasach to z pewnością były one zdrowsze, bo nie zawierały konserwantów. Ludzie na wsi jadali, to co sami wyprodukowali: z mleka przyrządzali śmietanę, masło oraz twaróg. Powszechnie znana była też roślina, zwana gwarowo kumosą, którą podawano smażoną na maśle. Mięso jadano dość rzadko - zazwyczaj raz w tygodniu i podczas świąt. W Wielkim Poście najczęściej pojawiającą się potrawą na kołbielskich stołach była sójka. Każda „porządna” gospodyni potrafiła własnoręcznie zaczynić ciasto na chleb, który następnie wypiekała na liściach chrzanu.</p>\r\n <p><span style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">Sójka kołbielska</span></p>\r\n <p> Czas <i>adwentu</i> traktowano niegdyś na wsi jako czas ścisłego postu, który miał jak najlepiej przygotować jej mieszkańców do świąt Bożego Narodzenia. W tym właśnie okresie gospodynie z Głupianki i innych okolicznych wsi przygotowywały popularne wówczas wśród tutejszej ludności <i>sójki</i>.</p>\r\n <p><i> Sójka kołbielska</i> to potrawa, którą przygotowywano najczęściej w czasie postnym, gdyż jest to danie, które nie zawiera mięsa. Duży pieróg musiał koniecznie składać się z kapusty, kaszy jaglanej i oleju lnianego. Niektóre gospodynie dodawały także suszone grzyby.</p>\r\n <table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk73.gif" rel="lightbox[g1]" title="Sójka kołbielska, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="200" width="227" src="cmsimg/kso/fk73.gif" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <p>Składniki i sposób przyrządzenia:<br />\r\n Farsz:kapusta kiszona, kasza jaglana, grzyby lub pieczarki, olej lniany, cebula, sól, pieprz.<br />\r\n Kapustę gotuje się i w trakcie gotowania dodaje pozostałe składniki.</p>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 115%;"><b><i>Ciasto</i></b><b>:</b></div>\r\n <div style="margin-left: 36pt; text-align: justify; text-indent: -18pt; line-height: 115%;">- mąka</div>\r\n <div style="margin-left: 36pt; text-align: justify; text-indent: -18pt; line-height: 115%;">- woda</div>\r\n <div style="margin-left: 36pt; text-align: justify; text-indent: -18pt; line-height: 115%;">- sól</div>\r\n <div style="margin-left: 36pt; text-align: justify; text-indent: -18pt; line-height: 115%;">- drożdże</div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 115%;"> </div>\r\n <p> Ciasto robi się tak jak na kluski do rosołu (z tą tylko różnicą, że się go nie kroi, a wałkuje na dość grube kawałki). Następnie, przygotowany farsz należy zawinąć w uformowane placki, posklejać i upiec w piekarniku. Wedle uznania, sójki można dodatkowo posmarować białkiem, by efektownie błyszczały. </p>\r\n <div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: left;"><span style="font-size: 14pt;">Zacierki na mleku</span></div>\r\n <div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt;"> </div>\r\n <div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt;"><span style="font-size: 11pt;">Składniki:</span></div>\r\n <div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 36pt; text-indent: -18pt; line-height: 115%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">- </span><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">2 litry mleka</span></div>\r\n <div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 36pt; text-indent: -18pt; line-height: 115%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">- </span><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">11 łyżeczek mąki pszennej</span></div>\r\n <div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 36pt; text-indent: -18pt; line-height: 115%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">- </span><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">gorąca woda</span></div>\r\n <div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 36pt; text-indent: -18pt; line-height: 115%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">- </span><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">sól</span></div>\r\n <div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 36pt; text-indent: -18pt; line-height: 115%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">- </span><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">cukier</span></div>\r\n <div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; line-height: 115%;"> </div>\r\n <p>Sposób przyrządzenia:</p>\r\n <p><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;"> Z mąki i gorącej wody zagnieść twarde ciasto, z którego należy formować zacierki (ciasto po kawałeczku rwać i zacierać prawą dłonią do lewej). Tak przygotowane kluseczki pozostawić do wyschnięcia. Następnie, na gotujące </span><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">mleko wrzucać zacierki i gotować na wolnym ogniu, co jakiś czas mieszając. Dla smaku przyprawić cukrem lub solą. Gorącą potrawę przelać do misek i podawać bezpośrednio po przyrządzeniu.</span></p>\r\n <div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 115%;"> <span style="font-size: 12pt; line-height: 115%;"> <br />\r\n </span></div>\r\n <div style="line-height: 115%; text-align: left;"><span style="font-size: 12pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">Smalec z jabłkami</span></div>\r\n <div style="line-height: 115%; text-align: left;"> </div>\r\n <div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; line-height: 115%;">Składniki:</div>\r\n <div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 36pt; text-indent: -18pt; line-height: 115%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">- </span><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">1kg podgardla wieprzowego</span></div>\r\n <div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 36pt; text-indent: -18pt; line-height: 115%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">- </span><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">1kg boczku</span></div>\r\n <div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 36pt; text-indent: -18pt; line-height: 115%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">- </span><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">6 cebul</span></div>\r\n <div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 36pt; text-indent: -18pt; line-height: 115%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">- </span><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">2 duże, kwaśne jabłka</span></div>\r\n <div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 36pt; text-indent: -18pt; line-height: 115%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">- </span><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">2 ząbki czosnku</span></div>\r\n <div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 36pt; text-indent: -18pt; line-height: 115%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">- </span><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">ziele</span></div>\r\n <div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 36pt; text-indent: -18pt; line-height: 115%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">- </span><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">pieprz</span></div>\r\n <div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 36pt; text-indent: -18pt; line-height: 115%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">- </span><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">sól</span></div>\r\n <div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt 36pt; text-indent: -18pt; line-height: 115%;"><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">- </span><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">majeranek</span></div>\r\n <p><br />\r\n Sposób przyrządzenia:</p>\r\n <p><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;"> Boczek i podgardle drobno pokroić; smażyć, aż się stopią. Dodać pokrojoną w kostkę cebulę, roztarty czosnek i </span><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">przyprawy. Jeszcze trochę podsmażyć. Na koniec wrzucić jabłka starte na tarce o grubych oczkach. Do smaku przyprawić solą i pieprzem. Stopiony smalec zlewać do pojemników, cały czas mieszając, by skwarki nie osiadły na dnie. Ostudzony, najlepiej smakuje z chlebem i ogórkiem małosolnym.</span></p>\r\n <p>Źródło:</p>\r\n <p>1. Strona internetowa Pani Anety Bartnickiej: <a href="http://www.folklor.bartnicka.pl/">http://www.folklor.bartnicka.pl/</a></p>\r\n <p> </p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span><span style=""><br />\r\n</span></p>\r\n<p style="text-align: right;"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-stroj">poprzednia</a> <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielsczyzna-taniec">następna</a></p>', 0, 0, 0), ('kobielszczyzna-kultura-ludowa', 'kobielszczyzna', 'Kultura Ludowa (wersja podstawowa)', 50000, '<h1>Kultura ludowa</h1>\r\n<table class="contentpaneopen" style="width: 712px; height: 286px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td align="left" width="70%" valign="top" colspan="2">Katarzyna Sornat</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table align="right" class="contenttoc">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th style="text-align: center;">Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa">Kultura ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-stroj">Tradycyjny strój ludowy</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-kuchnia">Kuchnia ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielsczyzna-taniec">Taniec ludowy</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-obrzedowosc-doroczna">Obrzędowość doroczna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-obrzedowosc-rodzinna">Obrzędowość rodzinna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-wesele">Wesele kołbielskie</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-przyspiewki">Przyśpiewki ludowe</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-zabobony">Zabobony i podania o <br />\r\n demonach</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzba-rekodzielo">Rękodzieło</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <p> Ziemia kołbielska to teren malowniczo położonych wsi, pól i lasów, wśród których wije się rzeka Świder <span style="">–</span><span style="">prawobrzeżny dopływ Wisły. Mimo bliskiego sąsiedztwa Warszawy, wchodząca w obręb Mazowsza bliższego gmina Kołbiel do dziś zachowuje liczne elementy kultury ludowej. Niepowtarzalne budownictwo, regionalny strój, gwara, własne zwyczaje i obrzędy oraz kołbielskie wycinanki </span><span style="">–</span><span style=""> to tylko niektóre z bogactw tutejszego folkloru.</span></p>\r\n <p><span style=""> Ziemie obecnego powiatu otwockiego, wg znanego etnografa, Oskara Kolberga, znajdowały się niegdyś na terenie Mazowsza Leśnego. Jak sama nazwa wskazuje, przed wiekami był to obszar porośnięty lasami, co z kolei sprzyjało izolacji tutejszej ludności. Z biegiem lat, owa izolacja przyczyniła się do wytworzenia specyficznej kultury, której ośrodkiem stała się właśnie Kołbiel.</span></p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Wystawa dawnych sprzętów gospodarstwa domowego, Eksponaty ze Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Kołbieli, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk114.gif"><img height="200" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk114.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a rel="lightbox[g1]" title="Tara do prania, Eksponaty ze Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Kołbieli, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" href="cmsimg/kso/fk10.gif"><img height="200" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk10.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Maselnica do wyrabiania masła, Eksponaty ze Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Kołbieli, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk16.gif"><img height="200" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk16.gif" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Lampka (w gw. kołbielskiej „lestryjka”), Eksponaty ze Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Kołbieli, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk15.gif"><img height="200" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk15.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a rel="lightbox[g1]" title="Wnętrze dawnej izby w typowym domu wiejskim z okolic Kołbieli, Eksponaty ze Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Kołbieli, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" href="cmsimg/kso/fk13.gif"><img height="200" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk13.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Warsztat tkacki, Eksponaty ze Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Kołbieli, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk12.gif"><img height="200" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk12.gif" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk17.gif" rel="lightbox[g1]" title="Sierpy do ścinania zboża, Eksponaty ze Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Kołbieli, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="200" width="156" src="cmsimg/kso/fk17.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk11.gif" rel="lightbox[g1]" title="Cepy do młócenia zboża, Eksponaty ze Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Kołbieli, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="200" width="156" src="cmsimg/kso/fk11.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span><span style="">Kulturę kołbielską umiejscowić można między miastami: Otwock – Mińsk Mazowiecki – Garwolin, co świadczy o tym, że obejmuje ona znacznie szerszy obszar niż samą gminę Kołbiel. Dzięki częściowej izolacji od większych ośrodków miejskich, kultura kołbielska od początku „stanowiła sama o sobie”. Pozbawiona obcych wpływów i naleciałości, mogła więc swobodnie się rozwijać, co potwierdza zachowany do dziś bogaty folklor Kołbielszczyzny.</span></p>\r\n<p><span style="">Region kołbielski w latach 60. i 70. XX wieku stanowił obiekt badań Zakładu Etnografii Uniwersytetu Warszawskiego. Ekspedycja pod kierunkiem prof. Anny Kutrzeby-Pojnarowej, z udziałem prof. Mariana Prokopka, zebrała wówczas bogaty materiał etnograficzny. </span><span style="">W</span><span style=""> serii <i>Atlas polskich strojów ludowych</i> Władysława Kolagi badaczka wydała zeszyt zatytułowany <i>Strój kołbielski</i>. Ważnymi dokumentami pozostają również prace dr Grażyny Dąbrowskiej: <i>Folklor Mazowsza. Mazowsze nad Świdrem</i> oraz <i>Taniec ludowy na Mazowszu</i>, w którym utrwaliła ona pieśni oraz opisała tańce kołbielskiej społeczności. Z kolei Tadeusz Krystyniak w zeszycie zatytułowanym <i>Kołbielskie obrazki muzyczne</i> zapisał muzyk</span><span style="">ę tutejszych pieśni i tańców. Studia nad twórczością ludową regionu kołbielskiego dotyczyły wszystkich dziedzin życia.</span><strong><span style=""> </span></strong></p>\r\n<p> </p>\r\n<p><span style="font-size: 12pt; line-height: 115%;">Źródło:</span> <span style=""><span style="font: 7pt "Times New Roman";">1. </span></span><span style="">Bartnicka A., <i>Krótka charakterystyka zachowawczości tradycji w okolicy Kołbieli.</i> [w:] Tejże, <i>Skarby Mazowsza. Folklor kołbielski</i>, Sufczyn 2008.</span><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=dialekt-slaski-kultura"><br />\r\n</a></p>\r\n<p style="text-align: right;"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-stroj">następna</a></p>', 0, 0, 0), ('kobielszczyzna-literatura', 'kobielszczyzna', 'Literatura', 60000, '<h1>Linki do ciekawych stron poświęconych folklorowi kołbielskiemu:</h1>\r\n<p><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n<w:WordDocument>\r\n<w:View>Normal</w:View>\r\n<w:Zoom>0</w:Zoom>\r\n<w:TrackMoves />\r\n<w:TrackFormatting />\r\n<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>\r\n<w:PunctuationKerning />\r\n<w:ValidateAgainstSchemas />\r\n<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>\r\n<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>\r\n<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>\r\n<w:DoNotPromoteQF />\r\n<w:LidThemeOther>PL</w:LidThemeOther>\r\n<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>\r\n<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>\r\n<w:Compatibility>\r\n<w:BreakWrappedTables />\r\n<w:SnapToGridInCell />\r\n<w:WrapTextWithPunct />\r\n<w:UseAsianBreakRules />\r\n<w:DontGrowAutofit />\r\n<w:SplitPgBreakAndParaMark />\r\n<w:DontVertAlignCellWithSp />\r\n<w:DontBreakConstrainedForcedTables />\r\n<w:DontVertAlignInTxbx />\r\n<w:Word11KerningPairs />\r\n<w:CachedColBalance />\r\n</w:Compatibility>\r\n<w:BrowserLevel>MicrosoftInternetExplorer4</w:BrowserLevel>\r\n<m:mathPr>\r\n<m:mathFont m:val="Cambria Math" />\r\n<m:brkBin m:val="before" />\r\n<m:brkBinSub m:val="--" />\r\n<m:smallFrac m:val="off" />\r\n<m:dispDef />\r\n<m:lMargin m:val="0" />\r\n<m:rMargin m:val="0" />\r\n<m:defJc m:val="centerGroup" />\r\n<m:wrapIndent m:val="1440" />\r\n<m:intLim m:val="subSup" />\r\n<m:naryLim m:val="undOvr" />\r\n</m:mathPr></w:WordDocument>\r\n</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"\r\nDefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"\r\nLatentStyleCount="267">\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid" />\r\n<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading" />\r\n</w:LatentStyles>\r\n</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>\r\n<style>\r\n/* Style Definitions */\r\ntable.MsoNormalTable\r\n{mso-style-name:Standardowy;\r\nmso-tstyle-rowband-size:0;\r\nmso-tstyle-colband-size:0;\r\nmso-style-noshow:yes;\r\nmso-style-priority:99;\r\nmso-style-qformat:yes;\r\nmso-style-parent:"";\r\nmso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;\r\nmso-para-margin:0cm;\r\nmso-para-margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-pagination:widow-orphan;\r\nfont-size:10.0pt;\r\nfont-family:"Calibri","sans-serif";\r\nmso-bidi-font-family:"Times New Roman";}\r\n</style>\r\n<![endif]--></p>\r\n<!--[if gte mso 9]><xml>\r\n<w:WordDocument>\r\n<w:View>Normal</w:View>\r\n<w:Zoom>0</w:Zoom>\r\n<w:TrackMoves />\r\n<w:TrackFormatting />\r\n<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>\r\n<w:PunctuationKerning />\r\n<w:ValidateAgainstSchemas />\r\n<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>\r\n<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>\r\n<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>\r\n<w:DoNotPromoteQF />\r\n<w:LidThemeOther>PL</w:LidThemeOther>\r\n<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>\r\n<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>\r\n<w:Compatibility>\r\n<w:BreakWrappedTables />\r\n<w:SnapToGridInCell />\r\n<w:WrapTextWithPunct />\r\n<w:UseAsianBreakRules />\r\n<w:DontGrowAutofit />\r\n<w:SplitPgBreakAndParaMark />\r\n<w:DontVertAlignCellWithSp />\r\n<w:DontBreakConstrainedForcedTables />\r\n<w:DontVertAlignInTxbx />\r\n<w:Word11KerningPairs />\r\n<w:CachedColBalance />\r\n</w:Compatibility>\r\n<w:BrowserLevel>MicrosoftInternetExplorer4</w:BrowserLevel>\r\n<m:mathPr>\r\n<m:mathFont m:val="Cambria Math" />\r\n<m:brkBin m:val="before" />\r\n<m:brkBinSub m:val="--" />\r\n<m:smallFrac m:val="off" />\r\n<m:dispDef />\r\n<m:lMargin m:val="0" />\r\n<m:rMargin m:val="0" />\r\n<m:defJc m:val="centerGroup" />\r\n<m:wrapIndent m:val="1440" />\r\n<m:intLim m:val="subSup" />\r\n<m:naryLim m:val="undOvr" />\r\n</m:mathPr></w:WordDocument>\r\n</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"\r\nDefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"\r\nLatentStyleCount="267">\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid" />\r\n<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading" />\r\n</w:LatentStyles>\r\n</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>\r\n<style>\r\n/* Style Definitions */\r\ntable.MsoNormalTable\r\n{mso-style-name:Standardowy;\r\nmso-tstyle-rowband-size:0;\r\nmso-tstyle-colband-size:0;\r\nmso-style-noshow:yes;\r\nmso-style-priority:99;\r\nmso-style-qformat:yes;\r\nmso-style-parent:"";\r\nmso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;\r\nmso-para-margin:0cm;\r\nmso-para-margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-pagination:widow-orphan;\r\nfont-size:10.0pt;\r\nfont-family:"Calibri","sans-serif";\r\nmso-bidi-font-family:"Times New Roman";}\r\n</style>\r\n<![endif]-->\r\n<p><span style="font-size: small;"> 1. <a href="http://www.folklor.bartnicka.pl/">http://www.folklor.bartnicka.pl/</a></span><br />\r\n <span style="font-family: Arial;"><span style="font-size: small;"><span style="color: black;">(strona internetowa Pani Anety Bartnickiej, w całości poświęcona folklorowi kołbielskiemu)</span></span></span></p>\r\n<p><span style="font-size: small;"> 2. <a href="http://mazowsze_wycinanki.republika.pl/">http://mazowsze_wycinanki.republika.pl/</a><br />\r\n (strona Pani Małgorzaty Belkiewicz. Temat strony to wycinanki kołbielskie)</span></p>\r\n<p><span style="font-size: small;"> 3. <a href="http://www.katowiaki.republika.pl/ ">http://www.katowiaki.republika.pl/ </a><br />\r\n (strona Młodzieżowego Ludowego Zespołu Kątowiaki. Tematem strony jest działalność zespołu)</span></p>\r\n<p><span style="font-size: small;"> 4. <a href="http://www.kolbiel.pl/">http://www.kolbiel.pl/</a><br />\r\n (strona oficjalna serwisu gminy Kołbiel)</span><br />\r\n </p>\r\n<div><b>Literatura wykorzystana w opisie</b><b><u><br />\r\n</u></b></div>\r\n<ol type="1" start="1">\r\n <li>Zugaj L. i Budyta A., <i>Małe Ojczyzny. Historia gminy Kołbiel</i>. Lublin – Kołbiel 2006</li>\r\n <li><span><span> </span></span>Bartnicka Aneta, <i>Skarby Mazowsza. Folklor kołbielski</i>. Sufczyn 2008.</li>\r\n <li>Galicka Izabela, Żyłko Elżbieta, <i>Katalog zabytków sztuki w Polsce</i>, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1963.</li>\r\n <li>Burszta Józef, <i>Kultura ludowa. </i>Kultura Narodowa, Warszawa 1958.</li>\r\n</ol>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('kobielszczyzna-obrzedowosc-doroczna', 'kobielszczyzna-kultura-ludowa', 'Obrzędowość doroczna', 40000, '<h1>Kultura ludowa</h1>\r\n<table style="width: 712px; height: 286px;" class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2">Katarzyna Sornat</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table align="right" class="contenttoc">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th style="text-align: center;">Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa" class="toclink">Kultura ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-stroj">Tradycyjny strój ludowy</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-kuchnia">Kuchnia ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielsczyzna-taniec">Taniec ludowy</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-obrzedowosc-doroczna">Obrzędowość doroczna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-obrzedowosc-rodzinna">Obrzędowość rodzinna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-wesele">Wesele kołbielskie</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-przyspiewki">Przyśpiewki ludowe</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-zabobony">Zabobony i podania o <br />\r\n demonach</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzba-rekodzielo">Rękodzieło</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <br />\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n<p style="text-align: center;"><b><i>Obrzędowość doroczna </i></b></p>\r\n<div> Tradycje ludowe wiązały się ściśle z porami roku i pracami gospodarskimi oraz z okresem liturgicznym, który w życiu społeczności wiejskiej wyznaczał wchodzenie i wychodzenie z okresu świątecznego. Obrzędy związane były również ze świętami i kolejnymi etapami życia ludzkiego: od narodzin do śmierci. Niestety, zanikły one wraz ze starymi wiejskimi domami krytymi słomą i z glinianą podłogą w środku…</div>\r\n<div>Warto więc opisać te, które zachowały się jeszcze w pamięci najstarszych mieszkańców regionu kołbielskiego.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><u>Można je podzielić ze względu na pory roku:</u></div>\r\n<div>- <b>jesień/zima - początek roku liturgicznego, a więc i obrzędowego:<br />\r\n</b>- czas na oprzędy<br />\r\n- andrzejki<br />\r\n- zaduszki<br />\r\n- adwent, roraty, gra na ligawkach<br />\r\n- wigilia Bożego Narodzenia<br />\r\n- Boże Narodzenie<br />\r\n- Trzech Króli<br />\r\n- zapusty</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i>Jesień</i></b> to czas ostatnich zbiorów, którym towarzyszyło gromadzenie w spiżarniach zimowych zapasów. Zapobiegliwe gospodynie nie marnowały okresu odpoczynku od prac polowych, poświęcając go na zapewnienie domownikom ciepłej odzieży, tkanie kilimów i przędzenie wełny.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i>Oprzędy</i></b></div>\r\n<div> W czasach, kiedy na wsiach nie było jeszcze dostępu do radia, telewizji i Internetu, powszechnym zwyczajem były <b><i>oprzędy</i></b>. Wiejskie kobiety schodziły się do jednej z chałup, by wspólnie prząść len, drzeć pierze i tkać. Pracy tej towarzyszyły zawsze głośne śpiewy gospodyń, które chętnie opowiadały też różne barwne historie i najzwyczajniej plotkowały.</div>\r\n<div><b><i> </i></b></div>\r\n<div><b><i>Gra na ligawkach</i></b></div>\r\n<div> Szczególnym zwyczajem była w czasie adwentu <b><i>gra na ligawkach</i></b>. W chłodne, adwentowe poranki ludowi muzycy wychodzili na podwórze i ligawkowym graniem przypominali, że zbliża się radosny czas Bożego Narodzenia. Ligawka stanowi jeden z najstarszych instrumentów w Polsce i początkowo był to instrument myśliwski, potem pasterski. Gra na ligawkach była popularna również na Podlasiu, choć tamtejsze instrumenty różniły się nieco kształtem od tych kołbielskich. Zimą życie na wsi tętniło w domach i wokół zagród. Gospodarze nie uprawiali pól, więc mieli więcej czasu na zajęcia domowe, ale i zabawę. W izbach furkotały kołowrotki, a z warsztatów tkackich odchodził odgłos uderzeń płochy, spod której wychodziły piękne kilimy „w kółka”, „w dwa” lub „cztery cepy”.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i>Wigilia Bożego Narodzenia</i></b></div>\r\n<div> Wigilię Bożego Narodzenia rodziny obchodziły zgodnie z tradycją. Jednak na wsi, oprócz symbolicznego dzielenia się opłatkiem z najbliższymi, gospodarze czynili to również z bydłem. Zwyczaj ten nie dotyczył świń. Do tego celu były przeznaczone specjalne, różowe opłatki. Niektórzy gospodarze do dziś wkładają zwierzętom opłatek do żłobu. Wieczorem, po tradycyjnym śpiewaniu kolęd ludzie udawali się pieszo lub wozami do kościoła na <b><i>Pasterkę</i></b>. W drugi dzień świąt, w święto św. Szczepana wierni przynosili ze sobą (i nadal to czynią) owies, który poświęcony przez księdza miał służyć pod pierwszy wiosenny zasiew. Odtąd, po święto Trzech Króli (6 stycznia) po chałupach chodzili <b><i>kolędnicy</i></b>. Za swoje gromkie śpiewy domagali się „zapłaty”: najczęściej dostawali jajka, kawałek świątecznego placka lub cukierki. Na terenie regionu kołbielskiego do dziś utrzymała się tradycja wesołego kolędowania. Grupki miejscowych dzieci i młodzieży wędrują w tych dniach od domu do domu, wyśpiewując lokalne przyśpiewki i składając sąsiadom świąteczne życzenia.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i>Święto Trzech Króli</i></b></div>\r\n<div> Uroczystość Objawienia Pańskiego, znana jako święto <b><i>Trzech Króli</i></b> stanowi jedno z najstarszych świąt chrześcijańskich. W tym dniu, gospodarze, poświęconą w kościele kredą wypisywali tradycyjne K+M+B oraz aktualny rok, zaś kadzidłem opalali na framudze drzwi wejściowych znak krzyża. W przededniu tego święta, wieczorem lub pod osłoną nocy, kawalerowie wynosili furtki z zagród, w których mieszkały panny na wydaniu. Młodzieńcy, popuszczając wodze fantazji, często wynosili je na dachy domów i stodół, a także…na drzewa!</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i>Zapusty</i></b></div>\r\n<div> Zapusty obejmowały okres od Nowego Roku po Środę Popielcową. Był to czas, kiedy można było pozwolić sobie na huczne zabawy, tańce i swawole. Gromadzono się w także w chałupach i skubano wspólnie pierze, śpiewano i żartowano.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>wiosna - początek siewów:<br />\r\n</b>- czas Wielkiego Postu<br />\r\n- Niedziela Palmowa<br />\r\n- Wielki Tydzień<br />\r\n- Triduum Paschalne<br />\r\n- Wielkanoc<br />\r\n- Zielone Świątki</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i>Ostatki</i></b></div>\r\n<div> Ostatki, czyli ostatni dzień przed rozpoczynającą okres Wielkiego Postu Środą Popielcową, również były okazją do zabaw i ostatnich przed postem tańców. Na wsi można było spotkać dzieci, chodzące „po niedźwiedziu” lub „po cyganach”. W okresie Wielkiego Postu godne naśladowania było również podejmowanie pewnych wyrzeczeń – przez cały ten czas przestrzegano ścisłego postu, odmawiając sobie wszelkich potraw mięsnych aż do Wielkanocy. Ponadto, czas postu podkreślano także strojem. Nie przystało ubierać się wyjątkowo strojnie i kolorowe.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i>Niedziela Palmowa</i></b></div>\r\n<div><b><i> </i></b>Na Niedzielę Palmowągospodynie przygotowywały ręcznie wykonywane palemki. Głównym materiał na palmy stanowiły bazie, borowina i Balbinek. Niegdyś wierzono, że poświęcona palma przedłuża życie, więc po powrocie z kościoła dotykano lub uderzano nią domowników. Palmy służyły także jako kropidło. Święcono nimi domy i całe zagrody oraz gładzono boki krów, którym dawano do zjedzenia jedną gałązkę bazi wierzbowej. Wedle tradycji, miało to uchronić je przed wszelkimi urokami i chorobami. Po powrocie z kościoła poświęcone palmy zatykano za święte obrazy, by chroniły domostwo przed działaniem złych mocy.</div>\r\n<div><b><i> </i></b>W <b><i>Wielkim Tygodniu</i></b> przygotowywano tradycyjne pisanki i kraszanki, które na terenie regionu kołbielskiego malowano także na 8 maja (św. Stanisława).</div>\r\n<div> Do <b><i>Wielkiego Czwartku</i></b> trwał zwyczajny tydzień pracy. Ale już po południu tego dnia obowiązywał zakaz wykonywania ciężkich i „brudnych” robót. O godzinie 15.00 wierni udawali się na mszę św. i ostatnią część Gorzkich Żalów.</div>\r\n<div> W <b><i>Wielki Piątek</i></b> powszechny był zwyczaj obmywania się wodą z pobliskiego Świdra. Czyniono to przed wschodem słońca, gdyż wierzono, że ów rytuał chroni przed wrzodami.</div>\r\n<div> W <b><i>Wielką Sobotę</i></b> niesiono do kościoła lub do wiejskich kapliczek święconki, które często zawierały również dużą salaterkę mięsa z kością. Tę kość, już poświęconą gospodarze wynosili potem w pole i zatykali w ziemię, by wystraszyć krety. Oprócz mięsa w święconce nie mogło zabraknąć chleba, kiełbasy, placka, masła, sera, jajek, pieprzu i soli oaz pociętego na trzy części chrzanu. Święcono również słoninę, która był potrzebna do nacierania krowich wymion, by nie pękały. Poświęconą wodą gospodarz kropił w Niedzielę Wielkanocną oraz cała zagrodę.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i>Wielkanoc</i></b></div>\r\n<div> Święta wielkanocne były wyjątkowym i bardzo ważnym wydarzeniem w życiu społeczności wiejskiej. W harmonijny sposób łączyły one obrzędowość katolicką z ludowymi zwyczajami i magicznymi zabiegami, mającymi zapewnić mieszkańcom wsi zdrowie, urodzaj oraz ochronę całego dobytku. Specjalnie na ten czas chaty gruntownie sprzątano, przystrajając je przygotowanymi wcześniej kolorowymi wycinanki i pisankami.</div>\r\n<div>Niedziela Wielkanocna rozpoczynała się, tak jak i w dzisiejszych czasach mszą rezurekcyjną, na którą ludzie udawali się pieszo lub wozami zaprzężonymi w konie. W towarzyszącej mszy procesji kobiety i panny na wydaniu brały udział ubrane w stroje ludowe (ten zwyczaj przetrwał do dziś). Po rezurekcji powszechny był zwyczaj wyścigów wozów konnych. Kto pierwszy wjechał do wsi, ten miał zapewniony urodzaj zbóż. W domu przed uroczystym śniadaniem gospodarz święcił domowników, izby, inwentarz, stodołę oraz studnię. Gospodyni zaś tlącym cierniem rozpalała pierwszy ogień. Świąteczny posiłek zaczynano od spożycia kawałeczka chrzanu, na pamiątkę żółci i octu, którymi pojono Jezusa. Spożywano także poświęcone jajka, a następnie resztę pokarmów. Przy stole śpiewano wielkanocne pieśni. Ten dzień spędzano w domu, a gospodarzowi i gospodyni nie wolno było się położyć. Wierząc, że święcone pożywienie przenosi swą cudowną moc na domowników, skorupek po jajkach, kości ze święconego mięsa, palmy oraz cierni nie wyrzucano. Kości gospodarz wtykał w ziemię pól, pastwisk i łąk, co miało chronić je przed kretami, zaś skorupkami od jajek gospodyni posypywała podwórko, żeby kury nie przechodziły do sąsiadów i nie znosiły tam jajek. Święcona słonina była natomiast lekiem na bolące rany czy spierzchnięte usta.</div>\r\n<div> Wieczorem w Niedzielę Wielkanocną pod okna przychodzili domagający się datków dynguśnicy. Za swoje śpiewanie najczęściej dostawali wódkę, jajka oraz pieniądze.</div>\r\n<div> W drugi dzień świąt do dziś praktykowany jest zwyczaj oblewania wodą, choć obchodzony już mniej uroczyście niż dawniej. Niegdyś, każdy chciał być oblany, gdyż upatrywano w tym dobrej wróżby. Panna, która nie zostałaby w tym dniu oblana, miałaby nie lada zmartwienie, gdyż oznaczałoby to, że nie ma powodzenia u chłopców. Przy polewaniu wodą pokrzykiwano: <i>na urodzaj</i>!, <i>na kapustę!.</i></div>\r\n<div> Tego dnia gospodynie wymiatały i wysypywały piaskiem dróżki i ścieżki, wierząc, że sam Jezus może się u nich zatrzymać. Zgodnie ze słowami przyśpiewki dynguśników: <i>Chodziuł Pon Jezus po tom świecie</i>, spragniony mógłby poprosić o wodę. </div>\r\n<div> </div>\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="iedziela Palmowa. Młodzież w drodze do kościoła z własnoręcznie wykonanymi palmami, fot. A. Bartnicka" rel="lightbox[g4]" href="cmsimg/kso/fk53.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk53.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Śmigus-dyngus pod Kołbielą, fot. A. Bartnicka" rel="lightbox[g4]" href="cmsimg/kso/fk51.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk51.gif" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i>Joście</i></b></div>\r\n<div> Zgodnie z miejscową tradycją, w pierwszy dzień świąt Wielkiej Nocy wierni z Głupianki oraz z pobliskich wsi gromadzą się na \r\n<div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' Wyraz <i>joście </i>oznacza prawdopodobnie jadło, które składano tu dla dziadów w okresie wiosennego zrównania dnia z nocą, przypadającego na Wielkanoc. Gromadzenie się mieszkańców Głupianki na <i>jościach </i>ma swoje korzenie w obrządkach pogańskich i można je kojarzyć z litewskimi dziadami, opisanymi przez Adama Mickiewicza w <i>„Dziadach”</i> cz. II.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">\r\n<b><i>jościach</span></b></span></span></a></i>W Wielką Niedzielę,po południu, mieszkańcy wraz z przybyłymi gośćmi udają się na Mszę świętą, która odprawiana jest przy maleńkiej kapliczce, znajdującej się na miejscowych polach. Niegdyś uroczystość ta rozpoczynała się procesją, podczas której zgromadzeni na <b><i>jościach</i></b>parafianie podążali wraz z księdzem ku kapliczce. Po zakończonym nabożeństwie wszyscy uczestnicy udawali się na wielogodzinną zabawę, podczas której tańczono drabanty, kokoszki, zajączki i kołbielaki.</div>\r\n<div> Obecnie wieloletnia tradycja ogranicza się jedynie do Mszy świętej, którą odprawia przy kapliczce ksiądz z pobliskiej parafii.Następnie mieszkańcy udają się do swoich domów na świąteczny obiad i zazwyczaj dopiero następnego dnia spotykają się w szerszym gronie, by wspólnie świętować.</div>\r\n<div> Obecność kapłana na uroczystości zwanej <b><i>joście</i></b>zaznaczyła się dopiero w latach siedemdziesiątych XX wieku. Wcześniej to sami mieszkańcy podążali ku kapliczce, gdzie wspólnie świętowali, modląc się i śpiewając pieśni religijne.</div>\r\n<div> Jeszcze pod koniec XIX wieku na miejscu obecnej kapliczki usytuowany był ogromny głaz, mający 15 kroków obwodu. W jego głębokim wnętrzu znajdowały się liczne wyżłobienia, w które niegdyś wkładano jadło z przeznaczeniem dla głodnych dusz. Wówczas na polanie gromadzili się nasi przodkowie, palili ogniska, a następnie posilali się przyniesionym przez siebie pokarmem. Tak zrodziły się <b><i>joście</i>,</b> których nazwa wywodzi się właśnie od jadła. I choć określenie przetrwało do dnia dzisiejszego to sama uroczystość przybrała charakter ściśle religijny, a obecność na niej księdza nadała temu pogańskiemu wydarzeniu wymiar chrześcijański.</div>\r\n<div> Ogromny kamień, znajdujący się na miejscu obecnej kapliczki nie był jednak czymś nadzwyczajnym. Podobne głazy, zwane eratykami, można było spotkać zarówno w innych częściach Mazowsza, jak i w pozostałych regionach Polski. Składane przez mieszkańców Głupianki jadło, głównie pod postacią świątecznych placków gromadziło na <b><i>jościach</i></b>rzesze żebraków, zwanych dziadami. Poza poczęstunkiem, miejscowa ludność obdarowywała wędrowców drobnymi datkami pieniężnymi, co niestety często prowadziło między nimi do awantur i bijatyk. Dlatego też, w celu zapobiegnięcia kłótniom, spośród mieszkanek Głupianki wyłaniano tzw. „mądrzejszą”, której zadaniem był sprawiedliwy podział jałmużny pomiędzy ubogich gości. Spotkanie o takim charakterze po raz ostatni odbyło się w Głupiance w 1947 roku, kiedy to władza ludowa wydała zakaz zgromadzeń żebraczych.</div>\r\n<div> Murowana kapliczka, która stoi obecnie w miejscu, gdzie niegdyś leżał głaz została wzniesiona w 1947 roku i jak sądzą mieszkańcy Głupianki - jest piątą lub szóstą z kolei. Pierwszą, drewnianą wybudowano w miejscu połupanego kamienia, zaś uzyskany z niego materiał został przetransportowany na 100 furmankach do Kołbieli, gdzie wykorzystano go podczas budowy, powstającego tam w latach 1896 – 1899 kościoła parafialnego.</div>\r\n<div> Choć z miejscowego pejzażu zniknął głaz, legendy z nim związane przetrwały. Od najstarszych mieszkańców Głupianki nadal bowiem można usłyszeć liczne opowieści, które przekazywane są z pokolenia na pokolenie. Jedna z nich głosi, że przed dwoma tysiącami lat, obok głazu przechodził sam Pan Jezus. Zmęczony, pragnął odpocząć i klęknąwszy, odcisnął w kamieniu kolana oraz łokcie. Inni z kolei twierdzą, że są to ślady stóp Matki Boskiej. Kolejna legenda głosi natomiast, że wkrótce przez świat przetaczać się będzie okrutna wojna, której koniec nastąpi właśnie tu, gdzie niegdyś obchodzono <b><i>joście.</i></b>Wedle tej opowieści, z gór zejdzie „małe wojsko”, które pokona wojujące strony i wówczas zapanuje pokój. Wielu też magiczny klimat tego miejsca przypisuje legendzie o parze wołów orzących niegdyś tutejsze pole, które przyklękły na widok objawiającego się Jezusa. Ponadto, mieszkańcy Głupianki twierdzą, że znajdująca się w kapliczce figurka św. Anny posiada uzdrowicielską moc. Chorzy, przybywszy na <b><i>joście</i></b> w pokutnej pielgrzymce mogą być cudownie uzdrowieni poprzez potarcie cudowną figurką chorego miejsca.</div>\r\n<div> </div>\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Kapliczka na jościach we wsi Głupianka, gdzie niegdyś znajdował się legendarny głaz; fot. dawna, ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g3]" href="cmsimg/kso/fk38.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk38.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Figura św. Anny w kapliczce na jościach, fot. A. Bartnicka" rel="lightbox[g3]" href="cmsimg/kso/fk36.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk36.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Pozostałość po głazie, gdzie dzisiaj znajduje się kapliczka, fot. A. Bartnicka" rel="lightbox[g3]" href="cmsimg/kso/fk39.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk39.gif" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n\r\n\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title=" Kapliczka na jościach – widok od strony wejścia, stan obecny, fot. A. Bartnicka" rel="lightbox[g3]" href="cmsimg/kso/fk37.gif"><img height="200" width="156" alt="" src="cmsimg/kso/fk37.gif" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i>Zielone Świątki</i></b></div>\r\n<div> Zielone Świątki to uroczystość, której podniosły charakter podkreślano niegdyś przez zdobienie domów i płotów specjalnie zerwanym na tę okazję tatarakiem. Co godne pochwały, dziś również można jeszcze ujrzeć bramy i domy tutejszych mieszkańców przystrojone w tym dniu tatarakowymi liśćmi. Jest to święto dwudniowe, więc zarówno w pierwszy, jak i w drugi dzień Zielonych Świątek ludność wiejska powstrzymywała się od pracy.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>lato - czas sianokosów i żniw</b>:<br />\r\n- Boże Ciało<br />\r\n- Noc świętojańska<br />\r\n- sianokosy<br />\r\n- żniwa<br />\r\n- dożynki</div>\r\n<div><b><i> </i></b></div>\r\n<div><b><i>Boże Ciało </i></b></div>\r\n<div> Boże Ciałoto wydarzenie, w którym niezmiennie już od wielu pokoleń bierze udział cała społeczność gminy Kołbiel. Uroczystość Ciała i Krwi Pańskiej, zwana właśnie Bożym Ciałem, obchodzona jest we czwartek po Święcie Trójcy Przenajświętszej. </div>\r\n<div> Historia obchodów tego święta w Polsce sięga XIII wieku. Kołbielskie ołtarze, co roku ubiera inna wieś należąca do parafii, zaś mieszkańcy miasteczka stawiają w oknach swoich domów przystrojone ludowymi tkaninami obrazy z wizerunkami świętych. Starym zwyczajem jest również odłamywanie poświęconych podczas procesji gałązek z brzózek stawianych przy ołtarzach. Wedle wiekowej tradycji, gałązki te mają skutecznie chronić dom przed pożarem, zaś jego mieszkańców - przed złymi mocami.</div>\r\n<div> W szyku procesyjnym jako pierwsze ustawiają się dziewczęta ubrane w odświętne stroje ludowe. Trzymają one szarfy przy chorągwiach, z których każda reprezentuje inną wioskę. Jak nakazuje tradycja, są to najczęściej dorastające panienki, które w chwili zamążpójścia symbolicznie ustępują ze swej „funkcji” młodszym koleżankom ze wsi. Wśród uczestników procesji nie może również zabraknąć ministrantów, sypiących kwiaty bielanek, mężczyzn niosących poczty sztandarowe Straży Pożarnej, młodzieży z chorągwiami szkół, przedstawicieli kółek różańcowych, mieszkańców okolicznych wiosek ubranych w stroje regionalne oraz rzeszy parafian.</div>\r\n<div> </div>\r\n\r\n\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Pamiątka uroczystości Bożego Ciała w Kołbiel z roku 1935, fot. dawna, ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g2]" href="cmsimg/kso/fk9.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk9.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Kobiety w kołbielskich strojach ludowych podczas procesji Bożego Ciała, fot. dawna, ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g2]" href="cmsimg/kso/fk7.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk7.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Ołtarz przygotowany na procesję Bożego Ciała w Kołbiel, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g2]" href="cmsimg/kso/fk81.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk81.gif" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Procesja Bożego Ciała wyrusza z kościoła w Kołbieli - dziewczęta niosą szarfy przy chorągwiach, fot. Aneta Bartnicka" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk82.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk82.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Procesja Bożego Ciała podążająca ulicami Kołbieli, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g2]" href="cmsimg/kso/fk8.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk8.gif" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n\r\n\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i>Noc świętojańska</i></b></div>\r\n<div> Na początku lata obchodzona jest wigilia i <b><i>dzień św. Jana Chrzciciela</i></b> (24 czerwca). Dawniej młodzież chętnie gromadziła się nad Świdrem, Dziewczęta rzucały na wodę wianki z polnych kwiatów, wróżą, która wyjdzie pierwsza za mąż. Za niepomyślną wróżbę uznawano sytuację, kiedy wianek którejś z panien zaplątał się w zarośla i zatonął. Ważne również, że od tego dnia można było „oficjalnie” kąpać się w Świdrze, gdyż: „Święty Jan poświęcił już wodę i odtąd jest ona bezpieczna”.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i>Sianokosy</i></b></div>\r\n<div> Lato to pora roku, która na wsi kojarzy się przede wszystkim z ciężką pracą przy <b>sianokosach </b>i<b> żniwach</b>. Oprócz codziennych prac gospodarskich, dawniej ludzie musieli zbierać skoszone siano z łąk, a zboże przewieźć do stodół. Ludność wiejska wstawała w lato skoro świt, gdyż prace przy żniwach rozpoczynano, jak tylko poranne słońce wysuszyło rosę. Ludzie, mijając się na polu zawsze pozdrawiali się gromkim: „Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus”. Kiedyś mężczyźni zżynali zboże wyłącznie sierpem, a użycie kosy uznawano wówczas za profanację! Kosiarz zostawiał za sobą pokosy, a w tym czasie kobiety odbierały garści zżętego zboża i wiązały j skręconymi ze słomy powrósłami. Tak przygotowane snopki ustawiano w kopki i pozostawiano na polu do wysuszenia. Południe było czasem na odpoczynek i pożywny posiłek. Małe dzieci kobiety zabierały na pole w tzw. bujbach, które stawiano przy miedzy, by matki mogły doglądać swego oseska. Zwiezienie zboża jednak nie oznaczało końca mozolnej pracy. Teraz bowiem zadaniem gospodarzy była młocka. Odtąd, w ciągu kilku tygodni, młócono zboże – początkowo używano cepów, z czasem zastąpiły je młockarnie. </div>\r\n<div> W trakcie koszenia zostawiano niewielką kępkę nieskoszonego zboża, co nazywano <b><i>jiżem</i></b><i> (jeżem</i>) lub <b><i>przepiórką. </i></b>Zwyczajem było również<i>oborywanie jiża</i>, podczas którego żeńcy chwytali na polu dziewczęta i ciągnęli je za nogi po rżysku dookoła <i>jiża.</i></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> Święto <b><i>Matki Boskiej Zielnej</i></b> (15 sierpnia) zobowiązywało do kolejnego poświęcenia ziół. Kobiety wiejskie niosły więc tego dnia do kościoła własnoręcznie przygotowane wianki i bukiety z ziół, kwiatów, zbóż, warzyw i owoców.</div>\r\n<div><b><i>Dożynki kołbielskie</i></b></div>\r\n<div> Zarówno w Kołbieli, jak i w innych siadujących z nią gminach ukoronowaniem żniw od wielu pokoleń są dożynki. Trudno się dziwić, że zakończenie żniw było niegdyś tak wielkim i ważnym świętem wśród ludności wiejskiej. Dla chłopów oznaczał on bowiem kres niezwykle ciężkiej pracy, która nierzadko wymagała od nich przebywania na polu od świtu do późnego zmierzchu.</div>\r\n<div> W dzisiejszych czasach żniwa trwają nieporównanie krócej niż jeszcze kilkadziesiąt lat temu. Ludzie już nie śpiewają po polach tak jak kiedyś, gdyż ich śpiew skutecznie zagłusza hałas pracujących maszyn: kombajnów, snopowiązałek i traktorów.</div>\r\n<div> Dawniej bohaterami dożynkowych obchodów stawali się przede wszystkim ci, którzy pracowali najszybciej i najefektywniej. Przed każdymi dożynkami mieszkańcy, w obrębie własnych wsi przygotowywali okazałe wieńce, z którymi w dniu uroczystości ustawiali się w wiodącym do dworu orszaku. Na czele takiego korowodu stawali najlepsi żniwiarze, za którymi szli kolejno żeńcy oraz pozostali mieszkańcy wsi. Jeśli były to dożynki dworskie to po poświęceniu wieńców w kołbielskim kościele, wszyscy udawali się następnie do dworu, by złożyć przed dziedzicem owoce swojej ciężkiej pracy. Dziedzic wynagradzał żniwiarzy, wyróżniając przy tym najlepiej pracujących robotników. Dożynki gospodarskie miały podobny charakter. Uczestnicy procesji, niosąc ze sobą dary pod postacią chlebów, przy wtórze muzyki wiejskich grajków śpiewali przeznaczone na tę okoliczność pieśni.</div>\r\n<div> Dawniej wieńce dożynkowe nie były tak okazałe jak teraz, choć podobnie jak te z dzisiejszych czasów - nierzadko przybierały bardzo wymyślne kształty. 26 sierpnia 1984 roku ówczesny proboszcz kołbielskiej parafii, ks. Tadeusz Wasiluk wprowadził tradycję dożynek parafialnych, które po raz pierwszy odbyły się wtedy w sąsiadującej z Głupianką i Wolą Sufczyńską Radachówce.</div>\r\n<div> </div>\r\n\r\n\r\n\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Mieszkańcy Sufczyna (gmina Kołbiel) w procesji dożynkowej, fot. dawna, ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk29.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk29.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Mieszkańcy Sufczyna niosący swój wieniec dożynkowy, fot. dawna, ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk30.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk30.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Dożynki parafialne w Kołbieli. Delegacja z Człekówki ze swoim wieńcem, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk31.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk31.gif" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Dożynki parafialne w Kołbieli. Przedstawicielki wsi Wola Sufczyńska ze swoim wieńcem, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk27.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk27.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Wieńce dożynkowe, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk26.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk26.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Dożynki parafialne w Kołbieli. Mężczyzna w tradycyjnym stroju ludowym, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk28.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk28.gif" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Wieniec przygotowany przez mieszkańców Woli Sufczyńskiej, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk32.gif"><img height="200" width="156" alt="" src="cmsimg/kso/fk32.gif" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n\r\n\r\n<div> </div>\r\n<div align="center"><b><i>Inne zwyczaje i obrzędy doroczne</i></b></div>\r\n<div align="center"><b><i> </i></b></div>\r\n<div><b><i>Turki</i></b></div>\r\n<div> W Wielki Piątek, zgodnie z tradycją budowany jest Grób Pański, przed którym jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej z Kołbieli i okolicznych wsi trzymają wartę. Adoracja grobu przez wiernych oraz trzymanie straży przez strażaków trwa do Niedzieli Wielkanocnej. Lokalna nazwa „turki” odnosi się do strażaków adorujących grób Chrystusa, którzy w biorą także udział w uroczystej procesji rezurekcyjnej.</div>\r\n<div> </div>\r\n\r\n\r\n\r\n<div> </div>\r\n\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Grób Pański w kościele pw. Św. Trójcy w Kołbieli, fot. A. Bartnicka" rel="lightbox[g5]" href="cmsimg/kso/fk84.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk84.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Turki, Strażacy OSP pełnią wartę przy Grobie Pańskim, fot. A. Bartnicka" rel="lightbox[g5]" href="cmsimg/kso/fk72.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk72.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Strażacy OSP Sufczyn udają się na zmianę warty przy Grobie Pańskim, fot. A. Bartnicka" rel="lightbox[g5]" href="cmsimg/kso/fk84.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk83.gif" /></a></3\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n\r\n<div><b><i>Święcenie pojazdów</i></b></div>\r\n<div> Po II wojnie światowej w kołbielskiej parafii pojawiła się tradycja święcenia pojazdów, obchodzona jako Święto św. Józefa Rzemieślnika w dniu 1 maja.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i>Brzezinowe gałązki</i></b></div>\r\n<div> Starym zwyczajem jest odłamywanie gałązek z brzózek stawianych przy ołtarzach podczas uroczystości Bożego Ciała. Gałązki te mają chronić dom przed pożarem, a także przed działaniem złych mocy.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i>Święcenie owsa </i></b></div>\r\n<div> W drugi dzień Świąt Bożego Narodzenia, w święto Pierwszego Męczennika - św. Szczepana, po dziś dzień gospodarze przynoszą do kościoła owies, który poświęcony służy pod pierwszy wiosenny zasiew.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><u>Źródło:</u></div>\r\n<div>1. Bartnicka A., <i>Obyczaje, zwyczaje, obrzędy</i> [w:] Tejże, <i>Skarby Mazowsza. Folklor kołbielski</i>, Sufczyn 2008.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><br clear="all" />\r\n\r\n</div>\r\n</div>\r\n<p> </p>\r\n\r\n\r\n</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span><span style=""><br />\r\n</span></p>\r\n<p style="text-align:right;">\r\n<a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielsczyzna-taniec">poprzednia</a>\r\n<a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-obrzedowosc-rodzinna">następna</a>\r\n</p>', 1, 0, 0), ('kobielszczyzna-obrzedowosc-rodzinna', 'kobielszczyzna-kultura-ludowa', 'Obrzędowość rodzinna', 50000, '<p> </p>\r\n<table style="width: 712px; height: 286px;" class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table align="right" class="contenttoc">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th style="text-align: center;">Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa" class="toclink">Kultura ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-stroj">Tradycyjny strój ludowy</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-kuchnia">Kuchnia ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielsczyzna-taniec">Taniec ludowy</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-obrzedowosc-doroczna">Obrzędowość doroczna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-obrzedowosc-rodzinna">Obrzędowość rodzinna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-wesele">Wesele kołbielskie</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-przyspiewki">Przyśpiewki ludowe</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-zabobony">Zabobony i podania o <br />\r\n demonach</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzba-rekodzielo">Rękodzieło</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <h1>Obrzędowość rodzinna</h1>\r\n <p class="autor">Katarzyna Sornat</p>\r\n <div align="center"><b><i>Obrzędowość rodzinna</i></b></div>\r\n <div>Obrzędy i tradycje rodzinne można wyodrębnić na podstawie poszczególnych etapów życia ludzkiego:</div>\r\n <div><span>- </span>ciąża</div>\r\n <div><span>- </span>narodziny</div>\r\n <div><span>- </span>chrzest</div>\r\n <div><span>- </span>dorastanie</div>\r\n <div><span>- </span>zaloty</div>\r\n <div><span>- </span>swaty</div>\r\n <div><span>- </span>zrękowiny</div>\r\n <div><span>- </span>wesele</div>\r\n <div><span>- </span>życie dojrzałe</div>\r\n <div><span>- </span>starość</div>\r\n <div><span>- </span>śmierć</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><span> Rodzinę stanowią najbliżsi sobie ludzie, którzy darzą się miłością, dzieląc ze sobą chwile smutku i radości, a także wzajemnie się wspierając. Któż w takim razie należał dawniej do rodziny? </span></div>\r\n <div><span> Najważniejsi byli <i>ojce,</i> czyli rodzice – ojciec i matka. Bardzo często w jednym domu mieszkały rodziny wielopokoleniowe, a więc także dziadkowie i dzieci. Dalszych krewnych nazywano jednak inaczej niż obecnie. W dzisiejszych czasach, ciocią i wujkiem dzieci określają wszystkie spokrewnione osoby dorosłe. Niegdyś, brata ojca nazywano <i>stryjem</i>, zaś jego żonę – <i>stryjenką</i> (w gwarze kołbielskiej: <i>stryjno</i>). Do brata matki zwracano się: <i>wuju, </i>ado jegożony:<i> wujenko </i>(w gwarze kołbielskiej<i>: wujno). Świakier </i>i<i> świakra </i>to dawne określenia rodziców męża, natomiast <i>teść </i>i <i>teściowa </i>to rodzice żony. Bratową nazywano <i>jątrewką</i>, zaś dzieci brata lub siostry: <i>synowcami, synowicami, bratankami i bratanicami</i>. Niespotykaną już dzisiaj nazwą był <i>pociot</i>, stanowiący określenie męża ciotki. </span></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b><i>Ciąża i narodziny </i></b></div>\r\n <div><b><i><span> </span></i></b>Przyjście na świat potomstwa zawsze stanowiło doniosłe wydarzenie w życiu każdej rodziny. Kobietę ciężarną traktowano więc w sposób szczególny i uprzywilejowany, wyręczając ją w ciężkich pracach fizycznych. Dzieci rodziły się zazwyczaj w izbie, choć nierzadko rozwiązanie zaskakiwało przyszłą mamę…na polu. Poród przyjmowały najczęściej akuszerki, które dbały o dopełnienie rytuałów związanych z narodzinami. W związku z tym, wkładały one święcone zioła pod poduszkę rodzącej w celu odpędzenia od niej złych duchów. Nierzadko, obok ziół umieszczano też siekierę lub hubę, które miały równie skutecznie uchronić matkę i dziecko przed nieczystymi mocami.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b><i>Chrzest</i></b></div>\r\n <div><span> <i>Chrzest</i> i <i>chrzciny</i> także stanowiły ważne wydarzenie rodzinne. Jeśli chodzi o wiek to potomstwo zanoszono do kościoła jak najwcześniej – zazwyczaj w okresie niemowlęctwa, gdyż źle postrzegane było zwlekanie rodziców w tej kwestii. Kiedy dziecko było bardzo płaczliwe, wierzono, że po przyjęciu sakramentu znacznie się uspokoi. Najpierw udawano się w tym celu do kościoła, a następnie, wraz z zaproszonymi gośćmi najbliżsi oseska zbierali się na przyjęciu chrzcinowym, wyprawianym w jego domu rodzinnym. Kumą, czyli matką chrzestna nie mogła zostać ciężarna. Najczęściej chrzestnych wybierano spośród krewnych rodziców dziecka. Zwyczajem, który zachował się do dzisiaj na terenie regionu kołbielskiego (choć w postaci szczątkowej) jest brudzenie niemowlęcia sadzą. Chrzestni mają wówczas obowiązek umyć maleństwo, zaś tych, którzy je ubrudzili – poczęstować wódką.</span></div>\r\n <div><b><i> </i></b></div>\r\n <div><b><i>Dzieciństwo</i></b></div>\r\n <div><span> Dzieci wiejskie już od wczesnego dzieciństwa musiały przyzwyczajać się do ciężkiej pracy, więc rzadko starczało im czasu na zabawę. Dawniej, wiele uciechy dawało dzieciom bieganie z pogrzebaczem za fajerką, a i inne zabawki przeważnie wykonywały one własnoręcznie. Jedną z nich była <i>fryga, </i>zrobiona ze sznurka i guzika. Rodzice, zajęci pracami w gospodarstwie nie mieli bowiem czasu na opiekę nad dziećmi. Niemowlęta matki zabierały ze sobą na pole, zaś starsze dzieci, by ustrzec je przed niebezpieczeństwami i wymóc na nich posłuszeństwo, dorośli straszyli <i>dziadami, mamunami </i>lub<i> subielami.</i> Aby łobuziaki unikały wody i zaglądania do studni, wmawiano im, że na dnie siedzi wodnik, który może je tam wciągnąć. </span></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b><i>Zaloty</i></b></div>\r\n <div><span> Tradycyjnymi żartami młodzieży było wynoszenie różnych gospodarskich sprzętów i furtek w noc Trzech Króli oraz w ostatki. </span></div>\r\n <div><span> </span>Kiedy na wsi zaczęły krążyć plotki, że jakaś para ma się ku sobie, młodzież w ostatki usypywała ścieżkę z sieczki od chałupy danego kawalera do chałupy panny, o względy której ów się starał. Okazji do spotkań młodych było wiele, ale nie w okresie prac polowych. Spotykano się najczęściej podczas świąt, jarmarków, kiszenia kapusty, darcia pierza lub oprzędów. U matki, która miała pannę na wydaniu często w przydomowym ogródku można było zobaczyć piękne malwy. Same dziewczęta, chcąc dać do zrozumienia, że są gotowe wyjść za mąż, także siały różnego rodzaju „panieńskie zioła”, np. rutkę, lawendę czy rozmaryn. Panna, która została oblana wodą w lany poniedziałek lub szczodrze obsypana owsem w dzień św. Szczepana była wówczas uznawana za tę, która ma powodzenie u chłopców.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b><i>Swaty</i></b></div>\r\n <div><span> Decydujące zdanie w wyborze przyszłego męża najczęściej mieli rodzice młodych. To oni decydowali, do kogo posłać swaty – osoby reprezentujące „interesy” danej rodziny, odpowiedzialne za skojarzenie par. Głównym motywem kojarzenia małżonków była możliwość powiększenia majątku. Jeśli więc pole panny pasowało do pola kawalera, stanowiło to najsilniejszy argument za tym, że młodzi powinni się pobrać.</span></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b><i>Zrękowiny</i></b></div>\r\n <div><span> Gdy o planach małżeńskich wiedziano już na wsi, przychodził czas na zrękowiny. Było to spotkanie rodziców młodej pary i narzeczonych. Miało ono na celu ustalenie szczegółów, dotyczących wesela oraz spraw majątkowych przyszłych małżonków.</span></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b><i>Wesele</i></b></div>\r\n <div><span> Gdy już wszystkie szczegóły zostały ustalone, wyznaczano termin wesela. Wesele kołbielskie stanowiło niegdyś wyjątkowo barwny i ciekawy obrzęd, a zachowanie zwyczajów związanych z jego przebiegiem stanowiło troskę wszystkich jego uczestników. Wydarzenie to wiązało się z zaakceptowaniem przez lokalną społeczność młodej pary i uznaniem jej za pełnoprawnych małżonków – kobietę za gospodynię, zaś mężczyznę – za gospodarza. Ta społeczna akceptacja była tak samo istotna w świadomości ludzi, jak sakrament przyjęty w kościele.</span></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b><i>Pokładziny</i></b></div>\r\n <div><span> Zwyczaj bardzo stary, powszechnie zapomniany i zaniechany. <i>Pokładziny </i>następowały po pierwszej części wesela, kiedy to młoda para zostawiała weselnych gości i udawała się do komory lub spichlerza, gdzie miało nastąpić oficjalne "skonsumowanie" małżeństwa. Młodzi siadali naprzeciw siebie i milczeli. Następnie starosta weselny prosił pannę młodą do tańca, a po nim kolejno drużbowie. Na końcu przekazywano ją panu młodemu. Wówczas muzyka cichła, a młodzi znikali, by odbyć <i>pokładziny.</i> </span></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b><i>Psiu Baba</i></b></div>\r\n <div><span> Tydzień po weselu odbywała się tzw. <i>Psiu Baba</i> lub inaczej <i>Przebabiny</i> – spotkanie w domu nowej gospodyni. Był to ważny moment przejścia kobiety ze stanu panieńskiego do stanu małżeńskiego. W spotkaniu tym nie mogli uczestniczyć kawalerowie i panny, a tylko zamężne gospodynie.</span></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b><i>Czwartkowe „jarmaki” </i></b></div>\r\n <div><span> Cotygodniowym wydarzeniem dla mieszkańców regionu kołbielskiego, oprócz niedzielnych mszy świętych, były (i są nadal) czwartkowe „jarmaki”. Inna obiegowa nazwa to: "święto dyszla". Dawniej odbywały się one na kołbielskim rynku, przed kościołem. Obecnie zaś jest do tego specjalnie wyznaczone miejsce, tzw. targowica. Jeszcze w latach osiemdziesiątych można było spotkać kobiety idące na targ, ubrane w tradycyjne sorce. A na bazarku można było kupić „mydło i powidło”, czyli zarówno tekstylia, produkty spożywcze, jak i zwierzęta gospodarskie. Ludzie z okolicznych wsi w każdy czwartkowy ranek, bez względu na porę roku czy pogodę wsiadali na swe wozy i udawali się na „jarmak”, który stanowił najlepszą okazję do spotkań towarzyskich.</span></div>\r\n <div> </div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b><i>Zabawy</i></b></div>\r\n <div><span> Na wsi ludzie mieli mało czasu na zabawę, gdyż większość dni wypełniała im ciężka praca fizyczna. Jednak w niedziele i w okresie zimowym można było sobie pozwolić na jakieś <i>tańczone wieczory</i>. Większość zabaw związana była z weselami, ale zdarzało się również, że w większej wsi kawalerowie składali się na muzykanta. Wówczas po wsi rozchodziła się wiadomość, że „szykuje się” zabawa. </span></div>\r\n <div><span> Dziewczęta nie chodziły same na takie zabawy. Po pannę przychodził do domu kawaler i grzecznie pytał rodziców, czy pozwalają pójść córce z nim na tańce. Nie zaproszona przez nikogo panna nie mogła iść sama na zabawę. Z kolei zaproszona panna nie musiała tańczyć wyłącznie z tym kawalerem, który ją zaprosił. W tańcach uczestniczyła młodzież i młode małżeństwa, ale także starsi często przychodzili popatrzeć. Siadali najczęściej pod ścianą, a gdy nie było miejsca w sali - spoglądali przez okna. Tańce trwały do północy, po czym rodzice zabierali panny do domu. Czasami wynajęta na zabawę izba nie miała podłogi tylko klepisko gliniane. Pomimo twardego podłoża dziewczęta najczęściej tańczyły boso. Kawalerowie mieli obuwie. </span></div>\r\n <div><span> W tańcach panował niezwykły porządek. Zazwyczaj tańczono koliście (dookoła izby i <i>po ścianie</i>), zostawiając pusty środek. Tylko wówczas, gdy par było dużo, niektóre z nich tańczyły w środku koła. Tańce trwały około 20 - 30 minut. Potem następowała przerwa i muzykant rozpoczynał kolejny taniec. Muzykant był jeden, grał na skrzypkach. Z czasem pojawiły się także inne instrumenty: bębenek, instrument zwany <i>basetnią</i> lub <i>maryną</i> o niskim, zbliżonym do wiolonczeli tonie. Najchętniej tańczono <i>mazura</i> – „najbardziej mazowieckiego” i najstarszego ze wszystkich tańców. Później pojawił się także <i>oberek</i> i charakterystyczny taniec kołbielski – <i>drabant.</i> Dużą popularnością cieszyły się również <i>polka gładka </i>i <i>trzęsiona, krakowiak </i>oraz <i>trojak.</i></span></div>\r\n <div><i> </i></div>\r\n <div><b><i>Pogrzeb</i></b></div>\r\n <div><span> Dawnym zwyczajem (obecnie już niepraktykowanym) było odprowadzanie zwłok mieszkańca danej wsi do przydrożnego krzyża, znajdującego się na skraju miejscowości. Ci, którzy nie mogli uczestniczyć w pogrzebie, czuli się w obowiązku iść za trumną </span>– chociaż do krzyża. Gdy kondukt pogrzebowy tam dochodził, następowało oficjalne pożegnanie mieszkańca wsi. Pożegnaniu towarzyszyła specjalna przemowa, z pokolenia na pokolenie przekazywana w formie ustnej. Ceremonii przewodniczyli wioskowi śpiewacy, którzy prowadzili śpiewy – zarówno w drodze do kościoła, jak i w domu zmarłego, podczas czuwania przy jego zwłokach. Czuwanie trwało zazwyczaj kilka dni, a stypa odbywała się jeszcze w "obecności" zmarłego.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><u>Źródło:</u></div>\r\n <div>1. Bartnicka A., <i>Obyczaje, zwyczaje, obrzędy</i> [w:] Tejże, <i>Skarby Mazowsza. Folklor kołbielski</i>, Sufczyn 2008.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div> </div>\r\n <p> </p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span><span style=""><br />\r\n</span></p><p style="text-align:right;">\r\n<a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-obrzedowosc-doroczna">poprzednia</a>\r\n<a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-wesele">następna</a>\r\n</p>', 1, 0, 0), ('kobielszczyzna-przyspiewki', 'kobielszczyzna-kultura-ludowa', 'Przyśpiewki ludowe', 70000, '<h1>Kultura ludowa</h1>\r\n<table style="width: 712px; height: 286px;" class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2">Katarzyna Sornat</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table align="right" class="contenttoc">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th style="text-align: center;">Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa" class="toclink">Kultura ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-stroj">Tradycyjny strój ludowy</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-kuchnia">Kuchnia ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielsczyzna-taniec">Taniec ludowy</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-obrzedowosc-doroczna">Obrzędowość doroczna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-obrzedowosc-rodzinna">Obrzędowość rodzinna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-wesele">Wesele kołbielskie</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-przyspiewki">Przyśpiewki ludowe</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-zabobony">Zabobony i podania o <br />\r\n demonach</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzba-rekodzielo">Rękodzieło</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <br />\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n<div align="center"><b><i>Kołbielskie przyśpiewki ludowe</i></b></div>\r\n<div align="center"> </div>\r\n<div><span> Zamieszczone poniżej piosenki i przyśpiewki wraz z innymi elementami kultury regionu kołbielskiego zaliczane są do zabytków folkloru mazowieckiego. Cechują je: prosty, niewyszukany język, taka sama treść i archaiczna melodyka, która została szczegółowo zapisana w pracy dr Grażyny Dąbrowskiej: <em><b>"</b></em><em>Folklor Mazowsza. Mazowsze nad Świdrem" </em><em>oraz w </em>opracowaniu Tadeusza Krystyniaka:<em>"Kołbielskie obrazki muzyczne<b>"</b></em><i>.</i></span></div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><span> Powstałe w roku 1999 r. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Kołbielskiej rozpoczęło swoją działalność w sferze kultury, organizując Festyny Ludowe, których najważniejszym punktem był Konkurs Piosenki Ludowej w wykonaniu zespołów dziecięcych. Celem tych działań było pobudzenie zainteresowania wykonawstwem folkloru kołbielskiego. W trosce o zachowanie repertuaru ludowego Zespołu Koła Gospodyń Wiejskich przy Szkole Podstawowej w Rudzienku powstał dziecięcy Zespół „Gwarki”. Inspiracja osiągnięciami tego zespołu oraz wcześniejsze Konkursy Piosenki Ludowej przyczyniły się do powstania zespołu tanecznego „Kajducki” w Szkole Podstawowej w Kołbieli oraz Młodzieżowego Zespołu Ludowego „Kątowiaki”. </span></div>\r\n<div> </div>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk77.gif" rel="lightbox[g1]" title="Członkinie Koła Gospodyń Wiejskich z Rudzienka, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="170" width="227" src="cmsimg/kso/fk77.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk74.gif" rel="lightbox[g1]" title="Młodzieżowy Zespół Ludowy „Kątowiaki”, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="170" width="227" src="cmsimg/kso/fk74.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk75.gif" rel="lightbox[g1]" title="Dziecięcy zespół „Gwarki”, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="170" width="227" src="cmsimg/kso/fk75.gif" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk76.gif" rel="lightbox[g1]" title="Dziecięcy zespół taneczno – wokalny „Kajducki”, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="170" width="227" src="cmsimg/kso/fk76.gif" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>PIOSENKI:</b></div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b><span> <u> <i>Zielony mosteczek</i></u></span></b></div>\r\n<div><span> 1.<span> </span></span>Zielony mosteczek ugina się/bis<br />\r\n Trawka na nim rośnie nie sieka się/bis</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><span> 2.<span> </span></span>Żebym ja ten mostek harendował/bis<br />\r\n To bym go wykleił, wyrychtował/bis<u><br />\r\n</u></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><span> 3.<span> </span></span>Czerwone i białe róże sadził/bis<br />\r\n I ciebie dziewczyno odprowadził/bis</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><span> 4.<span> </span></span>Odprowadziłbym cię aż do lasa/bis<br />\r\n A potem zaśpiewał hosa, sasa/bis</div>\r\n<p> </p>\r\n<div><b><i><span> <u>Dożynki, dożynki</u></span></i></b></div>\r\n<div><span> 1. Dożynki, dożynki wieniec dożynkowy,<br />\r\n Obrodziło zboże i będzie chleb nowy/bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><span> 2. Będzie chleb, będzie chleb, bułeczki z pszenicy,<br />\r\n Dożynkowi wieniec niosą przodownicy/bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><span> 3. Dożynki, dożynki wieniec dożynkowy,<br />\r\n Każdy rolnik na wsi ponieś go gotowy/bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><span> 4. Dożynki, dożynki zakończone żniwa,<br />\r\n Każdy rolnik we wsi teraz odpoczywa/bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><span> 5. Popatrzcie popatrzcie na zebrane plony,<br />\r\n Ślijcie Panu Bogu dziękczynne pokłony/bis</span></div>\r\n<div><span> 6. Podziękujmy Bogu z wysokiego Nieba,<br />\r\n Żeby nie zabrakło ni kawałka chleba/bis.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><span> <i><u>Słoneczko już zaszło</u></i></span></b></div>\r\n<div>1. Słoneczko już zaszło za wysokie drzewa<br />\r\n <span> A nasza dziewczyna, a nasza dziewczyna warzy już wieczerzę /bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>2. Trza mi poobrządzać, jeść koniom podawać,<br />\r\n <span> Poleścielać, popoić, siana ponakładać/bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>3. Słoneczko się skryło za wysokie drzewa.<br />\r\n <span> Już mi na leszczynie, skowronek nie śpiewa/bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i> <span> <u> Koło mego ogródeczka</u></span></i></b></div>\r\n<div>1. Koło mego ogródeczka/bis<br />\r\n <span> Zakwitała jabłoneczka/bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>2. Bielusieńko zakwitała/bis<br />\r\n <span> Czerwone jabłuszka miała/bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>3. A któż mi je będzie zrywał/bis<br />\r\n <span> Kiedy Jasio się pogniewał/bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>4. Pogniewał się nie wiem o co/bis<br />\r\n <span> I przychodził nie wiem po co/bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>5. Chodził do mnie całą wiosnę/bis<br />\r\n <span> Czekał na mnie, aż urosnę/bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>6. Chodził do mnie całe lato/bis<br />\r\n <span> Dawałam mu buzi za to/bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>7. Chodził do mnie całą jesień/bis<br />\r\n <span> Dawałam mu jabłka w kieszeń/bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>8. Chodził do mnie całą zimę/bis<br />\r\n <span> Wpuszczałam go pod pierzynę/bis.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i><span> <u> Zachodźże słoneczko</u></span></i></b></div>\r\n<div> 1. Zachodźże słoneczko, skoro masz zachodzić,<br />\r\n <span> bo mnie nóżki bolą po tym polu chodzić/bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> 2. Nóżki bolą chodzić, rączki bolą robić,<br />\r\n <span> Zachodźże słoneczko, skoro masz zachodzić/bis</span></div>\r\n<div>3. Gdybyś ty słoneczko na odrobku było,<br />\r\n <span> To byś ty słoneczko prędzej zachodziło/bis</span></div>\r\n<div>4. Gąski także śpiące, cichutko gęgają,<br />\r\n <span> Smutno pastuszkowie po polu hukają/bis.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i><span> <u>Mój wianeczku</u></span></i></b></div>\r\n<div>1. Mój wianeczku lawendowy<br />\r\n <span> już cię zdejmę dzisiaj z głowy.<br />\r\n Do skrzyneczki cię położę,<br />\r\n już cię więcej nie założę./bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>2. Mój wianeczku z białej róży,<br />\r\n <span> posłużże mi jak najdłużej.<br />\r\n Posłużże mi do niedzieli,<br />\r\n aż się zjadą przyjaciele/bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>3. Kiedy byłam panieneczką,<br />\r\n <span> chodziłam se we wianeczku.<br />\r\n Teraz muszę z kobitami,<br />\r\n Będzie mi się przykrzyć z niami/bis.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i><span> <u> Jak ja se zaśpiwom</u></span></i></b></div>\r\n<div><span>1.<span> </span></span>Jak ja se zaśpiwom swym kołbielskim głosem, <br />\r\n<span> to mnie nie prześpiwo warsiawianek osiem./bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><span>2.<span> </span></span>Kołbieli, Kołbieli ty moja wiosecko, <br />\r\n<span> gdyby nie te doły, byłoby miastecko/bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><span>3.<span> </span></span>Gdyby nie te doły i nie ta murawa,<br />\r\n<span> byłaby ach była z Kołbieli Warsiawa/bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><span>4.<span> </span></span>Nie śpiwoj, nie śpiwoj, boś się naśpiwała,<br />\r\n<span> utrzyj sobie nosa, boś ty jesce mała/bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><span>5.<span> </span></span>Jak ja jesce mała, to nos wytrę chustką,<br />\r\n<span> ty se buzie zatkoj kwasoną kapustą/bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><span>6.<span> </span></span>Kapustą nie zatkam, bo kapusta skodzi,<br />\r\n<span> to twoje śpiwanie nic mnie nie obchodzi/bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><span>7.<span> </span></span>Oj byłam ja w Warsiawie, oj byłam ja w Rzymie,<br />\r\n<span> oj jeszcze nie widziałam jak kapela drzymie/bis.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>PRZYŚPIEWKI:</b></div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i><span> <u>Pocałuj, pocałuj</u></span></i></b></div>\r\n<div>1. Całowałeś nieraz, w sieni przy drabinie,<br />\r\n <span> a teraz pocałuj przy całej rodzinie.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>2.Od stodoły do stodoły zebrały się dwie pierdoły<br />\r\n i tak się naradzają, jak się pocałować mają.</div>\r\n<div><b><i><u> </u></i></b></div>\r\n<div>3. Pocałuj, pocałuj, bo to tak nie ładnie, <br />\r\n <span> bo ci starszy drużba całusa ukradnie.</span></div>\r\n<div>4.Pocałuj, pocałuj, nie rób z siebie hecy, <br />\r\n <span> jak się wstydzisz w usta, to pocałuj w plecy.</span></div>\r\n<div>5. Pocałuj, pocałuj ty miastowy słoniu,<br />\r\n <span> to ci Kasia kupi paczuszkę tytoniu.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i> <u>Oj siasta, siasta </u></i></b></div>\r\n<div>1. Oj siasta, siasta dziewczyna z miasta,<br />\r\n <span> daj się namówić, będziesz niewiasta,<br />\r\n daj się namówić nie byle komu, <br />\r\n bedziesz gospodynią całego domu./bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>2. Oj co jej, co jej dziewczynie mojej,<br />\r\n <span> zgubiła wianek, chodzi po roli.<br />\r\n Jeden zgubiła, drugi uwiła,<br />\r\n jeszcze we wianku bedzie chodziła/bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>3. Oj w sieni, w sieni między beczkami,<br />\r\n <span> stoi łóżeczko z poduszeczkami,<br />\r\n na tym łóżeczku białe nakrycie,<br />\r\n już się skończyło panieńskie życie/bis.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i><span> <u>A te muzykanty</u></span></i></b></div>\r\n<div>A te muzykanty chyba od Pilicy,<br />\r\n<span> Jeden ni mo portek, drugi nogawicy.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i><span> <u>Muzykancie z krzywym nosem</u></span></i></b></div>\r\n<div>Muzykancie z krzywym nosem, zagraj że mi ja cię proszę,<br />\r\n<span> Jak se trochę potańcuję, to ci nosa naprostuję.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i> <span> <u> Młody ten kawaler</u></span></i></b></div>\r\n<div>Młody ten kawaler, ale nie urodny,<br />\r\n<span> Uszy ma kłapciaste, do świni podobny.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i><span> <u> Gdybym miał spirytus </u></span></i></b></div>\r\n<div>1. Gdybym miał spirytus i źródlaną wodę,<br />\r\n <span> pozmnieniałbym panny, ze starych na młode/bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>2. Nie mam spirytusu, ni źródlanej wody,<br />\r\n <span> panny się starzeją, a ja ciągle młody/bis.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i><span> <u> Zagraj, muzykancie </u></span></i></b></div>\r\n<div>Zagraj, muzykancie, a nie żałuj smyczka!<br />\r\n<span> Nic cię nie kosztuje ino ta żywiczka. /bis</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i><span> <u> Oj o rosie, o rosie </u></span></i></b></div>\r\n<div>1. Oj o rosie, o rosie, prosi kuchareczka po grosie,<br />\r\n <span> cy po grosie, cyli po dwa, bo kucharka tego godna.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>2. Gotowała kaszę, gotowała żurek,<br />\r\n <span> Ej, tak ci gotowała, aż ją opiał kurek.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>3. Trzewiczki podarła, fartuszek spaliła,<br />\r\n <span> Ej, prosi kuchareczka, by co zarobiła.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>4. Trzeba dać, trzeba dać, nie trzeba żałować,<br />\r\n Bo ona nam musiała do smaku gotować.</div>\r\n<p> </p>\r\n<div>Źródło:</div>\r\n<div>- Strona internetowa serwisu gminy Kołbiel: <a href="http://www.kolbiel.pl/">http://www.kolbiel.pl/</a></div>\r\n<div>- Bartnicka A., <i>Pieśni i przyśpiewki ludowe</i>. [w:] Tejże, <i>Skarby Mazowsza. Folklor kołbielski, </i>Sufczyn 2008.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span><span style=""><br />\r\n</span></p>\r\n<p style="text-align:right;">\r\n<a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-wesele">poprzednia</a>\r\n<a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-zabobony">następna</a>\r\n</p>', 1, 0, 0), ('kobielszczyzna-region-dzis', 'kobielszczyzna', 'Region dziś', 30000, '<h1>Region dziś</h1>\r\n<p class="autor">Katarzyna Sornat</p>\r\n<h2><b><span style="">Aspekt kulturalny</span></b></h2>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=""> Dawne kołbielskie zwyczaje, obrzędy, tańce oraz śpiewy starają się podtrzymać lokalni działacze, w tym członkowie tutejszych zespołów ludowych. Obecne oblicze kulturalne gminy Kołbiel, stanowiącej centrum regionu kołbielskiego, tworzą przede wszystkim oddolne inicjatywy samych jej mieszkańców. To dzięki ich kreatywności Kołbielszczyzna może dziś poszczycić się imprezami o uznanej już marce. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<p><a title="Kapela ludowa „Poleski”, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox" href="cmsimg\\kso\\fk118.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\kso\\fk118.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> <span style="">Powstałe w roku 1999 r. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Kołbielskiej rozpoczęło swoją działalność w sferze kultury, organizując liczne festyny ludowe. Początkowo, najważniejszym punktem lokalnych imprez był Konkurs Piosenki Ludowej w wykonaniu zespołów dziecięcych. Celem tych działań było zapoznanie mieszkańców regionu kołbielskiego z rodzimym folklorem, a także zachęcenie do dbania o zachowanie dawnych tradycji ich „Małej Ojczyzny”. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=""> Z czasem, festyn ten przerodził się w doroczne dożynki gminno – parafialne, które stanowią obecnie najważniejsze wydarzenie kulturalne w życiu lokalnej społeczności. Uroczystość ta rozpoczyna się zawsze mszą św. w kościele parafialnym pw. Św. Trójcy w Kołbieli. Następnie, korowód delegacji wieńcowych wszystkich wiosek, przy wtórze śpiewu oraz akompaniamentu ludowej kapeli udaje się na plac targowy, na którym realizowana jest pozostała część programu. Dożynki kołbielskie od lat stanowią wspaniałą okazję do obejrzenia i posłuchania zespołów ludowych - zarówno tych miejscowych, jak i zaproszonych spoza gminy. Organizatorzy, oprócz atrakcji związanych z folklorem ziemi kołbielskiej, oferują w swym programie także występy artystyczne dla najmłodszych oraz skecze kabaretowe. </span><span style="">Parafialne dożynki w Kołbieli zaspokajają potrzebę kontaktu miejscowej ludności z kulturą, a ponadto zachęcają jej członków do aktywnego uczestnictwa w uroczystości poprzez bezpośredni udział w delegacji wieńcowej.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Dożynki gminno – parafialne. Mieszkańcy wsi Chrosna (gm. Kołbiel) prezentują swój program artystyczny, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk106.gif"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg/kso/fk106.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Wieńce dożynkowe, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk119.gif"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg/kso/fk119.gif" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=""> Na terenie gminy Kołbiel odbywają się również liczne festyny rodzinne i dni patronów szkół, organizowane przez grona pedagogiczne, samych uczniów i ich rodziców, a także imprezy jubileuszowe miejscowych jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej. </span></div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><span style=""> Potrzeby czytelnicze mieszkańców regionu kołbielskiego zaspakaja działalność Gminnej Biblioteki Publicznej w Kołbieli oraz jej filii: w Rudzienku i Kątach.</span></div>\r\n<div style="line-height: 150%;"> </div>\r\n<p><a title="Festyn Rodzinny w Rudzienku (gm. Kołbiel). Pochód druhów miejscowej OSP, fot. www.kolbiel.pl" rel="lightbox" href="cmsimg\\kso\\fk120.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\kso\\fk120.gif" /></a></p>\r\n<div style="line-height: 150%;"> <span style="">Brak zaplecza instytucjonalnego dla miejscowej działalności kulturalnej powoduje, że lukę tę najskuteczniej wypełnia aktywność grona pedagogicznego poszczególnych placówek oświatowych oraz współpracujących z nim uczniów. W trosce o zachowanie repertuaru ludowego Zespołu Koła Gospodyń Wiejskich, przy Szkole Podstawowej w Rudzienku powstał dziecięcy Zespół „Gwarki”. Inspiracja osiągnięciami tego zespołu oraz wcześniejsze Konkursy Piosenki Ludowej przyczyniły się z kolei do powstania zespołu tanecznego „Hajducki” w Szkole Podstawowej w Kołbieli oraz Młodzieżowego Zespołu Ludowego „Kątowiaki”. Pod kierunkiem członkini Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Kołbielskiej, Pani Małgorzaty Belkiewicz, w Szkole Podstawowej oraz Publicznym Gimnazjum w Kołbieli prężnie działają koła wycinankarskie. <b>Warto dodać, że wzór </b></span><b><span style="">kołbielskiej wycinanki, z charakterystycznymi lalkami z uniesionymi rękoma stał się motywem przewodnim koncepcji architektonicznej pawilonu polskiego na Wystawę Światową EXPO 2010 Szanghaj, Chiny.</span></b><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n<div style="line-height: 115%;"><b><span style="">Więcej o kołbielskich wycinankach: </span></b><u><span style=""><a href="http://mazowsze_wycinanki.republika.pl/">http://mazowsze_wycinanki.republika.pl/</a></span></u></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=""> Artystyczne potrzeby najmłodszych mieszkańców gminy Kołbiel wspiera Towarzystwo na Rzecz Rozwoju WsiSufczyn i Okolic.Organizuje ono Akcję „Lato na Wsi”, w ramach której, co roku na terenie gminy odbywają się dziecięce warsztaty plastyczne.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><b><span style="">Kierunki rozwoju</span></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=""> Obecnie, region kołbielski powoli traci swój rolniczy charakter. Nieliczne gospodarstwa rolne, produkujące na sprzedaż specjalizują się w tradycyjnych dla Kołbielszczyzny kierunkach produkcji – chowie bydła mlecznego i w mniejszym stopniu - trzody chlewnej. Coraz więcej ludności utrzymuje się natomiast z pracy w zakładach produkcyjnych, firmach usługowych i handlowych, położonych zarówno na terenie gminy Kołbiel, jak i sąsiednich gmin oraz miast – w tym stolicy. Bliskość Warszawy i zbieg dróg międzynarodowych stwarzają dogodne warunki dla rozwoju miejscowych inwestycji. Poza typowymi podmiotami gospodarczymi, na terenie gminy Kołbiel funkcjonują również przedsiębiorstwa, reprezentujące branżę spożywczą, tworzyw sztucznych i materiałów budowlanych, a także branżę transportową.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<table cellpadding="0" border="0">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="100%" style="width: 100%; padding: 0.75pt;">\r\n <div style="line-height: 150%;"><b><span style="">Idea stworzenia skansenu kultury kołbielskiej </span></b></div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div style="line-height: 150%;"> </div>\r\n<table cellpadding="0" border="0">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" style="padding: 0.75pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=""> Już w latach siedemdziesiątych XX wieku powstała idea budowy Skansenu Kultury Kołbielskiej, </span><span style="">który stanowiłby centrum ludowego folkloru, będącego jednocześnie ważnym elementem edukacji dla dzieci i młodzieży. Istnieje możliwość wydzielenia w Kołbieli miejsca na utworzenie wspomnianego Muzeum Wsi Południowego-Wschodniego Mazowsza. Placówka taka miałaby ogromne znaczenie w ochronie dziedzictwa narodowego, jakim są elementy kultury ludowej. Region kołbielski to bogaty ośrodek folklorystyczny, który mógłby stać się odpowiednim miejscem do utworzenia na jego terenie muzeum – skansenu. </span></div>\r\n <table cellpadding="0" border="0">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" style="padding: 0.75pt;">\r\n <div><b><span style="">Funkcje skansenu</span></b></div>\r\n <div style="margin-left: 36pt; text-indent: -18pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">v </span><span style="">Ochrona dóbr kultury tradycyjnej - zachowanie dla potomności ostatnich przykładów tradycyjnej architektury, wyposażenia wnętrz, strojów i innych artefaktów;</span></div>\r\n <div style="margin-left: 36pt; text-indent: -18pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">v </span><span style="">Umacnianie tożsamości - zarówno w skali lokalnej (Kołbielszczyzna), regionalnej (Mazowsze), jak narodowej i europejskiej;</span></div>\r\n <div style="margin-left: 36pt; text-indent: -18pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">v </span><span style="">Walory edukacyjne: prowadzenie lekcji muzealnych połączone z nauką tradycyjnych umiejętności;</span></div>\r\n <div style="margin-left: 36pt; text-indent: -18pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">v </span><span style="">Popularyzacja ginących zawodów i umiejętności jak np. garncarstwo, tkactwo, plecionkarstwo, wycinankarstwo, kowalstwo, młynarstwo; </span></div>\r\n <div style="margin-left: 36pt; text-indent: -18pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">v </span><span style="">Prezentowanie dawnych form gospodarki i stosowanych technik uprawy, jak np. orka końmi, zbiór zboża przy pomocy sierpa i kosy, wiązanie snopków;</span></div>\r\n <div style="margin-left: 36pt; text-indent: -18pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">v </span><span style="">Edukacja muzyczna: nauka gry na tradycyjnych instrumentach, zachowanie tradycyjnego śpiewu i pieśni;</span></div>\r\n <div style="margin-left: 36pt; text-indent: -18pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">v </span><span style="">Współpraca i wspieranie działalności lokalnych zespołów ludowych;</span></div>\r\n <div style="margin-left: 36pt; text-indent: -18pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">v </span><span style="">Kulturotwórcze: skansen będzie miejscem imprez o charakterze kulturalnym np. organizacja koncertów, dożynek, konkursów, wystaw stałych i czasowych, obrzędy doroczne i zwyczaje np. topienie Marzanny, puszczanie wianków itp., inscenizacje słynnych kołbielskich wesel, chodzenie po kolędzie i po dyngusie.</span></div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><u><span style="font-size: 11pt; line-height: 150%;">Źródło:</span></u></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">1<span style="">. Strona internetowa serwisu gminy Kołbiel: <a href="http://www.kolbiel.pl/">http://www.kolbiel.pl/</a></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="">2. Strona internetowa p. A. Bartnickiej: <a href="http://www.folklor.bartnicka.pl/">http://www.folklor.bartnicka.pl</a></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 115%;"> </div>\r\n<div> </div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('kobielszczyzna-stroj', 'kobielszczyzna-kultura-ludowa', 'Tradycyjny strój ludowy', 10000, '<h1>Kultura ludowa</h1>\r\n<table class="contentpaneopen" style="width: 712px; height: 286px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td align="left" width="70%" valign="top" colspan="2">Katarzyna Sornat</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <h1>Kołbielski strój ludowy</h1>\r\n <div> </div>\r\n <div style="text-indent: 36pt; line-height: 115%;"><b> </b></div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Pierwsze wzmianki o tradycyjnym kołbielskim stroju ludowym pochodzą z ostatniego ćwierćwiecza XIX wieku, zaś ustalenie się charakterystycznego dla tego ubioru modelu datowane jest na początek II połowy XIX wieku.</div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n <p><a title="Mapa prezentująca zasięg ludowego stroju kołbielskiego, mapa z <i>Atlasu polskich strojów ludowych. Strój kołbielski. </i>W Kolago<i>, </i>Wrocław 1970" rel="lightbox" href="cmsimg\\kso\\fk93.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\kso\\fk93.gif" /></a></p>\r\n <table align="center" style="float: left; width: 375px; height: 157px;">\r\n <tbody>\r\n <tr valign="middle">\r\n <td valign="middle">\r\n <p><img height="30" width="30" src="cmsimg\\kso\\fk94.gif" alt="" /> Przypuszczalny najdalszy zasięg stroju kołbielskiego</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr valign="middle">\r\n <td valign="middle">\r\n <p><img height="30" width="30" src="cmsimg\\kso\\fk95.gif" alt="" /> Współczesna tradycja stroju kołbielskiego</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr valign="middle">\r\n <td valign="middle">\r\n <p><img height="30" width="30" src="cmsimg\\kso\\fk96.gif" alt="" /> Zasięg stroju kołbielskiego na początku XX w.</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><b><i><u>Kołbielski męski strój</u></i></b> charakteryzowała dość wysoka czapka rogatywka, obszyta wokoło barankiem lub czarny, filcowy kapelusz ze wstążką w tym samym kolorze. W zimie noszono tzw. baranicę, a do tego długą, zapinaną na haftki sukmanę i wełniany, czerwony pas - gładki albo w drobne paski. Sukmana, którą szyto z niebarwionego samodziału sięgała do kostek i w zależności od runa owczego - była szara bądź brązowa. W lecie mężczyźni wkładali długie kamizelki, noszone na koszuli wypuszczonej na czarne spodnie w białe lub modre prążki. Kamizelki te wykonywano z wełny w kolorze czarnym lub granatowym, a ich jedyną ozdobę stanowiły świecące guziki. Do portek zakładano buty z wywiniętymi do połowy cholewami. Jeszcze na początku XX wieku mężczyźni nosili długie włosy z grzywką - tzw. polkę.</div>\r\n <center>\r\n <p><a style="float: none; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg\\kso\\fk28.gif" rel="lightbox" title="Mężczyzna w kołbielskim stroju ludowym, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="200" width="247" src="cmsimg\\kso\\fk28.gif" alt="" /></a></p>\r\n </center>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><b><i> <u>Kobiecy strój kołbielski</u></i></b> składał się z pasiastej, sięgającej do kostek kiecki oraz mocno dopasowanego do figury gorsetu. Gorsety najczęściej wykonane były z czerwonego adamaszku, a ich wiązania zrobione z ręcznie skręconego sznura. Do czasów dzisiejszych najlepiej przechowały się kiecki, czyli sorce, które szyto wtedy ręcznie. Aby ich fałdy były dobrze zaprasowane, układano je, a następnie przyciskano bochnami gorącego chleba. Najczęściej występujące kolory sorców to czerwony, zielony, brązowy i fiołkowy. Dopełnieniem kiecki był fartuch zapaska - różny w zależności od tego, czy noszony na co dzień, czy od święta. Do dzisiejszych czasów przetrwały jedynie te fartuchy o podłużnym układzie pasków. Jeszcze inny rodzaj fartucha zakładano na plecy „<i>na odziewkę”</i>, który w razie potrzeby narzucano nawet na głowę. Fartuch ten był dłuższy i szerszy od fartucha zapaski. By oszczędzać buty, w okresie letnim chodzono boso. Jedynie podczas żniw lub na święta kobiety zakładały sznurowane trzewiki o długich cholewach. Wśród ozdób najczęściej spotykane były sznury korali, które panie zakładały na szczególne okazje. Od góry upinały drobne perełki, następnie korale zwane <i>siecką, </i>a na najniższym sznurze - bursztyny z medalionem lub krzyżykiem. Dziewczęta splatały włosy w dwa warkocze, wiążąc je na końcu jasną wstążką, zaś mężatki namaszczały włosy świńskim sadłem i chowały je pod chustę. Chustki w kolorowe kwiaty, wykonane były z cienkiej wełny, a po bokach zakończone frędzlami.</div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n <table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Dziewczęta w kołbielskich strojach ludowych – fot. dawna, ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk52.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk52.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a rel="lightbox[g1]" title="Para w tradycyjnych strojach kołbielskich, fot. A. Bartnicka" href="cmsimg/kso/fk54.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk54.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Gimnazjaliści w tradycyjnych męskich strojach ludowych, fot. A. Bartnicka" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk98.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk98.gif" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Chustka wiązana „na okrągło” nisko, fot. A. Bartnicka" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk101.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk101.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a rel="lightbox[g1]" title="Chustka wiązana „na okrągło” wysoko, fot. A. Bartnicka" href="cmsimg/kso/fk104.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk104.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Chustka wiązana „w serek”: widok z przodu, fot. A. Bartnicka" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk103.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk103.gif" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Męski ludowy strój kołbielski, fot. A. Bartnicka" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk97.gif"><img height="170" width="128" alt="" src="cmsimg/kso/fk97.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a rel="lightbox[g1]" title="Damski sorc, fot. A. Bartnicka" href="cmsimg/kso/fk99.gif"><img height="170" width="128" alt="" src="cmsimg/kso/fk99.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Fartuch „na odziewkę”, fot. A. Bartnicka" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk100.gif"><img height="170" width="128" alt="" src="cmsimg/kso/fk100.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Chustka wiązana „pod brodą”: widok z przodu, fot. A. Bartnicka" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk102.gif"><img height="170" width="128" alt="" src="cmsimg/kso/fk102.gif" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>Obecny stan kołbielskiego stroju ludowego</strong></p>\r\n\r\n <br />\r\n </span></i></b></div>\r\n <div align="center" style="text-align: center; line-height: 150%;"><b><i> </i></b></div>\r\n <table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Mieszkańcy regionu kołbielskiego tradycyjne stroje ludowe prezentują podczas lokalnych uroczystości (tu: Dożynki parafialne), ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk106.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk106.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a rel="lightbox[g1]" title="Mieszkańcy regionu kołbielskiego tradycyjne stroje ludowe prezentują podczas lokalnych uroczystości (tu: Dożynki parafialne), ze zbiorów A. Bartnickiej" href="cmsimg/kso/fk107.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk107.gif" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Mieszkańcy regionu kołbielskiego tradycyjne stroje ludowe prezentują podczas lokalnych uroczystości, (tu: Inscenizacja wesela kołbielskiego w wykonaniu gimnazjalistów, ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/kso/fk108.gif"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/kso/fk108.gif" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Ostatnia wojna i dalsze przekształcenie się modelu gospodarczego wsi wpłynęło w dużym stopniu na ostateczne zarzucenie kołbielskiego stroju ludowego. Poszczególne części ubioru męskiego zaczęły ginąć już przed pierwszą wojną światową. Z początkiem drugiego ćwierćwiecza XX wieku zaczęto wprowadzać do stroju kołbielskiego rozmaite części ubioru miejskiego, zaś po 1950 r. nastąpił powszechny zanik tradycyjnego stroju. Dziś, po tradycyjnym kołbielskim stroju męskim pozostały w kufrach i na strychach jedynie resztki. Lepiej natomiast zachowały się kobiece stroje ludowe, przechowywane w domach wielu tutejszych gospodyń, które odświeżają te ubiory na szczególne okazje, jakimi są obchody świąt religijnych i ludowych.</div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 115%;"><i><span style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"> </span></i></div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 115%;"> </div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 115%;"><u>Źródło:</u></div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 115%;">Bartnicka A., <i>Strój kołbielski </i>[w:] <span style="font-size: 11pt; line-height: 115%;">Tejże, </span><i>Skarby Mazowsza. Folklor kołbielski,</i> Sufczyn 2008.</div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 115%;"><i> </i></div>\r\n <p> </p>\r\n <p> </p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span><span style=""><br />\r\n</span></p>\r\n<p style="text-align: right;"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa">poprzednia</a> <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-kuchnia">następna</a></p>', 0, 0, 0), ('kobielszczyzna-wesele', 'kobielszczyzna-kultura-ludowa', 'Wesele Kobielskie', 60000, '<h1>Kultura ludowa</h1>\r\n<table class="contentpaneopen" style="width: 712px; height: 286px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td align="left" width="70%" valign="top" colspan="2">Katarzyna Sornat</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table align="right" class="contenttoc">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th style="text-align: center;">Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa">Kultura ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-stroj">Tradycyjny strój ludowy</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-kuchnia">Kuchnia ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielsczyzna-taniec">Taniec ludowy</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-obrzedowosc-doroczna">Obrzędowość doroczna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-obrzedowosc-rodzinna">Obrzędowość rodzinna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-wesele">Wesele kołbielskie</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-przyspiewki">Przyśpiewki ludowe</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-zabobony">Zabobony i podania o <br />\r\n demonach</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzba-rekodzielo">Rękodzieło</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <br />\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <div align="center"><b><i> Tradycyjne wesele kołbielskie</i></b></div>\r\n <div> </div>\r\n <div> Dawniej Kołbielszczyzna znana była z hucznych, wystawnych wesel oraz towarzyszących im barwnych zwyczajów i obrzędów, charakterystycznych dla tego regionu. Typowe wesele trwało zazwyczaj dwa, trzy dni i tyleż samo nocy, stanowiąc przede wszystkim okazję do pokazania bogactwa strojów, tańców, przyśpiewek oraz pieśni obrzędowych. Można by porównać je do widowiska teatralnego, które miało dokładnie zaplanowane oraz wyreżyserowane akty i sceny.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div> </div>\r\n <table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk48.gif" rel="lightbox[g1]" title="Aleksander i Zofia Bąkowie w dniu ślubu (wieś Sufczyn, gmina Kołbiel, ok.1943 r.), fot. dawna, ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="170" width="227" src="cmsimg/kso/fk48.gif" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <div align="center"> </div>\r\n <div style="text-align: left;"><b><i>Elementy wesela kołbielskiego</i></b></div>\r\n <div align="center"> </div>\r\n <div><span>- </span><u>Zrękowiny</u></div>\r\n <div> Ceremonię zaślubin poprzedzało rodzinne spotkanie, zwane <i>zrękowinami,</i> podczas którego omawiano szczegóły związane z organizacją przyjęcia oraz ustalano sprawy majątkowe przyszłych małżonków. </div>\r\n <div> </div>\r\n <div><span><span style="text-decoration: underline;">- </span></span><u>Zaręczyny </u></div>\r\n <div> Po uzgodnieniach dotyczących sfery finansowej, w domu Panny Młodej wyprawiano <i>przyjęcie zaręczynowe</i>. Podczas niego, młodzieniec wkładał wybrance na serdeczny palec lewej ręki poświęcony pierścionek, zgodnie z przeświadczeniem o jego bezpośredniej łączności z sercem.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><span><span style="text-decoration: underline;">- </span></span><u>Podejmowanie gości „pod nogi</u>” </div>\r\n <div> Na wesele proszono najczęściej trzy tygodnie przed ślubem. Według zwyczaju, młodzi stawali przed gośćmi, których mieli zamiar zaprosić i na znak szacunku, <i>podejmowali ich pod nogi,</i> grzecznie prosząc, by zechcieli uczestniczyć w uroczystościach weselnych.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><span><span style="text-decoration: underline;">- </span></span><u>Bramka</u></div>\r\n <div> Kołbielskie wesele rozpoczynało się równolegle w domu Pana Młodego od przyjęcia w formie zabawy tanecznej i w domu Panny Młodej, gdzie trwały w tym czasie przygotowania do biesiady. Następnie Pan Młody przybywał do domu narzeczonej, czemu towarzyszyła bogata oprawa. Przynosił on ze sobą tzw. <i>gaik</i>, czyli zieloną gałąź ozdobioną cukierkami i koralami-podarkami dla Młodej. Na drodze zaś stawiano <i>babę-kukłę</i> i robiono <i>bramkę,</i> którą narzeczony musiał okupić gorzałką.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><span><span style="text-decoration: underline;">- </span></span><u>Błogosławieństwo rodziców i ślub</u></div>\r\n <div> Gdy Panu Młodemu udało się wreszcie dotrzeć do narzeczonej, para klękała przed rodzicami, którzy udzielali dzieciom błogosławieństwa. Następnie, przyszli małżonkowie jechali do miejscowego kościoła, a za nimi podążał barwny korowód wozów.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><span>- </span><u>Powitanie chlebem i solą</u></div>\r\n <div><span> Po ślubie w domu weselnym witano Państwa Młodych chlebem i solą. Matka zadawała córce tradycyjne pytanie:</span></div>\r\n <div><b><span> </span></b><i>Panno Młoda, co wybierasz chleb, sól czy Pana Młodego?</i></div>\r\n <div> </div>\r\n <div>Na to dziewczyna odpowiadała<i>: </i></div>\r\n <div><i><span> </span></i></div>\r\n <div><i><span> Chleb, sól i Pana Młodego, żeby pracował na niego!</span></i></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><span><span style="text-decoration: underline;">- </span></span><u>Przyjęcie weselne</u></div>\r\n <div><span> Przybywających gości kapela witała marszem, po czym rozpoczynała się biesiada, a zaraz po niej były tańce. W tym czasie mogli wejść nieproszeni goście (tzw. <i>pitasy</i>), by przez pewien czas potańczyć, ale przede wszystkim-by skosztować weselnych rarytasów. Obowiązkowo podawano kilka gorących dań, wśród których królowały samodzielnie wyrabiane kiełbasy, szynki i kaszanki, a już na pewno nie mogło zabraknąć gorzałki. Zaopatrzenie stołów w wódkę i pędzony bimber należało do głównych obowiązków Pana Młodego, z których starał się on wywiązać jak najlepiej.</span></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><span><span style="text-decoration: underline;">-</span></span><u> „Nóżki”</u></div>\r\n <div><span> Po północy zapraszano zaś weselników na tzw. <i>nóżki</i>, czyli poczęstunek w domu weselnym, gdzie obok owej zakąski (mięso wieprzowe w galarecie) można było skosztować również wielu innych specjałów miejscowych gospodyń.</span></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><span><span style="text-decoration: underline;">- </span></span><u>Wianek</u></div>\r\n <div> <span> Wesele odbywało się w ustalonym porządku, który nakazywał drugi dzień zabaw rozpocząć <i>wiankiem</i>. Ów obrzęd otwierało wspólne odśpiewanie pieśni<i> Kiedy ranne wstają zorze,</i> po czym następowało: </span></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><u>Przemówienie starszej druhny skierowane do Państwa Młodych:</u></div>\r\n <div> </div>\r\n <div> „Proszę o ciszę Panowie i Panie, bo tu nad wiankiem będzie przemawianie. Nadeszła chwila smutna i wesoła, kto chce posłuchać, niech przyjdzie do stoła. Was goście mili serdecznie pozdrawiam, a do Ciebie Panno Młoda te słowa przemawiam (…). Oddaj ten wianek, Panno Młoda, <b><i>proszę Cię po raz</i></b> <b><i>pierwszy</i>. </b></div>\r\n <div><b> </b></div>\r\n <div><em>Czy oddajesz, Panno Młoda ten wianek ruciany,</em></div>\r\n <div><em> cały srebrem obsypany? </em></div>\r\n <div><em> </em></div>\r\n <div>Panna Młoda: <em><b><span>NIE!</span></b></em></div>\r\n <div><em><b> </b></em></div>\r\n <div><u>Przyśpiewka:</u></div>\r\n <div><em>Oj siasta, siasta dziewczyna z miasta</em><i><br />\r\n <em>Daj się namówić, będziesz niewiasta.</em><br />\r\n <em>Daj się namówić nie byle komu,</em><br />\r\n <em>Będziesz gospodynią całego domu!</em></i></div>\r\n <div>Zwracam się do Ciebie <b><i>po raz drugi,</i></b> Panno Młoda, wiem, że z wianuszkiem rozstać się Ci jest szkoda. Już nie będziesz nosiła wianuszka na głowie, będą Cię omijać i kawalerowie. I ty Panie Młody jak księżyc na niebie, już żadna panienka nie spojrzy na ciebie. Że jesteś żonaty wiedzą o tym wszędzie, teraz szanuj żonę, która Twoją będzie.</div>\r\n <div> <em>Czy oddajesz, Panno Młoda ten wianek ruciany, </em></div>\r\n <div><em> cały złotem obsypany?</em></div>\r\n <div><i> </i></div>\r\n <div>Panno Młoda: <b>NIE!</b> </div>\r\n <div><u>Przyśpiewka:</u></div>\r\n <div><em>Oj co jej, co jej, dziewczynie mojej</em><i><br />\r\n <em>Wianek zgubiła, chodzi po roli,</em><br />\r\n <em>Jeden zgubiła, drugi uwiła.</em><br />\r\n <em>Jeszcze we wianku będzie chodziła!</em></i></div>\r\n <div> Zwracam się do Was rodzice mili, coście dla swych dzieci wybranymi byli. Do Was ojcowie i do Was matki, coście je wychowywali jak najcenniejsze kwiatki. Gdy patrzę na Was Państwo Młodzi wspominać miło, że dwa serca w jedno się złączyło. Będzie rodzicom i Wam przyjemniej, gdy się będziecie szanować wzajemnie. Wszystkie moje słowa żebyście pamiętali. Rodziców szanować trzeba, bo rodzice to skarb z nieba. I Bóg kocha takie dziatki, co szanują ojców, matki. Oddaj ten wianek, Panno Młoda, serdecznie Cię proszę, niechaj tego żalu dłużej nie znoszę! Bo jeśli nie oddasz, bardzo się zasmucę, wyjadę za morze i więcej nie wrócę! Życzę Wam, Państwo Młodzi szczęścia, zdrowia, powodzenia; niech Wam słonko jasno świeci, a Ty oddaj wianek, Panno Młoda, proszę Cię <b><i>już po raz trzeci</i></b>.</div>\r\n <div><em>Czy oddajesz, Panno Młoda ten wianek ruciany,</em></div>\r\n <div><em>od Pana Młodego ofiarowany?</em></div>\r\n <div>Panna Młoda: <em><b>TAK!</b> </em> </div>\r\n <div><u>Przyśpiewka:</u></div>\r\n <div><em>Oj w sieni, w sieni między beczkami</em></div>\r\n <div><em>Stoi łóżeczko z poduszeczkami,</em></div>\r\n <div><em>Na tym łóżeczku białe nakrycie,</em></div>\r\n <div><em>Już się skończyło panieńskie życie!</em></div>\r\n <div><em><u> </u></em><i><u>A teraz od najmłodszego do najstarszego, życzmy im wszystkiego najlepszego! </u></i><i><span> </span></i></div>\r\n <div><i><span> </span></i>Po przemówieniu druhny następował moment kulminacyjny <i>wianka </i>– zbieranie na „<i>wianeczek”. </i>W tym czasie jedna z uczestniczek wesela podchodziła do Panny Młodej ze śpiewem:<i><span> </span></i></div>\r\n <div><i><span> </span></i> <span> <em>Weź ode mnie ten spodeczek,</em><i><br />\r\n <em> to ci złożym na wianeczek,</em><br />\r\n <em> bo my taką wolę mamy,</em><br />\r\n <em> że na wianeczek składamy!</em></i></span></div>\r\n <div>i podawała jej spodeczek, na który były zbierane pieniądze. Nikt z gości nie wstawał sam, by wręczyć prezent lub pieniądze Młodej Parze, czekał aż muzykanci wyśpiewają na niego przyśpiewkę. </div>\r\n <div><strong><i><u>Zbieranie na wianek, przyśpiewki na gości:</u></i></strong></div>\r\n <div><i><span> Wyszło słonko zza zapiecka,<br />\r\n czas się zbliżać do wianeczka,<br />\r\n do wianeczka rucianego,<br />\r\n do czepeczka tiulowego.</span></i></div>\r\n <div>„Starsza druhna panna gładka, nie ominie cię dziś składka,<br />\r\n miano starszej okupujesz, to najwięcej podarujesz.”</div>\r\n <div>„Niedaleko bruzda bruzdy, doszło do starszego drużby,<br />\r\n Nie ma żony ani dzieci, to na wianek tysiąc leci.”</div>\r\n <div>„Zawołajcie moją mamę, mamę moją ukochaną,<br />\r\n Będę ja jej dziękowała, za to że mnie wychowała”</div>\r\n <div>„Zawołajcie tatę mego, tatę mego rodzonego,<br />\r\n Niechże mu się serce kraje, że swą córkę za mąż daje”</div>\r\n <div>„Zawołajcie tu teściową, niech popatrzy na synową,<br />\r\n Niech się jej tu przypatruje, czy na synową pasuje”</div>\r\n <div>„Zawołajcie tutaj teścia, co ma morgów ze dwadzieścia,<br />\r\n Niech pieniądze już rozmieni, bo mu się dziś synek żeni”</div>\r\n <div>„We flakonie stoją kwiatki, niech tu przyjdą chrzestne matki<br />\r\n Młodzi będą dziękowali, że ich do chrztu podawały”</div>\r\n <div>„Chrzestne dały chwała Bogu, a tam chrzestni siedzą w rogu,<br />\r\n I tak między sobą radzą, że im na malucha dadzą”</div>\r\n <div>„Niech tu przyjdą wszystkie ciotki, co robiły na nas plotki,<br />\r\n Wesela się spodziewały i na wianek odkładały”</div>\r\n <div>„Od kamienia do kamienia, tu żadnego wujka nie ma,<br />\r\n Wujki siedzą, spoglądają, gdzie tu więcej wódki dają”</div>\r\n <div>„Naszą młodzież zapraszamy, niech już dłużej nie czekamy,<br />\r\n Odłóżcie na potem gadki, teraz pora dawać datki”</div>\r\n <div>„Wszystkich gości my nie znamy, wszystkim gościom nie śpiewamy,<br />\r\n Niech się wszyscy pomiarkują i na wianek podarują”</div>\r\n <div><strong>Zdarzało się także, że ktoś z gości weselnych wywołał także samych muzykantów do dawania na wianek:</strong><b><span> </span></b></div>\r\n <div><b><span> </span></b><em>Stoły mają cztery kanty, </em></div>\r\n <div><em><span> u nas dają muzykanty,</span></em><i><br />\r\n <span> <em>muzykanty dydu, dydu, </em></span></i></div>\r\n <div><em><span> a na wianek ani widu!</span></em></div>\r\n <div><b> </b></div>\r\n <div>Przygotowani na to wywołanie muzykanci odśpiewywali przeważnie kilka przyśpiewek:<span> </span></div>\r\n <div><span> </span></div>\r\n <div><em><span> Jeszcze wianek nie skończony, </span></em></div>\r\n <div><em><span> bo talerzyk nie stłuczony, </span></em></div>\r\n <div><em><span> trzeba wódki ponalewać </span></em></div>\r\n <div><em><span> i młodym sto lat zaśpiewać!</span></em></div>\r\n <div> </div>\r\n <div>Następnie starszy drużba tłukł talerzyk „na szczęście”, a wszyscy goście śpiewali sto lat i wznosili toasty za zdrowie młodej pary.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><span> Domagano się także publicznego pocałunku, który poprzedzały złośliwe przyśpiewki weselników: </span></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><i><span> Całowałeś nieraz, w sieni przy drabinie, </span></i></div>\r\n <div><i><span> a teraz pocałuj przy całej rodzinie! </span></i></div>\r\n <div><i> </i></div>\r\n <div>lub:</div>\r\n <div><i> </i></div>\r\n <div><i> <span> Od stodoły do stodoły</span></i></div>\r\n <div><i><span> zebrały się dwie pierdoły </span></i></div>\r\n <div><i><span> i tak się naradzają,</span></i></div>\r\n <div><i><span> jak się pocałować mają!</span></i></div>\r\n <div><i> </i></div>\r\n <div><i> </i>a także:</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><i><span> Pocałuj, pocałuj, nie rób z siebie hecy,</span></i></div>\r\n <div><i><span> jak się wstydzisz w usta, to pocałuj w plecy!</span></i></div>\r\n <div><i> </i></div>\r\n <div>Po tej serii kąśliwych przyśpiewek, Państwo Młodzi nie mieli wyjścia i musieli publicznie zaprezentować zebranym gościom długi pocałunek.</div>\r\n <div><i> </i></div>\r\n <div>Na weselach kołbielskich znany był również zwyczaj chodzenia kucharek między stołami, które śpiewały:</div>\r\n <div><i> </i></div>\r\n <div><i><span> O rosie, rosie, prosi kuchareczka po grosie, </span></i></div>\r\n <div><i><span> po grosie, po grosiku cyli po dwa,</span></i></div>\r\n <div><i><span> bo kucharka tego godna!</span></i></div>\r\n <div><i> </i></div>\r\n <div>i zbierały drobne datki do durszlaków, łyżek czy warząchwi.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><span>- </span><u>Weselne przebieranki</u></div>\r\n <div><span> Wiele uciechy sprawiały też weselnikom przeróżne kawały, których najwięcej organizowano tuż przed <b><i>oczepinami.</i></b> Serię śmiesznych scenek odgrywali sami goście, przebierając się za „babę”, „dziada”, golibrodę, cygana czy wróżkę, by dla zabawy targować się o wianek Panny Młodej. I tak, golibroda czernił Panu Młodemu brodę węglem, a następnie próbował go ogolić. „Baba” z kolei przynosiła prezenty symbolizujące obowiązki przyszłej małżonki. Na koniec Cygan sprzedawał wianek Panu Młodemu i…wyciągał zająca z kolorowego pudełka, w którym starościny trzymały cukierki dla gości. Owym żartom towarzyszyły głośne przyśpiewki Babek oraz skoczna gra muzykantów, którym puchły ręce od „rzępolenia”- tak jak weselników od śmiechu bolały brzuchy.</span></div>\r\n <div><i> </i></div>\r\n <div><span><span style="text-decoration: underline;">- </span></span><u>Oczepiny</u></div>\r\n <div><span> Bardzo uroczystym momentem były także <b><i>oczepiny - rozpleciny</i>.</b> Gdy wybiła północ, przy słowach piosenki:</span></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><em> <span> Oj chmielu, chmielu, ty bujne ziele </span></em></div>\r\n <div><em><span> nie będzie bez cię żadne wesele! </span></em></div>\r\n <div><em><span> Oj chmielu, Oj, niebożę! </span></em></div>\r\n <div><em><span> Niech ci Pan Bóg dopomoże!</span></em></div>\r\n <div><em><span> Chmielu, niebożę…</span></em></div>\r\n <div><span> Pannę Młodą wprowadzano do bocznej izby, gdzie druhny zdejmowały jej z głowy wianek i podcinały włosy. Starsze niewiasty zakładały w to miejsce czepiec, który był zazwyczaj podarunkiem matki chrzestnej. Od chwili jego założenia młoda mężatka przejmowała obowiązki gospodyni: miała prowadzić dom, wychowywać dzieci i dbać z mężem o wspólne gospodarstwo. </span></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><span>- </span><u>Ciocia z Ameryki</u></div>\r\n <div><span> Ciekawostką z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku było przybywanie w trakcie wesela kołbielskiego tzw. ciotek z Ameryki. Kiedy nasz kraj znajdował się za Żelazną Kurtyną, goście zza zachodniej granicy (a zwłaszcza Ci zza oceanu) okazywali się wyczekiwanym przez wszystkich dobrodziejstwem. Stąd też wziął się ów zwyczaj, że dla żartów odwiedzały Państwa Młodych „bogate wdówki”, które nie omieszkały przywieźć ze sobą cennych „prezentów”. Ciotkami z Ameryki okazywali się zazwyczaj przebrani mężczyźni, którzy wystrojeni na zachodnią modłę udawali kobiety, bawiąc przy tym weselników. Państwa Młodych obdarowywali podarunkami, które miały symboliczne znaczenie, a do każdego z nich był dodatkowo ułożony wierszyk lub przyśpiewka:</span></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><span> <i>Masz tu panie młody kawałek cytryny,</i></span></div>\r\n <div><i><span> żebyś se nie latał na inne dziewczyny</span></i>!</div>\r\n <div>albo:</div>\r\n <div><span> <i>Masz tu pani młoda kawałek buraka, </i></span></div>\r\n <div><i><span> ażebyś powiła pierwszego chłopaka!</span></i></div>\r\n <div><i> </i></div>\r\n <div><span>- </span><u>Zabawa taneczna</u></div>\r\n <div><span> Po zakończeniu tych obrzędów następowały tańce i śpiewy-tym huczniej obchodzone, im okropione większą ilością weselnej gorzałki. Tańce były różne. Największym jednak powodzeniem cieszyły się: walc chodzony, tzw. <i>sukmanka </i>oraz <i>wściekła polka</i>, po której każdy był cały mokry, a druhny po jego odtańczeniu musiały się nawet przebierać. </span></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><span>- </span><u>Przyśpiewki weselników</u></div>\r\n <div><span> Jeśli chodzi o przyśpiewki to weselnicy często układali je spontanicznie, najchętniej wyśmiewając przy tym cudze przywary:</span></div>\r\n <div><i><span> Nie śpiwoj, nie śpiwoj, ty stary gruchocie, </span></i></div>\r\n <div><i><span> bo ci to wychodzi jak tej żabie w błocie!</span></i></div>\r\n <div><i> </i></div>\r\n <div>Przyśpiewkami dotykano także muzykantów<i>: </i></div>\r\n <div><i> </i></div>\r\n <div><i><span> Co to za kapela, co nie umie przygrać, </span></i></div>\r\n <div><i><span> dać im skórkę chleba i do domu wygnać!</span></i></div>\r\n <div><i> </i></div>\r\n <div>Jak widać, gościom nie brakowało fantazji, która w połączeniu z ogromnym poczuciem humoru oraz umiejętnością przyjmowania śmiesznych, lecz złośliwych uwag gwarantowały udaną zabawę wszystkim jej uczestnikom. Zabawę w prześpiewywanie kończyły zawsze słowa:</div>\r\n <div> </div>\r\n <div> <i>Moi drodzy państwo, proszę się nie gniewać, </i></div>\r\n <div><i> bo to na weselu, wszystko można śpiewać!</i></div>\r\n <div><span> Kołbielskie przyjęcie weselne musiało być huczne i wystawne, co miało gwarantować młodym pomyślność oraz szczęśliwe, długie życie. Wedle silnej w całej Polsce tradycji, ślub i wesele odbywały się zawsze w miejscu zamieszkania narzeczonej- przeważnie w jej domu rodzinnym. A że w chałupach było mało miejsca, to w domu Panny Młodej tylko ucztowano. Tańce i swawole przenoszono zazwyczaj do zamożniejszych sąsiadów. </span></div>\r\n <div><span> Niegdyś wszystkie potrawy przygotowywały gospodynie z rodzinnych wsi Państwa Młodych, które ochoczo pomagały „kumom”, dzieląc się obowiązkami już na kilka tygodni przed weselem. Z zabijanych na tę okoliczność utuczonych świń, kaczek i gęsi szykowano wędzone kiełbasy, kaszanki, wytapiano smalec, a na chrzanowych liściach wypiekano wyborny chleb. Dawniej panował również osobliwy zwyczaj spożywania przez młodą parę wszystkich posiłków weselnych z jednego talerza, co miało symbolizować pragnienie wzajemnego dzielenia się wszelkimi dobrami z nowo poślubionym partnerem.</span></div>\r\n <div><span>- </span><u>Psiu Baba</u></div>\r\n <div><span> Tydzień po weselu odbywała się tzw. <b><i>Psiu Baba</i></b> lub inaczej: <b><i>Przebabiny </i></b>- spotkanie w domu nowej gospodyni, w którym nie mogli uczestniczyć kawalerowie i młode panny. Był to ważny moment „przejścia” z panieństwa do bycia pełnoprawną małżonką i stanowił także ostateczne „przypieczętowanie” jej przemiany w społeczno - towarzyskiej formie. </span></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><span><span style="text-decoration: underline;">- </span></span><u>Pokładziny</u></div>\r\n <div><span> Warto też wspomnieć o innym, również już zaniechanym zwyczaju, jakim były <b><i>pokładziny</i></b>. Następowały one po pierwszej części wesela, kiedy młoda para opuszczała gości-a raczej to weselnicy odprowadzali ich do komory lub spichlerza, gdzie miało nastąpić „skonsumowanie” małżeństwa. Młodzi siadali naprzeciwko siebie i milczeli. Pannę Młodą prosił do tańca starosta weselny, a po nim robili to kolejno wszyscy drużbowie. Na koniec przekazywali ją Panu Młodemu, który „porywał” ukochaną i w ciszy znikali (muzykanci przestawali wtedy grać), by odbyć\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Oprac. na podst. Bartnicka Aneta, <i>Wesele kołbielskie</i> [w:] <i>Skarby Mazowsza</i>. Tejże. Sufczyn 2008, s. 46-52.'');return false" onmouseout="hideToolTip()"> pokładziny.</a></span></div>\r\n <div> </div>\r\n <table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk109.gif" rel="lightbox[g2]" title="Niegdyś wesela odbywały się w chałupach lub w stodołach. (Inscenizacja wesela kołbielskiego), fot. ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="170" width="227" src="cmsimg/kso/fk109.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk33.gif" rel="lightbox[g2]" title="Ciocie „z Ameryki” na kołbielskim weselu (Inscenizacja wesela kołbielskiego), fot. ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="170" width="227" src="cmsimg/kso/fk33.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk111.gif" rel="lightbox[g2]" title="Kokoszka na nowe gospodarstwo. (Inscenizacja wesela kołbielskiego), fot. ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="170" width="227" src="cmsimg/kso/fk111.gif" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk110.gif" rel="lightbox[g2]" title="Przemówienie starszej druhny. (Inscenizacja wesela kołbielskiego)"><img height="170" width="227" src="cmsimg/kso/fk110.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk112.gif" rel="lightbox[g2]" title="Uroczyste rozpoczęcie „wianka”, pieśnią: <i>Kiedy ranne wstają zorze</i>. (Inscenizacja wesela kołbielskiego), ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="170" width="227" src="cmsimg/kso/fk112.gif" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <div> </div>\r\n <div> Tradycyjne wesela kobielskie były bardzo barwne i wesołe, dlatego też doczekały się inscenizacji – w miejscowej szkole oraz podczas gminnych dożynek (wrzesień 2006 r.). Uczniowie Publicznego Gimnazjum im. Oskara Kolberga w Kołbieli przedstawili w 2006, a następnie w 2009 r. takie właśnie wesele z okazji Dnia Patrona Szkoły. Za każdym razem inscenizacja ta polegała na włączeniu wszystkich widzów do wspólnej zabawy. Tym samym, znikał podział na scenę i widownię, a każdy z przybyłych gości mógł w pełni uczestniczyć w tym wyjątkowym przedsięwzięciu, skosztować dawnych specjałów, a przede wszystkim – miał możliwość obcowania z rodzimą kulturą ludową.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b><u>Źródła:</u></b></div>\r\n <div>1) Bartnicka A., <i>Wesele kołbielskie</i> [w:] Tejże, <i>Skarby Mazowsza</i>, Sufczyn 2008.</div>\r\n <div>2) Strona internetowa Pani Anety Bartnickiej poświęcona folklorowi kołbielskiemu:</div>\r\n <div><span> <a href="http://www.folklor.bartnicka.pl/">http://www.folklor.bartnicka.pl</a></span></div>\r\n <div> </div>\r\n <div> </div>\r\n <p> </p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span><span style=""><br />\r\n</span></p>\r\n<p style="text-align: right;"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-obrzedowosc-rodzinna">poprzednia</a> <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-przyspiewki">następna</a></p>', 0, 0, 0), ('kobielszczyzna-wies-dzis-glupianka', 'kobielszczyzna-region-dzis', 'Wieś dziś Głupianka', 10000, '<h1>Wieś Głupianka dziś</h1>\r\n<p class="autor">Katarzyna Sornat</p>\r\n<div style="line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><strong>Nazwa wsi oraz gwarowa postać jej D i Msc: </strong>Głupianka (gw. Głupiunka); Dopełniacz: Głupianki (gw. Głupiunki), Miejscownik: w Głupiance (gw. w Głupiunce).</div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><strong>Parafia:</strong> Św. Trójcy w Kołbieli.</div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><strong>Gmina:</strong> Kołbiel.</div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><strong>Powiat:</strong> otwocki.</div>\r\n<div style="line-height: 150%;">Województwo: mazowieckie.</div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><strong><span style="line-height: 150%;"><a title="Podział administracyjny Polski 1975-1998" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Podzia%C5%82_administracyjny_Polski_1975-1998"><span style="text-decoration: none;">W latach 1975-1998</span></a></span></strong><span style="line-height: 150%;"><strong> wieś administracyjnie należała do</strong> <a title="Województwo siedleckie" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_siedleckie"><span style="text-decoration: none;">województwa siedleckiego</span></a>.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; page-break-after: avoid;"><strong>Położenie</strong>: Niewielka wieś położona około 50 km na południowy wschód od Warszawy. Głupianka znajduje się na terenie płaskim, typowo nizinnym. W krajobrazie wsi dominują rozległe doliny łąkowe oraz tereny upraw rolnych, otoczone malowniczymi kompleksami lasów mieszanych. </div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><strong>Liczba mieszkańców</strong>: 135 osób</div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><strong>Liczba domów</strong>: 48 </div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><strong>Powierzchnia wsi:</strong> ok. 400 ha</div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><strong>Wsie sąsiadujące</strong>: Wola Sufczyńska, Sufczyn, Radachówka, Podgórzno.</div>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk5.gif" rel="lightbox[g1]" title="Kapliczka na polach w Głupiance, stan obecny, fot. T. Bartnicki"><img height="216" width="247" src="cmsimg/kso/fk5.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk115.gif" rel="lightbox[g1]" title="Kapliczka na jościach w Głupiance, stan obecny, fot. A. Bartnicka"><img height="216" width="247" src="cmsimg/kso/fk115.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div style="line-height: 150%; page-break-after: avoid;"> </div>\r\n<div style="line-height: 150%; page-break-after: avoid;"><b>Joście:</b></div>\r\n<div style="line-height: 150%; page-break-after: avoid;"><br />\r\nMieszkańcy tej niewielkiej wioski do dziś pielęgnują tradycję uroczyska joście, która swymi korzeniami sięga jeszcze czasów pogańskich. Obecnie, w miejscu dawnych kultów, niedaleko od ostatnich zabudowań Głupianki, znajduje się murowana kapliczka. Co roku, w pierwszy dzień świąt wielkanocnych, w godzinach popołudniowych, proboszcz miejscowej parafii (p. Kołbiel) odprawia tutaj Mszę św., w której uczestniczą mieszkańcy wsi oraz goście, przybyli na święta do rodzin. Do 1947 roku udział w tej uroczystości brali także parafianie z pobliskich parafii: siennickiej i latowickiej.</div>\r\n<div style="line-height: 150%;">Głupianka znajduje się na obszarze gwarowym Mazowsza bliższego.</div>\r\n<div style="line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><u>Źródło:</u> Zugaj L. i Budyta A., <i>Małe Ojczyzny. Historia gminy Kołbiel</i>. Lublin – Kołbiel 2006, s. 24 (historia wsi <i>Głupianka</i>)</div>', 0, 0, 0), ('kobielszczyzna-wola', 'kobielszczyzna-region-dzis', 'Wieś dziś Wola Sufczyńska', 20000, '<h1>Wieś Wola Sufczyńska dziś</h1>\r\n<p class="autor">Katarzyna Sornat</p>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg\\kso\\fk4.gif" rel="lightbox" title="Przydrożny strumyk w okolicach Woli Sufczyńskiej, fot. K. Sornat"><img height="200" width="156" src="cmsimg\\kso\\fk4.gif" alt="" /></a></p>\r\n<div style="line-height: 150%;"><strong><span style=" line-height: 150%;">Nazwa wsi oraz gwarowa postać jej D i Msc</span></strong><span style=" line-height: 150%;">: Wola Sufczyńska (gw. Wola Sufcyńsko), Woli Sufczyńskiej (gw. Woli Sufcyńskiej), w Woli Sufczyńskiej (gw. w Woli Sufcyńskiej).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><strong><span style=" line-height: 150%;">Parafia</span></strong><span style=" line-height: 150%;">: Św. Trójcy w Kołbieli. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><strong><span style=" line-height: 150%;">Gmina</span></strong><span style=" line-height: 150%;">: Kołbiel.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><strong><span style=" line-height: 150%;">Powiat</span></strong><span style=" line-height: 150%;">: otwocki.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><strong><span style=" line-height: 150%;">Województwo</span></strong><span style=" line-height: 150%;">: mazowieckie.</span></div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><strong><span style=" line-height: 150%;"><a title="Podział administracyjny Polski 1975-1998" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Podzia%C5%82_administracyjny_Polski_1975-1998"><span style="text-decoration: none;">W latach 1975-1998</span></a></span></strong><span style=" line-height: 150%;"><strong> wieś administracyjnie należała do</strong> <a title="Województwo siedleckie" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_siedleckie"><span style="text-decoration: none;">województwa siedleckiego</span></a>.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; page-break-after: avoid;"><strong><span style=" line-height: 150%;">Położenie</span></strong><span style=" line-height: 150%;">: Niewielka wieś położona około 50 km na południowy wschód od Warszawy. Wola Sufczyńska znajduje się na terenie płaskim, typowo nizinnym. W krajobrazie wsi dominują rozległe doliny łąkowe oraz tereny upraw rolnych, otoczone malowniczymi kompleksami lasów mieszanych. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><strong><span style=" line-height: 150%;">Liczba mieszkańców</span></strong><span style=" line-height: 150%;">: 253.</span></div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><strong><span style=" line-height: 150%;">Liczba domów</span></strong><span style=" line-height: 150%;">: 55. </span></div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><strong><span style=" line-height: 150%;">Powierzchnia ws</span></strong><span style=" line-height: 150%;">i: ok. 320 ha.</span></div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><strong><span style=" line-height: 150%;">Wsie sąsiadujące</span></strong><span style=" line-height: 150%;">: Sufczyn, Gadka, Głupianka, Radachówka.</span></div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><span style=" line-height: 150%;">Wola Sufczyńska znajduje się na obszarze gwarowym Mazowsza bliższego.</span></div>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk27.gif" rel="lightbox[g1]" title="Dożynki parafialne w Kołbieli. Przedstawicielki wsi Wola Sufczyńska ze swoim wieńcem, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="216" width="247" src="cmsimg/kso/fk27.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk32.gif" rel="lightbox[g1]" title="Wieniec przygotowany przez mieszkańców Woli Sufczyńskiej, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="200" width="156" src="cmsimg/kso/fk32.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; page-break-after: avoid;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; page-break-after: avoid;"><span style=" line-height: 150%;">Mieszkańcy Woli Sufczyńskiej, podobnie jak mieszkańcy sąsiednich wiosek, z troską dbają o zachowanie miejscowych tradycji ludowych. Chętnie uczestniczą oni w lokalnych uroczystościach kościelnych i rodzinnych, w zabawach tanecznych, a także w dorocznych dożynkach gminnych, podczas których, wraz z przedstawicielami innych wsi prezentują samodzielnie przygotowane na tę okoliczność wieńce dożynkowe.</span></div>\r\n<div><u><span style=" "><br />\r\n</span></u></div>\r\n<div><u><span style=" ">Źródło:</span></u> <span style=" ">Zugaj L. i Budyta A., <i>Małe Ojczyzny. Historia gminy Kołbiel</i>. Lublin – Kołbiel 2006, s. 60-61. </span><span style=" ">(historia wsi Wola Sufczyńska).</span></div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; page-break-after: avoid;"> </div>', 0, 0, 0), ('kobielszczyzna-zabobony', 'kobielszczyzna-kultura-ludowa', 'Zabobony i podania o demonach', 80000, '<h1>Kultura ludowa</h1>\r\n<table class="contentpaneopen" style="width: 712px; height: 286px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td align="left" width="70%" valign="top" colspan="2">Katarzyna Sornat</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table align="right" class="contenttoc">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th style="text-align: center;">Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa">Kultura ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-stroj">Tradycyjny strój ludowy</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-kuchnia">Kuchnia ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielsczyzna-taniec">Taniec ludowy</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-obrzedowosc-doroczna">Obrzędowość doroczna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-obrzedowosc-rodzinna">Obrzędowość rodzinna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-wesele">Wesele kołbielskie</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-przyspiewki">Przyśpiewki ludowe</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-zabobony">Zabobony i podania o <br />\r\n demonach</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzba-rekodzielo">Rękodzieło</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <br />\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong> Zabobony:</strong></p>\r\n <div align="center" style="margin-left: 18pt; text-align: center; line-height: 115%;"><b><i> </i></b></div>\r\n <p><b><i><span style=""> </span></i></b><span style="">Zabobony </span><span style="">to wierzenia albo rodzaj praktyk o takim charakterze, które są pozostałością po dawnym systemie wierzeń. Nazwa zabobon pochodzi od słowa bobonienie, oznaczającego niewyraźny, mrukliwy sposób wypowiadania zaklęć przez wróżbitów podczas rytualnych obrzędów. </span><span style=""> </span></p>\r\n <p><span style=""> Tradycja zabobonów stanowiła ważny element kultury regionu kołbielskiego, a niektóre z dawnych przesądów funkcjonują wśród miejscowej ludności do dziś. Oto kilka z nich:</span></p>\r\n <div style="margin-left: 18pt; text-align: justify; line-height: 115%;"> </div>\r\n <div style="margin-left: 21.3pt; line-height: 115%;"><span>- </span><span style="">Nie przyszywaj guzika, do koszuli, którą masz na sobie, bo rozum zaszyjesz!</span></div>\r\n <div style="margin-left: 21.3pt; line-height: 115%;"><span>- </span><span style="">Nie wyrzucaj obciętych włosów, tylko je spal, bo rozum wyrzucisz!</span></div>\r\n <div style="margin-left: 21.3pt; line-height: 115%;"><span>- </span><span style="">Niemowlę i małe dziecko musi nosić coś czerwonego przy sobie, żeby go nikt nie urzekł.</span></div>\r\n <div style="margin-left: 21.3pt; line-height: 115%;"><span>- </span><span style="">Śpiesz się po rezurekcji do domu, bo kto pierwszy dojedzie do domostwa, temu lepiej obrodzi owies!</span></div>\r\n <div style="margin-left: 21.3pt; text-align: justify; line-height: 115%;"><span>- </span><span style="">Po przyniesieniu święconki do domu musisz przed progiem powiedzieć: Święcone do domu, </span></div>\r\n <div style="margin-left: 21.3pt; text-align: justify; line-height: 115%;"><span style=""> robactwo z domu!</span></div>\r\n <div style="margin-left: 21.3pt; text-align: justify; line-height: 115%;"><span>- </span><span style="">Przyniesionej święconki nie wolno poruszać aż do Niedzieli Wielkanocnej, bo inaczej w domu będą </span></div>\r\n <div style="margin-left: 21.3pt; text-align: justify; line-height: 115%;"><span style=""> mrówki.</span></div>\r\n <div style="margin-left: 21.3pt; text-align: justify; line-height: 115%;"><span>- </span><span style="">Do dziś zachowało się przekonanie, że nie należy odmawiać kobiecie ciężarnej, bo odmowa </span></div>\r\n <div style="margin-left: 21.3pt; text-align: justify; line-height: 115%;"><span style=""> „sprowadzi” myszy do domu.</span></div>\r\n <div style="margin-left: 67.65pt; text-align: justify; text-indent: -46.35pt; line-height: 115%;"><span>-<span roman="" new="" times="" style=""> </span></span><span style="">Ciężarna nie powinna wpatrywać się w ogień, wdawać w kłótnie ani siadać na progu.</span></div>\r\n <div style="margin-left: 21.3pt; text-align: justify; line-height: 115%;"><span>- </span><span style="">Niegdyś poród przyjmowały akuszerki, które troskliwie dbały o dopełnienie rytuałów, do których </span></div>\r\n <div style="margin-left: 21.3pt; text-align: justify; line-height: 115%;"><span style=""> należało m.in. włożenie święconych ziół pod poduszkę rodzącej, by odpędzić złe duchy.</span></div>\r\n <div style="margin-left: 21.3pt; text-align: justify; line-height: 115%;"><span>- </span><span style="">Pod poduszkę rodzącej kobiety należało włożyć także hubę lub siekierę w celu uniemożliwienia </span></div>\r\n <div style="margin-left: 21.3pt; text-align: justify; line-height: 115%;"><span style=""> działania złym duchom.</span></div>\r\n <div style="margin-left: 57.3pt; text-align: justify; text-indent: -36pt; line-height: 115%;"><span>- </span><span style="">Jeśli kobieta będzie karmiła najpierw prawą piersią to dziecko nie będzie leworęczne.</span></div>\r\n <div style="margin-left: 57.3pt; text-align: justify; text-indent: -36pt; line-height: 115%;"><span>- </span><span style="">Do niemowlęcia nie można stawać tyłem, bo zachoruje na żółtaczkę.</span></div>\r\n <div style="margin-left: 21.3pt; text-align: justify; line-height: 115%;"><span>- </span><span style="">Gdy gospodarz wyprowadzał zwierzę na jarmark, by je sprzedać, należało przywiązać mu do ogona </span></div>\r\n <div style="margin-left: 21.3pt; text-align: justify; line-height: 115%;"><span style=""> święcone zioła (poświęcone w dzień Matki Boskiej Zielnej), aby szczęście nie opuściło domu wraz z </span></div>\r\n <div style="margin-left: 21.3pt; text-align: justify; line-height: 115%;"><span style=""> inwentarzem.</span></div>\r\n <div style="margin-left: 72pt; text-align: justify; text-indent: -50.7pt; line-height: 115%;"><span>- <span roman="" new="" times="" style=""> </span></span><span style="">Wyjący pies wróżył czyjąś śmierć, zaś sroka na płocie – gości.</span></div>\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 115%;"> </div>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>Podania o demonach</strong></p>\r\n <div align="center" style="text-align: center; line-height: 115%;"><b><i> </i></b></div>\r\n <p><span style=""> Demony duszą i gniotą, straszą jękiem, płaczem i gwizdem, a także nieludzkim śmiechem i klaskaniem. Zmory wysysają krew i mleko, wyżerają wnętrzności, męczą kobiety ciężarne i niemowlęta. Niektóre z nich porywają dziewczęta, kobiety i dzieci, niepokoją muzyką i tańcem, a swym śpiewem potrafią zgubić. Strachy czyhają na człowieka „tam, gdzie straszy”: na cmentarzach, na rozstaju dróg, w stajni i przy moście.</span></p>\r\n <p><span style=""> Znane są również opowieści o duchach, np. nieuczciwych młynarzy, którzy za życia oszukiwali na mierze mąki i po śmierci toczą za karę młyńskie koła, strasząc ludzi swym pojękiwaniem.</span></p>\r\n <p><span style=""> Do najbardziej groźnych demonów należała nocna zmora, prześladująca zwierzęta - zwłaszcza konie, którym plotła warkocze, dusiła je lub ujeżdżała nocą. Aby uchronić się przed zmorą, gospodynie ustawiały w pomieszczeniach lustra. Zmora, widząc własne odbicie w zwierciadle, przerażona uciekała. Żeby ludzka zmora nie przyszła dusić, należało również przestrzegać określonych zasad: nie wolno było spać na wznak oraz układać się do snu z lewą nogą na prawej. </span></p>\r\n <p><span style=""> Echa demonologii odnaleźć można także w licznych opowieściach o diabłach, które związane były z Łysą Górą - przysiółkiem wsi Głupianka. Według wierzeń miejscowej ludności, ten magiczny zakątek miał swoich tajemniczych i strasznych gości pod postacią czarownic i diabłów. Z dawnych wierzeń ludowych zrodziły się przesądy, mówiące o siubielach, które miały zabierać matkom niemowlęta, a podrzucać swoje potworki. </span></p>\r\n <p> </p>\r\n <div><u><span style="">Źródło:</span></u></div>\r\n <div><span style="">Bartnicka A., <i>Zabobony</i> [w:] <i>Skarby Mazowsza. Folklor kołbielski</i>. Tejże. Sufczyn 2008.</span></div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span><span style=""><br />\r\n</span></p>\r\n<p style="text-align: right;"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzna-przyspiewki">poprzednia</a> <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa&l6=kobielszczyzba-rekodzielo">następna</a></p>', 0, 0, 0), ('kobileszczyzna-historia-regionu', 'kobielszczyzna', 'Historia regionu', 20000, '<h1>Kołbielszczyzna</h1>\r\n<div>Katarzyna Sornat</div>\r\n<h1>Historia regionu kołbielskiego</h1>\r\n<div align="center" style="text-align: center; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b> <span style=" line-height: 150%; font-weight: normal;"> </span><span style=" line-height: 150%; font-weight: normal;">Region kołbielski położony jest w południowo-wschodniej części Mazowsza, w odległości około 40 km od Warszawy. Na wschodzie sąsiaduje z Podlasiem, na zachodzie - z doliną Wisły. Region leży w dorzeczu rzeki Świder, stanowiącej prawobrzeżny dopływ Wisły i mającej swe ujście pod Otwockiem. Stolicą regionu jest Kołbiel - wieś gminna powiatu otwockiego, położona w odległości około 15 km od Otwocka i około 50 km od Warszawy. </span></b></div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b> <span style=" line-height: 150%; font-weight: normal;"> Ludzie na tych terenach pojawili się około 11000 lat temu – pod koniec starszej epoki kamiennej. Wiele znalezisk archeologicznych w postaci wyrobów z krzemienia świadczy o tym, że tereny te były często odwiedzane przez łowców reniferów, podążających na północ za stadami. Dokonano tu również odkryć bytności przedstawicieli kultury pucharów lejkowatych, ceramiki sznurowej, a także kultury łużyckiej i kultury grobów kloszowych. Przedstawiciele kultury przeworskiej – żyjący na przełomie III i II w. p.n.e. – zostali wyparci z Mazowsza przez Gotów. Dopiero na przełomie VI i VII w. n.e. pojawili się tutaj pierwsi Słowianie. </span></b></div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b> <span style=" line-height: 150%; font-weight: normal;"> Obszar obecnej gminy Kołbiel i przyległych terenów był pierwotnie pokryty gęstą puszczą. Należał on do plemiennego, słowiańskiego państwa Mazowszan, które zostało w końcu X wieku przyłączone do państwa polskiego.</span></b></div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b> <span style=" line-height: 150%; font-weight: normal;"> Po śmierci księcia Bolesława III Krzywoustego państwo polskie rozpadło się na dzielnice, w wyniku czego powstało m.in. Księstwo Mazowieckie. Cały obszar księstwa należał do księcia, który przekazywał nadziały ziemskie zasłużonym rycerzom lub Kościołowi. </span></b></div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b> <span style=" line-height: 150%; font-weight: normal;"> Okolice Kołbieli, wchodzące w skład Księstwa Mazowieckiego, należały do ziemi czerskiej. W 1526 roku, po bezpotomnej śmierci ostatnich książąt mazowieckich, ich księstwo zostało włączone do Królestwa Polskiego, zaś ziemia czerska stała się częścią Województwa Mazowieckiego. Wzorem reszty kraju Polskę podzielono na powiaty. Powstał wówczas powiat czerski, do którego należała Kołbiel i jej okolice. </span></b></div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b> <span style=" line-height: 150%; font-weight: normal;"> Od połowy XVII wieku rozpoczął się rozwój osadnictwa na tych terenach. Potop szwedzki oraz wojny z początku XVIII wieku znacznie wyludniły tereny dzisiejszej Kołbielszczyzny. Położenie blisko Warszawy – w centrum kraju, skutkowało licznymi przemarszami wojsk podczas wojen i powstań narodowych.</span></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=" line-height: 150%;"> W 1795 roku nastąpił III rozbiór Polski. Ziemie dzisiejszego regionu kołbielskiego weszły w skład Cesarstwa Austrii jako Galicja Zachodnia, którą podzielono na okręgi. Kołbiel należała do okręgu Wiązowa. Po reorganizacji podziału administracyjnego w 1803 roku, podzielono zabór austriacki na cyrkuły. Kołbiel należała do cyrkułu siedleckiego. Jednak stan ten nie trwał długo. W 1807 roku, z ziem zaboru pruskiego powstało Księstwo Warszawskie, a w 1809 roku, po kolejnej wojnie, Galicja Zachodnia, wraz z Kołbielą weszła w skład Księstwa Warszawskiego. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=" line-height: 150%;"> W 1813 roku Księstwo Warszawskie stało się terenem okupacyjnym wojsk carskich. W 1815 roku, na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego powstało Królestwo Polskie pod berłem cara. Departament siedlecki wszedł wówczas w skład nowego państwa. Wkrótce, zamiast departamentów wprowadzono województwa, a powiaty stały się okręgami sądowymi bez większego znaczenia. Rosjanie utworzyli dodatkowy podział na obwody, skupiające po dwa lub trzy powiaty. Powstał obwód stanisławowski z obszaru powiatów: siennickiego i stanisławowskiego. Odtąd Kołbiel należała do powiatu siennickiego, obwodu stanisławowskiego i województwa podlaskiego (siedleckiego).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=" line-height: 150%;"> W 1837 roku województwa przemianowano na gubernie, a w pięć lat później, ukazem carskim z 11 X 1842 roku, obwody zostały zamienione na powiaty. W ten sposób Kołbiel należała do guberni podlaskiej i powiatu stanisławowskiego. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=" line-height: 150%;"> W 1863 roku wybuchło powstanie styczniowe, a kołbielskie lasy stały się najlepszym schronieniem dla powstańców. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=" line-height: 150%;"> Rok 1864 przyniósł z kolei duże zmiany w strukturze polskiej wsi. Na mocy ukazu carskiego dokonano uwłaszczenia chłopów. Dotychczasowe obszary dworskie zostały uwłaszczone pomiędzy użytkujących je chłopów. Znaczna część folwarków nadal jednak pozostawała w rękach szlachty.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=" line-height: 150%;"> W 1867 roku powstała gmina Kołbiel i Glinianka. W ramach guberni podlaskiej utworzono powiat miński, który w 1868 roku przemianowano na powiat nowomiński. Gmina Kołbiel wchodziła w jego obręb. Wg danych z roku 1867, obszar gminy Kołbiel wynosił wówczas 12753 morgi, które zamieszkiwało 5054 mieszkańców. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=" line-height: 150%;"> W 1914 roku wybuchła I wojna światowa. W roku 1915 na tereny Kołbielszczyzny wkroczyły wojska niemieckie. Niemiecka okupacja trwała do 1918 roku, kiedy to w odrodzonej już Polsce utworzono województwo warszawskie z powiatem Mińsk Mazowiecki. Granice gmin i powiatów jednak nie zmieniły się. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=" line-height: 150%;"> W odrodzonej II Rzeczpospolitej gmina Kołbiel składała się z 44 wsi, osad i kolonii. Według spisu powszechnego (1921 rok), gmina Kołbiel liczyła wówczas 1062 domów i 7695 mieszkańców. W jej strukturze przeważała ludność polska (z wyjątkiem samej Kołbieli, którą zamieszkiwała głównie ludność żydowska).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=" line-height: 150%;"> Ustawa z 28 V 1975 roku, wprowadzając dwustopniowy podział administracyjny w całym kraju, włączyła gminę Kołbiel do nowego województwa siedleckiego. Powrót gminy Kołbiel do powiatu otwockiego nastąpił 1 I 1999 roku, w wyniku reaktywowania powiatów w drodze reformy administracyjnej.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk45.gif" rel="lightbox[g1]" title="wieś Sufczyn (gm. Kołbiel), fot. dawna, ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="216" width="247" src="cmsimg/kso/fk45.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk49.gif" rel="lightbox[g1]" title="wieś Sufczyn (gm. Kołbiel), fot. dawna, ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="216" width="247" src="cmsimg/kso/fk49.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=" line-height: 150%;"> Obecnie g</span><span style=" line-height: 150%;">mina Kołbiel położona jest w południowo – wschodniej części województwa mazowieckiego, w powiecie otwockim. Od strony północnej, zachodniej i południowej graniczy z gminami powiatu otwockiego: Wiązowna, Celestynów i Osieck. Od strony wschodniej natomiast sąsiaduje z powiatem mińskim (gmina Siennica, Mińsk Mazowiecki) oraz powiatem garwolińskim (gmina Pilawa). Gmina posiada dogodne położenie w rejonie ważnych szlaków komunikacyjnych. Przez jej obszar przechodzą drogi krajowe: Warszawa-Lublin (nr 17), Sochaczew-Mińsk Mazowiecki (nr 50) oraz droga kolejowa: Mińsk Mazowiecki-Pilawa. </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b>\r\n<p align="justify" style="line-height: 150%;"><strong>Wieś gminna Kołbiel. Historia</strong></p>\r\n</b></div>\r\n<div align="center" style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: center; line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b> <span style=" line-height: 150%; font-weight: normal;"> Pierwsza historyczna wzmianka o <i>Kolibieli</i> pochodzi z roku 1407, kiedy na tym terenie powstał kościół. Jego budowę sfinansował wówczas Mikołaj z Kołbieli (herbu Jasieńczyk) i Mikołaj z Sufczyna. Na początku XV wieku Kołbiel musiała być więc dość dużą osadą, skoro zbudowano tu kościół parafialny. </span><span style=" line-height: 150%; font-weight: normal;">W</span><span style=" line-height: 150%; font-weight: normal;">edług językoznawców, nazwa osady pochodzi od słowa <i>kołbiel,</i> oznaczającego grząskie bagno lub bagniste jezioro.</span></b></div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b> <span style=" line-height: 150%; font-weight: normal;"> </span><span style=" line-height: 150%; font-weight: normal;">Na mocy erekcji z 1422 r. ustanowiona została parafia, w skład której wchodziło kilka okolicznych wsi. W XVI wieku została z niej wydzielona parafia Glinianka, a następnie parafia Celestynów. Kołbiel była wtedy wsią szlachecką,</span><span style=" line-height: 150%; font-weight: normal;"> wchodzącą w obręb Ziemi Czerskiej i leżącą przy historycznym szlaku z Czerska do Liwu. Na początku XVI wieku rozpoczął się proces jednoczenia poszczególnych ziem mazowieckich z Koroną, w tym - ziemi czerskiej.</span></b></div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b> <span style=" line-height: 150%; font-weight: normal;"> 2 lutego 1532 roku w Krakowie, przywilejem królewskim Zygmunt I podniósł Kołbiel do rzędu miast, zaś trzej kolejni królowie: Jan Kazimierz, Jan III Sobieski oraz August II potwierdzili tę lokację. Od tego czasu aż do potopu szwedzkiego miasteczko rozwijało się jako średniej wielkości osada targowa, z możliwością organizacji 6 jarmarków w ciągu roku.</span></b></div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b> <span style=" line-height: 150%; font-weight: normal;"> </span><span style=" line-height: 150%; font-weight: normal;">W 1660 r. wszystkie części Kołbieli należały do Franciszka Wojciecha Grabianki (herbu Leszczyc). W okresie tym, miasteczko stanowiło poważny ośrodek rzemieślniczy, zaś jego mieszkańcy trudnili się przede wszystkim rolnictwem, wyrobem i obróbką drewna, rzemiosłem oraz handlem. W Kołbieli działała wówczas szkoła, której prekursorem był Jan z Zakroczmia, funkcjonował szpital. Dookoła miasta znajdowały się liczne folwarki ziemskie, choć sama miejscowość była stosunkowo niewielka. Zabudowania Kołbiel skupiały się wokół drewnianego kościoła, położonego nad rzeką Świder, nad którą bieliły się połacie łąk bagnistych, zwanych „bielami". Od 1791 r. właścicielem tych terenów został Bogusław de Glave.</span></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=" line-height: 150%;"> W czasie potopu szwedzkiego Kołbiel została niemal doszczętnie spalona i splądrowana, a jej mieszkańcy zginęli lub skryli się w okolicznych lasach. Wojna północna w początkach XVIII w. i </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=" line-height: 150%;">insurekcja kościuszkowska 1794 r. przyczyniły się do jeszcze większych zniszczeń tych ziem. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=" line-height: 150%;"> </span><span style=" line-height: 150%;">W XIX wieku podzielono miejscowość na dwie części: folwark Stara Wieś oraz miasto Kołbiel. Pierwsza z nich należała przez krótki czas do Jarosława Dąbrowskiego. Rozgłos jednak przyniósł jej dopiero hrabia Józef Zamoyski, wybitna postać XIX – wiecznego rolnictwa. Pozostawał on właścicielem Starej Wsi </span><span style=" line-height: 150%;">w latach 1866-1878. </span><span style=" line-height: 150%;">W swoich majątkach wprowadził - jako pierwszy w Polsce - przywileje socjalne dla chłopów. Należały do nich: dni wolne od pracy, obowiązek nauczania dzieci w szkołach podstawowych, a także możliwość korzystania ludności wiejskiej ze sklepów. Powstała tu również szkoła zawodowa o profilu handlowo-rolniczym. Hrabia Zamoyski działał w szerokich kręgach arystokracji i przedsiębiorców. Był także współzałożycielem Warszawskiego Towarzystwa Kredytowego oraz Towarzystwa Przemysłowe Lilpopa. Postępowego właściciela ziemskiego do dziś upamiętnia znajdujący się w parku skromny obelisk. Za czasów Zamoyskiego, Stara Wieś wzbogaciła się również o cenny zabytek – pałacyk w stylu renesansu francuskiego, zbudowany miedzy 1866 a 1878 rokiem. Architektem odpowiedzialnym za jego realizację był cieszący się wówczas wielką sławą, warszawski budowniczy, Leandro Marconi. Pałacyk, gdzie do niedawna mieścił się internat, obecnie znajduje się w bardzo złym stanie. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg\\kso\\fk70.gif" rel="lightbox" title="Pałac Zamoyskich w Kołbieli, stan obecny, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="216" width="247" src="cmsimg\\kso\\fk70.gif" alt="" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=" line-height: 150%;"> W posiadaniu rodziny Zamoyskich Stara Wieś pozostawała do czasów II wojny światowej. Po 1945 r., pałac wraz z otoczeniem stał się własnością Gminnej Rady Narodowej w Kołbieli. Natomiast część po drugiej stronie Świdra miała wielu właścicieli.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=" line-height: 150%;"> </span><span style=" line-height: 150%;"> 1 czerwca 1869r., nakazem carskim Kołbiel utraciła prawa miejskie za pomoc okazaną uczestnikom powstania styczniowego. Miasto zostało zamienione na gminę wiejską, w skład której wchodziło 26 wiosek. Nie przeszkadzało to jednak w gospodarczym rozwoju Kołbieli. W 1901 roku, dzięki staraniom księdza Jana Wasilewskiego i ofiarności parafian, wybudowano tu nowy kościół parafialny. Największym zarządcą pozostawał wówczas hrabia Zamoyski, właściciel 2100 ha i majątku w Starej Wsi. Kołbiel była wtedy na pół żydowską wsią, posiadającą 49 prywatnych sklepów oraz dziesiątki warsztatów rzemieślniczych i usługowych. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk65.gif" rel="lightbox[g2]" title="Budowa nowego kościoła w Kołbieli, fot. dawna, ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="216" width="247" src="cmsimg/kso/fk65.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk71.gif" rel="lightbox[g2]" title="Stary i nowy kościół w Kołbieli, fot. dawna, ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="216" width="247" src="cmsimg/kso/fk71.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=" line-height: 150%;"> </span><span style=" line-height: 150%;"> W kwietniu 1907 r. 29 członków chłopstwa i ziemiaństwa założyło w Kołbieli jedną z pierwszych na Mazowszu spółdzielni pod nazwą „Spółka Włościańska". Od 1918 r. występuje ona pod nazwą „Spółdzielnia Rozwój", a od 1947 r. istnieje i działa do dziś pod nazwą GS „SCH". Latem 1915 r. ziemie kołbielskie opuściły władze carskie, a na ich miejsce wkroczyły wojska kajzerowskich Niemiec.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk47.gif" rel="lightbox[g3]" title="Ochotnicza Straż Pożarna w Sufczynie (gm. Kołbiel), fot. dawna, ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="216" width="247" src="cmsimg/kso/fk47.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk42.gif" rel="lightbox[g3]" title="Aktorzy teatru amatorskiego. Sufczyn VII 1937 r. (gm. Kołbiel), fot. dawna, ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="216" width="247" src="cmsimg/kso/fk42.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=" line-height: 150%;"> Rok 1918 to tragiczna data w historii Kołbieli - wieś prawie doszczętnie spłonęła. W latach 1920-1939 osada stopniowo się odradzała, osiągając wówczas rekordową liczbę mieszkańców (2300 osób). </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=" line-height: 150%;"> Kiedy we wrześniu 1939 r. spadły bomby na zatłoczoną szosę Warszawa-Lublin, do Kołbieli wkroczyły wojska hitlerowskie, a w pobliskich lasach pojawiły się oddziały BCH, AK, AL. Kołbiel stała się ich bazą zaopatrzeniową, udzielając również schronienia uchodźcom, konspirantom oraz Żydom. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk19.gif" rel="lightbox[g4]" title="Praca na roli, fot. dawna, ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="200" width="227" src="cmsimg/kso/fk19.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk20.gif" rel="lightbox[g4]" title="Podkuwanie konia, fot. dawna, ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="200" width="227" src="cmsimg/kso/fk20.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk21.gif" rel="lightbox[g4]" title="Murarze przy budowie domu, fot. dawna, ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="200" width="227" src="cmsimg/kso/fk21.gif" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk22.gif" rel="lightbox[g4]" title="Praca kowali w kuźni, fot. dawna, ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="200" width="227" src="cmsimg/kso/fk22.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk23.gif" rel="lightbox[g4]" title="Przydomowa produkcja dachówek, fot. dawna, ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="200" width="227" src="cmsimg/kso/fk23.gif" alt="" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a href="cmsimg/kso/fk24.gif" rel="lightbox[g4]" title="Kowal, fot. współ., ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="227" width="156" src="cmsimg/kso/fk24.gif" alt="" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg\\kso\\fk25.gif" rel="lightbox" title="Kowal, fot. dawna, ze zbiorów A. Bartnickiej"><img height="227" width="156" src="cmsimg\\kso\\fk25.gif" alt="" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=" line-height: 150%;"> Kołbiel i ziemie przyległe zostały wyzwolone latem 30 lipca 1944 r. W 1951 r. zorganizowano w Kołbieli pierwszą po wojnie wystawę sztuki ludowej regionu kołbielskiego.15 maja 1958 roku huragan zniszczył 45% miejscowych zabudowań, w wyniku czego na miejscu domów drewnianych powstały domy murowane. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style=" line-height: 150%;"> Region kołbielski w latach 60. i 70. XX wieku stanowił obiekt badań Zakładu Etnografii Uniwersytetu Warszawskiego. Ekspedycja pod kierunkiem prof. Anny Kutrzeby – Pojnarowej, z udziałem prof. Mariana Prokopka, zebrała wówczas bogaty materiał etnograficzny. W serii <i>Atlas polskich strojów ludowych</i> Władysława Kolagi badaczka wydała zeszyt zatytułowany <i>Strój kołbielski</i>. Ważnymi dokumentami pozostają również prace dr Grażyny Dąbrowskiej: <i>Folklor Mazowsza. Mazowsze nad Świdrem</i> oraz <i>Taniec ludowy na Mazowszu</i>, w którym utrwaliła ona pieśni oraz opisała tańce kołbielskiej społeczności. Z kolei Tadeusz Krystyniak w zeszycie zatytułowanym <i>Kołbielskie obrazki muzyczne</i> zapisał muzykę tutejszych pieśni i tańców. Studia nad twórczością ludową regionu kołbielskiego dotyczyły wszystkich dziedzin życia.</span><span style=" line-height: 150%;"> </span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><u><span style=" line-height: 150%;">Źródło:</span></u></div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><span style=" line-height: 150%;">1. Strona internetowa serwisu gminy Kołbiel (Historia gminy): <a href="http://www.kolbiel.pl/">http://www.kolbiel.pl/</a></span></div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><span style=" line-height: 150%;">2. </span>Zugaj L. i Budyta A., <i>Małe Ojczyzny. Historia gminy Kołbiel</i>. Lublin – Kołbiel 2006. (Historia administracyjna </div>\r\n<div style="line-height: 150%;"> gminy Kołbiel; Historia Kołbieli).</div>\r\n<div style="line-height: 150%;">3. Bartnicka A., <i>Krótka charakterystyka zachowawczości tradycji w okolicy Kołbieli </i>[w:] Tejże, <i>Skarby Mazowsza. Folklor kołbielski</i>, Sufczyn 2008</div>\r\n<div style="line-height: 150%;"> </div>\r\n<div> </div>\r\n<h1><b>Kołbielskie z</b><b>abytki</b></h1>\r\n<div><b><i> </i></b></div>\r\n<div><span>Krajobraz przyrodniczy regionu kołbielskiego wzbogacają liczne dworki, pałacyki, kapliczki oraz pomniki:</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Kościół neogotycki w Kołbieli</div>\r\n<div><b><i> </i></b></div>\r\n<p><a title="Neogotycki kościół pw. Świętej Trójcy w Kołbieli, fot. współ., ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox" href="cmsimg\\kso\\fk69.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="200" width="156" alt="" src="cmsimg\\kso\\fk69.gif" /></a></p>\r\n<div> <span> </span>Obecny kościół jest już trzecim kościołem w tej parafii. Został wybudowany w 1901 roku, dzięki staraniom ówczesnego proboszcza parafii, księdza Jana Wasilewskiego, Kościół <span>posiada charakterystyczne cechy gotyku północnego: strzeliste wieże, rozety, zdobienia, rzeźby nad wejściem, portal wejściowy, a także wysokie, <span>wąskie okna. Zbudowany został z czerwonej cegły, część budowli otynkowano na biało. </span>W kościele znajdują się: barokowy ołtarz główny św. Trójcy z XVII w.; drewniane ołtarze boczne w stylu renesansowym: św. Józefa z XVI w i Miłosierdzia Bożego (z roku 2001, z obrazem autorstwa Izabelli Malec), a także dwa małe ołtarzyki MB Nieustającej Pomocy i św. Antoniego. We wnętrzu świątyni znajdują się również: barokowa, złocona chrzcielnica z XVI w., ołtarz soborowy, gotycka ambonka z figurami czterech ewangelistów, srebrna gotycka monstrancja z XVI w i trzy kielichy mszalne. </span></div>\r\n<div><span> Kościół powstał na planie krzyża. Murowany, kryty miedzianą blachą, budowany w latach 1895-1899 według projektu Józefa Dziekońskiego. Budynek posiada sześć filarów dzielących go na trzy nawy. Długość kościoła: 38,7 m, szerokość: 26,2m, wysokość: 13,1m. W 1927 roku we wnętrzu kościoła została położona polichromia przez artystę malarza B. Bryknera, a jej renowacji dokonał w 1972 roku zespół p. Pawła Mitki z Krakowa. Kościół posiada także dwa ołtarze, jedną kaplicę oraz zakrystię. Ołtarz Wielki, w całości rzeźbiony i złocony, wraz z XVI-wiecznymi płóciennymi obrazami pochodzi z pierwszego kościoła. Obraz ołtarza przedstawia św. Trójcę, a nad nim został umieszczony owalny obraz Wniebowzięcia Matki Bożej a wyżej obraz serca Pana Jezusa. Ołtarz boczny również pochodzi ze starego kościoła. W świątyni stoją trzy konfesjonały, w tym dwa gotyckie. Przy wejściu do Kościoła umieszczone są trzy marmurowe kropielnice. 20-głosowe organy oprawione są w dębinę. Prezbiterium od nawy głównej oddziela rzeźbiona w kwiaty ręcznej roboty balustrada. Fronton kościoła posiada wieżę o wysokości 50 m, na której znajdują się trzy dzwony konsekrowane w 1947 roku. Poprzednie dzwony zrabowali Niemcy.</span></div>\r\n<div><span> Przy kościele w 1947 r. zbudowano grotę MB z Lourdes. Budynek świątyni sąsiaduje z rynkiem miejskim w kształcie wydłużonego trapezu.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Pałac Zamoyskich w Kołbieli</b></div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<p><a title="Pałac Zamoyskich w Kołbieli, stan obecny, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox" href="cmsimg\\kso\\fk70.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg\\kso\\fk70.gif" /></a></p>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><i><span> </span></i>Kolejnym zabytkiem jest <b><i>Pałac Zamoyskich</i></b>- wzniesiony między 1866 a 1878r. dla hrabiego Józefa Zamoyskiego wg projektu Leonarda Marconiego. Dobra te przeszły potem na Tomasza Zamoyskiego, a wkrótce na jego syna, Maurycego. Majątek pozostawał w posiadaniu rodziny Zamoyskich do 1945r. Po II wojnie światowej, pałac przejęła Gminna Rada Narodowa w Kołbieli. Budynek został wzniesiony w stylu neorenesansowym. Zbudowany z cegły, otynkowany, boniowany na narożach oraz przy obramowaniach okien. Pałac jest piętrowy, dodatkowo podpiwniczony i z mieszkalnym poddaszem. Budowla powstała na planie prostokąta i posiada duży, otwarty taras z wyjściem do ogrodu, a także frontowy, dwukolumnowy portyk joński, podtrzymujący balkon pierwszego piętra. W sieni pałacu znajduje się marmurowy, klasycystyczny kominek i schody prowadzące na pierwsze piętro. Dach jest czterospadowy, kryty blachą z dobudowanymi facjatkami. Budynek stoi w otoczeniu na wpół zdziczałego parku krajobrazowego który kryje granitowy obelisk z napisem: </div>\r\n<div><span> <b><i>Józef hr. Zamoyski, założyciel postępowego gospodarstwa w Starej Wsi 1866-1878.</i></b></span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Dwór w Sufczynie</b></div>\r\n<div><b><i> </i></b></div>\r\n<p><a title="Dwór w Dłużewie, stan obecny, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox" href="cmsimg\\kso\\fk67.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg\\kso\\fk67.gif" /></a></p>\r\n<div> </div>\r\n<div><span> Obecnie najcenniejszym zabytkiem Sufczyna pozostaje klasycystyczny dwór, zwany <b><i>Dudzianką</i></b>, zbudowany w 1827 r. na miejscu starszego przez Pawła Piątkowskiego. Od 1828 r. pełnił on funkcję mecenasa przy Sądzie Najwyższej Instancji Królestwa Polskiego, a od 1842 r. był obrońcą przy Warszawskich Departamentach Rządzącego Senatu.</span> <span>Dwór jest budowlą murowaną, parterową i posiada użytkową, środkową część poddasza. Budynek wzniesiono na planie prostokąta z występami. W II połowie XIX w. został on gruntownie przebudowany przez Marcelego <span>Piątkowskiego. W rękach prywatnych pozostawał do końca II wojny światowej, a po reformie rolnej, użytkowany był przez szkołę podstawową. Dwór kilkakrotnie wynajmowano na plenery malarskie, w których uczestniczył m.in. Szymon Kobyliński. Od 1992 r. mieściła się tutaj siedziba przedsiębiorstwa polonijno - zagranicznego <i>UNI-rod</i>. Obecnie, opuszczony, popada w ruinę.</span> Dookoła dworu zachował się park krajobrazowy o powierzchni 2 ha, w którym rosną wiekowe lipy <span>(najstarsza ma ok. 300 lat), klony oraz platany. W alei podjazdowej zachował się również zegar słoneczny z 1836 r., stojący na murowanym postumencie.</span></span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Dwór w Dłużenie</b></div>\r\n<div><b><i> </i></b></div>\r\n<p><a title=" Dwór w Dłużewie, stan obecny, fot. K. Sornat" rel="lightbox" href="cmsimg\\kso\\fk1.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg\\kso\\fk1.gif" /></a></p>\r\n<div><b><i> </i></b></div>\r\n<div><span> <b><i>Dwór </i></b>był niegdyś własnością rodziny Dłużewskich, herbu Pobóg. Zaprojektowany w 1901r. Przez Jana Heuricha przypominał polskie dwory u schyłku panowania Stanisława Augusta. Historycy sztuki zajmujący się architekturą początku XX wieku utrzymują, iż dwór w Dłużewie rozpoczyna w architekturze polskiej tego okresu tzw. styl dworkowy, będący najpopularniejszą propozycją ówczesnego stylu narodowego. Roboty budowlane trwały </span>w latach 1902-1903. W tym czasie założono park krajobrazowy o powierzchni 4ha. Elewacja frontowa dworu wyróżnia się portykiem kolumnowym, złożonym z czterech par kolumn taskańskich, które podtrzymują trójkątny fronton<span>. W 1946r. dwór odebrano dawnym właścicielom i umieszczono w nim szkołę. Od 1978r. budynek należy do Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Umieszczono w nim ośrodek plenerowy.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b><i>Dwór w Grzebowilku</i></b></div>\r\n<div><span> Dwór został wybudowany w końcu XVIII lub na początku XIX w. jako dworek myśliwski ks. Józefa Poniatowskiego. </span>W końcu XIX w. stanowił własność rodziny Karczewskich. Wielokrotnie przebudowywany w XIX i w XX w. (min. przez Tadeusza Rychwalskiego, właściciela tutejszych dóbr na początku XX w. i założyciela sąsiedniej cegielni. <span>Od 1920 roku, folwark i cegielnia przeszły w ręce Zygmunta Poradowskiego, który wydzielił teren folwarku o powierzchni 24 hektarów i założył dlań osobną księgę hipoteczną pod nazwą <i>Folwark Leśniczówka Grzebowilk</i>. W 1944 roku, folwark został rozparcelowany przez właściciela, który zostawił sobie ośrodek z dworem o powierzchni 5,5 hektara. W 1959 r. Poradowski przepisał majątek na córkę swej siostry, Marię Rogozińską. Obecnie należy on do Marii Teresy i Apolinarego Gałeckich, którzy w latach 1987-1991 gruntownie wyrestaurowali dwór, zastępując jego drewniane ściany murowanymi. Projektantem nowego dworu jest jego właściciel, inż. Apolinary Gałecki. Pierwotnie dwór posiadał cechy klasycystyczne. Budynek, wzniesiony na planie prostokąta był drewniany, o konstrukcji zrębowej, oszalowany i otynkowany, z gankiem wspartym na czworobocznych filarach i zwieńczonym trójkątnym szczytem od frontu. </span></div>\r\n<div><span> Obecnie dwór nawiązuje do poprzedniego projektu. Zbudowany z cegły i otynkowany, parterowy z mieszkalnym poddaszem, zbudowany na planie prostokąta, sześcioosiowy od frontu i siedmioosiowy od ogrodu, z gankiem od frontu będącym powtórzeniem dawnego, z tarasem pośrodku elewacji ogrodowej i z oszkloną werandą w osi skrajnej tej samej elewacji. Układ wnętrz, pierwotnie dwutraktowy, został zupełnie zmieniony. Dach dworu jest czterospadowy, kryty dachówką, z facjatkami od ogrodu.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Dworek i kapliczka w Radachówce</b></div>\r\n<div><b><i> </i></b></div>\r\n<p><a title=" Dworek Państwa Szlenkierów w Radachówce, stan obecny, fot. ze zbiorów A. Bartnickiej" rel="lightbox" href="cmsimg\\kso\\fk66.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg\\kso\\fk66.gif" /></a></p>\r\n<div><b><i><span> Dworek</span></i></b> jest mało widoczny, gdyż otacza go stary park krajobrazowy. Mimo zawieruchy dziejowej, od dawna znajduje się on w posiadaniu jednej rodziny (Szlenkierowie), którzy są także fundatorami kaplicy. Mimo dewastacji, jakiej niegdyś dopuściła się na tym terenie Armia Czerwona, dworek przetrwał do dziś. Władysław Podkowiński namalował tu pejzaż <i>Bróg</i>, zaśAndrzej Wajda nakręcił w tym miejscu film <i>Panny z Wilka</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<p><a title="Drewniany kościółek w Radachówce, stan obecny, fot. K. Sornat" rel="lightbox" href="cmsimg\\kso\\fk2.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="200" width="156" alt="" src="cmsimg\\kso\\fk2.gif" /></a></p>\r\n<div><b><i><span> Kościółek</span></i></b>, położony nieopodal dworku zaprojektował Wacław Lipieński. Budynek świątyni jest drewniany, z wieżą o szkieletowej konstrukcji i pochylonych ścianach krytych gontem. Stoi w otoczeniu parasolowatej sosny (pomnik przyrody) i imponujących wielkością jałowców. Istnieją rozbieżności, co do czasu i stylu, w jakim wspomniany obiekt powstał. Większość przewodników turystycznych prezentują kapliczkę jako dawną, unikalną na Mazowszu cerkiewkę, pochodzącą z XVIII wieku, a w 1936 roku przeniesioną tu z Podkarpacia. Wspomina się także o kaplicy w stylu podhalańskim z początku XX wieku. Sami właściciele dworu, państwo Szlenkierowie utrzymują, iż świątynia wprawdzie pochodzi z początku XX wieku, to utrzymana jest w stylu staromazowieckim.</div>\r\n<div><b><u>Źródła:</u></b></div>\r\n<ol type="1" start="1">\r\n <li>Galicka Izabela, Żyłko Elżbieta, <i>Katalog zabytków sztuki w Polsce</i>, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1963.</li>\r\n <li>Burszta Józef, <i>Kultura ludowa. </i>Kultura Narodowa, Warszawa 1958.</li>\r\n</ol>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('kociewie', 'dialekt-wielkopolski', 'Kociewie', 70000, '<div class="componentheading">Kociewie</div>\r\n<table width="100%" cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" align="center" class="contentpane">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="60%" valign="top" colspan="2" class="contentdescription">\r\n <table cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" style="border: medium none; height: 220px; width: 180px; float: left;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1"><img height="30" width="36" border="0" src="images/stories/iko_geo.gif" alt="Geografia" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie&l4=kociewie-geografia-regionu">Geografia regionu</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img height="30" width="36" border="0" src="images/stories/iko_his.gif" alt="Historia regionu" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1">\r\n <p><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie&l4=kociewie-historia-regionu">Historia regionu</a> <br />\r\n Dzieje wsi<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie&l4=kociewie-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-milobadz">Miłobądz</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie&l4=kociewie-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-mirotki">Mirotki</a></p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img height="30" width="36" border="0" src="images/stories/iko_dzi.gif" alt="Region dziś" style="vertical-align: top;" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie&l4=kociewie-region-dzis">Region dziś</a><br />\r\n Wieś dziś<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie&l4=kociewie-region-dzis&l5=wies-dzis-milobadz">Miłobądz</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie&l4=kociewie-region-dzis&l5=wies-dzis-mirotki">Mirotki</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img height="30" width="36" border="0" src="images/stories/iko_gwa.gif" alt="Gwara regionu" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1">\r\n <p><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie&l4=kociewie-gwara-regionu-mwr">Gwara regionu</a> <br />\r\n Teksty gwarowe<br />\r\n <br />\r\n Mirotki<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie&l4=kociewie-gwara-regionu&l5=teksty-mirotki-tekst1">Tekst 1</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie&l4=kociewie-gwara-regionu&l5=teksty-mirotki-tekst2">Tekst 2</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie&l4=kociewie-gwara-regionu&l5=teksty-mirotki-tekst3">Tekst 3</a><br />\r\n Miłobądz<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie&l4=kociewie-gwara-regionu&l5=teksty-milobadz-tekst4">Tekst 4</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie&l4=kociewie-gwara-regionu&l5=teksty-milobadz-tekst5">Tekst 5</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie&l4=kociewie-gwara-regionu&l5=teksty-milobadz-tekst6">Tekst 6</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie&l4=kociewie-gwara-regionu&l5=teksty-milobadz-tekst7">Tekst 7</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie&l4=opowiadania-w-gwarze-kociewskiej">Opowiadanie w gwarze kociewskiej<br />\r\n </a> - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie&l4=scenariusz-nr1-w-gwarze-kociejewskiej">Scenariusz nr 1 w gwarze kociewskiej</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie&l4=scenariusz-nr2-w-gwarze-kociejewskiej">Scenariusz nr 2 w gwarze kociewskiej</a><br />\r\n </p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1"><img height="30" width="36" border="0" src="images/stories/iko_slo.gif" alt="Słowniki gwarowe" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie&l4=kociewie-slowniki">Słowniki gwarowe</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><img height="30" width="36" border="0" src="images/stories/iko_kul.gif" alt="Kultura regionu" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie-kultura-ludowa">Kultura ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><img height="30" width="36" border="0" src="images/stories/iko_lit.gif" alt="Literatura regionu" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie&l4=kociewie-literatura">Literatura </a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <img height="330" width="440" src="images/stories/reg_kociewie.gif" alt="Mapa regionu" />\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Kociewie to region dialektologiczny i etniczno-kulturowy w Polsce północnej położony na lewym brzegu Wisły w jej dolnym biegu pomiędzy Kaszubami a Żuławami, którego nie wyznaczają jednak żadne naturalne (fizjograficzne) ani administracyjne granice. Obejmuje dorzecza rzek Wierzycy i Wdy, rozciąga się na zachód od Wisły, nieznacznie na północ od linii Skaryszewy – Tczew po Gruczno w powiecie świeckim, nieco na południe od Świecia.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Takie ujęcie granic regionu jest zgodne z dzisiejszym rozumieniem terminu <em>Kociewie, </em>tzw. Kociewiem rozszerzonym. Ustaliło się ono na podstawie badań dialektologicznych Kazimierza Nitscha, a podstawą jego wyznaczenia był przede wszystkim brak <em>a </em>pochylonego, a więc wymowa samogłoski <em>a </em>zgodna z językiem ogólnym (kryterium językowe). Kociewie pierwotne (właściwe), którego centrum stanowiły okolice położone nieco na południe od Starogardu Gdańskiego, obejmowało teren między Skarszewami na północy i Nowem na południu, a w pracach historycznych i etnograficznych (na podstawie poczucia przynależności jego mieszkańców do grupy etnicznej Kociewiaków) wykreślano go niekiedy jeszcze węziej jako obszar od Nowej Cerkwi po Królówlas.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Gwary kociewskie i malborskie zalicza się z zastrzeżeniami do dialektu wielkopolskiego. Jednocześnie bardzo silne i liczniejsze pod względem cech językowych są związki Kociewia z dialektem mazowieckim niż z wielkopolskim. Gwary kociewskie bliskie są gwarom ziemi chełmińsko-dobrzyńskiej i Kujaw, a szczególnie Malborskiego. Gwary kociewskie i malborskie uważa się za najmłodsze i najbardziej nowatorskie dialekty kontynentalne Pomorza Gdańskiego, tj. dialekty typowo polskie, a nie pomorskie (jak kaszubskie).</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td width="100%"> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>', 0, 1, 0), ('kociewie-geografia-regionu', 'kociewie', 'Geografia regionu', 10000, '\r\n <h1>Geografia regionu </h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_432_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Kociewie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/37/images/640x480-F6601.jpg" title="Kociewie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/37/images/288x216-F6601.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/37/images/100x75-F6601.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Kociewie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/37/images/640x480-F6602.jpg" title="Kociewie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/37/images/288x216-F6602.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/37/images/100x75-F6602.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Kociewie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/37/images/640x480-F6603.jpg" title="Kociewie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/37/images/288x216-F6603.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/37/images/100x75-F6603.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Kociewie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/37/images/640x426-F6604.jpg" title="Kociewie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/37/images/288x192-F6604.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/37/images/100x67-F6604.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Kociewie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/37/images/640x426-F6605.jpg" title="Kociewie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/37/images/288x192-F6605.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/37/images/100x67-F6605.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_432_1 = new gallery($(''gallery_432_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nKociewie to region dialektologiczny i etniczno-kulturowy w Polsce północnej położony na lewym brzegu Wisły, w jej dolnym biegu, pomiędzy Kaszubami a Żuławami, którego nie wyznaczają jednak żadne naturalne (fizjograficzne) ani administracyjne granice. Obejmuje dorzecza rzek Wierzycy i Wdy, rozciąga się na zachód od Wisły, nieznacznie na północ od linii Skaryszewy – Tczew po Gruczno w powiecie świeckim, nieco na południe od Świecia. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Takie ujęcie granic regionu jest zgodne z dzisiejszym rozumieniem terminu <em>Kociewie, </em>tzw. Kociewiem rozszerzonym. Ustaliło się ono na podstawie badań dialektologicznych Kazimierza Nitscha, a podstawą jego wyznaczenia był przede wszystkim brak <em>a </em>pochylonego, a więc wymowa samogłoski <em>a </em>zgodna z językiem ogólnym (kryterium językowe). Kociewie pierwotne (właściwe), którego centrum stanowiły okolice położone nieco na południe od Starogardu Gdańskiego, obejmowało teren między Skarszewami na północy i Nowem na południu, a w pracach historycznych i etnograficznych (na podstawie poczucia przynależności jego mieszkańców do grupy etnicznej Kociewiaków) wykreślano go niekiedy jeszcze węziej jako obszar od Nowej Cerkwi po Królówlas. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_432_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - geografia regionu cd</h3>\r\n <p>Kociewie. Plener</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/640x480-Plener 020.jpg" title="Kociewie - geografia regionu cd" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/288x216-Plener 020.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu cd" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/100x75-Plener 020.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu cd thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - geografia regionu cd</h3>\r\n <p>Kociewie. Plener</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/640x480-Plener 021.jpg" title="Kociewie - geografia regionu cd" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/288x216-Plener 021.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu cd" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/100x75-Plener 021.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu cd thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - geografia regionu cd</h3>\r\n <p>Kociewie. Plener</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/640x480-Plener 023.jpg" title="Kociewie - geografia regionu cd" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/288x216-Plener 023.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu cd" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/100x75-Plener 023.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu cd thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - geografia regionu cd</h3>\r\n <p>Kociewie. Plener</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/640x480-Plener 024.jpg" title="Kociewie - geografia regionu cd" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/288x216-Plener 024.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu cd" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/100x75-Plener 024.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu cd thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - geografia regionu cd</h3>\r\n <p>Kociewie. Plener</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/640x480-Plener 029.jpg" title="Kociewie - geografia regionu cd" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/288x216-Plener 029.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu cd" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/100x75-Plener 029.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu cd thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - geografia regionu cd</h3>\r\n <p>Kociewie. Plener</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/640x480-Plener 034.jpg" title="Kociewie - geografia regionu cd" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/288x216-Plener 034.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu cd" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/100x75-Plener 034.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu cd thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - geografia regionu cd</h3>\r\n <p>Kociewie. Plener</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/360x480-Plener 042.jpg" title="Kociewie - geografia regionu cd" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/162x216-Plener 042.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu cd" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/57x75-Plener 042.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu cd thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - geografia regionu cd</h3>\r\n <p>Kociewie. Plener</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/640x480-Plener 051.jpg" title="Kociewie - geografia regionu cd" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/288x216-Plener 051.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu cd" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/100x75-Plener 051.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu cd thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - geografia regionu cd</h3>\r\n <p>Kociewie. Plener</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/640x480-Plener 052.jpg" title="Kociewie - geografia regionu cd" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/288x216-Plener 052.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu cd" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/100x75-Plener 052.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu cd thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - geografia regionu cd</h3>\r\n <p>Kociewie. Plener</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/640x480-Plener 075.jpg" title="Kociewie - geografia regionu cd" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/288x216-Plener 075.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu cd" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/100x75-Plener 075.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu cd thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - geografia regionu cd</h3>\r\n <p>Kociewie. Plener</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/640x480-Plener 085.jpg" title="Kociewie - geografia regionu cd" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/288x216-Plener 085.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu cd" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/100x75-Plener 085.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu cd thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - geografia regionu cd</h3>\r\n <p>Kociewie. Plener</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/640x480-Plener 089.jpg" title="Kociewie - geografia regionu cd" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/288x216-Plener 089.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu cd" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/147/images/100x75-Plener 089.jpg" alt="Kociewie - geografia regionu cd thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_432_2 = new gallery($(''gallery_432_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nNazwa regionu jest późna i zagadkowa, do tej pory niewystarczająco objaśniona. Pierwszy jej zapis w formie <em>Gociewie</em> pochodzi z 10 lutego 1807 r. z meldunku ppłk. Hurtyga do generała Jana Henryka Dąbrowskiego. Kolejne znane zapisy z II połowy XX wieku mają już postać <em>Kociewie</em> (Florian Ceynowa, Oskar Kolberg). </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Administracyjnie znajduje się w województwach pomorskim i kujawsko-pomorskim. Geograficznie Kociewie obejmuje Pojezierze Starogardzkie, część Wysoczyzny Świeckiej i zachodni kraniec Borów Tucholskich. Jest to pas mający ok. 120 km długości z północy na południe i ok. 60 km szerokości.. Na Kociewiu znajduje się ok. 200 jezior o genezie polodowcowej. Wzdłuż Wisły utworzono Zespół Nadwiślańskich Parków Krajobrazowych. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> Źródła:</p><p align="justify">Górnowicz Hubert, <em>Dialekty kociewski i malborski, </em>[w:] <em>Pomorze Gdańskie IV. Literatura i język”</em>, Gdańsk 1967, s. 147-172.</p><p style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0" align="justify">Pająkowska Maria, <em>Gwary </em><em>kociewskie jako przedmiot badań</em>, [w:] <em>Ze studiów nad dialektem kociewskim i kaszubskim, </em>pod red. Małgorzaty Święcickiej, Warszawa-Poznań 1989.</p><p align="justify">Rzetelska-Feleszko Ewa, <em>Dialekt kociewski – problematyka, granice, słownictwo,</em> [w:] <em>Pomorze Gdańskie VI: „Kociewie”</em>, Gdańsk 1969, s. 5–32.</p><p align="justify"><a href="http://www.ekociewie.pl/">www.ekociewie.pl</a></p><p align="justify"><a href="http://www.kociewie.info.pl/">www.kociewie.info.pl</a></p><p align="justify"><a href="http://www.wikipedia.org.pl/">www.wikipedia.org.pl</a></p><p align="justify"><a href="http://www.kociewiak.pl/">www.kociewiak.pl</a></p><p align="justify"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Fotografie: Aleksandra Krawczyk-Wieczorek, Maciej Łabudzki, Dorota Pawłowska</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=433&Itemid=35">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('kociewie-gwara-regionu', 'kociewie', 'Gwara regionu (wersja podstawowa)', 40000, ' <span style=''display:none;''>(Mini-MP3-Player v2.2 (c) Ute Jacobi - unregistered version - Only Free for NonCommercial Website)</span><!-- Mini-MP3-Player v2.2 (c) Ute Jacobi - Unregistered Basis version - Only Free for NonCommercial Website --> <h1>Gwara regionu </h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%">Gwary kociewskie dialektolodzy zaliczają do szeroko rozumianego dialektu wielkopolskiego (zob. Kociewie na mapie dialektu wielkopolskiego). Jednocześnie bardzo silne i liczniejsze pod względem cech językowych są związki Kociewia z dialektem mazowieckim niż z wielkopolskim. Gwary kociewskie bliskie są gwarom ziemi chełmińsko-dobrzyńskiej i Kujaw, a szczególnie Malborskiego. Gwary kociewskie i malborskie uważa się za najmłodsze i najbardziej nowatorskie dialekty kontynentalne Pomorza Gdańskiego, tj. dialekty typowo polskie, a nie pomorskie (jak kaszubskie). </div><div class="sdfootnote-western" align="justify" style="line-height: 150%">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_429_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Granica kociewsko-kaszubska [Za: Zuzanna Topolińska <em>Kaszubsko-tucholska i kaszubsko-kociewska granica językowa, </em></h3>\r\n <p>Granica kociewsko-kaszubska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/521x480-M663.gif" title="Granica kociewsko-kaszubska [Za: Zuzanna Topolińska <em>Kaszubsko-tucholska i kaszubsko-kociewska granica językowa, </em>" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/235x216-M663.gif" alt="Granica kociewsko-kaszubska [Za: Zuzanna Topolińska <em>Kaszubsko-tucholska i kaszubsko-kociewska granica językowa, </em>" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/82x75-M663.gif" alt="Granica kociewsko-kaszubska [Za: Zuzanna Topolińska <em>Kaszubsko-tucholska i kaszubsko-kociewska granica językowa, </em> thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_429_1 = new gallery($(''gallery_429_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nNa północy gwary kociewskie sąsiadują z kaszubszczyzną, od które bardzo wyraziście się różnią. Granica kaszubsko-kociewska jest wyraźna (bez częstego w takich wypadkach pasa przejściowego) i prawie niezmienna od początku XX wieku. Od zachodu Kociewie graniczy z Borami Tucholskimi. Granica kociewsko-tucholska jest rozmyta; charakteryzuje się pasem wsi, w których gwarze występują pewne cechy kociewskie, a pewne borowiackie. </div><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">Położenie Kociewia przy tak ważnym i ruchliwym szlaku osadniczym, jaki stanowiła Wisła, sprawia, że dla charakterystyki gwar kociewskich ważne jest wskazanie, kiedy i skąd dane zjawiska językowe się pojawiły lub kiedy i w którym kierunku się wycofały. Przyczyną wytworzenia się gwar kociewskich były prawdopodobnie nie tyle czynniki kolonizacyjne – najpierw w średniowieczu fala osadnictwa kujawsko-chełmińskiego, a następnie od XVI w. – mazowieckiego, co kulturowe, przede wszystkim ustawiczne związki Polski z Gdańskiem, idące biegiem Wisły, i szerzące mowę centralnej Polski (kujawsko-chełmińską i mazowiecką) uznawaną za bardziej kulturalną. </div><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">Dwie podstawowe cechy fonetyczne, stanowiące kryteria podziału na dialekty polskie, łączą Kociewie z dwoma wielkimi zespołami dialektalnymi. Gwary kociewskie charakteryzuje bowiem brak <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=176&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>mazurzenie</B>:<BR>wymowa spółgłosek cz, sz, ż, dż jako c, s, z, dz'');return false" onmouseout="hideToolTip()">mazurzenia</a> (por. <em>drożdżówki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_1","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6601#L32J#18A&cr=813457629&mid=5.1.85.128","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_1" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6601#L32J#18A&cr=813457629&mid=5.1.85.128" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,</em><em> barszczyk </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_2","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6602#L32J#18A&cr=293784156&mid=5.2.85.160","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_2" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6602#L32J#18A&cr=293784156&mid=5.2.85.160" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,</em><em> rozpuszczóne </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_3","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6603#L32J#18A&cr=754816392&mid=5.3.85.192","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_3" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6603#L32J#18A&cr=754816392&mid=5.3.85.192" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,</em><em> czy</em><sup><em>n</em></sup><em>stowanie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_4","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6604#L32J#18A&cr=852974163&mid=5.4.85.224","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_4" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6604#L32J#18A&cr=852974163&mid=5.4.85.224" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><strong>)</strong>, tak jak dialekt wielkopolski, ale <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=236&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</B>:<BR>(f. ubezdźwięczniająca) wymowa bezdźwięczna spółgłosek na końcu (w wygłosie) pierwszego wyrazu przed drugim wyrazem, który zaczyna się na samogłoskę lub na spółgłoski r, l, ł, m, n'');return false" onmouseout="hideToolTip()">fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</a> jest zgodna z dialektem mazowieckim (np. <em>ta</em><em><u>k r</u></em><em>ano,</em><em><strong> </strong></em><em>z jabłe</em><em><u>k i</u></em><em> byli, </em><em>Ta</em><em><u>ć j</u></em><em>a</em><em><u>k m</u></em><em>y</em>). Prawdopodobnie jest to cecha wtórna, szerząca się z Mazowsza, ale nie pozostały ślady dawnej wymowy, gdyż brak tu form historycznie złożonych, typu <em>niósem / niózem</em> (jest: <em>ja</em> <em>niós</em>). <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=236&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</B>:<BR>(f. ubezdźwięczniająca) wymowa bezdźwięczna spółgłosek na końcu (w wygłosie) pierwszego wyrazu przed drugim wyrazem, który zaczyna się na samogłoskę lub na spółgłoski r, l, ł, m, n'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</a> jest zatem wynikiem późniejszej ekspansji mazowieckiej na te tereny, podobnie jak i inne liczne cechy mazowieckie.</div><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">Szczególnie ważny przy charakterystyce gwar kociewskich jest fakt braku <em>a</em> pochylonego (np. <em>ja byłam zła, ja pamiętam</em>). Wyróżnia on bowiem w sposób zdecydowany Kociewie z pozostałych obszarów gwarowych północnej Polski. Cecha ta zbliża też gwary kociewskie do języka ogólnego, w którym również dawnemu <em>a </em>długiemu odpowiada <em>a</em> jasne. Pozostałe samogłoski pochylone, tj. <em>e, o</em>, pochodzące z dawnych samogłosek długich, podobnie jak w większości gwar polskich, zachowują się jako odrębne dźwięki lub – częściej <em>e </em>pochylone – podwyższa jeszcze swoją artykulację i utożsamia się z samogłoską wysoką <em>i/y</em>, np. <em>świcónce </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_5","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6605#L32J#18A&cr=275461389&mid=5.5.85.256","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_5" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6605#L32J#18A&cr=275461389&mid=5.5.85.256" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,</em> <em>wisz </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_6","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6606#L32J#18A&cr=378596142&mid=5.6.85.288","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_6" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6606#L32J#18A&cr=378596142&mid=5.6.85.288" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>szyroke </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_7","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6672#L32J#18A&cr=215634978&mid=5.7.85.320","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_7" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6672#L32J#18A&cr=215634978&mid=5.7.85.320" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>chlyw </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_8","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6682#L32J#18A&cr=195837624&mid=5.8.85.352","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_8" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6682#L32J#18A&cr=195837624&mid=5.8.85.352" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= świecące, wiesz, szerokie, chlew. </div><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=115&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoski nosowe</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Samogłoski nosowe</a> tracą rezonans nosowy w <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>wygłos</B>:<BR>zakończenie wyrazu, głoska końcowa'');return false" onmouseout="hideToolTip()">wygłosie</a>, jednocześnie <em>-ą</em> nieco podwyższa artykulację, stąd daje mniej lub bardziej ścieśnione <em>o</em>, czasem bliskie <em>u, </em>np. <em>poświęcónko </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_9","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6607#L32J#18A&cr=679543821&mid=5.9.85.384","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_9" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6607#L32J#18A&cr=679543821&mid=5.9.85.384" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,</em><em><strong> </strong></em><em>ze sobo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_10","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6641#L32J#18A&cr=462385791&mid=5.10.85.416","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_10" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6641#L32J#18A&cr=462385791&mid=5.10.85.416" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, dzwóniu </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_11","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6639#L32J#18A&cr=178342659&mid=5.11.85.448","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_11" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6639#L32J#18A&cr=178342659&mid=5.11.85.448" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, dadzo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_12","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6640#L32J#18A&cr=478269351&mid=5.12.85.480","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_12" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6640#L32J#18A&cr=478269351&mid=5.12.85.480" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>= poświęconką, ze sobą, dzwonią, dadzą; -ę ulega odnosowieniu w <em>-e</em>, np. <em>na pastyrke </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_13","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6608#L32J#18A&cr=439671285&mid=5.13.85.512","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_13" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6608#L32J#18A&cr=439671285&mid=5.13.85.512" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= na pasterkę; ale ponieważ biernik lp. rzeczowników żeńskich najczęściej utożsamia się z mianownikiem, to oznacza pierwotną <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=77&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>szeroka wymowa ę i grupy en</B>:<BR>wymowa samogłoski nosowej przedniej jako nosowego a (obniżona)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">szeroką wymowę <em>ę</em></a>, np. <em>na chałupa </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_14","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6609#L32J#18A&cr=765834921&mid=5.14.85.544","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_14" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6609#L32J#18A&cr=765834921&mid=5.14.85.544" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, choinka </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_15","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6610#L32J#18A&cr=439825617&mid=5.15.85.576","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_15" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6610#L32J#18A&cr=439825617&mid=5.15.85.576" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, miałam cała dupa sina </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_16","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6611#L32J#18A&cr=746912385&mid=5.16.85.608","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_16" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6611#L32J#18A&cr=746912385&mid=5.16.85.608" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= na chałupę, choinkę, miałam całą dupę siną, poświadczaną w literaturze przedmiotu. W śródgłosie natomiast <em>ę </em>wymawiana jest wąsko przez naszych informatorów, pochodzących z północnego Kociewia, np. <em>czy</em><sup><em>n</em></sup><em>stowanie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_17","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6604#L32J#18A&cr=271536948&mid=5.17.85.640","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_17" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6604#L32J#18A&cr=271536948&mid=5.17.85.640" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em><strong>,</strong></em><em> ryncznie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_18","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6642#L32J#18A&cr=413987652&mid=5.18.85.672","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_18" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6642#L32J#18A&cr=413987652&mid=5.18.85.672" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, nie byńdze </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_19","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6643#L32J#18A&cr=574986231&mid=5.19.85.704","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_19" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6643#L32J#18A&cr=574986231&mid=5.19.85.704" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = częstowanie, ręcznie, nie będzie; podobnie występuje wąska wymowa <em>ą</em>, np. <em>tysiunclecia </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_20","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6648#L32J#18A&cr=873521469&mid=5.20.85.736","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_20" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6648#L32J#18A&cr=873521469&mid=5.20.85.736" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, so</em><sup><em>u</em></sup><em>msiady </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_21","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6612#L32J#18A&cr=952463187&mid=5.21.85.768","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_21" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6612#L32J#18A&cr=952463187&mid=5.21.85.768" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pobłóndził </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_22","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6613#L32J#18A&cr=128637594&mid=5.22.85.800","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_22" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6613#L32J#18A&cr=128637594&mid=5.22.85.800" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pio</em><sup><em>u</em></sup><em>ntek </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_23","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6645#L32J#18A&cr=874235961&mid=5.23.85.832","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_23" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6645#L32J#18A&cr=874235961&mid=5.23.85.832" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, dziewińćdziesiónt </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_24","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6646#L32J#18A&cr=572846319&mid=5.24.85.864","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_24" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6646#L32J#18A&cr=572846319&mid=5.24.85.864" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= tysiąclecia, sąsiady, pobłądził, piątek, dziewięćdziesiąt. </div><div align="justify" style="line-height: 150%">Prawie na całym Kociewiu (z wyjątkiem niewielkiego obszaru na północy) grupa <em>eN </em>wymawiana jest szeroko paralelnie do szerokiej wymowy samogłoski nosowej <em>ę</em>, jako <em>aN</em>: <em>sianam </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_25","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6614#L32J#18A&cr=524698317&mid=5.25.85.896","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_25" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6614#L32J#18A&cr=524698317&mid=5.25.85.896" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pociągam </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_26","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6647#L32J#18A&cr=628534719&mid=5.26.85.928","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_26" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6647#L32J#18A&cr=628534719&mid=5.26.85.928" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = sianem, pociągiem. Wymowa ta szybko się wycofywała, gdyż była często wyśmiewana, np. powiedzeniami: <em>nie bańdzie Mniamniec pluł nam w gamba; cilander pank na same śwanta</em>. </div><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">Grupa <em>oN</em> charakteryzuje się natomiast wymową zwężoną jako <em>óN</em>, czyli przed spółgłoskami nosowymi zawsze samogłoska <em>o </em>wymawiana jest wąsko: <em>słóne </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_27","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6615#L32J#18A&cr=837219546&mid=5.27.85.960","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_27" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6615#L32J#18A&cr=837219546&mid=5.27.85.960" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, ogón </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_28","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6649#L32J#18A&cr=458971623&mid=5.28.85.992","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_28" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6649#L32J#18A&cr=458971623&mid=5.28.85.992" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, bómby </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_29","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6680#L32J#18A&cr=897356214&mid=5.29.85.1024","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_29" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6680#L32J#18A&cr=897356214&mid=5.29.85.1024" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em><u> świncónki </u></em><u>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_30","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6616#L32J#18A&cr=671842395&mid=5.30.85.1056","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_30" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6616#L32J#18A&cr=671842395&mid=5.30.85.1056" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript></u><em><u>, zapómne </u></em><u>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_31","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6617#L32J#18A&cr=318627459&mid=5.31.85.1088","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_31" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6617#L32J#18A&cr=318627459&mid=5.31.85.1088" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript></u><em><u>,</u></em><em> do</em><sup><em>u</em></sup><em>m </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_32","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6618#L32J#18A&cr=739564812&mid=5.32.85.1120","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_32" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6618#L32J#18A&cr=739564812&mid=5.32.85.1120" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, ko</em><sup><em>u</em></sup><em>min </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_33","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6619#L32J#18A&cr=429165837&mid=5.33.85.1152","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_33" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6619#L32J#18A&cr=429165837&mid=5.33.85.1152" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, świcónce </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_34","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6605#L32J#18A&cr=428561397&mid=5.34.85.1184","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_34" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6605#L32J#18A&cr=428561397&mid=5.34.85.1184" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, postrojóne </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_35","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6620#L32J#18A&cr=631795248&mid=5.35.85.1216","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_35" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6620#L32J#18A&cr=631795248&mid=5.35.85.1216" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, zielóne </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_36","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6621#L32J#18A&cr=274539168&mid=5.36.85.1248","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_36" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6621#L32J#18A&cr=274539168&mid=5.36.85.1248" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, odrobióne </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_37","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6622#L32J#18A&cr=961738542&mid=5.37.85.1280","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_37" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6622#L32J#18A&cr=961738542&mid=5.37.85.1280" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= słone, ogon, bomby, święconki, zapomnę, dom, komin, postrojone, zielone, odrobione. </div><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">Związki gwar kociewskich z dialektem wielkopolskim to – oprócz braku mazurzenia – takie cechy, jak: </div><ul><li><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">rzadko już dźwięczne <em>w </em>po spółgłoskach bezdźwięcznych, <em>cz</em><em><strong>w</strong></em><em>artek </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_38","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6650#L32J#18A&cr=873195624&mid=5.38.85.1312","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_38" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6650#L32J#18A&cr=873195624&mid=5.38.85.1312" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>cz</em><em><strong>w</strong></em><em>órkami </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_39","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6651#L32J#18A&cr=268914735&mid=5.39.85.1344","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_39" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6651#L32J#18A&cr=268914735&mid=5.39.85.1344" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>;</div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">końcówka <em>-ma </em>w 1. os. lmn. trybu rozkazującego (wspólna dla Kociewia, Borów Tucholskich, części Kujaw i Wielkopolski), np. <em>róbma, piszma</em> = róbmy, piszmy;</div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">wspólne słownictwo, np. <em>koryto </em>‘żłób’, <em>łeb </em>‘piasta w kole wozu’, szpice ‘szprychy’.</div></li></ul><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">Bardzo silne i liczne są nawiązania do dialektu mazowieckiego, por.</div><ul><li><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">stwardnienie w’ w grupach <em>św’, ćw’, dźw’</em><strong>, </strong>czyli wymowa: <em>śwecili </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_40","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6623#L32J#18A&cr=531946782&mid=5.40.85.1376","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_40" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6623#L32J#18A&cr=531946782&mid=5.40.85.1376" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, śwontki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_41","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6624#L32J#18A&cr=274618359&mid=5.41.85.1408","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_41" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6624#L32J#18A&cr=274618359&mid=5.41.85.1408" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= świecili, świątki; oraz w stwardnienie <em>m’ </em>w końcówce <em>-ami</em>: <em>grzybamy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_42","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6625#L32J#18A&cr=712834659&mid=5.42.85.1440","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_42" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6625#L32J#18A&cr=712834659&mid=5.42.85.1440" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,</em><em><strong> </strong></em><em>z grzy</em><sup><em>i</em></sup><em>bamy</em><sup><em>i </em></sup>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_43","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6626#L32J#18A&cr=189472653&mid=5.43.85.1472","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_43" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6626#L32J#18A&cr=189472653&mid=5.43.85.1472" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>wiosłamy</em><sup><em>i </em></sup>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_44","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6652#L32J#18A&cr=178925346&mid=5.44.85.1504","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_44" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6652#L32J#18A&cr=178925346&mid=5.44.85.1504" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, deskamy</em><sup><em>i </em></sup>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_45","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6653#L32J#18A&cr=487521936&mid=5.45.85.1536","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_45" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6653#L32J#18A&cr=487521936&mid=5.45.85.1536" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, z psamy</em><sup><em><strong> </strong></em></sup>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_46","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6654#L32J#18A&cr=169428375&mid=5.46.85.1568","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_46" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6654#L32J#18A&cr=169428375&mid=5.46.85.1568" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> <strong>= </strong>grzybami, wiosłami, deskami, psami, a także w zaimku <em>mi</em>; </div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">twarda <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=96&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>spółgłoska l</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">spółgłoska<em><strong> l</strong></em></a> przed<em><strong> i, </strong></em>tu wymawianym jako głoska pośrednia między <em>i</em> a <em>y</em>, np. <em>rozdzielaly</em><sup><em>i </em></sup>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_47","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6655#L32J#18A&cr=827419635&mid=5.47.85.1600","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_47" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6655#L32J#18A&cr=827419635&mid=5.47.85.1600" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, spadly</em><sup><em>i </em></sup>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_48","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6657#L32J#18A&cr=321849576&mid=5.48.85.1632","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_48" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6657#L32J#18A&cr=321849576&mid=5.48.85.1632" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, rozebraly</em><sup><em>i </em></sup>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_49","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6656#L32J#18A&cr=473681592&mid=5.49.85.1664","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_49" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6656#L32J#18A&cr=473681592&mid=5.49.85.1664" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, postawy</em><sup><em>i</em></sup><em>ly</em><sup><em>i </em></sup>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_50","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6658#L32J#18A&cr=836925147&mid=5.50.85.1696","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_50" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6658#L32J#18A&cr=836925147&mid=5.50.85.1696" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, powycinaly</em><sup><em>i </em></sup>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_51","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6659#L32J#18A&cr=946873521&mid=5.51.85.1728","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_51" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6659#L32J#18A&cr=946873521&mid=5.51.85.1728" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, miely</em><sup><em>i </em></sup>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_52","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6660#L32J#18A&cr=698541237&mid=5.52.85.1760","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_52" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6660#L32J#18A&cr=698541237&mid=5.52.85.1760" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, wycinaly</em><sup><em>i </em></sup>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_53","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6661#L32J#18A&cr=976245813&mid=5.53.85.1792","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_53" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6661#L32J#18A&cr=976245813&mid=5.53.85.1792" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em><strong>= </strong>rozdzielali, spadli, rozebrali, postawili, powycinali, mieli, wycinali; </div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">miękkie <em>ch’</em> w pierwotnej grupie <em>chy</em>: <em>chiba </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_54","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS683#L32J#18A&mid=5.54.85.1824","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_54" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS683#L32J#18A&mid=5.54.85.1824" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= chyba;</div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">twarde <em>k, g </em>przed <em>e</em>: <em>kedyś </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_55","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6662#L32J#18A&cr=968273541&mid=5.55.85.1856","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_55" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6662#L32J#18A&cr=968273541&mid=5.55.85.1856" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, dzwunkem </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_56","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6663#L32J#18A&cr=892731456&mid=5.56.85.1888","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_56" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6663#L32J#18A&cr=892731456&mid=5.56.85.1888" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, szyroke </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_57","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6672#L32J#18A&cr=621537894&mid=5.57.85.1920","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_57" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6672#L32J#18A&cr=621537894&mid=5.57.85.1920" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, jakeś </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_58","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6665#L32J#18A&cr=842691537&mid=5.58.85.1952","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_58" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6665#L32J#18A&cr=842691537&mid=5.58.85.1952" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pol’ske </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_59","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6666#L32J#18A&cr=312649875&mid=5.59.85.1984","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_59" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6666#L32J#18A&cr=312649875&mid=5.59.85.1984" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>= kiedyś, dzwonkiem, szerokie, jakieś, polskie;</div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=141&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przejście śródgłosowego -ar- > -er-</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przejście śródgłosowego <em>-ar- > -er-</em></a>,: <em>poderty, wyterty, zaperty, derł, terł, umerł, zżerł</em> = podarty, wytarty, zaparty, darł, tarł, umarł, zżarł;</div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">przyrostek <em>-ak</em> w nazwach istot młodych, np. <em>dzieciak, cielak, prosiak</em>;</div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">wspólne słownictwo, czasem o szerszym zasięgu, np. <em>chodaki </em>‘stare buty z odciętymi cholewami’, <em>trzon </em>‘dno pieca chlebowego’, <em>jagła</em>, <em>jaglija </em>‘świerk’. </div></li></ul><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">Ogólnie północnopolskie cechy o szerokim zasięgu lub charakterystyczne dla części gwar północnej Polski to: </div><ul><li><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">zrównanie<strong> </strong><em><strong>i</strong></em> i <em><strong>y, </strong></em>czyli wymowa <em>i</em> niemiękczącego poprzedzających spółgłosek lub wymowa głoski pośredniej między <em>i</em> a <em>y</em>, np. <em>ribaki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_60","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6667#L32J#18A&cr=879541623&mid=5.60.85.2016","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_60" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6667#L32J#18A&cr=879541623&mid=5.60.85.2016" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, wikopane </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_61","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6668#L32J#18A&cr=429578163&mid=5.61.85.2048","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_61" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6668#L32J#18A&cr=429578163&mid=5.61.85.2048" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, wy</em><sup><em>i</em></sup><em>łożyli </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_62","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6671#L32J#18A&cr=581273496&mid=5.62.85.2080","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_62" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6671#L32J#18A&cr=581273496&mid=5.62.85.2080" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, wszisko wipalane </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_63","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6669#L32J#18A&cr=429315768&mid=5.63.85.2112","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_63" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6669#L32J#18A&cr=429315768&mid=5.63.85.2112" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, dziewczy</em><sup><em>i</em></sup><em>ny </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_64","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6670#L32J#18A&cr=257381496&mid=5.64.85.2144","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_64" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6670#L32J#18A&cr=257381496&mid=5.64.85.2144" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= rybaki, wykopane, wyłożyli, wszystko wypalane, dziewczyny;</div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">asynchroniczna wymowa spółgłosek wargowych miękkich, nieobecna w naszych nagraniach, ale dobrze poświadczona w opracowaniach, por. formy <em>kamniuszki zmniata </em>= kamuszki zmiata w zagadce kociewskiej;</div></li></ul><div align="justify" style="border: 1px solid #000000; padding: 0.04cm 0.14cm; line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">☺ Co to jest?<em> Szachta machta, dziurawa płachta, // Po polu lata, kamniuszki zmniata.</em></div><ul><li><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">charakterystyczna <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=161&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>odmiana liczebnika dwa</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">odmiana liczebnika <em>dwa</em></a> tylko z formą <em>dwa </em>(bez <em>dwie</em>) stosowaną w połączeniach z rzeczownikami wszystkich rodzajów,: <em>dwa dziewczyny, dwa kobiety</em>; </div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">upowszechnienie się form męskoosobowych na <em>–li </em>w czasie przeszłym: <em>byli przecież te różne śledziki; </em><em>brzózki byli rozpuszczóne, dzieci rzucali, </em><em>by</em><sup><em>i</em></sup><em>li przecież pieróżki</em>, <em>te bo</em><sup><em>u</em></sup><em>mby w powietrze pośli, wszy</em><sup><em>i</em></sup><em>skie okna powylatywali, drzwi sie pootwierali, dziewczy</em><sup><em>i</em></sup><em>ny robili</em>;</div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">wspólne północnopolskie słownictwo, np. <em>gęste mleko </em>‘zsiadłe mleko’, <em>obora </em>‘podwórze’, <em>paśnik </em>‘pastwisko’, <em>wybudowania </em>‘domy stojące za wsią’, <em>gżegżółka </em>‘jaskółka brzegówka’, <em>rozgrania </em>‘rozwidlona gałąź’, <em>snadka </em>‘płytka’ (o wodzie).</div></li></ul><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">Cechy szczególne gwar kociewskich to – oprócz braku <em>a</em> pochylonego – przede wszystkim innowacje fleksyjne, polegające na uproszczeniu odmiany wyrazów. Gwary kociewskie wraz z malborskimi pod tym względem są zaliczane do najbardziej nowatorskich. Wymienić tu należy takie zjawiska, jak: </div><ul><li><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">końcówka <em>-óm </em>w 1. os. lp. w czasie przeszłym, pierwotnie tylko w r. męskim, następnie utrwalona dla obu rodzajów: męskiego i żeńskiego (czyli używana zarówno przez mężczyzn, jak i przez kobiety), dziś sporadyczna ze względu na uproszczenie odmiany przez wprowadzenie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=231&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>formy analityczne czasu przeszłego</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">form analitycznych czasu przeszłego</a>, typu <em>ja skakał</em>, por. np. w piosence ludowej: <em>Szedłóm ja raz boram, boram malinowim, // Natrafsiełóm trzech panianków, zbie</em><sup><em>i</em></sup><em>reli jagody</em>; </div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">formy 3. os. liczby mnogiej czasu przeszłego na <em>-eli </em>zamiast ogólnopolskiego <em>-ali</em>, np. <em>śpieweli </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_65","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6627#L32J#18A&cr=926847135&mid=5.65.85.2176","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_65" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6627#L32J#18A&cr=926847135&mid=5.65.85.2176" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, szmageli, wynaszeli </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_66","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6628#L32J#18A&cr=492651837&mid=5.66.85.2208","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_66" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6628#L32J#18A&cr=492651837&mid=5.66.85.2208" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, powynaseli </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_67","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6629#L32J#18A&cr=746512893&mid=5.67.85.2240","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_67" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6629#L32J#18A&cr=746512893&mid=5.67.85.2240" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= śpiewali, smagali, wynaszali (tj. wynosili), powynosili; </div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">opisowe formy czasu przeszłego z zaimkami i partykułą <em>że</em> z dołączaną odpowiednią końcówką: <em>żem pobłóndził </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_68","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6613#L32J#18A&cr=427351869&mid=5.68.85.2272","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_68" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6613#L32J#18A&cr=427351869&mid=5.68.85.2272" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, żem pośli </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_69","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6630#L32J#18A&cr=869241357&mid=5.69.85.2304","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_69" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6630#L32J#18A&cr=869241357&mid=5.69.85.2304" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = pobłądziłem, poszliśmy // myśmy poszli;<em> </em>partykuła często bywa opuszczana, stąd jeszcze prostszy typ odmiany: <em>ja </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_70","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6631#L32J#18A&cr=986475231&mid=5.70.85.2336","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_70" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6631#L32J#18A&cr=986475231&mid=5.70.85.2336" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> chodziuł </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_71","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6632#L32J#18A&cr=831496572&mid=5.71.85.2368","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_71" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6632#L32J#18A&cr=831496572&mid=5.71.85.2368" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, ja był chłopcem, ja miał siedemnaście lat </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_72","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6673#L32J#18A&cr=716349285&mid=5.72.85.2400","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_72" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6673#L32J#18A&cr=716349285&mid=5.72.85.2400" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, ja robi</em><em><strong>ł </strong></em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_73","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6674#L32J#18A&cr=154897326&mid=5.73.85.2432","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_73" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6674#L32J#18A&cr=154897326&mid=5.73.85.2432" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, to</em><em><strong> </strong></em><em>ja dostał strachu </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_74","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6675#L32J#18A&cr=965831724&mid=5.74.85.2464","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_74" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6675#L32J#18A&cr=965831724&mid=5.74.85.2464" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= chodziłem, woziliśmy // myśmy wozili, byłem, miałem, robiłem, dostałem; a więc <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=231&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>formy analityczne czasu przeszłego</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">formy analityczne czasu przeszłego</a> tylko z zaimkiem sygnalizującym poszczególne osoby; ale obok tego liczne są <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=225&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>formy 1. os. lmn. czasu przeszłego</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">formy 1. os. lmn. czasu przeszłego</a> z końcówką <em>-m</em>: <em>wyślim </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_75","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6633#L32J#18A&cr=546729183&mid=5.75.85.2496","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_75" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6633#L32J#18A&cr=546729183&mid=5.75.85.2496" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, zapchelim </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_76","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6634#L32J#18A&cr=261897345&mid=5.76.85.2528","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_76" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6634#L32J#18A&cr=261897345&mid=5.76.85.2528" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, musielim </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_77","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6676#L32J#18A&cr=435968127&mid=5.77.85.2560","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_77" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6676#L32J#18A&cr=435968127&mid=5.77.85.2560" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, jechalim </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_78","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6677#L32J#18A&cr=763514928&mid=5.78.85.2592","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_78" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6677#L32J#18A&cr=763514928&mid=5.78.85.2592" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>przynieślim </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_79","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6635#L32J#18A&cr=958163274&mid=5.79.85.2624","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_79" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6635#L32J#18A&cr=958163274&mid=5.79.85.2624" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= wyszliśmy, zapchaliśmy, musieliśmy, jechaliśmy, przynieśliśmy;</div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">w czasie teraźniejszym nie tylko usuwane są oboczności samogłoskowe (<em>e – o</em>, por.: <em>ja biorę – ty bierzesz</em>), lecz także i spółgłoskowe (<em>r – rz</em>): <em>ja bierze – ty bierzesz </em>(tak też Malborskie i Kaszuby); </div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=224&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>formy 1.os. lmn. czasu teraźniejszego.</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">formy 1. os. lmn. czasu teraźniejszego</a> i przyszłego prostego z końcówką <em>-m</em>, np. <em>przyjdziem </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_80","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6678#L32J#18A&cr=285931764&mid=5.80.85.2656","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_80" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6678#L32J#18A&cr=285931764&mid=5.80.85.2656" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, przyniesiem </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_81","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6636#L32J#18A&cr=654813792&mid=5.81.85.2688","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_81" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6636#L32J#18A&cr=654813792&mid=5.81.85.2688" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= przyjdziemy, przyniesiemy;</div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">formy 2. os. lmn. rozkaźnika i <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=221&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>formy 2. os. liczby mnogiej czasu teraźniejszego</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">formy 2. os. lmn. czasu teraźniejszego</a> trybu oznajmującego z końcówką <em>-ta</em>, np. <em>chodźta</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_82","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6679#L32J#18A&cr=649857213&mid=5.82.85.2720","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_82" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6679#L32J#18A&cr=649857213&mid=5.82.85.2720" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= chodźcie; czy w piosence kociewskiej śpiewanej do tańca <em>U balwierzu</em>, czyli u fryzjera: <em>Gólta brodi, gólta brodi,</em> // <em>Włosi wiriwajta,</em> //<em>A jak broda ogolita,</em> // <em>Wósy wiriwajta!</em>;</div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">zrównanie form biernika z mianownikiem nie tylko rzeczowników, lecz także zaimków i przymiotników na skutek <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=77&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>szeroka wymowa ę i grupy en</B>:<BR>wymowa samogłoski nosowej przedniej jako nosowego a (obniżona)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">szerokiej wymowy <em>ę</em></a>, czyli końcówki <em>-ę</em>, która ustaliła się w bierniku liczby pojedynczej w całej <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=259&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>deklinacja</B>:<BR>odmiana przez przypadki, liczby i rodzaje, której podlegają rzeczowniki, przymiotniki, imiesłowy przymiotnikowe, zaimki i liczebniki; także system takiej odmiany'');return false" onmouseout="hideToolTip()">deklinacji</a>, np. <em>na dwunasta </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_83","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6637#L32J#18A&cr=957836214&mid=5.83.85.2752","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_83" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6637#L32J#18A&cr=957836214&mid=5.83.85.2752" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, miałam cała dupa sina </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_84","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6611#L32J#18A&cr=935672481&mid=5.84.85.2784","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_84" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6611#L32J#18A&cr=935672481&mid=5.84.85.2784" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, w świętojańska noc </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_85","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6638#L32J#18A&cr=342576198&mid=5.85.85.2816","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_85" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6638#L32J#18A&cr=342576198&mid=5.85.85.2816" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= na dwunastą, miałam całą dupę siną, w świętojańską noc.</div></li></ul><div align="justify" style="line-height: 150%">W słowotwórstwie kociewskim warto zwrócić uwagę na niektóre <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>sufiks (inaczej: przyrostek)</B>:<BR>formant słowotwórczy występujący po temacie słowotwórczym'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przyrostki</a> tworzące nazwy ekspresywne (zgrubiałe i zdrobniałe), np.:</div><ul><li><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">w zgrubieniach: <em><strong>or</strong></em><strong>, </strong>np. <em>gapior, guzior, krzakor </em>– pochodne od wyrazów: gapa, guz, krzak; -<em><strong>ora</strong></em>, np. <em>babora,</em> <em>mamora, muchora</em>, <em>siatora</em>, <em>chuściora</em>, od: baba, mama<em>,</em> mucha, siatka,<em> </em>chustka; <em><strong>-ón</strong></em>: <em>ślepón, zmarzlón, psión</em> ‘psisko’, <em>kotón</em> ‘kocisko’, <em>koślón </em>‘ktoś koślawy’; </div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">w zdrobnieniach: <em><strong>-uszek</strong></em>, np. <em>kamuszek,</em> <em>kubuszek</em> (ogp. kamyczek, kubeczek); <em><strong>-iszek/-yszek</strong></em>: <em>garnyszek</em>, <em>czubyszek</em>, <em>woryszek</em> (ogp. garnuszek, czubeczek, woreczek), <em><strong>-aszek</strong></em>: <em>robaszek</em>, <em>chłopaszek</em> (ogp. robaczek, chłopaczek).</div></li></ul><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">Dobrze poznane zostało słownictwo gwar kociewskich, szczególnie dzięki 3-tomowemu słownikowi kociewskiemu ks. Bernarda Sychty. Kociewie jest terenem, na którym brak wyraźnej odrębności w zakresie rodzimego słownictwa, stąd też wyrazów specyficznie kociewskich jest niewiele, np. <em>babuś, buś </em>‘dziadek’<em>, dannik, gałka </em>‘źrenica’, <em>kijanki </em>‘paliki osadzone w płozach sań’<em>, klep </em>‘bijak u cepów’, <em>kraty </em>‘sztachety’, <em>prędki </em>‘wczesny’, <em>zarznice, żarznice </em>‘ospa’. Większość leksyki ma szerszy zasięg, nieograniczony do Kociewia. </div><div align="justify" style="line-height: 150%">Na gwary kociewskie oddziaływał w przeszłości silnie język niemiecki. Germanizmy te mają jednak na ogół zasięg szerszy, wspólny dla całej Polski północnej lub jej części, np. <em>albrat </em>‘skrzynia do siekania mięsa’, <em>blutka</em> ‘kiełbasa z krwi’, <em>leberka </em>‘wątrobianka’, <em>muszkibada </em>‘cukier’, <em>cuk, bana </em>‘pociąg’, <em>szmaguster </em>‘zwyczaj bicia rózgami w drugi dzień świąt wielkanocnych’, <em>szychta</em> ‘warstwa snopów’, <em>munia </em>‘pysk krowy’, <em>falga </em>‘dzwono u koła’, <em>ryf / ryfa</em> ‘obręcz na kole’, <em>szyca / szycel</em> ‘szczyt wozu’, <em>midwach </em>‘miejsce nad klepiskiem’, <em>tylwant / tylbant </em>‘przegroda z desek między sąsiekiem a klepiskiem’. Wpływem niemieckim można objaśniać częste użycie strony biernej, np. <em>już móm wszystko kupione, panna młoda je pożegnana, ón ma ta książka przeczitana </em>= już wszystko kupiłem, pożegnali pannę młodą, przeczytał tę książkę. </div><div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">Gwary kociewskie ulegają w dużym stopniu wpływom języka ogólnego. Kociewiacy wyzbywają się zwłaszcza cech wyśmiewanych i uświadamianych jako gwarowe, np. szerokiej wymowy grupy <em>eN </em>i nosówki <em>-ę</em>. Pewne cechy gwarowe utrzymują się jednak bardzo dobrze i zostały poświadczone w naszych nagraniach. Modna obecnie tendencja do podkreślania odrębności regionalnych też przyczyniła się do ożywienia gwar kociewskich. Gwary kociewskie jako stosunkowo bliskie językowi ogólnemu ekspandowały na tereny sąsiednie, w Malborskie, Bory Tucholskie, nawet na południowe Kaszuby, niwelując szereg różnic językowych.</div><div align="justify"><br /></div> </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td align="left" colspan="2">\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie&l4=kociewie-gwara-regionu-mwr" class="readon">Wersja rozszerzona</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n \r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('kociewie-gwara-regionu-mwr', 'kociewie', 'Gwara regionu (wersja rozszerzona)', 10000, '<h1><b>Gwara regionu - </b><b>Kociewie</b></h1>\r\n<div>Halina Karaś</div>\r\n<div>Instytut Języka Polskiego UW</div>\r\n<div><b><br />\r\n</b><b><br />\r\n</b></div>\r\n<div align="center"><b> </b></div>\r\n<div align="center"><b>Gwary kociewskie dziś</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Gwary kociewskie dialektolodzy zaliczają [Urbańczyk 1957, Kucała 1991, Nitsch 1960] do szeroko rozumianego dialektu wielkopolskiego zob. mapa nr 1 i 2. </div>\r\n<p><a title="Mapa nr 1. Kociewie na mapie dialektalnej Stanisława Urbańczyka. Za: Urbańczyk 1962." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/image/hka/KocM01.gif"><img width="288" alt="" src="cmsimg/image/hka/KocM01.gif" /></a></p>\r\n<p><a title="Mapa nr 2. Gwary kociewskie na mapie dialektalnej Encyklopedii języka polskiego. Za: EJP 1991]." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/image/hka/KocM02.png"><img width="288" alt="" src="cmsimg/image/hka/KocM02.png" /></a></p>\r\n<div> </div>\r\n<div>Jednocześnie bardzo silne i liczniejsze pod względem cech językowych są związki Kociewia z dialektem mazowieckim niż z wielkopolskim. Gwary kociewskie bliskie są gwarom ziemi chełmińsko-dobrzyńskiej i Kujaw, a szczególnie Malborskiego. Gwary kociewskie i malborskie uważa się za najmłodsze i najbardziej nowatorskie dialekty kontynentalne Pomorza Gdańskiego [Górnowicz 1967, 147], tj. dialekty typowo polskie, a nie pomorskie (jak kaszubskie).</div>\r\n<div>Różniące się w szczegółach ujęcia przynależności dialektalnej Kociewia przedstawia w swoich pracach Kazimierz Nitsch. Na mapie <i>Narzeczy polskich </i>z 1919 roku umieszcza je razem z Kujawami i ziemią chełmińsko-dobrzyńską jako odrębny zespół dialektalny nazwany: <i>narzecze kujawsko-chełmińsko-kociewskie </i>(zob. mapa nr 3). </div>\r\n<p><a title="Mapa nr 3. Mapa narzeczy polskich z 1919 roku)." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/image/hka/KocM03.gif"><img width="288" alt="" src="cmsimg/image/hka/KocM03.gif" /></a></p>\r\n<div> </div>\r\n<div>W <i>Dialektach języka polskiego</i> zalicza gwary kociewskie do drugiej – po Wielkopolsce wraz z Krajną i Borami Tucholskimi – serii dialektów niemazurzących, w których wyróżnia pięć typów: kujawski, chełmińsko-dobrzyński, kociewski, malborsko-lubawski i ostródzko-warmiński [Nitsch 1958, 94]. Na <i>Mapie polskich dialektów Pomorza i Prus Wschodnich</i> z 1937 roku wyróżnia grupę II dialekty kociewskie, do których zalicza: a) kociewskie pierwotne, b) kociewskie rozszerzone, c) malborskie (łączące sie też z działem Iva). Zob. mapa nr 4.</div>\r\n<p><a title="Mapa nr 4. Gwary kociewskie na Mapie polskich dialektów Pomorza i Prus Wschodnich (za: Nitsch 1954, mapa nr 5)." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg\\image\\BTM04.gif"><img width="288" alt="" src="cmsimg\\image\\BTM04.gif" /></a></p>\r\n<div> </div>\r\n<div>Natomiast w <i>Wyborze tekstów gwarowych </i>(wydanie drugie) Nitsch lokuje Kociewie w szeroko rozumianym zespole dialektalnym wielkopolskim, w grupie kujawskiej [1960, mapa i spis treści], pisząc o ekspansji na Pomorze, łącząc Kociewie i Grudziądzko-Wąbrzeskie. Zob. mapa nr 5.</div>\r\n<p> </p>\r\n<p><a title="Mapa nr 5. Położenie Kociewia na mapie dialektalnej Polski wg II wydania Wyboru polskich tekstów gwarowych Kazimierza Nitscha." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/image/hka/KocM05.gif"><img width="288" alt="" src="cmsimg/image/hka/KocM05.gif" /></a></p>\r\n<div> </div>\r\n<div>Jeszcze inaczej przynależność dialektalną Kociewia ujmuje w artykule <i>Historia badań nad dialektami północnej Polski, </i>grupując w jeden typ dialekty nowsze (grudziądzko-kociewskie i malborsko-lubawskie), przeciwstawiając je dialektom starszym (krajniacki, tucholski, bydgoski i chełmiński) i ostródzko-warmińskim [Nitsch 1956, 19].</div>\r\n<div> Nie do końca został wyjaśniony stosunek gwar kociewskich do kaszubszczyzny. Co prawda, granica kaszubsko-kociewska jest wyraźna (bez częstego w takich wypadkach pasa przejściowego) i prawie niezmienna od początku XX wieku (tj. od badań F. Lorentza i K. Nitscha). Zob. mapa nr 6.</div>\r\n<div> </div>\r\n<p><a title="Mapa nr 6. Granica kociewsko-kaszubska [za: Z. Topolińska 1964, 16]." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg\\image\\BTM07.gif"><img width="288" alt="" src="cmsimg\\image\\BTM07.gif" /></a></p>\r\n<div> </div>\r\n<div>Wyznaczają ją m.in. kociewskie <i>a</i> jasne pochodzące z długiego <i>a</i> (czyli brak <i>a </i>pochylonego) w opozycji do kaszubskiego <i>o </i>jako kontynuantu <i>a </i>długiego, kociewskie miękkie spółgłoski <i>ś, ź, ć, dź</i> – kaszubskie stwardniałe <i>s, z, c, dz </i>(kaszubienie), <a href="?l1=leksykon&lid=516">akcent</a> na Kociewiu zgodny z ogólnopolskim, tj. paroksytoniczny wobec akcentu inicjalnego na południu Kaszub, kaszubskie szwa, którym odpowiadają w gwarach kociewskich samogłoski <i>i, y, u </i>[por. Rzetelska-Feleszko 1970, 13, Nitsch 1958, 6]. Łączność gwar Kociewia północnego z Kaszubami wynika albo z pierwotnej ekspansji cech kaszubskich na tereny pozakaszubskie, tj. kociewskie, albo z wycofywania się z Kociewia cech wspólnych niegdyś tym gwarom i kaszubszczyźnie. Ten drugi kierunek zmian początkowo dialektolodzy uważali za bardziej prawdopodobny [Rzetelska-Feleszko 1970, 16-17]. Panował bowiem pogląd, że gwary kociewskie powstały na pierwotnym kaszubskim podłożu [Nitsch 1958], albo przynajmniej północne Kociewie ma dawny <a href="?l1=leksykon&lid=721">substrat</a> kaszubski [Stieber 1965, 41]. Zakończenie prac nad <i>Atlasem językowym kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich </i>przyczyniło się do podjęcia na nowo zagadnienia substratu kaszubskiego na Kociewiu. Kwiryna Handke po analizie danych językowych atlasu stwierdziła, że nawet tak bogaty materiał, jaki został zawarty w AJK, „nie jest w stanie potwierdzić szerszego w przeszłości zasięgu dialektu kaszubskiego, a może jedynie świadczyć o rozprzestrzenianiu się pewnych faktów językowych (bez przesądzania chronologii). Z tym wszakże zastrzeżeniem, że materiał współczesny nie daje rozstrzygającej odpowiedzi na pytanie, czy są to ślady dawnego zasięgu cech, czy też raczej wtórnego rozprzestrzeniania się leksemów (lub form) zawierających dane cechy. Natomiast znacznie dokładniej na podstawie tego materiału można opisać związki gwar kaszubskich z sąsiednimi, płynność granic między gwarami, rysujące się strefy graniczne i tereny gwar przejściowych”. Następnie autorka stwierdza: „Tak więc materiał AK nie potwierdzając tezy K. Nitscha o większym w przeszłości terytorium zajmowanym przez dialekt kaszubski, potwierdza jego tezę (...) o wzajemnej łączności i zależności sąsiadujących ze sobą gwar części Pomorza (i ich związkach z Wielkopolską)”. [Handke 1997 (1979), 304-305]. Podobnie już wcześniej Hanna Popowska-Taborska, podkreślając związki kaszubsko-kociewskie, stwierdzała, że zjawiska kaszubskie obecnie występujące poza współczesną granicą południową kaszubszczyzny są wynikiem ekspansji niektórych cech kaszubskich na teren gwar sąsiednich [1961, 110].</div>\r\n<div>Od zachodu Kociewie graniczy z Borami Tucholskimi. Granica kociewsko-tucholska jest rozmyta; charakteryzuje się pasem wsi, w których gwarze występują niektóre cechy kociewskie, a niektóre borowiackie [Nitsch 1954, Zabrocki 1937]. Granicę kociewsko-borowiacką wyznacza zasadniczo kociewski brak <i>a</i> pochylonego, co podkreślał już Kazimierz Nitsch. Po szczegółowych badaniach terenowych tę granicę uściślił w latach 30. XX wieku Ludwik Zabrocki w swoim szkicu <i>Gwara Borów Tucholskich </i>(Zabrocki 1934), w którym zamieścił również mapę i przedstawił sytuację wsi pogranicznych. Zob. mapa nr 7.</div>\r\n<div> </div>\r\n<table align="left" width="288" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Mapa nr 7. Granica kociewiacko-tucholska (opr. L. Zabrocki). Za: Zabrocki 1934, przedruk: 1980: 433)." rel="lightbox" href="cmsimg/image/hka/KocM07.gif"><img border="2" width="288" alt="" src="cmsimg/image/hka/KocM07.gif" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<div>Brak natomiast wyraziście określonej granicy krajniacko-borowiackiej (na mapie Ludwika Zabrockiego jest zaznaczona, ale nie została szczegółowo omówiona) .</div>\r\n<div>Położenie Kociewia przy tak ważnym i ruchliwym szlaku osadniczym, jaki stanowiła Wisła, sprawia, że dla charakterystyki gwar kociewskich ważne jest wskazanie, kiedy i skąd dane zjawiska językowe się pojawiły lub kiedy i w którym kierunku się wycofały, gdyż jak podkreśla Ewa Rzetelska-Feleszko: „Kociewie jest takim obszarem gwarowym, którego cech językowych nie można opisywać statycznie. Każdy z faktów wymaga równoczesnej charakterystyki geograficzno-chronologicznej” [1970a, 147].</div>\r\n<div>Sądzi się, że przyczyną wytworzenia się dialektu kociewskiego stały się nie tyle czynniki kolonizacyjne – najpierw w średniowieczu fali osadnictwa kujawsko-chełmińskiego, a następnie od XVI w. – mazowieckiego [Rzetelska-Feleszko 1970a, 148], co kulturowe. Oddziaływały tu ustawiczne związki Polski z Gdańskiem, idące biegiem Wisły i szerzące mowę centralnej Polski (kujawsko-chełmińską i mazowiecką) uznawaną za bardziej kulturalną [Nitsch 1958, 96].</div>\r\n<div>Dwie podstawowe cechy fonetyczne, stanowiące kryteria podziału na dialekty polskie, łączą Kociewie z dwoma wielkimi zespołami dialektalnymi. Gwary kociewskie charakteryzuje bowiem brak <a href="?l1=leksykon&lid=628">mazurzenia </a>(por. <i>drożdżówki, barszczyk, rozpuszczóne, czy<sup>n</sup>stowanie</i><b>)</b>, tak jak dialekt wielkopolski, ale <a href="?l1=leksykon&lid=568">fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</a> jest zgodna z dialektem mazowieckim (np. <i>ta<u>k r</u>ano,z jabłe<u>k i</u> byli, Ta<u>ć j</u>a<u>k m</u>y</i>). Prawdopodobnie jest to cecha wtórna, szerząca się z Mazowsza, ale nie pozostały ślady dawnej wymowy, gdyż brak tu form historycznie złożonych, typu <i>niósem / niózem</i> (jest: <i>ja</i> <i>niós</i>). <a href="?l1=leksykon&lid=568">Fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</a> jest zatem wynikiem późniejszej ekspansji mazowieckiej na te tereny, podobnie jak i inne liczne cechy mazowieckie.</div>\r\n<div> Szczególnie ważny przy charakterystyce gwar kociewskich jest fakt braku <i>a</i> pochylonego (np. <i>ja byłam zła, ja pamiętam</i>), który podkreślał Kazimierz Nitsch [1956, 19]. Wyróżnia on bowiem w sposób zdecydowany Kociewie z pozostałych obszarów gwarowych północnej Polski. Cecha ta zbliża też gwary kociewskie do języka ogólnego, w którym również dawnemu <i>a</i> długiemu odpowiada <i>a</i> jasne. Prawdopodobnie powstała w wyniku substytucji <i>o < ā</i> przez <i>a</i> pod wpływem dialektu mazowieckiego. Naśladując wymowę mazowieckiego <i>a</i> ścieśnionego, percypowanego jako <i>a</i>, unikając natomiast pomorskiej wymowy dawnego <i>a </i>długiego jako <i>o</i>, ludność Kociewia zastąpiła to <i>o </i>nowszym <i>a </i>[Górnowicz 1967, 152]. Pozostałe samogłoski pochylone, tj. <i>e, o</i>, pochodzące z dawnych samogłosek długich, podobnie jak w większości gwar polskich, zachowują się jako odrębne dźwięki lub – częściej <i>e </i>pochylone – podwyższa jeszcze swoją artykulację i utożsamia się z samogłoską wysoką <i>i/y</i>, np. <i>świże, nie wylywa,wisz, świcónce </i>= świeże, nie wylewa, wiesz, świecące.</div>\r\n<div> <a href="?l1=leksykon&lid=643">Samogłoski nosowe</a> tracą rezonans nosowy w wygłosie, jednocześnie <i>-ą</i> nieco podwyższa artykulację, stąd daje mniej lub bardziej ścieśnione <i>o</i>, czasem bliskie <i>u, </i>np. <i>poświęcónko<b>, </b>ze sobo, dzwóniu, dadzo </i>= poświęconką, ze sobą, dzwonią, dadzą; -ę ulega odnosowieniu w <i>-e</i>, np. <i>na pastyrke </i>= na pasterkę; ale ponieważ biernik lp. rzeczowników żeńskich najczęściej utożsamia się z mianownikiem, to oznacza pierwotną <a href="?l1=leksykon&lid=728">szeroką wymowę <i>ę</i></a>, np. <i>na chałupa, choinka, miałam cała dupa sina </i>= na chałupę, choinkę, miałam całą dupę siną. W śródgłosie natomiast <i>ę </i>wymawiana jest wąsko przez naszych informatorów, pochodzących z północnego Kociewia, np. <i>czy<sup>n</sup>stowanie<b>,</b> ryncznie, nie byńdze</i> = częstowanie, ręcznie, nie będzie; podobnie występuje wąska wymowa <i>ą</i>, np. <i>tysiunclecia, so<sup>u</sup>msiady, pobłóndził, pióntek // pio<sup>u</sup>ntek, dziewińćdziesiónt </i>= tysiąclecia, sąsiady, pobłądził, piątek, dziewięćdziesiąt.</div>\r\n<div> W literaturze dialektologicznej wymowa samogłosek nosowych jest opisywana jako zróżnicowana na terenie Kociewia. Stała się nawet dla Kazimierza Nitscha [1958, 96] kryterium podziału gwar kociewskich na trzy zespoły:</div>\r\n<div>1) południowokociewskie (między Brdą a Wisłą) z zachowaniem nosowości przed szczelinowymi, z szeroką wymową <i>ę</i>, a wąską <i>ą</i>: <i>ga<sup>n</sup>ś, ksiu<sup>n</sup>żka</i> = gęś, książka;</div>\r\n<div>2) środkowokociewskie (nad Wierzycą) z szeroką wymową <i>ę</i>, a wąską <i>ą</i>, ale z zanikiem nosowości samogłosek nosowych przed spółgłoskami szczelinowymi: <i>gasi</i> = gęsi;</div>\r\n<div>3) północnokociewskie (między Tczewem a Skarszewami) także z zanikiem nosowości przed szczelinowymi, ale z wymową wąską <i>ę</i>: <i>gy<sup>ę</sup>si</i> = gęsi, <i>zy<sup>e</sup>mby </i>= zęby (tak samo Zabrocki [1980 (1933), 427-428], według późniejszych badań H. Górnowicza natomiast występuje tu wymowa taka jak na środkowym Kociewiu, różni się natomiast wymowa grupy <i>eN</i>, a więc <i>ga<sup>n</sup>ś, gamba</i>, ale <i>le<sup>y</sup>n, cie<sup>y</sup>mno</i> [Górnowicz 1967, 155-156]).</div>\r\n<div>Prawie na całym Kociewiu (z wyjątkiem północy) grupa <i>eN </i>wymawiana jest szeroko paralelnie do szerokiej wymowy samogłoski nosowej <i>ę</i>, jako <i>aN</i>: <i>sianam, pługam </i> = sianem, pługiem. Wymowa ta szybko się wycofywała, gdyż była często wyśmiewana, np. powiedzeniami: <i>nie bańdzie Mniamniec pluł nam w gamba; cilander pank na same śwanta </i>[za: Górnowicz 1967, 154]. </div>\r\n<div> Grupa <i>oN</i> charakteryzuje się natomiast wymową zwężoną jako <i>óN</i>, czyli przed spółgłoskami nosowymi zawsze samogłoska <i>o </i>wymawiana jest wąsko: <i>słóne, rozpuszczóne,<u> świncónki, zapómne,</u> do<sup>u</sup>m, ko<sup>u</sup>min, świcónce, postrojóne, zielóne, odrobióne, pożyczóno, kóń, dzwónkem, zrobióne, wydzierżawio<sup>u</sup>ne, dómek, bo<sup>u</sup>mba, ogón, bómby, kóniec, póniedziałek, zbómbardowane, stróny, klo<sup>u</sup>ny, wago<sup>u</sup>ny, kónie, sło<sup>u</sup>my, słómy, dzwóniu </i>= słone, rozpuszczone, święconki, zapomnę, dom, komin, postrojone, zielone, odrobione, pożyczono, koń, dzwonkiem, zrobione, wydzierżawione, domek, bomba, ogon, bomby, koniec, poniedziałek, zbombardowane, strony, klony, wagony, konie, słomy, dzwonią.</div>\r\n<div> Związki gwar kociewskich z dialektem wielkopolskim to – oprócz braku mazurzenia – takie cechy, jak:</div>\r\n<div>1)<span> </span>dźwięczne <i>w </i>po spółgłoskach bezdźwięcznych, <i>czwartek</i>, czasem też wymawiane w innej pozycji jako <i>w</i> dwuwargowe, a nie wargowo-zębowe, np. <i>dwóch, d<b>w</b>orzec, dworca, cz<b>w</b>órkami</i>;</div>\r\n<div>2)<span> </span>końcówka <i>-ma </i>w 1. os. lmn. trybu rozkazującego (wspólna dla Kociewia, Borów Tucholskich, części Kujaw i Wielkopolski), np. <i>róbma, piszma</i> = róbmy, piszmy [przykłady za: Górnowicz 1967, 165];</div>\r\n<div>3)<span> </span>wspólne słownictwo, np. <i>koryto </i>‘żłób’, <i>łeb </i>‘piasta w kole wozu’, szpice ‘szprychy’.</div>\r\n<div> Bardzo silne i liczne są nawiązania do dialektu mazowieckiego, por.</div>\r\n<div>1)<span> </span>stwardnienie w’ w grupach <b> </b><i>św’, ćw’, dźw’</i><b>, </b>czyli wymowa: <i>śwecili, śwontki </i>= świecili, świątki; oraz w stwardnienie <i>m’ </i>w końcówce <i>-ami</i>: <i>grzybamy,z grzy<sup>i</sup>bamy<sup>i</sup>, wiosłamy<sup>i</sup>, deskamy<sup>i</sup>, z psamy</i><b>= </b>grzybami, wiosłami, deskami, psami, a także w zaimku <i>mi</i>;</div>\r\n<div><span>2)<span> </span></span>twarda spółgłoska<b><i> l</i></b> przed<b><i> i, </i></b>tu wymawianym jako głoska pośrednia między <i>i</i> a <i>y</i>, np. <i>nosily<sup>i</sup>, rozdzielaly<sup>i</sup>, kończyly<sup>i</sup>, zniszczyly<sup>i</sup>, spadly<sup>i</sup>, rozebraly<sup>i</sup>, postawy<sup>i</sup>ly<sup>i</sup>, powycinaly<sup>i</sup>, miely<sup>i</sup>, przyprowadzily<sup>i</sup>, wycinaly<sup>i</sup>, wiładowaly<sup>i</sup></i><b>= </b>nosili, rozdzielali, kończyli, zniszczyli, spadli, rozebrali, postawili, powycinali, mieli, przyprowadzili, wycinali, wyładowali;</div>\r\n<div>3)<span> </span>miękkie <i>ch’</i> w pierwotnej grupie <i>chy</i>: <i>chiba </i>= chyba;</div>\r\n<div>4)<span> </span>twarde <i>k</i> przed samogłoską <i>e</i>, czyli brak zróżnicowania między grupą <i>ke/kie, ge/gie</i>: <i>kedyś, dzwunkem, grabky<sup>i</sup>, elegancke, jakeś, pociągem, pol’ske </i>= kiedyś, dzwonkiem, grabki, eleganckie, jakieś, pociągiem, polskie;</div>\r\n<div>5)<span> </span><a href="dialektologia.itks.pl/?l1=leksykon&lid=663">przejście śródgłosowego <i>-ar- > -er-</i></a>, niepotwierdzone w naszych nagraniach, ale liczne przykłady przytoczono w literaturze przedmiotu [Rzetelska-Feleszko 1970, 19]: <i>poderty, wyterty, zaperty, derł, terł, umerł, zżerł</i> = podarty, wytarty, zaparty, darł, tarł, umarł, zżarł;</div>\r\n<div>6)<span> </span>końcówka -<i>owiu</i>w <a href="?l1=leksykon&lid=539">celowniku liczby pojedynczej rodzaju męskiego</a> <i>- synowiu, ojcowiu</i>, niepoświadczona w nagraniach;</div>\r\n<div>7)<span> </span>przyrostek <i>-ak</i> w nazwach istot młodych, np. <i>dzieciak, cielak, prosiak</i>;</div>\r\n<div>8)<span> </span>wspólne słownictwo, czasem o szerszym zasięgu, np. <i>chodaki </i>‘stare buty z odciętymi cholewami’, <i>trzon </i>‘dno pieca chlebowego’, <i>jagła</i>, <i>jaglija </i>‘świerk’.</div>\r\n<div><span> Ogólnie północnopolskie cechy o szerokim zasięgu lub charakterystyczne dla części gwar północnej Polski to: </span></div>\r\n<div>1)<span> </span>zrównanie<b> <i>i</i></b> i <b><i>y, </i></b>czyli wymowa <i>i</i> niemiękczącego poprzedzających spółgłosek lub wymowa głoski pośredniej między <i>i</i> a <i>y</i>, np. <i>kory<sup>i</sup>tarz, ribaki, ry<sup>i</sup>b, wszy<sup>i</sup>sko, czszy<sup>i</sup>ma<b>ł,</b> szy<sup>i</sup>ny, mały<sup>i</sup>,baraky<sup>i</sup>,cegły<sup>i</sup>,obity<sup>i</sup>,wikopane, przy<sup>i</sup>kryć, skończy<sup>i</sup>li, Niemcy<sup>i</sup>, wy<sup>i</sup>buchła, starszy<sup>i</sup>, tedy<sup>i</sup> ony<sup>i</sup>, my<sup>i</sup> chłopcy<sup>i</sup> dostaly<sup>i</sup>,wy<sup>i</sup>łożyli, nazy<sup>i</sup>wam, wszisko, wipalane ,dziewczy<sup>i</sup>ny </i>= korytarz, rybaki, ryb, wszystko, trzyma<b>ł,</b> szyny, mały, baraki, cegły, obity, wykopane, przykryć, skończyli, Niemcy, wybuchła, starszy, tedy oni, my chłopcy dostali, wyłożyli, nazywam, wszystko, wypalane, dziewczyny;</div>\r\n<div>2)<span> </span>asynchroniczna wymowa spółgłosek wargowych miękkich, nieobecna w naszych nagraniach, ale dobrze poświadczona w opracowaniach gwar kociewskich i w tekstach gwarowych z Kociewia, np. <i>pamniantum, ziamni, kupsiuł</i> = pamiętam, ziemi, kupił [przykłady za: Nitsch 1960, 252, 254], por. też formy <i>kamniuszki zmniata </i>= kamuszki zmiata w zagadce kociewskiej [za: Sychta 1980 I, 46];</div>\r\n<div>\r\n<div>☺ Co to jest?<i> Szachta machta, dziurawa płachta, // Po polu lata, kamniuszki zmniata.</i></div>\r\n</div>\r\n<div>3)<span> </span>końcówka –m w 1. os. lmn. czas teraźniejszego (zob. niżej),</div>\r\n<div>4)<span> </span>charakterystyczna <a href="?l1=leksykon&lid=643">odmiana liczebnika <i>dwa</i></a> tylko z formą <i>dwa </i>(bez <i>dwie</i>) stosowaną w połączeniach z rzeczownikami wszystkich rodzajów, niepoświadczona w naszych tekstach, ale przytaczana często w opracowaniach: <i>dwa dziewczyny, dwa kobiety </i>[Górnowicz 1967, Rzetelska-Feleszko 1970];</div>\r\n<div>5)<span> </span>brak rozróżnienia rodzajów w czasie przeszłym w liczbie mnogiej na skutek upowszechnienia się form męskoosobowych, na poziomie składni skutkujący brakiem zgody pod względem rodzaju w połączeniach: podmiot w postaci rzeczownika niemęskoosobowego w lmn. (przymiotnik określający też w formie niemęskoosobowej) + orzeczenie w czasie przeszłym na <i>-li</i>: <i>byli przecież te różne śledziki, śledzie w oleju różne byly<sup>i</sup>. Brzózki byli rozpuszczóne, dzieci rzucali, by<sup>i</sup>li przecież pieróżki</i>, <i>te majstry rozdzielaly<sup>i</sup></i>, <i>te bo<sup>u</sup>mby w powietrze pośli, wszy<sup>i</sup>skie okna powylatywali, drzwi sie pootwierali, zostali zbómbardowane, żonate dostaly<sup>i</sup> dziesięć złoty<sup>i</sup>ch</i>, <i>dziewczy<sup>i</sup>ny robili pol’ske, te ludzie różne byly<sup>i</sup></i>, <i>dziewczy<sup>i</sup>ny tyż byly<sup>i</sup></i>;</div>\r\n<div>6)<span> </span>wspólne północnopolskie słownictwo, np. <i>gęste mleko </i>‘zsiadłe mleko’, <i>obora </i>‘podwórze’, <i>paśnik </i>‘pastwisko’, <i>posowa </i>‘pułap’ (także w Polsce zachodniej), <i>wybudowania </i>‘domy stojące za wsią’, <i>gżegżółka </i>‘jaskółka brzegówka’, <i>rozgrania </i>‘rozwidlona gałąź’, <i>snadka </i>‘płytka’ (o wodzie) [Rzetelska-Feleszko 1970, 26-27.</div>\r\n<div>Również brak wymowy dyftongicznej samogłosek łączy Kociewie nie z Wielkopolską, która ją zna, lecz z całą Polską północno-wschodnią i znaczną częścią gwar centralnopolskich.</div>\r\n<div><span> Są również zjawiska o jeszcze szerszym zasięgu, prawie ogólnogwarowe, np. upowszechnienie końcówki <i>-ów</i> w dopełniaczu lmn., niezależnie od rodzaju rzeczownika, np. </span><i>dziewczynów marków gospodarzów </i>= dziewczyn, marek, gospodarzy; <a href="?l1=leksykon&lid=667">przejście <i>-ił/-ył > -uł</i></a> w formach czasownikowych (północno- i zachodniopolskie), np. <i>chodziuł</i>, <i>nie buł</i>,<i> wziuł</i> = chodził, nie był, wziął; czy <a href="?l1=leksykon&lid=678">rozpodobnienie grupy <i>kt</i></a>, np. <i>chtoś</i> = ktoś lub <a href="?l1=leksykon&lid=679">rozszerzenie artykulacyjne</a> przed spółgłoskami półotwartymi, np. <i>fortki</i> = furtki.</div>\r\n<div>Cechy szczególne gwar kociewskich to – oprócz braku <i>a</i> pochylonego – przede wszystkim innowacje fleksyjne, polegające na uproszczeniu odmiany wyrazów. Gwary kociewskie pod tym względem są zaliczane do najbardziej nowatorskich. Jedno z najbardziej wyrazistych zjawisk to tzw. neologizm kociewski, czyli końcówka <i>-óm </i>w 1. os. lp. r. męskiego w czasie przeszłym, np. <i>skakałóm, mniałóm</i> = skakałam, miałam. Powstała ona na skutek analogii do kociewskich form czasu teraźniejszego, typu <i>gadóm, wołóm</i>, a przyczyny je przeniesienia do czasu przeszłego upatruje się w tendencji do przywrócenia zachwianej przez wymowę <i>eN </i>jako <i>aN </i>opozycji form męskich i żeńskich w czasie przeszłym, gdyż formy męskie, typu <i>skakałem </i>w wyniku wymowy <i>e</i> przed spółgłoską nosową <i>m</i> jako <i>a</i> utożsamiały się z żeńskimi, typu <i>skakałam</i> [Górnowicz 1967, 162-163]. Końcówka ta dość szybko zanikła na skutek uproszczenia odmiany przez wprowadzenie form analitycznych czasu przeszłego, typu <i>ja skakał</i>. W naszych tekstach nie została już potwierdzona, ale można ją jeszcze usłyszeć w pieśniach ludowych, np.</div>\r\n<div><i>Szedłóm ja raz boram, boram malinowim,</i></div>\r\n<div><i>Natrafsiełóm trzech panianków, zbie<sup>i</sup>reli jagody</i>. [za: Sychta 1980 I, 34].</div>\r\n<div>Inna charakterystyczna cecha kociewska, która rozszerzyła się na Malborskie i południowe Kaszuby, to <a href="?l1=leksykon&lid=773">formy 3. os. liczby mnogiej czasu przeszłego</a> na <i>-eli </i>zamiast ogólnopolskiego <i>-ali</i>, np. <i>śpieweli, szmageli, wynaszeli, powynaseli </i>= śpiewali, smagali, wynaszali (tj. wynosili), powynosili. Formy te powstały w wyniku analogii do form na <i>–eli </i>(typu <i>mieli</i>), ale podczas gdy cała prawie północna Polska ma typ <i>sieli, leli </i>(zamiast staropolskiego, a dziś południowego gwarowego <i>sioli, loli</i>) i <i>gadali, wołali</i>, to gwary kociewskie uprościły maksymalnie to zróżnicowanie i mają tylko jeden prosty typ <i>-eli</i> [Górnowicz 1969, 163].</div>\r\n<div>Kolejna innowacja kociewska to wprowadzenie opisowych form czasu przeszłego, które polegają na tym, że nie końcówki rozróżniają wyrazy, lecz zaimki i partykuła <i>że</i> z dołączaną odpowiednią końcówką: <i>ja żam gadał, ty żeś gadał, mi żam gadeli, wi żeśta gadeli. </i>Partykuła często bywa opuszczana, stąd jeszcze prostszy typ odmiany: <i>ja gadał, ty gadał, mi gadeli, wi gadeli </i>Górnowicz 1969, 163-164], a więc <a href="?l1=leksykon&lid=578">formy analityczne czasu przeszłego</a> tylko z zaimkiem sygnalizującym poszczególne osoby. W nagranych tekstach rzadko został poświadczony typ czas przeszłego z partykułą <i>że</i>: <i>żem pobłóndził, żem pośli</i> = pobłądziłem, poszliśmy // myśmy poszli; częstszy jest drugi typ uproszczony: <i>ja chodziuł, mi wozili, my czekali, ja był chłopcem, ja miał siedemnaście lat, ja robi<b>ł, </b>ja dostał strachu </i>= chodziłem, woziliśmy // myśmy wozili, czekaliśmy // myśmy czekali, byłem, miałem, robiłem, dostałem.</div>\r\n<div>Obok tego są jednak dość liczne przykłady form końcówkowych typowych dla całej Polski północnej z końcówką <i>-m</i> w 1.os. lmn. czasu przeszłego: <i>wyślim, zapchelim, musielim, jechalim</i>, <i>przynieślim, poślim </i>= wyszliśmy, zapchaliśmy, musieliśmy, jechaliśmy, przynieśliśmy, poszliśmy, oraz form zgodnych z ogólnopolskimi, typu <i>byłem</i>.</div>\r\n<div>W koniugacji w czasie teraźniejszym charakterystyczne jest nie tylko usuwanie oboczności samogłoskowych (<i>ja biere – ty bierzesz</i>),lecz także i spółgłoskowych: <i>ja bierze – ty bierzesz</i>, co jest wspólną innowacją kaszubsko-kociewsko-malborską [Górnowicz 1969, 164-165].</div>\r\n<div>W 1. os. lmn. czasu teraźniejszego i przyszłego prostego panuje końcówka <i>-m</i>, np. <i>przyjdziem, przyniesiem </i>= przyjdziemy, przyniesiemy. W formach 2. os. lmn. rozkaźnika i <a href="?l1=leksykon&lid=577">formach 2. os. lmn. czasu teraźniejszego</a> trybu oznajmującego wyłączność (oprócz funkcji <a href="?l1=leksykon&lid=653">pluralis maiestaticus</a>) uzyskała natomiast końcówka <i>-ta</i>, np. <i>chodźta</i> = chodźcie; por. też przykłady form z końcówką <i>-ta</i> w piosence kociewskiej śpiewanej do tańca <i>U balwierzu</i>, czyli u fryzjera[za: Sychta 1980 I, 13]:</div>\r\n<div><i>Gólta brodi, gólta brodi,</i></div>\r\n<div><i>Włosi wiriwajta,</i></div>\r\n<div><i>A jak broda ogolita,</i></div>\r\n<div><i>Wósy wiriwajta!</i></div>\r\n<div> Inną ważną cechą wynikającą z tendencji do uproszczenia fleksji jest wyłączność końcówki <i>-ę</i> w bierniku liczby pojedynczej w całej deklinacji, a więc nie tylko w rzeczownikach, lecz także w zaimkach i przymiotnikach. Końcówka ta w wyniku procesów fonetycznych, tj. <a href="?l1=leksykon&lid=728">szerokiej wymowy ę</a> jest realizowana jako <i>-a</i>, stąd również Blp. zaimków i przymiotników (nie tylko rzeczowników), równa się mianownikowi, np. <i>na dwunasta, <u> </u>miałam cała dupa sina, w świętojańska noc </i>= na dwunastą, miałam całą dupę siną, w świętojańską noc.</div>\r\n<div> Od sąsiednich Borów Tucholskich Kociewie odróżnia się przede wszystkim brakiem <i>a</i> pochylonego, brakiem dyftongizacji samogłoski <i>o</i>, <i>ó, </i>stwardnieniem <i>w’</i> w grupie <i>św’</i>, formami rozkaźnika na <i>-aj </i>(w Borach <i>-ej</i>), formami czasu przeszłego na <i>-eli</i>, których gwary borowiackie nie znają, zatratą nosowości przed spółgłoskami szczelinowymi na Kociewiu (z wyjątkiem południa), przejściem <i>-ar- > -er-</i>, zmianą <i>-ił // -ył w -uł</i>, a ze strony borowiackiej resztkami procesu afrykatyzacji spółgłosek tylnojęzykowych, czyli wymową <i>ć, dź </i>zamiast <i>k’, g’</i>. Z powyższego zestawu cech wynika, że większość zjawisk wytyczających granicę kociewsko-borowiacką i różnicujących oba zespoły gwarowe jest wynikiem ekspansji cech mazowieckich na teren Kociewia. Wspólne natomiast dla gwar kociewskich i borowiackich cechy językowe to przede wszystkim zjawiska północnopolskie o szerokim zasięgu (np. typ <i>dwa krowi</i>, zmieszanie <i>i, y</i>; wymowa samogłosek pochylonych <i>o, e</i>, końcówka <i>-m</i> w 1. os. lmn. czasu ter.), stare cechy kaszubskie o pierwotnie szerszym zasięgu oraz niektóre bardzo ekspansywne sięgające aż do Borów Tucholskich mazowizmy. Niewiele odnotowano wspólnych tylko kociewsko-tucholskich wyrazów, np. <i>przyboczna, przybocznica </i>‘druhna’, <i>pierzgle </i>‘łupież’ [Rzetelska-Feleszko 1970, 29].</div>\r\n<div> Od gwar malborskich, z którymi łączy Kociewie bardzo wiele cech (m.in. brak <i>a </i>pochylonego, zwężenie <i>o</i> przed spółgłoską nosową, <a href="?l1=leksykon&lid=683">samogłoski pochylone</a> <i>o, e </i>jako odrębne dźwięki,), także tych o szerszym północnopolskim (czy dawnym mazowieckim) zasięgu (np. zrównanie w wymowie <i>i, y</i>; <a href="?l1=leksykon&lid=720">stwardnienie <i>w’ </i>w grupach <i>św’, ćw’, dźw’</i></a> i <i>m’</i> w końcówce <i>–ami</i>; twarda spółgłoska <i>l</i> przed <i>i</i>) odróżnia natomiast malborskie <a href="?l1=leksykon&lid=729">sziakanie</a> (gwary kociewskie rozróżniają natomiast trzy szeregi spółgłosek: <i>s, z, c, dz – sz, ż, cz, dż – ś, ź, ć, dź</i>), wymowa grupy <i>eN</i> (w Malborskiem wąska z <i>e </i>pochylonym, na Kociewiu – na ogół szeroka), wymowa samogłosek nosowych (w Malborskiem zwężona), zachowanie <a href="?l1=leksykon&lid=586">frykatywnego <i>r</i></a> w Malborskiem (brak na Kociewiu), <a href="?l1=leksykon&lid=532">bezokolicznik</a> na -<i>uwać</i> (<i>podskakuwać, usługuwać, rozkazuwać, przygaduwać</i>) i formy czasu przeszłego z <i>-uw-</i> w Malborskiem, a <i>-ywać </i>przejęty z Mazowsza na Kociewiu. Łączy też Kociewie i Malborskie nowatorska, uproszczona fleksja, gdyż żadne gwary nie uprościły odmiany wyrazów tak bardzo jak gwary kociewskie i malborskie [Górnowicz 1967, 161].</div>\r\n<div>W słowotwórstwie kociewskim warto zwrócić uwagę na formanty tworzące nazwy ekspresywne [Pająkowska 1990, 1997, 59-65]:</div>\r\n<div>1)<span> </span>przyrostek ekspresywny <b><i>or </i></b>w takich derywatach, jak<b>, </b>np. <i>gapior, guzior, krzakor </i>– pochodnych od wyrazów: gapa, guz, krzak;</div>\r\n<div>2)<span> </span>augmentatywno-pejoratywne formacje z -<b><i>ora</i></b>, np. <i>babora,</i> <i>mamora, muchora</i>, <i>siatora</i>, <i>chuściora</i>, utworzone od podstaw: baba, mama<i>,</i> mucha, siatka,chustka;</div>\r\n<div>3)<span> </span>przyrostek <i>-ory </i>w kilku formacjach występujących najczęściej lub tylko w liczbie mnogiej: <i>gaciory</i>, <i>flakory</i>, <i>statory</i>, <i>szmaciory, </i>utworzone od wyrazów: gacie,flaki, statki (tj. naczynia kuchenne),szmaty;</div>\r\n<div>4)<span> </span>przyrostek ekspresywny <b><i>-ón </i></b>w zgrubieniach: <i>pijón, ślepón, zmarzlón, psión</i> ‘psisko’, <i>kotón</i> ‘kocisko’, <i>koślón </i>‘ktoś koślawy’; formant ekspresywny <i>-ón</i> tworzy derywaty od nazw osób (również imion własnych), zwierząt i niektóre inne, np. <i>Kazión </i>– Kazik, <i>kurczón </i>– kurczak, <i>burón</i> – burak;</div>\r\n<div>5)<span> </span><b><i>-uszek</i></b>: tworzących nazwy zdrobniałe, np. <i>kamuszek,</i> <i>kubuszek</i> (ogp. kamyczek, kubeczek); oraz <b><i>-iszek/-yszek</i></b>: <i>garnyszek</i>, <i>czubyszek</i>, <i>woryszek</i> (ogp. garnuszek, czubeczek, woreczek), także <b><i>-aszek</i></b>: <i>robaszek</i>, <i>chłopaszek</i> (ogp. robaczek, chłopaczek). Formanty <i>-uszek </i>i <i>-yszek </i>występują dość często obocznie, np. używa się formy <i>kubyszek</i> i <i>kubuszek </i>na określenie małego kubka. Formacje z <i>-yszek</i> występują raczej w języku starszego pokolenia.</div>\r\n<div>Dobrze poznane zostało słownictwo gwar kociewskich, szczególnie dzięki 3- tomowemu słownikowi kociewskiemu ks. Bernarda Sychty oraz pracom Marii Pająkowskiej-Kensik [1997, 2000], Ewy Rzetelskiej-Feleszko [1970a] czy Kwiryny Handke [1970].</div>\r\n<div>Jak podkreśla Ewa Rzetelska-Feleszko [1970a, 148] Kociewie jest jednak terenem, na którym brak wyraźnej odrębności w zakresie rodzimego słownictwa, stąd też wyrazów specyficznie kociewskiego jest niewiele, np. <i>babuś, buś </i>‘dziadek’<i>, dannik, gałka </i>‘źrenica’, <i>kijanki </i>‘paliki osadzone w płozach sań’<i>, klep </i>‘bijak u cepów’, <i>kraty </i>‘sztachety’, <i>prędki </i>‘wczesny’, <i>zarznice, żarznice </i>‘ospa’. Większość leksyki ma szerszy zasięg, nieograniczony do Kociewia. Wyróżnić tu można ze względu na wspólne zasięgi [przykłady za: Rzetelska-Feleszko 1970a]:</div>\r\n<div>a) słownictwo tylko kociewsko-kaszubskie, np. przede wszystkim kaszubizmy sięgające na Kociewie, głównie na północ, rzadziej do centrum, np. <i>seknia</i> ‘męskie ubranie do ślubu’, [Handke 1970];</div>\r\n<div> b) słownictwo wspólne gwarom Kociewia i gwarom położonym na wschód od Wisły, np. <i>karcz, uczba, płużek </i>‘radło’, <i>obiad </i>‘południe’, <i>lólek </i>‘dziadek’, <i>lólka </i>‘babka’;</div>\r\n<div>c) słownictwo łączące Kociewie i Bory Tucholskie, głównie kaszubskie wkraczające na te tereny, np. <i>czechlić, gorzyć się, brzad, bietka, bagna </i>‘kotna’.</div>\r\n<div>Należy podkreślić, że na ogół to słownictwo łączące Kociewie i wymienione obszary gwarowe nie jest specyficzne tylko dla nich, ale np. ma jeszcze inny zasięg. Często jest to leksyka kaszubska o różnym zasięgu na terenie samych Kaszub i sięgająca na obszary sąsiednie Kociewia, Borów Tucholskich i Krajny: a) leksyka ogólnokaszubska występująca także na wymienionych terenach, np. <i>karno </i>‘stado bydła, ptactwa, gromada ryb’, <i>podskacić </i>‘podsycić ogień’, <i>czechlić</i> ‘czyścić, skrobać jarzyny’; b) leksyka charakteryzująca dużą część gwar kaszubskich, a spotykana też w sąsiednich gwarach kociewsko-borowiacko-krajniackich, np. <i>charłężyć </i>‘podkradać’, ‘zagarniać dla siebie’, ‘zapracowywać się’; <i>bietka, wietka</i> ‘klepka beczki’, c) leksyka przeważnie południowokaszubska i jednocześnie występująca na przyległych terenach Kociewia, Borów i Krajny, np. <i>zator </i>‘miejsce na jeziorze, gdzie się zaczyna głębia’, <i>kurzatwa</i> ‘zadymka śnieżna’, <i>wąpiór, wąpior</i> ‘wyspa’ [Handke 1997 (1979), 298-303].</div>\r\n<div>Dużą część zasobu słownikowego gwar kociewskich stanowią także wyrazy ogólnogwarowe lub obejmujące dużą część gwar Polski.</div>\r\n<div>Interesujące, choć nie wyłącznie kociewskie, jest słownictwo ekspresywne. W słowniku Bernarda Sychty znajduje się przeszło 5500 haseł, z czego 3520 to rzeczowniki, które dotyczą następujących kręgów tematycznych: człowiek- 25%, narzędzia, sprzęty- 16%, zwierzęta- 12%, teren, obiekty -7%, rośliny - 6% [Pająkowska 1997, 21]. Większość nazw określających człowieka odnosi się do jego zachowania, cech fizycznych i psychicznych, przeważnie mają one charakter wartościujący, subiektywny, często ekspresywny, nacechowany stylistycznie:</div>\r\n<div><span>ü </span>wysoki: <i>długaja, długajca, długas </i>– człowiek duży, niezgrabny; <i>gibas </i>– człowiek wysoki, smukły; <i>glizdra </i>– wysoka, chuda kobieta;</div>\r\n<div><span>ü </span>niski: <i>hupus, konus </i>– człowiek małego wzrostu, <i>pertek</i>;</div>\r\n<div><span>ü </span>tęgi: <i>celbert </i>– dziecko tłuste, grubasek; <i>grubela </i>– człowiek otyły; <i>bulwa </i>– przezwisko człowieka otyłego, <i>bekera</i> – silna, tęga kobieta;</div>\r\n<div><span>ü </span>chudy: <i>piskater</i> – wysoki, chudy mężczyzna; <i>lebioda </i>– mężczyzna słaby; <i>zgaga</i> – człowiek wątły, zwierzę zabiedzone; <i>chochla</i> – cienka, wysoka dziewczyna, <i>mirchlon</i> – chłopiec chudy [Pająkowska 1997, 22-23].</div>\r\n<div>Liczne są ekspresywne, wskazujące na różne wady, określenia człowieka:</div>\r\n<div><span>ü </span>płaczliwego<b>: </b> <i>beczek, bakała, płaczek, riczek</i>;</div>\r\n<div><span>ü </span>gadatliwego: <i>czaber, czafrot, fafrot</i>, żeńskie <i>fafrotka</i>;</div>\r\n<div><span>ü </span>zrzędliwego: <i>burgot</i>; <i>manczek </i>– człowiek zamęczający otoczenie swoimi sprawami; <i>zmudnik</i>;</div>\r\n<div><span>ü </span>skąpego: <i>chciwolec, knifka</i>;</div>\r\n<div><span>ü </span>łakomego: <i>głodak</i>; <i>wołoduch </i>[przykłady za: Pająkowska 1997, 25-28].</div>\r\n<div>Ciekawe są też ogólne określenia człowieka mało wartościowego, np. <i>nicpota </i>– człowiek nikczemny, <i>ochab </i>– zły człowiek, czy ekspresywne nazwy osób ze względu na wykonywanie charakterystycznej dla nich czynności lub na jej przedmiot: <i>bulwarz </i>– człowiek lubiący jeść dużo ziemniaków, <i>chlejtus </i>– pijak, <i>dłubała</i> – człowiek często dłubiący w nosie. Dużo jest też nazw ludzi słabych, ułomnych, nieurodziwych: <i>bulaja </i>– człowiek z dużą głową, <i>blisala </i>– żartobl. mężczyzna łysy, <i>dupuś </i>– fujara, niedołęga, <i>grajda </i>– człowiek guzdrający się, <i>grzebek </i>– maruda, <i>mgleja </i>– człowiek łatwo mdlejący, <i>rąkela </i>– człowiek bez jednej lub dwóch rąk.</div>\r\n<div>Nieco poniżej 5% zajmują nazwy: części ciała, odzieży i żywności, co stanowi ogólnie (wszystkie rzeczowniki odnoszące się do desygnatów postrzeganych zmysłowo) około 80%. Pozostałą część zbioru rzeczowników stanowią nazwy abstrakcyjne, określające czynności, stany, właściwości, cechy, np.: <i>czarowaństwo </i>– zajmowanie się czarami; <i>gorzkota</i> – gorzkość; <i>koczołunek</i> – czuwanie; <i>łga</i> – kłamstwo; <i>marzeja </i>– półsen; <i>skritwa</i> – tajemnica [Pająkowska 1997, 21].</div>\r\n<div>Kociewie jest terenem, na którym oddziaływały językowe wpływy niemieckie – od strony Gdańska, Malborka, Prus Wschodnich. Pomimo jednak tego wielowiekowego oddziaływania, w gwarach kociewskich występują głównie germanizmy leksykalne i – w mniejszym stopniu – składniowe. Germanizmy pojawiają się zwłaszcza w tych sferach leksyki, na które miał wpływ oficjalny język niemiecki w czasie zaborów np. w dziedzinie rzemiosła wiejskiego i nowszej kultury materialnej [Górnowicz 1967, 167-168], np. <i>albrat </i>‘skrzynia do siekania mięsa’, <i>blutka</i> ‘kiełbasa z krwi’, <i>leberka </i>‘wątrobianka’, <i>muszkibada </i>‘cukier’, <i>cuk, bana </i>‘pociąg’, <i>szmaguster </i>‘zwyczaj bicia rózgami w drugi dzień świąt wielkanocnych’, <i>szychta</i> ‘warstwa snopów’, <i>koćmuga </i>‘komar’, <i>munia </i>‘pysk krowy’, <i>falga </i>‘dzwono u koła’, <i>ryf / ryfa</i> ‘obręcz na kole’, <i>szyca / szycel</i> ‘szczyt wozu’, <i>midwach </i>‘miejsce nad klepiskiem’, <i>tylwant / tylbant </i>‘przegroda z desek między sąsiekiem a klepiskiem’, <i>kryczka </i>‘brukiew’, <i>papla</i> ‘topola’ [Rzetelska-Feleszko,1970, 27-28]. Germanizmy te mają na ogół zasięg szerszy, wspólny dla całej Polski północnej lub jej części, w do dziś stanowią żywe składniki języka kociewskich wsi. Słownictwo kociewskie obecne jest w różnych formach piśmiennictwa, współcześnie też w odnowionej lokalnej prasie.</div>\r\n<div>Do germanizmów składniowych zaliczyć można natomiast częste użycie strony biernej form czasownikowych, np. <i>już móm wszystko kupione, panna młoda je pożegnana, ón ma ta książka przeczitana </i>= już wszystko kupiłem, pożegnali pannę młodą, przeczytał tę książkę. czy konstrukcja analityczna <i>z </i>+ narzędnik zamiast narzędnika, np. <i>kopnół ta piłka z nogo</i> = kopnął tę piłkę nogą [Górnowicz 1967, 168].</div>\r\n<div>Gwary kociewskie ulegają w dużym stopniu wpływom języka ogólnego. Kociewiacy wybywają się zwłaszcza cech wyśmiewanych i uświadamianych jako gwarowe, np. szerokie wymowy grupy <i>eN </i>i nosówki <i>-ę</i>. Już ponad pół wieku temu po badaniach terenowych na Kociewiu w 1952 r. Kazimiera Warczewska zauważyła, że Kociewiacy wstydzą się swojej gwary i szybko jej się wybywają. W związku z tym przyszłość gwar Kociewia uważała za przesądzoną, stwierdzając: „Za kilka czy kilkanaście lat trudno będzie o jakiekolwiek materiały z żywego dialektu kociewskiego” [1954, 125]. Prognoza ta nie do końca okazała się trafna, choć rzeczywiście obecnie badania na Kociewiu są bardzo trudne. Pewne cechy gwarowe utrzymują się jednak bardzo dobrze i zostały poświadczone w naszych nagraniach. Modna obecnie tendencja do podkreślania odrębności regionalnych też przyczyniła się do ożywienia gwar kociewskich. Z drugiej strony gwary kociewskie jako stosunkowo bliskie językowi ogólnemu ekspandowały na tereny sąsiednie, w Malborskie, Bory Tucholskie, nawet na południowe Kaszuby, niwelując szereg różnic językowych.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Literatura: </b></div>\r\n<div><i>Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich</i>, opracowany przez Zespół Zakładu Słowianoznawstwa PAN pod kierunkiem Zdzisława Stiebera i Hanny Popowskiej-Taborskiej), t. 1-15, Wrocław 1964-1978.</div>\r\n<div>Hubert Górnowicz, <i>Dialekty kociewski i malborski, </i>[w:] <i>Pomorze Gdańskie IV. Literatura i język”</i>, Gdańsk 1967, s. 147-172.</div>\r\n<div>Kazimierz Nitsch, 1956, <i>Historia badań nad dialektami północnej Polski, </i>[w:] <i>Konferencja pomorska (1954). Prace językoznawcze, </i>Warszawa.</div>\r\n<div>Kazimierz Nitsch, 1960, <i>Wybór polskich tekstów gwarowych, </i>wyd. II, Warszawa.</div>\r\n<div>Kazimierz Nitsch,1954, <i>Dialekty kociewskie, </i>[w tegoż:] <i>Wybór pism polonistycznych. </i>Tom III.<i> Pisma pomorzoznawcze</i>, Wrocław-Kraków, s. 145-182 (i mapy dołączone na końcu tomu).</div>\r\n<div>Kazimierz Nitsch,1958, <i>Dialekty języka polskiego, </i>[w: tegoż:] <i>Wybór pism polonistycznych. </i>Tom IV.<i> Pisma dialektologiczne</i>, Wrocław-Kraków, s. 7-115.</div>\r\n<div>Maria Pająkowska, 1989, <i>Gwary kociewskie jako przedmiot badań</i>, [w:] <i>Ze studiów nad dialektem kociewskim i kaszubskim, </i>pod red. E. Brezy, Warszawa-Poznań.</div>\r\n<div>Maria Pająkowska, 2005, <i>Na Pomorzu jest też Kociewie, </i>[w:] <i>Polszczyzna bydgoszczan. Historia i współczesność</i>, t. 2, pod red. Małgorzaty Święcickiej, Bydgoszcz, s. 47-53. </div>\r\n<div>Maria Pająkowska, 1997, <i>Słownictwo kociewskie a kultura ludowa. Wybrane zagadnienia z zakresu słownictwa gwarowego, wyrażającego sądy wartościujące o człowieku</i>, Bydgoszcz.</div>\r\n<div>Maria Pająkowska, 1990, <i>Słowotwórstwo rzeczowników w gwarze kociewskiej</i>, Bydgoszcz.</div>\r\n<div>Maria Pająkowska-Kensik, 2000, <i>Mały słownik kociewski</i>, Tczew.</div>\r\n<div>Ewa Rzetelska-Feleszko, 1969, <i>Dialekt kociewski – problematyka, granice, słownictwo,</i> [w:] <i>Pomorze Gdańskie VI: „Kociewie”</i>, Gdańsk, s. 5–32.</div>\r\n<div>Ewa Rzetelska-Feleszko, 1970, <i>Słownictwo Kociewia, </i>„Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” IX, s. 147-160.</div>\r\n<div>ks. Bernard Sychta, 1980, 1985, <i>Słownictwo kociewskie na tle kultury ludowej</i>, t. I-II, 1980, t. III, 1985, Wrocław.</div>\r\n<div>Zuzanna Topolińska, <i>Kaszubsko-tucholska i kaszubsko-kociewska granica językowa, </i>„Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, X, Łódź 1964, s. 14-22.</div>\r\n<div>Stanisław Urbańczyk, 1962, <i>Zarys dialektologii polskiej, </i>Warszawa.</div>\r\n<div>Ludwik Zabrocki, 1933, <i>Charakterystyka językowa Pomorza, </i>[w:] <i>Tydzień o Pomorzu, </i>pod red. L. Zabrockiego, (przedruk w: Ludwik Zabrocki, <i>U podstaw struktury i rozwoju języka</i>, Warszawa-Poznań 1980, s. 417-431).</div>\r\n<p> <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie&l4=kociewie-gwara-regionu">Czytaj wersję podstawową tego artykułu</a></p>', 0, 0, 0), ('kociewie-historia-regionu', 'kociewie', 'Historia regionu', 20000, '\r\n <h1>Historia regionu </h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Agnieszka Piotrowska i Krzysztof Kowalkowski </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_433_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - historia regionu</h3>\r\n <p>Zabytki Kociewia. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/640x426-F6610.jpg" title="Kociewie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/288x192-F6610.jpg" alt="Kociewie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/100x67-F6610.jpg" alt="Kociewie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - historia regionu</h3>\r\n <p>Zabytki Kociewia. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/640x426-F6611.jpg" title="Kociewie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/288x192-F6611.jpg" alt="Kociewie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/100x67-F6611.jpg" alt="Kociewie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - historia regionu</h3>\r\n <p>Zabytki Kociewia. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/640x426-F6612.jpg" title="Kociewie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/288x192-F6612.jpg" alt="Kociewie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/100x67-F6612.jpg" alt="Kociewie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - historia regionu</h3>\r\n <p>Zabytki Kociewia. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/640x426-F6613.jpg" title="Kociewie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/288x192-F6613.jpg" alt="Kociewie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/100x67-F6613.jpg" alt="Kociewie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - historia regionu</h3>\r\n <p>Zabytki Kociewia. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/320x480-F6614.jpg" title="Kociewie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/144x216-F6614.jpg" alt="Kociewie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/50x75-F6614.jpg" alt="Kociewie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - historia regionu</h3>\r\n <p>Zabytki Kociewia. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/640x426-F6615.jpg" title="Kociewie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/288x192-F6615.jpg" alt="Kociewie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/100x67-F6615.jpg" alt="Kociewie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - historia regionu</h3>\r\n <p>Zabytki Kociewia. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/640x426-F6616.jpg" title="Kociewie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/288x192-F6616.jpg" alt="Kociewie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/100x67-F6616.jpg" alt="Kociewie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - historia regionu</h3>\r\n <p>Zabytki Kociewia. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/640x426-F6617.jpg" title="Kociewie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/288x192-F6617.jpg" alt="Kociewie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/100x67-F6617.jpg" alt="Kociewie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - historia regionu</h3>\r\n <p>Zabytki Kociewia. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/640x426-F6618.jpg" title="Kociewie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/288x192-F6618.jpg" alt="Kociewie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/100x67-F6618.jpg" alt="Kociewie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - historia regionu</h3>\r\n <p>Zabytki Kociewia. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/640x426-F6619.jpg" title="Kociewie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/288x192-F6619.jpg" alt="Kociewie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/100x67-F6619.jpg" alt="Kociewie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - historia regionu</h3>\r\n <p>Zabytki Kociewia. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/640x426-F6620.jpg" title="Kociewie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/288x192-F6620.jpg" alt="Kociewie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/100x67-F6620.jpg" alt="Kociewie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - historia regionu</h3>\r\n <p>Zabytki Kociewia. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/640x426-F6621.jpg" title="Kociewie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/288x192-F6621.jpg" alt="Kociewie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/100x67-F6621.jpg" alt="Kociewie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - historia regionu</h3>\r\n <p>Zabytki Kociewia. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/640x426-F6622.jpg" title="Kociewie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/288x192-F6622.jpg" alt="Kociewie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/64/images/100x67-F6622.jpg" alt="Kociewie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_433_1 = new gallery($(''gallery_433_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nNazwa regionu jest późna i zagadkowa, do tej pory niewystarczająco objaśniona. Pierwszy jej zapis w formie <em>Gociewie</em> pochodzi z 10 lutego 1807 r. z meldunku ppłk. Hurtyga do generała Jana Henryka Dąbrowskiego. Kolejne znane zapisy z II połowy XX wieku mają już postać <em>Kociewie</em> (Florian Ceynowa, Oskar Kolberg). Nazwa ta upowszechniła się w ciągu dwóch ostatnich stuleci. Jej etymologia nie jest pewna – wywodzi się ją od wyrazu <em>kociełki</em>, dniem.<em> kotten </em>‘chaty’,<em> kocze </em>‘lekko sklecone szałasy’, gw.<em> kociewie </em>‘wiórzysko’,<em> Gocie </em>‘Gotowie’,<em> kocanki </em>‘nazwa rośliny’, <em>kot, koc </em>‘samołówka rybacka’ lub rus.<em> kočevьe </em>‘koczowisko, miejsce koczowania’<em>. </em></p><p align="justify">Pierwsze wspólnoty terytorialne i grody opolne powstawały wzdłuż Wierzycy już w VII w. n.e. i do XII w. powstało ich ok. 30. Niektóre z nich przekształciły się w grody główne, a następnie kasztelanie, jak Świecie, Gniew, Lubiszewo, Nowe i Starogard. Inne zaginęły (jak Owidz koło Starogardu) lub straciły na znaczeniu. W II połowie X wieku ziemie dzisiejszego Kociewia próbował podporządkować sobie Mieszko I, Kazimierz Odnowiciel i Władysław Herman. </p><p align="justify">Na początku XII wieku Pomorze Gdańskie zostało podbite przez Bolesława Krzywoustego, który oddał je na krótki czas w zarząd Świętopełkowi, a całe terytorium poddał biskupstwu kruszwickiemu, a później włocławskiemu. </p><p align="justify">Pod koniec XII wieku Kociewiem władał książę Grzymisław, który miał swoje główne ośrodki w Lubiszewie i Świeciu. Po jego śmierci księstwo przeszło we władanie księcia gdańskiego Subisława I, który to był donatorem klasztoru cystersów w Oliwie w 1188 r., co potwierdza rosnącą samodzielność wynikającą z upadku pryncypatu w Polsce. Po śmierci Subisława księstwo gdańskie objął książę Sambor I, a księstwo świecko-lubiszewskie jego brat Mściwoj I. Księstwo świeckie od wschodu – ziemi chełmińskiej i Prus – oddzielała Wisła, od południa jego granice wyznaczała kasztelania wyszogrodzka i rzeki Kamionka oraz Dobrzynka aż do Gwdy, następnie granica biegła ku północy w górę Gwdy i Czarnej, gdzie schodziła się z granicą księstwa sławieńskiego i dalej na północy z granicą księstwa gdańskiego.<strong> </strong>Po śmierci Sambora I, Mściwoj I objął we władanie oba księstwa, dzieląc je przed śmiercią pomiędzy synów, Świętopełka II jako seniora panującego w księstwie gdańskim oraz Warcisława I, Sambora II i Racibora. Sambor II po dojściu do pełnoletniości otrzymał we władanie ziemię tczewsko–lubiszewską, stanowiącą dziś część Kociewia, mając początkowo swą siedzibą w Lubiszewie. Zapewne z uwagi na znaczenie Wisły jako drogi komunikacji i transportu przeniósł ją do Tczewa, przystępując w 1252 troku do budowy zamku oraz w 1260 r. do lokacji miasta. Na skutek braterskich wojen Sambor II musiał opuścić księstwo tczewsko-lubiszewskie, a jego ziemie zajął Świętopełk II, zwany Wielkim.</p><p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_433_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - historia regionu 2</h3>\r\n <p>Podziały administracyjne Pomorza w XII wieku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/65/images/340x480-M661.gif" title="Kociewie - historia regionu 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/65/images/153x216-M661.gif" alt="Kociewie - historia regionu 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/65/images/53x75-M661.gif" alt="Kociewie - historia regionu 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - historia regionu 2</h3>\r\n <p>Podziały administracyjne Pomorza w XIII wieku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/65/images/340x480-M662.gif" title="Kociewie - historia regionu 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/65/images/153x216-M662.gif" alt="Kociewie - historia regionu 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/65/images/53x75-M662.gif" alt="Kociewie - historia regionu 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_433_2 = new gallery($(''gallery_433_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nW latach siedemdziesiątych XIII w. Pomorzu Gdańskiemu zagrażały dwie siły: Brandenburgia od zachodu i Krzyżacy od wschodu. W tym czasie syn Świętopełka II, Mściwoj II, zjednoczył Pomorze Gdańskie. Postawa polityczna jego krewnych zmusiła go jednak do przekazania Krzyżakom w 1282 r. ziemi gniewskiej oraz znacznego obszaru na południe od Starogardu Gdańskiego (po drugiej stronie Wierzycy). Mściwoj II, dostrzegając niebezpieczeństwo ze strony Krzyżaków, nie mając potomków, darował za życia całe swe księstwo księciu wielkopolskiemu Przemysłowi II (Kępno 1282). Po jego śmierci (1294) Przemysł II zjednoczył Pomorze Gdańskie z Wielkopolską, dzięki czemu został władcą Polski. Kiedy go zamordowano, Pomorzem Gdańskim krótko rządził Leszek Inowrocławski z Kujaw, a po nim Władysław Łokietek (1296-1300). Wzmógł się wówczas napływ ludności kujawskiej i wielkopolskiej na teren Pomorza Gdańskiego. </p><p align="justify">Pełnomocnikiem Łokietka na Pomorzu był początkowo wojewoda pomorski Jankowic, a od 1299 r. wojewoda gdański Święca, co miało pomóc w pozyskaniu przychylności pomorskiego możnowładztwa. Syn Święcy, Piotr, otrzymał od Łokietka godność kanclerza pomorskiego. Wkrótce jednak wypędzono Łokietka, a królem został czeski król Wacław II, któremu przysięgę wierności złożył Piotr Święca, otrzymawszy za to zamek w Nowem wraz z okolicznymi ziemiami. W 1304 r. Łokietek podjął walkę o odzyskanie tronu Polskiego. W jej trakcie w zmarł Wacława II, a jego miejsce zajął jego syn Wacław III, który zmarł już w 1306 r. Łokietek natychmiast przybył na Pomorze, gdzie Święcowie powrócili do łask Łokietka. Jednak już wkrótce ponownie zdradzili Łokietka, sprzysięgając się z Branderburczykami. Zdrada Święców, którzy poddali margrabiom brandenburskim księstwo, wywołała walki na Pomorzu Gdańskim między ludnością polską, Brandenburczykami i Krzyżakami, do których zwrócił się o pomoc sędzia pomorski Bogusza, nie doczekawszy się odsieczy ze strony Łokietka. </p><p align="justify">Na skutek złych umów i podstępu Krzyżacy w 1308 r. zajęli Gdańsk pod pretekstem niezapłacenia za pomoc w walce z Brandenburgią, mordując przy tym wielu mieszkańców, co w historii zostało określone jako „rzeź Gdańska”. Od tej chwili Krzyżacy zaczęli realizować swój plan opanowania lewego brzegu Wisły. Wskutek tej wojny Krzyżacy zajęli w 1308 r. północne Pomorze (Gdańsk, Tczew, Nowe). W ręku Łokietka pozostało jedynie księstwo świeckie, które Krzyżacy podbili w następnym roku. W ten sposób Krzyżacy opanowali szlak wiślany i Pomorze Gdańskie na prawie 160 lat. Władysław Łokietek w 1320 r., a później Kazimierz Wielki starali się odzyskać te ziemie drogą dyplomatyczną, występując do kolejnych papieży z protestem przeciwko Krzyżakom. Pomiędzy pierwszym i drugim procesem Krzyżacy zaatakowali Polskę, pustosząc znaczne połacie kraju. Wyrok sędziów papieskich (1339) skazał zakon na zwrot Pomorza Gdańskiego, lecz władze krzyżackie wyroku nie przyjęły, odwołując się do papieża Benedykta. Król Kazimierz uwikłany w spór o Śląsk zdecydował się zawrzeć w 1343 roku w Kaliszu pokój wieczysty, zrzekając się Pomorza Gdańskiego i ziemi chełmińskiej, które zostały formalnie uznane za darowiznę dla zakonu, natomiast Krzyżacy zwrócili Kujawy i ziemię dobrzyńską. </p><p align="justify">Kiedy zakon złamał traktat melneński i spustoszył ziemię dobrzyńską, Kujawy i Krajnę (1431), stany pruskie sprzeciwiły się polityce władz krzyżackich. W 1440 r. powstał antykrzyżacki Związek Pruski w Kwidzynie, a pieczęcie pod aktem konfederacyjnym złożyło 53 przedstawicieli szlachty i 19 miast Pomorza. Z terenu Kociewia pieczęcie złożyli Gotszalk ze Smoląga, Jan z Jani, Jan z Turzy oraz Paszko ze Świerkocina. Na wniosek zebranych król Kazimierz Jagiellończyk inkorporował Pomorze (Prusy Królewskie) do Polski, skutkiem czego wybuchła wojna trzynastoletnia, zakończona II pokojem toruńskim w 1466 r.</p><p align="justify">Z zachodniej części byłego państwa krzyżackiego (na obszarze ok. 23.900 km<sup>2</sup>) utworzono Prusy Królewskie, podzielone na trzy województwa: malborskie, chełmińskie i pomorskie. To ostatnie podzielone zostało na 8 powiatów. Trzy z nich: nowski, świecki i tczewski (wraz z Gniewem, Starogardem, Skarszewami i Kościerzyną) objęły tereny dzisiejszego Kociewia. Powiat tczewski był największy terytorialnie i obejmował obszar ok. 3.000 km<sup>2</sup>. </p><p align="justify">W okresie reformacji wiele mieszkańców Kociewia przeszło na luteranizm, ale po działaniach biskupa Rozrażewskiego mieszkańcy wsi powrócili do wiary ojców. Jednak w miastach luteranie pozostali na stałe. Znaczny rozwój protestantyzmu nastąpił w okresie zaborów.</p><p align="justify">W czasie II wojny szwedzkiej Prusy Królewskie zostały spustoszone; zaludnienie Pomorza spadło o 60%. Kolejne zniszczenia przyniosła wojna północna, w czasie której przez Pomorze przeszły wojska szwedzkie i rosyjskie; towarzyszyła im epidemia dżumy. </p><p align="justify">Po I rozbiorze Prusy Królewskie znalazły się w Prusach. Nowe władze utworzyły prowincję Prusy Zachodnie, do której włączyły powiat kwidzyński i ziemię lęborską. Zlikwidowano autonomię miast i skonfiskowano dobra kościelne, osłabiono pozycję szlachty. Jednakże już w 1772 r. zniesiono pańszczyznę w dobrach królewskich, a na początku XIX wieku zlikwidowano ją na całym obszarze. Wprowadzono wówczas również dekret o wykupie prywatnych miast przez państwo. Po wojnach napoleońskich Pomorze należało do najsłabiej zaludnionych terenów Prus. Około połowy wieku zaczęła się akcja germanizacyjna, która wzmogła się w latach 70. XIX wieku, kiedy niemiecki stał się językiem urzędowym. Wywołało to m.in. wśród dzieci i ich rodziców opór, który przerodził się w 1906 r. w słynne strajki szkolne. Tak samo jak w Wielkopolsce Polakom zabraniano budować nowe domy, niektórzy walczyli z tym, mieszkając w wozie cygańskim (Gackowski) czy w ziemiance (Sternicki). Represje wywoływały opór i jednoczyły Polaków, którzy skupowali ziemię, zakładali towarzystwa i spółki rolnicze, banki, wydawali gazety. Szczególną rolę w krzewieniu i podtrzymaniu polskości odgrywała założona w 1836 r. w Pelplinie przez biskupa chełmińskiego A. Sedlaga Szkoła Katedralna i Śpiewacza dla chłopców, która z czasem stała się progimnazjum, a następnie Collegium Marianum. </p><p align="justify">Kociewie wróciło do Polski w 1920 r. i w całości weszło w skład województwa pomorskiego. Lata II wojny światowej przyniosły wiele śmiertelnych ofiar i zniszczeń. Utworzone województwo gdańskie objęło jedynie część ziemi kociewskiej i pomimo kolejnych zmian administracyjnych Kociewie jest podzielone pomiędzy województwo pomorskie i kujawsko-pomorskie.</p><p align="justify"> </p><p align="justify"> Źródła:</p><p>Grzegorz Maksymilian, <em>Pomorze Gdańskie pod rządami Zakonu Krzyżackiego w latach 1308-1466</em>, Bydgoszcz 1997.</p><p><em>Historia Gdańska, tom I do V,</em> praca zbiorowa pod redakcją Edmunda Cieślaka, Gdańsk 1978 – 1997.</p><p>Ickiewicz Kazimierz, <em>Powrót Tczewa do Polski w 1920 roku</em>, Tczew 2000.</p><p>Kanior Marian, <em>Z badań nad strukturą dochodów wielkiej własności. Dobra biskupstwa włocławskiego w II połowie XVIII wieku</em>, Wrocław 1990.</p><p><em>Kociewie</em>. Dodatek regionalny Gońca Pomorskiego Rok 1:1939 nr 4, Wizytacja generalna kościołów katolickich i niektórych innych w r. 1765.</p><p>Kreja Bogusław, <em>O nazwie Kociewie, </em>[w:] <em>Kociewie II, </em>Wrocław 1987, s. 9-22.</p><p>Labuda Gerard, <em>Historia Kaszubów w dziejach Pomorza,</em> Gdańsk 2006,</p><p><em>Mapy województwa pomorskiego w drugiej połowie XVI w</em>., Biskup Marian, Tomczak Andrzej, w: Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu za rok 1953 zeszyt 1, Toruń 1955.</p><p>Milewski Józef, <em>Kociewie Historyczne tom I i II,</em> Starogard 1995.</p><p>Milewski Józef, <em>Kociewie w latach okupacji hitlerowskiej 1939 – 1945</em>, Warszawa 1977.</p><p>Muhl John, <em>Hohenstein - Geschichte der D</em><em>ö</em><em>rfer auf der Danziger H</em><em>ö</em><em>he</em>, Danzig 1938.</p><p>Odyniec Wacław, <em>Dzieje Prus Królewskich 1454 – 1772</em>, Warszawa 1972.</p><p>Paczkowski Józef, <em>Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim i malborskim w roku 1664</em>, Toruń 1938.</p><p>Schultz Franz, <em>Geschichte des Kreises Dirschau</em>, Dirschau 1907.</p><p>Staszewski Janusz, <em>Zdobycie Tczewa 1807</em>, Roczniki Historyczne 1936, Zeszyt II,</p><p align="justify">Szulist Władysław, <em>Przeszłość obecnych obszarów diecezji pelplińskiej do 1772 r. Tom I, </em>Pelplin 2000. </p><p align="justify"> </p><p align="justify">Fotografie: Maciej Łabudzki</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=432&Itemid=35">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=430&Itemid=35">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('kociewie-kultura', 'kociewie', 'Kultura ludowa (wersja podstawowa)', 80000, '\r\n <h1>Kultura ludowa regionu </h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Ewelina Kwapień i Karolina Bielenin-Lenczowska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <h2 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Kultura społeczna</strong></h2> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Wśród Kociewiaków wyróżnić można kilka grup kulturowych:</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Feteraki</em> – prawdopodobnie ich nazwa pochodzi od niemieckiego <em>fett(er) boden</em> (czyli ‘tłusta ziemia’), ponieważ mieszkają na żyznych terenach od Gniewa do Subków. Pierwotnie ten teren zamieszkiwali koloniści niemieccy, sprowadzeni jeszcze w średniowieczu.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Olendraki</em> (<em>Olandraki</em>) – obecnie zwani Nadwiślakami – pierwotnie tereny niziny nadwiślańskiej pomiędzy Sartowicami a Międzyłężem zajmowali koloniści holenderscy, którzy przybyli tu w XVII-XVIII wieku.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Górale</em> – zamieszkują pagórkowaty obszar między Tczewem a Skórczem.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Polanowie</em> (<em>Polusowie</em>) – swoją nazwę zawdzięczają temu, że przybyli z tzw. Polski centralnej: z Krajny, Kujaw, Wielkopolski, mieszkają w bezleśnych okolicach Świecia.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Lasacy</em> (<em>Borusy</em>) zamieszkują leśne południowo-zachodnie rejony Kociewia, stanowią grupę przejściową między Kociewiakami a Borowiakami.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h2 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Kultura materialna</strong></h2> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Budowa domu</strong> </h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Chałupy kociewskie, różne w zależności od zamożności gospodarza, budowane były na planie prostokąta z drewna (zwykle z sosny, bogatsi mieli domy dębowe), kamienia i gliny. Domy były podmurowywane łupanymi lub łupanymi kamieniami, i kryte słomą lub trzciną. Ściany wznoszono w konstrukcji zrębowej (wieńcowej) lub zrębowo-słupowej z grubych, ciosanych bali. Najbardziej rozpowszechnionym typem kociewskiej chaty była chałupa zrębowa z podcieniem. Trzy rodzaje podcieni wykorzystywane w budownictwie to: szczytowy pełny, szczytowy narożnikowy i wnękowy w ścianie wzdłużnej. Najważniejszymi elementami podcienia były słupy oparte na kamieniach lub na wspólnej podwalinie. Zewnętrzne szczyty domów zdobiły <em>pazdury – </em>wykończenia w połączeniach krokwi. Okna wykańczano wycinanymi opaskami, zdobiono również okiennice. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_515_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/640x426-F6701.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/288x192-F6701.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/100x67-F6701.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/640x426-F6702.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/288x192-F6702.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/100x67-F6702.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/640x426-F6703.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/288x192-F6703.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/100x67-F6703.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/640x426-F6704.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/288x192-F6704.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/100x67-F6704.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/640x426-F6705.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/288x192-F6705.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/100x67-F6705.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_515_1 = new gallery($(''gallery_515_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nLiczba pomieszczeń była pierwotnie w chałupie bardzo skromna – jedna izba z małą przegródką. Wchodziło się do niej przez sień oddzieloną kominem, za którym znajdowała się mała komora. W izbie były trzy okna. Komin z piecem budowano z glinianych kostek podobnych do cegieł. Piecem ogrzewano chałupę, gotowano na nim i pieczono chleb. Dostęp do umieszczonego w przyziemu piekarnika był zwykle tylko z sieni, gdzie również znajdowało się palenisko. Później w chałupach przybywało izb: im gospodarz był bogatszy, tym jego dom był większy. Nowsze izby budowano wokół centralnie położonego pieca-komina. Różne izby służyły do wykonywania różnych czynności: była zatem jadalnia, położona najbliżej kuchni, gdzie spożywano posiłki niedzielne i świąteczne (na co dzień jadano w kuchni), a także sypialnia, w której stały łoża (dla biedniejszych zwykłe prycze z siennikiem, dla najbogatszych – małżeńskie łoża z ozdobnym baldachimem) zaścielone pierzynami i całą górą poduszek. Najbardziej reprezentacyjna była tzw. <em>biała izba</em>, zwana też <em>dużą, </em>w której przyjmowano gości i świętowano największe uroczystości rodzinne. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Zdobnictwo chat i tradycyjne zajęcia </strong> </h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Jeśli chodzi o zdobnictwo chat, to wyrażało się ono przede wszystkim w układaniu różnych wzorów odeskowania szczytów chałup, a także w dekorowaniu drzwi wejściowych, nadproży, ościeżnic okiennych, okiennic oraz sterczyn nadszczytowych (<em>pazdury</em>).</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Charakterystycznym dla Kociewia elementem wystroju wnętrz było malowanie sprzętów codziennego użytku, takich jak skrzynie wianowe i kredensy. Malowano je zazwyczaj na kolor niebieski, granatowy (modry) lub czerwonobrunatny, na tym tle umieszczano następnie motywy roślinno-kwiatowe, wykonane farbami olejnymi.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_515_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/640x426-F6706.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/288x192-F6706.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/100x67-F6706.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/319x480-F6707.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/144x216-F6707.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/50x75-F6707.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/640x426-F6708.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/288x192-F6708.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/100x67-F6708.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/640x426-F6709.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/288x192-F6709.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/100x67-F6709.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/640x426-F6710.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/288x192-F6710.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/100x67-F6710.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/319x480-F6711.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/144x216-F6711.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/50x75-F6711.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/640x426-F6712.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/288x192-F6712.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/100x67-F6712.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_515_2 = new gallery($(''gallery_515_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nZabudowania gospodarcze stanowiły budynki przeznaczone dla zwierząt murowane z kamieni lub lepione z gliny, stodoła budowana z desek. Stajnia, obora lub chlew miały po jednym lub po dwa pomieszczenia, a każde z nich miało osobne wejście. W stodołach tradycyjnie układ był trójwnętrzny, czyli pośrodku znajdowało się klepisko, a po jego obu stronach sąsieki.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Zagroda najczęściej przybierała kształt czworoboku, na który składały się chata oraz budynki inwentarskie i schowkowe. Chałupa ustawiona była zawsze frontem do drogi, w głębi znajdowały się zabudowania gospodarcze. Małe gospodarstwa charakteryzowały się tym, że budowano zagrody rzędowe: chata, stajnia, obora oraz stodoła połączone były w jeden ciąg.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W związku z tym, że na Kociewiu dużą wagę przywiązywano do samowystarczalności (zarówno samozaopatrzenia, jak i do zaspokojenia potrzeb związanych z wytwórczością rzemieślniczą), rozwijało się rolnictwo, hodowla, rękodzieło oraz sztuka ludowa. Jeśli chodzi o sztukę ludową, to wymienić można plastykę obrzędową, rzeźbę, malarstwo, malowanie na szkle oraz wyszywanie. Z prac rzemieślniczych na plan pierwszy wysuwa się garncarstwo i kowalstwo, które wymagają specjalistycznego warsztatu oraz plecionkarstwo.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Różnego rodzaju gliniane naczynia były nie tylko użyteczne, ale także dzięki starannemu wykonaniu i zdobnictwu, stanowiły ważny element dekoracyjny w kociewskich izbach. Oprócz różnych mis, kubków, talerzy i innych naczyń służących do przygotowywania, przechowywania, przenoszenia, wreszcie spożywania pokarmów, wyrabiano także naczynia na kwiaty (np. doniczki, wazony), do grzania nóg, czy do celów kultowych. Starannie dobraną do spełnianego przez naczynie celu formę podkreślała barwna polewa: w różnych odcieniach brązu, zielona, niebieska, biała, kremowa, beżowa, seledynowa lub czarna. Przeważały skromne ornamenty geometryczne oraz stylizowane kwiaty w kolorach: zielonym, niebieskim, brunatnym i białym.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Plecionkarstwo było zajęciem powszechnie znanym, ponieważ dostarczało przedmiotów codziennego użytku i nie wymagało specjalistycznego warsztatu. Na Kociewiu wykorzystywano przede wszystkim słomę (robiono z niej np. naczynia beczkowate służące do przechowywania ziarna), także wiklinę (tu wykorzystywana była tachnika żebrowo-krzyżowa) lub korzenie drzew (sosnowych i świerkowych) oraz z jałowca (technika spiralno-okrętkowa i żebrowo-krzyżowa). Wykorzystywano także łubki sosnowe i dębowe. W ten sposób powstawały różnego rodzaju kosze, koszyczki (<em>opałki</em>), pojemniki służące do przechowywania różnych produktów, ułatwiające pracę w gospodarstwie, ule (<em>koszki</em>) lub narzędzia rybackie, a nawet wiadra na wodę.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Do niedawna zajęciem charakterystycznym dla niemal każdej wsi kociewskiej, a także cieszącym się dużym szacunkiem społeczeństwa było kowalstwo.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Kuchnia regionalna</strong></h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> Zwyczajowym posiłkiem karnawałowym, którym obdarowywano zapustnych przebierańców były pączki, tzw. <em>purcle </em>i <em>ruchanki. </em>Były to mniejsze od dzisiejszych pączków placuszki z ciasta drożdżowego, pieczone na blasze lub w gorącym tłuszczu. Nazwa <em>ruchanki </em>(też <em>ruchacze, ruchaniaki</em>) pochodzi od <em>ruchania, </em>czyli wyrabiania, gniecenia ciasta. Z kolei <em>purcle </em>wzięły swą nazwę od niemieckiego określenia na „fikanie koziołków” – najpierw bowiem ciasto „stawało na głowie” pod wpływem drożdżowej fermentacji, a następnie pączki „fikały koziołki” w gorącym tłuszczu. Dawniej <em>purcle</em> nie były słodkimi bułeczkami, nadziewano je bowiem słoniną. Słodkie były inne ciastka, tzw. <em>pómelki. </em> </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W kociewskiej części Borów Tucholskich typowe są potrawy przygotowywane na bazie grzybów, a także ziemniaków, zwanych tu <em>bulwami. </em>Do najpopularniejszych odmian grzybów na Kociewiu należą kurzajki (kurki), ślimaki (maślaki), kraśniaki (kozaki) i gęsie pępki (sitarze), a do najbardziej cenionych prawdziwki i rydze. Niektóre z tych potraw zostały uznane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi za produkty regionalne Pomorza. Są to: kociewska polewka owocowo-grzybowa, pyzy borowiackie oraz kociewska zapiekanka z grzybów i kociewskie kluski ziemniaczane. Polewka grzybowa była typowym daniem postnym, gotowana z suszonych prawdziwków, jabłek, gruszek, śliwek i wiśni. Susz moczano w ciepłej wodzie, po czym gotowano do miękkości. Po ugotowaniu zupę zagęszczano mąką i śmietaną, czasem jajkiem oraz doprawiano do smaku. Kociewską zapiekankę grzybową, nazywaną też <em>bochenkiem grzybowym, </em>pieczono w podłużnej blaszce, tak że po pokrojeniu wyglądem przypomina kromki chleba z ciemnobrązową skórką. Podaje się ją na ciepło z surówkami, ziemniakami lub chlebem. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Na bazie ziemniaków mieszkańcy Kociewia gotowali pyzy i kluski. Pyzy borowiackie to podłużne ziemniaczane kluski nadziewane masą twarogową. Charakteryzują się tym, że przygotowuje się je tylko z ziemniaków surowych. Nadziewane są farszem z twarogu wymieszanego z jajkiem, solą i pieprzem. Z odciśniętej masy ziemniaczanej robi się z placek wielkości dłoni, na który nakładało się farsz. Po sklejeniu powstawała pyza, którą wkładano do garnka z wrzącą, osoloną wodą. Po odcedzeniu, pyzy polewano przesmażoną na boczku lub słoninie cebulą. Pyzy borowiackie to inaczej pierogi ziemniaczane z gomółką. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Kociewskie kluski ziemniaczane przygotowywano tylko z gotowanych ziemniaków. Podaje się je okraszone boczkiem lub z sosem grzybowym i zasmażaną kapustą oraz jako dodatek do mięs duszonych z sosem.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h2 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Strój ludowy</strong></h2> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Strój męski</strong></h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Typowym męskim nakryciem głowy była czapka tzw. <em>baranówka. </em>Zimą noszono wysokie czarne czapki z czarnego lub siwego futerka na zewnątrz, a białego wewnątrz, latem – niższe <em>baranówki</em> podszyte płótnem. Noszono również <em>maciejówki, </em>czyli okrągłe czapki z czarnego lub granatowego sukna, z otokiem i daszkiem.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_515_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/80/images/319x480-F6713.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/80/images/144x216-F6713.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/80/images/50x75-F6713.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/80/images/640x426-F6714.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/80/images/288x192-F6714.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/80/images/100x67-F6714.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/80/images/640x426-F6715.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/80/images/288x192-F6715.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/80/images/100x67-F6715.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_515_3 = new gallery($(''gallery_515_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nKoszule były szyte z bielonego płótna, miały stojący kołnierzyk i długie rękawy. W czasie uroczystości mężczyźni zawiązywali kołnierzyk czarną tasiemką w kokardkę. Dawne koszule charakteryzowały się krojem <em>poncho</em>, to znaczy, że były uszyte z jednego płata z wykrojonym owalem na szyję. Na koszulę zakładano sukienną dopasowaną do figury kamizelkę w kolorze granatowym lub czarnym. Z przodu kamizelka miała cięcie poziome, tył poniżej stanu fałdowany. Ozdobę kamizelki stanowił niski kołnierzyk-stójka oraz rząd guzików. Dawniej kamizelki były dłuższe, z tyłu suto fałdowane, podbite czerwoną podszewką z barchanu i miały dwa rzędy błyszczących guzików. Samodziałowe spodnie charakteryzowały się tym, że z przodu umieszczona była <em>klapa</em> zapinana z dwóch stron na guzik. Na co dzień mężczyźni nosili szare spodnie, w święta natomiast granatowe. Okrycie wierzchnie stanowiła długa sukmana z grubego granatowego lub czarnego sukna, z przodu gładka, z tyłu rozkloszowana i obficie fałdowana, zapinana na jeden lub dwa rzędy guzików. Zimą natomiast mężczyźni nosili kożuchy baranie wyprawiane na biało lub żółto. Taki kożuch w święta przepasywano kolorowym wełnianym pasem. Zamożniejsi mężczyźni nosili czasem kożuchy podszywane suknem z wielkimi futrzanymi kołnierzami.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Mężczyźni nosili czarne buty z cholewkami, nazywane na południu Kociewia <em>skorzniami</em> lub <em>skorzenkami</em>, a na północy i wschodzie – <em>kropówkami</em>.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W XIX wieku mężczyźni nosili długie włosy podcięte równo do uszu, chętnie zapuszczali długie, zwisające wąsy.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Ważnymi dodatkami do stroju męskiego były: łańcuszek do zegarka, tabakierka rogowa lub z kory wiśniowej czy brzozowej, skórzana woreczkowata sakiewka na pieniądze oraz duża kolorowa chustka do nosa o wymiarach 50 X 50 cm, a także laska własnej roboty z wygiętą rączką, służąca do podpierania i używana <em>od parady</em>.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Strój kobiecy</strong></h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Kobiety wszystkich stanów cywilnych okrywały głowy – czepkami lub chustkami. Mężatki nosiły białe płócienne, skromnie zdobione, czepki i kolorowe chustki (np. zieloną lub fioletową) zawiązane pod brodą. Panny nosiły różnobarwne chusteczki. Mężatki na noc zakładały tzw. <em>nocnice</em>, czyli skromne białe czepki. Panny mogły nosić długie włosy zaplecione w warkocze, mężatki obcinały włosy do ramion, upinały je, czesząc <em>na steczke</em> (czyli z przedziałkiem pośrodku głowy).</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Dawniejsze koszule kobiece sięgały do kolan i szyto je ze <em>swojskiego</em> płótna. Górna ich część była obcisła. Przy wykroju szyjnym znajdowało się drobne marszczenie zaciągane sznureczkiem. Na koszule kobiety nakładały gorset zwany sznurówką, zapinany na guziki lub haczyki – zwykle w kolorze zielonym, brązowym lub czerwonym. Wszystkie kobiety nosiły po dwie lub trzy spódnice, które nakładały kolejno na koszulę. Pierwsza była z białego gładkiego płótna, druga kolorowa z wzorem kwiatowym. Na dole wykańczano je ząbkowaną koronką. Trzecia spódnica uszyta była z płótna w kolorze czerwonym, brunatnym, modrym, zielonym lub innym. Z tyłu ukryta była kieszeń, w której można było trzymać drobiazgi. Zimą kobiety – szczególnie starsze – nosiły ciepłe spódnice barchanowe, tzw. <em>kucbaje</em>. Na wierzch kobiety zakładały <em>kiece</em> zwane też <em>dołkami</em>. Były one szyte z wełnianego samodziału, obszerne, z tyłu obficie fałdowane, a ich kolor różnił się w zależności od wieku. Kobiety młodsze nosiły <em>kiece</em> czerwone lub brunatne, starsze natomiast – granatowe lub czarne. Dolną ich część dekorowano kilkoma rzędami czarnej tasiemki lub aksamitną lamówką. Okrycie wierzchnie stanowiła krótka sukienna peleryna – zielona lub brązowa. Kociewianki nosiły także bure (siwe), brązowe lub czarne kaftaniki z grubszego sukna, czyli tzw. jupki, które podszywano czerwonym barchanem. Później także przejęte z mody miejskiej pelerynki z zielonego lub brązowego sukna. Zimą lub w chłodne dni kobiety nosiły także długie rozszerzane na dole sukmany z grubego sukna. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Kociewski strój kobiecy uzupełniały fartuchy z różnorodnych materiałów i w różnych barwach, przy czym najczęściej jednak białe z płótna. Kolor pończoch (robiono je na drutach) różnił się w zależności od stanu cywilnego – panny nosiły pończochy białe, mężatki – granatowe lub czarne. Kobiety nosiły wysokie buty sznurowane lub zapinane na guziczki.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h2 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Kultura duchowa</strong></h2> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Obrzędowość doroczna</strong></h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Adwent i Boże Narodzenie</strong></h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Od Adwentu do Trzech Króli po wsiach chodziły grupy przebierańców, nazywane <em>gwiazduchami</em> lub <em>gwiazdorami. </em>Przebierano się np. za niedźwiedzia, babę i dziada, diabła, śmierć, kominiarza oraz za bociana i kozę.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Zwyczaj kolędowania dzieci z szopką zawieszoną na piersiach w niektórych wsiach utrzymał się do dziś. W okresie Trzech Króli kolędowano także z gwiazdą podobnie jak trzej królowie, których gwiazda zawiodła do Betlejem.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W Wigilię Bożego Narodzenia gospodarze obwiązywali słomą drzewa owocowe, aby dobrze obrodziły, a także dawali zwierzętom więcej jedzenia, aby również one mogły świętować. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Nowy Rok</strong></h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Dawniej w noc sylwestrową wróżono o długości życia, zamążpójściu bądź ożenku oraz o powodzeniu materialnym. Wróżby były podobne do Andrzejkowych bądź Katarzynkowych – lano wosk na wodę, rzucano chodaki za siebie czy też palono kłębki lnu. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_515_4" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/640x426-F6716.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/288x192-F6716.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/100x67-F6716.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/640x426-F6717.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/288x192-F6717.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/100x67-F6717.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/640x426-F6718.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/288x192-F6718.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/100x67-F6718.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/640x426-F6719.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/288x192-F6719.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/100x67-F6719.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/640x426-F6720.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/288x192-F6720.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/100x67-F6720.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/640x426-F6721.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/288x192-F6721.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/100x67-F6721.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/640x426-F6722.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/288x192-F6722.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/100x67-F6722.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/319x480-F6723.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/144x216-F6723.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/50x75-F6723.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/640x426-F6724.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/288x192-F6724.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/100x67-F6724.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/640x426-F6725.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/288x192-F6725.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/100x67-F6725.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/319x480-F6726.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/144x216-F6726.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/50x75-F6726.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/319x480-F6727.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/144x216-F6727.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/50x75-F6727.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/640x426-F6728.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/288x192-F6728.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/100x67-F6728.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_515_4 = new gallery($(''gallery_515_4''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nCharakterystycznym kociewskim zwyczajem było <em>wypandzanie </em>starego roku. Późnym wieczorem lub o północy z 31 grudnia na 1 stycznia młodzież wybiegała z domów na ulicę z garnkami, patelniami itp. oraz biczami w ręku. Uderzała w nie przemierzając całą wieś i robiąc wielki hałas. Odpędzała w ten sposób stary i witała nowy rok. Czyniła również różne psoty np. ukrywając koła od wozu na dachu stodoły sąsiada, wyważając bramy czy smarując gliną lub sadzą drzwi.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><a name="dwunastnica" title="dwunastnica"></a> </p><h4><strong>Dwunastnica</strong></h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Dwunastnicą na Kociewiu nazywano dwanaście dni od Bożego Narodzenia do Trzech Króli. Podobnie jak w wielu regionach Polski, od św. Łucji do Bożego Narodzenia, tu od Bożego Narodzenia do Trzech Króli obserwowano pogodę, która miała być prognozą na kolejne 12 miesięcy roku. Każdą dobę dwunastnicy dzielono na cztery części: od godziny 18 do 24, od 24 do 6, od 6 do 12, od 12 do 18. Każda ćwiartka doby wróżyła pogodę na odpowiedni tydzień miesiąca. Ponadto w pierwsze siedem dni dwunastnicy wróżono o przyszłości. Czas ten był pełen magicznych zakazów i nakazów. W Oscyplu wierzono ponadto, że jeśli przez święto Trzech Króli przeleży we wsi nieboszczyk to w ciągu roku pociągnie on za sobą z tej wioski dalszych dwunastu. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Wielkanoc</strong></h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Dawniej wierzono, że poświęcenie palm (bukiecików z wierzbowych gałązek z baziami) w Niedzielę Palmową pomoże oddalić nieszczęścia, zażegnać choroby, chronić budynki i inwentarz od zła oraz sprowadzić urodzaj. Gałązki z palm umieszczano później w różnych miejscach w domu i w budynkach gospodarczych, a także na polu. Aby ochronić się od bólu gardła, każdy członek rodziny musiał połknąć jedną bazię. Pisanki kociewskie dekorowane były dość skromnie. Malowano woskiem motywy geometryczne (linie faliste lub zygzakowate) lub kwiatowe, niekiedy także baranka, a następnie farbowano je w wodzie z dodatkiem oziminy, łupin cebuli lub kawy. Uzyskiwały one wówczas kolor zielony, żółty, brązowy lub czerwonawy. Wielkanocny stół dekorowano figurkami baranków odciśniętymi z masła w specjalnych drewnianych formach.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Z drugim dniem świąt Wielkiej Nocy wiąże się zwyczaj smagania gałązkami brzozowymi lub jałowcowymi, zwanymi <em>dyngusem. </em>Gałązki te ucina się na początku Wielkiego Postu i wstawia do wody, aby do Wielkanocy wypuściły listki. W drugi dzień świąt, zwany <em>śmagustem-śmigusem </em>lub <em>dyngusem </em>chłopcy smagają gałązkami dziewczyny – następnego dnia jest odwrotnie. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Boże Ciało i obrzędy związane z latem</strong></h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W Boże Ciało święcono wianki, używane później jako środek leczniczy. Były one uwite z macierzanki, grzmotnika i rozchodnika. Po poświęceniu ich w kościele, wieszano je nad obrazami i w nadprożach.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Dla okresu letniego charakterystyczne były zwyczaje żniwne, co wyrażało się między innymi w robieniu małych bukiecików z ostatnich zżętych kłosów żyta (<em>pępki</em>) oraz wieńców dożynkowych (<em>koruny</em>, <em>wionki</em>). Na wieńce dożynkowe przeznaczano kłosy różnych zbóż: żyta, owsa, pszenicy i jęczmienia, które wplatano w szkielet przygotowany z prętów leszczynowych. Całość dekorowano kwiatami i kolorowymi wstążkami. Pępki i wieńce były przechowywane w izbach, zawieszano je u sufitu. Wyłuskane z nich ziarno należało dodać do pierwszego siewu w przyszłym roku.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Zaduszki</strong></h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Tego dnia – 2 listopada – przystraja się mogiły naturalnymi lub sztucznymi kwiatami, wieńcami oraz pali się lampki. Dla Kociewia charakterystyczne były bukiety sztucznych kwiatów wyrabiane z kolorowych bibułek (zwłaszcza białej lub fioletowej) oraz folii aluminiowej. Wyplatano także małe okrągłe wieńce ze srebrnego mchu, ozdobione papierowymi kwiatami. Srebrny mech (chrobotek reniferowy) objęty jest jednak ochroną, więc wieńce splecione z niego to rzadkość.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h2 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Obrzędowość rodzinna</strong></h2> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Wesele</strong></h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Dawne wesele poprzedzały swaty kończące się zwykle zaręczynami. Ustalano wtedy datę ślubu – uważano, że ślub w maju przynosi nieszczęście, a dobrym czasem jest np. Boże Narodzenie. <br />W przeddzień ślubu odbywa się obyczaj zwany <em>pultrowaniem</em> lub <em>półlitrowaniem </em>(z niem. <em>Polterabend </em>'wieczór poprzedzający wesele' od <em>poltern </em>'gruchotać). Wtedy to młodzież przynosi i tłucze szkła przez próg domu panny młodej – ma to zapewnić młodej parze szczęście. <br />W dniu ślubu, przed wyjazdem do kościoła, rodzice udzielają młodym błogosławieństwa, a następnie cały orszak udaje się na ceremonię. Dawniej wesele odbywało się w domu panny młodej, obecnie w wynajętej sali. W drodze z kościoła do miejsca wesela, podobnie jak w wielu innych rejonach Polski, weselnicy napotykają <em>bramy, </em>czyli przeszkody ustawione przez mieszkańców wsi i znajomych w poprzek drogi w celu pobrania „okupu” za przejazd. Wykupić można się najczęściej wódką lub słodyczami. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Charakterystyczne dla kociewskiego wesela są występy tzw. <em>maszków</em>. Są to przebierańcy, zwykle dwie osoby, najczęściej znajomi państwa młodych nie zaproszeni na wesele. Kluczowym elementem występu jest oracja, z którą <em>maszka </em>zwraca się do nowożeńców. Są to rubaszne życzenia składane młodym, nawiązujące do tematyki seksualnej oraz satyrycznie wytykające rzekome lub prawdziwe wady nowożeńców. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Pogrzeb</strong></h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Ostatnią noc przed pogrzebem spędzoną przy trumnie zmarłego z udziałem krewnych, sąsiadów i znajomych nazywano <em>pustanoc. </em>Modlono się wówczas i wspominano zmarłego przez całą noc. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Wierzono, że w podczas tej nocy nieboszczyk może ożyć, ale wtedy śmierć-kostucha rzuca się na niego i w obecności wszystkich ponownie uśmierca. Wierzono też, że wtedy może się pokazać dusza zmarłego. A ponieważ dusza po śmierci wędruje, aby odbyć pokutę, zmarłego nie wolno było chować boso, ale w lekkich wygodnych butach i z czapką na głowie. Dawano również do trumny chustkę, aby mógł otrzeć twarz z potu podczas męczącej wędrówki oraz ulubione przedmioty: fajkę, tabakierkę czy laskę. Należało włożyć mu również w usta monetę, aby mógł zapłacić przewoźnikowi za za przeprawę na drugi brzeg rzeki. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">O pogrzebie powiadamiał wszystkich posłaniec, który uderzał laską w drzwi chałupy, przedstawiał się i mówił: <em>Kazeli was wszytkich prosić za ciałem! </em>I wymieniał datę pogrzebu. Na uroczystość schodziła się do domu zmarłego cała wieś. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Gdy wynoszono trumnę ze zmarłym z domu, uderzano trzykrotnie nią o próg. Jeśli zmarły był gospodarzem, w pogrzebie uczestniczyło również bydło. Zwierzęta szły za trumną do bramy obejścia, potem wyganiano je na trawę. Kondukt pogrzebowy szedł zawsze taką trasą, aby po drodze znajdowała się Boża Męka. Tam zatrzymywano się i najstarszy z rodziny wygłaszał podziękowanie za obecność na ostatniej drodze. Przepraszał również zmarłego za wszystkie przykrości, które spotkały od ludzi, jak i przepraszał ludzi za krzywdy, które wyrządził zmarły. Uczestnicy pogrzebu mieli też tutaj okazję do osobistego wybaczenia wszystkich niegodziwości zmarłemu oraz przepraszano go. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Stypa pogrzebowa była skromna – odbywała się w domu i częstowano zebranych czarną zbożową kawą i plackiem. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h2 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Bibliografia</strong></h2> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><a href="http://kociewianka.w.interia.pl/index.htm">Malicki L., <em>Strój ludowy</em>, [w:]<em> Kultura ludowa Kociewia</em>, red. R. Landowski, Tczew 1995, s. 171-180. [przedruk z <em>Kociewska sztuka ludowa</em>, Gdańsk 1973.]</a></p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Kultura ludowa Kociewia</em>, red. R. Landowski, Tczew 1995.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">R. Landowski, <em>Nowy bedeker kociewski, </em>Gdańsk 2002.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Przała T., <em>Rąk dzieła</em>, [w:] <em>Kultura ludowa Kociewia</em>, red. R. Landowski, Tczew 1995, s. 17-122.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Kuniewski J., <em>O kuźni i kowalach</em>, [w:] <em>Kultura ludowa Kociewia</em>, red. R. Landowski, Tczew 1995, s. 139-170.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><u><a href="http://kociewianka.w.interia.pl/index.htm">http://kociewianka.w.interia.pl/index.htm</a></u> (14.08.2008)</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> <!-- @page { size: 21cm 29.7cm; margin: 2cm } P { margin-bottom: 0.21cm } --> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Fotografie: Maciej Łabudzki</p> <br /><p> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=930&Itemid=35">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=511&Itemid=35">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('kociewie-kultura-ludowa', 'dialekt-wielkopolski', 'Kultura ludowa (wersja podstawowa)', 10000, '<h1>Kultura ludowa </h1>\r\n\r\n \r\n \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Ewelina Kwapień i Karolina Bielenin-Lenczowska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <h2 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Kultura społeczna</strong></h2> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Wśród Kociewiaków wyróżnić można kilka grup kulturowych:</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Feteraki</em> – prawdopodobnie ich nazwa pochodzi od niemieckiego <em>fett(er) boden</em> (czyli ‘tłusta ziemia’), ponieważ mieszkają na żyznych terenach od Gniewa do Subków. Pierwotnie ten teren zamieszkiwali koloniści niemieccy, sprowadzeni jeszcze w średniowieczu.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Olendraki</em> (<em>Olandraki</em>) – obecnie zwani Nadwiślakami – pierwotnie tereny niziny nadwiślańskiej pomiędzy Sartowicami a Międzyłężem zajmowali koloniści holenderscy, którzy przybyli tu w XVII-XVIII wieku.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Górale</em> – zamieszkują pagórkowaty obszar między Tczewem a Skórczem.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Polanowie</em> (<em>Polusowie</em>) – swoją nazwę zawdzięczają temu, że przybyli z tzw. Polski centralnej: z Krajny, Kujaw, Wielkopolski, mieszkają w bezleśnych okolicach Świecia.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Lasacy</em> (<em>Borusy</em>) zamieszkują leśne południowo-zachodnie rejony Kociewia, stanowią grupę przejściową między Kociewiakami a Borowiakami.</p> <h2 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Kultura materialna</strong></h2> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Budowa domu</strong> </h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Chałupy kociewskie, różne w zależności od zamożności gospodarza, budowane były na planie prostokąta z drewna (zwykle z sosny, bogatsi mieli domy dębowe), kamienia i gliny. Domy były podmurowywane łupanymi lub łupanymi kamieniami, i kryte słomą lub trzciną. Ściany wznoszono w konstrukcji zrębowej (wieńcowej) lub zrębowo-słupowej z grubych, ciosanych bali. Najbardziej rozpowszechnionym typem kociewskiej chaty była chałupa zrębowa z podcieniem. Trzy rodzaje podcieni wykorzystywane w budownictwie to: szczytowy pełny, szczytowy narożnikowy i wnękowy w ścianie wzdłużnej. Najważniejszymi elementami podcienia były słupy oparte na kamieniach lub na wspólnej podwalinie. Zewnętrzne szczyty domów zdobiły <em>pazdury – </em>wykończenia w połączeniach krokwi. Okna wykańczano wycinanymi opaskami, zdobiono również okiennice. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_515_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/640x426-F6701.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/288x192-F6701.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/100x67-F6701.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/640x426-F6702.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/288x192-F6702.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/100x67-F6702.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/640x426-F6703.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/288x192-F6703.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/100x67-F6703.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/640x426-F6704.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/288x192-F6704.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/100x67-F6704.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/640x426-F6705.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/288x192-F6705.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/78/images/100x67-F6705.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_515_1 = new gallery($(''gallery_515_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nLiczba pomieszczeń była pierwotnie w chałupie bardzo skromna – jedna izba z małą przegródką. Wchodziło się do niej przez sień oddzieloną kominem, za którym znajdowała się mała komora. W izbie były trzy okna. Komin z piecem budowano z glinianych kostek podobnych do cegieł. Piecem ogrzewano chałupę, gotowano na nim i pieczono chleb. Dostęp do umieszczonego w przyziemu piekarnika był zwykle tylko z sieni, gdzie również znajdowało się palenisko. Później w chałupach przybywało izb: im gospodarz był bogatszy, tym jego dom był większy. Nowsze izby budowano wokół centralnie położonego pieca-komina. Różne izby służyły do wykonywania różnych czynności: była zatem jadalnia, położona najbliżej kuchni, gdzie spożywano posiłki niedzielne i świąteczne (na co dzień jadano w kuchni), a także sypialnia, w której stały łoża (dla biedniejszych zwykłe prycze z siennikiem, dla najbogatszych – małżeńskie łoża z ozdobnym baldachimem) zaścielone pierzynami i całą górą poduszek. Najbardziej reprezentacyjna była tzw. <em>biała izba</em>, zwana też <em>dużą, </em>w której przyjmowano gości i świętowano największe uroczystości rodzinne. </p> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Zdobnictwo chat i tradycyjne zajęcia </strong> </h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Jeśli chodzi o zdobnictwo chat, to wyrażało się ono przede wszystkim w układaniu różnych wzorów odeskowania szczytów chałup, a także w dekorowaniu drzwi wejściowych, nadproży, ościeżnic okiennych, okiennic oraz sterczyn nadszczytowych (<em>pazdury</em>).</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Charakterystycznym dla Kociewia elementem wystroju wnętrz było malowanie sprzętów codziennego użytku, takich jak skrzynie wianowe i kredensy. Malowano je zazwyczaj na kolor niebieski, granatowy (modry) lub czerwonobrunatny, na tym tle umieszczano następnie motywy roślinno-kwiatowe, wykonane farbami olejnymi.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_515_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/640x426-F6706.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/288x192-F6706.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/100x67-F6706.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/319x480-F6707.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/144x216-F6707.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/50x75-F6707.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/640x426-F6708.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/288x192-F6708.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/100x67-F6708.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/640x426-F6709.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/288x192-F6709.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/100x67-F6709.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/640x426-F6710.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/288x192-F6710.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/100x67-F6710.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/319x480-F6711.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/144x216-F6711.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/50x75-F6711.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/640x426-F6712.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/288x192-F6712.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/79/images/100x67-F6712.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_515_2 = new gallery($(''gallery_515_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nZabudowania gospodarcze stanowiły budynki przeznaczone dla zwierząt murowane z kamieni lub lepione z gliny, stodoła budowana z desek. Stajnia, obora lub chlew miały po jednym lub po dwa pomieszczenia, a każde z nich miało osobne wejście. W stodołach tradycyjnie układ był trójwnętrzny, czyli pośrodku znajdowało się klepisko, a po jego obu stronach sąsieki.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Zagroda najczęściej przybierała kształt czworoboku, na który składały się chata oraz budynki inwentarskie i schowkowe. Chałupa ustawiona była zawsze frontem do drogi, w głębi znajdowały się zabudowania gospodarcze. Małe gospodarstwa charakteryzowały się tym, że budowano zagrody rzędowe: chata, stajnia, obora oraz stodoła połączone były w jeden ciąg.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W związku z tym, że na Kociewiu dużą wagę przywiązywano do samowystarczalności (zarówno samozaopatrzenia, jak i do zaspokojenia potrzeb związanych z wytwórczością rzemieślniczą), rozwijało się rolnictwo, hodowla, rękodzieło oraz sztuka ludowa. Jeśli chodzi o sztukę ludową, to wymienić można plastykę obrzędową, rzeźbę, malarstwo, malowanie na szkle oraz wyszywanie. Z prac rzemieślniczych na plan pierwszy wysuwa się garncarstwo i kowalstwo, które wymagają specjalistycznego warsztatu oraz plecionkarstwo.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Różnego rodzaju gliniane naczynia były nie tylko użyteczne, ale także dzięki starannemu wykonaniu i zdobnictwu, stanowiły ważny element dekoracyjny w kociewskich izbach. Oprócz różnych mis, kubków, talerzy i innych naczyń służących do przygotowywania, przechowywania, przenoszenia, wreszcie spożywania pokarmów, wyrabiano także naczynia na kwiaty (np. doniczki, wazony), do grzania nóg, czy do celów kultowych. Starannie dobraną do spełnianego przez naczynie celu formę podkreślała barwna polewa: w różnych odcieniach brązu, zielona, niebieska, biała, kremowa, beżowa, seledynowa lub czarna. Przeważały skromne ornamenty geometryczne oraz stylizowane kwiaty w kolorach: zielonym, niebieskim, brunatnym i białym.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Plecionkarstwo było zajęciem powszechnie znanym, ponieważ dostarczało przedmiotów codziennego użytku i nie wymagało specjalistycznego warsztatu. Na Kociewiu wykorzystywano przede wszystkim słomę (robiono z niej np. naczynia beczkowate służące do przechowywania ziarna), także wiklinę (tu wykorzystywana była tachnika żebrowo-krzyżowa) lub korzenie drzew (sosnowych i świerkowych) oraz z jałowca (technika spiralno-okrętkowa i żebrowo-krzyżowa). Wykorzystywano także łubki sosnowe i dębowe. W ten sposób powstawały różnego rodzaju kosze, koszyczki (<em>opałki</em>), pojemniki służące do przechowywania różnych produktów, ułatwiające pracę w gospodarstwie, ule (<em>koszki</em>) lub narzędzia rybackie, a nawet wiadra na wodę.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Do niedawna zajęciem charakterystycznym dla niemal każdej wsi kociewskiej, a także cieszącym się dużym szacunkiem społeczeństwa było kowalstwo.</p> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Kuchnia regionalna</strong></h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> Zwyczajowym posiłkiem karnawałowym, którym obdarowywano zapustnych przebierańców były pączki, tzw. <em>purcle </em>i <em>ruchanki. </em>Były to mniejsze od dzisiejszych pączków placuszki z ciasta drożdżowego, pieczone na blasze lub w gorącym tłuszczu. Nazwa <em>ruchanki </em>(też <em>ruchacze, ruchaniaki</em>) pochodzi od <em>ruchania, </em>czyli wyrabiania, gniecenia ciasta. Z kolei <em>purcle </em>wzięły swą nazwę od niemieckiego określenia na „fikanie koziołków” – najpierw bowiem ciasto „stawało na głowie” pod wpływem drożdżowej fermentacji, a następnie pączki „fikały koziołki” w gorącym tłuszczu. Dawniej <em>purcle</em> nie były słodkimi bułeczkami, nadziewano je bowiem słoniną. Słodkie były inne ciastka, tzw. <em>pómelki. </em> </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W kociewskiej części Borów Tucholskich typowe są potrawy przygotowywane na bazie grzybów, a także ziemniaków, zwanych tu <em>bulwami. </em>Do najpopularniejszych odmian grzybów na Kociewiu należą kurzajki (kurki), ślimaki (maślaki), kraśniaki (kozaki) i gęsie pępki (sitarze), a do najbardziej cenionych prawdziwki i rydze. Niektóre z tych potraw zostały uznane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi za produkty regionalne Pomorza. Są to: kociewska polewka owocowo-grzybowa, pyzy borowiackie oraz kociewska zapiekanka z grzybów i kociewskie kluski ziemniaczane. Polewka grzybowa była typowym daniem postnym, gotowana z suszonych prawdziwków, jabłek, gruszek, śliwek i wiśni. Susz moczano w ciepłej wodzie, po czym gotowano do miękkości. Po ugotowaniu zupę zagęszczano mąką i śmietaną, czasem jajkiem oraz doprawiano do smaku. Kociewską zapiekankę grzybową, nazywaną też <em>bochenkiem grzybowym, </em>pieczono w podłużnej blaszce, tak że po pokrojeniu wyglądem przypomina kromki chleba z ciemnobrązową skórką. Podaje się ją na ciepło z surówkami, ziemniakami lub chlebem. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Na bazie ziemniaków mieszkańcy Kociewia gotowali pyzy i kluski. Pyzy borowiackie to podłużne ziemniaczane kluski nadziewane masą twarogową. Charakteryzują się tym, że przygotowuje się je tylko z ziemniaków surowych. Nadziewane są farszem z twarogu wymieszanego z jajkiem, solą i pieprzem. Z odciśniętej masy ziemniaczanej robi się z placek wielkości dłoni, na który nakładało się farsz. Po sklejeniu powstawała pyza, którą wkładano do garnka z wrzącą, osoloną wodą. Po odcedzeniu, pyzy polewano przesmażoną na boczku lub słoninie cebulą. Pyzy borowiackie to inaczej pierogi ziemniaczane z gomółką. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Kociewskie kluski ziemniaczane przygotowywano tylko z gotowanych ziemniaków. Podaje się je okraszone boczkiem lub z sosem grzybowym i zasmażaną kapustą oraz jako dodatek do mięs duszonych z sosem.</p> <h2 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Strój ludowy</strong></h2> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Strój męski</strong></h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Typowym męskim nakryciem głowy była czapka tzw. <em>baranówka. </em>Zimą noszono wysokie czarne czapki z czarnego lub siwego futerka na zewnątrz, a białego wewnątrz, latem – niższe <em>baranówki</em> podszyte płótnem. Noszono również <em>maciejówki, </em>czyli okrągłe czapki z czarnego lub granatowego sukna, z otokiem i daszkiem.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_515_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/80/images/319x480-F6713.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/80/images/144x216-F6713.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/80/images/50x75-F6713.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/80/images/640x426-F6714.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/80/images/288x192-F6714.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/80/images/100x67-F6714.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/80/images/640x426-F6715.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/80/images/288x192-F6715.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/80/images/100x67-F6715.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_515_3 = new gallery($(''gallery_515_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nKoszule były szyte z bielonego płótna, miały stojący kołnierzyk i długie rękawy. W czasie uroczystości mężczyźni zawiązywali kołnierzyk czarną tasiemką w kokardkę. Dawne koszule charakteryzowały się krojem <em>poncho</em>, to znaczy, że były uszyte z jednego płata z wykrojonym owalem na szyję. Na koszulę zakładano sukienną dopasowaną do figury kamizelkę w kolorze granatowym lub czarnym. Z przodu kamizelka miała cięcie poziome, tył poniżej stanu fałdowany. Ozdobę kamizelki stanowił niski kołnierzyk-stójka oraz rząd guzików. Dawniej kamizelki były dłuższe, z tyłu suto fałdowane, podbite czerwoną podszewką z barchanu i miały dwa rzędy błyszczących guzików. Samodziałowe spodnie charakteryzowały się tym, że z przodu umieszczona była <em>klapa</em> zapinana z dwóch stron na guzik. Na co dzień mężczyźni nosili szare spodnie, w święta natomiast granatowe. Okrycie wierzchnie stanowiła długa sukmana z grubego granatowego lub czarnego sukna, z przodu gładka, z tyłu rozkloszowana i obficie fałdowana, zapinana na jeden lub dwa rzędy guzików. Zimą natomiast mężczyźni nosili kożuchy baranie wyprawiane na biało lub żółto. Taki kożuch w święta przepasywano kolorowym wełnianym pasem. Zamożniejsi mężczyźni nosili czasem kożuchy podszywane suknem z wielkimi futrzanymi kołnierzami.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Mężczyźni nosili czarne buty z cholewkami, nazywane na południu Kociewia <em>skorzniami</em> lub <em>skorzenkami</em>, a na północy i wschodzie – <em>kropówkami</em>.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W XIX wieku mężczyźni nosili długie włosy podcięte równo do uszu, chętnie zapuszczali długie, zwisające wąsy.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Ważnymi dodatkami do stroju męskiego były: łańcuszek do zegarka, tabakierka rogowa lub z kory wiśniowej czy brzozowej, skórzana woreczkowata sakiewka na pieniądze oraz duża kolorowa chustka do nosa o wymiarach 50 X 50 cm, a także laska własnej roboty z wygiętą rączką, służąca do podpierania i używana <em>od parady</em>.</p> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Strój kobiecy</strong></h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Kobiety wszystkich stanów cywilnych okrywały głowy – czepkami lub chustkami. Mężatki nosiły białe płócienne, skromnie zdobione, czepki i kolorowe chustki (np. zieloną lub fioletową) zawiązane pod brodą. Panny nosiły różnobarwne chusteczki. Mężatki na noc zakładały tzw. <em>nocnice</em>, czyli skromne białe czepki. Panny mogły nosić długie włosy zaplecione w warkocze, mężatki obcinały włosy do ramion, upinały je, czesząc <em>na steczke</em> (czyli z przedziałkiem pośrodku głowy).</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Dawniejsze koszule kobiece sięgały do kolan i szyto je ze <em>swojskiego</em> płótna. Górna ich część była obcisła. Przy wykroju szyjnym znajdowało się drobne marszczenie zaciągane sznureczkiem. Na koszule kobiety nakładały gorset zwany sznurówką, zapinany na guziki lub haczyki – zwykle w kolorze zielonym, brązowym lub czerwonym. Wszystkie kobiety nosiły po dwie lub trzy spódnice, które nakładały kolejno na koszulę. Pierwsza była z białego gładkiego płótna, druga kolorowa z wzorem kwiatowym. Na dole wykańczano je ząbkowaną koronką. Trzecia spódnica uszyta była z płótna w kolorze czerwonym, brunatnym, modrym, zielonym lub innym. Z tyłu ukryta była kieszeń, w której można było trzymać drobiazgi. Zimą kobiety – szczególnie starsze – nosiły ciepłe spódnice barchanowe, tzw. <em>kucbaje</em>. Na wierzch kobiety zakładały <em>kiece</em> zwane też <em>dołkami</em>. Były one szyte z wełnianego samodziału, obszerne, z tyłu obficie fałdowane, a ich kolor różnił się w zależności od wieku. Kobiety młodsze nosiły <em>kiece</em> czerwone lub brunatne, starsze natomiast – granatowe lub czarne. Dolną ich część dekorowano kilkoma rzędami czarnej tasiemki lub aksamitną lamówką. Okrycie wierzchnie stanowiła krótka sukienna peleryna – zielona lub brązowa. Kociewianki nosiły także bure (siwe), brązowe lub czarne kaftaniki z grubszego sukna, czyli tzw. jupki, które podszywano czerwonym barchanem. Później także przejęte z mody miejskiej pelerynki z zielonego lub brązowego sukna. Zimą lub w chłodne dni kobiety nosiły także długie rozszerzane na dole sukmany z grubego sukna. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Kociewski strój kobiecy uzupełniały fartuchy z różnorodnych materiałów i w różnych barwach, przy czym najczęściej jednak białe z płótna. Kolor pończoch (robiono je na drutach) różnił się w zależności od stanu cywilnego – panny nosiły pończochy białe, mężatki – granatowe lub czarne. Kobiety nosiły wysokie buty sznurowane lub zapinane na guziczki.</p> <h2 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Kultura duchowa</strong></h2> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Obrzędowość doroczna</strong></h4> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Adwent i Boże Narodzenie</strong></h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Od Adwentu do Trzech Króli po wsiach chodziły grupy przebierańców, nazywane <em>gwiazduchami</em> lub <em>gwiazdorami. </em>Przebierano się np. za niedźwiedzia, babę i dziada, diabła, śmierć, kominiarza oraz za bociana i kozę.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Zwyczaj kolędowania dzieci z szopką zawieszoną na piersiach w niektórych wsiach utrzymał się do dziś. W okresie Trzech Króli kolędowano także z gwiazdą podobnie jak trzej królowie, których gwiazda zawiodła do Betlejem.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W Wigilię Bożego Narodzenia gospodarze obwiązywali słomą drzewa owocowe, aby dobrze obrodziły, a także dawali zwierzętom więcej jedzenia, aby również one mogły świętować. </p> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Nowy Rok</strong></h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Dawniej w noc sylwestrową wróżono o długości życia, zamążpójściu bądź ożenku oraz o powodzeniu materialnym. Wróżby były podobne do Andrzejkowych bądź Katarzynkowych – lano wosk na wodę, rzucano chodaki za siebie czy też palono kłębki lnu. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_515_4" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/640x426-F6716.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/288x192-F6716.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/100x67-F6716.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/640x426-F6717.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/288x192-F6717.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/100x67-F6717.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/640x426-F6718.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/288x192-F6718.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/100x67-F6718.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/640x426-F6719.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/288x192-F6719.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/100x67-F6719.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/640x426-F6720.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/288x192-F6720.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/100x67-F6720.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/640x426-F6721.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/288x192-F6721.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/100x67-F6721.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/640x426-F6722.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/288x192-F6722.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/100x67-F6722.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/319x480-F6723.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/144x216-F6723.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/50x75-F6723.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/640x426-F6724.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/288x192-F6724.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/100x67-F6724.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/640x426-F6725.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/288x192-F6725.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/100x67-F6725.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/319x480-F6726.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/144x216-F6726.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/50x75-F6726.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/319x480-F6727.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/144x216-F6727.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/50x75-F6727.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/640x426-F6728.jpg" title="Kociewie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/288x192-F6728.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/81/images/100x67-F6728.jpg" alt="Kociewie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_515_4 = new gallery($(''gallery_515_4''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nCharakterystycznym kociewskim zwyczajem było <em>wypandzanie </em>starego roku. Późnym wieczorem lub o północy z 31 grudnia na 1 stycznia młodzież wybiegała z domów na ulicę z garnkami, patelniami itp. oraz biczami w ręku. Uderzała w nie przemierzając całą wieś i robiąc wielki hałas. Odpędzała w ten sposób stary i witała nowy rok. Czyniła również różne psoty np. ukrywając koła od wozu na dachu stodoły sąsiada, wyważając bramy czy smarując gliną lub sadzą drzwi.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><a name="dwunastnica" title="dwunastnica"></a> </p><h4><br/><br/><strong>Dwunastnica</strong></h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Dwunastnicą na Kociewiu nazywano dwanaście dni od Bożego Narodzenia do Trzech Króli. Podobnie jak w wielu regionach Polski, od św. Łucji do Bożego Narodzenia, tu od Bożego Narodzenia do Trzech Króli obserwowano pogodę, która miała być prognozą na kolejne 12 miesięcy roku. Każdą dobę dwunastnicy dzielono na cztery części: od godziny 18 do 24, od 24 do 6, od 6 do 12, od 12 do 18. Każda ćwiartka doby wróżyła pogodę na odpowiedni tydzień miesiąca. Ponadto w pierwsze siedem dni dwunastnicy wróżono o przyszłości. Czas ten był pełen magicznych zakazów i nakazów. W Oscyplu wierzono ponadto, że jeśli przez święto Trzech Króli przeleży we wsi nieboszczyk to w ciągu roku pociągnie on za sobą z tej wioski dalszych dwunastu. </p> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Wielkanoc</strong></h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Dawniej wierzono, że poświęcenie palm (bukiecików z wierzbowych gałązek z baziami) w Niedzielę Palmową pomoże oddalić nieszczęścia, zażegnać choroby, chronić budynki i inwentarz od zła oraz sprowadzić urodzaj. Gałązki z palm umieszczano później w różnych miejscach w domu i w budynkach gospodarczych, a także na polu. Aby ochronić się od bólu gardła, każdy członek rodziny musiał połknąć jedną bazię. Pisanki kociewskie dekorowane były dość skromnie. Malowano woskiem motywy geometryczne (linie faliste lub zygzakowate) lub kwiatowe, niekiedy także baranka, a następnie farbowano je w wodzie z dodatkiem oziminy, łupin cebuli lub kawy. Uzyskiwały one wówczas kolor zielony, żółty, brązowy lub czerwonawy. Wielkanocny stół dekorowano figurkami baranków odciśniętymi z masła w specjalnych drewnianych formach.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Z drugim dniem świąt Wielkiej Nocy wiąże się zwyczaj smagania gałązkami brzozowymi lub jałowcowymi, zwanymi <em>dyngusem. </em>Gałązki te ucina się na początku Wielkiego Postu i wstawia do wody, aby do Wielkanocy wypuściły listki. W drugi dzień świąt, zwany <em>śmagustem-śmigusem </em>lub <em>dyngusem </em>chłopcy smagają gałązkami dziewczyny – następnego dnia jest odwrotnie. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Boże Ciało i obrzędy związane z latem</strong></h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W Boże Ciało święcono wianki, używane później jako środek leczniczy. Były one uwite z macierzanki, grzmotnika i rozchodnika. Po poświęceniu ich w kościele, wieszano je nad obrazami i w nadprożach.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Dla okresu letniego charakterystyczne były zwyczaje żniwne, co wyrażało się między innymi w robieniu małych bukiecików z ostatnich zżętych kłosów żyta (<em>pępki</em>) oraz wieńców dożynkowych (<em>koruny</em>, <em>wionki</em>). Na wieńce dożynkowe przeznaczano kłosy różnych zbóż: żyta, owsa, pszenicy i jęczmienia, które wplatano w szkielet przygotowany z prętów leszczynowych. Całość dekorowano kwiatami i kolorowymi wstążkami. Pępki i wieńce były przechowywane w izbach, zawieszano je u sufitu. Wyłuskane z nich ziarno należało dodać do pierwszego siewu w przyszłym roku.</p> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Zaduszki</strong></h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Tego dnia – 2 listopada – przystraja się mogiły naturalnymi lub sztucznymi kwiatami, wieńcami oraz pali się lampki. Dla Kociewia charakterystyczne były bukiety sztucznych kwiatów wyrabiane z kolorowych bibułek (zwłaszcza białej lub fioletowej) oraz folii aluminiowej. Wyplatano także małe okrągłe wieńce ze srebrnego mchu, ozdobione papierowymi kwiatami. Srebrny mech (chrobotek reniferowy) objęty jest jednak ochroną, więc wieńce splecione z niego to rzadkość.</p> <h2 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Obrzędowość rodzinna</strong></h2> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Wesele</strong></h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Dawne wesele poprzedzały swaty kończące się zwykle zaręczynami. Ustalano wtedy datę ślubu – uważano, że ślub w maju przynosi nieszczęście, a dobrym czasem jest np. Boże Narodzenie. <br />W przeddzień ślubu odbywa się obyczaj zwany <em>pultrowaniem</em> lub <em>półlitrowaniem </em>(z niem. <em>Polterabend </em>''wieczór poprzedzający wesele'' od <em>poltern </em>''gruchotać). Wtedy to młodzież przynosi i tłucze szkła przez próg domu panny młodej – ma to zapewnić młodej parze szczęście. <br />W dniu ślubu, przed wyjazdem do kościoła, rodzice udzielają młodym błogosławieństwa, a następnie cały orszak udaje się na ceremonię. Dawniej wesele odbywało się w domu panny młodej, obecnie w wynajętej sali. W drodze z kościoła do miejsca wesela, podobnie jak w wielu innych rejonach Polski, weselnicy napotykają <em>bramy, </em>czyli przeszkody ustawione przez mieszkańców wsi i znajomych w poprzek drogi w celu pobrania „okupu” za przejazd. Wykupić można się najczęściej wódką lub słodyczami. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Charakterystyczne dla kociewskiego wesela są występy tzw. <em>maszków</em>. Są to przebierańcy, zwykle dwie osoby, najczęściej znajomi państwa młodych nie zaproszeni na wesele. Kluczowym elementem występu jest oracja, z którą <em>maszka </em>zwraca się do nowożeńców. Są to rubaszne życzenia składane młodym, nawiązujące do tematyki seksualnej oraz satyrycznie wytykające rzekome lub prawdziwe wady nowożeńców. </p> <h4 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Pogrzeb</strong></h4> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Ostatnią noc przed pogrzebem spędzoną przy trumnie zmarłego z udziałem krewnych, sąsiadów i znajomych nazywano <em>pustanoc. </em>Modlono się wówczas i wspominano zmarłego przez całą noc. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Wierzono, że w podczas tej nocy nieboszczyk może ożyć, ale wtedy śmierć-kostucha rzuca się na niego i w obecności wszystkich ponownie uśmierca. Wierzono też, że wtedy może się pokazać dusza zmarłego. A ponieważ dusza po śmierci wędruje, aby odbyć pokutę, zmarłego nie wolno było chować boso, ale w lekkich wygodnych butach i z czapką na głowie. Dawano również do trumny chustkę, aby mógł otrzeć twarz z potu podczas męczącej wędrówki oraz ulubione przedmioty: fajkę, tabakierkę czy laskę. Należało włożyć mu również w usta monetę, aby mógł zapłacić przewoźnikowi za za przeprawę na drugi brzeg rzeki. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">O pogrzebie powiadamiał wszystkich posłaniec, który uderzał laską w drzwi chałupy, przedstawiał się i mówił: <em>Kazeli was wszytkich prosić za ciałem! </em>I wymieniał datę pogrzebu. Na uroczystość schodziła się do domu zmarłego cała wieś. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Gdy wynoszono trumnę ze zmarłym z domu, uderzano trzykrotnie nią o próg. Jeśli zmarły był gospodarzem, w pogrzebie uczestniczyło również bydło. Zwierzęta szły za trumną do bramy obejścia, potem wyganiano je na trawę. Kondukt pogrzebowy szedł zawsze taką trasą, aby po drodze znajdowała się Boża Męka. Tam zatrzymywano się i najstarszy z rodziny wygłaszał podziękowanie za obecność na ostatniej drodze. Przepraszał również zmarłego za wszystkie przykrości, które spotkały od ludzi, jak i przepraszał ludzi za krzywdy, które wyrządził zmarły. Uczestnicy pogrzebu mieli też tutaj okazję do osobistego wybaczenia wszystkich niegodziwości zmarłemu oraz przepraszano go. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Stypa pogrzebowa była skromna – odbywała się w domu i częstowano zebranych czarną zbożową kawą i plackiem. </p> <h2 style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><strong>Bibliografia</strong></h2> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Malicki L., <em>Strój ludowy</em>, [w:]<em> Kultura ludowa Kociewia</em>, red. R. Landowski, Tczew 1995, s. 171-180. [przedruk z <em>Kociewska sztuka ludowa</em>, Gdańsk 1973.]</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Kultura ludowa Kociewia</em>, red. R. Landowski, Tczew 1995.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">R. Landowski, <em>Nowy bedeker kociewski, </em>Gdańsk 2002.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Przała T., <em>Rąk dzieła</em>, [w:] <em>Kultura ludowa Kociewia</em>, red. R. Landowski, Tczew 1995, s. 17-122.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Kuniewski J., <em>O kuźni i kowalach</em>, [w:] <em>Kultura ludowa Kociewia</em>, red. R. Landowski, Tczew 1995, s. 139-170.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><u><a href="http://kociewianka.w.interia.pl/index.htm">http://kociewianka.w.interia.pl/index.htm</a></u> (14.08.2008)</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> <!-- @page { size: 21cm 29.7cm; margin: 2cm } P { margin-bottom: 0.21cm } --> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Fotografie: Maciej Łabudzki</p> <br /><p> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n\r\n ', 1, 0, 0), ('kociewie-literatura', 'kociewie', 'Literatura', 90000, '<h1>Literatura</h1>\r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td align="left" width="70%" valign="top" colspan="2"><span class="small"> Halina Karaś </span> </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <h4>Literatura dialektologiczna i inna językoznawcza</h4>\r\n <p align="justify"><em>Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich</em>, opracowany przez Zespół Zakładu Słowianoznawstwa PAN pod kierunkiem Zdzisława Stiebera i Hanny Popowskiej-Taborskiej), t. 1-15, Wrocław 1964-1978.</p>\r\n <p align="justify">Górnowicz Hubert, <em>Dialekty kociewski i malborski, </em>[w:] <em>Pomorze Gdańskie IV. Literatura i język”</em>, Gdańsk 1967, s. 147-172.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Pająkowska Maria, <em>Gwary </em><em>kociewskie jako przedmiot badań</em>, [w:] <em>Ze studiów nad dialektem kociewskim i kaszubskim, </em>pod red. Małgorzaty Święcickiej, Warszawa-Poznań 1989.</p>\r\n <p align="justify">Pająkowska Maria, <em>Słownictwo kociewskie a kultura ludowa. Wybrane zagadnienia z zakresu słownictwa gwarowego, wyrażającego sądy wartościujące o człowieku</em>, Bydgoszcz 1997.</p>\r\n <p align="justify">Pająkowska Maria, <em>Słowotwórstwo rzeczowników w gwarze kociewskiej</em>, Bydgoszcz 1990.</p>\r\n <p align="justify">Pająkowska-Kensik Maria, <em>Mały słownik kociewski</em>, Tczew 2000.</p>\r\n <p align="justify">Rzetelska-Feleszko Ewa, <em>Dialekt kociewski – problematyka, granice, słownictwo,</em> [w:] <em>Pomorze Gdańskie VI: „Kociewie”</em>, Gdańsk 1969, s. 5–32.</p>\r\n <p align="justify">Rzetelska-Feleszko Ewa, <em>Słownictwo Kociewia, </em>„Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” IX, 1970, s. 147-160.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Sychta Bernard: <em>Słownictwo kociewskie na tle kultury ludowej</em>, Wrocław 1980.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Topolińska Zuzanna, <em>Kaszubsko-tucholska i kaszubsko-kociewska granica językowa, </em>„Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, X, Łódź 1964, s. 14-22.</p>\r\n <p align="justify" class="sdfootnote-western">Zabrocki Ludwik, <em>Charakterystyka językowa Pomorza, </em>[w:] <em>Tydzień o Pomorzu, </em>pod red. L. Zabrockiego, 1933 (przedruk w: Ludwik Zabrocki, <em>U podstaw struktury i rozwoju języka</em>, Warszawa-Poznań 1980, s. 417-431).</p>\r\n <h4>Literatura historyczna</h4>\r\n <p><em>Bedeker kocie</em><em>wski</em>, Biernacki Franciszek, Milewski Józef, Gdańsk 1986.</p>\r\n <p>Breza Edward, <em>Nazwa wsi Miłobądz pod Tczewem</em>, w: Jantarowe Szlaki, nr 4 z 1979 roku.</p>\r\n <p>Czaplewski Paweł, <em>Wykaz oficjałów gdańskich i pruskich</em>, TNT t.19 1912 rok.</p>\r\n <p><em>Diecezja chełmińska, zarys historyczno - statystyczny</em>, Pelplin 1928.</p>\r\n <p>Długokęcki Wiesław, <em>Osadnictwo na Żuławach w XIII i początkach XIV wieku</em>, Malbork 1992.</p>\r\n <p>Frydryszewski Zdzisław, <em>Zawody Pożarnicze Tczew 1930-1989</em>, kronika.</p>\r\n <p>Grzegorz Maksymilian, <em>Pomorze Gdańskie pod rządami Zakonu Krzyżackiego w latach 1308-1466</em>, Bydgoszcz 1997.</p>\r\n <p><em>Historia Gdańska, tom I do V,</em> praca zbiorowa pod redakcją Edmunda Cieślaka, Gdańsk 1978 – 1997.</p>\r\n <p>Ickiewicz Kazimierz, <em>Powrót Tczewa do Polski w 1920 roku</em>, Tczew 2000.</p>\r\n <p>Kanior Marian, <em>Z badań nad strukturą dochodów wielkiej własności. Dobra biskupstwa włocławskiego w II połowie XVIII wieku</em>, Wrocław 1990.</p>\r\n <p><em>Kociewie</em>. Dodatek regionalny Gońca Pomorskiego Rok 1:1939 nr 4, Wizytacja generalna kościołów katolickich i niektórych innych w r. 1765.</p>\r\n <p>Kowalkowski Krzysztof, <em>Miłobądz, historia miejscowości i parafii, 1250-2000</em>, Miłobądz 2000.</p>\r\n <p>Kreja Bogusław, <em>Nazwy miejscowe Kociewia i okolicy</em>, Gdańsk 1988.</p>\r\n <p>Labuda Gerard, <em>Historia Kaszubów w dziejach Pomorza,</em> Gdańsk 2006,</p>\r\n <p><em>Mapy województwa pomorskiego w drugiej połowie XVI w</em>., Biskup Marian, Tomczak Andrzej, w: Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu za rok 1953 zeszyt 1, Toruń 1955.</p>\r\n <p>Milewski Józef, <em>Kociewie Historyczne tom I i II,</em> Starogard 1995.</p>\r\n <p>Milewski Józef, <em>Kociewie w latach okupacji hitlerowskiej 1939 – 1945</em>, Warszawa 1977.</p>\r\n <p>Muhl John, <em>Hohenstein - Geschichte der D</em><em>ö</em><em>rfer auf der Danziger H</em><em>ö</em><em>he</em>, Danzig 1938.</p>\r\n <p>Odyniec Wacław, <em>Dzieje Prus Królewskich 1454 – 1772</em>, Warszawa 1972.</p>\r\n <p>Paczkowski Józef, <em>Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim i malborskim w roku 1664</em>, Toruń 1938.</p>\r\n <p>Schultz Franz, <em>Geschichte des Kreises Dirschau</em>, Dirschau 1907.</p>\r\n <p><em>Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, </em>tom I do XV, Warszawa 1880 – 1902.</p>\r\n <p>Staszewski Janusz, <em>Zdobycie Tczewa 1807</em>, Roczniki Historyczne 1936, Zeszyt II,</p>\r\n Szulist Władysław, <em>Przeszłość obecnych obszarów diecezji pelplińskiej do 1772 r. Tom I, </em>Pelplin 2000.\r\n <h4>Literatura etnograficzna</h4>\r\n <p align="justify">Malicki L., <em>Strój ludowy</em>, [w:] <em>Kultura ludowa Kociewia</em>, red. R. Landowski, Tczew 1995, s. 171-180. [ przedruk z „Kociewska sztuka ludowa”, Gdańsk 1973.]</p>\r\n <p align="justify"><em>Kultura ludowa Kociewia</em>, red. R. Landowski, Tczew 1995.</p>\r\n <p align="justify">Landowski Roman, <em>Nowy bedeker kociewski, </em>Gdańsk 2002.</p>\r\n <p align="justify">Przała T., <em>Rąk dzieła</em>, [w:] <em>Kultura ludowa Kociewia</em>, red. R. Landowski, Tczew 1995, s. 17-122.</p>\r\n <p align="justify">Kuniewski J., <em>O kuźni i kowalach</em>, [w:] <em>Kultura ludowa Kociewia</em>, red. R. Landowski, Tczew 1995, s. 139-170.</p>\r\n <p align="justify">Szwoch Ryszard, <em>Współczesny folklor Kociewia, </em>[w:] <em>Kociewie </em>II, Wrocław 1987, s. 143-188.</p>\r\n <p align="justify"><a href="http://kociewianka.w.interia.pl/index.htm">http://kociewianka.w.interia.pl/index.htm</a> (14.08.2008)</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span></p>\r\n<table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev"><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=515&Itemid=35"> « poprzedni artykuł</a></th>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>', 0, 0, 0), ('kociewie-region-dzis', 'kociewie', 'Region dziś', 30000, '\r\n <h1>Region dziś </h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Agnieszka Piotrowska i Krzysztof Kowalkowski </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_434_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Kociewie dziś. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/640x426-F6650.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/288x192-F6650.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/100x67-F6650.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Kociewie dziś. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/320x480-F6651.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/144x216-F6651.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/50x75-F6651.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Kociewie dziś. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/640x426-F6652.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/288x192-F6652.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/100x67-F6652.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Kociewie dziś. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/640x426-F6653.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/288x192-F6653.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/100x67-F6653.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Kociewie dziś. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/640x426-F6654.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/288x192-F6654.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/100x67-F6654.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Kociewie dziś. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/640x426-F6655.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/288x192-F6655.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/100x67-F6655.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Kociewie dziś. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/320x480-F6656.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/144x216-F6656.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/50x75-F6656.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Kociewie dziś. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/640x426-F6657.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/288x192-F6657.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/100x67-F6657.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Kociewie dziś. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/640x426-F6658.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/288x192-F6658.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/100x67-F6658.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Kociewie dziś. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/640x426-F6659.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/288x192-F6659.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/100x67-F6659.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Kociewie dziś. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/640x426-F6660.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/288x192-F6660.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/100x67-F6660.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Kociewie dziś. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/640x426-F6661.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/288x192-F6661.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/100x67-F6661.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Kociewie dziś. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/640x426-F6662.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/288x192-F6662.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/100x67-F6662.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Kociewie dziś. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/640x426-F6663.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/288x192-F6663.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/100x67-F6663.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Kociewie dziś. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/320x480-F6664.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/144x216-F6664.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/50x75-F6664.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Kociewie dziś. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/640x426-F6665.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/288x192-F6665.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/100x67-F6665.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Kociewie dziś. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/640x426-F6666.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/288x192-F6666.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/100x67-F6666.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Kociewie dziś. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/640x426-F6667.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/288x192-F6667.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/100x67-F6667.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Kociewie dziś. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/640x426-F6668.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/288x192-F6668.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/100x67-F6668.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Kociewie dziś. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/640x426-F6669.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/288x192-F6669.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/100x67-F6669.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Kociewie dziś. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/640x426-F6670.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/288x192-F6670.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/100x67-F6670.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Kociewie dziś. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/640x426-F6671.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/288x192-F6671.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/100x67-F6671.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Kociewie dziś. Tczew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/640x426-F6672.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/288x192-F6672.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/100x67-F6672.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Miłobądz koło Tczewa</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/640x426-F6673.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/288x192-F6673.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/100x67-F6673.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Miłobądz koło Tczewa</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/320x480-F6674.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/144x216-F6674.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/50x75-F6674.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Miłobądz koło Tczewa</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/640x426-F6675.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/288x192-F6675.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/100x67-F6675.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Wnętrze Muzeum Ziemi Kociewskiej.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/640x426-F6676.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/288x192-F6676.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/100x67-F6676.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kociewie - region dziś</h3>\r\n <p>Wystawa</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/360x480-wystawa 026.jpg" title="Kociewie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/162x216-wystawa 026.jpg" alt="Kociewie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/63/images/57x75-wystawa 026.jpg" alt="Kociewie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_434_1 = new gallery($(''gallery_434_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nKociewie to drugi obok Kaszub region Pomorza Gdańskiego. Należy według obecnych podziałów administracyjnych częściowo do województwa pomorskiego, a częściowo do kujawsko-pomorskiego. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W zależności od szerszego bądź węższego pojmowania Kociewia podawane są różne informacje o obszarze i liczbie mieszkańców. Najczęściej wymienia się, że Kociewie zajmujące 3,1 tys.km<sup>2</sup> zamieszkuje 250 tys. osób (np. <a href="http://wikipedia.org.pl/">http://wikipedia.org.pl</a>, <a href="http://http.kociewiak.pl/">http.kociewiak.pl</a>). W innych źródłach podaje się obszar 3,5 tys. km<sup>2</sup> i liczbę 340 tys. mieszkańców (np. <a href="http://ekociewie.pl/">http://ekociewie.pl</a>). </p><p align="justify">Największym miastem Kociewia i jednym z najstarszych miast pomorskich jest Tczew, który liczy nieco ponad 60 tys. mieszkańców. Znajduje się w nim Muzeum Wisły (oddział Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku) – jedyna taka placówka w Polsce i czwarta na świecie (od 1984 roku) oraz liczący ponad 150 lat most drogowo-kolejowy przez Wisłę uznany w 2004 r. przez Amerykańskie Stowarzyszenie Inżynierów Budownictwa za Międzynarodowy Zabytek Inżynierii Budowlanej. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Za stolicę regionu jest jednak uznawany Starogard Gdański (ponad 48 tys. mieszkańców), także zaliczany do najstarszych miast pomorskich, w którym mieści się muzeum regionalne – Muzeum Ziemi Kociewskiej prezentujące sztukę i tradycje Kociewia. </p><div align="justify">Ważnym miastem regionu jest Pelplin (9,2 tys. mieszkańców w 2008 r.) – stolica diecezji pelplińskiej Kościoła Rzymskokatolickiego z gotycką bazyliką katedralną i muzeum diecezjalnym, w którym jest przechowywany egzemplarz Biblii Gutenberga. Pelplin uznany był za ośrodek życia kulturalnego na Pomorzu w XIX i XX w. Słynie także z wydawnictwa <em>Bernardinum</em>, o 180-letniej historii, dysponującym nowoczesną drukarnią, które obok wielu cennych książek wydaje także unikatowe pozycje, jak faksymile Biblii Gutenberga, <em>De revolutionibus orbium Coelstinum</em> Mikołaja Kopernika czy Rękopis partytury koncertu f-moll Fryderyka Chopina. To tu od 1836 roku z przerwą w latach komunizmu, działa <em>Collegium Marianum</em>, będące w trudnych czasach zaboru ostoją polskości. W Gniewie można odwiedzić gotycki zamek i barokowy pałac królowej Marysieńki Sobieskiej, której mąż król Jan Sobieski pełnił przez wiele lat urząd starosty gniewskiego. W niedalekim Piasecznie znajduje się jedyne w Polsce Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego oraz sanktuarium maryjne. Na południowym krańcu Kociewia posadowione są średniowieczne miasta Świecie z ruinami gotyckiego zamku i Nowe z pozostałością pokrzyżackiego zamku i działającym tam Centrum Kultury „Zamek”. </div><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Kociewie ma własny hymn autorstwa ks. Bernarda Sychty, etnografa i słownikarza, wielce zasłużonego dla Kociewia autora trzytomowego <em>Słownictwa kociewskiego na tle kultury ludowej</em>, ma także od 2003 roku swój herb (gryf). </p><div align="justify">W regionie, którego granice wyznaczają zjawiska gwarowe i etnograficzne, a nie podziały administracyjne i geograficzne, prowadzona jest ożywiona działalność kulturalno-społeczna (w mniejszym stopniu dotyczy to Kociewia południowego). Żywe jest poczucie „bycia Kociewiakiem”, nawiązywanie do przeszłości kultury regionu, rozbudzanie patriotyzmu lokalnego. Na Kociewiu działa wiele stowarzyszeń i organizacji społeczno-kulturalnych, m.in. Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Stowarzyszenie Kociewskie, Towarzystwo Miłośników Ziemi Kociewskiej, Federacja Stowarzyszeń i Związków „Kociewska Więźba”, Stowarzyszenie Przyjaciół Skórcza i Ziemi Kociewskiej, Stowarzyszenie „Kultura Kociewia”, Towarzystwo Miłośników Pelplina, Kociewskie Towarzystwo Oświatowe, Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły, Ośrodek Kultury Sportu i Rekreacji w Świeciu, Centrum Kultury „Zamek” w Nowem, Pracownia Edukacji Regionalnej „Pod Wiatrakiem” w Warlubiu. Działający w Starogardzie Instytut Kociewski jest wydawcą licznych publikacji o Kociewiu. Kociewski Kantor Wydawniczy w Tczewie wydaje wiele publikacji regionalnych: albumów, tomików prozy i poezji kociewskiej, oraz kwartalnik „Kociewski Magazyn Regionalny”. Wydawane są gazety lokalne o zasięgu powiatowym typu „Gazeta Tczewska”, „Gazeta Kociewska”, „Wieści z Kociewia”, „Panorama Kociewia” oraz liczne publikacje wydawane przez gminy. Wszystko to sprzyja odradzaniu się kultury kociewskiej, w tym także gwary. Jej upowszechnianiu służą Kongresy Kociewskie oraz m.in. takie imprezy, jak: Przegląd Zespołów Folklorystycznych w Piasecznie, coroczne Konkursy Recytatorskie Prozy i Poezji Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim, „Jarmark Kociewski” w Świeciu, „Turniej Wiedzy o Nowem i Kociewiu” i „Dzień Kociewski” w Nowem, <span> „Festiwal Smaku” i wiele innych imprez kulturalnych.</span></div><span><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> Sejmik województwa pomorskiego ustanowił rok 2005 Rokiem Kociewskim. W 2007 r. po raz pierwszy ogłoszono 10 lutego Światowym Dniem Kociewia (w 200-setną rocznicę pierwszej pisemnej wzmianki o nazwie regionu). </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Położenie Kociewia i różnorodność krajobrazu (liczne jeziora, rzeki, lasy), wiele interesujących zabytków, specyficzna kultura ludowa (pielęgnowana i rozwijana) – to wszystko także sprzyja rozwojowi turystyki (w tym agroturystyki). </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Wizytówką regionu są liczne, bardzo dobrze opracowane serwisy internetowe prezentujące w sposób interesujący najważniejsze informacje o regionie, jego walorach turystycznych, kulturze i historii.</p><p style="margin-bottom: 0cm; text-indent: 1.25cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Źródła (z dnia 20 XII 2008):</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><a href="http://www.tczew.pl/">http://www.tczew.pl</a> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><a href="http://www.wikipedia.org.pl/">http://www.wikipedia.org.pl</a> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><a href="http://www.kociewiak.pl/">http://www.kociewiak.pl</a></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><a href="http://www.ekociewie.pl/">http://www.ekociewie.pl</a></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><a href="http://www.kociewie.info.pl/">http://www.kociewie.info.pl</a></p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Fotografie: Maciej Łabudzki, Renata Dombrowska </p></span> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=431&Itemid=35">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=435&Itemid=35">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('kociewie-slowniki', 'kociewie', 'Słowniki gwarowe', 100000, '<h1>Słowniki gwarowe</h1>\r\n<p class="autor">Halina Karaś</p>\r\n<div class="fonetycznie">\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b><span style="font-size: 14pt; line-height: 150%;">Słowniki gwary kociewskiej </span></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Badania nad słownictwem gwary kociewskiej mają już ponadstudwudziestoletnią tradycję. Rozpoczyna jes słownik Józefa Łęgowskiego z 18889 roku, który dotyczy oprócz gwary kociewskiej, także i malborskiej. Najważniejszym dziełem leksykograficznym poświęconym Kociewiu jest słownik ks. Bernarda Sychty opracowany w II połowie XX wieku. Popularnonaukowy charakter ma natomiast <i>Mały słownik kociewski </i>Marii Pajakowskiej-Kensik. Wraz z przykładami wybranych haseł przedstawiam je niżej. W kartotece <i>Słownika gwar polskich </i>PAN znajduje sie tez rękopiśmienny słownik gwary wsi Jeleń tczewski (ponad 8 000 kartek) (za: Woxniak 2000: 33).</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b>Dr Nadmorski (Józef Łęgowski), <i>Spis wyrazów właściwych gwarze malborskiej i kociewskiej</i></b></div>\r\n<p><a title="Początek słownika gwary malborskiej i kociewskiej dra Nadmorskiego, czyli Józefa Łęgowskiego" rel="lightbox" href="cmsimg\\hka\\SG019.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\hka\\SG019.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Gwar Kociewia i Malborskiego dotyczy słownik Józefa Łęgowskiego <i>Spis wyrazów właściwych gwarze malborskiej i kociewskiej </i>zamieszczony w jego opracowaniu <i>Urządzenia społeczne, zwyczaje i gwara na Malborskiem. </i>Autor opublikował je pod pseudonimem dr Nadmorski w 1889 roku („Wisła”, t. III, s. 717-754, słownik: s. 743-748).</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Słownik zawiera 184 hasła i 22 osobno wydzielone związki frazeologiczne nazwane „przysłowia i sposoby mówienia na Malborskiem”, np.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Lelecha gonić, biegać bez celu.</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Jeść jak wołoduch.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Wyrazów odnotowano jednak więcej, gdyż jak zwykle w tego typu słowniczkach hasła zawierają niekiedy więcej niż jeden wyraz (niejednokrotnie całą rodzinę wyrazową), por. np.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Cherlak, cherlać </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">chorować m. <i>cherchuła </i>k.</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Chruchel, chruchleć </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kaszleć m. <i>chruchla </i>k.</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Chrzybiec </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">grzbiet m. <i>chrzyptowina </i>mięso z grzbietu k.</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Lólek, lólka </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">dziadek i babka. m. i k.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Autor porównuje leksykę kociewską i malborską (skróty m., k.), stąd też nieraz różnordzenne odpowiedniki kociewskie i malborskie w jednym haśle, np.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Paździebia</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> l.m. len z paździorami. m. To samo nazywają na Kociewiu <i>podklepy.</i></span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Ruń </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">trawa puszczająca się na zoranej roli. k., to samo co <i>par </i>na Malborskiem.</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Szmaniać </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">szukać, żeby coś porwać, np. dzieci szmaniaj po szafach. m. Na Kociewiu <i>szwaniać.</i></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Struktura haseł jest na ogół prosta, najczęściej trzy- lub czteroskładnikowa: wyraz hasłowy, definicja i lokalizacja w postaci skrótów: m – Malborskie, k – Kociewie, przy różnicach leksykalnych między obiema gwarami – dwa wyrazy synonimiczne, por.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Roztrębach </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">obleciświat. k.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Rumostwo </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">graty bez wartości. m.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Wołoduch </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">człowiek obżarty m.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Zagałuszyć </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zabić podstępnie, np. w lesie m.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Sapka </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">katar. m. i k. </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Ubiedrznia </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">góra stroma lub jej pochyłość. m. i k.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Stecka </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ścieżka m. <i>stegna</i> k.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Łobza, obza </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">długi powróz do łobzowania, tj. wiązania za nogę krów lub świń na pastwisku; jeden koniec jest umocowany przy palu. Na Kociewiu taki powróz nazywa się <i>wężysko</i>.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Nieliczne hasła zawierają dłuższe konteksty (cytaty), które ilustrują użycie poszczególnych</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">hasłowych w tekście, np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Naderszały </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">np. naderszały jak sowa, nadęty, zasępiony. k. </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">korsować, skorsować </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">spowodować do wstania, niemal to samo ci <i>dugować, zdugować, </i>np. skorsować z łóżka m. </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Szuszwał </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kawał, np. wiatr zrywa szuszwały z słomianego dachu. m.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Wystawać, wystónek </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">trudzić się, mozół, np. ubogi ma duży wystónek. m.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Przy niektórych wyrazach pojawiają się informacje etymologiczne (zwłaszcza przy zapożyczeniach, ale nie tylko), sporadycznie porównania z innymi gwarami, i uwagi o ich funkcjonowaniu, zwłaszcza o ich frekwencji (rodzaj opisowych kwalifikatorów frekwencyjnych), np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Hel</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> miejsce przewiewne: dom stoi na helu, tj. wysoko, dokąd wiatr ma swobodny przystęp. Z tego wyrazu pochodzi prawdopodobnie nazwa półwyspu Hel, a i hale tatrzańskie to samo oznaczają. m.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Kanela </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">cynamon, z niemieckiego Kaneel. m.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Bałabun </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kartofle m. rzadko się używa; powszechniejszym jest wyraz <i>bałabunisko </i>na suche łodygi kartofli. m.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Łysina </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">czoło; ten ostatni wyraz sie nie używa. m.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Jaić się, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">tj. kręcić się jak kura z jajem m. Używa się także w Wielkopolsce.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Słownik Józefa Łęgowskiego, starannie opracowany na miarę ówczesnej sztuki leksykograficznej, jest ważnym dokumentem gwarowej leksyki kociewskiej i malborskiej.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><b><i><span style="line-height: 150%;">Słownictwo kociewskie </span></i></b><b><span style="line-height: 150%;">ks. Bernarda Sychty</span></b></div>\r\n<div style="line-height: 150%;"> </div>\r\n<p><a title="Okladka słownika kociewskiego ks. Bernarda Sychty" rel="lightbox" href="cmsimg\\hka\\SG073.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\hka\\SG073.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Słownik kociewski ks. Bernarda Sychty to jego drugie – po <i>Słowniku gwar kaszubskich na tle kultury ludowej </i>– dzieło leksykograficzne o podobnym charakterze i sposobie opracowania, co sygnalizuje już sam tytuł paralelny do pierwszego: <i>Slownictwo kociewskie na tle kultury ludowej</i>. Jest to słownik trzytomowy (t. I: A-<span style="">Ḟ</span>, t. II: G-Ń, Wrocław-Warszawa 1980; t. III: O-<span style="">Ž</span>, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1985). Tom I poprzedza dwustronicowe słowo wstępne Hanny Popowskiej-Taborskiej, które kończy następująco:</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Tak oto otrzymuje Kociewie olbrzymi zbiór słownictwa i kompendium danych związanych z jego ludową kulturą. Zbiór ten wypełnia lukę istniejąca w naszej wiedzy o tym rejonie Polski, a nazwisko autora gwarantuje, że będzie to praca o olbrzymiej wartości materiałowej i o przemyślanej formie. (SychSK VII).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> Po nim następuje równie krótka przedmowa autora wraz z lakonicznym opisem układu słownika, zastosowanej transkrypcji i wykazem skrótów (łącznie niecałe 2 strony).</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span> Już tytuł sygnalizuje duży udział informacji etnograficznych, które autor zamieszcza w formie narracji odautorskiej po wszystkich znaczeniach. Jest to zatem słownik lingwistyczno-etnograficzny. Ks. Sychta przytacza całe opisy niektórych zwyczajów, piosenki, przyśpiewki, zagadki, podania itp. Niektóre hasła bogate w treści kulturowe są w związku z tym obszerne, por. np. hasła <b><i>vojanka, vojanńik </i></b>z przytoczonymi pieśniami żołnierskimi, <b><i>duša</i></b> (hasło prawie dwustronicowe) z bardzo bogatym opisem wierzeń, zwyczajów, przysłów czy hasła <b><i>vimńotki</i></b> (z opisem gleby na Kociewiu i rodzaju gospodarzy), <b><i>vłos</i></b> (z opisem wierzeń):</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">vimńotki, </span></i></b><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">-</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ȯ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">v, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">plt ‘teren piaszczysty, piaski’. Kociewie posiada obok gleby dobrej ziemię bardzo ubogą. Nierzadko trafiają się <i>vimńotki, </i>w których <i>źamńa ńe jestaj ńigdi d</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ȯ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ma, ale zavdi pode drog</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ȯ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">... po gośćińe χo</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">i bo abo udaje śa do boru, abo j</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ȯ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">atř přenośi ćangam z mńejsca na mńėjsce, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">o ile sosna nie związała jej swymi korzeniami. Nie dziw, że nieraz na tak nieurodzajnej glebie nie tylko <i>putker, </i>lecz nawet większy gbur miał kiedyś zaledwie co jeść. Gospodarzy takich nazywano </span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">edułami </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">lub <i>patėrakami. </i>Por. <i>vidmuχo</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">e.</span></i></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i> </i></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">vłos</span></i></b><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, <i>-a</i>, m ‘włos’. <i>Ale maš ti, </i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">evčino, </span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṕ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ąkne vłosi</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">! ◊ Wierzenia: Człowiek z rosnącym włosem na brodzie rychło owdowieje. Włosy najeżone na głowie zapowiadają wiatr. Włosy obce wplątane w swoje miały niegdyś zastosowanie przy zapuszczaniu kołtunu. Lęk wzbudzają ludzie z rudymi włosami. Dziecku w pierwszym roku życia nie należy obcinać włosów ani paznokci. Człowiek mający dwa gniazdka na głowie, tak że trudno mu zrobić przedział we włosach, niebawem utonie.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Słownik zawiera ok. 5000 haseł. W zamierzeniu ma to być slownik pełny, a więc nie notujący wyłącznie osobliwości gwarowych, lecz również wyrazy wspólne z polszczyzną ogólną. Autor stwierdza, że ma on układ gniazdowy (zob. SychSK XI), ale rzeczywiście ma układ alfabetyczno-gniazdowy i to niekonsekwentny, gdyż tak zostały opracowane tylko czasowniki, głównie prefiksalne, por.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">tėrać, </span></i></b><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">tėra</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, vn, impf ‘ciężko pracować’. <i>Tėr</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ȯ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">m całi </span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ań od rena do </span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ečora.</span></i></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Comp.: <i><span style="letter-spacing: 1pt;">viterać</span>, </i>va, pf ‘wytępić, wygubić’. <i>Mńamci χćali všistkėχ Polak</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ȯ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">v viterać. <span style="letter-spacing: 1pt;">Uterać śa</span>, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">vr, pf ‘zdechnąć’. <i>V tim roku mńe śa juž drugi k</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ȯ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ń utėrał.</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> <i><span style="letter-spacing: 1pt;">Zatėrać</span>, </i>va, pf ‘zamęczyć kogoś na śmierć’. <i>Ńe kła</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> takiχ dužėχ fur</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ȯ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">v, bo zatėraš te końiska. <span style="letter-spacing: 1pt;">Zatėrać śa</span>, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">vr, pf, zob. <i>uterać śa.</i></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">ale już czasowniki pochodne utworzone sufiksalnie, np. <i>stojić</i> i <i>stojuχ</i><i><span style="">nać</span></i><span style=""> (..) dem. od <i>stojić,</i> stanowią osobne hasła.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Brak układu gniazdowego także w zakresie innych części mowy, por. np.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">přibočni</span></i></b><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, adj. subst. zob. <i>přibočńik</i>.</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">přibočńik</span></i></b><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, <i>-a</i>, m. ‘drużba weselny’. <i>Ja žam juž raz bėł za přibočńika</i>. </span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><b><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">přibočńica, </span></i></b><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">-i, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">f ‘druhna weselna’. <i>Puda </i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">iś na vesele za</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> <i>přibočńica.</i></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">które omówiono w odrębnych hasłach, a nie zgromadzono w jednym gnieździe słowotwórczym.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">\r\n<p><a title="" rel="lightbox" href="cmsimg\\hka\\SG074.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\hka\\SG074.gif" /></a></p>\r\nStruktura artykułu hasłowego jest następująca:</div>\r\n<div style="margin-left: 36pt; text-align: justify; text-indent: -18pt; line-height: 150%;"><span>1)<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span>wyraz hasłowy w wersji gwarowej zapisany fonetycznie,</div>\r\n<div style="margin-left: 36pt; text-align: justify; text-indent: -18pt; line-height: 150%;"><span>2)<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span>informacja gramatyczna obszerna, choć niepełna (często określenie części mowy, rodzaju gramatycznego rzeczownika, aspektu czasownika, D. lp. rzeczowników),</div>\r\n<div style="margin-left: 36pt; text-align: justify; text-indent: -18pt; line-height: 150%;"><span>3)<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span>fakultatywnie kwalifikatory (chronologiczne, np. <i>neolog</i>., <i>neosemant</i>., †, frekwencyjne: tylko 1, tj. <i>sporad</i>., stylistyczno-ekspresywne, np. <i>eufem</i>., <i>fig</i>., <i>humor</i>., <i>iron</i>., <i>pejor</i>., <i>pieszczotl</i>., <i>pogardl</i>., <i>rub</i>., <i>wulg</i>., <i>złośl</i>., <i>żartobl</i>., tematyczne, np. <i>anat</i>., <i>astron</i>., <i>bot</i>., <i>etiol</i>., <i>kult</i>., <i>łow</i>., <i>med</i>., <i>muz</i>., <i>ryb</i>., <i>weter</i>., <i>zool</i>., pragmatyczne, np. <i>w jęz. dzieci</i>, <i>przysł</i>),</div>\r\n<div style="margin-left: 36pt; text-align: justify; text-indent: -18pt; line-height: 150%;"><span>4)<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span>definicja (objaśnienie znaczenia),</div>\r\n<div style="margin-left: 36pt; text-align: justify; text-indent: -18pt; line-height: 150%;"><span>5)<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span>cytaty (ilustracja tekstowa) bez dokładnej lokalizacji, zapisane fonetycznie, przykłady z żywej mowy,</div>\r\n<div style="margin-left: 36pt; text-align: justify; text-indent: -18pt; line-height: 150%;"><span>6)<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span>fakultatywnie, tam, gdzie materiał na to pozwala, wyodrębnione związki frazeologiczne, przysłowia, porównania, zagadki, fragmenty pieśni itp. sygnalizowane rombem,</div>\r\n<div style="margin-left: 36pt; text-align: justify; text-indent: -18pt; line-height: 150%;"><span>7)<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span>geografia przykładu, zwrotu, przysłowia.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Cytaty nie są ścisle lokalizowane, uogólniona lokalizacja typu <i>pd</i> (południe) dotyczy natomiast wyrazów hasłowych, zwrotów, przysłów, zagadek, pieśni itp.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em> </em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em> </em></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b>Maria Pająkowska-Kensik <i>Mały słownik kociewski</i></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">\r\n<p><a title="Okladka Małego słownika kociewskiego Marii Pajakowskiej-Kensik" rel="lightbox" href="cmsimg\\hka\\SG075.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\hka\\SG075.gif" /></a></p>\r\nMaria Pająkowska-Kensik <i>Mały słownik kociewski, </i>wyd. 2 rozszerz. i uzup., Tczew2001, ss. 135.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Słowniczek pomyślany jako popularny z prostą strukturą hasła: wyraz hasłowy i jego znaczenie, kwalifikator, rzadko informacja gramatyczna (głównie przy rzeczownikach odmiennych rodzajowo) opracowała doświadczona dialektolog zajmująca się od wielu lat naukowo gwarą kociewską. Zawiera 2269 haseł w zapisie ortograficznym ułożonych alfabetycznie („najciekawszych wg wyboru autorki oraz wskazanych przez jej Sprzymierzeńców”).</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Ma charakter dyferencyjny, a więc notuje wyrazy różniące się od ogólnopolskich formalnie; np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kocołować / koczołować – czuwać </span></div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">lujostwo – chamstwo; </span></div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">mostrich / móstrich, m. – musztarda; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zorgowny – zapobiegliwy</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">żabior – samiec żaby</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">w tym zleksykalizowanymi cechami fonetycznymi, np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">angrest – agrest, </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">arbata – herbata, </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">lub znaczeniem, np.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">przebrzydły – bardzo brzydki</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">pupa – lala</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">pustynia – pusta izba przeznaczona na uroczystości. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Zastosowane w słowniku kwalifikatory to przede wszystkim kwalifikatory chronologiczne (wyrazy przestarzałe, dziś używane bardzo rzadko oznaczone zostały znakiem + w nawiasie okrągłym) i stylistyczno-ekspresywne, por. np.</div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"> <span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">metły (+) – mdły </span></div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">tolpacz (+) – ktoś słaby</span></div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">pierdółko – żart. 1. ozdoba w stroju kobiet; 2. jakiś drobiazg</span></div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">babora – pogardli. kobieta</span></div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">poperda – pogardl. zupa. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Definicje są zazwyczaj wystarczające, choć wyraźna w słowniku dominacja definicji synonimicznych w postaci odpowiednika ogólnopolskiego nie sprzyja precyzji określania znaczeń. Trafiają się również definicje niesynonimiczne (głównie realnoznaczeniowe) niejasne, nieprecyzyjne, zbyt ogólne, niekiedy nieodpowiadające gramatycznie wyrazowi hasłowemu (np. przymiotnik – definicja odpowiednia dla rzeczownika), por. np.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zbabiny – zwyczaj żniwny</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">załgać się – iść pod pretekstem</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ślépiaty – 1. mający duże oczy; 2. coś w duże wzory.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Podstawą słowniczka są zbiory własne autorki, słownik ks. Bernarda Sychty oraz notatki przekazane przez miłośników regionu. Na całość publikacji – oprócz właściwego słownika – składa się wstęp poświęcony genezie słowniczka i na końcu uwagi redakcyjne, informacje o Kociewiu i gwarze kociewskiej.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><b><i> </i></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em> </em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em><b><span style="line-height: 150%; font-style: normal;">Literatura cytowana: </span></b></em></div>\r\n<div style="margin-left: 35.45pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;"><b>Opracowania:</b></div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; text-indent: -35.4pt; line-height: 150%;">Edward Breza, 1984, <i>Ks. dr Bernard Sychta (21 III 1907 – 25 XI 1982). </i><i>Wspomnienie pośmiertne, </i>„Slavia Occidentalis” 1984, t. 41, s. 173-175.</div>\r\n<div style="margin-left: 35.45pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;">Halina Karaś, 2011, <i>Polska leksykografia gwarowa, </i>Warszawa.</div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; text-indent: -35.4pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%;">Mieczysław Karaś, 1961a, <i>Z historii badań nad słownictwem gwarowym, </i>„Język Polski” XLI, z.,3, s. 161-180; z. 5, s. 355-369.</span></div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; text-indent: -35.4pt; line-height: 150%;">Maria Pająkowska-Kensik, 2000, <i>„Słownik gwar kociewskich” Bernarda Sychty jako źródło poznania kultury ludowej Kociewia, </i>[w:] <i>Słowiańskie słowniki gwarowe, </i>pod redakcją Hanny Popowskiej-Taborskiej, Warszawa, s. 193-199.</div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; text-indent: -35.4pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%;">Władysław Pniewski, 1938, <i>O słownictwie i słownikach kaszubsko-pomorskich, </i>„Rocznik Gdański” 1938, t. XI, s. 141.</span></div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; text-indent: -35.4pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%;">Hanna Popowska-Taborska, 1983, <i>Z dziejów prac leksykograficznych ks. dr. Bernarda Sychty. Fragmenty listów autora Słownika kaszubskiego i kociewskiego do Hanny Popowskiej-Taborskiej, </i>„Pomerania” 1983, nr 3, s. 1-12.</span></div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; text-indent: -35.4pt; line-height: 150%;">Kazimierz Woźniak, 2000, <i>Stan polskiej leksykografii gwarowej pod koniec XX wieku, </i>[w:] <i>Słowiańskie słowniki gwarowe, </i>pod redakcją Hanny Popowskiej-Taborskiej, Warszawa, s. 17-51.</div>\r\n<div style="margin-left: 35.45pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;">Jadwiga Wronicz, 2006, <i>Amatorskie słowniki gwarowe, </i>„Studia Dialektologiczne” III, pod redakcją Joanny Okoniowej, Kraków, s. 171-180.</div>\r\n<div style="margin-left: 35.45pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;"><b>Słowniki:</b></div>\r\n<div style="margin-left: 35.45pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;">Józef Łęgowski (dr Nadmorski), <i>Spis wyrazów właściwych gwarze malborskiej i kociewskiej, </i>[w:] <i>Urządzenia społeczne, zwyczaje i gwara na Malborskiem,</i> „Wisła”, 1889, t. III, s. 717-754, słownik: s. 743-748.</div>\r\n<div style="margin-left: 35.45pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;">Maria Pająkowska-Kensik <i>Mały słownik kociewski, </i>wyd. 2 rozszerz. i uzup., Tczew2001, ss. 135.</div>\r\n<div style="margin-left: 35.45pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;">ks. Bernard Sychta, <i>Slownictwo kociewskie na tle kultury ludowej, </i>t. I: A-<span style="">Ḟ</span>, t. II: G-Ń, Wrocław-Warszawa 1980; t. III: O-<span style="">Ž</span>, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1985.</div>\r\n</div>', 1, 0, 0), ('koniakow-tekst1', 'slask-poludniowy-gwara', 'Tekst gwarowy (Koniaków)', NULL, '<h1> <br />\r\nKoniaków - Tekst gwarowy nr 1</h1>\r\n<div>Jadwiga Wronicz</div>\r\n<p>Tekst nagrała, zapisała i opracowała Jadwiga Wronicz.</p>\r\n<p><a title="Anna Juroszek" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/anju.jpg"><img alt="" width="288" src="cmsimg/anju.jpg" /></a></p>\r\n<p><a title="Jadwiga Łacek" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/jala.jpg"><img alt="" width="288" src="cmsimg/jala.jpg" /></a></p>\r\n<p>Informatorki:</p>\r\n<div>A: Anna Juroszek, urodzona w Koniakowie w r. 1947, stale mieszkająca w Koniakowie.</div>\r\n<div>B: Jadwiga Łacek, urodzona w Koniakowie w r. 1917, stale mieszkająca w Koniakowie.</div>\r\n<p><object id="s1" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000" height="20" width="288">\r\n<param value="#818947" name="bgcolor" />\r\n<param value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" name="movie" />\r\n<param value="true" name="allowfullscreen" />\r\n<param value="always" name="allowscriptaccess" />\r\n<param value="file=sounds/koniakow1grunt.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" name="flashvars" />\r\n<param value="transparent" name="wmode" /><embed height="20" width="288" name="player1" flashvars="file=sounds/koniakow1grunt.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" wmode="transparent" allowscriptaccess="always" allowfullscreen="true" src="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" bgcolor="#818947" pluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" type="application/x-shockwave-flash"></embed></object></p>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Grunt </b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>A: Ciotko, bo my se\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= myśmy tak myślały. Fonetyka międzywyrazowa udźwiuęczniająca, akcent inicjalny (na 1 sylabie) w wyrazie myślały.'');return false" href="#">ta<u>g m</u>|yślały</a> z Jadzio<sup>u </sup>m, jag my tu\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= szły. Charakterystyczna dla gwary jabłonkowskiej wymowa zmiękczona spólgłosek dziąsłowych – pomieszanie dziąsłowych i środkowojęzykowych (jabłonkowanie, inaczej sziakanie).'');return false" href="#">sz’ły</a>, że dybyście nóm <sup>ł</sup>opowiedzieli, jako to tu tyn grunt, czi to tu było k|upio<sup>u</sup>ne w tej Bukowinie, czi to tu byli\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''tacik – dziadek'');return false" href="#">t|aczikowie</a> starzi tu byli?</div>\r\n<div> B: Tu byli taczikowie. Starzi. Mo<sup>u</sup>j tata\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''tustyl – stąd'');return false" href="#">tustyl</a> pochodził. I tyn drugi brat ... to byli bracia, razym tu. Ale tyn <sup>ł</sup>od Franusia ...</div>\r\n<div>A: <sup>ł</sup>Od Franusia z doły, to też był brat waszigo taty?</div>\r\n<div>B: To był brat mojigo taty. No<sup>u </sup> i o<sup>u</sup>ni to pol’e, co tu było całe, to<sup>u </sup>ż to dostali\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''na poły – po połowie'');return false" href="#">na poły</a>. A miyszkoł tu przedtym ... T o<sup>u</sup>ż jo teraz ... bo jo sie uż <sup>ł</sup>od taty ni|e dopytała, bo jako ... ci to tam taki młody rozmyślo o tym, co to ... <sup>ł</sup>o takich\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''wiec – rzecz, sprawa '');return false" href="#">wiecach</a>? Jakisi ...\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''wdycki – zawsze'');return false" href="#">wdycki</a> ... tela pamiyncym, że nazywali go Szto<sup>u</sup>czan. A un miyszkoł tam w tej ... w tym budynku,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''kany – gdzie'');return false" href="#">kany</a> Francek\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''bywać – mieszkać'');return false" href="#"> bywoł</a>,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''jyny – tylko'');return false" href="#">jyny</a> to był stary jeszcze, a France<u>g u</u>ż miyszkoł w nowym.</div>\r\n<div>B: Aha, to była staro chałupa, a to potym\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''dziepro – dopiero'');return false" href="#">dziepro</a> se tacik zaś\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''postawić – zbudować'');return false" href="#">postawili</a> nowo<sup>u</sup>m.</div>\r\n<div>A: A to<sup>u</sup>m nowo<sup>u</sup>m postawili jyny co jest ... co był ... co teraz jeszcze jes tyn chlyw, ta drugo czyńść, to jeszcze je z tego starego budynku. A ta drugo czyńść, co France<u>g m</u>iyszkoł, to<sup>u</sup>ż to postawili nowe.</div>\r\n<div>A: No bo to tak\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''kiejszi – kiedyś'');return false" href="#">kiyjszi</a> b|ywało, że tych chałupo<sup>u</sup>w było sz’koda, tych\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''ściana – pozioma belka w budynku drewnianym'');return false" href="#">ścian</a>, t o<sup>u</sup>ż robili z tych starych chałupo<sup>u</sup>w nowe jako dyby. Ni?</div>\r\n<div>B: T o<sup>u</sup>ż to. Bo to zrobili nowy cały postawili.</div>\r\n<div>A:\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''ganc – całkiem'');return false" href="#">Ganc</a> nowe?</div>\r\n<div>B: Ganc nowe, całe. To uni ... wtedy to było tak. Bo tam je to drzewo jeszcze fajne szcz’any taki, zdrowucz’ki, fajne. To było tak, uni prz|edali krowym i za to<sup>u</sup>m krowym postawili tam tyn ko<sup>u</sup>niec jedyn.</div>\r\n<div>A: No<sup>u</sup> podziwej sie!</div>\r\n<div>B: A piwnice uż były stare, so<sup>u</sup>m taki jeszcze jako były.\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''jyny – tylko'');return false" href="#">Jyny</a> to na\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''wyrch – wierzch'');return false" href="#">wyrchu</a> postawili z nowy<sup>ch</sup>. No<sup>u</sup>.</div>\r\n<div>A: A mama, matka pochodzili Z|o Bagiyn?</div>\r\n<div>B: Matka moja?</div>\r\n<div>A: Mojigo taty.</div>\r\n<div>B: Ja, twojigo taty, jo teraz nie wiym,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''skiyl – skąd'');return false" href="#">skiyl</a> pochodzili ta matka\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''pyrszi - pierwszy'');return false" href="#">pyrszo</a>, ta mama. Jo nie wiym. Z|a Bagnami była mojigo taty sziostra. Wiysz?</div>\r\n<div>A: A mie szie zdo, że matka te<sup>j</sup> Zo Bagiyn, bo mi tata powiadali.</div>\r\n<div>B: Może bedziesz\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''wiyncel – więcej'');return false" href="#">wiyncel</a> wiedzieć.</div>\r\n<div>A: To<sup>u</sup>ż ciotko,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''poczuwać – posłuchać'');return false" href="#">p|oczuwejcie</a>, a tyn grunt na <sup>ł</sup>Ośniatej, to<sup>u</sup>ż to je co?</div>\r\n<div>B: Tyn grunt na <sup>ł</sup>Ośniatej? <sup>Jo </sup>Też ci tak nie powiym, jako …, coby to żesz wiedziała dokładnie, bo jo też tak nie wiym.</div>\r\n<div>A: Aha, bo mie sie zdało …, bo my tak tu szły, to my se tak\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''uwożić – postanowić'');return false" href="#">uwożiły</a>, że sie wa<sup>j </sup>spytomy, bo też tak dokładnie nie pamiynto<sup>u</sup>my, jako to tata <sup>ł</sup>opowiadowali.</div>\r\n<div>B: <sup>To </sup>Na Plynisku to tam było..., to tego gruntu było <sup>ł</sup>osiym\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''joch – niara powierzchni: 56 arów'');return false" href="#">jocho<sup>u</sup>w</a>, jocho<sup>u</sup>w\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''wszecko – wszystko'');return false" href="#">wszeckigo</a>, co mioł tata two<sup>u</sup>j i\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= Michał – zaznczona wymowa <i>h</i> dźwięcznego'');return false" href="#">Mi<b>h</b>oł</a>. Wiysz? To<sup>u</sup>ż to mieli na poły. A jako to było, czi to...</div>\r\n<div>A: <sup>A </sup>Mie sie zdo, że uni to kupili.</div>\r\n<div>B: Czi to kupili?</div>\r\n<div>A: Z <sup>ł</sup>Ośniatej tacikowie to kupili.</div>\r\n<div> B: No<sup>u</sup> t o<sup>u</sup>óż może be<sup>j</sup>esz lepi wiedzieć, bo jo <sup>ł</sup>o tym nie wiym. Jyny tela wiym, że to wyście dostali na poły, Jano z M│ichałym. Michoł spłacoł Kubym, a Jano spłacoł J│ozefa. Tak to było. Bo tak to downi było.</div>\r\n<div>A: Tak to bywało, no<sup>u</sup>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>` </div>\r\n<div> </div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('koniakow-tekst2', 'slask-poludniowy-gwara', 'Tekst gwarowy (Koniaków)', NULL, '<h1> <br />\r\nKoniaków - Tekst gwarowy nr 2</h1>\r\n<div>Jadwiga Wronicz.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Tekst nagrała, zapisała i opracowała Jadwiga Wronicz.</div>\r\n<p><a title="Anna Juroszek" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/anju.jpg"><img alt="" width="288" src="cmsimg/anju.jpg" /></a></p>\r\n<div>Informatorka: Anna Juroszek, urodzona w r. 1947, stale mieszkająca w Koniakowie</div>\r\n<div> </div>\r\n<p><object id="s1" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000" height="20" width="288">\r\n<param value="#818947" name="bgcolor" />\r\n<param value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" name="movie" />\r\n<param value="true" name="allowfullscreen" />\r\n<param value="always" name="allowscriptaccess" />\r\n<param value="file=sounds/koniakow2kubus.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" name="flashvars" />\r\n<param value="transparent" name="wmode" /><embed height="20" width="288" name="player1" flashvars="file=sounds/koniakow2kubus.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" wmode="transparent" allowscriptaccess="always" allowfullscreen="true" src="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" bgcolor="#818947" pluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" type="application/x-shockwave-flash"></embed></object></p>\r\n<div><b>Kubuś</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><sup>ł</sup>Opowiym wo<sup>u</sup>m, jako\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''kyjsi – kiedyś'');return false" href="#">kyjsi</a> ludzie <sup>ku </sup>kupa piykali\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= kubusia. Charakterystyczna cecha wymowy – jabłonkowanie, tj. zmieszanie spółgłosek dziąsłowych i środkowojęzykowych, akcent inicjalny (na 1 sylabie).'');return false" href="#">k|ubuszia</a>. To była tako... taki jedzyni, łacne a d|ostympne dlo takich prostych ludzi. I to ba- było to <sup>ł</sup>okropnie dobre. Nazywało sie to kubuś. Trzeba było... baba musia<sup>ł</sup>a\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''nejpryndzy – najpierw'');return false" href="#">nejpryndzy</a>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''zahajcować – zapalić (w piecu), akcent inicjalny (na 1 sylabie)'');return false" href="#">z|ahajcować</a> w\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''piekarczok – część pieca do wypieku ciast, wymowa cz jako cz’: jabłonkowanie'');return false" href="#">pi|ekarczioku</a>. Do tego piekarczioka musiła… musiały być\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''narzezany – pocięty'');return false" href="#">narzezane</a> taki\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''dłóhszi (dłógszi) – dłuższy'');return false" href="#">dło<sup>u</sup>hszi</a>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''patyk – kawałek drewna'');return false" href="#">patyki</a>. I tak to trzeba było\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''rozhajcować – mocno rozgrzać'');return false" href="#">rozhajcować</a> tyn piekarczok fest, a jak sie tyn piekarczok fest rozhajcowoł, to<sup>u</sup>ż potym ty patyki trzeba było\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''wygarbać – wygarnąć'');return false" href="#">w|ygarbać</a> z tego piekarczoka, dowali to p|od\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''blacha – płyta kuchenna'');return false" href="#">blachym</a>, wygrzebali ty patyki niespolo<sup>u</sup>ne i do tego\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''nagrzoty – nagrzany'');return false" href="#">n|agrzotego</a> pi|ekarczoka sie dowało g|<sup>ł</sup>otowy kubuś.</div>\r\n<div>A kubuś sie robiło tak: trzeba było prziniyść zimnioków,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''napłókać – umyć'');return false" href="#">n|apło<sup>u</sup>kać</a>,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''naszkrobać – obrać z łupiny'');return false" href="#">n|aszkrobać</a>. To uż’ tam baba wiedziała, wiela tych żiymnioków trzeba na taki <sup>ł</sup>oto kubuś dlo całej r<sup>ł</sup>odziny. I p<sup>ł</sup>otym sie brało\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''tarluszko – tarka'');return false" href="#">t|arlusz’k<sup>ł</sup></a>,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''laworek – mała miednica'');return false" href="#">l|aw<sup>ł</sup>orek</a> <sup>j</sup>i trzyło sie ty ziymnioki n|a tarlusz’ku. I jak sie ty<sup>ch</sup> ziymnioko<sup>u</sup>w n|atrzyło, to<sup>u</sup>ż p<sup>ł</sup>otym … <sup>a</sup> trzeba było <sup>ł</sup>uwarzić mlyka i tym mlykym w|arzo<sup>u</sup>nym trzeba było zaloć to<sup>u</sup>m\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''trzycielina – starte ziemniaki'');return false" href="#">trz|ycielinym</a>. A do tej trz|ycieliny jeszcze też trzeba było kapkym kminu dać, soli …</div>\r\n<div>A nie cedziło sie tej trzycieliny?</div>\r\n<div>Ni ni, nie cedziło sie. Cedziło sie trzycielinym na\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''gałuszka – kluska'');return false" href="#">gałuszki</a>, ale na kubusz’a sz’e nie cedziło, ni. No <sup>j</sup>i trzeba było <sup>te </sup>tego dać soli, no <sup>j</sup>i prziprawić to trzeba było soli, kminu, a jo teraz uż\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''aji – nawet'');return false" href="#">aji</a> dowo<sup>u</sup>m jajko, wajco (śmiech), bo to taki sz’maczniyjsz’i.</div>\r\n<div>No ji potym sie to dowo jak sie na to brutfaniym … i na\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''brutfania – brytfanna'');return false" href="#">brutfaniym</a> to g<sup>ł</sup>otowe ciasto wloć i jak sie to … i dać do … dać do piekarcz’oka. I jak uż top<sup>ł</sup>otym tak\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''kapeczkym – troszeczkę'');return false" href="#">kapeczkym</a> zaczino ruż’owieć, to<sup>u</sup>ż’ trzeba wzio<sup>uj</sup>ść tak dobrego po<sup>u</sup>ł litra śmieto<sup>u</sup>nki,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''kisły – kwaśny'');return false" href="#">kisłej</a> <sup>j</sup>i p<sup>ł</sup>olywać, tak ze dwa razy. Roz dobrze poloć, jak sie to upiecz’e \r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''kapkym – trochę'');return false" href="#">kapkym</a>, zaź jesz’cz’e roz, wycio<sup>u</sup>ngno<sup>u</sup>ć, zaś poloć <sup>j</sup>i zaś dać upiyc. Piecz’e sie taki kubusz’ tak koło jednej g<sup>ł</sup>odziny, a potym sie biere masło, sie rozpuści i cukier i p<sup>ł</sup>otym sie to g|<sup>ł</sup>otowy kubuś |upiecz’óny p<sup>ł</sup>oleje masłym i p<sup>ł</sup>osypie cukrym, może teź jeść bez cukru, jak\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''kiery – kto'');return false" href="#">kiery</a> w<sup>ł</sup>oli, ale my radzi\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''my radzi –my lubimy '');return false" href="#">z masłym i z cukrym.</a></div>\r\n<div><sup> </sup></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><sup> </sup> </div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('koniakow-tekst3', 'slask-poludniowy-gwara', 'Tekst gwarowy (Koniaków)', NULL, '<h1> <br />\r\nKoniaków - Tekst gwarowy nr 3</h1>\r\n<div>Jadwiga Wronicz</div>\r\n<div><br />\r\nTekst nagrała, zapisała i opracowała Jadwiga Wronicz.</div>\r\n<div> </div>\r\n<p><a title="Anna Juroszek" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/anju2.jpg"><img alt="" width="288" src="cmsimg/anju2.jpg" /></a></p>\r\n<div>Informatorka: Anna Juroszek, urodzona w r. 1947, stale mieszkająca w Koniakowie.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>Wełna</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<p><object id="s1" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000" height="20" width="288">\r\n<param value="#818947" name="bgcolor" />\r\n<param value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" name="movie" />\r\n<param value="true" name="allowfullscreen" />\r\n<param value="always" name="allowscriptaccess" />\r\n<param value="file=sounds/koniakow3welna.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" name="flashvars" />\r\n<param value="transparent" name="wmode" /><embed height="20" width="288" name="player1" flashvars="file=sounds/koniakow3welna.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" wmode="transparent" allowscriptaccess="always" allowfullscreen="true" src="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" bgcolor="#818947" pluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" type="application/x-shockwave-flash"></embed></object></p>\r\n<div> </div>\r\n<div>Tóż teraz wo<sup>u</sup>m p<sup>ł</sup>owiym, jako sie to robiło z to<sup>u</sup>m wełno<sup>u</sup>m na skarpetki. Trzeba było <sup>ł</sup>owcym <sup>ł</sup>ostrzic, p<sup>ł</sup>otym to trzeba było to<sup>u</sup>m wełnym\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''ścichrać – rozdzielić palcami (wełnę) na włókna'');return false" href="#">ścichrać</a> <sup>j</sup>i\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''ukrymplować – zgręplować'');return false" href="#">ukrymplować</a>. A kr|ymplowalo sie wełnym na taki krymplorce i to sie tak\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''ciosać – czesać. Akcent inicjalny (na 1 sylabie)'');return false" href="#">ci|osało</a> to<sup>u</sup>m wełnym sie r<sup>ł</sup>ozkłodało na taki krzi- gwoździe były nabite na deskym taki zakrziwióne, taki ciynki, i to sie ciosało, <sup>j</sup>i jak sie to w|yczosało to to było taki fest rozciosane, tóż to p<sup>ł</sup>otym sie brało i to sie nazywały\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''płostek – kawałek zgręplowanej wełny'');return false" href="#">płostki</a>. I ty ... a ty płostki sie dowało p<sup>ł</sup>otym na\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''przyjślica – stojak do wełny lub kądzieli'');return false" href="#">przyjślicym</a> i brało sie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''kolewrot – kołowrotek'');return false" href="#">kol’ewrot</a> i baba siadała ku tymu i nogo<sup>u</sup>m sie ... nogo<sup>u</sup>m sie krynciło tyn kolewrot, a tu rynkami trzeba było to<sup>u</sup>m nitkym tak r<sup>ł</sup>obić, coby nie była ani za\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''hruby – cienki'');return false" href="#">hrubo</a>, ani za ciynko a<sup>j</sup> coby sie też nie urwała, bo to tak trzeba było <sup>ł</sup>umieć, ale jak to<sup>u</sup>m nogo<sup>u</sup>m sie krynciło kolewro<sup>u</sup>t prawo<sup>u</sup>m nogo<sup>u</sup>m sie kryńciło, ale to sie tak prziciskało na ... prziciskało sie na takóm deseczkym i to sie ... a to by... i to sie i koło sie wtedy i trza było tym kołym\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''zwyrtać – kręcić'');return false" href="#">zwyrtno<sup>u</sup>ć</a> i tak na to<sup>u</sup>m deseczkym prziciskać to<sup>u</sup>ż potym samo tak sie <sup>ł</sup>obracało. Nó <sup>j</sup>i jak sie to potym tyn ... pełno ta falfa była tej ... tej wełny, to potym trzeba było wzióńć m|otowidło i n|a motowidło to n|awinóńć. I jak sie to wszecko zm|otało tyn cały tyn kur... to kłymbko taki wielki było, to<sup>u </sup>ż potym to trzeba było... Mama to tak wziyni i zw<sup>j</sup>ónzali <sup>j</sup>i dali <sup>j</sup>i wyprali to potym trza było wyprać to<sup>u</sup>m wełnym, coby była ciściutko fajno i potym to tak fest\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''strzepać – strzepnąć'');return false" href="#">strzepać</a>, i dali |ususić. Wisiała ta wełna na jakimsi gwoździu i tak trza było dło<sup>u</sup>go aż to było su<b>h</b>e. A jak to było su<b>h</b>e uż potym ta wełna, to<sup>u</sup>ż sie to sfijało n|a kłymbka i potym mama no<sup>u</sup>m wszeckim, wszeckim dziecko<sup>u</sup>m, tatowi i sebie, na sz’wiynta\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''sztrykować – robić na drutach'');return false" href="#">sz’trykowali</a> k<sup>ł</sup>opyca.</div>\r\n<div>A tata zaś umieli sz’ić kyrpce. Tóż też zaś tata no<sup>u</sup>óm wszeckim kyrpce posz’il’i. A\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''kopytko – skarpetka'');return false" href="#">k<sup>ł</sup>opytka</a> śe sz’tr|ykowało, bo to sie nazywało skarpetki, to po naszymu sie nazywało k<sup>ł</sup>opytka. I sztrykowało siee, trzeba było\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= oczek na. Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca, jabłonkowanie – mieszanie spółgłosek środkowojezykowych i dziąsłowych'');return false" href="#"><sup>ł</sup>ocie<u>g n</u>a</a> to nabrać dlo dziecek tak po siedym, <sup>ł</sup>osiym na jedno<sup>u</sup>m\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''jeglica – drut do robótek ręcznych'');return false" href="#">jeglicym</a>. Ty jeglice były sz’tyry, a to<sup>u</sup>m pióntóm sie sztr|ykowało, prz|ekładało sie. Robiyni tych skarpetek to sie nazywało sz’tr|yk<sup>ł</sup>owani i p<sup>ł</sup>otym trzeba było, a dl|o\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= większych. Wąska wymowa nosówki przedniej, <i>h</i> dźwięczne'');return false" href="#">winkszi<b>h</b></a> ludzich tak dw|anoście trz|inoście <sup>ł</sup>ocz’ek sie dowało, zależi jako była wełna, cz’i była hrubszo, cz’i była cz’ynsz’o i p<sup>ł</sup>otym sie strykowało sie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''nejpryndzy – najpierw'');return false" href="#">nejpryndzy</a> dwa prawe dwa l’ewe <sup>ł</sup>oczka a p<sup>ł</sup>otym taki kónsek sie <sup>ł</sup>usztrykowało i potym sie robiło piyntym. A tóm piyntym t<sup>ł</sup>o trzeba było też umieć okropnie, mie sie to <sup>ł</sup>okropnie myliło, a mama mie to <sup>ł</sup>uczili, to je ciynżki. Jak sie uż to potym n|a<sup>ł</sup>uczisz, tóż uż to potym idzie, jyny\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''nejgorsi – najtrudnej'');return false" href="#">nejg<sup>ł</sup>orszi</a> to z|apamiyntać, to<sup>u</sup>m piyntym. A p<sup>ł</sup>otym jak sie to<sup>u</sup>m piyntym zrobiło, to potym sie śtrykowało, to<sup>u</sup>ż szłapym, a palce śe ko<sup>u</sup>ńćiło wtedy, jak mały pal’ec był skryty w tym kopytku. I jak sie tyn mały palec zakrył, to sze uż potym \r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''ujóńć – zmniejszyć ilość'');return false" href="#"><sup>ł</sup>ujmowało</a> tych <sup>ł</sup>ociek i tak aż\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''ganc – zupełnie'');return false" href="#">ganc</a> sie <sup>ł</sup>ujyno i tako zgrabno, taki zgrabne k<sup>ł</sup>opytko wych<sup>ł</sup>odziło.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('kosztowy-tekst1', 'slask-srodkowy-gwara', 'Tekst 4', 40000, '<h1>Tekst gwarowy — Kosztowy 1</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Monika Kresa </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div>Informator: Tomasz Wrona – urodzony w 1970 roku w Tychach, wykształcenie wyższe magisterskie, nauczyciel historii w gimnazjum w Mysłowicach. </div> <div><br /> </div> <div>Nagrała: Aleksandra Kowalewska. Spisała i opracowała: Monika Kresa. Weryfikacja: Halina Karaś.</div> <div><br /> </div> <div><br /> </div> <h2>Ubrania</h2> <div>\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T745.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T745.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div> <div><br /> </div> <div><br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = nazywam się. Podwyższona, mocno ścieśniona do <em>ó</em> wymowa samogłoski <em>a</em> przed spółgłoską nosową. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">Nazywóm</a> sie Tomasz Wrona, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = jestem. Końcówka <em>-ch </em>(tu na skutek przejścia wygłosowego <em>-ch > -k</em>) w postaci <em>-k </em>pochodząca z dawnego aorystu występuje w czasie przeszłym, tu w czasie teraźniejszym czasownika <em>być</em>, który ma formy czasu teraźniejszego utworzone na wzór czasu przeszłego (por. też w polszczyźnie ogólnej <em>jest-em </em>na wzór <em>był-em, chodził-em</em>). Por. dalej: <em>jestech</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">jestek</a> kosztowiokiym, miyszkom tutaj na Kosztowach od samego urodzenio, jestech z dziada, pradziada <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' =Ślązakiem. Tendencja do wymowy zwężonej samogłosek nosowych, stąd <em>ą</em> wymawiane jako głoska pośrednia między <em>ą</em> i <em>u </em>nosowym. Zwężenie artykulacyjne <em>e</em> do <em>y </em>przed spółgłoską nosową, czyli wąska wymowa grupy <em>eN</em> jako <em>yN</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">Ślą<sup>u</sup>zokiym</a>. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = wszyscy. Antycypacja miękkości, czyli wyodrębnienie się miękkości w postaci joty.');return false" onmouseout="hideToolTip()">Wszyjscy</a> moi przodkowie godoli po ślą<sup>u</sup>sku i jo tyż godóm chocioż <u>n</u>a co dzień jestech <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = rechtorem <em>(rechtor</em> ‘nauczyciel’ z niem. Rektor). Zwężenie artykulacyjne <em>e</em> do <em>y </em>przed spółgłoską nosową, czyli wąska wymowa grupy <em>eN</em> jako <em>yN</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">rechtorym</a>, czyli nauczycielem, w gimnazjum numer jede<sup>y</sup>n w <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = Mysłowicach. Uproszczenie grupy <em>sł > s</em> na skutek zaniku słabego <em>ł</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">Mysowicach</a>. Mom <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = trzydzieści. Uproszczenie grupy spółgłoskowej <em>trz</em> do <em>cz</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">czydzieści</a> siedym lot i całkie moje życie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = przeżyłem. Końcówka <em>-ch </em>w 1. os. lp. czasu przeszłego pochodząca z dawnego aorystu.');return false" onmouseout="hideToolTip()">przeżyłech</a> tukej w Mys(ł)owicach. </div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = muszę. Szeroka i odnosowiona wymowa wygłosowej samogłoski <em>ę</em> jako <em>a </em>i związana z tym końcówka 1. os. lp. czasu teraźniejszego <em>-a </em>na miejscu ogp. -ę. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">Musza</a> wom p(owi)edzieć, że <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>hań</em> ‘tam’');return false" onmouseout="hideToolTip()">hań</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = dawniej. Zwężenie artykulacyjne <em>e</em> do <em>i</em> i podwyższenie artykulacji <em>a</em> do <em>o</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">downij</a> wyglo<sup>u</sup>ndało to troszka jinaczej, właściwe miasto to było same centrum Mysowic, a wszystkie dzisiejsze dzielnice pierwyj były gminami, były pola, łąki, szumiały drzewa, ale potym <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = przyszły. Typowe dla Śląska i części południowej Małopolski zachowanie dawnego <em>i</em> w grupie <em>rzi</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">prziszły</a> czasy gierkowskie i stwierdzili, że trza stowiać nowe <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>familok </em>‘czynszowy dom wielorodzinny w osiedlach górniczych’');return false" onmouseout="hideToolTip()">familoki</a>, wielkie bloki z wielkij płyty i <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = zaczęli. Wąska wymowa samogłoska <em>ę</em> z przeniesieniem nosowości na następującą po niej spółgłoskę, stąd unosowione <em>ł > n</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">zaczyni</a> wysyłać koparki, pola zaczyli zabudowywać i dzisioj dużo <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = część. Wąska wymowa samogłoska <em>ę</em> jako y nosowego przed spółgłoską szczelinową. Uproszczenie grupy spółgłoskowej -<em>ść</em> do -<em>ś</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">czy<sup>n</sup>ś</a> downych wiosek jest przebudowana na mjasta, mieszkajom tam <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = ‘rozmaite’ (<em>roztomaity </em>‘różny, różnorodny, rozmaity’)');return false" onmouseout="hideToolTip()">roztomajte</a> ludzie z roztomajtych regio<sup>u</sup>nów Polski, nie zawsze umiemy się <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = z nimi. Utrzymanie się pierwotnej (jak w dawnej polszczyźnie) postaci zaimka <em>s- (ś-)</em> bez udźwięcznienia. Rozszerzenie artykulacyjne <em>i</em> do <em>e </em>przed spółgłoską nosową. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">ś niemi</a> dogodać, bo jedni godajom po górolsku, drudzy gadajom po kaszubsku, a czeci jeszcze jakoś inaksij, nie wszyjscy chcom tyż zrozumieć nos, ftórzy godajom po śląsku, no i czasami było tak, że czasami były spory, a czasami szło sie ś nimi dogodać, umieli my raze<sup>y</sup>m roztomaite <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = rzeczy. Mazurzenie, tu <em>cz > c</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">rzecy</a> robić, poradzili my na przykłod tyż <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = oblekać (‘ubierać się’). Prelabializacja, czyli poprzedzenie samogłoski o w nagłosie <em>u </em>niezgłoskotwórczym (tu zapisywanym jako <em>ł</em>). Samogłoska <em>e </em>pochylone wymawiana jeszcze z większym ścieśnieniem jako bliska <em>y</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>oblykać</a> sie w stroje, bo jo <sup>ł</sup>od <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = najdawniejszych. Samogłoska <em>a</em> pochylone jest wymawiana jeszcze z większym ścieśnieniem jako <em>o</em>. Mazurzenie, tu <em>sz>s</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">najdowniejsych</a> czasów bardzo rod jest strojom. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = maluję. Szeroka i odnosowiona wymowa wygłosowej samogłoski <em>ę</em> jako <em>a </em>i związana z tym końcówka 1. os. lp. czasu teraźniejszego <em>-a </em>na miejscu ogp. -ę. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">Maluja</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>szlajfka</em> ‘wstążka’ (z niem. Schleife).');return false" onmouseout="hideToolTip()">szlajfki</a>, tam tako szlajfka jest wystawio<sup>u</sup>no, maluja fortuchy, mom zebrano bardzo wielko wiedza, jak kiedyś sie te stroje nosiło, bo dzisiaj właściwie ostało w Mysowicach pora osób, ftore noszo takie stroje na <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>beztydzień </em>‘w ciągu tygodnia, w dni powszednie’ (wyraz staropolski, jak w dawnej polszczyźnie literackiej).');return false" onmouseout="hideToolTip()">beztydzień</a>. Mom miyndzy innymi tako <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = ciotkę. Szeroka i odnosowiona wymowa wygłosowej samogłoski <em>ę</em> jako <em>a </em>i wywołane tym zrównanie się biernika lp. rzeczowników żeńskich zakończonych na <em>-a </em>z mianownikiem. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">ciotka</a> Mońcia, ftoro tyż <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>poradzić </em>‘potrafić, umieć zrobić’ (wyraz w znaczeniu właściwym kiedyś dawnej polszczyźnie literackiej).');return false" onmouseout="hideToolTip()">poradzi</a> malować, poradzi szyć i tak naprowda, to z cołki okolicy ludzie przyjeżdżajo do nij i sprawiajom se stroje. Tu mie<sup>y</sup>dzy innymi chciołech pokozać moja <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>cera </em>‘córka’ (por. czes. dcera)');return false" onmouseout="hideToolTip()">cera</a>, ftóra ma<sup>o</sup> strój właśnie uszyty przez ciotka Mońcia. To był <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>geszynk</em> ‘prezent’ (z niem. Geschenk).');return false" onmouseout="hideToolTip()">geszyŋk</a> ciotki na urodziny <sup>ł</sup>od, <sup>ł</sup>od mojej cery, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = jak miała. Udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa. Samogłoska <em>a</em> pochylone jest wymawiana jeszcze z większym ścieśnieniem jako <em>o</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">ja<u>g m</u>ioła</a> sześć lot to go dostała. Ciotka Mońcia jest ciekawym <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = człowiekiem. Mazurzenie.');return false" onmouseout="hideToolTip()">cłowiekiym</a>, bo tak bardzo <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = ‘kochała, lubiła’ (<em>przoć komu, czemu </em>‘lubić kogoś, coś, sprzyjać komuś, czemuś, kochać kogoś, coś’)');return false" onmouseout="hideToolTip()">przoła</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = strojom. Samogłoska <em>o</em> artykułowana jako głoska pośrednia między <em>o</em> i <em>u</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">strojo<sup>u</sup>m</a>, że <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = jak miałam. Udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">ja<u>g m</u>ioła</a> szesnaście lot to się <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = ‘przebrała’. Artykulacja <em>e</em> jako <em>i</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">przeblykła</a>, przód chodziła po pańsku, czyli współcześnie ubrano, pote<sup>y</sup>m się oblykła w <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = kiecki. Osłabienie miękkości <em>k’</em> w grupie <em>kie</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">kecki</a> jako sprawiała, to nojprzód, nojprzód były łachy na <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = ‘okres od poniedziałku do piątku, na co dzień’');return false" onmouseout="hideToolTip()">beztydzie<sup>y</sup>ń</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = jak i. Udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">ja<u>g i</u></a> sie niszczyły, psuły łachy takie, co po <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = chałupie. Uproszczenie wyrazu na skutek zaniku samogłoski. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">chałpie</a> chodziła, to po prostu <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = matka jej sprawiła. Użycie grzecznościowe form liczby mnogiej (tu 3. os. lmn. czasu przeszłego) w stosunku do jednej szanowanej osoby (tzw. pluralis maiestaticus). ');return false" onmouseout="hideToolTip()">matka jej sprawiali</a>, bo godało sie za dwoje, czyli per wy, sprowiali łachy, no ji musza wóm pedzieć, że tak coraz bardzij, coraz bardzij, potem jij sprawiła komplet do kościo<sup>u</sup>ła, no i tak ciotka się przeblykli i chodzom do dzisiaj, na co dzi<sup>e</sup>ń, na beztydzi<sup>e</sup>ń po <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = chłopsku. Uproszczenie grupy <em>chł > ch</em> na skutek zaniku słabego <em>ł</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">chopsku</a>. Mojij <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>dziołcha </em>‘dziewczyna’');return false" onmouseout="hideToolTip()">dziołsze</a> ówczesnyj tyż się tak podobało chodzić w kieckach, że <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = do procesji. Archaiczna, dziś występująca w wielu gwarach polskich, końcówka <em>-e</em> w dopełniaczu l. poj. rzeczowników miękkotematowych rodzaju żeńskiego. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">do procesje</a>, do różnych <sup>ł</sup>odpustów na żniwne, tyż się oblykała za druhna, w taki paradny strój, we winiec na <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = głowie. Uproszczenie grupy <em>gł > g</em> na skutek zaniku słabego <em>ł</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">gowie</a>, w szlajfki, w malowane fortuchy, w szyrokie kecki, a jak <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = przyszło. Typowe dla Śląska i części południowej Małopolski zachowanie dawnego <em>i</em> w grupie <em>rzi</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">prziszło</a> do tego, że mieli my się razem żynić, doszli my do wniosku, że zrobi<sup>e</sup>my takie wesele jak pierwej bywało, wesele w stroju, wesele bryczkami, wesele z <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = gośćmi. Końcówka -<em>ami</em> zamiast –<em>mi </em>analogiczna (jak w wielu gwarach polskich i polszczyźnie potocznej). ');return false" onmouseout="hideToolTip()">gościami</a> tyż po chopsku. </div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=992&Itemid=48">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=995&Itemid=48">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0); INSERT INTO `rightmenu` (`id`, `parentid`, `name`, `sort`, `content`, `sensitiveContent`, `visible`, `deleted`) VALUES ('kosztowy-tekst2', 'slask-srodkowy-gwara', 'Tekst 5', 50000, '<h1>Tekst gwarowy — Kosztowy 2</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Monika Kresa </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify">Informator: Tomasz Wrona – urodzony w 1970 roku w Tychach, wykształcenie wyższe magisterskie, nauczyciel historii w gimnazjum w Mysłowicach. </div> <div><br /> </div> <div>Nagrała: Aleksandra Kowalewska. Spisała i opracowała: Monika Kresa. Weryfikacja: Halina Karaś. </div> <div align="justify"><br /> </div> <div align="justify"><br /> </div> <h2>Śląskie wesele </h2> <div>\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T746.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T746.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div> <div><br /> </div> <div align="justify"><br /> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = tak my. Udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa.');return false" onmouseout="hideToolTip()">Ta<u>g m</u>y</a> zrobili. Z okolicy pozbierali my <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = bryczki. Mazurzenie, tu cz > c (niekonsekwentnie, por. dalej).');return false" onmouseout="hideToolTip()">brycki</a>, jakie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = zostały. Postać starsza, bez przedrostka <em>z-. </em>Prelabializacja, czyli poprzedzenie samogłoski o w nagłosie <em>u </em>niezgłoskotwórczym (tu zapisywanym jako <em>ł</em>).');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>ostały</a>, sprawili my se nowe stroje i Edyta se dała uszyć czorno, jedwobno <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = kieckę. Szeroka i odnosowiona wymowa wygłosowej samogłoski <em>ę</em> jako <em>a </em>i wywołane tym zrównanie się biernika lp. rzeczowników żeńskich zakończonych na <em>-a </em>z mianownikiem. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">kiecka</a>, bo musza wom pedzieć, że w naszej okolicy pannie młodo sła w cornych łochach do ślubu, do tego se sprawiła zielono zapaska, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = którą. Wyraz częsty w tej postaci z nagłosową grupą <em>ft-</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">ftóro</a> my <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= oba, tj. oboje. Prelabializacja, czyli poprzedzenie samogłoski o w nagłosie <em>u </em>niezgłoskotwórczym (tu zapisywanym jako <em>ł</em>). Forma niemęskoosobowa liczebnika (zamiast liczebnika zbiorowego) związana z nieukształtowaniem się w większości gwar polskich kategorii męskoosobowości, takiej jak w polszczyźnie ogólnej. ');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>oba</a> malowali w zielone <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>szlajfa</em> ‘wstęga,tu: w pasy’ (z niem. Schleife).');return false" onmouseout="hideToolTip()">szlajfy</a>, winiec z <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>merta</em> ‘mirt’');return false" onmouseout="hideToolTip()">merty</a> zielo<sup>u</sup>nej zrobiła jij babka, także <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>przyrychtować</em> ‘przygotować’(wyraz szeroko znany tez poza Śląskiem).');return false" onmouseout="hideToolTip()">przyrychtowali</a> my cały strój. Na naszym terynie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = ten. Zwężenie artykulacyjne <em>e</em> do <em>y </em>przed spółgłoską nosową, czyli wąska wymowa grupy <em>eN</em> jako <em>yN</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">tyn</a> strój był <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = czarno-zielony. Mazurzenie, tu <em>cz > c</em>. Samogłoska <em>a</em> pochylone jest wymawiana jeszcze z większym ścieśnieniem jako <em>o</em>. Podwyższona, wymowa samogłoski <em>o</em> przed spółgłoską nosową, czyli wąska wymowa grupy <em>oN</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">corno-zielo<sup>u</sup>ny</a>. Corny godoł, że to jest bardzo poważno uroczystość, nie ino żałobny to jest kolor, ale mężczyzno, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = chłop. Uproszczenie grupy <em>chł > ch</em> na skutek zaniku słabego <em>ł</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">chop</a> do dzisioj się oblyko na czorno do ślubu na<sup>o</sup>jczy<sup>n</sup>ściej, chocioż się trafiajom tacy, co nie, a piyrwej baby u nos tyż sie tak oblykały, że czorno kiecka, czorno <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>jakla</em> ‘żakiet noszony na bluzce, element stroju śląskiego’');return false" onmouseout="hideToolTip()">jakla</a> abo <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>oblycek </em>‘ubranie, strój?’ (od <em>oblyc </em>‘ubrać’ – wyraz staropolski, jak w dawnej polszczyźnie literackiej)');return false" onmouseout="hideToolTip()">oblycek</a> i do tego zielo<sup>u</sup>ny kolor, zielo<sup>u</sup>no zapaska, zielo<sup>u</sup>ny winiec mertowy, zielone <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>szlajfka</em> ‘wstążka’ (z niem. Schleife).');return false" onmouseout="hideToolTip()">szlajfki</a>, ku tymu <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = często. Wąska (zwężona) wymowa samogłoski nosowej <em>ę</em> w śródgłosie wyrazu jako <em>y </em>nosowego (przed spółgłoską szczelinową). ');return false" onmouseout="hideToolTip()">czy<sup>n</sup>sto</a> oblykali chusta turecko, tako we wzory w arabeski to sie po polsku godo, a po nasze<sup>y</sup>mu w ogórki. Zrobili my te<sup>y</sup>sz pora starodawnych obrze<sup>yn</sup>dów, na przykłod wykupiny, kiedy się pon m(ł)ody wybroł pod <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>dźwierza</em> ‘drzwi’ (wyraz staropolski, jak w dawnej polszczyźnie literackiej)');return false" onmouseout="hideToolTip()">dźwierza</a> od pani młodej były zawarte, wyszeł <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = starszy. Inna postać przyrostka <em>-ejszy </em>(na miejscu <em>-szy</em>)');return false" onmouseout="hideToolTip()">starszyjszy</a> drużba, przed <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= przed chałupę.');return false" onmouseout="hideToolTip()">chałpa</a>, się pytoł, czego chca, my mu pedzieli, że przyjechali my po pani młodo, ale on nam pedzioł, że to tak łatwo ni ma, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= musiałem. Końcówka <em>-ch </em>(tu na skutek przejścia wygłosowego <em>-ch > -k</em>) w postaci <em>-k </em>w 1. os. lp. czasu przeszłego pochodzi z dawnego aorystu.');return false" onmouseout="hideToolTip()">musiołek</a> dać pinio<sup>u</sup>ndze, dołek za mało, dostołech lalka, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = dałem. Tu końcówka aorystyczna -<em>ch</em> w 1 os. l. poj. czasu przeszłego bez przejścia <em>ch</em> > <em>k</em> wygłosie, por. wyżej <em>dołek</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">dołech</a> wiyncyj dostołech staro baba, w końcu jak dołech tyle, wiela trza, to dostołech, dostołech ta, co trzeba. Potym było błogosławieństwo <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = ‘rodziców’. Prelabializacja.');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>ojców</a>, potym my bryczkami pojechali do kościoła, ale musza wam pedzieć, że tako staro ciotka oblykała moja <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = dziołchę ‘dziewczynę’. Szeroka i odnosowiona wymowa wygłosowej samogłoski <em>ę</em> jako <em>a </em>i wywołane tym zrównanie się biernika lp. rzeczowników żeńskich zakończonych na <em>-a </em>z mianownikiem. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">dziołcha</a> do ślubu i <sup>ł</sup>ona ją tak wyszkoliła, że <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = jak my. Udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">ja<u>g m</u>y</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = klękli.Wąska (zwężona) wymowa samogłoski nosowej <em>ę</em> jako <em>yn </em>(przed spółgłoską zwartą).');return false" onmouseout="hideToolTip()">klynkli</a> przed <sup>ł</sup>ontorzem, to ło raz czuja, że na moich nogach coś wylo<sup>u</sup>ndowało, pacza, a to jej kiecka było <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= ‘rzucona’ (<em>ciepnąć </em>‘rzucić’)');return false" onmouseout="hideToolTip()">ciepniynto</a> na moje nogi, to po to, żeby mnom rzundzić, tak mi pedziała potem. Ja<u>g m</u>y wychodzili z kościoła to mi <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= ‘uderzyła’ (<em>prasnąć</em> ‘uderzyć’)');return false" onmouseout="hideToolTip()">prasła</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>kromflek</em> ‘obcas buta’');return false" onmouseout="hideToolTip()">kronflekiem</a> w mój <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>strzewik</em> ‘but, trzewik’');return false" onmouseout="hideToolTip()">szczewik</a>, to tyż po to, żeby nade<sup>y</sup> mnom <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = rządzić. Wąska (zwężona) wymowa samogłoski nosowej <em>ą</em> w śródgłosie wyrazu jako <em>un</em> (przed spółgłoską zwartą).');return false" onmouseout="hideToolTip()">rzundzić</a>, a wprzódy ja<u>g m</u>y <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>włazić </em>‘wchodzić’ Bez nacechowania stylistycznego, inaczej niż w języku ogólnopolskim.');return false" onmouseout="hideToolTip()">włazili</a> do kościoła, to jeszcze piyrszo się <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = wcisnęła. Częste pomijanie przyrostka w czasie przesztm (typowe dla wielu gwar, nie tylko śląskich)');return false" onmouseout="hideToolTip()">wcisła</a> przedy mnie, żeby wlyźć do tygo kościoła próg przekrocyć, to tyż po to, żeby być zawsze piyrszo, zawsze, zawsze rzundzić, czy tak jest w naszym małżyństwie, <sup>ł</sup>oba stosujemy zasada, że trza sie jakoś dogodać i <sup>ł</sup>oba staromy się jedyn drugiemu uste<sup>y</sup>mpować, także jakoś tak po połowie kożdy z nas rzundzi. Potym my mieli wesele, pojechali my bryckom na <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = salę. Szeroka i odnosowiona wymowa wygłosowej samogłoski <em>ę</em> jako <em>a </em>i wywołane tym zrównanie się biernika lp. rzeczowników żeńskich zakończonych na <em>-a </em>z mianownikiem. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">sala</a>, na weselu goście się piyknie bawili. Wesele było ta<u>g j</u>ak to na naszym tere<sup>y</sup>nie zawsze dwa dni, na drugi dzień były poprawiny, piyrszy dzień był ino taki, taki zabawowy, ale bardziej poważny, był, był obrzyndowy, zakończył się <sup>ł</sup>oczepinami. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = oczepiny. Prelabializacja, czyli poprzedzenie samogłoski o w nagłosie <em>u </em>niezgłoskotwórczym (tu zapisywanym jako <em>ł</em>). Mazurzenie, tu <em>cz > c</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>Ł</sup>ocepiny</a> to som tako ciekawo rzecz, że pani modo mo zde<sup>y</sup>jmowany winiec przez pana młodego, ale drużbowie nie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = pozwalają. Rozłożona (asynchroniczna) wymowa <em>-ą </em>jako <em>-om </em>(często jeszcze ze ścieśnieniem <em>o</em>) w wygłosie.');return false" onmouseout="hideToolTip()">pozwolajom</a> go zdjunć i <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>rogolka</em> ‘mątewka’');return false" onmouseout="hideToolTip()">rogolkami</a>, warzechami i innymi drzewiannymi takimi przyrzundami prali mnie po ryŋkach, to zresztom do dzisiaj sie to robi bardzo czy<sup>n</sup>sto, to nie jest takie ekstra nadzwyczajne, bo to jest zwyczaj tedy zachowoł się do terazka, no ji jak pon m(ł)ody zdjon pani młodej wionek, to potym została wyczepiono, czyli wywiązali jej chusta, tako czerwono, u na<u>z n</u>osili purpurka, to kobiyty zawsze, to jest <sup>ł</sup>oznaka, że jest baba wydano, a nie wolno, no i muszo wom pedzieć, że tak to sie tyn pierwszy dzień skończył do dwanastej w nocy była, była ta urocystość <sup>ł</sup>ocepin, potem pojechali my do dom, na drugi dzień na <sup>ł</sup>obiod my przyjechali na poprawiny i wtynczas były roztomaite zabawy, bo to tyż tak zwyczajowo jest, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>mietlorz </em>‘taniec śląski’');return false" onmouseout="hideToolTip()">mietlorza</a> tańcowali i takie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= ‘rozmaite’ (<em>roztomaity </em>‘różny, różnorodny, rozmaity’)');return false" onmouseout="hideToolTip()">roztomajte</a> weselne zabawy, ftore som u nos bardzo popularne i bardzo ucieszne so<sup>u</sup>m. Ludzie się <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= ‘przebierali’ (<em>przewlekać się </em>‘przebierać się’ – wyraz staropolski, właściwy kiedyś polszczyźnie literackiej)');return false" onmouseout="hideToolTip()">przewlykali</a> za roztomajtych, co przychodzi na przykład chopy za baby przewlecone. Pana młodego przezywać, że je ostawił, tukej z brzuchem <sup>ł</sup>ostały, dziecko w dro<sup>u</sup>dze i tak dalij i tak dalij. </div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=996&Itemid=48">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=994&Itemid=48">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('kosztowy-tekst3', 'slask-srodkowy-gwara', 'Tekst 6', 60000, '<h1>Tekst gwarowy — Kosztowy 3</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Monika Kresa </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div>Informator: Tomasz Wrona – urodzony w 1970 roku w Tychach, wykształcenie wyższe magisterskie, nauczyciel historii w gimnazjum w Mysłowicach. </div> <div><br /> </div> <div>Nagrała: Aleksandra Kowalewska. Spisała i opracowała: Monika Kresa. Weryfikacja: Halina Karaś.</div> <div align="justify"><br /> </div> <h2>Gwara śląska</h2> <div>\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T747.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T747.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div> <div align="justify"><br /> </div> <div align="justify"><br /> </div> <div align="justify"><em>A ślub przez księdza też był gwarą udzielany?</em></div> <div align="justify"><br /> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Nie, nie. Na Śląsku my się nie dorobili tego, jest taki jeden <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = chłop. Uproszczenie grupy spółgłoskowej <em>chł > ch</em> na skutek zaniku słabego <em>ł</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">chop</a>, który napisał Biblia Ślązoka, ale on to napisoł na zasadzie przipowieści, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = tak jak. Udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa.');return false" onmouseout="hideToolTip()">ta<u>g j</u>ak</a> kiedyś <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>starka </em>‘babka, babcia’');return false" onmouseout="hideToolTip()">starki</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = rozprawiały. Typowy dla Śląska i części Małopolski zanik r w przedrostku <em>roz-</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>ozprowiały</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = dzieciom. Samogłoska <em>o</em> artykułowana jako głoska pośrednia między <em>o</em> i <em>u </em>jako wynik wpływu spółgłoski nosowej na barwę samogłoski.');return false" onmouseout="hideToolTip()">dziecio<sup>u</sup>m</a> tam biblijne przypowieści, tak <sup>ł</sup>on to na takiej zasadzie napisa<sup>o</sup>ł, do tej pory żoden sie nie powożył na to, żeby z jednyj stro<sup>u</sup>ny, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = z jednej. Zwężenie artykulacyjne <em>e</em> do <em>y </em>przed jotą.');return false" onmouseout="hideToolTip()">z jednyj</a> stro<sup>u</sup>ny, żeby na przykłod jakieś tam naboże<sup>y</sup>ństwa <sup>ł</sup>odprawiać po śląsku, a z drugij stro<sup>u</sup>ny, żeby przetumaczyć na przykłod nowy testament jak to <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= Kaszubi. Forma niemęskoosobowa Kaszuby bez nacechowania ujemnego w połączeniu z męskoosobową formą czasu przeszłego na <em>-li </em>(brak ukształtowania się takiej kategorii męskoosobowości – jak w większości gwar polskich – jak w polszczyźnie ogólnej). ');return false" onmouseout="hideToolTip()">Kaszuby</a> zrobili, żoden sie tego nie powa<sup>o</sup>żył, chocio<u>ż j</u>o broł udzioł pore razy we mszach, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>kaj</em> ‘gdzie’');return false" onmouseout="hideToolTip()">kaj</a> na przykład modlitwa wiernych była <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= ‘mówiona, modlona’ (<em>rzykać</em> ‘modlić się’)');return false" onmouseout="hideToolTip()">rzykano</a> po śląsku, także i to som <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = ‘modlitwy’');return false" onmouseout="hideToolTip()">rzykta</a> nawet taki ku<sup>n</sup>sek czytoł na Anabergu, czyli na Górze Świe<sup>y</sup>ntej Anny, kaj jest takie sanktuarium świyntej Anny, takie jedno z <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = najważniejszych. Dawne {<em>a</em> ścieśnione} artykułowane jako <em>o</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">nojwożniejszych</a> dla Ślązoków.</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><br /> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><em>A czy dużo ludzi tutaj w okolicy jeszcze mówi gwarą? Potrafi mówić gwarą?</em></div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><br /> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Wiynkszość ludzi godo po śląsku, z <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = młodego. Uproszczenie grupy spółgłoskowej <em>mł > m</em> na skutek zaniku słabego <em>ł</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">modego</a> pokolenio sie dzieje tako rzecz, że coroz mniej ludzi godo. No na to, to jest najwiynkszy sukces komunizmu wobec na<sup>o</sup>s, bo, bo komuniści byli bardzij, bardzij, no lepsi jak Bismark, no po prostu. Bismark próbowoł <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = naszą mowę. Szeroka i odnosowiona wymowa samogłoski ę w wygłosie jako <em>a</em> i wywołane tym zrównanie biernika lp. rzeczowników żeńskich zakończonych na <em>-a </em>z mianownikiem.');return false" onmouseout="hideToolTip()">nasza mowa</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = wytępić. Wąska (zwężona) wymowa samogłoski <em>ę </em>jako <em>ym </em>przed spółgłoską zwartą wargową. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">wytympić</a> nie udało mu sie, a komunisty to zrobili. Wpoili <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = pokoleniu. Zwężenie artykulacji <em>e</em> do <em>y </em>przed spółgłoską nosową <em>ń</em>, czyli wąska wymowa grupy <em>eN</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">pokole<sup>y</sup>niu</a> moje<sup>y</sup>mu, że godanie po śląsku nie jest czymś dobrym, no ji niestety, ale dużo, z moje<sup>y</sup>go pokolenia może jeszcze mało, ale potym z następnego już z dzieci, to bardzo mało <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = gadają. Wymowa <em>a</em> pochylonego bardziej jeszcze ścieśniona jako <em>o</em>. Rozłożona (asynchroniczna) wymowa samogłoski nosowej <em>-ą</em> w wygłosie jako <em>-om</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">godajom</a> po śląsku, cza jim, cza jim to jakby przekazywać, że śląsko mowa ma swoja wartość, że no <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = trzeba. Uproszczenie grupy spółgłoskowej <em>trz</em> do <em>cz</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">czeba</a> niom sie posługiwać, bez to popiyrom na przykład to, że som próby, żeby to skodyfikować, żeby stworzyć jy<sup>n</sup>zyk do pisanio i tak dalij, i tak dalij, bo jak bedzie, bydzie takie takie rozwiązanie, bydzie się szło uczyć tego we szkole, to jest dużo szansa na to, że mowa naszych ojców, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = która. Typowa postać tego zaimka z nagłosowym <em>ft-</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">ftóro</a>, ftóro jednak była pielyngnowano przez całe stulecia, że ona przetrwa na naste<sup>y</sup>mpne lata.</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><br /> </div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=995&Itemid=48">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=993&Itemid=48">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('kosztowy-tekst4', 'slask-srodkowy-gwara', 'Tekst 7', 70000, '<h1>Tekst gwarowy — Kosztowy 4</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Monika Kresa </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify">Informator: Tomasz Wrona – urodzony w 1970 roku w Tychach, wykształcenie wyższe magisterskie, nauczyciel historii w gimnazjum w Mysłowicach. </div> <div><br /> </div> <div>Nagrała: Aleksandra Kowalewska. Spisała i opracowała: Monika Kresa. Weryfikacja: Halina Karaś.</div> <div><br /> </div> <div><br /> </div> <h2 class="western">Bajki Ignacego Krasickiego po śląsku</h2> <div><br /> </div> <div align="justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T748.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T748.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div> <div align="justify"> </div><div align="justify"> </div> <div align="justify">Przy <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = ołtarzu. Prelabializacja, czyli poprzedzenie samogłoski o w nagłosie <em>u </em>niezgłoskotwórczym (tu zapisywanym jako <em>ł</em>). Unosowienie wtórne <em>ł > n</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>ontorzu</a> w kościele <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= mieszkał. Silna tendencja do ścieśnień – podwyższania artykulacji (samogłoska <em>e </em>pochylone wymawiana jako bliska <em>y</em>, <em>a</em> pochylone wymawiane jako <em>o</em>). Samogłoska <em>a</em> artykułowana jako <em>o</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">miyszkoł</a> szczurek mały,</div> <div align="justify">Ach dlo mnie te kadzidła, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = świeczki. Wymowa <em>e</em> pochylonego jako jako głoski bliskiej <em>y</em>. Mazurzenie, tu <em>cz > c</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">świycki</a> i chorały, </div> <div align="justify">Tak sie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>asić się</em> ‘pysznić się’');return false" onmouseout="hideToolTip()">asił</a>, tak chwolił swym powożaniem, </div> <div align="justify">Aże go kot <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>farorz</em> ‘proboszcz’');return false" onmouseout="hideToolTip()">farorza</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = zeżarł. Mazurzenie, tu <em>ż > z</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">zezar</a> na śnia<sup>o</sup>danie.</div> <div><br /> </div> <div><br /> </div> <div align="justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s2\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T749.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T749.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div> <div align="justify"><br /> </div> <div align="justify"><br /> </div> <div align="justify"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = ptak. Samogłoska <em>a</em> pochylone jest wymawiana jeszcze z większym ścieśnieniem jako <em>o </em>(podobnie jak w innych gwarach, np. małopolskich). ');return false" onmouseout="hideToolTip()">Ptok</a> ptokowi godo: nie be<sup>y</sup>c, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = skończ już. Udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa.');return false" onmouseout="hideToolTip()">skoń<u>dż j</u>uż</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>ślimtanie</em> ‘płacz, chlipanie’');return false" onmouseout="hideToolTip()">ślimtanie</a>, </div> <div align="justify"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = dyć masz luksusowe. Udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa.');return false" onmouseout="hideToolTip()">Dy<u>dź m</u>o<u>ż l</u>uksusowe</a> we klotce mieszkanie, </div> <div align="justify"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = dla cię. Samogłoska nosowa <em>ę</em> w wygłosie artykułowana szeroko i z odnosowieniem jako <em>a</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">Dlo cia</a> fajnie, boś stary i w klotce zrodzóny, </div> <div align="justify">Jo <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = pamiętam. Wąska (zwężona) wymowa śródgłosowego <em>ę </em>jako <em>yn </em>(i rozłożona – jak w polszczyźnie ogólnej – przed spółgłoską zwartą). Podwyższona, mocno ścieśniona do <em>ó</em> wymowa samogłoski <em>a</em> przed spółgłoską nosową. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">pamiyntóm</a>, na co my ptoki <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'Typowe dla Śląska i części południowej Małopolski zachowanie dawnego <em>i</em> w grupie <em>rzi</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">skrzidła</a> momy. </div> <div><br /> </div> <div><br /> </div> <div align="justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s3\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T750.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T750.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div> <div align="justify"><br /> </div> <div align="justify"><br /> </div> <div align="justify"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>skuli </em>‘z powodu, z przyczyny, dlatego’ (por. staropolskie <em>gwoli</em>, gwar. małopolskie <em>kuli</em>)');return false" onmouseout="hideToolTip()">Skuli</a> tyj <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= skorupy (por. <em>szkarłupina</em> ‘skorupajaja’)');return false" onmouseout="hideToolTip()">szkarupy</a> na <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' <em>pukel </em>/ pukiel ‘grzbiet’ (z niem. Buckel)');return false" onmouseout="hideToolTip()">puklu</a> żol mi cie, </div> <div align="justify">Że tyż poradzisz żółwiu mieszkać w takiej klicie,</div> <div align="justify">Na to żółw do myszy: lepszo swoja <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = chałupeczka. Mazurzenie, tu <em>cz >c</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">chałupecka</a>, </div> <div align="justify">Niż <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = wielka. Udźwięcznienie wewnątrzwyrazowe <em>lk > lg</em>. Wymowa <em>a </em>pochylonego jeszcze bardziej ścieśniona i zrównana z <em>o</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">wielgo</a>, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = choć ino. Udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa.');return false" onmouseout="hideToolTip()">cho<u>dź i</u>no</a> lokatersko noreczka.</div> <div><br /> </div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=994&Itemid=48">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=997&Itemid=48">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('krajna', 'dialekt-wielkopolski', 'Krajna', 60000, '<div class="componentheading">Krajna</div>\r\n<table cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" style="border: medium none; width: 180px; float: left; height: 220px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1"><img height="30" width="36" border="0" src="images/stories/iko_geo.gif" alt="Geografia" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna&l4=krajna-geografia-regionu">Geografia regionu</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img height="30" width="36" border="0" src="images/stories/iko_his.gif" alt="Historia regionu" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna&l4=krajna-historia-regionu">Historia regionu </a><br />\r\n Dzieje wsi<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna&l4=krajna-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-rudna">Rudna</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna&l4=krajna-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-kleszczyna">Kleszczyna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img height="30" width="36" border="0" src="images/stories/iko_dzi.gif" style="vertical-align: top;" alt="Region dziś" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna&l4=krajna-region-dzis">Region dziś</a> <br />\r\n Wieś dziś<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna&l4=krajna-region-dzis&l5=wies-dzis-rudna">Rudna<br />\r\n </a>- <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna&l4=krajna-region-dzis&l5=wies-dzis-kleszczyna">Kleszczyna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img height="30" width="36" border="0" src="images/stories/iko_gwa.gif" alt="Gwara regionu" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna&l4=krajna-gwara-regionu-mwr">Gwara regionu </a><br />\r\n Teksty gwarowe<br />\r\n Rudna<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna&l4=krajna-gwara-regionu&l5=teksty-rudna-tekst1">Tekst 1</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna&l4=krajna-gwara-regionu&l5=teksty-rudna-tekst2">Tekst 2</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna&l4=krajna-gwara-regionu&l5=teksty-rudna-tekst3">Tekst 3</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna&l4=krajna-gwara-regionu&l5=teksty-rudna-tekst4">Tekst 4</a> <br />\r\n Kleszczyna<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna&l4=krajna-gwara-regionu&l5=teksty-kleszczyna-tekst5">Tekst 5</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna&l4=krajna-gwara-regionu&l5=teksty-kleszczyna-tekst6">Tekst 6</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1"><img height="30" width="36" border="0" src="images/stories/iko_slo.gif" alt="Słowniki gwarowe" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna&l4=krajna-slowniki">Słowniki gwarowe</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><img height="30" width="36" border="0" src="images/stories/iko_kul.gif" alt="Kultura regionu" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna&l4=krajna-kultura">Kultura ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><img height="30" width="36" border="0" src="images/stories/iko_lit.gif" alt="Literatura regionu" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna&l4=krajna-literatura">Literatura </a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><img height="330" width="440" src="images/stories/reg_krajna.gif" alt="Mapa regionu" /></p>\r\n<p align="justify" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm;">Krajna to region historyczno-kulturowy w północno-zachodniej Polsce na pograniczu Wielkopolski i Kaszub o burzliwych dziejach.</p>\r\n<p align="justify">Choć wyodrębnia się gwary krajniackie, to jednak Krajna nie tworzy wyrazistej jednostki dialektologicznej, gdyż gwary tego regionu stanowią językowe przejście od Wielkopolski do Kaszub, mało mają w związku z tym cech swoistych i są bardzo zróżnicowane.</p>\r\n<p align="justify" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm;">Krajna to również kraina geograficzno-przyrodnicza, jeden z ciekawszych obszarów krajoznawczych kraju, który zajmuje ponad 3500 km. Położony jest między 53°05'' a 52° 50'' szerokości geograficznej północnej oraz między 16°45'' a 17°50'' szerokości wschodniej. Granice regionu wyznaczają rzeki: Dobrzynka i Kamionka oraz Orla od północy, Noteć od południa, Gwda od zachodu i Brda od wschodu.</p>', 0, 1, 0), ('krajna-geografia-regionu', 'krajna', 'Geografia regionu', 10000, ' <h1>Geografia regionu </h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_452_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krajna, geografia regionu</h3>\r\n <p>Krajobraz Krajny</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/416/images/640x480-F6801.jpg" title="Krajna, geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/416/images/288x216-F6801.jpg" alt="Krajna, geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/416/images/100x75-F6801.jpg" alt="Krajna, geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krajna, geografia regionu</h3>\r\n <p>Krajobraz Krajny</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/416/images/640x480-F6802.jpg" title="Krajna, geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/416/images/288x216-F6802.jpg" alt="Krajna, geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/416/images/100x75-F6802.jpg" alt="Krajna, geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krajna, geografia regionu</h3>\r\n <p>Krajobraz Krajny</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/416/images/640x480-F6803.jpg" title="Krajna, geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/416/images/288x216-F6803.jpg" alt="Krajna, geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/416/images/100x75-F6803.jpg" alt="Krajna, geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krajna, geografia regionu</h3>\r\n <p>Krajobraz Krajny</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/416/images/640x480-F6804.jpg" title="Krajna, geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/416/images/288x216-F6804.jpg" alt="Krajna, geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/416/images/100x75-F6804.jpg" alt="Krajna, geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krajna, geografia regionu</h3>\r\n <p>Krajobraz Krajny</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/416/images/640x480-F6805.jpg" title="Krajna, geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/416/images/288x216-F6805.jpg" alt="Krajna, geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/416/images/100x75-F6805.jpg" alt="Krajna, geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_452_1 = new gallery($(''gallery_452_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nKrajna to region historyczno-kulturowy w Polsce północnej na pograniczu Wielkopolski i Kaszub o burzliwych dziejach, kraina geograficzno-przyrodnicza. Choć wyodrębnia się gwary krajniackie, to jednak Krajna nie tworzy wyrazistej jednostki dialektologicznej, gdyż gwary tego regionu stanowią językowe przejście od Wielkopolski do Kaszub, mało mają w związku z tym cech swoistych i są bardzo zróżnicowane. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Krajnę jako obszar pograniczny między Wielkopolską i Kaszubami zalicza się bądź do Wielkopolski północnej, bądź do Pomorza. Historycznie jednak nie udowodniono, gdzie przebiegała granica między plemionami Polan i Pomorzan (czy stanowiły ją bagna nadnoteckie, które geografia regionalna uznaje za naturalną granicę Wielkopolski i Pomorza). Nie do końca zatem uzasadnione są przytaczane w wielu pracach stwierdzenia, że Krajna to kraina historyczna, która początkowo należała do Pomorza, ale od XIV wieku uznaje się ją za część Wielkopolski w związku z ekspansją Wielkopolski na Pomorze. Teza Kazimierza Nitscha i innych badaczy o szerszym niż dziś zasięgu kaszubszczyzny i powstaniu gwar krajniackich na {D substracie} kaszubskim nie została umotywowana w świetle późniejszych badań (zwłaszcza nad Atlasem językowym kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich). </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Obszar Krajny zajmuje ponad 3500 km. Położony jest między 53°05'' a 52° 50'' szerokości geograficznej północnej oraz między 16°45'' a 17°50'' szerokości wschodniej. Jej granice wyznaczają rzeki: Gwda od zachodu, Noteć od południa, Brda od wschodu i Dobrzynka, Kamionka oraz Orla od północy. Na ogół pokrywają się one z dawną ziemią nakielską (powiatem nakielskim), czyli jest to obszar właściwej Krajny. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Dziś Krajna to pojęcie historyczne i geograficzno-przyrodnicze. Pod względem administracyjnym nie tworzy ona żadnej jednostki, gdyż należy do czterech województw (zob. Mapa Krajny z granicami administracyjnymi): kujawsko-pomorskiego (Kamień Krajeński, Sępólno Krajeńskie, Więcbork, Nakło nad Notecią), pomorskiego (Debrzno), lubuskiego (Strzelce Krajeńskie) i wielkopolskiego (Złotów). </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Geograficznie Krajna to przede wszystkim Pojezierze Krajeńskie, które przecinają biegnące równoleżnikowo ciągi moren czołowych, w niektórych punktach przekraczają 160 m n.p.m. Jeziora mają taki sam układ lub też – gdy wypełniają dna rynien subglacjalnych – ułożone są prostopadle do przebiegu moren. Na Pojezierzu Krajeńskim utworzono Krajeński Park Krajobrazowy ciągnący się pasem od Kamienia Krajeńskiego do Więcborka.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Krajna to obszar rolniczy z dużymi kompleksami leśnymi, bez wielkich miast (najbliżej jest do Bydgoszczy położonej na południe od Krajny). Do najważniejszych miejscowości regionu należą: Nakło nad Notecią (19 295 mieszkańców) – historyczna stolica Krajny, Złotów (18 430 mieszkańców), Sępólno Krajeńskie (9 368), inne ważniejsze miejscowości Krajny to miasteczka kilkutysięczne Więcbork (5 973), Wyrzysk (5 263), Krajenka (3 609), Łobżenica (3 211), Kamień Krajeński (2 372). </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Muzeum Ziemi Krajeńskiej znajduje się w Nakle nad Notecią, natomiast w Złotowie działa Muzeum Ziemi Złotowskiej.</p> <p style="line-height: 150%"><strong>Źródła:</strong></p> <p style="line-height: 150%">Adam Dylewski, <em>Krajna</em>, [w:] tegoż, <em>Wielkopolska</em>, Warszawa 2007, s. 124-127.</p> <p style="line-height: 150%">Elżbieta Dzikowska, <em>Odkrywamy Krajnę</em>, [w:] tejże, <em>Groch i kapusta, czyli podróżuj po Polsce</em>, Warszawa 2005, s. 228-251.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kwiryna Handke, <em>Odrębności leksykalne Krajny</em>, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 1967, s. 141-155.</p> <p style="line-height: 150%">M. i Z. Hoffowie, <em>Przez krainy Pojezierza Pomorskiego</em>, Warszawa 1973.</p> <p style="line-height: 150%">K. Ślaski, <em>Granica wielkopolsko-pomorska w okresie wczesnego feudalizmu, </em>PZ 1954, nr 1-2.</p> <p style="line-height: 150%">Janusz Umiński, <em>Pojezierze Krajeńskie</em>, Warszawa 1991.</p> <p style="line-height: 150%">Grzegorz Ziółkowski, Jolanta Dylawerska,<em> Przyroda Krajny Złotowskiej, </em>2004.</p> <p style="line-height: 150%">Zygmunt Zagórski, <em>Gwary Krajny, </em>Poznań 1964.</p> <p style="line-height: 150%"><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Krajna">http://pl.wikipedia.org/wiki/Krajna</a> (z dnia 3.11.2009)</p> <p> </p> <p> </p> <p>Fotografie: Piotr Wysocki</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=445&Itemid=34">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('krajna-gwara-regionu', 'krajna', 'Gwara regionu (wersja podstawowa)', 40000, ' <h1>Gwara regionu </h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Irena Harasimowicz </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%">Obszar formowania się gwary krajeńskiej można by wyznaczyć schematyczną linią: Złotów – Piła – Nakło – Bydgoszcz – Kamień Krajeński (zob. mapa Schematyczny podział dialektów polskich wg S. Urbańczyka). Decydujące o odrębności tej gwary innowacje językowe wytworzyły się na obszarze dawnej krainy historycznej Krajny, która od północy graniczy z Kaszubami, od wschodu z Borami Tucholskimi, a od południa z Pałukami. </div> <div align="justify" style="text-indent: 0.95cm; line-height: 150%"> Zgodnie z cechami dialektu wielkopolskiego gwarę Krajny charakteryzuje:</div> <ul><li><div align="justify" style="line-height: 150%">brak mazurzenia;</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">na południu Krajny <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=235&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca</B>:<BR>wymowa dźwięczna spółgłosek na końcu (w wygłosie) pierwszego wyrazu przed drugim wyrazem, który zaczyna się na samogłoskę lub na spółgłoski r, l, ł, m, n'');return false" onmouseout="hideToolTip()">udźwięczniająca fonetyka miedzywyrazowa</a> <em>ju</em><em><u>ż j</u></em><em>est ju</em><em><u>ż w</u></em><em>y</em><sup><em>i</em></sup><em>słany wó</em><em><u>z j</u></em><em><strong>i</strong></em><em>dziej</em>;</div> </li><li><div style="line-height: 150%; text-align: justify">zachowanie dźwięczności <em>w</em> po bezdźwięcznych w związku z dłuższym utrzymywaniem się na tych terenach dwuwargowego <em>w</em> <em>s</em><em><strong>w</strong></em><em>ojej</em><strong> </strong><em>ch</em><em><strong>w</strong></em><em>y</em><sup><em>i</em></sup><em>ta</em><em><strong>ł</strong></em> <em>ś</em><em><strong>w</strong></em><em>iciło</em> <em>sz</em><em><strong>w</strong></em><em>ager</em><em><strong> w</strong></em><em>szy</em><em><strong>sk</strong></em><em>o</em>;</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">pomieszanie nagłosowego <em>wo</em>- z <em>ło</em>- ( <sup><em>ł</em></sup><em>o</em>- ) <em>łoda</em> <em>łojna</em> <em>łosk wokno </em> <em>owies</em>;</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">wyodrębnienie się joty przed spółgłoską palatalną <em>wyjślesz</em>;</div> </li><li><div style="line-height: 150%; text-align: justify">podwyższenie i zbliżenie artykulacyjne y do i wywołane wydatniejszym spłaszczeniem warg <em>my</em><sup><em>i </em></sup><em>m</em><em><strong>y</strong></em><sup><em><strong>i</strong></em></sup><em>śleli nież</em><em><strong>y</strong></em><sup><em><strong>i</strong></em></sup><em>wo kor</em><em><strong>y</strong></em><sup><em><strong>i</strong></em></sup><em>tarz</em><em><strong>y</strong></em><sup><em><strong>i</strong></em></sup><em>k kwiatam</em><em><strong>y</strong></em><sup><em><strong>i</strong></em></sup><em> w</em><em><strong>i</strong></em><em>niós</em>;</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">brak zwarcia przy artykulacji<em> dz </em>i przejście<em> dz </em>w<em> z zbanek zban</em>;</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">na południe od Złotowa brak stwardnienie <em>l</em> także przed <em>i</em> względnie jego kontynuantami: <em>lis lipa zanieśli</em>;</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">dyftongizacja y po stwardniałych<em> sz ż rz cz c dz czyjstyj leżyj żyto, </em>na południowo - zachodnich obrzeżach Krajny dyftongizacja <em>y</em> <em>ryjba złyj dyjm</em>; </div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">zwężenie – <em>o</em> w końcówce gen. sg. n., n. –<em>ego</em>: <em>teg</em><sup><em>ł</em></sup><em>o</em> <em>dobry</em><sup><em>ł</em></sup><em>o</em>;</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">w końcówkach i przyrostkach zachowanie historycznej opozycji –<em>ew</em> po miękkich -<em>ow</em> po twardych, np. <em>chłopakowi koniewi</em>;</div> </li></ul> <div align="justify" style="line-height: 150%">Inne zjawiska fonetyczne (wymawianiowe) charakteryzują się szerszym, nie tylko wielkopolskim zasięgiem. Wymienić tu można m.in. takie cechy, jak:</div> <ul><li><div align="justify" style="line-height: 150%">Rozwój prasłowiańskiego przedniego zaokrąglonego *<em>y</em> w <em>i</em> <em>dim sim riba </em>(północno – wschodnia część Krajny); </div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">zachowanie grup <em>śr ź</em>r lub ich ściągnięcie do <em>sz</em> <em>ż</em> <em>środa szoda źrebie żebie</em>; </div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">osłabienie artykulacji <em>ł</em> kończącego śródwyrazową grupę spółgłoskową oraz redukcja <em>ł g</em><sup><em>ł</em></sup><em>owa p</em><sup><em>ł</em></sup><em>uk kódka</em>;</div> </li></ul> <ul><li><div align="justify" style="line-height: 150%">rozłożenie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=89&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>spółgłoski wargowe</B>:<BR>spółgłoski b, p, m, w, b'');return false" onmouseout="hideToolTip()">wargowych miękkich</a> na grupy spółgłoskowe <em>mjasto</em> <em>pjasek wjara zro</em><sup><em>u</em></sup><em>b</em><sup><em>j</em></sup><em>one</em>;</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">spłynięcie się grup rs rrz rz rrz w rz <em>dzierzak dzierzawa</em>; </div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">dysymilatywne zastępowanie <em>w z</em> przez <em>we ze</em>, mające na celu oddzielenie przyimka/przedrostka od spółgłosek rozpoczynających następny wyraz / morfem <em>we wodzie</em>,<em> ze sadem</em>;</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">w okolicach Sępolna cofnięcie artykulacji<em> i </em>do<em> u </em>w pozycji przed następną spółgłoską półotwartą <em>puła suła</em>;</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">przejście nagłosowego<em> ra- </em>w<em> re- redło remie reno</em>;<em> </em> </div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">przesunięcie ku przodowi<em> a </em>przed tautosylabicznym<em> j </em>w zakończeniu form rozkaźnika <em>dej czekaj śpiewej słuchej</em>;<em> </em> </div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">przesuniecie<em> </em>ku przodowi i zwężenie artykulacji<em> a </em>przed spółgłoskami nosowymi <em>kola</em><sup><em>e</em></sup><em>no sia</em><sup><em>e</em></sup><em>no ta</em><sup><em>e</em></sup><em>m ta</em><sup><em>e</em></sup><em>n </em>(w okolicach Sępolno – Wyrzysk – Inowrocław);</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">dyftongizacja pochylonego <em>a</em><sup> </sup><em>tra</em><sup><em>o</em></sup><em>łwa gra</em><sup><em>o</em></sup><em>łt cza</em><sup><em>o</em></sup><em>łrnyj pta</em><sup><em>o</em></sup><em>łk pta</em><sup><em>o</em></sup><em>łk</em>;</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">dyftongizacja pochylonego<em> a</em><sup><em>o</em></sup><em> </em>przed spółgłoskami nosowymi <em>sa</em><sup><em>oł</em></sup><em>m ga</em><sup><em>oł</em></sup><em>da</em><sup><em>oł</em></sup><em>m za</em><sup><em>oł</em></sup><em>mek</em>;<em> </em> </div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">w zachodniej części Krajny zwężenie pochylonego <em>e</em>, powodujące jego przejście w <em>y</em> zarówno po twardych, jak i miękkich <em>rzyka brzyk śn</em><font face="Garamond, serif"><em>''</em></font><em>yk b</em><font face="Garamond, serif"><em>''</em></font><em>yda</em>;<em> </em>wschodnią Krajnę charakteryzuje <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''brak hasła w bazie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">ścieśnione <em>e</em></a> utrzymuje się jako dźwięk pośredni między samogłoską <em>e</em> i <em>i </em>(< dawna samogłoska długa), np. <em>rze</em><sup><em>i</em></sup><em>ka brze</em><sup><em>i</em></sup><em>k śn</em><font face="Garamond, serif"><em>ie</em></font><sup><font face="Garamond, serif"><em>i</em></font></sup><em>yk b</em><font face="Garamond, serif"><em>i</em></font><sup><font face="Garamond, serif"><em>e</em></font></sup><font face="Garamond, serif"><em>i</em></font><em>yda</em>, rzadziej utożsamia się z <em>y </em>po twardej spółgłosce, po miękkiej do <em>i , </em>np.<em> brzyk rzyka bida śnik</em>;</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>dyftong</B>:<BR>połączenie dwóch samogłosek w sylabie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">dyftongizacja</a> <em>u ku</em><sup><em>ł</em></sup><em>ra brzu</em><sup><em>ł</em></sup><em>ch</em>;<em> </em> </div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=38&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>zwężenie artykulacji samogłosek przed spółgłoskami półotwartymi</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">zwężenie </a> i <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>dyftong</B>:<BR>połączenie dwóch samogłosek w sylabie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">dyftongizacja</a> <em>o</em> <em>o</em><sup><em>ł</em></sup><em>ko</em><sup><em>ł</em></sup><em> ko</em><sup><em>ł</em></sup><em>za bro</em><sup><em>y</em></sup><em>na wo</em><sup><em>y</em></sup><em>sz</em>;</div> </li></ul> <div align="justify" style="line-height: 150%">Wymowa <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=115&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoski nosowe</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłosek nosowych</a> różni się od wymowy w języku ogólnym. Gwara Krajny rozróżnia obie samogłoski nosowe, które najczęściej cechuje wymowa ścieśniona, zarówno samogłoski przedniej, np. <em>ci</em><sup><em>n</em></sup><em>szko, pi</em><sup><em>n</em></sup><em>ta, czy</em><sup><em>n</em></sup><em>sto my</em><sup><em>n</em></sup><em>ża</em> <em>rynka zinć</em> = <em>ciężko</em>, <em>pięta</em>, <em>często</em>, <em>męża</em>, <em>ręka</em>, <em>zięć</em>, jak i samogłoski tylnej <em>–ą-</em>,<em> -ą</em>, np.<em> wu</em><sup><em>n</em></sup><em>ski</em>, <em>piuntki</em>, <em>zump </em>= <em>wąski</em>,<em> piątki, ząb. </em>Zachód Krajny cechuje zanik nosowości przed spółgłoskami szczelinowymi, rzadziej zastąpienie skłonnej do zaniku nosowości przez j, np. <em>gyjsty wjujzać</em>= <em>gęsty</em>, <em>wiązać</em>. W <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>wygłos</B>:<BR>zakończenie wyrazu, głoska końcowa'');return false" onmouseout="hideToolTip()">wygłosie</a> <em>ę</em> traci nosowość na południu Krajny, np. <em>widze, robie, ch</em><sup><em>ł</em></sup><em>odze</em>, natomiast na północ od Złotowa następuje utrzymywanie nosowości <em>idą</em><sup><em>e</em></sup><sup> </sup><em>po wodą</em><sup><em>e</em></sup><sup> </sup>sią<sup>e</sup> . Samogłoska -<em>ą </em>na południu Krajny ma <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>wymowa rozłożona samogłosek nosowych</B>:<BR>wymowa dwuelementowa, składająca się z samogłoski ustnej i spółgłoski nosowej (en, em, on, om)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">wymowę rozłożoną</a> i często ścieśnioną jako <em>-o</em><sup><em>u</em></sup><em>m, -um</em>, np. <em>ido</em><sup><em>u</em></sup><em>m cało</em><sup><em>u</em></sup><em>m drogum</em> <em>= idą</em>, <em>całą</em>, <em>drogą</em>, północną część Krajny cechuje utrzymywanie nosowości, synchroniczna wymowa <em>ą</em> jako <em>ą</em><sup><em>u</em></sup> , np., <em>czarną</em><sup><em>u</em></sup><em> teściową</em><sup><em>u </em></sup><em>niemiecką</em><sup><em>u</em></sup>. </div> <div align="justify" style="line-height: 150%">W morfologii charakterystyczne są następujące zjawiska o różnym zasięgu (często szerokim, nieograniczonym do Krajny czy nawet do Wielkopolski):</div> <ul><li><div align="justify" style="line-height: 150%">przykłady usuwania ruchomego e w bezkońcówkowych formach rzeczowników z przyrostkami –ek, -ec, np. <em>krawc snopk starc</em>= <em>krawiec</em>,<em> snopek</em>,<em> starzec</em>;</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">przyrostek rzeczownikowy –<em>ysze</em>k, -<em>yszko</em>, -<em>yszka, np. garnyszek kamyszek słonyszko</em>;</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">w części wschodniej Krajny zastępowanie sufiksu bezokolicznika –<em>eć</em> przez – <em>ić</em>, np. <em>leżyć siedzić widzić</em>;</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%"> historyczna postać przedrostka stopnia najwyższego przymiotników i przysłówków, np. <em>nalepiej najlepszy</em>;</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">dualna końcówka w instr. pl. rzeczownika <em>ręka</em>: <em>rencoma rencami renkoma</em>;</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%"> końcówka -<em>e</em> w <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=246&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>dopełniacz liczby pojedynczej rzeczowników żeńskich (d.lp. rzecz. ż.)</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">dopełniaczu lp. rzeczowników żeńskich</a> miękkotematowych na <em>-a</em>, np. <em>ze studnie, do piwnice, ze ziemie </em>= ze studni, do piwnicy, z ziemi;</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">zastąpienie nijakiej oraz żeńskiej formy nom., acc. dual przez formą męską <em>dw</em>a: <em>dwa krowi dwa kozi, dwa kuri</em>;</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">północny obszar Krajny cechuje zanik odmiany liczebników głównych (5-10): <em>ot sześ lat</em>,<em> ma pienć synów</em>; </div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">formy z rozszerzonym rdzeniem o spółgłoskę kończącą dawne prefiksy, np. <em>dońde wyńde przeńde</em> = dojdę wyjdę przejdę;</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">usuniecie przyrostka –uję, -ować, -ywać w formach czasowników wielokrotnych, np., <em>kupać</em>, <em>zdejmać</em>, <em>znajdać </em>= kupować, zdejmować, znajdywać;</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">kontaminacja dawnej końcówki 1. dual. -wa i –my 1.pl w formach 1.pl. imperat.: nieśma weśma zanieśmy= nieśmy, weśmy, zanieśmy.</div> </li></ul> <div align="justify" style="line-height: 150%">W słownictwie zachowało się sporo wyrazów gwarowych, np. balbierz - fryzjer, bakalarz – „nauczyciel”, szruber – „ostra szczotka do czyszczenia”, glazejki – „skórzane rękawiczki”, leberka – „wątrobianka”, płudry – „spodnie”, nudle -„makaron”, flyndze – „placki ziemniaczane” ,mojska – „zupa mleczna”, zakietować – „zamknąć”. </div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Gwara jest dobrze zachowana, najlepiej w mowie średniego i starszego pokolenia. Konsekwentnie w wymowie zachowują się samogłoski ścieśnione, podwyższenie i zbliżenie artykulacyjne <em>y</em> do <em>i </em>wywołane wydatniejszym spłaszczeniem warg<font size="2"> </font>oraz zachowanie dźwięczności <em>w</em> po bezdźwięcznych w związku z dłuższym utrzymywaniem się na tych terenach dwuwargowego <em>w</em>.</div> <div align="justify" style="text-indent: 0.95cm; line-height: 150%"> <br /> </div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=955&Itemid=34">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=451&Itemid=34">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n<a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna&l4=krajna-gwara-regionu-mwr">Wersja rozrzerzona</a>\r\n', 1, 0, 0), ('krajna-gwara-regionu-mwr', 'krajna', 'Gwara regionu (wersja rozszerzona)', NULL, '<br /><h1>\r\nGwara regionu Krajna\r\n</h1>\r\n<div>Halina Karaś</div>\r\n<div>Instytut Języka Polskiego UW</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div align="center"><b> </b><b> </b></div>\r\n<div align="center"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: center"><span style="font-size: larger"><b>Gwary krajniackie dawniej i dziś</b></span><b> </b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Gwary Krajny na obszarze między Notecią a Borami Tucholskimi w literaturze dialektologicznej ujmuje się jako należące do wielkopolskiego zespołu dialektalnego (zob. <u>Dialekt wielkopolski</u>). Obszar formowania się gwary krajniackiej można wyznaczyć schematyczną linią: Złotów – Piła – Nakło – Bydgoszcz – Kamień Krajeński. \r\n<p><a title="Mapa nr 1. Krajna na mapie dialektalnej S. Urbańczyka. Za: Urbańczyk 1962)." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/KrajM01.gif"><img alt="" width="288" src="cmsimg/KrajM01.gif" /></a></p>\r\n<p>Stanisław Urbańczyk, autor popularnego zarysu dialektologii polskiej, wyróżnił Krajnę jako jeden z obszarów północnopolskich zaliczonych do dialektu wielkopolskiego (zob. Mapa nr 1. Krajna na mapie dialektalnej S. Urbańczyka. Za: Urbańczyk 1962).</p>\r\n<p>Podobnie ujął przynależność językową Krajny Marian Kucała w <i>Encyklopedii języka polskiego</i>, nie wykreślając jej granic, lecz zaznaczając ich lokalizację w postaci napisu(zob. Mapa nr 2. Gwary krajniackie na mapie dialektalnej Encyklopedii języka polskiego. Za: EJP 1991).</p>\r\n<p><a title="Mapa nr 2. Gwary krajniackie na mapie dialektalnej <i>Encyklopedii języka polskiego. </i>Za: EJP 1991) oraz Kazimierz Dejna w <i>Dialektach polskich </i>(Dejna 1973)." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/KrajM02.png"><img alt="" width="288" src="cmsimg/KrajM02.png" /></a></p>\r\n</div>\r\n<div>Ujęcia te są zgodne ze stanowiskiem Kazimierza Nitscha, właściwego twórcy polskiej dialektologii, który zawsze włączał gwary krajniackie do dialektu wielkopolskiego. Na mapie dialektów polskich Pomorza i Prus Wschodnich z 1937 roku łączy je (Ib) w jedną większą grupę z gwarami borowiackie (Ia), lokując ją także w obrębie <i>narzecza zachodniopolskiego </i>(wielkopolskiego). Zob. Mapa nr 3. Mapa polskich dialektów Pomorza i Prus Wschodnich. Za: Nitsch 1954, mapa nr 5.\r\n<p><a title="Mapa nr 3. Mapa polskich dialektów Pomorza i Prus Wschodnich. Za: Nitsch 1954, mapa nr 5." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/KrajM03.gif"><img alt="" width="288" src="cmsimg/KrajM03.gif" /></a></p>\r\nPodobnie w II wydaniu <i>Wyboru polskich tekstów gwarowych </i>także łącznie ujmuje gwary Borów Tucholskich i Krajny, umieszczając je w grupie A. Wielkopolska właściwa, w podgrupie A.8. zatytułowanej „Ekspansja na Pomorze”. Zob. Mapa nr 4. Krajna na mapie dialektalnej K. Nitscha według II wydania Wyboru polskich tekstów gwarowych. Za: Nitsch 1960.\r\n<p><a title="Mapa nr 4. Krajna na mapie dialektalnej K. Nitscha według II wydania <i>Wyboru polskich tekstów gwarowych. </i>Za: Nitsch 1960)." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/KrajM04.gif"><img alt="" width="288" src="cmsimg/KrajM04.gif" /></a></p>\r\nOkreślenie tytułowe „Ekspansja na Pomorze” sugeruje rozpowszechnianie się cech wielkopolskich na tereny pierwotnie pomorskie (kaszubskie), co wiąże się ze znaną tezą K. Nitscha o szerszym w przeszłości zasięgu kaszubszczyzny. Widać to wyraźnie na jego najwcześniejszej <i>Mapie narzeczy polskich </i>z 1919 roku, gdzie nawet graficznie została to zaznaczone (zob. Mapa nr 5. <em>Mapa narzeczy polskich </em>Kazimierza Nitscha z 1919 roku).\r\n<p><a title="<i>Mapa narzeczy polskich </i>Kazimierza Nitscha z 1919 roku. " rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/KrajM05.gif"><img alt="" width="288" src="cmsimg/KrajM05.gif" /></a></p>\r\n<div>Zygmunt Zagórski, autor monografii o gwarach krajniackich, podkreślając ich pograniczny charakter (między gwarami wielkopolskimi a kaszubskimi), zaliczał je także do zespołu wielkopolskiego.</div>\r\n<div>\r\n<p>Gwary krajniackie sąsiadują od południa z gwarami Wielkopolski północnej, w szczególności Pałuk, od wschodu – z gwarą Borów Tucholskich (gwarą borowiacką, nazywaną też tucholską), od zachodu i północy z nowymi dialektami mieszanymi (przed II wojną światową był to koniec zwartego obszaru języka polskiego). Granica krajniacko-borowiacko nie została dokładnie omówiona. Widoczna jest na mapie opracowanej przez Ludwika Zabrockiego w latach 30. XX wieku w swoim szkicu <i>Gwara Borów Tucholskich </i>(Zabrocki 1934). Zob. Mapa nr 6. Mapa granic gwar borowiackich (borowiacko-krajniackiej, borowiacko-kociewskiej, borowiacko-kaszubskiej). Za: Zabrocki 1934, przedruk: 1980: 433.</p>\r\n<p><a title="Mapa nr 6. Mapa granic gwar borowiackich (borowiacko-krajniackiej, borowiacko-kociewskiej, borowiacko-kaszubskiej). Za: Zabrocki 1934, przedruk: 1980: 433)." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/KrajM06.gif"><img alt="" width="288" src="cmsimg/KrajM06.gif" /></a></p>\r\nNie została ona jednak szczegółowo omówiona tak jak np. granica borowiacko-kociewska. Gwary krajniackie nie stykają się bezpośrednio z kaszubszczyzną, choć w pasie północnym blisko jest do gwar południowokaszubskich.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Gwara Krajny reprezentuje typ przejściowy (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=594">Gwary przejściowe</a>), gdyż wykształciły się w nich cechy nawiązujące z jednej strony do Wielkopolski (i języka dolnołużyckiego), z drugiej – do gwar kaszubskich (historycznie dialektów pomorskich). Określa się więc je często jako gwary pograniczne, które stanowią językowe przejście od Wielkopolski do Kaszub. Są one silnie zróżnicowane.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Niniejszy opis gwar krajniackich przedstawiam na podstawie współczesnych nagrań dokonanych we wsiach Rudna i Kleszczyna oraz literatury przedmiotu, zwłaszcza prac Zygmunta Zagórskiego (1964, 1964a), Władysława Brzezińskiego (1982-2009, 2010), Kwiryny Handke (1967) i Jadwigi Zieniukowej (1970), <em>Atlasu gwar polskich </em>Karola Dejny, t. 4: <em>Wielkopolska, Kaszuby </em>(AGP IV), <em>Atlasu językowego kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich </em>(AJK) i <em>Atlasu języka i kultury ludowej Wielkopolski </em>(AJKW). Wyniki badań Zygmunta Zagórskiego prowadzonych na Krajnie w latach 50. XX wieku zostały opublikowane w postaci monografii <i>Gwary Krajny </i> i wielu artykułów naukowych. Z kolei rezultaty wieloletnich badań Władysława Brzezińskiego tylko w części ukazały się drukiem za jego życia. Jego rozprawa doktorska <i>Gwara wsi Podróżna w Złotowskiem </i>napisana w latach 70., obroniona w 1983 roku, a więc 27 lat temu, została opublikowana dopiero teraz po jego śmierci (Wrocław 2010), dzięki staraniom jego żony, Jadwigi. Podobnie ostatni, szósty tom imponującego <i>Słownictwa krajniackiego</i>, Jadwiga Brzezińska wydała własnym nakładem w roku 2009. Pragnę wyrazić Jej wdzięczność w imieniu całego środowiska językoznawczego, które obdarowała obiema pozycjami. Cytując monografię Władysława Brzezińskiego, przywołuję zatem mimo daty publikacji 2010 stan sprzed ok. 30-40 lat, czyli z lat 70. XX wieku. Artykuły Kwiryny Handke i Jadwigi Zieniukowej powstały natomiast w związku z opracowywaniem <i>Atlasu językowego kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich </i>(AJK). Bogaty przykładowy materiał leksykalny w nich cytowany został zaczerpnięty z kartoteki tegoż atlasu.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Fonetyka</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Mazurzenie i fonetyka międzywyrazowa </b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Dwie podstawowe cechy fonetyczne <a href="?l1=leksykon&lid=628">mazurzenie</a> lub jego brak i <a href="?l1=leksykon&lid=570">fonetyka międzywyrazowa zróżnicowana regionalnie</a> traktowane jako kryteria podziału na dialekty na Krajnie są realizowane w części zgodnie z dialektem wielkopolskim, a w części nie. Gwary krajniackie charakteryzuje zatem:</div>\r\n<div>a)<span> </span>brak mazurzenia, jak w Wielkopolsce, np. <i>szkaplerz, szyje, żebyś, nałożyłam, życiu, czego, kawałeczek</i>;</div>\r\n<div>b)<span> </span>f<a href="?l1=leksykon&lid=569">onetyka międzywyrazowa udźwięczniająca</a> (jak w Wielkopolsce) występująca tylko w niewielkim pasie na południu Krajny (zob. Mapa nr 7. Północna granica fonetyki międzywyrazowej udźwięczniającej. Za: Zagórski 1964: mapa nr 4), np.\r\n<p><a title="Mapa nr 7. Północna granica fonetyki międzywyrazowej udźwięczniającej. Za: Zagórski 1964: mapa nr 4." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/KrajM07.gif"><img alt="" width="288" src="cmsimg/KrajM07.gif" /></a></p>\r\n <i>ju<u>ż j</u>est, wó<u>z j</u><b>i</b>dzie, wogro<sup>u</sup>de<u>g m</u>atki </i>= ogródek matki, natomiast na większości obszaru Krajny rozszerzyła się <a href="?l1=leksykon&lid=568">fonetyka międzywyrazowa ubezdźwięczniająca</a>, np. <i>ro<sup>ł</sup>s</i> <i>jedon</i> = raz jeden, <i>brat <sup>ł</sup>ojca</i>), typowa dla Mazowsza i wszystkich gwar północnopolskich, także dla gwar kaszubskich. Zygmunt Zagórski podkreśla, iż wyspowy charakter gwar kilku wsi z fonetyką udźwięczniającą na terenie udźwięczniającym, podobnie jak formy typu <i>pódźma, zanieźma </i>(zamiast spodziewanych nieudźwięcznionych <i>póćma, zanieśma</i>)i częsta wymowa <i>jezdem </i>obok wypierającej ją <i>jestem </i>wskazują na pierwotny typ fonetyki międzywyrazowej udźwięczniającej i dawny związek z Wielkopolską (Zagórski 1964: 50).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Samogłoski pochylone</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><a href="?l1=leksykon&lid=683">Samogłoski pochylone</a>, inaczej: ścieśnione, są realizowane w sposób nieco zróżnicowany na różnych terenach Krajny.</div>\r\n<div>Samogłoska pochylona <i>e</i> w zachodniej części Krajny podlega jeszcze dalszemu zwężeniu, co powoduje jej przejście w <i>y</i> zarówno po spółgłoskach twardych, jak i miękkich <i>rzyka brzyk śn</i><i>''yk b</i><i>''yda</i>.Wschodnią Krajnę natomiast charakteryzuje <a href="?l1=leksykon&lid=687">ścieśnione <i>e</i></a>, które utrzymuje się jako dźwięk pośredni między samogłoską <i>e</i> i <i>i </i><span>(< dawna samogłoska długa), np. </span><i>rze<sup>i</sup>ka brze<sup>i</sup>k śn</i><i>ie<sup>i</sup>yk b</i><i>i<sup>e</sup>iyda</i>, rzadziej utożsamia się z <i>y </i>po twardej spółgłosce, po miękkiej do <i>i , </i>np.<i> brzyk rzyka bida śnik</i>; <i>świciło, odświżyli, udyrzyła, zrozumi. </i></div>\r\n<div>Pozostałe <a href="?l1=leksykon&lid=683">samogłoski pochylone </a><i><a href="?l1=leksykon&lid=683">a</a>, o </i>wykazywały – jak w gwarach wielkopolskich – tendencję do wymowy dyftongicznej, tj. dwulementowej. Zob. niżej.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><a href="?l1=leksykon&lid=558"><b>Dyftongiczna wymowa samogłosek</b></a></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Silna tendencja do dyftongizacji, czyli wymowy dwulementowej (a nawet niekiedy trzyelementowej – tzw. tryftongi) samogłosek, która cechuje gwary Wielkopolski, ujawnia się również na Krajnie. Dyftongi te (inaczej dwugłoski) składają się z podstawowego dźwięku samogłoskowego (zgłoskotwórczego) i dźwięku niezgłoskotwórczego (najczęściej niezgłoskotwórcze <i>u</i>, wymawiane jak współcześnie <i>ł, </i>ale może to być także niezgłoskotwórcze<i> e</i>, które oznaczam jako<i> ḙ, </i>a także jota, tj. <i>i</i> niezgłoskotwórcze przy wymowie <i>y</i>). Wymowa taka dotyczy samogłosek pochylonych <i>a, o</i>, jasnego <i>o</i>, a także samogłoski <i>y</i>, choć mogą mieć również wymowę niedyftongiczną w postaci pojedynczego dźwięku samogłoskowego. (zob. Mapa nr 8. Południowo-wschodnia granica obszaru z silną dyftongizacją <em>o</em> jasnego, pochylonych <em>o, a</em>. Za: Zagórski 1964, mapa nr 1).\r\n<p><a title="Mapa nr 8. Południowo-wschodnia granica obszaru z silną dyftongizacją <i>o</i>, pochylonych <i>o, a</i>. Za: Zagórski 1964, mapa nr 1)." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/KrajM08.gif"><img alt="" width="288" src="cmsimg/KrajM08.gif" /></a></p>\r\nDyftongizacja na ogół nie obejmuje samogłosek <i>u </i>i <i>a</i> jasnego. Są one realizowane w większości gwar krajniackich tak jak w polszczyźnie ogólnej, tj. jako pojedyncze dźwięki samogłoskowe (por. Zagórski 1964: 10, 22).</div>\r\n<div> Charakterystyczna była zatem w latach 50., w których prowadzono badania (przykłady za: Zagórski 1964):</div>\r\n<div>a)<span> </span>dyftongiczna (dwugłoskowa) wymowa sam. <i>á</i> pochylonego jako <i>a<sup>o</sup>ł</i> lub <i>oł</i>, np. <i>tra<sup>o</sup>łwa, gra<sup>o</sup>łd, cza<sup>o</sup>łrnyj, pta<sup>o</sup>łk || pta<sup>o</sup>łk, po<sup>ł</sup>l’ić</i> = trawa, grad, czarny, ptak, palić, także w pozycji przed spółgłoskami nosowymi:<i> sa<sup>oł</sup>m ga<sup>oł</sup>da<sup>oł</sup>m za<sup>oł</sup>mek </i>= sam, gadam, zamek;</div>\r\n<div>b)<span> </span>dyftongiczna wymowa <i>ȯ</i> pochylonego jako <i><sup>ł</sup>ȯ </i>lub <i>ȯy</i>, np. <i>mr<sup>ł</sup>ȯs</i>//<i>mrȯys</i> = mróz)</div>\r\n<div>c)<span> </span>dyftongiczna (dwugłoskowa), a niekiedy nawet trzygłoskowa wymowa <i>o</i> jasnego jako <i><sup>ł</sup>o, oḙ, <sup>ł</sup>oḙ</i>, np. <i>o</i> <i>m<sup>ł</sup>ost || m<sup>ł</sup>oḙst </i>|| <i>moḙst</i> = most, <i>k<sup>ł</sup>oḙza || koḙza </i>= koza, <i>dr<sup>ł</sup>oga || droḙga || dr<sup>ł</sup>oḙga </i>= droga,</div>\r\n<div>d)<span> </span>dyftongiczna (dwugłoskowa) wymowa <i>y </i>jako <i>yj, y<sup>i</sup>j</i>, po stwardniałych<i> sz ż rz cz c dz czyjstyj leżyj żyto, </i>na południowo-zachodnich obrzeżach Krajny także po spółgłoskach twardych, np. <i>my<sup>i</sup>szy<sup>i</sup>j</i>, <i>bobryj, włosyj, ryjba, złyj, dyjm </i>= myszy, bobry, włosy, ryba, zły, dym.</div>\r\n<div>Obok wymowy dwugłoskowej w tych samych gwarach, nawet z silną tendencja do dyftongizacji, Zygmunt Zagórski obserwował wymowę jednogłoskową (niedyftongiczą) tych samych samogłosek (jw.: 19).</div>\r\n<div>Zgodnie z badaniami Zygmunta Zagórskiego wymowa dyftongiczna możliwa jest na całym obszarze, ale najczęściej występuje na północnym zachodzie Krajny, na południu i wschodzie spotyka się ją rzadziej (Zagórski 1964: 11). Jednak i na południu są wyspy z silną dyftongizacją samogłosek pochylonych <i>a, o, </i>zarejestrowano ją – przykładowo – w gwarze Podróżnej w powiecie złotowskim (Brzeziński 2010: 40-46). W badaniach zaobserwowano także uwarunkowania związane z rodzajem i pozycją samogłoski ulegającej dyftongizacji.</div>\r\n<div>Wymowa dyftongiczna – silniejsza lub słabsza jest zatem zależna od:</div>\r\n<div>a)<span> </span>obszaru gwarowego (gwary z silniejszą i częstszą oraz gwary z rzadszą i słabszą dyftongizacją),</div>\r\n<div>b)<span> </span>rodzaju samogłoski (najczęstsza i najsilniejsza dotyczy <i>o</i> jasnego, słabsza i rzadsza – pozostałych samogłosek),</div>\r\n<div>c)<span> </span>sąsiedztwa fonetycznego, np. najczęściej dyftongi występują w pozycji po spółgloskach wargowych i tylnojęzykowych (zob. Zagórski 1964: 11, 18-19).</div>\r\n<div>Dziś ta wymowa jest bardzo rzadka, częściej dawne <i>a</i> pochylone jest realizowane jako <i>o</i>, np. <i>biołej</i>, <i>widzioł</i> lub <i>a</i>, np. <i>gadajo</i>, <i>naprawde, </i>jak w języku ogólnym.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Samogłoski nosowe</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><a href="?l1=leksykon&lid=691">Samogłoski nosowe</a> są realizowane niejednolicie w gwarach krajniackich (zob. Zob. Mapa nr 9. Wymowa samogłosek nosowych w gwarach Krajny. Za: Zagórski 1964, mapa nr 2).\r\n<p><a title="Mapa nr 9. Wymowa samogłosek nosowych w gwarach Krajny. Za: Zagórski 1964, mapa nr 2)." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/KrajM09.gif"><img alt="" width="288" src="cmsimg/KrajM09.gif" /></a></p>\r\nW przeszłości panowała tu <a href="?l1=leksykon&lid=728">szeroka wymowa <i>ę</i></a>, której towarzyszyła również szeroka wymowa grupy <i>eN </i>jako <i>aN</i>: <i>gąś</i>, <i>ćamno</i>, ale nawet wówczas na północnym zachodzie Krajny dominowała wymowa wąska (zwężona) <i>ę</i> i grupy <i>eN</i>: <i>gęś</i>, <i>ćemno</i>. Szeroka wymowa <i>ę</i> i grupy <i>eN </i>wycofywała się z gwar krajniackich w ostatnim półwieczu i dziś jest sporadyczna. Przykłady wskazują na <span><a href="?l1=leksykon&lid=745">wąską (zwężoną) wymowę samogłosek nosowych</a>, zarówno nosówki przedniej, np. </span><i>my<sup>n</sup>ża</i>, <i>dzinkować</i>, <i>byńdzie</i>, <i>kolyndzie</i>, <i>kryncynia</i>, <i><span>re<sup>y</sup>nke,</span></i> <i>= </i>męża, rękę, dziękować, piękna, będzie, kolędzie, kręcenia, jak i tylnej <i>-ą-</i>,<i> -ą</i>, np.<i> wu<sup>n</sup>ski</i>, <i>piuntki</i>, <i>zump, przelunk </i>= wąski, piątki, ząb. Z szeroką wymową <i>ę</i> i grupy <i>eN</i> wiąże się wymowa grupy <i>aN</i> jako <i>eN </i>(prawdopodobnie hiperpoprawna), niekiedy nawet ze zwężeniem <i>e </i>aż do <i>y,</i> np. <i>kolėno, kemiń, pyni, ty<sup>e</sup>ni </i>= kolano, kamień, pani, taniw gwarach środkowokrajniackich (zob. wyżej mapa nr 9).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W wygłosie <i>ę</i> traci nosowość – tak jak w języku ogólnopolskim – na południu Krajny, np. <i>widze, robie, ch<sup>ł</sup>odze</i>, natomiast na północ od Złotowa utrzymywała się nosowość, np. <i>idę<sup>a</sup>, po wodę<sup>a</sup>, się<sup>a</sup></i>. Samogłoska tylna -<i>ą </i>na południu Krajny ma <a href="?l1=leksykon&lid=677">wymowę rozłożoną</a> i często ścieśnioną jako <i>-o<sup>u</sup>m, -um</i>, np. <i>ido<sup>u</sup>m, cało<sup>u</sup>m drogum</i> <i>= idą</i>, <i>całą</i>, <i>drogą</i>, północną część Krajny cechuje utrzymywanie nosowości, synchroniczna wymowa nosówki tylnej <i>ą</i> jako <i>ą<sup>u</sup></i> , np., <i>czarną<sup>u</sup>, teściową<sup>u</sup>, niemiecką<sup>u</sup></i>. Zachód Krajny cechuje zanik nosowości przed spółgłoskami szczelinowymi, rzadziej zastąpienie skłonnej do zaniku nosowości przez <i>j</i>, np. <i>gyjsty wjujzać = gęsty, wiązać </i>(Zagórski 1964: 24-33)<span>.</span></div>\r\n<div>Niejednolitość wymowy samogłosek nosowych, enklawy z wymową typu <i>ga<sup>n</sup>ś, ciamno</i> czy zleksykalizowane formy typu <i>mantryka||mentryka, mantalik || mentalik</i>, resztki wymowy nierozłożonej nosówek w każdej pozycji, brak niekiedy nosowości przed szczelinowymi, rozszerzanie się wymowy typu <i>idom</i> skłonił Zygmunta Zagórskiego do wysunięcia wniosku dotyczącego wpływu realizacji wielkopolskiej i ogólnopolskiej nosówek (rozłożonej wymowy nosówek przed zwartymi i zwartoszczelinowymi oraz w odniesieniu do <i>ą</i> także w wygłosie) na gwary krajniackie z zachowanymi w pełni samogłoskami nosowymi z nosowością wokaliczną (nierozłożoną) w każdej pozycji. Autor widzi trzy fazy tego oddziaływania i łączy z nimi następujące fakty:</div>\r\n<div><span>1)<span> </span></span>z fazą 1: pewną liczbę form bez spodziewanego elementu nosowego w każdej pozycji w zachodnim pasie gwar krajniackich, daleko na zachód wysunięte gwary (np. Podróżnej) z dobrze zachowanym typem ga<sup>n</sup>ś, ciamno i gwary z wymową gęś, ciemno i gwary z wymową gęś, ciemno z zachowanymi jednak reliktami wymowy szerokiej w postaci form zleksykalizowanych <i>mantryka||mentryka, mantalik || mentalik</i>; </div>\r\n<div><span>2)<span> </span></span>z fazą 2: brak nosowości przed spółgłoskami szczelinowymi (zwłaszcza na zachodzie Krajny), formy hiperpoprawne typu <i>sema, tem</i> = sama, tam, pojawienie się wymowy rozłożonej i „półrozłożonej” przed spółgłoskami zwartymi i zwartoszczelinowymi, utrwalanie się wąskiej wymowy na zachodzie Krajny, początek ekspansji wymowy rozłożonej nosówki tylnej <i>ą</i> w wygłosie (<i>idom</i>);</div>\r\n<div><span>3)<span> </span></span>z fazą 3 (najnowszą): dalsze rozpowszechnianie się wymowy rozłożonej nosówek, także przed spółgłoskami szczelinowymi, gwałtowne cofanie się wymowy szerokie (ga<sup>n</sup> ś, ciamno) i związane z tym procesem różne wahania wymowy, osłabienie aż do zaniku rezonansu nosowego w gwarach z szeroka wymowa nosówki przedniej (jw.: 31-32).</div>\r\n<div>Podobnie Władysław Brzeziński w latach 70. XX wieku gwarze Podróżnej odnotował trojaką (zróżnicowaną) wymowę samogłoski nosowej przedniej <i>ę </i>co do barwy (przy rezonansie nosowym lepiej zachowanym niż w odmianie ogólnej):</div>\r\n<div>a)<span> </span>szeroką jako <i>a</i> nosowego, starszą, wycofującą się, typu <i>ga<sup>n</sup>ś, </i></div>\r\n<div>b)<span> </span>ścieśnioną (zwężoną), nowszą, częstą u młodszych, spotykaną też u starszych, typu <i>gę<sup>y</sup>ś || gy<sup>n</sup>ś</i></div>\r\n<div>c)<span> </span>tożsamą z polszczyzną ogólną, typu <i>gęś. </i></div>\r\n<div>Nosówka tylna <i>ą</i> była natomiast wymawiana w sposób zwężony jako <i>ą<sup>u</sup>, ȯ<sup>n</sup>, </i>niekiedy dyftongicznie (Brzeziński 2010: 47).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Wymowa samogłosek <i>i, y</i></b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Wymowa samogłosek <i>i, y </i>w gwarach krajniackich jest taka jak w innych gwarach północnopolskich. Cechuje je podwyższenie i zbliżenie artykulacyjne <i>y</i> do <i>i</i> wywołane wydatniejszym spłaszczeniem warg, stąd dźwięk pośredni między <i>y</i> oraz <i>i</i>, np. <i>my<sup>i </sup>m<b>y<sup>i</sup></b>śleli, nież<b>y<sup>i</sup></b>wo, kor<b>y<sup>i</sup></b>tarz<b>y<sup>i</sup></b>k, kwiatam<b>y<sup>i</sup></b>, </i>lub prawie równy <i>i, </i>ale nie powodujący zmiękczenia poprzedzającej spółgłoski, np. <i>w·<b>i</b>niós </i>(północno–wschodnia część Krajny). Utrzymuje sie ona dość dobrze do dziś, co poświadczają współczesne nagrania.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Zmiany barwy samogłosek przed spółgłoskami pólotwartymi</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>O zmianach barwy samogłosek przed spółgłoskami nosowymi w grupach <i>eN, oN, aN</i> była mowa w związku z artykulacją samogłosek nosowych w gwarach krajniackich.</div>\r\n<div>Charakterystyczną cechą, choć już przed pół wiekiem utrzymaną wyspowo i reliktowo, jest wymowa <i>eł</i> jako <i>oł </i>w części północnej i zachodniej Krajny, np. <i>wołna, kiołbasa || ciołbasa, <sup>ł</sup>osołka, połna, pudołko </i>(Zagórski 1964: 12-13). <i> </i> </div>\r\n<div>Przed spółgłoskami półotwartymi ustnymi samogłoski <i>i, y</i> zazwyczaj ulegały (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=679">rozszerzeniu artykulacyjnemu</a>, czyli obniżały artykulację, np, <i>biy<sup>e</sup>ła, mówiy<sup>e</sup>li</i> = biła, mówiła (jw.: 24), natomiast w okolicach Sępolna obserwuje się cofnięcie artykulacji<i> i </i>do<i> u </i>w pozycji przed następną spółgłoską półotwartą, np. <i>piuła, zrobiuł, buł </i>=piła, zrobił, był, czyli <a href="?l1=leksykon&lid=665">przejście wygłosowego i śródgłosowego <i>-ił, -ył > -eł</i></a>.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>Oboczność <i>-ew-||-ow-</i></b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Z Wielkopolską łączy także Krajnę m.in. zachowanie oboczności ‑<i>ew</i>‑ po spółgłoskach miękkich, ‑<i>ow</i>‑ po twardych, najlepiej utrzymującej się w celowniku lp. rzeczowników męskich, np. <i>wujewi</i>, <i>stry<sup>i</sup>jewi,</i> <i>ko<sup>u</sup>niewi, gospo<sup>u</sup>darzewi, kowo<sup>u</sup>lewi</i>, oraz w przyrostku przymiotnikowym, np. <i>wiśniewy<sup>i</sup>, majewy<sup>i</sup></i>, <i>ru<sup>o</sup>żewy<sup>i</sup>, </i>rzadkiej w mianowniku lmn. rzeczowników męskich, np. <i>wujewie, stryjewie, mężewie. </i>Zanikanie tej oboczności już ponad pół wieku temu podkreślił Zygmunt Zagórski (jw.: 15). </div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>Pomieszanie nagłosowego <i>o- </i>z <i>wo-</i></b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Pomieszanie nagłosowego <i>o</i>‑ z <i>wo</i>‑ (<i>łosk</i>//<i>vosk, łoda,</i> <i>łojna, wokno </i>‘ wosk, woda, wojna, okno) to również cecha wiążąca gwary krajniackie z Kaszubami i z Wielkopolską. Wiąże sie to z dłuższym utrzymywaniem się na tych terenach dwuwargowego <i>w</i>, np. <i>s<b>w</b>ojej,</i><i>ch<b>w</b>y<sup>i</sup>ta<b>ł,</b></i> <i>ś<b>w</b>iciło,</i> <i>sz<b>w</b>ager,<b> w</b>szy<b>sk</b>o</i>.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>Relikty wymiany <i>ra->re-, ja-je-, -ar->-er-</i></b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Na Krajnie notowano tylko resztki niektórych zjawisk północnopolskich, występujących w nielicznych wyrazach czy rdzeniach wyrazowych, takich jak:</div>\r\n<div>a)<span> </span><a href="?l1=leksykon&lid=661"> przejście nagłosowego <i>ra</i>‑ w <i>re</i>‑</a>, np. <i>redło</i>, <i>redlina, redłować, ry<sup>e</sup>mnie, ryno </i>= radło, radlina, radlić, ramię, rano, </div>\r\n<div>b)<span> </span><a href="?l1=leksykon&lid=661">przejście nagłosowego <i>ja</i>‑ w <i>je</i>‑</a>, widoczne w zasadzie tylko w wyrazie<i> jerzmo</i> = jarzmo, poza tym zawsze nagłosowe <i>ja-</i>, np. <i>jagody<sup>i</sup>, jabłko, jarząbek, jaszczurka, jaglanno, jaskułka</i>,</div>\r\n<div>c)<span> </span><a href="?l1=leksykon&lid=663">przejście śródgłosowego <i>ar</i> w <i>er</i></a><i>, </i>np. <i>taterka, taterczanno </i>= tatarka, tatarczana, rzadko terto<sup>ł</sup>k, częściej tartak (Zagórski 1964: 11).</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>Wymowa spółgłosek tylnojęzykowych</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Z kaszubszczyzną i gwarami borowiackimi łączyła kiedyś Krajnę zmiana <i>k’</i>, <i>g’</i> w <i>ć</i>, <i>dź, </i>czyli wymowa typu <i>ćij</i>, <i>nodźi</i> = kij, nogi (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=514">Afrykatyzacja spółgłosek tylnojęzykowych <i>k’, g’</i></a>), ale dziś jest to już cecha w zasadzie niespotykana na Krajnie. Już w okresie powojennym częstsza była (obok <i>k’, g’</i>) jedynie w gwarach północno-zachodnich, na południu rejestrowano ją rzadko lub wcale. Zob. Mapa nr 10. Wymowa miękkich spólgłosek <em>k’, g’</em>. Za: Zagórski 1964, mapa nr 8. \r\n<p><a title="Mapa nr 10. Wymowa miękkich spólgłosek <i>k’, g’</i>. Za: Zagórski 1964, mapa nr 8." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/KrajM10.gif"><img alt="" width="288" src="cmsimg/KrajM10.gif" /></a></p>\r\nSporadycznie natomiast się pojawiały formy z <i>cz’, dż’</i>, np. <i>zdż’inoł </i>= zginął, na miejscu ogólnopolskich <i>k’, g’</i>. W gwarach, które nie miały <i>ć, dź < k’, g’</i> spólgłoski te realizowane były twardo (<i>ky<sup>i</sup>j, nogy<sup>i</sup>, kerownik</i>) albo – rzadziej – miękko jak w polszczyźnie ogólne: <i>kij, nogi, kierownik. </i>O szerszym zasięgu wymowy <i>k’ g’</i> jako <i>ć, dź</i> mogą świadczyć hiperyzmy typu <i>kierlica, niki<sup>j</sup></i> = cierlica, nici na obszarach nieznających już tej wymowy (jw.: 44).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Zmiany w grupach spółgłoskowych</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><a href="?l1=leksykon&lid=588">Grupy spółgłoskowe kontynuujące psł. <i>*sr’, *zr’</i></a>) na Krajnie są realizowane jako <i>chrz, krz-</i> głównie na północnym zachodzie, np. <i>chrzoda, krzoda</i> = środa, <i>chrzoḙdek || we środek,</i> <i>krzodek </i>= środeklub jako <i>śr-</i> na południu (choć i tu może wystąpić artykulacja pierwszego typu). </div>\r\n<div>W śródwyrazowych grupach spółgłoskowych z kończącym je <i>ł</i> obserwuje się osłabienie artykulacji <i>ł </i>lub jego redukcję, np. <i>g<sup>ł</sup>owa, p<sup>ł</sup>ug, kódka.</i></div>\r\n<div>Silna tendencja do uproszczenia grup spółgłoskowych przejawia się m.in. w następujących zjawiskach:</div>\r\n<div><span>a)<span> </span></span>redukcji spólgłosek podwojonych (geminat), np. <i>leko</i> = lekko, </div>\r\n<div><span>b)<span> </span></span>spłynięciu grup <i>rs, rrz, rrz</i> w <i>rz, </i>np. <i>dzierzak dzierzawa</i>;</div>\r\n<div><span>c)<span> </span></span>wymowie <a href="?l1=leksykon&lid=589">grup spółgłoskowych <i>strz, zdrz, trz, drz</i></a> jako <i>szcz, żdż, cz, dż</i>, np. <i>oszcze, <b> </b>zaoszczone, czyma </i>= ostrze, zaostrzone, trzyma,</div>\r\n<div>d)<span> </span>innych uproszczeniach, np. <i>sucze</i> = stłucze, <i>głębokoś</i> = głębokość.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Uwagi o fleksji</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W morfologii charakterystyczne są następujące zjawiska o różnym zasięgu (często szerokim, nieograniczonym do Krajny czy nawet do Wielkopolski).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Odmiana rzeczowników</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W odmianie rzeczowników można wskazać na kilka zjawisk, niewyłącznych jednak tylko do badanych gwar, takich jak:</div>\r\n<div><span>a)<span> </span></span>zróżnicowanie form M.lmn. rzeczowników <i>brat, ksiądz</i>, por. <i>bracio<sup>u</sup> || braty || braci, księ<sup>y</sup>żo<sup>ł</sup> || ksiyndze || ksiynże || ksiy<sup>e</sup>żi </i>(Zagórski 1964: 76),</div>\r\n<div><span>b)<span> </span></span>końcówka <i>-oma</i> z dawnej <a href="?l1=leksykon&lid=626">liczby podwójnej</a> w N. lmn. rzeczowników <i>ręka, noga</i>: <i>re<sup>y</sup>nko<sup>u</sup>ma || renko<sup>u</sup>ma || ranko<sup>u</sup>ma || ra<sup>e</sup>nko<sup>u</sup>ma, nogo<sup>u</sup>ma || n<sup>ł</sup>ogu<sup>o</sup>ma</i>;</div>\r\n<div><span>c)<span> </span></span>wahania między typem spółgłoskowym i samogłoskowym w odmianie niektórych rzeczowników żeńskich, np. <i>brzy<sup>i</sup>twa || brzy<sup>i</sup>tew, podeszwa || podesze<sup>y</sup>w, brwia || brwa || brew </i>(jw.: 78),</div>\r\n<div><span>d)<span> </span></span>częste formy niemęskoosobowe M. lmn. rzeczowników męskich bez nacechowania ujemnego, np. <i>wuje, kawale<sup>y</sup>ry<sup>i</sup>, majstry<sup>i</sup></i> (jw.: 74), </div>\r\n<div><span>e)<span> </span></span>upowszechnienie się końcówki <i>-ów</i> w D. lmn. rzeczowników niezależnie od rodzaju gramatycznego i zakończenia fonetycznego tematu, np. <i>k<sup>ł</sup>ozo<sup>u</sup>w, apteko<sup>u</sup>w, my<sup>i</sup>szo<sup>u</sup>w, jago<sup>u</sup>dko<sup>u</sup>w, k<sup>ł</sup>obieto<sup>u</sup>w, desko<sup>u</sup>w, kruszko<sup>u</sup>w</i> (= gruszek), <i>zioło<sup>u</sup>w</i>, <i>serco<sup>u</sup>w, polo<sup>u</sup>w, drzewo<sup>u</sup>w</i>,</div>\r\n<div><span>f)<span> </span></span>w odmianie rzeczowników nijakich formy typu <i>weselė</i> z zachowaną samogłoską pochyloną i <i>polė</i> (z wyrównaniem do typu na <i>-ė</i>) obok <i>wesele, pole</i> (wyrównanych do form z <i>e</i> jasnym typu <i>pole</i>) (jw.: 78-79),</div>\r\n<div><span>g)<span> </span></span>zanik deklinacji nierównotematowej rzeczowników nijakich typu <i>cielę, imię </i>poprzez zanik rozszerzenia tematu (wyrównanie do odmiany typu <i>pole</i>), np.<i> ciele, ciela..; imię, imia ||imnia..., </i>lub wyrównanie do postaci tematu fleksyjnego liczby mnogiej, np. <i>imię, imiona </i>(D. lp.), albo nieodmienność (jw.: 87).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Odmiana zaimków, przymiotników i liczebników</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W odmianie przymiotników i zaimków przymiotnych należy wymienić następujące cechy o szerszym zasięgu gwarowym:</div>\r\n<div>a)<span> </span>zachowanie samogłoski ścieśnionej <i>ė </i>w końcówce -<i>ego</i> w <a href="?l1=leksykon&lid=554">dopełniaczu liczby pojedynczej przymiotników i zaimków przymiotnych</a> rodzaju męskiego i nijakiego: <i>teg<sup>ł</sup>o</i> <i>dobryg<sup>ł</sup>o, taniy<sup>e</sup>go, nowe<sup>y</sup>go</i>;</div>\r\n<div>b)<span> </span>końcówkę <i>-ėm</i> w narzędniku liczby pojedynczej przymiotników i zaimków przymiotnych, np. <i>małe<sup>y</sup>m, tanie<sup>y</sup>m</i>;</div>\r\n<div>c)<span> </span>końcówkę <i>-ech || -ėch</i> w <a href="?l1=leksykon&lid=554">dopełniaczu i miejscowniku liczby mnogiej przymiotników i zaimków przymiotnych</a>, np. <i>nowe<sup>y</sup>ch, dobre<sup>y</sup>ch, grube<sup>y</sup>ch, tanie<sup>y</sup>ch</i>.</div>\r\n<div>W odmianie liczebników w części wschodniej, północnej i zachodniej Krajny nastąpiło uogólnienie formy <i>dw</i>a także na rodzaj żeński, np. <i>dwa krowy<sup>i</sup>, dwa k<sup>ł</sup>ozy<sup>i</sup>, dwa kury<sup>i</sup></i>;, niekiedy obocznie do konstrukcji typu <i>dwie krowy<sup>i</sup></i>,natomiast na południu używa się formy <i>dwie </i>(<i>dwie</i> <i>krowy<sup>i</sup>, dwie k<sup>ł</sup>ozy<sup>i</sup></i>). Zob. niżej: Mapa nr 11. W stosunku do stanu zarejestrowanego na początku XX wieku przez Kazimierza Nitscha nastąpiło rozszerzenie się typu <i>dwa krowy<sup>i</sup> </i>na zachód (Zagórski 1964: 92).</div>\r\n<div>W odmianie liczebników głównych od 5-10 ponad pół wieku temu Zygmunt Zagórski zaobserwował tendencję do nieodmienności, czyli upowszechnianie się jednej formy we wszystkich przypadkach, np. <i>z dziewię<sup>y</sup>ńć żołnierzami </i>(jw. 93-94), głównie na północy Krajny, a także w innych częściach utrzymywanie sie starych końcówek liczebnikowych, np. <i>pio<sup>ł</sup>ńci, dziewie<sup>y</sup>ńci</i> = pięciu, dziewięciu.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>Odmiana czasowników</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W odmianie czasowników w czasie teraźniejszym i trybie rozkazującym na uwagę zasługują następujące zjawiska:</div>\r\n<div>a)<span> </span><a href="?l1=leksykon&lid=573">formy 1. os. lmn. czasu teraźniejszego</a> z końcówką dawną <i>-m</i>, np. <i>niesiy<sup>e</sup>m, wiezy<sup>e</sup>m, idziy<sup>e</sup>m, pójdziy<sup>e</sup>m || niesie<sup>y</sup>m, wieze<sup>y</sup>m, idzie<sup>y</sup>m, pójdzie<sup>y</sup>m || niesia<sup>e</sup>m, wieza<sup>e</sup>m, idzia<sup>y</sup>m, pójdzia<sup>y</sup>m, </i>przy czym rodzaj samogłoski występującej przed nią jes uzależniony od typu wymowy grupy <i>eN</i> – wąskiej czy rozszerzonej; przykłady przytoczone przez Zygmunta Zagórskiego (1964: 102) wskazują na dużą różnorodność tych form przed ponad pół wiekiem;</div>\r\n<div>b)<span> </span>końcówka <i>-ma</i> w 1. os. lmn. <a href="?l1=leksykon&lid=736">trybu rozkazującego </a>pochodząca z kontaminacji <i>-wa</i> i <i>-my</i>, łącząca Krajnę z Wielkopolska i Borami Tucholskimi, np. <i>dejma, pódźma, jedźma, nieśma, czy<sup>i</sup>tejma, czekajma || czekejma</i>, występująca obocznie obok końcówki <i>-my</i> (jak w polszczyźnie ogólnej) oraz form na <i>-m</i> (<i>pójdziem, zaniesiem, idziem</i>) wyrażających łagodniej rozkaz czy życzenie (stąd opozycja <i>pójdziem! – pójdźma!</i>);</div>\r\n<div>c)<span> </span><a href="?l1=leksykon&lid=577">formy 2. os. lmn. czasu teraźniejszego </a>i trybu rozkazującego z końcówką dawnej <a href="?l1=leksykon&lid=626">liczby podwójnej</a> <i>-ta, </i>niekiedy obok <i>-cie</i>, np. <i>siedzita, robita, zanieśta || zanieście, róbta || róbcie, chodźta, siedźta </i>obok <i>czy<sup>i</sup>tejcie, czy<sup>i</sup>to<sup>ł</sup>cie. </i>Wschód i środek Krajny ma tu na ogół typ <i>niesieta, nieśta, </i>natomiast zachód – <i>niesiecie, nieście. </i>Formy przemieszane: <i>niesiecie, </i>ale <i>nieśta</i> występują wyspowo na całym obszarze Krajny. Zob. Mapa nr 11. Formy 2. os. lmn. czasu przeszłego i trybu rozkazującego. Za: Zagórski 1964, mapka nr 3.\r\n<p><a title="Mapa nr 11. Formy 2. os. lmn. czasu przeszłego i trybu rozkazującego. Za: Zagórski 1964, mapka nr 3." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/KrajM11.gif"><img alt="" width="288" src="cmsimg/KrajM11.gif" /></a></p>\r\nPorównanie z wynikami badań Kazimierza Nitscha z początku XX wieku i Adama Tomaszewskiego z lat 20.-30. ze stanem z lat 50. XX wieku opisanym przez Zygmunta Zagórskiego wskazały na ekspansje końcówki <i>-ta</i> w kierunku zachodnim Krajny.</div>\r\n<div>W gwarach krajniackich spotyka się trzy typy czasu przeszłego, a w 1. os. lmn. dodatkowo czwarty:</div>\r\n<div><span>1)<span> </span></span>analityczny z zaimkiem w funkcji wykładnika osoby, np. <i>jo<sup>ł</sup> był, jo<sup>ł </sup>zesiek, ty<sup>i</sup> piso<sup>u</sup>ł, my<sup>i</sup> pisali, my<sup>i </sup>wołali, wy<sup>i</sup> byli</i>;</div>\r\n<div><span>2)<span> </span></span>wzmocniony cząstką <i>że- </i>dodawaną do ruchomych końcówek czasu przeszłego <i>-em, -eś..., </i>a powstałą formę <i>żem </i>dodaje się często do zaimka 1. i 2. osoby, przy czym może występować przed czasownikiem lub po nim, np. <i>jo<sup>ł </sup>że<sup>y</sup>m szed, ty<sup>i </sup>że<sup>y</sup>ś był, my<sup>i </sup>że<sup>y</sup>m mówili, wy<sup>i</sup> że<sup>y</sup>ście pisali, wy<sup>i</sup> że<sup>y</sup>śta pisali,</i> <i>że<sup>y</sup>m widział, że<sup>y</sup>m śpie<sup>y</sup>wali</i>;</div>\r\n<div><span>3)<span> </span></span>rzadki jak w polszczyźnie ogólnej, np. <i>zaprowadziłym, mo<sup>u</sup>ge<sup>y</sup>m, byłe<sup>y</sup>ś, my<sup>i</sup>śmy<sup>i </sup>byli </i>itp.</div>\r\n<div><span>4)<span> </span></span>w 1. os. lmn. rzadko z końcówką dawną <i>-m</i>: <i>bylim, dalim </i>(Zagórski 1964: 104+105).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><strong>Z innych zjawisk warto zwrócić uwagę na:</strong></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>a)<span> </span> formy czasowników przedrostkowych pochodnych od <i>iść </i>z rozszerzonym rdzeniem o spółgłoskę <i>ń </i>kończącą dawne prefiksy lub <i>ń </i>analogiczne, np. <i>dońde, wy<sup>i</sup>ńda, wy<sup>i</sup>ńdzie, przyńde, przyńdzie</i> = dojdę wyjdę przejdę (jw.: 112);</div>\r\n<div>b)<span> </span>formy będące rezultatem wyrównań, np. w 1. os. lp. czasu ter. <i>bierze</i> = biorę, w 1. os. lmn. czasu ter. <i>bierzu<sup>o</sup></i> = biorą (do tematu fleksyjnego 3. os. lp. <i>bierze</i>, 1. os. lmn. <i>bierzemy</i>, 2. os. lmn. <i>bierzecie</i>), zgrupowane na północnym zachodzie Krajny (jw.: mapa nr 10);</div>\r\n<div><span>c)<span> </span></span>zachowanie opozycji między klasami czasowników zakończonych w bezokoliczniku na <i>-eć</i> (<i>siedzieć || siedzie<sup>y</sup>ć</i>) oraz <i>-ić</i> (<i>robić</i>) lub północnopolskie pomieszanie obu klas (<i>siedzić </i>jak <i>robić</i>) z trudną do określenia geografią (zob. jw.: mapa nr 9), gdyż często gwary z jednym lub drugim typem są przemieszane;</div>\r\n<div>d)<span> </span>zróżnicowaną odmianę czasowników <i>mleć, pleć,</i> por.<i> melę || mielę || mėlę || miėlę </i>(z twardą spółgłoską <i>m</i> lub miękką <i>m’</i>, z <i>e</i> jasnym lub <i>ė </i>pochylonym w rdzeniu) (jw.: 115-116).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Uwagi o słowotwórstwie</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W zakresie słowotwórstwa można wskazać na kilka ciekawych właściwości, choć nie sa one na ogół specyficzne tylko dla Krajny, takich jak:</div>\r\n<div><span>a)<span> </span></span>przyrostki rzeczownikowe zdrabniające -<i>ysze</i>k, -<i>yszko</i>, np.<i> garnyszek kamyszek słonyszko, pudełyszko, góryszka, bochanyszek, czubyszek, dołyszek, dworyszek </i>‘chłopskie podwórze’, <i>grzebyszek, kawałyszek, kłebyszek, kubełyszek, ogródyszek, snopyszek, sznuryszek, wianyszek, zbanyszek, zwonyszek, góryszka </i>(Brzeziński 2010: 111-113);</div>\r\n<div><span>b)<span> </span></span>przyrostek rzeczownikowy <i>-ówa</i>, np. <i>cukrówa</i> ‘burak cukrowy’, <i>jajówa</i> ‘jajecznica’, <i>blachówa </i>‘kawał starej blachy; naczynie z blachy’ (za: Brzeziński 2010: 157);</div>\r\n<div><span>c)<span> </span></span>przyrostki rzeczownikowe <i>-as, -al </i>nacechowane na ogół ujemnie, np. <i>gburas, gzubas </i>(od <i>gbur</i> ‘bogaty gospodarz’, <i>gzub</i> ‘dziecko’) Zagórski 1964: 66, <i>blekas </i>‘dziecko, ktore często beczy’, <i>kuras </i>(od <i>kur</i> ‘kogut’), <i>burszal </i>(od bursz ‘chłopiec’ (Brzeziński 2010: 120, 145);</div>\r\n<div><span>d)<span> </span></span>przyrostek rzeczownikowy <i>-‘arka</i> w nazwach drzew owocowych, np. <i>jabłczarka </i>‘jabłoń’, <i>kruszczarka </i>‘grusza’, <i>śliwczarka</i> ‘śliwa’,<i> jagodziarka </i>‘wiśnia’ (za: Brzeziński 2010: 96) wg Zagórskiego występuje w północno-zachodniej Krajnie (jw. 67), często obocznie obok przyrostka <i>-anka</i> w tej samej funkcji, np, <i>jagodzianka, kruszczanka, jabłczanka, śliwczanka</i>;</div>\r\n<div><span>e)<span> </span></span>archaiczną postać niektórych przedrostków, np. <i>ot- </i>‘od’ (<i>otleje, otwinie</i>), <i>s- </i>‘z-‘ (<i>slyźć, swiozać || zwiozać</i>);</div>\r\n<div><span>f)<span> </span></span>formacje przymiotnikowe typu <i>jaglanny, lnianny, rżanny, życianny, drewnianny, suknianny, mydlanny, złotny, niewartny</i> (Zagórski 68),</div>\r\n<div><span>g)<span> </span></span>wypieranie form na <i>-ować</i> formami z <i>-iwać / -ywać</i>, np. <i>usługować, oszukować, zasypować, przeskakować, opisować, obsługować</i> (Zagórski 69);</div>\r\n<div><span>h)<span> </span></span>usunięcie przyrostka <i>-uję, -ować, -ywać</i> w formach czasowników wielokrotnych, np., <i>kupać</i>, <i>zdejmać</i>, <i>znajdać </i>= kupować, zdejmować, znajdywać.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Uwagi o słownictwie</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Wspólczesne nagrania poświadczają zachowanie się wielu wyrazów gwarowych różnego pochodzenia, w tym w szczególności germanizmów, np. <i>balbierz ‘</i>fryzjer’, <i>bakalarz </i>‘nauczyciel’, <i>szruber</i> ‘ostra szczotka do czyszczenia’, <i>glazejki </i>‘skórzane rękawiczki’, <i>leberka </i>‘wątrobianka’, <i>pludry </i>‘spodnie’, <i>nudle </i>‘makaron’, <i>flyndze ‘</i>placki ziemniaczane’, <i>mojska </i>‘zupa mleczna’, <i>zakietować </i>‘zamknąć’.</div>\r\n<div>Już Kazimierz Nitsch na początku XX wieku podkreślił odrębność Złotowskiego w zakresie leksyki, podczas gdy Bory Tucholskie i Kociewie cechowała stosunkowo duża jednolitość pod tym względem (Nitsch, Handke 1967: 141). Odrębności słownikowe Krajny omówiła Kwiryna Handke, posiłkując sie bogatym materiałem przykładowym zebranym w ramach prac na <i>Atlasem językowym kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich </i>(AJK), czyli nad Kaszubami, Krajną, Borami Tucholskimi i Kociewiem. Autorka pisze następująco:</div>\r\n<div>„W zasobie słownikowym kartoteki <i>Atlasu językowego kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich </i>znalazł się bardzo bogaty zestaw wyrazów wyodrębniających leksykalnie Krajnę od pozostałych badanych gwar, a także dosyć liczna grupa nazw nie znanych poza dialektem krajniackim nigdzie na polskim obszarze dialektalnym” (jw.: 142).</div>\r\n<div>Autorka, badając zasięgi tych wyrazów, na ile pozwalał ówczesny stan badań dialektologicznych nad polskim słownictwem gwarowym, wyróżniła 7 grup leksykalnych –wyrazów występujących na obszarze AJK tylko na Krajnie, ale nie zawsze charakterystycznych tylko dla niej (przykłady poniższe wybrano z materiału przytoczonego na s. 143-152):</div>\r\n<div>1)<span> </span>wyrazy mające nawiązania również w Wielkopolsce, czyli słownictwo krajniacko-wielkopolskie, np. <i>doda, dodek </i>‘dziadek’, <i>dworek </i>‘podwórze’, <i>pańtówka || pantówka </i>‘ziemniak’, <i>siersień || sirszeń</i> ‘trzmiel’;</div>\r\n<div>2)<span> </span>wyrazy znane również w Wielkopolsce i na innych terenach gwarowych Polski, a więc o szerszym zasięgu dialektalnym, np. <i>kiełzno </i>‘wędzidło’, <i>mętoperz || mętopierz </i>‘nietoperz’, <i>susz </i>‘owoc suszony’, <i>szablak </i>‘fasola’, <i>śmiga </i>‘żuraw’;</div>\r\n<div>3)<span> </span>wyrazy bez nawiązań w gwarach Wielkopolski, ale poświadczone z innych obszarów gwarowych Polski (Mazowsza, Małopolski, Śląska), np. <i>bacisko </i>‘rękojeść bata’, <i>broda </i>‘ucho kosy’, <i>chojar, chojarek, chojara </i>‘sosna’;</div>\r\n<div>4)<span> </span>wyrazy zgrupowane wyraźnie na Krajnie, sporadycznie poświadczone z innych gwar obszaru AJK, często z nawiązaniami na innych polskich terenach gwarowych, np. <i>bruzdy </i>‘zmarszczki na twarzy’, <i>jarmuż, kwaśny jarmuż </i>‘szczaw’, <i>słuchalnica, słuchalniczka, słucharnica, słuchaczka </i>‘konfesjonał’, <i>suć </i>‘sypać’, <i>szczerba </i>‘szpara’;</div>\r\n<div>5)<span> </span>wyrazy poświadczające wielość nazw niektórych desygnatów (brak jednolitej nazwy), tworzone doraźnie, np. <i>bok, boki, bocznik, deski, decha, hela, hele, kasta, strónice, stróna </i>na oznaczenie ‘bocznych desek wozu zakładanych na wyjazd do miasta’, które na całym prawie obszarze AJK nazywają się <i>temraty || tamraty</i>;</div>\r\n<div>6)<span> </span>wyrazy niepoświadczone w gwarach krajniackich, a znane na innych obszarach AJK (i poza nimi w innych gwarach polskich), np. <i>czoło, obłok</i>;</div>\r\n<div>7)<span> </span>wyrazy lub ich znaczenia czy postać formalna znane wyłącznie gwarom Krajny,</div>\r\n<div>Ta ostatnia grupa wyrazów specyficznie krajniackich jest najciekawsza i wymaga szerszego omówienia. W przykładach przytoczonych przez autorkę wyraziście wyodrębniają się trzy podgrupy:</div>\r\n<div>a)<span> </span>wyrazy różniące się tylko pod względem semantycznym, np. <i>bielawa </i>‘stawek’ (znaczenie niepoświadczone z innych gwar, w których oznacza ‘łąkę, na której bielono płótno’, ‘uroczysko’, ‘wrzosowisko’, ‘torfowisko’), <i>bryły </i>‘kra’, <i>kobiór, kobior </i>‘wsypa na pierzynę’ (kasz. <i>k<sup>ł</sup>obio<sup>u</sup>r</i> m., <i>k<sup>ł</sup>obierze</i> n., <i>k<sup>ł</sup>obiora</i> to ‘podbiał’, nazwa rośliny), <i>panienki </i>‘tatarak’, <i>próg </i>‘poprzeczna beleczka osadzona na trzonku grabi’, <i>strupy </i>‘łupież’, <i>wiśnia, wisienka </i>‘każde drzewo rosnące’, <i>zielsko </i>‘nać kartofli’,</div>\r\n<div>b)<span> </span>wyrazy różniące się tylko postacią formalną, np. słowotwórczą (inny formant), np. <i>kazarnica </i>‘ambona’ (w innych gwarach znana <i>kazalnica</i>), <i>plichna </i>‘dżdżownica’ (<i>plicha </i>znana z części Mazowsza), <i>sadzona </i>(prawdopodobnie przekształcenie formy <i>słodzona</i>)‘śledziona’,</div>\r\n<div>c)<span> </span>wyrazy zupełnie nieznane poza Krajną, np. <i>bonawa, bonawka </i>‘darń, trawa’, <i>brómza, bróma, brumer </i>‘trzmiel’, <i>gaja </i>‘wiewiórka’, <i>korpal </i>‘brukiew’, <i>krupkula </i>‘piwnica poza domem’, <i>wasman || wapsman || wafsman || wacman </i>‘swat’.</div>\r\n<div> Przytoczone wyżej wyrazy zazwyczaj nie mają charakteru ogólnokrajniackiego, występują w różnych częściach Krajny, niekiedy notowane są sporadycznie tylko w kilku wsiach. Zbadane szczegółowo przez autorkę ich zasięgi wyodrębniły szczególnie obszar Złotowskiego, na którym wystąpiła większość omówionych wyrazów. Ma to uzasadnienie w historii badanego obszaru, który w odróżnieniu od reszty Krajny najdłużej pozostawał w izolacji od innych polskich obszarów dialektalnych, znajdując się także w okresie dwudziestolecia międzywojennego w obrębie Niemiec. Fakty te również tłumaczą sporą liczbę występujących w Złotowskiem zapożyczeń niemieckich (jw.: 153-154).</div>\r\n<div> Związki leksykalne krajniacko-wielkopolskie podkreślone przez Kwirynę Handke i wcześniej przez Zygmunta Zagórskiego (ale głównie na podstawie danych fonetyczno-fleksyjnych, w mniejszym stopniu leksykalnych) szerzej zbadała Jadwiga Zieniukowa (1970). Pod uwagę wzięła wyrazy znane gwarom kaszubskim i krajniackim, które nie występują w zasadzie na innych obszarach AJK (w Borach Tucholskich i na Kociewiu), z wyjątkiem notowanych we wsiach pogranicznych. Ze względu na zasięgi wydzieliła 5 grup:</div>\r\n<div>1)<span> </span>Krajna i Kaszuby północne oraz południowo-zachodnie, np. <i>fledermaus </i>‘nietoperz’, <i>kwaśne liście </i>‘szczaw’, <i>pupila || popila || popela </i>‘źrenica’, <i>ajkacka </i>‘wiewiórka’, <i>milc </i>‘śledziona’, <i>wancka </i>‘pluskwa’, <i>cepiszcze, cepisko </i>‘dzierżak u cepów’, <i>oma, omama </i>‘babka’, <i>opa, opapa </i>‘dziadek’;</div>\r\n<div>2)<span> </span>Krajna i Kaszuby południowe, np. <i>gebys, jebys </i>‘wędzidło’, <i>hadrych || hedrych </i>‘ognicha’, <i>kapuścianka, kapuściana </i>‘szczaw’, <i>ślubiny </i>‘zaręczyny’, <i>podkałdunica, podkałdunic </i>‘pas idący brzuchem konia’;</div>\r\n<div>3)<span> </span>Krajna i Kaszuby północne, np. <i>brombere, brombule </i>‘jeżyny’, <i>krew </i>‘krew konia, psa, kota’ (w opozycji do <i>jucha </i>na pozostałym obszarze AJK), <i>obona </i>‘tłuszcz gęsi’;</div>\r\n<div>4)<span> </span>Krajna i całe (lub prawie całe) Kaszuby, np. <i>dno </i>‘dno pieca chlebowego’, <i>dom </i>‘sień’, <i>skórc || skórcz </i>‘szpak’, <i>star(e)k </i>‘dziadek’, <i>starka</i> ‘babka’;</div>\r\n<div>5)<span> </span>Krajna i różne części Kaszub, np. <i>banty </i>‘belki łączące krokwie’, <i>ulica, uliczka </i>‘furtka’, <i>grzebiółka, grzebielucha </i>‘jaskółka brzegówka’, <i>piknąć </i>‘ukłuć igłą’ (Zieniukowa 1970: 166-168).</div>\r\n<div>Znaczną część tych wyrazów stanowia pożyczki niemieckie uwarunkowane geograficznie i historycznie. Mają one zróżnicowany zasięg i frekwencję, gdyż część z nich pojawia się rzadko tylko w kilku wsiach, są pożyczki lokalne, nieznane na ogół innym gwarom polskim, część natomiast charakteryzuje prawie całą Polskę pólnocną lub występuje na obszarach w przeszłości narażonych na wpływy niemieckie (np. Mazury, Warmia, Wielkopolska, Śląsk), jeszcze inne (np. <i>banty</i>) znane są różnym polskim gwarom i polszczyźnie ogólnej. Wyrazy rodzime natomiast to głównie archaizmy (znane z okresu staro- i średniopolskiego). Biorąc pod uwagę zasięg, prawie połowa z analizowanych wyrazów ma nawiązania w gwarach wielkopolskich, co świadczy o silnych związkach Krajny z Wielkopolską czy szerzej o związkach kaszubsko-krajniacko-wielkopolskich (jw.: 169-171).</div>\r\n<div align="center"> </div>\r\n<div align="center">***</div>\r\n<div> Gwary krajniackie są silnie zróżnicowane, co stwierdził już Kazimierz Nitsch, wyodrębniając szczególnie Złotowskie. Zygmunt Zagórski po zastrzeżeniach o trudnościach związanych z przeprowadzeniem konsekwentnego podziału wskazał na trzy w miarę wyraziście wydzielające się obszary:</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> 1)<span> </span><b>gwary północno-zachodniej Krajny (Złotowskie)</b> m.in. z silną dyftongizacją samogłosek, wąską wymową <i>ę</i> i zachowaniem grupy <i>eN</i>, odnosowieniem <i>ą</i> w wygłosie (<i>ido drogo</i>), przyrostkiem <i>-arka</i> lub <i>-anka</i> w nazwach drzew, formami wyrównanymi typu <i>siedzić, </i>końcówką <i>-cie</i> w 2. os. lmn. czasu ter. i rozkaźnika (<i>niesiecie, nieście</i>), słownictwem typu <i>wiśnia </i>‘każde drzewo’, <i>pańtówka </i>‘ziemniak’, <i>czuć </i>‘słyszeć’;</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> 2)<span> </span><b>gwary północnokrajniackie z ośrodkiem w okolicach Kamienia Krajeńskiego</b> z m.in. formą żeńską liczebnika <i>dwie </i>(obok typu <i>dwa</i>), przejściem <i>-aj > -ej</i> w czasownikach (<i>dej, czekej</i>), końcówką <i>-ta</i> w 2. os. lmn. czasu ter. i rozkaźnika (<i>niesieta, nieśta</i>), słownictwem typu <i>brzad </i>‘owoc suszony’, <i>bulwa </i>‘ziemniak’, <i>waka </i>‘suka’;</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> 3)<span> </span><b>gwary południowokrajniackie (nadnoteckie)</b> z fonetyką międzywywrazową udźwięczniającą, wymową typu <i>gęś, ciemno</i> (<i>ę, eN</i>), rozłożoną wymową nosówki tylnej <i>ą</i> w wygłosie (<i>idom drogom</i>), typ <i>dwie krowy, </i>rzadkość lub brak wymowy typu <i>cij, nodzi, </i>wyraz <i>pe<sup>y</sup>rki </i>na określenie ziemniaków,resztkowo <i>pańtówka. </i></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W podsumowaniu autor stwierdza przejściowy charakter gwar Krajny:</div>\r\n<div>„Ze względu na wybitną przejściowość gwar krajniackich od gwar północnej Polski (w szerokim znaczeniu) do Wielkopolski (..) trudno wskazać jakieś ważniejsze, typowo krajniackie (właściwe całemu temu obszarowi) cechy językowe. Można natomiast ogólnie określić, co jest wspólne gwarom Krajny ze względu na wspomniany ich charakter, mianowicie masowe występowanie tak w systemie gramatycznym, jak i w słownictwie (...) cech wielkopolskich obok cech typowo północnopolskich (pomorskich i mazowieckich). O ile nie można mówić o dialekcie krajniackim jako jednostce językowej odpowiadającej jednostce etniczno-geograficznej, za jaką uważa się Krajnę (dawny powiat nakielski), o tyle można obecnie stwierdzić występowanie kilku ugrupowań gwarowych z różnym nasileniem cech północnopolskich i wielkopolskich. Jedne gwary krajniackie nawiązują zatem silniej do południowego sąsiedztwa Wielkopolski, inne zaś do gwar Polski północnej (...). To jest właśnie bardzo charakterystyczne dla tego obszaru. Dzieje tej części Polski oraz jej pograniczny charakter w różnych okresach historii Polski zdają się ze swej strony uzasadniać taki stan rzeczy” (Zagórski 1964: 166). </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Cytowana literatura:</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>AGP IV: Karol Dejna, Sławomir Gala, <i>Atlas gwar polskich, </i>t.4 - <i>Wielkopolska</i>, <i>Kaszuby</i>, Warszawa 2002.</div>\r\n<div>AJKLW: <i>Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski</i>, red. Zenon Sobierajski i Józef Burszta, t. 1-6, Wrocław 1979-1991.</div>\r\n<div>AJK<i>: Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich</i>, opracowany przez Zespół Zakładu Słowianoznawstwa PAN pod kierunkiem Zdzisława Stiebera i Hanny Popowskiej-Taborskiej), t. 1-15, Wrocław 1964-1978.</div>\r\n<div>Władysław Brzeziński, 1982-2009, <i>Słownictwo krajniackie. Słownik wsi Podróżna w Złotowskiem</i>, t. I-V, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk.</div>\r\n<div>Władysław Brzeziński, 2010, <i>Gwara wsi Podróżna w Złotowskiem, </i>Wrocław.</div>\r\n<div>Karol Dejna, Dialekty polskie, Wrocław- Warszawa – Kraków – Gdańsk 1973.</div>\r\n<div>Kwiryna Handke, 1967, <i>Odrębności leksykalne Krajny</i>, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, s. 141-155.</div>\r\n<div>Kwiryna Handke, 1979, <i>Wewnętrzne podziały gwarowe Kaszub i sąsiednich terenów, </i>[w:] <i>Konferencja pomorska (1978)</i>, Wrocław, s. 111-123.</div>\r\n<div>Bogusław Kreja, 1979<i>Zagadnienie przeszłości językowej Kaszub i regionów sąsiednich w świetle hiperyzmów, </i>[w:] <i>Konferencja pomorska (1978)</i>, Wrocław, s. 136-147.</div>\r\n<div>Kazimierz Nitsch,1958, <i>Dialekty języka polskiego, </i>[w: tegoż:] <i>Wybór pism polonistycznych. </i>Tom IV.<i> Pisma dialektologiczne</i>, Wrocław-Kraków, s. 7-115.</div>\r\n<div>Kazimierz Nitsch, 1960, <i>Wybór polskich tekstów gwarowych, </i>wyd. II, Warszawa.</div>\r\n<div>Stanisław Urbańczyk, 1962, <i>Zarys dialektologii polskiej, </i>wyd. II, Warszawa.</div>\r\n<div>Zygmunt Zagórski, 1964, <i>Gwary Krajny, </i>Poznań.</div>\r\n<div>Zygmunt Zagórski, 1964a, <i>Związki językowe północnej Wielkopolski i Krajny z kaszubszczyzną i jezykiem łużyckim, </i>Poznań.</div>\r\n<div>Zygmunt Zagórski, 1959, <i>Gwara wsi Stawnica w powiecie złotowskim, </i>„Zeszyty Naukowe UAM. Filologia Polska” nr 3, Poznań, s. 55-107.</div>\r\n<div>Zygmunt Zagórski, 1959a, <i>Gwara ludowa w Złotowskiem, </i>[w:] <i>Kultura Ziemi Złotowskiej, </i>Poznań – Słupsk, s. 13-16.</div>\r\n<div>Jadwiga Zieniukowa, 1979, <i>Związki leksykalne między Kaszubami północnymi i południowo-zachodnimi oraz między Kaszubami i Krajną</i>, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, 1970, s. 161-171.</div>\r\n<div> </div>\r\n<p><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna&l4=krajna-gwara-regionu">Czytaj wersję podstawową tego artykułu</a></p>\r\n</div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('krajna-historia-regionu', 'krajna', 'Historia regionu', 20000, ' <h1> Historia regionu </h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Irena Harasimowicz </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify"><strong>Krajna</strong> to region historyczny w północno-zachodniej części Polski na pograniczu Wielkopolski z Pomorzem o burzliwej historii. Nazwa regionu pochodzi od historycznego położenia Krajny na rubieży, tj. na krańcu, kraju. </div><p> </p> <p align="justify">Z uwagi na korzystne warunki naturalne, jak bliskość rzeki czy urodzajność gleb, nastąpiło rychłe zasiedlenie tego terenu. Trwałe życie osiadłe jest datowane na tym obszarze od VI-V w. p.n.e.. </p> <p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_445_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krajna, Historia regionu</h3>\r\n <p>Pomnik jelenia na tle ratusza w Złotowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/640x480-F6806.jpg" title="Krajna, Historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/288x216-F6806.jpg" alt="Krajna, Historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/100x75-F6806.jpg" alt="Krajna, Historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krajna, Historia regionu</h3>\r\n <p>Kościół Piotra i Pawła w Złotowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/640x480-F6807.jpg" title="Krajna, Historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/288x216-F6807.jpg" alt="Krajna, Historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/100x75-F6807.jpg" alt="Krajna, Historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krajna, Historia regionu</h3>\r\n <p>Kościół Wniebowzięcia w Złotowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/640x480-F6808.jpg" title="Krajna, Historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/288x216-F6808.jpg" alt="Krajna, Historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/100x75-F6808.jpg" alt="Krajna, Historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krajna, Historia regionu</h3>\r\n <p>Kościół Wniebowzięcia w Złotowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/640x480-F6809.jpg" title="Krajna, Historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/288x216-F6809.jpg" alt="Krajna, Historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/100x75-F6809.jpg" alt="Krajna, Historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krajna, Historia regionu</h3>\r\n <p>Tablica przy kościele WNMP w Złotowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/360x480-F6810.jpg" title="Krajna, Historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/162x216-F6810.jpg" alt="Krajna, Historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/57x75-F6810.jpg" alt="Krajna, Historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krajna, Historia regionu</h3>\r\n <p>Areszt w Złotowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/640x480-F6811.jpg" title="Krajna, Historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/288x216-F6811.jpg" alt="Krajna, Historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/100x75-F6811.jpg" alt="Krajna, Historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krajna, Historia regionu</h3>\r\n <p>Kościół w Sypniewie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/640x480-F6812.jpg" title="Krajna, Historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/288x216-F6812.jpg" alt="Krajna, Historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/100x75-F6812.jpg" alt="Krajna, Historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krajna, Historia regionu</h3>\r\n <p>Kościół w Sypniewie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/640x480-F6813.jpg" title="Krajna, Historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/288x216-F6813.jpg" alt="Krajna, Historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/100x75-F6813.jpg" alt="Krajna, Historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krajna, Historia regionu</h3>\r\n <p>Kościół w Sypniewie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/640x480-F6814.jpg" title="Krajna, Historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/288x216-F6814.jpg" alt="Krajna, Historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/417/images/100x75-F6814.jpg" alt="Krajna, Historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_445_1 = new gallery($(''gallery_445_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nW okresie powstania ustroju feudalnego oraz polskiej państwowości, ziemie Pomorza wcielono do Polski. Niedługo zaś po śmierci Bolesława Chrobrego Polska utraciła ten obszar. W roku 1106 rozpoczęto walki o odzyskanie Nakła, Czarnkowa i Ujścia. Przyłączenie Pomorza do Polski nastąpiło w latach 1113 – 1122 po zwycięstwie Bolesława Krzywoustego. Od tego czasu na Pojezierzu Krajeńskim zaczęła się osiedlać ludność z Wielkopolski i umocniły się związki z tą dzielnicą Polski. Po Bolesławie Krzywoustym Krajną władał Mieszko Stary i jego następcy.</p> <p> </p> <p style="border: 1px solid black; padding: 3px" align="justify"> <strong>Czy wiesz, że..</strong>.<br />W dwunastym wieku przez Dużą Cerkwicę wiodła Wielka Droga (Via Magna), szlak bursztynowy nad Bałtyk. Tradycja podaje, że Św. Wojciech w swej podróży misyjnej do Prus przejeżdżał przez Dużą Cerkwicę, i że zwłoki przewożone do Polski - do Gniezna, spoczywały właśnie tutaj przez pewien czas. Stara, drewniana dzwonnica upamiętnia legendę o pobycie w Cerkwicy św. Wojciecha.</p> <p> </p> <p align="justify">Pierwszy raz Krajna (Crayen) została wspomniana w dokumencie wydanym w Pyzdrach przez Przemysława II w 1286 r. Krajna przyłączona do Wielkopolski weszła w skład archidiecezji gnieźnieńskiej.</p> <p align="justify">Po śmierci Przemysła II (1296) tereny między Drawą i Gwdą wcielono do Nowej Marchii. Władysław Łokietek władał powiatami nakielskim i kozińskim, po zabójstwie Wacława II odzyskał Pomorze Gdańskie i Krajnę.</p> <p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_445_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krajna, Historia regionu, mapa</h3>\r\n <p>Podziały Pomorza w XII wieku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/418/images/403x480-M681.gif" title="Krajna, Historia regionu, mapa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/418/images/182x216-M681.gif" alt="Krajna, Historia regionu, mapa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/418/images/63x75-M681.gif" alt="Krajna, Historia regionu, mapa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_445_2 = new gallery($(''gallery_445_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nW XIV w. Krajna wielokrotnie musiała się bronić przed Zakonem Krzyżackim, a kiedy część tego obszaru zajęli Krzyżacy, ziemia złotowska stała się najdalej wysuniętym na północ krańcem Polski. W XV i XVI w. przybywali tu Czesi i Niemcy (Brandenburczycy) uciekający przed prześladowaniami na tle religijnym, a także Żydzi. Skutkowało to różnorodnością etniczną, językową, kulturową i wyznaniową mieszkającej tu ludności. </p> <p> </p><p> </p><p> </p> <p style="border: 1px solid black; padding: 3px" align="justify"> <strong>Czy wiesz, że...</strong><br />12 września 1454 r. mieszkańcy Dużej Cerkwicy byli świadkami tzw. paktów cerkwickich króla Kazimierza Jagiellończyka i szlachty, na mocy których król pozbawiony został prawa powoływania pospolitego ruszenia i nakładania podatków bez zgody sejmików. Stąd też szlachta polska ruszyła na zakon krzyżacki i stoczyła bitwę pod Chojnicami.</p> <p> </p> <div align="justify">Rozwój tych terenów zakłócił potop szwedzki (1655 - 1660), kiedy to Karol Gustaw zajął Krajnę. Wkroczenie wojsk polskich pod dowództwem Stefana Czarnieckiego powoduje ponowny powrót terenów pod władanie polskie. Wojna północna w latach 1700-1721 stała się przyczyną ogromnych spustoszeń, głodu, epidemii czarnej ospy oraz upadku gospodarki. W miastach liczba ludności zmniejszyła się o ok. 70%, na wsiach o 50%. Rozwój własności folwarcznej przyczynił się do zubożenia ludności chłopskiej, wzrostu pańszczyzny i liczby latyfundiów. </div><p> </p> <div align="justify">Po I rozbiorze Polski Krajna została odcięta od Wielkopolski i znalazła się w państwie pruskim, w którym należała do dwóch prowincji: Pomorze i Prusy Zachodnie. Obowiązek służby w armii pruskiej spowodował dezercję poborowych z Krajny do Polski oraz pozbywanie się przez właścicieli dóbr ziemskich. Skutkiem tych procesów był znaczny napływ ludności niemieckiej na miejsce polskiej. </div><p> </p> <p align="justify">W latach 1807-1815 południowo-wschodnią część Krajny przyłączono do Księstwa Warszawskiego, natomiast Złotowskie pozostało w obrębie Prus, a więc Krajna została przedzielona granicą państwową. Po kongresie wiedeńskim w latach 1815-1915 znajdowała się pod zaborem pruskim razem z Wielkim Księstwem Poznańskim. Działały tu różne organizacje polskie, przede wszystkim Związek Polaków w Niemczech, polskie biblioteki, banki, kółka rolnicze, chóry. Polacy żyjący na ziemiach Krajny usilnie sprzeciwiali się germanizacji. Na ziemiach nadnoteckich w 1906 r. strajkowała młodzież polska, która chciała uczyć się języka polskiego i religii po polsku. Od grudnia 1918 do lutego 1919 w trakcie powstania wielkopolskiego próba oswobodzenia Krajny nie powiodła się.</p> <div align="justify">W 1919 r. ustalają się granice polsko-niemieckie. Polsce przypadła tylko wschodnia część Krajny, zachodnia weszła natomiast do prowincji niemieckiej (Marchii Granicznej Poznańsko-Zachodniopruskiej) ze stolicą w Pile. Krajniacy nie zrezygnowali z walki o swe prawa. W wielu miastach powstały Towarzystwa Młodzieży Polskiej. W Złotowie w 12.X. 1923 została utworzona V dzielnica Polaków w Niemczech, której głównym zadaniem była walka o egzystencję narodową i obronę przed wpływami germanizacyjnymi. </div><p> </p> <div align="justify">W 1939 r. na terenach Krajny prowadzone były działania wojenne, już pierwszego dnia została opanowana jej wschodnia część przez wojska lądowe 4 armii generała Hansa von Kluge. Na mocy dekretu Hitlera Krajnę wcielono do Rzeszy. Doszło wówczas do licznych prześladowań i masowych mordów na Polakach krajeńskich. </div><p> </p> <p align="justify">Po zakończeniu II wojny światowej Krajna w całości znalazła się w państwie polskim.</p> <p> </p> <p style="border: 1px solid black; padding: 3px" align="justify"> <strong>Czy wiesz, że...</strong><br />Modlitewnik z 1741 r. i mały kościółek z muru pruskiego pod wezwaniem św. Wojciecha z dziewiętnastego wieku, to cenne zabytki ziemi krajeńskiej.<br />Zamarte stało się znaną na Kaszubach i na Krajnie miejscowością słynącą z cudownej figurki Matki Bożej znalezionej w tajemniczych okolicznościach przez miejscowych pastuszków. Według tradycji, po bitwie pod Grunwaldem w 1410 r. komtur krzyżacki polecił zbudować kaplicę dla słynącej cudami figurki. W starej kronice Bernardynów Zamarckich odnotowano wiele przypadków cudownych uzdrowień.<br />Najciekawszymi zabytkami Krajny są klasztor pobernardyński z osiemnastego wieku i kościół barokowy, który z uwagi na znaczne wartości zabytkowe i rangę artystyczną, wystrój i wyposażenie stanowią bardzo cenny dorobek krajeńskiej kultury. W podziemiach kościoła znajdują się grobowce dawnych właścicieli Zamartego – Grabowskich. Słynny pałac w Zamartem ma podziemne przejście- do wschodniego skrzydła klasztoru. To podziemne przejście osnute jest legendą i wielką tajemnicą.</p> <p> </p> <p align="justify">Z Krajny wywodzą się lub związali się z tą ziemią wielcy Polacy: Stanisław Staszic, Jan Bocheński, Michał Drzymała, Adam Mickiewicz, błogosławiona Józefa Budzik z Płocicza.<strong> </strong> </p> <div align="justify"><strong>Stanisław Staszic, </strong>syn pilskiego burmistrza organizował życie naukowe w porozbiorowej ojczyźnie. <strong>Jan Bocheński </strong>– rówieśnik Staszica, był propagatorem utworzenia dla zdolnych dzieci chłopskich instytutu politechnicznego. Na Krajnie swoje ostatnie lata życia spędził obrońca ludu krajeńskiego <strong>Michał Drzymała </strong>– wielkopolski chłop z Podgradowic, które dzisiaj nazywają się Drzymałowo. Michał Drzymała zamieszkał w Grabównie koło Miasteczka Krajeńskiego. Zmarł w kwietniu 1937r., został pochowany na cmentarzu w Miasteczku Krajeńskim. Pośmiertnie przyznano mu Krzyż Oficerski Polonia Restituta. W Grabównie, w XVlII-wiecznym dworku, obecnie mieści się Izba Pamiątek. Postawa Drzymały stała się dla ówczesnych Polaków symbolem oporu i obrony przed antypolską polityką władz pruskich, które zamierzały pozbawić Polaków własności ziemi. </div><p> </p> <div align="justify">Tu na Krajnie, w miejscowości Samostrzel, w klasycystycznym pałacu, którego mury zdradzają dawniejszy rodowód, w 1831 roku gościł prawdopodobnie <strong>Adam Mickiewicz. </strong>Na wieści z kraju o powstaniu listopadowym, Mickiewicz z Rzymu przez Genewę, Paryż, Drezno przedziera się do granic Polski. Wówczas po raz ostatni był w kraju. Nie zdążył jednak poeta zamienić pióra na karabin, bowiem powstanie już dogorywało. Spotkał się z bratem Franciszkiem, wysłuchał opowieści uczestnika powstania listopadowego – przyjaciela Stefana Garczyńskiego. Wtedy też zrodził się pomysł napisania poematu "Reduta Ordona". Mickiewicz przebywa w dworach szlacheckich, ukryty wobec władz pruskich pod pseudonimem Adam Muhl. Bohdan Zaleski pisał po latach do syna poety: "...Słuchał potocznej, żywej polszczyzny, tłukł się polskimi gościńcami, jeździł od dworu do dworu. Znowu zetknął się ze szlacheckim obyczajem, trwającym niezmiennie w ziemiańskich domach. Ojciec twój wydumał tam "Pana Tadeusza" i zaczął go od opisu dworu szlacheckiego w Polsce". </div><p> </p> <p align="justify">Warto obejrzeć pamiątki, które pozostały w domu rodzinnym błogosławionej Józefy Budzik z Płocicza. Matka Maria Teresa – Apostołka Miłości, bo tak właśnie nazywają ją mieszkańcy Płocicza, jest chlubą ziemi krajeńskiej.</p> <p style="border: 1px solid black; padding: 3px" align="justify"> <strong>Czy wiesz, że...</strong><br />Nierozerwalnie z Płociczem związany jest św. Wawrzyniec, opiekun i patron wsi. Figura umieszczona jest na rozstaju dróg, na wzgórzu na znak jego opieki nad wsią i jej mieszkańcami.</p> <p> </p> <p> </p> <p>Źródła:</p> <p>Elżbieta Dzikowska, <em>Odkrywamy Krajnę</em>, [w:] tejże, <em>Groch i kapusta, czyli podróżuj po Polsce</em>, Warszawa 2005, s. 228-251.</p> <p>Adam Dylewski, <em>Krajna</em>, [w:] tegoż, <em>Wielkopolska</em>, Warszawa 2007, s. 124-127.</p> <p><em>Historia Pomorza</em>, red. Gerard Labuda, t. 1-3, Poznań 1969-1993.</p> <p><em>Krajna i Nakło : studja i rozprawy wydane z okazji pięćdziesięciolecia gimnazjum imienia Bolesława Krzywoustego w Nakle</em>, Nakło 1926</p> <p>K. Ślaski, <em>Granica wielkopolsko-pomorska w okresie wczesnego feudalizmu, </em>PZ 1954, nr 1-2.</p> <p>P. Szafran, <em>Osadnictwo historycznej Krajny w XVI-XVIII wieku (1511-1772), </em>Gdańsk 1961.</p> <p>H. Zieliński, <em>Polacy i polskość Ziemi Złotowskiej, </em>Poznań 1949.</p> <p><u><a href="http://www.wydawnictwo.apsl.edu.pl/">http://www.wydawnictwo.apsl.edu.pl</a></u></p> <p><u><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Krajna">http://pl.wikipedia.org/wiki/Krajna</a></u> (z dnia 22.11.2009)</p> <p> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=452&Itemid=34">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=444&Itemid=34">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('krajna-kultura', 'krajna', 'Kultura ludowa (wersja podstawowa)', 50000, '<div id="left_side">\r\n<table width="100%">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" width="70%" colspan="2" align="left">\r\n <div>\r\n <h1>Kultura ludowa Krajny - wstęp</h1>\r\n </div>\r\n <div><span style="line-height: 150%; ">Ewa Rodek</span></div>\r\n <p> </p>\r\n <p><b>Kultura ludowa Krajny<br />\r\n </b></p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table class="contenttoc" align="right">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th>Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna-kultura">Wstęp</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna-kultura&l4=kultura-materialna-krajna">Kultura materialna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna-kultura&l4=obrzedowosc-rodzinna-krajna">Obrzędowość rodzinna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna-kultura&l4=obrzedowosc-doroczna-krajna">Obrzędowość doroczna</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <div class="pagenavcounter">Strona 1 z 4</div>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%"><br />\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna-kultura&l4=kultura-materialna-krajna">następna »»</a></p>\r\n <h1><br />\r\n </h1>\r\n <br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\nZdjęcia: Grzegorz Rodek (ME w Toruniu), Maciej Łabudzki (Muzeum Ziemi Złotowskiej)<span class="article_seperator"> </span>\r\n<div> </div>\r\n<div><span style="line-height: 150%; ">Krajna jest regionem historycznym, który obejmuje ziemie złotowską, nakielską, wyrzyską oraz częściowo ziemię sępoleńską. Kultura tego regionu przez wieki ulegała wpływom niemieckim, ponieważ niemieccy osadnicy przybywali na te ziemie falami już od XIII w. Kolonizacja zintensyfikowała się po 1772 roku, ponieważ wtedy Krajna znalazła się pod zaborem pruskim. Jedynie w miejscowościach ze wschodnich powiatów tego regionu większość ludności pozostała rdzennie polska. Na region ten oddziaływała także kultura sąsiednich regionów historyczno-etnograficznych, a szczególnie Kaszub (m.in. niektóre obrzędy i zwyczaje doroczne, motywy haftów itd.). Obce wpływy zahamowały rozwój kultury ludowej Krajny. Pod wpływem niemieckim strój ludowy Krajniaków nabrał ciemnych barw i upodobnił się do stroju miejskiego (Niedźwiecki 1980: 5, Pawlak 1959: 17).</span></div>\r\n<table class="galeryjka" align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Regionalne nazwy sprzętów kuchennych – Muzeum Ziemi Złotowskiej" rel="lightbox[g1a]" href="cmsimg/image/krajnakm/KrajF006.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/image/krajnakm/KrajF006.jpg" /></a><br />\r\n <a title="Pszczelarstwo i rybołóstwo – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g1a]" href="cmsimg/image/krajnakm/KrajF012.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/image/krajnakm/KrajF012.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Formy do masła – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g1a]" href="cmsimg/image/krajnakm/KrajF018.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/image/krajnakm/KrajF018.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Ręcznie malowana ceramika – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g1a]" href="cmsimg/image/krajnakm/KrajF015.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/image/krajnakm/KrajF015.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Skrzynia posagowa – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g1a]" href="cmsimg/image/krajnakm/KrajF016.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/image/krajnakm/KrajF016.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p> </p>\r\n</div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('krajna-literatura', 'krajna', 'Literatura', 60000, '\r\n <h1>Literatura</h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Irena Harasimowicz </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <h2 style="line-height: 150%"><strong>Literatura dialektologiczna:</strong></h2> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski</em>, red. Zenon Sobierajski i Józef Burszta, t. 1-6, Wrocław 1979-1991.</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote" align="justify"><em>Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich</em>, opracowany przez Zespół Zakładu Słowianoznawstwa PAN pod kierunkiem Zdzisława Stiebera i Hanny Popowskiej-Taborskiej), t. 1-15, Wrocław 1964-1978.</p> <p align="justify"> Edward Breza, <em>Granice dialektu kaszubskiego w przeszłości i obecnie</em>, „Pomerania” 1975, nr 3, s. 33-38.</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote" align="justify">Władysław Brzeziński, <em>Słownictwo krajniackie. Słownik wsi Podróżna w Złotowskiem</em>, t. I-VI, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1982-1995.</p> <p align="justify"> Karol Dejna, Sławomir Gala, <em>Atlas gwar polskich</em>: t.4 - <em>Wielkopolska</em>, <em>Kaszuby</em>, Warszawa 2002.</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote" align="justify">Monika Gruchmanowa, <em>Gwary wielkopolskie, </em>[w:] <em>Kultura ludowa Wielkopolski</em>, t. 3, Poznań 1967, s. 351-391.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kwiryna Handke, <em>Odrębności leksykalne Krajny</em>, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 1967, s. 141-155.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kwiryna Handke, Hanna Popowska-Taborska, <em>Słowotwórcze zróżnicowanie kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich</em>, „Studia z filologii polskiej i słowiańskiej”, t. XII, Warszawa 1972, s. 97-107.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kwiryna Handke, <em>Wewnętrzne podziały gwarowe Kaszub i sąsiednich terenów, </em>[w:] <em>Konferencja pomorska (1978)</em>, Wrocław 1979, s. 111-123.</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote" align="justify">Bogusław Kreja, <em>Zagadnienie przeszłości językowej Kaszub i regionów sąsiednich w świetle hiperyzmów, </em>[w:] <em>Konferencja pomorska (1978)</em>, Wrocław 1979, s. 136-147.</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote" align="justify">Kazimierz Nitsch, <em>Dialekty polskie Prus Zachodnich, </em>[w tegoż:] <em>Wybór pism polonistycznych, </em>t. III. <em>Pisma pomorzoznawcze, </em>Wrocław 1954.</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote" align="justify">Zygmunt Zagórski, <em>Gwary Krajny</em>, Poznań 1964.</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote" align="justify">Zygmunt Zagórski, <em>Związki językowe północnej Wielkopolski i Krajny z Kaszubszczyzną i językiem dolnołużyckim</em>, Poznań 1964.</p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote" align="justify">Jadwiga Zieniukowa, <em>Związki leksykalne między Kaszubami północnymi i południowo-zachodnimi oraz między Kaszubami i Krajną</em>, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, 1970, s. 161-171.</p> <p style="line-height: 150%"><br /> </p> <h2 style="line-height: 150%"><strong>Literatura historyczna </strong> </h2> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Historia Pomorza</em>, red. Gerard Labuda, t. 1-3, Poznań 1969-1993.</p> <p style="line-height: 150%">K. Ślaski, <em>Granica wielkopolsko-pomorska w okresie wczesnego feudalizmu, </em>PZ 1954, nr 1-2.</p> <p style="line-height: 150%">P. Szafran, <em>Osadnictwo historycznej Krajny w XVI-XVIII wieku (1511-1772), </em>Gdańsk 1961.</p> <p style="line-height: 150%">H. Zieliński, <em>Polacy i polskość Ziemi Złotowskiej, </em>Poznań 1949.</p> <p style="line-height: 150%"><br /> </p> <h2 style="line-height: 150%"><strong>Przewodniki i strony internetowe:</strong></h2> <p style="line-height: 150%">Adam Dylewski, <em>Krajna</em>, [w:] tegoż, <em>Wielkopolska</em>, Warszawa 2007, s. 124-127.</p> <p style="line-height: 150%">Elżbieta Dzikowska, <em>Odkrywamy Krajnę</em>, [w:] tejże, <em>Groch i kapusta, czyli podróżuj po Polsce</em>, Warszawa 2005, s. 228-251.</p> <p style="line-height: 150%">M. i Z. Hoffowie, <em>Przez krainy Pojezierza Pomorskiego</em>, Warszawa 1973.</p> <p style="line-height: 150%">Janusz Umiński, <em>Pojezierze Krajeńskie</em>, Warszawa 1991.</p> <p style="line-height: 150%">Grzegorz Ziółkowski, Jolanta Dylawerska,<em> Przyroda Krajny Złotowskiej, </em>2004.</p> <p style="line-height: 150%"><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Krajna">http://pl.wikipedia.org/wiki/Krajna</a></p> <p style="line-height: 150%"><a href="http://www.wydawnictwo.apsl.edu.pl/">http://www.wydawnictwo.apsl.edu.pl</a></p> <p style="line-height: 150%"><a href="http://www.gminazlotow.pl/">http://www.gminazlotow.pl</a></p> <p style="line-height: 150%"><br /> </p> <p style="line-height: 150%"><br /> </p> <h2 style="line-height: 150%"><strong>Literatura etnograficzna:</strong></h2> <p style="line-height: 150%">Aleksander Jackowski, <em>Polska sztuka ludowa</em>, Warszawa 2007.</p> <p style="line-height: 150%">Leszek Polan, <em>Tradycja i współczesność kultury ludowej na Krajnie</em> (zarys zagadnienia), Etnografia NR 2, Czerwiec 1998.</p> <p style="line-height: 150%"><em>Polskie stroje ludowe</em>, red. Urszula Lewandowska, Anna Witak, Warszawa 2004.</p> <p style="line-height: 150%"><em>Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne</em>, red. Ewa Gumińska, Warszawa 2005.</p> <p style="line-height: 150%"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" class="sdfootnote" align="justify"><br /> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=953&Itemid=34">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('krajna-region-dzis', 'krajna', 'Region dziś', 30000, '\r\n <h1>Region dziś </h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Irena Harasimowicz </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_446_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krajna, region dziś</h3>\r\n <p>Złotów</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/421/images/640x480-F6825.jpg" title="Krajna, region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/421/images/288x216-F6825.jpg" alt="Krajna, region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/421/images/100x75-F6825.jpg" alt="Krajna, region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krajna, region dziś</h3>\r\n <p>Złotów - ratusz</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/421/images/360x480-F6826.jpg" title="Krajna, region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/421/images/162x216-F6826.jpg" alt="Krajna, region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/421/images/57x75-F6826.jpg" alt="Krajna, region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krajna, region dziś</h3>\r\n <p>Złotów</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/421/images/640x480-F6827.jpg" title="Krajna, region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/421/images/288x216-F6827.jpg" alt="Krajna, region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/421/images/100x75-F6827.jpg" alt="Krajna, region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krajna, region dziś</h3>\r\n <p>Złotów</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/421/images/640x480-F6828.jpg" title="Krajna, region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/421/images/288x216-F6828.jpg" alt="Krajna, region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/421/images/100x75-F6828.jpg" alt="Krajna, region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krajna, region dziś</h3>\r\n <p>Złotów</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/421/images/640x480-F6829.jpg" title="Krajna, region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/421/images/288x216-F6829.jpg" alt="Krajna, region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/421/images/100x75-F6829.jpg" alt="Krajna, region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krajna, region dziś</h3>\r\n <p>Złotów</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/421/images/640x480-F6830.jpg" title="Krajna, region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/421/images/288x216-F6830.jpg" alt="Krajna, region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/421/images/100x75-F6830.jpg" alt="Krajna, region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_446_1 = new gallery($(''gallery_446_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nObecnie Krajna jako region historyczno-kulturowy nie tworzy wyodrębnionej jednostki administracyjnej. Należy do czterech województw: kujawsko-pomorskiego (Kamień Krajeński, Sępólno Krajeńskie, Więcbork, Nakło nad Notecią), pomorskiego (Debrzno), lubuskiego (Strzelce Krajeńskie) i wielkopolskiego (Złotów). </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Główne miasta regionu to Nakło nad Notecią, Złotów, Strzelce Krajeńskie, Sępólno Krajeńskie, Więcbork, Wyrzysk, Debrzno, Mrocza, Krajenka, Łobżenica, Wysoka, Kamień Krajeński. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Jest to teren przemysłowo-rolniczy z rozwijającą się ostatnio turystyką (w tym agroturystyką). </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Krajna posiada swój nieoficjalny hymn, którego autorem jest Paweł Jasiek. Oryginalny tekst znajduje się w zbiorach dokumentów w Domu Polskim w Zakrzewie. Paweł Jasiek Paweł Jasiek ( 1908- 1982), pseudonim Krajnomir, działacz oświatowy, bibliotekarz, urodzony w Zakrzewie, który wspominał: "Hymn Krajny napisałem w Olsztynie w dniu 25 sierpnia 1932roku, tuż po powrocie z wakacji letnich spędzonych w Zakrzewie. Melodia powstała równolegle z tekstem. W maju 1975 roku prof. Bernard Pietrzak <em>z </em>Łodzi opracował melodię w układzie na 4-głosowy chór mieszany".</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> <br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> <br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Źródła:</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Elżbieta Dzikowska, <em>Odkrywamy Krajnę</em>, [w:] tejże, <em>Groch i kapusta, czyli podróżuj po Polsce</em>, Warszawa 2005, s. 228-251.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Adam Dylewski, <em>Krajna</em>, [w:] tegoż, <em>Wielkopolska</em>, Warszawa 2007, s. 124-127.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.wydawnictwo.apsl.edu.pl">http://www.wydawnictwo.apsl.edu.pl</a> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=954&Itemid=34">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=447&Itemid=34">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('krajna-slowniki', 'krajna', 'Słowniki gwarowe', 70000, '<div class="fonetycznie">\r\n<h1>Słowniki gwarowe</h1>\r\n<p class="autor">Halina Karaś</p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b><span style="font-size: 14pt; line-height: 150%;">Słowniki gwary krajniackiej</span></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><em><span style="line-height: 150%; font-style: normal;">Największym osiągnięciem jest tu wielotomowy słownik naukowy gwary wsi Podróżna w Złotowskiem Władysława Brzezińskiego, który przedstawiam niżej. Popularnym opracowaniem leksyki gwarowej Krajny jest natomiast opublikowany w 2004 roku </span></em><em><span style="line-height: 150%;">Mały słownik krajeński </span></em><em><span style="line-height: 150%; font-style: normal;">Jowity Chęcińskiej.</span></em></div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><b><i> </i></b></div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><b><i><span style="line-height: 150%;">Słownictwo krajniackie. Słownik gwary wsi Podróżna w Złotowskiem </span></i></b><b><span style="line-height: 150%;">Władysława Brzezińskiego</span></b></div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><i>Słownictwo krajniackie. Słownik gwary wsi Podróżna w Złotowskiem </i>Władysława Brzezińskiego to pięciotomowe dzieło opublikowane w latach 1982-2009 (1982 r.: t. I: A – G; 1987 r.: t. II: H – N, 1992 r.: t. III: O – PRY, t. IV: 1995 r.: PRZ – T, 2009 r.: t. V: U – Ż). Tom piąty ukazał się już po śmierci autora staraniem jego żony, Jadwigi Brzezińskiej.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Słownik poprzedza krótka przedmowa Zygmunta Zagórskiego i obszerny wstęp samego leksykografa. Wstęp zawiera opis wsi (położenie, przynależność administracyjną, jej dzieje, sytuację współczesną), charakterystykę zmian językowych, funkcje krajniackiej w przeszłości i obecnie, opis fonetyczny gwary, wprowadzenie do słownika (w tym opis zakresu, zawartości i formy słownika, informatorów, budowę artykułu hasłowego).</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Właściwy słownik zawiera ponad 21 000 haseł. Jest to słownik alfabetyczny, pełny, gromadzący całą leksykę jednej wsi – Podróżnej w Złotowskiem, którą autor uznał za reprezentatywną dla całości gwar Krajny, stąd nadrzędny tytuł słownika: SŁOWNICTWO KRAJNIACKIE. Należy podkreślić, że słownik został przygotowany przez językoznawcę – autochtona, świetnie znającego rodzimą gwarę, co pozwala uniknąć wielu pomyłek, a zarazem gwarantuje bardzo dobry opis słownikowy. Nie od dziś wiadomo bowiem, że najlepsze słowniki gwarowe opracowują językoznawcy – autochtoni, którzy mają kompetencję użytkownika gwary, a zarazem odpowiednie przygotowanie lingwistyczne.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Uderza stosunkowo duży udział nazw własnych w słowniku Władysława Brzezińskiego, który pod tym względem nawiązuje do słowników starszych, z nowszych polskich słowników gwarowych opracowanych w II połowie XX wieku uwzględnia je w najszerszym zakresie. </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Struktura artykułu hasłowego składa się z następujących elementów, takich jak:</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">- wyraz hasłowy (hasło) w postaci leksemu (jednowyrazowe), w postaci uogólnionej, sprowadzonej od względem fonetycznym do postaci ogólnopolskiej (z pozostawieniem nietypowych cech fonetycznych, zleksykalizowanych, np. <i>chtóry, otłogi, zwonek</i>) lub do niego zbliżonej w odniesieniu do wyrazów typowo gwarowych bez odpowiedników formalnych w polszczyźnie ogólnej;</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">- zawsze warianty fonetyczne po wyrazie hasłowym w transkrypcji fonetycznej, por. np. <span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">CZCIGODNY: <i>čćig</i></span><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">o</span></i><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">dny<sup>i</sup> || ććig</span></i><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">o</span></i><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">dny<sup> i</sup></span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">;</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">FALGA: </span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">fa<sup>j</sup>lga || fal’ga || falga || felga</span></i>; zazwyczaj formy oboczne uwarunkowane pokoleniowo – starsze i młodsze, wychodzące z użycia lub szerzące się, niekiedy związane z uproszczeniami czy upodobnieniami w obrębie grupy spółgłoskowej, a także z adaptacją germanizmów do polskiego systemu gwarowego;</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">- informacja gramatyczna, obszerna fleksyjna, ale niepełna, zawsze autor słownika podaje rodzaj gramatyczny rzeczownika, końcówki D. lp. oraz niektórych innych przypadków, aspekt czasownika, formy 1 i 2 os. lp cz. ter. i 3 os. cz. przesz.; por. np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 27.5pt 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">rodzaj gramatyczny rzeczowników: BRODZIARZ m. ‘ten, co nosi brodę’, BUŁAN m ‘płowy, żółtawy koń’, CZĄBRZ m ‘cząber’, BYMBA f. ‘huśtawka’, CACKO n.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 27.5pt 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">końcówki D. lp. rzecz.: BLACHOT, -a; CHERA, </span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">χ</span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">y<sup>e</sup>ry<sup>i</sup>; </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">BURSA,<i>-y<sup>i</sup>; </i>DEKIEL, <i>dekla; </i>DRWAL, <i>-a; </i>GAJDAK <i>+a; </i>GRABLE, <i>grabli</i>; </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 27.5pt 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">inne przypadki: FALGA: </span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">fa<sup>j</sup>lga || fa</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ľ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ga || falga || felga </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">f, </span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">-</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ǵ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">i </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Gsg NApl, </span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">-gůf</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> Gpl; GĘSIARZ: </span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">gąśó<sup>u</sup>š </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">m, </span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">-ža </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">GAsg,</span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">-e </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Npl; GRUPA I: </span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">grupa </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">f. </span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">-y<sup>i</sup> </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Gsg NApl, </span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">-ůf</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> Gpl</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 27.5pt 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">końcówki rodzajowe przym.: CICHY: <i>ći</i></span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">χ</span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">y<sup>i</sup>, -ó</span></i><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, -e; ći</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">χ</span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">šy<sup>i</sup> </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">comp; CIEKAWY: ć<i>y<sup>e</sup>kavy<sup>i</sup> || ćeka vy<sup>i</sup>, -ó</i></span><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">u</span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, -e; </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ć<i>y<sup>e</sup>kavšy<sup>i</sup> </i>comp; <i> </i>CZYSTY: <i>čy<sup>i</sup>st y<sup>i</sup>, -</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ȯ<sup>ṷ</sup></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, -e; </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 27.5pt 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zaimki: CHTO: <i>χt</i></span><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">o<sup>ḙ</sup></span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> (powsz) || <i>kt</i></span><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">o</span></i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ḙ</span></sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">(wch), <i>k</i></span><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></sup></i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ḙ</span></sup><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">g</span></i><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">o</span></i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ḙ</span></sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">GA, <i>ků</i></span><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ymu </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">D, </span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ḱ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">am || </span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ḱ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ym </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">IL ‘zaimek zastępujący nazwy osób i zwierząt, występujący 1) jako zaimek pytający’: a) w zdaniach pytających nie mających treści dzierżawczej; b) w zdaniach pytających zawierających treść dzierżawczą; 2. ‘’jako zaimek względny’ a) wprowadzający zdanie podrzędne dopełnieniowe, b) wprowadzający zdanie podrzędne podmiotowe; 3. ‘jako zaimek nieokreślony, oznaczający osobę jedną z wielu, dowolną; CO: <i>c</i></span><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">o</span></i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ḙ</span></sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> <i>|| c</i></span><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">oḙ || co</span></i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ḙ</span></sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> NA, <i>čeg</i></span><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">o</span></i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ḙ</span></sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> G, <i>čamu || čy<sup>e</sup>mu </i>D, <i>čam || čym || čy<sup>e</sup>m </i>IL 1. ‘zaim zastępujący rzeczowniki: w funkcji pytajnej, względnej, wrowadzającej zdania podrzędne podmiotowe, dopełnieniowe, przydawkowe, orzecznikowe’; JA I: </span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">o</span></i><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> | </span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">a</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">,<i> mńe </i>Gsg, <i>mńe || my<sup>i</sup> || m</i></span><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">e || me </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">(rzd) Dsg, <i>mńe || m</i></span><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">e || my<sup>i </sup></span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Asg, <i>za mn</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ǫ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> || za mn</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ȯ<sup>ṷ</sup></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">|| za mnóm || zy<sup>e</sup> mn</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ǫ</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Isg ‘ze mną’, <i>mńe </i>Lsg ‘zaimek pierwszej osoby sg’ a) w funkcji samodzielnej; b) fakultatywny składnik analitycznych form czasu przeszłego; c) fakultatywny składnik form czasu teraźniejszego; d) fakultatywny składnik analitycznych form trybu przypuszczającego; JAKI: </span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">a</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ḱ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">i, </span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ako</span></i><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, </span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">a</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ḱ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">e; </span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">a</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ḱ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">e || </span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">acy<sup>i</sup> </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">N pl pers m1. ‘zaimek zastępujący przymiotniki w zdaniach pytających o cechę osoby lub przedmiotu’:</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 27.5pt 0.0001pt 36pt; text-align: justify; text-indent: -0.6pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">liczebniki: DWANASTY: <i>dvan</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ȯ<sup>ṷ</sup></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">sty<sup>i</sup> </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">(cz) || <i>dvun</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ȯ<sup>ṷ</sup></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">sty<sup>i</sup>|| dvunasty<sup>i</sup></span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, <i>-</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ȯ<sup>ṷ</sup></span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, <i>-e </i>‘liczebnik porządkowy od dwanaście’;</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 27.5pt 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">DWA: <i>dva </i>m n f, <i>dva</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">m pers, <i>dv</i></span><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">e </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">f, <i>dvuχ</i> GL, <i>dv</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ȯ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">m </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">D, <i>dvuχ </i>A pers m, <i>dva </i>A impers m n, <i>dvůma </i>I m n f, <i>dvama || d</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"><sup></sup></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">y<sup>e</sup>ma </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">I f;</span></div>\r\n<div style="margin-right: 27.5pt; text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">czasowniki: DMUCHAĆ: <i>dmu</i></span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">χ</span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ać</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> ndk.; -</span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ȯ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">m</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, -</span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ȯ<sup>ṷ</sup></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ś</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">; FALOWAĆ: <i>falo<sup>e</sup>vać </i>ndk; <i>-u</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">a|| -e, -eš</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">; </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 27.5pt 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">BAĆ SIĘ: <i>bać śy<sup>e</sup> </i>(wch) <i>b</i></span><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">o<sup>e</sup></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">a || -e</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, <i>-iš</i>, <i>-i</i>, <i>-am || -ym</i>, <i>-iće</i>, <i>-</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ǫ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> śy<sup>e</sup></span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">; <i>b</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ȯṷ</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, <i>ba</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">a śy<sup>e</sup></span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">; CZYŚCIĆ <i>čy<sup>i</sup>śćić</i> ndk; <i>čy<sup>i</sup>šča || -e</i>, <i>čy<sup>i</sup>śćiš</i>; <i>čy<sup>i</sup>śćy</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">; CZYTAĆ: <i>čy<sup>i</sup>tać </i>ndk.; <i>-</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ȯ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">m, -</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ȯ<sup>ṷ</sup></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">š, -</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ȯ<sup>ṷ</sup></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, -</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ȯ<sup>ṷ</sup></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">my<sup>i</sup>, -</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ȯ<sup>ṷ</sup></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">će, -a</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ǫ<sup>ṷ</sup></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">,</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">; <i>čytė</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> || čy<sup>i</sup>to</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, <i>čy<sup>i</sup>tė</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">će || čy<sup>i</sup>t</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ȯ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">će</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">; <i>čy<sup>i</sup>t</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ȯṷ</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, <i>čy<sup>i</sup>ta</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">a</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, <i>čy<sup>i</sup>ta</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ľ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">i</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"> - kwalifikatory i kwantyfikatory;</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">- definicja (są to definicje zróżnicowane, przy wyrazach wspólnych z polszczyzną ogólną często autor posługuje się skrótem ogpol),</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">- egzemplifikacja tekstowa (cytaty) – obszerne konteksty użycia w zapisie fonetycznym;</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">- informacje etymologiczne przy wyrazach zapożyczonych, głównie przy germanizmach;</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">- frazeologizmy po skrócie FRAZ, np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">- odsyłacze do synonimów po skrócie SYN;</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">- odsyłacze do „wyrazów bliskoznacznych, pochodnych i innych mogących mieć znaczenie dla danego hasła” sygnalizowane skrótem Por.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Przykład artykułu hasłowego: GARNYSZEK (BrzezSK I: 190).</div>\r\n<div style="margin: 0cm 27.6pt 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">GARNYSZEK:<i> g</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"><sup>ṷ</sup></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">rny<sup>i</sup>šek </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">m, <i>-ška</i> Gsg, <i>-š</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">i</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> NApl (powsz wych) 1. ‘filiżanka’: <i>P</i></span><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">o</span></i><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ḙ</span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">stst</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"><sup>ṷ</sup></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">v g</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"><sup>ṷ</sup></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">rny<sup>i</sup>š</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">i na stů</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ, cṷ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">o bąń</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">am </span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">edľi. Vy</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">i</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> dva g</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"><sup>ṷ</sup></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">rny<sup>i</sup>š</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">i kavy<sup>i</sup>. </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">SYN: powsz nowsz: filiżanka, rzd wych: taska. 2. ‘nocnik’: <i>Uś</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ć na g</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"><sup>ṷ</sup></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">rny<sup>i</sup>šek i zrů</span></i><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">p aa. </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">SYN: garnek, nocnik.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<table width="655" cellspacing="0" cellpadding="0" border="1" style="width: 491.4pt; border-collapse: collapse; border: medium none;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="311" valign="top" style="width: 233.4pt; border: 1pt solid windowtext; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><b>Elementy składowe artykułu</b></div>\r\n </td>\r\n <td width="344" valign="top" style="width: 258pt; border-width: 1pt 1pt 1pt medium; border-style: solid solid solid none; border-color: windowtext windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><b>Opis</b></div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td width="311" valign="top" style="width: 233.4pt; border-width: medium 1pt 1pt; border-style: none solid solid; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">GARNYSZEK</div>\r\n </td>\r\n <td width="344" valign="top" style="width: 258pt; border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">wyraz hasłowy (ewentualnie poprzedzony numerem homonimu)</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td width="311" valign="top" style="width: 233.4pt; border-width: medium 1pt 1pt; border-style: none solid solid; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><i>g</i><i><span style=""><sup>ṷ</sup></span>rnyšek</i></div>\r\n </td>\r\n <td width="344" valign="top" style="width: 258pt; border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">wyraz w postaci gwarowej w transkrypcji fonetycznej</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td width="311" valign="top" style="width: 233.4pt; border-width: medium 1pt 1pt; border-style: none solid solid; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">M</div>\r\n </td>\r\n <td width="344" valign="top" style="width: 258pt; border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">informacja gramatyczna (określenie rodzaju gramatycznego rzeczownika)</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td width="311" valign="top" style="width: 233.4pt; border-width: medium 1pt 1pt; border-style: none solid solid; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><i>-ška</i> Gsg, <i>-š</i><i><span style=""></span>i</i> NApl</div>\r\n </td>\r\n <td width="344" valign="top" style="width: 258pt; border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">informacja gramatyczna cd.: formy fleksyjne</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td width="311" valign="top" style="width: 233.4pt; border-width: medium 1pt 1pt; border-style: none solid solid; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">(powsz wych)</div>\r\n </td>\r\n <td width="344" valign="top" style="width: 258pt; border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Kwalifikatory</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td width="311" valign="top" style="width: 233.4pt; border-width: medium 1pt 1pt; border-style: none solid solid; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">1. ‘filiżanka’</div>\r\n </td>\r\n <td width="344" valign="top" style="width: 258pt; border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">definicja (znaczenie 1.)</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td width="311" valign="top" style="width: 233.4pt; border-width: medium 1pt 1pt; border-style: none solid solid; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><i>P</i><i><sup><span style="">ṷ</span></sup>o</i><i><sup><span style="">ḙ</span></sup>stst</i><i><span style=""><sup>ṷ</sup></span>v g</i><i><span style=""><sup>ṷ</sup></span>rny<sup>i</sup>š</i><i><span style=""></span>i na stů</i><i><span style="">ṷ, cṷ</span>o bąń</i><i><span style=""></span>am </i><i><span style=""></span>edľi. [...] </i></div>\r\n </td>\r\n <td width="344" valign="top" style="width: 258pt; border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">cytat ilustrujący znaczenie 1.</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td width="311" valign="top" style="width: 233.4pt; border-width: medium 1pt 1pt; border-style: none solid solid; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">SYN: powsz nowsz: filiżanka, rzd wych: taska</div>\r\n </td>\r\n <td width="344" valign="top" style="width: 258pt; border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">synonimy wyrazu w znaczeniu 1. wraz z kwalifikatorami wprowadzane skrótem SYN</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td width="311" valign="top" style="width: 233.4pt; border-width: medium 1pt 1pt; border-style: none solid solid; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">2. ‘nocnik’</div>\r\n </td>\r\n <td width="344" valign="top" style="width: 258pt; border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">definicja (znaczenie 2.)</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td width="311" valign="top" style="width: 233.4pt; border-width: medium 1pt 1pt; border-style: none solid solid; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><i>Uś</i><i><span style=""></span>ć na g</i><i><span style=""><sup>ṷ</sup></span>rny<sup>i</sup>šek i zrů</i><i><sup><span style="">ṷ</span></sup>p aa.</i></div>\r\n </td>\r\n <td width="344" valign="top" style="width: 258pt; border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">cytat ilustrujący znaczenie 2.</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td width="311" valign="top" style="width: 233.4pt; border-width: medium 1pt 1pt; border-style: none solid solid; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">SYN: garnek, nocnik</div>\r\n </td>\r\n <td width="344" valign="top" style="width: 258pt; border-width: medium 1pt 1pt medium; border-style: none solid solid none; border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext -moz-use-text-color; padding: 0cm 5.4pt;">\r\n <div style="text-align: justify; line-height: 150%;">synonimy wyrazu w znaczeniu 2.</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Założenia metodologiczne i szczegółowe rozwiązania redakcyjne słownika krajniackiego są w wielu punktach podobne do tych, które zaprezentował Hubert Górnowicz w swoim słowniku malborskim. Należy tu wymienić:</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">- odsyłanie od wyrazów ogólnopolskich do odpowiedników gwarowych, np. chaber zob. modrak;</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">- wyodrębnianie kolejnych znaczeń (przy czym ich układ jest wzorowany na <i>Słowniku jezyka polskiego </i>pod red. Witolda Doroszewskiego, by łatwiej można było porównywać semantykę wyrazów ogólnopolskich i gwarowych, a także wyrazy pochodzące z różnych gwar porównywać między sobą) i popieranie ich cytatami;</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">- uwypuklanie frazeologii i wprowadzanie jej skrótem FRAZ;</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">- podawanie etymologii wyrazów zapożyczonych (w szczególności germanizmów); sporadycznie wskazuje się na archaizmy rodzime („powiązania słownictwa gwarowego ze słownictwem dawnej polszczyzny”). We wstępie autor poświęca temu zagadnieniu jedynie dwa zdania, nie rozpatrując go szczegółowo, ani nie określając zasad podawania danych o pochodzeniu wyrazów. Przegląd zawartości słownika pozwala stwierdzić, że dane o pochodzeniu wyrazów, na które składa się skrót języka – dawcy zapożyczenia i odpowiednia podstawa obca znajdują się w różnych miejscach artykułu hasłowego: przed definicją lub po niej w nawiasie okrągłym, por. np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 27.6pt 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ABSZYT: <i>apšy<sup>i</sup>t </i>m (nm der Abschied, uż t N Asg) ‘pożegnanie’ </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 27.6pt 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ACHTEL: <i>a</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">χ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">tė<sup>į</sup>l</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> m, <i>a</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">χ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">tla </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Gsg ‘miara = 12 funtom a. 12 litrom (12 w stosunku do stu, ósma część)’ (nm <i>ein Achtel</i>, dziś już nie uż)</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 27.6pt 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">AKERZEGI: akezė</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ǵ</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">i Npl, -gůf Gpl; -ga Nsg rzd (nm die Ackersegen ‘błogosławieństwo, dar roli’) ‘gatunek ziemniaków jadalnych o żółtym miąższu, uprawianych w czasie II wojny i w pierwszych latach po wojnie’</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 27.6pt 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">BONT: <i>bů</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">nt </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">m, <i>-a</i> Gsg, <i>-y<sup>i</sup></i> NApl (nm <i>das Bond</i> ‘węzeł, wiązanie’)</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 27.6pt 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">FAKSOWAĆ: (..) (gw nm, od 1945 r. wych) ‘żartować, bawić się’</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">- przytaczanie znaczeń przenośnych;</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">- zamieszczanie nazewnictwa łacińskiego w nazwach botanicznych;</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">- sposób odsyłania (różnego typu odsyłacze: - od wariantu fonetycznego do hasła głównego, np.<i> macocha</i>, <i>macoszka </i>zob. <i>macecha, maceszka</i>; - porównawcze odsyłacze do wyrazów z tego samego pola tematycznego lub do wyrazów pokrewnych (odsyłacz <u>por</u>.) BrzezSK: KURZYĆ (...). Por. NA-, OB-, PO-, POD-, PRZE- , ROZ-, S-, U-, W-, WY-, ZA- KURZYĆ (SIĘ); odsyłacze znaczeniowe do synonimów, sygnalizowane skrótem SYN, por. MUSKUŁ (...). SYN: mięsień, cz do 1945 r. : muskel; MUTERKA (..). SYN: augm: mutra, wch: nakrętka;</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">- użycie określonych kwalifikatorów: chronologicznych (dw, mł, nw, nwsz, powoj, przestarz, st, wch, wych), frekwencyjnych (cz, powsz, rzd, sporad), stylistyczno-ekspresywnych (ekspr, eufem, hypocor, iron, iryt, lekc, pejor, pogard, przekl, przen, przezw, rub, wulg, żart) i pragmatycznych (dziec, liter, pśń, przysł, rel,), np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 27.6pt 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">BrzezSK: ATRAMENT: <i>atramant || atramy<sup>e</sup>nt || atrament </i>m, -u Gsg (<u>nw</u>, powsz) (..) SYN <u>dw</u>, rzd: inkaust; AUSTRIAK: </span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">o</span></i><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">stry<sup>i</sup></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"><sup>ṷ</sup></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">k</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> (<u>st</u>) || <i>A</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">stry<sup>i</sup></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"><sup>ṷ</sup></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">k </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">(<u>mł</u>) m; AUTOCHTON: <i>a</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">toχtůn </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">m, <i>-a </i>GA sg, <i>-y<sup>i</sup> </i>Npl (<u>powoj</u>, rzd); </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 27.6pt 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">BrzezSK: AUTOR: <i>a</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">t</span></i><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">o</span></i><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">r </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">m, <i>-a </i>Gsg, <i>-y<sup>i</sup> </i>NApl (<u>powsz</u> do 1945 r., potem nie uż) || <i>a</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">t</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">n; BĄBEŁKI: <i>bembe</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">i </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">plt <u>rzd</u> ‘pomieszczenie w stodole na piętrze, szczególnie nad klepiskiem’; BRAMA f, <i>-y<sup>i</sup> </i>Gsg NApl, <i>-ůf </i>Gpl (<u>wch</u>) .</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 27.6pt 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">BrzezSK: BURSZAL: <i>bůrš</i></span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">l </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">m <i>a </i>GAsg, <i>-e </i>Npl, -</span><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ľ</span></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">i</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> Gpl ‘chłopiec’ <u>pejor</u>; </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 27.6pt 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">BrzezSK: BANA: <i>bana </i>f .. (nm <i>die Bahn, </i><u>dość cz</u> przed 1945 r., potem <u>wych</u>) ‘pociąg’.GUTALINA: <i>gutal’ina </i>f, -y<sup>i</sup> <i>gsg </i>(<u>st, już nie uż</u>) ‘pasta do obuwia’ (...). SYN <u>powsz:</u> wiks, <u>wch</u>: pasta.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Władysław Brzeziński nawiązał zatem do pewnego nurtu w leksykografii polskiej, wyzyskując z powodzeniem dobre rozwiązania w nim stosowane.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><em> </em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em> </em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em><b><span style="line-height: 150%; font-style: normal;">Literatura cytowana: </span></b></em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em><b><span style="line-height: 150%; font-style: normal;">Opracowania:</span></b></em></div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; text-indent: -35.4pt; line-height: 150%;">Edward Breza, 1985, <i>Władysław Brzeziński, Słownictwo krajniackie. Słownik gwary wsi Podróżna w Złotowskiem, t. I: A-G, PAN KJ, Wrocław 1982, Ossolineum, </i>„Slavia Occidentalis”, t. 42, s. 169-171.</div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; text-indent: -35.4pt; line-height: 150%;">Hubert Górnowicz, [rec.] <i>Władysław Brzeziński, Słownictwo krajniackie. Słownik gwary wsi Podróżna w Złotowskiem, t. I: A-G, PAN KJ, Wrocław 1982, Ossolineum, </i>„Język Polski LXIII, z. 3, s.222-224.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;">Halina Karaś, 2011, <i>Polska leksykografia gwarowa, </i>Warszawa.</div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; text-indent: -35.4pt; line-height: 150%;">Kazimierz Woźniak, 2000, <i>Stan polskiej leksykografii gwarowej pod koniec XX wieku, </i>[w:] <i>Słowiańskie słowniki gwarowe, </i>pod redakcją Hanny Popowskiej-Taborskiej, Warszawa, s. 17-51.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;"><b>Słowniki:</b></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;">Władysław Brzeziński, <i>Słownictwo krajniackie. Słownik gwary wsi Podróżna w Złotowskiem,</i> Wrocław ..., t. 1-6, 1982-2009.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;">Jowita Kęcińska, <i>Mały słownik gwary krajeńskiej, </i>Złotów 2004.</div>\r\n<p> </p>\r\n</div>', 0, 0, 0), ('krakowiacy-wsch-geografia-regionu', 'krakowiacy-wschodni', 'Geografia regionu', 10000, '<h1>Geografia regionu</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" class="western" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_606_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Orientacyjny zasięg terytorialny Krakowiaków wschodnich</h3>\r\n <p>Orientacyjny zasięg terytorialny Krakowiaków wschodnich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M322.jpg" title="Orientacyjny zasięg terytorialny Krakowiaków wschodnich" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M322.jpg" alt="Orientacyjny zasięg terytorialny Krakowiaków wschodnich" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M322.jpg" alt="Orientacyjny zasięg terytorialny Krakowiaków wschodnich thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_606_1 = new gallery($(''gallery_606_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nTereny pogranicza Małopolski środkowej – zamieszkiwane niegdyś przez Krakowiaków wschodnich – obejmują zachodnią część Kotliny Sandomierskiej (ok. 3871 km²), a dokładniej takie mezoregiony, jak: </p> <p style="line-height: 150%" class="western" align="justify"> 1. Nizinę Nadwiślańską (mezoregion na pograniczu Wyżyny Małopolskiej i Podkarpacia Północnego), która jest szeroką doliną w górnym biegu Wisły, ciągnącą się od Krakowa po Zawichost (region obejmuje również dolinę górnego Dunajca). Nizina Nadwiślańska składa się z trzech tarasów: tarasu zalewowego, wyższego tarasu piaszczystego (częściowo zwydmionego) oraz tarasu przykrytego lessem. Od południa przylegają do niej wielkie stożki napływowe spływające z Karpat rzek – Raby, Dunajca i Wisłoki. Od północnego zachodu region ograniczony jest wyraźnym progiem erozyjnym, przeciętym dolinami rzek spływających z Wyżyny Środkowopolskiej: Szreniawy, Nidzicy, Nidy, Opatówki i innych.</p> <p style="line-height: 150%" class="western" align="justify"> 2. Podgórze Bocheńskie, które leży między doliną Dunajca na wschodzie a Krakowem na zachodzie. Pogórze ma postać łagodnych wzniesień o wysokości 260 – 300 m n.p.m., rozczłonkowanych przez doliny i płynące w nich potoki, przechodzących ku północy w płaskodenne doliny Raby i Wisły.</p> <p style="line-height: 150%" class="western" align="justify"> 3. Płaskowyż Tarnowski (południowa część Kotliny Sandomierskiej), Graniczy od północy i zachodu z Niziną Nadwiślańską, od wschodu z Doliną Dolnej Wisłoki, od południa z Pogórzem Ciężkowickim i (na krótkim odcinku) z Pogórzem Rożnowskim.</p> <p style="line-height: 150%" class="western" align="justify"> Gleby regionu są słabe, rozwinięte jest tu jednak rolnictwo. Region posiada również niewielkie obszary leśne.</p> <p style="line-height: 150%" class="western" align="justify"> Głównym miastem regionu jest Tarnów.</p> <p style="line-height: 150%" class="western" align="justify"> Źródło: <a href="http://www.wikipedia.pl">wikipedia.pl</a> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=608&Itemid=70">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('krakowiacy-wsch-gwara-regionu', 'krakowiacy-wschodni', 'Gwara regionu (wersja podstawowa)', 40000, ' <span style=''display:none;''>(Mini-MP3-Player v2.2 (c) Ute Jacobi - unregistered version - Only Free for NonCommercial Website)</span><!-- Mini-MP3-Player v2.2 (c) Ute Jacobi - Unregistered Basis version - Only Free for NonCommercial Website --> <table class="contentpaneopen">\r\n <h1>Gwara regionu</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0"> Gwary pogranicza Małopolski środkowej, Krakowskiego i Pogórza to gwary należące do dialektu małopolskiego (zob. dialekt małopolski). Jest to gwara pośrednia między gwarami krakowskimi (od zachodu), kieleckimi (od północy), sandomierskimi (od zachodu) i gwarami podgórskimi (od południa). Nie stanowią one jakiejś odrębnej, wyrazistej jednostki gwarowej. </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_605_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Zasięg gwar Małopolski środkowej</h3>\r\n <p>Zasięg gwar Małopolski środkowej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/549x480-M321.jpg" title="Zasięg gwar Małopolski środkowej" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/247x216-M321.jpg" alt="Zasięg gwar Małopolski środkowej" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/86x75-M321.jpg" alt="Zasięg gwar Małopolski środkowej thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_605_1 = new gallery($(''gallery_605_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nGwary pogranicza Małopolski środkowej – w ujęciu Stanisława Urbańczyka – funkcjonują na terenie położonym na wschód od Krakowa (rozciągającym się mniej więcej między linią Jędrzejów – Miechów - Proszowice - Koszyce - Brzesko na zachodzie a rzeką Czarną, Połańcem i Tarnowem na wschodzie). Obszary te zamieszkiwali Krakowiacy wschodni (których gwara może być zaliczana do gwar przejściowych). Podobnie klasyfikuje te gwary Eugeniusz Pawłowski.</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0"> Gwary pogranicza Małopolski środkowej zachowują obecnie bardzo mało cech gwarowych, co związane jest z sąsiedztwem Krakowa, Tarnowa i innych miast. Cechy gwarowe realizowane są nieregularnie i z różnym stopniem intensywności. Większość z nich zanika pod wpływem języka literackiego (zob. Nitsch 1923, 514; Pawłowski 1966, 200; Urbańczyk, 1984, 87).</div> <div align="justify" style="margin-left: 1.27cm; margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> <br /> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Gwary pogranicza Małopolski środkowej i Pogórza (obszaru etnograficznego Krakowiaków wschodnich) zachowują następujące cechy: </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">1. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=235&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca</B>:<BR>wymowa dźwięczna spółgłosek na końcu (w wygłosie) pierwszego wyrazu przed drugim wyrazem, który zaczyna się na samogłoskę lub na spółgłoski r, l, ł, m, n'');return false" onmouseout="hideToolTip()">fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca</a>, np. <em><u>co juz łod</u></em><em> razu </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_1","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3201#L32J#18A&cr=724689315&mid=5.1.103.128","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_1" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3201#L32J#18A&cr=724689315&mid=5.1.103.128" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> , <em><u>to juz jez róźnica</u></em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_2","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3202#L32J#18A&cr=214836957&mid=5.2.103.160","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_2" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3202#L32J#18A&cr=214836957&mid=5.2.103.160" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em><u>szed odrabiał </u></em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_3","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3203#L32J#18A&cr=249567138&mid=5.3.103.192","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_3" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3203#L32J#18A&cr=249567138&mid=5.3.103.192" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em><u>jag my </u></em><sup><em><u>ł</u></em></sup><em><u>opowiadali</u></em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_4","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3204#L32J#18A&cr=732549186&mid=5.4.103.224","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_4" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3204#L32J#18A&cr=732549186&mid=5.4.103.224" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em><u>przynióz nom</u></em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_5","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3205#L32J#18A&cr=962154387&mid=5.5.103.256","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_5" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3205#L32J#18A&cr=962154387&mid=5.5.103.256" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em><u>to jezd malować</u></em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_6","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3206#L32J#18A&cr=726931845&mid=5.6.103.288","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_6" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3206#L32J#18A&cr=726931845&mid=5.6.103.288" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> =</em> co już od razu, to już jest różnica, szedł odrabiał, jak mi opowiadali, przyniósł nam, to jest malować,</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">2. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=176&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>mazurzenie</B>:<BR>wymowa spółgłosek cz, sz, ż, dż jako c, s, z, dz'');return false" onmouseout="hideToolTip()">mazurzenie</a>, np. na <em>wiecór </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_7","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3207#L32J#18A&cr=329714865&mid=5.7.103.320","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_7" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3207#L32J#18A&cr=329714865&mid=5.7.103.320" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, grzecnie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_8","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3208#L32J#18A&cr=917365482&mid=5.8.103.352","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_8" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3208#L32J#18A&cr=917365482&mid=5.8.103.352" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, tam jesce stoi </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_9","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3209#L32J#18A&cr=831679245&mid=5.9.103.384","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_9" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3209#L32J#18A&cr=831679245&mid=5.9.103.384" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, z rózckami </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_10","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3210#L32J#18A&cr=148237965&mid=5.10.103.416","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_10" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3210#L32J#18A&cr=148237965&mid=5.10.103.416" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, celuście </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_11","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3211#L32J#18A&cr=316854927&mid=5.11.103.448","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_11" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3211#L32J#18A&cr=316854927&mid=5.11.103.448" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, starso </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_12","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3212#L32J#18A&cr=196532487&mid=5.12.103.480","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_12" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3212#L32J#18A&cr=196532487&mid=5.12.103.480" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, włozyam </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_13","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3213#L32J#18A&cr=945827163&mid=5.13.103.512","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_13" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3213#L32J#18A&cr=945827163&mid=5.13.103.512" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, po<em> pieceniu </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_14","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3303#L32J#18A&cr=647289351&mid=5.14.103.544","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_14" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3303#L32J#18A&cr=647289351&mid=5.14.103.544" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= na wieczór, grzecznie, tam jeszcze stoi, z różdżkami, czeluście, starsza, włożyłam; czasem <em>ż > z > ź,</em> np. <em>róźnica </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_15","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3214#L32J#18A&cr=581342697&mid=5.15.103.576","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_15" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3214#L32J#18A&cr=581342697&mid=5.15.103.576" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, takie róźne </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_16","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3215#L32J#18A&cr=319284567&mid=5.16.103.608","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_16" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3215#L32J#18A&cr=319284567&mid=5.16.103.608" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = różnica, takie różne,</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> 3. rozwój <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=114&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoska pochylona</B>:<BR>(inaczej: ścieśniona lub zwężona) o zwężonej (podwyższonej) artykulacji w stosunku do samogłosek jasnych; kontynuanty dawnych sam. długich'');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłosek pochylonych</a>: </div> <ul><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=121&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoska pochylona ei/y (é)</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłoska pochylona é </a> → <em>i</em> lub <em>y</em>, np. <em>do drugigo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_17","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3216#L32J#18A&cr=549716238&mid=5.17.103.640","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_17" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3216#L32J#18A&cr=549716238&mid=5.17.103.640" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, do nigo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_18","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3217#L32J#18A&cr=764318952&mid=5.18.103.672","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_18" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3217#L32J#18A&cr=764318952&mid=5.18.103.672" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, sie </em><sup><em>ł</em></sup><em>odbirało </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_19","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3218#L32J#18A&cr=198235746&mid=5.19.103.704","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_19" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3218#L32J#18A&cr=198235746&mid=5.19.103.704" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, śpiwało sie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_20","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3219#L32J#18A&cr=268394517&mid=5.20.103.736","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_20" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3219#L32J#18A&cr=268394517&mid=5.20.103.736" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, to siwnikiem </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_21","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3220#L32J#18A&cr=389451672&mid=5.21.103.768","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_21" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3220#L32J#18A&cr=389451672&mid=5.21.103.768" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, w</em><sup><em>ł</em></sup><em>odo sie ich obliwało </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_22","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3221#L32J#18A&cr=341582796&mid=5.22.103.800","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_22" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3221#L32J#18A&cr=341582796&mid=5.22.103.800" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = do drugiego, do niego, odbierało, śpiewało się, to siewnikiem, wodą się ich oblewało,</div> </li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=122&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoska pochylona au (á)</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłoska pochylona á</a>→ <em>o</em>: <em> kwiotek </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_23","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3222#L32J#18A&cr=173895246&mid=5.23.103.832","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_23" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3222#L32J#18A&cr=173895246&mid=5.23.103.832" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, starso </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_24","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3223#L32J#18A&cr=369482751&mid=5.24.103.864","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_24" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3223#L32J#18A&cr=369482751&mid=5.24.103.864" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, teroz </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_25","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3224#L32J#18A&cr=759842361&mid=5.25.103.896","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_25" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3224#L32J#18A&cr=759842361&mid=5.25.103.896" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>kopiorzów </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_26","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3225#L32J#18A&cr=816472539&mid=5.26.103.928","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_26" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3225#L32J#18A&cr=816472539&mid=5.26.103.928" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, na przykłod </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_27","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3226#L32J#18A&cr=278653491&mid=5.27.103.960","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_27" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3226#L32J#18A&cr=278653491&mid=5.27.103.960" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> =</em> kwiatek, starsza, teraz, kopiarzów, na przykład,</div> </li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=120&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoska pochylona ou (ó)</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłoska pochylona o</a><em>→ u</em>: <em>i un</em><em> sie zrobiuł </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_28","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3227#L32J#18A&cr=574231689&mid=5.28.103.992","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_28" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3227#L32J#18A&cr=574231689&mid=5.28.103.992" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>=</em> i on się zrobił,</div> </li></ul> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">5. silne uproszczenia <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=215&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>grupy spółgłoskowe strz, zdrz, trz, drz w gwarach</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">grup spółgłoskowych, m.in. <em>trz > cz, strz > szcz</em>, <em>drz > dż</em></a>, np. <em>półczecia roku</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_29","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3228#L32J#18A&cr=728943516&mid=5.29.103.1024","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_29" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3228#L32J#18A&cr=728943516&mid=5.29.103.1024" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,</em><em> do czeci </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_30","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3229#L32J#18A&cr=674251938&mid=5.30.103.1056","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_30" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3229#L32J#18A&cr=674251938&mid=5.30.103.1056" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= półtrzecia roku, do trzeciej;</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">6. uproszczenie grupy spółgłoskowej <em>chł- > ch</em> (redukcja <em>ł</em>):<em> chopoki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_31","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3230#L32J#18A&cr=541976238&mid=5.31.103.1088","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_31" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3230#L32J#18A&cr=541976238&mid=5.31.103.1088" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = chłopaki,</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">7. wymowa <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=115&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoski nosowe</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłosek nosowych</a>:</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">a) sam. nosowa -<em>ę </em>wymawiana jest na ogół jak w języku ogólnym, tj. w <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>wygłos</B>:<BR>zakończenie wyrazu, głoska końcowa'');return false" onmouseout="hideToolTip()">wygłosie</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=47&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>zanik nosowości</B>:<BR>wymowa samogłosek nosowych bez rezonansu nosowego jako odpowiadających im ustnych'');return false" onmouseout="hideToolTip()">traci nosowość</a>, np. <em>chysteczke sie odziwało </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_32","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3231#L32J#18A&cr=265134879&mid=5.32.103.1120","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_32" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3231#L32J#18A&cr=265134879&mid=5.32.103.1120" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, smykałke </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_33","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3232#L32J#18A&cr=467518932&mid=5.33.103.1152","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_33" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3232#L32J#18A&cr=467518932&mid=5.33.103.1152" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = chusteczkę się się odziewało, smykałkę; w <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>śródgłos</B>:<BR>środkowa część wyrazu'');return false" onmouseout="hideToolTip()">śródgłosie</a> przed spółgłoskami innymi niż <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>spółgłoski szczelinowe</B>:<BR>s, ś, sz, z, ź, ż, ch, ch, w, w, f, f'');return false" onmouseout="hideToolTip()">szczelinowe</a>ma wymowę <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=127&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>rozłożona wymowa samogłosek nosowych</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">rozłożoną</a>-<em>en</em>-, -<em>em</em>-: <em>pamientom</em><em> </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_34","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3233#L32J#18A&cr=579612843&mid=5.34.103.1184","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_34" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3233#L32J#18A&cr=579612843&mid=5.34.103.1184" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, i kolenda była </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_35","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3234#L32J#18A&cr=164835927&mid=5.35.103.1216","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_35" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3234#L32J#18A&cr=164835927&mid=5.35.103.1216" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, kolendniki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_36","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3235#L32J#18A&cr=139678254&mid=5.36.103.1248","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_36" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3235#L32J#18A&cr=139678254&mid=5.36.103.1248" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pendzelki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_37","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3236#L32J#18A&cr=172435968&mid=5.37.103.1280","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_37" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3236#L32J#18A&cr=172435968&mid=5.37.103.1280" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = pamiętam, i kolęda była, kolędniki, pędzelki,</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">b) sam. nosowa -<em>ą</em> ma wymowę <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=127&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>rozłożona wymowa samogłosek nosowych</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">rozłożoną</a> <em>-om</em>, -<em>on</em> np.: jo <em>młodom była </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_38","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3237#L32J#18A&cr=824176395&mid=5.38.103.1312","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_38" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3237#L32J#18A&cr=824176395&mid=5.38.103.1312" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = ja młodą byłam, ale obocznie pojawia się często <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=47&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>zanik nosowości</B>:<BR>wymowa samogłosek nosowych bez rezonansu nosowego jako odpowiadających im ustnych'');return false" onmouseout="hideToolTip()">brak nosowości</a>: <em>z</em> <em>procesjo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_39","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3238#L32J#18A&cr=761483592&mid=5.39.103.1344","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_39" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3238#L32J#18A&cr=761483592&mid=5.39.103.1344" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, i z to rózcko </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_40","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3239#L32J#18A&cr=892756341&mid=5.40.103.1376","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_40" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3239#L32J#18A&cr=892756341&mid=5.40.103.1376" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, snopowiozałka </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_41","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3240#L32J#18A&cr=857423961&mid=5.41.103.1408","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_41" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3240#L32J#18A&cr=857423961&mid=5.41.103.1408" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, wyjado bronamy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_42","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3241#L32J#18A&cr=795831642&mid=5.42.103.1440","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_42" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3241#L32J#18A&cr=795831642&mid=5.42.103.1440" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, zasiejo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_43","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3242#L32J#18A&cr=462753198&mid=5.43.103.1472","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_43" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3242#L32J#18A&cr=462753198&mid=5.43.103.1472" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = z procesją, i z tą różdżką, snopowiązałka, wyjadą bronami, zasieją,</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">8. zastępowanie przyimków <em>w, z, pod</em> przez <em>we, ze, pode</em> (z wtórnym, nieuzasadnionym -<em>e</em>), co miało na celu zapobiec spłynięciu się tych morfemów ze spółgłoską rozpoczynającą następny wyraz, np: <em>we wozie, ze solą, pode dżwiami </em>(cecha nie poświadczona w tekście),</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">9. zastąpienie -''<em>a</em>, -''<em>o</em> przez -''<em>e</em> (występowanie form bez <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=144&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przegłos</B>:<BR>historyczny proces przejścia psł. samogłosek przednich ě *tzw. jać), e, ę przed spłg. przedniojęzykowo-zębowymi twardymi w a, o, ą, który spowodował powstanie oboczności e : a (kwiat : kwiecie), e : o (wiozę : wieziesz), ę : ą (zatartą przez późniejszy rozwój nosówek)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przegłosu</a>): <em> z mietły </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_44","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3243#L32J#18A&cr=254631897&mid=5.44.103.1504","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_44" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3243#L32J#18A&cr=254631897&mid=5.44.103.1504" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, brzezowe </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_45","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3244#L32J#18A&cr=854761329&mid=5.45.103.1536","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_45" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3244#L32J#18A&cr=854761329&mid=5.45.103.1536" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = z miotły, brzozowe,</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">10. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=180&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>labializacja</B>:<BR>poprzedzanie sam. tylnych o, u niezgłoskotwórczym ł, czyli wymowa ło, ło, łu, łu'');return false" onmouseout="hideToolTip()">labializacja</a>:</div> <ul><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=147&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>prelabializacja</B>:<BR>poprzedzenie samogłosek na początku wyrazu (w nagłosie) przez niezgłoskotwórcze u (wymowa jak dziś ł)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">prelabializacja</a> samogłoski <em>o</em>, np. <sup><em>ł</em></sup><em>opowiadali </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_46","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3245#L32J#18A&cr=486793215&mid=5.46.103.1568","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_46" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3245#L32J#18A&cr=486793215&mid=5.46.103.1568" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em> </em><sup><em>ł</em></sup><em>odpowiedzialności </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_47","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3246#L32J#18A&cr=891362475&mid=5.47.103.1600","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_47" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3246#L32J#18A&cr=891362475&mid=5.47.103.1600" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><sup><em>ł</em></sup><em>obiluł </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_48","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3247#L32J#18A&cr=362859714&mid=5.48.103.1632","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_48" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3247#L32J#18A&cr=362859714&mid=5.48.103.1632" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, sie</em><sup><em> ł</em></sup><em>odbirało </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_49","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3248#L32J#18A&cr=235184796&mid=5.49.103.1664","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_49" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3248#L32J#18A&cr=235184796&mid=5.49.103.1664" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><sup><em>ł</em></sup><em>osmoluł </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_50","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3249#L32J#18A&cr=459731268&mid=5.50.103.1696","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_50" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3249#L32J#18A&cr=459731268&mid=5.50.103.1696" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= opowiadali, odpowiedzialności, obielił, się odbierało, osmolił,</div> </li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=180&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>labializacja</B>:<BR>poprzedzanie sam. tylnych o, u niezgłoskotwórczym ł, czyli wymowa ło, ło, łu, łu'');return false" onmouseout="hideToolTip()">labializacja</a>śródgłosowa samogłoski<em> o: rob</em><sup><em>ł</em></sup><em>oty </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_51","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3250#L32J#18A&cr=947568213&mid=5.51.103.1728","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_51" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3250#L32J#18A&cr=947568213&mid=5.51.103.1728" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, w</em><sup><em>ł</em></sup><em>odo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_52","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3251#L32J#18A&cr=527683149&mid=5.52.103.1760","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_52" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3251#L32J#18A&cr=527683149&mid=5.52.103.1760" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, w</em><sup><em>ł</em></sup><em>odo sie ich obliwało </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_53","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3252#L32J#18A&cr=473962158&mid=5.53.103.1792","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_53" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3252#L32J#18A&cr=473962158&mid=5.53.103.1792" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = roboty, wodą, wodą się ich oblewało,</div> </li></ul> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> <br /> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> Inne cechy:</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- występowanie w <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=167&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>narzędnik liczby mnogiej rzeczowników</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">narzędniku liczby mnogiej rzeczowników</a> końcówki <em>-my</em> (cecha charakterystyczna dla gwar mazowieckich, obecna również w gwarach z okolic Sandomierza i dla gwary lasowskiej): <em>cepamy sie młóciło </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_54","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3253#L32J#18A&cr=237584196&mid=5.54.103.1824","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_54" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3253#L32J#18A&cr=237584196&mid=5.54.103.1824" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, ciupagamy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_55","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3254#L32J#18A&cr=583619247&mid=5.55.103.1856","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_55" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3254#L32J#18A&cr=583619247&mid=5.55.103.1856" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, jag my </em><sup><em>ł</em></sup><em>opowiadali </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_56","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3255#L32J#18A&cr=765834219&mid=5.56.103.1888","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_56" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3255#L32J#18A&cr=765834219&mid=5.56.103.1888" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, olejnemy farbami </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_57","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3256#L32J#18A&cr=265371984&mid=5.57.103.1920","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_57" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3256#L32J#18A&cr=265371984&mid=5.57.103.1920" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, uciekać przed niemy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_58","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3257#L32J#18A&cr=956321874&mid=5.58.103.1952","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_58" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3257#L32J#18A&cr=956321874&mid=5.58.103.1952" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, wjado bronamy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_59","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3258#L32J#18A&cr=461937528&mid=5.59.103.1984","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_59" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3258#L32J#18A&cr=461937528&mid=5.59.103.1984" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = cepami się młóciło, ciupagami, jak mi opowiadali, olejnymi farbami, uciekać przed nimi, wjadą bronami,</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- występowanie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=96&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>spółgłoska l</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">twardego <em>l</em></a>w grupie <em>li</em> (cecha charakterystyczna dla gwar mazowieckich, występująca również w gwarach z okolic Sandomierza i w gwarze lasowskiej): <em>ile przedstawieniów my graly </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_60","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3259#L32J#18A&cr=235891467&mid=5.60.103.2016","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_60" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3259#L32J#18A&cr=235891467&mid=5.60.103.2016" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>przedstawienia my grywaly </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_61","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3260#L32J#18A&cr=458792613&mid=5.61.103.2048","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_61" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3260#L32J#18A&cr=458792613&mid=5.61.103.2048" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = ile przedstawień my grali, przedstawienia my grywali,</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- przejście <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=139&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przejście wygłosowego ej > -i/-y</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">wygłosowego -<em>ej > i/y</em></a> : <em>downi </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_62","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3261#L32J#18A&cr=712546389&mid=5.62.103.2080","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_62" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3261#L32J#18A&cr=712546389&mid=5.62.103.2080" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, późni </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_63","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3262#L32J#18A&cr=947618325&mid=5.63.103.2112","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_63" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3262#L32J#18A&cr=947618325&mid=5.63.103.2112" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, i wiency </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_64","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3263#L32J#18A&cr=456297831&mid=5.64.103.2144","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_64" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3263#L32J#18A&cr=456297831&mid=5.64.103.2144" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, w Limanowy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_65","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3264#L32J#18A&cr=741325869&mid=5.65.103.2176","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_65" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3264#L32J#18A&cr=741325869&mid=5.65.103.2176" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = dawniej, później, i więcej, w Limanowej,</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- przejście -<em>ń-</em> > -<em>j-</em> (cecha typowa dla gwary lasowskiej): <em>kojmi </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_66","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3265#L32J#18A&cr=137892564&mid=5.66.103.2208","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_66" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3265#L32J#18A&cr=137892564&mid=5.66.103.2208" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pajstwowy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_67","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3266#L32J#18A&cr=461859237&mid=5.67.103.2240","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_67" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3266#L32J#18A&cr=461859237&mid=5.67.103.2240" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, potajczyło sie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_68","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3267#L32J#18A&cr=684129735&mid=5.68.103.2272","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_68" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3267#L32J#18A&cr=684129735&mid=5.68.103.2272" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, tejcowoł </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_69","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3268#L32J#18A&cr=264157839&mid=5.69.103.2304","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_69" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3268#L32J#18A&cr=264157839&mid=5.69.103.2304" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = końmi, państwowy, potańczyło się, tańcował,</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- stwardnienie głosek:</div> <ul><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">przejście <em>dz</em> > <em>d</em> (przejście historycznie miękkiej głoski <em>dz</em> w <em>d</em>): <em>zasado buraki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_70","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3269#L32J#18A&cr=461978325&mid=5.70.103.2336","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_70" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3269#L32J#18A&cr=461978325&mid=5.70.103.2336" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, jedenie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_71","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3270#L32J#18A&cr=632749815&mid=5.71.103.2368","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_71" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3270#L32J#18A&cr=632749815&mid=5.71.103.2368" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = zasadzą buraki, jedzenie,</div> </li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=257&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>depalatalizacja</B>:<BR>stwardnienie; zanik miękkości spółgłoski pierwotnie miękkiej lub zmiękczonej'');return false" onmouseout="hideToolTip()">depalatalizacja</a> <em>v</em>'' > <em>v</em> (stwardnienie głoski <em>v</em>''): <em>pióra wstawało </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_72","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3271#L32J#18A&cr=468952137&mid=5.72.103.2400","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_72" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3271#L32J#18A&cr=468952137&mid=5.72.103.2400" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = pióra wstawiało,</div> </li></ul> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=241&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>dysymilacja</B>:<BR>(rozpodobnienie) zróżnicowanie takich samych lub podobnych głosek, sąsiadujących ze sobą w wyrazie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">dysymilacja</a> (inaczej rozpodobnienie):</div> <ul><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">rozpodobnienia grup, które mają tendencje do uproszczenia, np: <em>lekki > leki, dłuższy > dłuszy</em>, tutaj: <em>mietki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_73","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3272#L32J#18A&cr=862459173&mid=5.73.103.2432","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_73" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3272#L32J#18A&cr=862459173&mid=5.73.103.2432" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>= miękki. </div> </li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">rozpodobnienie międzysylabowe: <em>poszed do cięższy pracy do mularki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_74","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3273#L32J#18A&cr=879453621&mid=5.74.103.2464","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_74" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3273#L32J#18A&cr=879453621&mid=5.74.103.2464" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = poszedł do cięższej pracy do murarki.</div> </li></ul> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- uproszczenia na skutek zaniku <em>ł</em>: <em>pomłóciam </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_75","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3274#L32J#18A&cr=298751463&mid=5.75.103.2496","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_75" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3274#L32J#18A&cr=298751463&mid=5.75.103.2496" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, robiam jem </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_76","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3275#L32J#18A&cr=431576289&mid=5.76.103.2528","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_76" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3275#L32J#18A&cr=431576289&mid=5.76.103.2528" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, włozyam </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_77","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3276#L32J#18A&cr=645238791&mid=5.77.103.2560","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_77" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3276#L32J#18A&cr=645238791&mid=5.77.103.2560" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, byam </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_78","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3277#L32J#18A&cr=321679548&mid=5.78.103.2592","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_78" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3277#L32J#18A&cr=321679548&mid=5.78.103.2592" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = pomłóciłam, robiłam im, włożyłam, byłam,</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><br /> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> Słowotwórstwo:</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- stosowanie innych przyrostków słowotwórczych niż w polszczyźnie ogólnej: <em>krówskigo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_79","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3278#L32J#18A&cr=128639574&mid=5.79.103.2624","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_79" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3278#L32J#18A&cr=128639574&mid=5.79.103.2624" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = krowiego,</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- inne przedrostki słowotwórcze niż w języku ogólnym: <em>wyrozumieć </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_80","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3279#L32J#18A&cr=753289641&mid=5.80.103.2656","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_80" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3279#L32J#18A&cr=753289641&mid=5.80.103.2656" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = zrozumieć,</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> <br /> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> Fleksja:</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- występowanie w mianowniku liczby mnogiej rzeczowników męskich zapożyczonych dawnej końcówki -<em>a</em> zamiast -<em>y</em>: <em>te prezenta </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_81","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3280#L32J#18A&cr=578392461&mid=5.81.103.2688","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_81" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3280#L32J#18A&cr=578392461&mid=5.81.103.2688" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = te prezenty,</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- zastosowanie form męskoosobowych czasowników w odniesieniu do rzeczowników niemęskoosobowych: <em>konie siekli </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_82","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3281#L32J#18A&cr=145728963&mid=5.82.103.2720","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_82" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3281#L32J#18A&cr=145728963&mid=5.82.103.2720" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = konie siekły,</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- występowanie form <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=271&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>bezokolicznik</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">bezokolicznika</a> zakończonych na o<em>wać</em> zamiast -<em>iwać</em>: <em>obsługować </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_83","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3282#L32J#18A&cr=762413985&mid=5.83.103.2752","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_83" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3282#L32J#18A&cr=762413985&mid=5.83.103.2752" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = obsługiwać,</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- <em>jak pachło </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_84","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3283#L32J#18A&cr=176439825&mid=5.84.103.2784","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_84" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3283#L32J#18A&cr=176439825&mid=5.84.103.2784" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> zamiast <em>pachniało</em> (zachowanie dawnego tematu <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=191&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>koniugacja</B>:<BR>odmiana czasowników przez osoby, liczby, czasy, tryby i strony, a także w cz. przesz. i przysz. oraz w tr. przyp. przez rodzaje; zespół form fleksyjnych czas., typ odmiany.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">koniugacji</a>, psł. *<em>pachati</em>),</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- występowanie form typu <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=151&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>pluralis maiestaticus</B>:<BR>używanie męskoosobowych. form czasowników, zaimków i przymiotników (ale nie rzecz.) w lmn. w odniesieniu do jednej osoby zarówno mężczyzny, jak i kobiety'');return false" onmouseout="hideToolTip()"><em>pluralis maiestaticus</em></a>: <em>Tatuś malowali, lubieli malować </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_85","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3284#L32J#18A&cr=523781469&mid=5.85.103.2816","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_85" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3284#L32J#18A&cr=523781469&mid=5.85.103.2816" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, Pienkny ten dywan był, co tatuś wymalowali </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_86","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3285#L32J#18A&cr=193675824&mid=5.86.103.2848","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_86" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3285#L32J#18A&cr=193675824&mid=5.86.103.2848" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>,<em> Dziadziuś, jak umarli mieli 84 </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_87","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3286#L32J#18A&cr=948752613&mid=5.87.103.2880","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_87" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3286#L32J#18A&cr=948752613&mid=5.87.103.2880" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, Dziadziuś 10 lat nie widzieli na oczy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_88","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3287#L32J#18A&cr=289471635&mid=5.88.103.2912","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_88" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3287#L32J#18A&cr=289471635&mid=5.88.103.2912" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = Tatuś malował, lubił malować, Piękny był ten dywan, co tatuś wymalował, Dziadziuś, jak umarł miał 84, Dziadziuś 10 lat nie widzał na oczy,</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- zastosowanie dawnej końcówki <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=132&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przymiotniki dzierżawcze</B>:<BR>tworzone od imion i nazw własnych ludzi i istot żywych dla określenia przynależności przedmiotu do osoby wskazanej przez przymiotnik'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przymiotnika dzierżawczego</a>: <em>dywan pamientom tatusiów jeden</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_89","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3302#L32J#18A&cr=386541729&mid=5.89.103.2944","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_89" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3302#L32J#18A&cr=386541729&mid=5.89.103.2944" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = pamiętam dywan tatusia jeden,</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- występowanie liczebnika ułamkowego: <em>Półtrzecia</em> roku \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_90","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3288#L32J#18A&cr=921563487&mid=5.90.103.2976","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_90" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3288#L32J#18A&cr=921563487&mid=5.90.103.2976" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>.</div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><br /> </div> <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> Słownictwo odnotowane w tekstach zawiera wiele wyrazów charakterystycznych dla wielu gwar małopolskich. Jest to słownictwo dotyczace takich kręgów tematycznych jak:</div> <ol><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">dom, kuchnia: <em>celuście </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_91","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3289#L32J#18A&cr=126738495&mid=5.91.103.3008","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_91" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3289#L32J#18A&cr=126738495&mid=5.91.103.3008" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> (czeluść - otwór w piecu, przez który wkładano chleb),</div> </li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">gospodarstwo, praca na roli: <em>gospodarka</em> (gospodarstwo), <em>brony, siywnik</em> (siewnik), <em>kosa, kopa</em> (snop z siana lub słomy), <em>cep</em> (narzędzie do młócenia zboża), <em>kopiarze</em> (ci, którzy kopią ziemniaki), </div> </li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">ubiór: <em>wdzianie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_92","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3290#L32J#18A&cr=817465329&mid=5.92.103.3040","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_92" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3290#L32J#18A&cr=817465329&mid=5.92.103.3040" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> (ubranie, strój), <em>odziwać </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_93","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3291#L32J#18A&cr=582914763&mid=5.93.103.3072","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_93" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3291#L32J#18A&cr=582914763&mid=5.93.103.3072" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> (ubierać), <em>siwy</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_94","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3292#L32J#18A&cr=694235718&mid=5.94.103.3104","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_94" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3292#L32J#18A&cr=694235718&mid=5.94.103.3104" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> (szary), <em>bury</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_95","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3293#L32J#18A&cr=964185723&mid=5.95.103.3136","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_95" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3293#L32J#18A&cr=964185723&mid=5.95.103.3136" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>(brązowy), </div> </li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">obyczaje: <em>cygany </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_96","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3294#L32J#18A&cr=123598476&mid=5.96.103.3168","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_96" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3294#L32J#18A&cr=123598476&mid=5.96.103.3168" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, zapuśniaki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_97","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3295#L32J#18A&cr=957483261&mid=5.97.103.3200","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_97" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3295#L32J#18A&cr=957483261&mid=5.97.103.3200" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> (przebierańcy, którzy chodzili na zapusty), <em>ozdobki</em> (ozdoby), <em>zopusty </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_98","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3296#L32J#18A&cr=847156239&mid=5.98.103.3232","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_98" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3296#L32J#18A&cr=847156239&mid=5.98.103.3232" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> (zapusty), </div> </li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">inne: <em>usmoloani </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_99","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3297#L32J#18A&cr=962187453&mid=5.99.103.3264","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_99" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3297#L32J#18A&cr=962187453&mid=5.99.103.3264" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> (ubrudzeni), <sup><em>ł</em></sup><em>osmoluł </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_100","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3298#L32J#18A&cr=381925674&mid=5.100.103.3296","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_100" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3298#L32J#18A&cr=381925674&mid=5.100.103.3296" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> (ubrudził), <em>wyrozumieć</em> (zrozumieć), <em>wkej </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_101","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3299#L32J#18A&cr=341756289&mid=5.101.103.3328","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_101" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3299#L32J#18A&cr=341756289&mid=5.101.103.3328" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> (kiedy), <em>kole </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_102","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3300#L32J#18A&cr=459716328&mid=5.102.103.3360","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_102" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3300#L32J#18A&cr=459716328&mid=5.102.103.3360" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> (obok), <em>na pirszem przodku </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_103","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3301#L32J#18A&cr=568712943&mid=5.103.103.3392","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_103" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3301#L32J#18A&cr=568712943&mid=5.103.103.3392" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> (na początku).</div> </li></ol> <div align="justify" style="margin-left: 0.64cm; margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> <br /> </div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=610&Itemid=70">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=611&Itemid=70">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('krakowiacy-wsch-historia-regionu', 'krakowiacy-wschodni', 'Historia regionu', 20000, '\r\n <h1>Historia regionu</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" class="western" align="justify"> Historia regionu wiąże się ściśle z losami Tarnowa, który w 1125 roku po raz pierwszy pojawia się w dokumencie pisanym, potwierdzającym posiadłości klasztoru benedyktynów tynieckich. Prawa miejskie Tarnów uzyskał w 1330 r., nadał mu je król Władysław Łokietek. Ówczesnym właścicielem miasta był Spycimir Leliwita (wojewoda krakowski), stąd herbem Tarnowa stała się Leliwa, noszona przez Spycimira. Średniowieczny układ starego Tarnowa zachował się do dzisiejszych czasów. Przez wieki (do roku 1787) Tarnów pozostawał miastem prywatnym, należąc kolejno do rodów Tarnowskich (potomków Spycimira, jednym z nich był hetman Jan Amor Tarnowski), Ostrogskich, Zasławskich, Sanguszków. </p> <p style="line-height: 0.35cm" class="western">O pochodzeniu Tarnowa mówią również legendy:</p> <p style="line-height: 0.35cm" class="western"><em><br />Początki Tarnowa i legendy herbowe Leliwitów</em><strong><br /></strong><br /><em>W nocnej ciszy mego miasta</em><br /><em>tę balladę o Leliwitów herbie</em><br /><em>szepcze mi stara Baszta:</em><br /><em>złotej gwiazdce z sierpem księżyca</em><br /><em>Przyprószona legend patyną</em><br /><em>wieść zapomniana niosła:</em><br /><em>Spicymir w grodzie zasłynął</em><br /><em>gdzie tarniana rosła</em><br /><em>Cierpki owoc jej granatowy</em><br /><em>zamieniony w "przednią piwnicę"</em><br /><em>zauroczył stół Łokietkowy</em><br /><em>i gród miastem wpisał w Metrycę</em><br /><em>W ów czas sierpem po niebie płynął</em><br /><em>Księżyc pod jasną gwiazdą</em><br /><em>ten symbol przyjął</em><br /><em>w herb nasz Protoplasta</em><br /><em>Nie wierzycie ? Spójrzcie w orbitę</em><br /><em>na marcowym nieba sklepieniu -</em><br /><em>jako w herbie złotem wyszyte</em><br /><em>tam - podobnie się mienią.<br />/Jan Curyło/</em></p> <p style="line-height: 150%" class="western" align="justify"> Po pierwszym rozbiorze Tarnów stał się częścią monarchii habsburskiej (Królestwo Galicji i Lodomerii). Wówczas utworzono w Tarnowie biskupstwo, gdyż dotąd region podlegał biskupowi krakowskiemu.</p> <p style="line-height: 150%" class="western" align="justify"> W dziewiętnastym wieku Tarnów znalazł się przy trasie kolei żelaznej, co sprzyjało rozwojowi miasta. W 1870 r. Tarnów liczył już 21.779 mieszkańców i jest trzecim miastem pod względem liczby ludności w tej części kraju po Lwowie i Krakowie. W okresie międzywojennym w pobliskich Mościcach (obecnie dzielnica Tarnowa) zbudowano zakłady produkujące nawozy azotowe. Ich dyrektorem był m.in. znany na arenie ogólnokrajowej działacz polityczny Eugeniusz Kwiatkowski.</p> <p style="line-height: 150%" class="western" align="justify"> W dniu 14 czerwca 1940 r., spod żydowskiej łaźni wyruszył pierwszy transport do obozu zagłady w Oświęcimiu (Auschwitz). Więźniowie z Tarnowa (728 osób) byli pierwszymi ofiarami obozu. W czasie wojny miasto straciło znaczną część swoich mieszkańców, którą stanowiła ludność pochodzenia żydowskiego.</p> <p style="line-height: 150%" class="western" align="justify"> Tarnów to miasto z bogatą tradycją i historią, jak każde niemalże stare miasto może poszczycić się niezliczoną ilością duchów nawiedzających ratusz, muzeum i lochy pod kościołami. Ma także jedyne w Europie Muzeum Romów. </p> <p style="line-height: 150%" class="western" align="justify"> <br /> </p> <p style="line-height: 150%" class="western" align="justify"> Źródła:</p> <ul><li> <a href="http://www.wikipedia.pl/">http://www.wikipedia.pl</a></li><li> <a href="http://www.emonety.pl/page/miasto-tarnow-p366.html">http://www.emonety.pl/page/miasto-tarnow-p366.html</a> </li><li><a href="http://www.it.tarnow.pl/">http://www.it.tarnow.pl</a></li></ul> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=606&Itemid=70">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=607&Itemid=70">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('krakowiacy-wsch-kultura', 'krakowiacy-wschodni', 'Kultura ludowa (wersja podstawowa)', 50000, '<h1>Kultura ludowa</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <h2>Dom i jego wnętrze</h2><p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_853_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze</h3>\r\n <p>Dom Felicji Curyłowej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/274/images/640x360-F3210.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/274/images/288x162-F3210.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/274/images/100x57-F3210.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze</h3>\r\n <p>Chałupa w zagrodzie Felicji Curyłowej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/274/images/640x360-F3211.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/274/images/288x162-F3211.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/274/images/100x57-F3211.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze</h3>\r\n <p>Budynek w Zalipiu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/274/images/640x360-F3209.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/274/images/288x162-F3209.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/274/images/100x57-F3209.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze</h3>\r\n <p>Zalipie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/274/images/640x360-F3208.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/274/images/288x162-F3208.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/274/images/100x57-F3208.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze</h3>\r\n <p>Zalipie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/274/images/640x360-F3239.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/274/images/288x162-F3239.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/274/images/100x57-F3239.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze</h3>\r\n <p>Zalipie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/274/images/640x360-F3207.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/274/images/288x162-F3207.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/274/images/100x57-F3207.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze</h3>\r\n <p>Zalipie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/274/images/640x360-F3238.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/274/images/288x162-F3238.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/274/images/100x57-F3238.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_853_1 = new gallery($(''gallery_853_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nZagrody Krakowiaków wschodnich były jedno lub wielobudynkowe. Budynki (o konstrukcji zrębowej) miały zazwyczaj czterospadowe dachy, które kryto słomą. Przy budowie szop i stodół często stosowano konstrukcję plecioną. Na Powiślu Dąbrowskim ściany zagród zdobiono dodatkowo kolorowymi malowidłami o motywach kwiatowych. W Zalipiu tradycja ta trwa do dziś, dzięki czemu wieś nazwano <em>Malowaną Wsią</em>. Malowidła zdobią domy, stodoły, ale również płoty i studnie.</p><p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_853_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2</h3>\r\n <p>Sień w domu Felicji Curyłowej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/271x480-F3215.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/122x216-F3215.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/43x75-F3215.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2</h3>\r\n <p>Piec w kuchni, dom Felicji Curyłowej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/271x480-F3218.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/122x216-F3218.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/43x75-F3218.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2</h3>\r\n <p>Piec wnuczki Felicji Curyłowej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/271x480-F3227.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/122x216-F3227.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/43x75-F3227.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2</h3>\r\n <p>Ściana pokoju, dom Felicji Curyłowej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/640x360-F3213.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/288x162-F3213.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/100x57-F3213.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2</h3>\r\n <p>Pokój, dom Felicji Curyłowej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/271x480-F3216.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/122x216-F3216.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/43x75-F3216.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2</h3>\r\n <p>Talerz malowany przez Felicję Curyłową</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/640x360-F3223.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/288x162-F3223.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/100x57-F3223.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2</h3>\r\n <p>Skrzynia, dom Felicji Curyłowej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/640x360-F3221.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/288x162-F3221.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/100x57-F3221.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2</h3>\r\n <p>Sprzęty domowe, Dom Malarek</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/271x480-F3203.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/122x216-F3203.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/43x75-F3203.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2</h3>\r\n <p>Rózga weselna, dom Felicji Curyłowej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/271x480-F3220.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/122x216-F3220.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/275/images/43x75-F3220.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Dom i wnďż˝trze 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_853_2 = new gallery($(''gallery_853_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nChałupa Krakowiaków wschodnich składała się z <em>sieni</em>, <em>izby białej</em> (pokoju), <em>izby czarnej</em> (kuchni) i <em>komory</em>, która znajdowała się za kuchnią. Układ taki posiada również dom Felicji Curyłowej (obecnie filia Muzeum Okręgowego w Tarnowie). Wszystkie wnętrza – poza komorą – pokryte są wielobarwnymi malowidłami wykonanymi na glinianym tynku. Ponadto na ścianach znajdują się ozdoby innego typu, jak: <em>papierowe</em> <em>dywany</em>, <em>makatki</em>, wycinanki, kwiatki z bibuły.</p><p align="justify">W kuchni stoi wielki, rozłożysty piec, również pokryty bogatą malaturą.</p><p align="justify">Także na sprzętach domowych i naczyniach (talerze, dzbanki, deski, stołki i inne) występują motywy kwiatowe.</p><h2><br />Strój ludowy</h2><h4>Strój męski </h4><p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_853_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Strďż˝j ludowy</h3>\r\n <p>Otfinowianie, strój Kakowiaków wschodnich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/276/images/271x480-F3240.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Strďż˝j ludowy" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/276/images/122x216-F3240.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Strďż˝j ludowy" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/276/images/43x75-F3240.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Strďż˝j ludowy thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Strďż˝j ludowy</h3>\r\n <p>Otfinowianie, strój Kakowiaków wschodnich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/276/images/271x480-F3241.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Strďż˝j ludowy" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/276/images/122x216-F3241.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Strďż˝j ludowy" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/276/images/43x75-F3241.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Strďż˝j ludowy thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Strďż˝j ludowy</h3>\r\n <p>Gorset</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/276/images/640x360-F3237.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Strďż˝j ludowy" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/276/images/288x162-F3237.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Strďż˝j ludowy" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/276/images/100x57-F3237.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Strďż˝j ludowy thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Strďż˝j ludowy</h3>\r\n <p>Gorset</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/276/images/640x360-F3234.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Strďż˝j ludowy" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/276/images/288x162-F3234.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Strďż˝j ludowy" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/276/images/100x57-F3234.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Strďż˝j ludowy thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_853_3 = new gallery($(''gallery_853_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nNakryciem głowy charakterystycznym dla Karkowiaków wschodnich była <em>rogatywka</em> (w stroju <em>paradnym</em> rogatykę ozdabiano pękiem pawich piór i kolorowymi wstążkami) lub <em>magierka</em>. Typowym okryciem wierzchnim była <em>kierezja</em> (sukienna <em>sukmana</em>) w kolorze brązowym lub granatowym. Najbardziej reprezentatywnym elementem <em>kierezji</em> był duży haftowany kołnierz (<em>suka</em>), który opadał na plecy. Pod sukmanę wkładano płócienną koszulę. Strój uzupełniały sukienne spodnie koloru granatowego lub płócienne w czerwone albo niebieskie prążki. Czasem Krakowiacy wschodni zakładali sukienne <em>kaftany</em> lub <em>płótnianka</em>. Typowym obuwiem były czarne buty z wysokimi cholewami. Dodatkowym elementem stroju był biały, wąski pas z metalowymi kółkami (<em>brzękadłami</em>) lub szerszy, wykonany z zielonego safianu (ozdobiony <em>plecionką</em>).</p><p style="font-style: normal" align="justify"> </p><h4>Strój kobiecy</h4><p align="justify">Strój kobiecy Krakowiaków wschodnich – podobnie jak strój męski – miał kilka regionalnych odmian. Jedną z nich reprezentuje strój z Powiśla Dąbrowskiego. Typowym elementem tego stroju były koszule z okrągłą krezą, którą ozdabiano czerwono-czarnym lub białym haftem. Do haftowanych na biało, płóciennych spódnic zakładano zwykle czerwone zapaski z haftem białym lub kolorowym (czasem ażurowym). Zdarzały się także spódnice z wełny lub wzorzystych perkali i tybetów. Na koszule zakładano gorsety szyte z gładkiej wełny, kwiecistego tybetu (ozdabiane aksamitką i koralikami) lub czarnego aksamitu. Gorsety aksamitne dekorowano złotymi cekinami. Na wierzch zakładano <em>katany</em> (przeważnie jednokolorowe), które ozdobiano czarnym aksamitem i haftem koralikowym. Kobiety zamężne nosiły na głowie płócienne, wiązane w <em>czepiec</em> chusty z białym lub czerwonym haftem. Stroju dopełniały czarne buty z cholewami lub sznurowane trzewiki, czasem naramienna chusta i korale.</p><p> </p><h2>Obrzędy i zwyczaje</h2><p align="justify">Tereny zamieszkałe przez Krakowiaków wschodnich do dziś słyną z bogatej obrzędowości. Jedną z cech charakterystycznych dla tego regionu jest różnorodność grup kolędniczych w czasie Bożego Narodzenia. W skład takiej grupy wchodzą m. in. Trzej Królowie, Herod, Turoń, Kobyłka, Szczodraki, Dziady Śmigurtne z szopką:</p><p align="justify"><em>O, to kolendniki, to było bardzo pienkne. </em><em>Tak jak chodzili kolendniki, kolendy śpiwaly, robiam</em><sup><em> </em></sup><em>jem pamientom, czopkim jem ub</em><em>ierała. Przychodzli chopoki, w rodziców domu byam, to copki jem takie robiam. Tu sie pióra wstawało, ta, pióra. A tu było takie płótno na głowe, a tu było naklejane takie róźne</em><sup><em> </em></sup><em>nawet, ozdóbki były róźne na tych czapkach, na tych... to sie robiło. No i uni</em><sup><em> </em></sup><em>kożuchy do góry tem chodzili i kolendy, kościelne kolendy wszystko tak śpiwali, no kolendy. No było fajnie, bo jak dziesi</em><sup><em> </em></sup><em>puścili tych kolendników, to potańczyło sie</em> [Maria Sierak].</p><p align="justify">Więcej o obrzędach i zwyczajach zob. <a href="index.php?option=com_content&task=view&id=501&Itemid=110">Dialekt małopolski / Kultura ludowa / Obrzędowość coroczna</a>.</p><p align="justify"> </p><h2>Twórczość ludowa</h2><p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_853_4" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa</h3>\r\n <p>Malowidła w domu Marii Sierak</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/277/images/271x480-F3229.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/277/images/122x216-F3229.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/277/images/43x75-F3229.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa</h3>\r\n <p>Dom Marii Sierak</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/277/images/640x360-F3230.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/277/images/288x162-F3230.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/277/images/100x57-F3230.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa</h3>\r\n <p>Dom Felicji Curyłowej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/277/images/271x480-F3212.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/277/images/122x216-F3212.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/277/images/43x75-F3212.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa</h3>\r\n <p>Felicja Curyłowa</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/277/images/271x480-F3214.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/277/images/122x216-F3214.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/277/images/43x75-F3214.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa</h3>\r\n <p>Felicja Curyłowa przy pracy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/277/images/640x360-F3222.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/277/images/288x162-F3222.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/277/images/100x57-F3222.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa</h3>\r\n <p>Malowidło ścienne aurostwa wnuczki Felicji Curyłowej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/277/images/271x480-F3205.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/277/images/122x216-F3205.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/277/images/43x75-F3205.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa</h3>\r\n <p>Motywy kwiatowe, Dom Malarek</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/277/images/271x480-F3201.jpg" title="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/277/images/122x216-F3201.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/277/images/43x75-F3201.jpg" alt="Krakowiacy wschodni - kultura ludowa, Twďż˝rczo�� ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_853_4 = new gallery($(''gallery_853_4''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nTwórczość ludowa Krakowiaków wschodnich kojarzy się przede wszystkim z Zalipiem, wsią położoną na Powiślu Dąbrowskim. Miejscowość ta – nazywana również <em>Malowaną Wsią</em> – słynie z malowania domostw wielobarwnymi motywami kwiatowymi. Tradycję zdobienia budynków mieszkalnych spotkać można w różnych regionach Polski, w żadnym jednak miejscu zwyczaj ten nie rozwinął się tak, jak w Zalipiu. </p><p align="justify">Zwyczaj malowania ścian wywodzi się prawdopodobnie z wykonywania tzw. <em>pacek</em> (kolistych plam z wapna lub glinki zmieszanej z popiołem drzewnym). W drugiej połowie XIX wieku zaczęto pokrywać nimi ściany, piece i powały, które bardzo szybko brudziły się od dymu (piece nie miały wówczas kominów i dym rozchodził się po całej izbie). Z czasem proste <em>packi</em> rozwinęły w piękne, wielobarwne motywy kwiatowe. Wielopokoleniowa tradycja ozdabiania budynków jest nadal kultywowana w Zalipiu (w ostatnich latach można zaobserwować jej odrodzenie). Co ciekawe, malowaniem domostw często zajmowali się mężczyźni:</p><p align="justify"><em>Tatuś malowali, lubieli</em><sup><em> </em></sup><em>malować. Dywan pamientom</em><sup><em> </em></sup><em>tatusiów jeden, to tak do dziś... Taki jeden kwiotek był na środku, taki. A potem, tu... Pienkny ten dywan był, co go tatuś wymalowali. Co pamientom. To lubieli, umieli, uni </em><em>tag musieli </em><em>mieć dokładnie zrobione.</em></p><p align="justify"><em>Ale, prosze pani, co czeba mieć do tego smykałke. Czeba mieć zamiłowanie, czeba mieć renke, to nie sztuka to</em><em> jezd malować </em>[Maria Sierak].</p><p align="justify">Największą malarką zalipiańską była Felicja Curyłowa, która przyczyniła się do rozsławienia Zalipia i – typowej dla tej wsi – tradycji malowania domów. Jej dom – obecnie muzeum – jeszcze za życia właścicielki był miejscem odwiedzanym przez turystów. Dzięki staraniom Felicji Curyłowej w 1978 roku powstał <em>Dom Malarek</em> (nazwany później jej imieniem), w którym dzisiaj pracują kolejne pokolenia malarek.</p><p style="line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Źródła:</p><p style="line-height: 150%" align="justify">A. Paszko (red.)<em>, Książki o Małopolsce. Bibliografia 2004</em>, Kraków 2006.</p><p style="line-height: 150%" align="justify">B. Kożuch, E. Pobiegły, <em>Stroje krakowskie, Kraków 2004.</em></p><p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Dziedzictwo kulturowe w regionie. Małopolska</em>, pod. red. J. Mazur, Kraków 2000.</p><p style="line-height: 150%"><a href="http://www.wrotamalopolski.pl/">http://www.wrotamalopolski.pl</a></p><p style="line-height: 150%"><a href="http://www.muzeum.tarnow.pl/">http://www.muzeum.tarnow.pl</a></p><p style="line-height: 150%"><a href="http://www.mcksokol.pl/410,1177,ETNOGRAFIA.htm">http://www.mcksokol.pl/410,1177,ETNOGRAFIA.htm</a></p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=615&Itemid=70">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('krakowiacy-wsch-region-dzis', 'krakowiacy-wschodni', 'Region dziś', 30000, '\r\n <h1>Region dziś </h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0" class="western" align="justify"> Obszar gwar pogranicza Małopolski środkowej (zamieszkiwany przez Krakowiaków wschodnich) nie stanowi odrębnego regionu zarówno pod względem geograficznym, jak i administracyjnym. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0" class="western" align="justify"> Zajmuje fragment zachodniej część Kotliny Sandomierskiej (a dokładniej takie mezoregiony, jak: Nizina Nadwiślańska, Podgórze Bocheńskie i Płaskowyż Tarnowski). Trudno określić powierzchnię terenu, na którym występują omawiane gwary (mozna przypuszczać, że łącznie zajmują obszar ponad 2500 km²).</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%; widows: 0; orphans: 0" class="western" align="justify"> Zgodnie z podziałem administracyjnym Polski z 1 stycznia 1999 r. część terenów zamieszkiwanych przez Krakowiaków wschodnich należy obecnie do województwa małopolskiego, obejmując powiaty: wielicki (powierzchnia: 427,8 km², ludność: 101,1 tys.), bocheński (powierzchnia: 631,5 km², ludność: 100,3 tys.), brzeski (powierzchnia: 590 km², ludność: 90,574 tys.), proszowicki (powierzchnia: 414,6 km², ludność: 44,0 tys.), tarnowski (powierzchnia: 1333,7 km², ludność: 193,6 tys.) i dąbrowski (powierzchnia: 527 km², ludność: 59,5 tys.).</p> <p style="line-height: 150%" class="western" align="justify">Najważniejsze miasto regionu to Tarnów, miasto o bogatej historii i tradycji. Po wojnie Tarnów był miastem powiatowym w woj. krakowskim. W roku 1975, w wyniku reformy administracyjnej kraju, Tarnów został siedzibą województwa. Miasto stało się ważnym ośrodkiem administracyjnym, gospodarczym i kulturalnym regionu. Z dniem 1 stycznia 1999 r. miasto straciło status województwa. Obecnie jest siedzibą dwóch powiatów, grodzkiego i ziemskiego w woj. małopolskim. </p> <p style="line-height: 150%" class="western" align="justify"> Tarnów jest dużym ośrodkiem przemysłowym z dominującym przemysłem chemicznym (Zakłady Azotowe w Tarnowie-Mościcach S.A.), maszynowym (Zakłady Mechaniczne Tarnów, Fabryka Silników Elektrycznych "Tamel"), spożywczym (Zakłady Mięsne Mięstar wchodzące w skład Grupy Sokołów, Zakłady Mleczarskie Mlektar, Zakłady Przemysłu Chłodniczego Fritar), materiałów budowlanych (największa w kraju cegielnia: Leier-Tarnów S.A., Bruk-Bet), włókienniczym (Spółdzielnia Tarnowska Odzież, Tarnospin, Tarkonfex), skórzanym (Przedsiębiorstwo Tarnokop), szklarskim (Huta Szkła Gospodarczego Tarnów wchodząca w skład Grupy Krosno S.A). W regionie istnieją Specjalne Strefy Ekonomiczne: Tarnowski Klaster Przemysłowy "Plastikowa Dolina" i Park Przemysłowy "Kryształowy".</p> <p style="line-height: 150%" class="western" align="justify"> Źródła:</p> <ul><li> <a href="http://www.wikipedia.pl/">http://www.wikipedia.pl</a> </li><li> <a href="http://www.malopolskie.pl/Region/Administracja">http://www.malopolskie.pl/Region/Administracja</a> </li></ul> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=607&Itemid=70">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=610&Itemid=70">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('krakowiacy-wsch-slowniki', 'krakowiacy-wschodni', 'Słowniki Gwarowe', 60000, '<h1>Słowniki gwarowe</h1><div class="fonetycznie">\r\n\r\n<p class="autor">Halina Karaś</p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><b><span style="line-height: 150%; font-size: 14pt">Słowniki gwar okolic Tarnowa </span></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Etnograficzny region Krakowiaków wschodnich to okolice położone na północ od Tarnowa. Z tego obszaru pochodzi kilka słowniczków dawnych (Błażeja Pawłowicza, Jana Witka) i współcześnie wydany słownik Romualda Gondka, choć opracowany już prawie pół wieku temu. Ponadto w kartotece <i>Słownika gwar polskich </i>PAN znajdują się rękopiśmienne słowniki gwary wsi: Samocice dąbrowskotarnowskie (ponad 12 000 kartek) i Radgoszcz dąbrowskotarnowska (ponad 4 000 kartek) (za: Woźniak 2000: 33). Słownik Radgoszczy został niedawno opublikowany przez autora (Romualda Gondka) po pewnych zmianach. </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><b>Błażej Pawłowicz, <i>Wyrazy gwarowe z okolic Tarnowa</i></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><i>Wyrazy gwarowe z okolic Tarnowa </i>to nieduży słowniczek opracowany przez Błażeja Pawłowicza, podpisanego jako\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' Podpisany jako P.B, ale w spisie treści podany jako Pawłowicz B. Prawdopodobnie chodzi o autora – oprócz powyższego – też słownika rękopiśmiennego, którego cytuje Jan Karłowicz w <i>Słowniku gwar polskich</i>: B. Pawłowicz <i>Słowniczek gwary od Tarnowa</i>. W SGGPPAN w tomie Źródła podano jego imię Błażej.'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">P.B.</a>, opublikowany w„Pracach Filologicznych” (t. IV, 1893, s. 306-310). Zawiera 84 hasła i 10 wyodrębnionych na końcu określonych jako „Przenośnie” związków frazeologicznych, np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">rznąć bąki</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"> – rozmawiać o rzeczach bez znaczenia, także gadać bajki; </span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">wilkiem pędzić </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– próżnować. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Autor podaje tylko wyraz i jego znaczenie, ale są to opisy nieraz bardzo obszerne, wykraczające poza zwykłą definicję, por. np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">jucha </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– w niektórych wsiach – polewka, potrawa z mąki zwykle żytniej. Tak się ją przyrządza: do serwatki wsypuje się mąki i póty miesza, aż się z tego zrobi rzadka braja, którą wlewa się do wrzącej wody i gotuje chwilę. Jedzą ją z kartoflami lub chlebem. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Autor nie wyróżnia znaczeń przez numerowanie ich, np. <i>gorcyna </i>– rozbity garnek, człowiek chory.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><b>Jan Witek, <i>Słowniczek gwary śmignieńskiej </i>(okolice Tarnowa)</b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Słowniczek gwary śmignieńskiej został opublikowany w opracowaniu Jana Witka, <i>Teksty i spostrzeżenia gwaroznawcze z północno-wschodniej okolicy Tarnowa, </i>„”Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności” w Krakowie, t. I, zesz. 1, Kraków 1901, s. 9-36. Całość opracowania składa się z 6 części (od A do G: w tym teksty ze Śmigna, uwagi o samogłosce o w gwarze śmignieńskiej, teksty z Sanoki, uwagi o „mazurowaniu”, spis nazwisk i przezwisk). <i>Słowniczek gwary śmignieńskiej </i>zajmuje strony 13-31.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Przeredagowany przez Jana Rozwadowskiego, który uporządkował materiał, „kładąc na czele rzeczywistą lub teoretyczną formę ogólnopolską”, liczy 628 haseł. Poprawki te nie zawsze jednak idą w dobrym kierunku, i tak np. do czasowników prefiksalnych Jan Rozwadowski podaje jako wyraz hasłowy podstawową postać bezprzedrostkową, tj. do czasowników <i>vybluščyć </i>‘wyłupić (oczy)’; <i>zberbeśić </i>= <i>z</i><i><span>ḿ</span>ęteśić</i>; <i>uchlać </i>‘ugryźć, ukąsić (o koniu, człowieku)’dorabia jako wyrazy hasłowe czasowniki <span style="letter-spacing: 1pt">bluszczeć, berbesić, chlać</span>. Czasem ingerencja ta jest jeszcze większa, np. do form wariantywnych dokonanych i niedokonanych <i>furtać, furgać, furgnąć, </i><i><span></span>urn</i><i><span>ǫ</span>ńć, furtn</i><i><span>ǫ</span>ńć, </i><i><span></span>urtn</i><i><span>ǫ</span>ńć </i>‘o locie ptaka’ daje jako podstawową formę <span style="letter-spacing: 1pt">frunąć; </span>a jako hasło do form <i>cheštevać </i>‘przodować przy żniwie’; <i>cheštńica </i>– podaje herszt; postać <i>stelbuch </i>‘brzuch, małe dziecko (brzuchate) sprowadza do <span style="letter-spacing: 1pt">telbuch</span>, <i>p</i><i><span>ṷ</span>ośiratać śe </i>‘pożegnać, przywitać się’ do <span style="letter-spacing: 1pt">śratać</span>, a <i>chytać</i> do <span style="letter-spacing: 1pt">chwytać</span>, tym samym zamazując m.in. zleksykalizowane formy fonetyczne.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Hasła mają prostą budowę, zazwyczaj tworzą je dodana przez Jana Rozwadowskiego postać literacka hasła (w pisowni zgodnej z regułami ortograficznymi), następnie opracowany przez Jana Witka wyraz hasłowy zapisany fonetycznie wraz z formami obocznymi lub derywatami (dubletami słowotwórczymi) i definicja, por. np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><span style="line-height: 150%; letter-spacing: 1pt; font-size: 10pt">kukiełka</span><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">: <i>ku</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">o</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ka</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, <i>kukľica</i>, <i>ku</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">oľica</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><span style="line-height: 150%; letter-spacing: 1pt; font-size: 10pt">boczula, boczoń</span><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">: <i>b</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">øcula</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, <i>b</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">øcoń </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">‘patrzący spode łba’; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><span style="line-height: 150%; letter-spacing: 1pt; font-size: 10pt">beśtefranty</span><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">: <i>beśtefranty </i>‘żarty’, <i>beśtyfrånt </i>‘żartowniś’; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><span style="line-height: 150%; letter-spacing: 1pt; font-size: 10pt">tryźnić</span><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">: <i>tryźnić</i>, <i>tryźńićel</i> ‘marnotrawić, -trawca’; <i>stryźńu </i>‘stracił’. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Czasem pojawia się informacja gramatyczna, np. zakończenie D. lp. przy rzeczownikach, por.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><span style="line-height: 150%; letter-spacing: 1pt; font-size: 10pt">skar-</span><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">: <i>skarantneś</i>, gen. <i>-śći</i> ‘kara, upomnienie rodziców’, </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">czy formy 3. os. lp. czasu ter. czasowników, np. </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><span style="line-height: 150%; letter-spacing: 1pt; font-size: 10pt">śleptać</span><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">: <i>uśľiptać</i>, 3. sg. <i>-śľiptå</i>, i <i>-śľipce </i>‘ciężko zapracować’. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Cytatów nie ma prawie wcale, ale obecne w opracowaniu obszerne teksty gwarowe pozwalają się zorientować w funkcjonowaniu tej leksyki.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><b>Romuald Gondek, <i>Słownictwo Radgoszczy</i></b></div>\r\n<p><a title="Okladka słownika Radgoszczy Romualda Gondka" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg\\hka\\SG076.gif"><img alt="" width="247" height="216" src="cmsimg\\hka\\SG076.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Radgoszcz to wieś gminna w powiecie Dąbrowa Tarnowska, woj. małopolskie. Dialektologicznie leży na pograniczu Krakowskiego, Pogórza i Małopolski środkowej (Kieleckie i Sandomierskie). Słownik został wydany w Tarnowie w 2002 roku (ss. 131), ale autor opracował go na podstawie napisanej przez siebie w 1967 roku pod kierunkiem prof. Ewy Ostrowskiej pracy magisterskiej na filologii polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Właściwy słownik poprzedza obszerna część składająca się z opisu dziejów i współczesnej sytuacji Radgoszczy, charakterystyki jej gwary i informatorów.</div>\r\n<p><a title="Strona z ilustracjami ze słownika Radgoszczy Romualda Gondka" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg\\hka\\SG078.gif"><img alt="" width="247" height="216" src="cmsimg\\hka\\SG078.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Dzięki licznym ilustracjom – rysunkom elementów dawnej ludowej kultury materialnej (z nazwami) opracowanie ma także wartość etnograficzną.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Podstawą materiałową słownika jest leksyka zebrana zimą 1967 roku na podstawie kwestionariusz i swobodnych rozmów z informatorami. Słownik zawiera ponad 4000 haseł, a jego wersja w maszynopisie została przekazana do Zakładu Dialektologii Polskiej IJP PAN i jest wykorzystywana w pracach nad <i>Słownikiem gwar polskich PAN. </i></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Ze względu na popularny charakter publikacji autor uprościł zapis fonetyczny. Niestety, uczynił to dość niefortunnie, mieszając zapis fonetyczny i ortograficzny, np. pozostawił zapis fonetyczny <i>ch </i>jako <i>x</i>, <i>ó </i>jako <i>u, </i>ale spółgłoskę <i>w</i> zapisuje już niefonetycznie jako <i>v</i>, lecz ortograficznie <i>w</i>, <i>rz</i> po bezdźwięcznych pisze zgodnie z zasadą ubezdźwięczniania jako <i>sz</i>, podobnie zachowuje wszystkie inne upodobnienia fonetyczne (np. <i>z</i> wygłosie jako <i>s</i>), miękkie <i>ż</i> też ortograficznie jako <i>zi</i>, labializację i etymologiczną spółgłoskę <i>ł</i> wymawianą jako <i><span>ṷ</span></i> wałczone zaznacza przez zwykłe <i>u</i>, np. <i>uaxamy</i> = <span>ṷ</span>aχamy, <i>buawoc</i> = b<span>ṷ</span>avoc, <i>jauuwecke</i> = <span></span>a<span>ṷ</span>uvecke, <i>wus</i> = wóz, co może powodować trudności w odbiorze. Lepszy, bardziej czytelny byłby zapis ortograficzny uwzględniający podstawowe cechy gwarowej wymowy: <i>łachamy, bławoc, jałówecke</i>.</div>\r\n<p><a title="Wybrana strona słownika Radgoszczy Romualda Gondka" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg\\hka\\SG077.gif"><img alt="" width="247" height="216" src="cmsimg\\hka\\SG077.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Artykuł hasłowy składa się z następujących elementów: wyraz hasłowy sprowadzony do postaci literackiej, rzadko informacja gramatyczna, np. końcówka D. lp. przy rzeczownikach, kwalifikator (st.), definicja (przy wyrazach wieloznacznych kilka definicji), wyraz w gwarowej postaci fonetycznej z wariantami, czasem cytaty, odsyłacze (do innych haseł lub do ilustracji), por. hasło:</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 35.4pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">AMBONA ‘kazalnica’ ambona || jambona, st., zob. SPAŚĆ Z AMBONY.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 35.4pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">BŁAWAT ‘chaber’ buawat || buawoc, st. f pszenicy byuo buawocu jas strax!</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 35.4pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">CHARBUZIE ‘drobne gałązki, trzaski’ te xarbuzie tsza spolyć. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 35.4pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">WIĘZGNĄĆ ‘utkwić, np. w błocie” wus uwiosk; uwiozgly, musiely srucać patyki z wozu</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 35.4pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">WYZDAWAĆ SIĘ ‘postarać się dla kogoś o coś’ wyzdajouem wom jouuwecke, bedziecie miely na xowanie. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 35.4pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ZAPARTEK ‘jajko zasiedziane’ zopartek, zob. CHLEBOT.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 35.4pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ZAPOLE ‘miejsce na snopy w stodole obitej deskami’ zopole, tab. I, por. SĄSIEK.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Do słowniczka dołączono też nazwy miejscowe i terenowe.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%"><em> </em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%"><em> </em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%"><em><b><span style="line-height: 150%; font-style: normal">Literatura cytowana: </span></b></em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%"><b>Opracowania:</b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Halina Karaś, 2011, <i>Polska leksykografia gwarowa, </i>Warszawa.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.4pt; margin-left: 35.4pt">Kazimierz Woźniak, 2000, <i>Stan polskiej leksykografii gwarowej pod koniec XX wieku, </i>[w:] <i>Słowiańskie słowniki gwarowe, </i>pod red. Hannny Popowskiej-Taborskiej, Warszawa, s. 17-51.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.55pt; margin-left: 35.55pt"><b>Słowniki:</b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.4pt; margin-left: 35.4pt">Romuald Gondek, <i>Słownictwo Radgoszczy, </i>Tarnów 2002.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.45pt; margin-left: 34pt">Błażej Pawłowicz, <i>Wyrazy gwarowe z okolic Tarnowa, </i>„Prace Filologiczne” IV, 1893, s. 306-310.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.45pt; margin-left: 34pt">Jan Witek, <i>Słownik gwary śmigieńskiej</i> [w:] <i>Teksty i spostrzeżenia gwaroznawcze z północno-wschodniej okolicy Tarnowa</i>, ”Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności”, 1901, t. I, zesz. 1, s. 9-36.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%"> </div>\r\n<div><br clear="all" />\r\n </div>\r\n</div>', 0, 0, 0), ('krakowiacy-wschodni', 'dialekt-malopolski', 'Krakowiacy wschodni', 50000, '<h1>Krakowiacy wschodni</h1>\r\n<p>\r\n<table width="100%" cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" align="center" class="contentpane">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="60%" valign="top" colspan="2" class="contentdescription">\r\n <table cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" style="border: medium none; float: left; width: 180px; height: 220px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1"><img height="30" width="36" border="0" src="images/stories/iko_geo.gif" alt="Geografia" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowiacy-wschodni&l4=krakowiacy-wsch-geografia-regionu">Geografia regionu</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img height="30" width="36" border="0" src="images/stories/iko_his.gif" alt="Historia regionu" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowiacy-wschodni&l4=krakowiacy-wsch-historia-regionu">Historia regionu </a><br />\r\n Dzieje wsi<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowiacy-wschodni&l4=krakowiacy-wsch-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-zalipie">Zalipie</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowiacy-wschodni&l4=krakowiacy-wsch-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-charsznica">Charsznica</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowiacy-wschodni&l4=krakowiacy-wsch-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-ksiaz-wielki">Książ Wielki</a><br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img height="30" width="36" border="0" src="images/stories/iko_dzi.gif" style="vertical-align: top;" alt="Region dziś" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowiacy-wschodni&l4=krakowiacy-wsch-region-dzis">Region dziś</a> <br />\r\n Wieś dziś<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowiacy-wschodni&l4=krakowiacy-wsch-region-dzis&l5=wies-dzis-zalipie">Zalipie</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowiacy-wschodni&l4=krakowiacy-wsch-region-dzis&l5=wies-dzis-charsznica">Charsznica</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowiacy-wschodni&l4=krakowiacy-wsch-region-dzis&l5=wies-dzis-ksiaz-wielki">Książ Wielki</a><br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img height="30" width="36" border="0" src="images/stories/iko_gwa.gif" alt="Gwara regionu" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowiacy-wschodni&l4=krakowiacy-wsch-gwara-regionu">Gwara regionu </a><br />\r\n Teksty gwarowe<br />\r\n Zalipie<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowiacy-wschodni&l4=krakowiacy-wsch-gwara-regionu&l5=teksty-zalipie-tekst1">Tekst 1</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowiacy-wschodni&l4=krakowiacy-wsch-gwara-regionu&l5=teksty-zalipie-tekst2">Tekst 2</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowiacy-wschodni&l4=krakowiacy-wsch-gwara-regionu&l5=teksty-zalipie-tekst3">Tekst 3</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowiacy-wschodni&l4=krakowiacy-wsch-gwara-regionu&l5=teksty-zalipie-tekst4">Tekst 4</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowiacy-wschodni&l4=krakowiacy-wsch-gwara-regionu&l5=teksty-zalipie-tekst5">Tekst 5</a> <br />\r\n Charsznica<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowiacy-wschodni&l4=krakowiacy-wsch-gwara-regionu&l5=teksty-charsznica-tekst6">Tekst 1</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowiacy-wschodni&l4=krakowiacy-wsch-gwara-regionu&l5=teksty-chrasznica-tekst7">Tekst 2</a><br />\r\n Książ Wielki<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowiacy-wschodni&l4=krakowiacy-wsch-gwara-regionu&l5=teksty-ksiaz-wielki-tekst8">Tekst 1</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowiacy-wschodni&l4=krakowiacy-wsch-gwara-regionu&l5=teksty-ksiaz-wielki-tekst9">Tekst 2</a><br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1"><img height="30" width="36" border="0" alt="Słowniki gwarowe" src="images/stories/iko_slo.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowiacy-wschodni&l4=krakowiacy-wsch-slowniki">Słowniki gwarowe</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><img height="30" width="36" border="0" src="images/stories/iko_kul.gif" alt="Kultura regionu" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowiacy-wschodni&l4=krakowiacy-wsch-kultura">Kultura ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><img height="30" width="36" border="0" src="images/stories/iko_lit.gif" alt="Literatura regionu" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1">Literatura</td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <img height="501" width="460" src="/cmsimg/image/mapy/Krakowiacywsch.gif" alt="" /><br />\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">W dialektologii nie wyróżnia się odrębnej jednostki gwarowej, obejmującej tereny zamieszkałe przez etnograficzną grupę Krakowiaków wschodnich. Wchodzą one natomiast w skład większego regionu gwarowego, w podziałach dialektologicznych nazywanego "Małopolską środkową" (Stanisław Urbańczyk) lub "Małopolską środkowo-północną" (Kazimierz Nitsch).</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Wspomniany obszar południowo-zachodniej części Małopolski środkowej obejmuje zachodnią część Kotliny Sandomierskiej (ok. 3871 km²), a dokładniej takie mezoregiony, jak:</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;" class="western">1. Nizinę Nadwiślańską (mezoregion na pograniczu Wyżyny Małopolskiej i Podkarpacia Północnego), która jest szeroką doliną w górnym biegu Wisły, ciągnącą się od Krakowa po Zawichost (region obejmuje również dolinę górnego Dunajca).</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;" class="western">2. Podgórze Bocheńskie, które leży między doliną Dunajca na wschodzie a Krakowem na zachodzie.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;" class="western">3. Płaskowyż Tarnowski (południowa część Kotliny Sandomierskiej).</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</p>', 0, 1, 0), ('krakowiskie-historia', 'krakowskie', 'Historia regionu', 20000, '<h1>Historia regionu</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n\r\n\r\n\r\n<blockquote style="margin-left: 0cm; margin-right: 0.03cm; line-height: 150%; text-align: justify"> Z danych historycznych wynika, że około VIII wieku Krakowa zamieszkiwali Wiślanie (stolicą Wiślan był Kraków – stary gród Wawelski lub Wiślica). W IX państwo Wiślan i innych mniejszych plemion polskich (Lędzianie) zostało podporządkowane Państwu wielkomorawskiemu, wkrótce stając się jego częścią. Gdy Państwo wielkomorawskie chyliło się ku upadkowi, Polanie zagarnęli ziemię Wiślan i ok. 990 roku Mieszko I włączył je do swego państwa. Uworzono wtedy dwie prowincje: krakowską oraz sandomierską. W 1000 roku utworzono diecezję krakowską, która obejmowała znaczną część regionu, a w 1040 roku Kraków został stolicą Polski, tym samym Małopolska stała się główną dzielnicą Polski. Po 1138 roku – na mocy statutu sukcesyjnego Bolesława Krzywoustego – ziemia krakowska stała się dzielnicą senioralną, którą rządzili kolejni synowie Krzywoustego: Władysław Wygnaniec, Bolesław Kędzierzawy, Mieszko Stary i Kazimierz Sprawiedliwy. \r\n\r\n\r\n\r\n<table width="288" align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Okolice Ojcowa" href="cmsimg/kh001.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/kh001.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Okolice Ojcowa" href="cmsimg/kh002.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/kh002.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Pustelnia bł Salomei na Grodzisku" href="cmsimg/kh003.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/kh003.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Ruiny zamku w Ogrodziencu" href="cmsimg/kh004.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/kh004.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Ruiny zamku w Ogrodzieńcu - widok ogólny" href="cmsimg/kh005.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/kh005.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Ruiny zamku w Ogrodzieńcu" href="cmsimg/kh006.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/kh006.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Zamek w Ojcowie" href="cmsimg/kh007.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/kh007.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Zamek w Pieskowej Skale" href="cmsimg/kh008.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/kh008.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Zamek w Pieskowej Skale dziedziniec" href="cmsimg/kh009.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/kh009.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Zamek w Pieskowej Skale - widok ogólny" href="cmsimg/kh010.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/kh010.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Zamek w Pieskowej Skale" href="cmsimg/kh011.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/kh011.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n </blockquote> <blockquote style="margin-left: 0cm; margin-right: 0.03cm; line-height: 150%; text-align: justify"> W XIII wieku Kraków i okolice były nękane przez najazdy tatarskie, które spowodowały znaczne zniszczenia. Okres rozbicia dzielnicowego skończył się dopiero w 1320 roku, kiedy to katedrze wawelskiej Władysław Łokietek koronował się królem Polski (tym samym przeniósł koronę, szczerbiec i miejsce koronacyjne dawnych Piastów z Gniezna do Krakowa). Jego śmierć (w 1333 roku) i pogrzeb umocniły rolę miasta jako metropolii monarszej. Panowanie objął Kazimierz Wielki, który przyczynił się do rozkwitu Małopolski. W XIV wieku na przedmieściach Krakowa powstały dwa kolejne miasta: Kazimierz (1335) i Kleparz (1366). Ziemia Krakowska uważana była za jedną z najbogatszych w Polsce (należały do niej kopalnie soli w Wieliczce i Bochni, srebra i ołowiu w Olkuszu, a gleba proszowska równała się nadgoplańskiej i podolskiej). </blockquote> <p style="line-height: 150%" align="justify">W latach 1655–1657 ziemie polskie nawiedził potop szwedzki, podczas którego zasłynęła skuteczna obrona Jasnej Góry, jednak Kraków i znaczna część Małopolski zostały zdobyte przez wojska szwedzkie. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W wyniku I rozbioru (1772 rok) Małopolska została podzielona na dwie części: południe zajęła Austria, północ z Krakowem została w Koronie. II rozbiór podzielił Małopolskę na trzy części: południe zostało zajęte przez Austrię, część północna z Krakowem pozostała w Koronie, część zachodnią zajęły Prusy. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W okresie od 1918-1944 Małopolska obejmowała województwo krakowskie, lubelskie, kieleckie oraz województwo lwowskie, tarnopolskie, stanisławowskie jako tzw. Małopolska Wschodnia. Podczas II wojny światowej należała do Generalnego Gubernatorstwa. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Źródła:</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.wikipedia.pl/">www.wikipedia.pl</a></p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /><br /> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=475&Itemid=69">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=474&Itemid=69">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('krakowskie', 'dialekt-malopolski', 'Krakowskie', 140000, '<div class="componentheading">Krakowskie</div>\r\n<p>\r\n<table class="contentpane" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0" width="100%" align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td class="contentdescription" valign="top" width="60%" colspan="2">\r\n <table border="0" cellspacing="0" cellpadding="0" style="border-bottom: medium none; border-left: medium none; width: 180px; float: left; height: 220px; border-top: medium none; border-right: medium none">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1"><img border="0" alt="Geografia" width="36" height="30" src="images/stories/iko_geo.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowskie-geografia">Geografia regionu</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top"><img border="0" alt="Historia regionu" width="36" height="30" src="images/stories/iko_his.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1">\r\n <p><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowiskie-historia">Historia regionu </a><br />\r\n Dzieje wsi<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowiskie-historia&l5=dzieje-wsi-plaza">Płaza </a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowiskie-historia&l5=dzieje-wsi-luczyce">Łuczyce</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowiskie-historia&l5=dzieje-wsi-suloszowa">Sułoszowa</a></p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top"><img border="0" alt="Region dziś" width="36" height="30" style="vertical-align: top" src="images/stories/iko_dzi.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowskie-region-dzis">Region dziś</a> <br />\r\n Wieś dziś<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowskie-region-dzis&l5=wies-dzis-plaza">Płaza</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowskie-region-dzis&l5=wies-dzis-luczyce">Łuczyce</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowskie-region-dzis&l5=wies-dzis-suloszowa">Sułoszowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top"><img border="0" alt="Gwara regionu" width="36" height="30" src="images/stories/iko_gwa.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowskie-region-mwr">Gwara regionu </a><br />\r\n Teksty gwarowe<br />\r\n Płaza<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowskie-region&l5=plaza-tekst1">Tekst 1 </a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowskie-region&l5=plaza-tekst2">Tekst 2</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowskie-region&l5=plaza-tekst3">Tekst 3</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowskie-region&l5=plaza-tekst4">Tekst 4 </a><br />\r\n Łuczyce<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowskie-region&l5=luczyce-tekst1">Tekst 1</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowskie-region&l5=luczyce-tekst2">Tekst 2</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowskie-region&l5=luczyce-tekst3">Tekst 3</a><br />\r\n Suloszowa<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowskie-region&l5=suloszowa-tekst1">Tekst 1</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowskie-region&l5=suloszowa-tekst2">Tekst 2</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowskie-region&l5=suloszowa-tekst3">Tekst 3</a><br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1"><img border="0" alt="Słowniki gwarowe" width="36" height="30" src="images/stories/iko_slo.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowskie-slowniki">Słowniki gwarowe</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><img border="0" alt="Kultura regionu" width="36" height="30" src="images/stories/iko_kul.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowskie-kultura">Kultura ludowa </a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><img border="0" alt="Literatura regionu" width="36" height="30" src="images/stories/iko_lit.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowskie-literatura">Literatura</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <img alt="" width="460" height="533" src="/cmsimg/image/mapy/Krakowskie2.gif" /><br />\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%">Gwary krakowskie – w ujęciu S. Urbańczyka – funkcjonują na obszarze między Krakowem, Katowicami a Częstochową. Nieco inaczej zasięg gwar krakowskich określa Eugeniusz Pawłowski, który północną granicę gwary okolic Krakowa przesuwa na południe. W ujęciu etnograficznym tereny te należały do Krakowiaków zachodnich (grupy etnograficznej, która zamieszkiwała tereny na zachód po rzekę Przemszę, na północy po Szczekociny, na wschód po Jędrzejów, Miechów, Proszowice, Koszyce i Bochnię, na południe po Myślenice, Kalwarię Zebrzydowską i Wadowice). Centrum zajmowanego obszaru był i jest Kraków.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%">Geograficznie tak rozumiany Krakowskiej obejmuje Wyżynę Krakowsko-Częstochowską (część Wyżyny Małopolskiej zajmująca 2616 km²), inaczej Jurę Krakowsko-Częstochowską, która rozciąga się od Krakowa po Częstochowę (na długości ok. 80 km) gdzie pas wzgórz wznosi się od 300-515 m n.p.m.. W skład Wyżyny Krakowsko-Częstochowska wchodzą: Wyżyna Częstochowska, Wyżyna Olkuska, Rów Krzeszowicki, Grzbiet Tenczyński.</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</p>', 0, 1, 0), ('krakowskie-geografia', 'krakowskie', 'Geografia regionu', 10000, '<h1>Geografia regionu</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n\r\n Region gwar krakowskich – wyznaczony przez Stanisława Urbańczyka – obejmuje następujące makroregiony:</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Wyżynę Krakowsko-Częstochowską (część Wyżyny Małopolskiej zajmująca 2616 km²), inaczej Jurę Krakowsko-Częstochowską, która rozciąga się od Krakowa po Częstochowę (na długości ok. 80 km) gdzie pas wzgórz wznosi się od 300-515 m n.p.m.. W skład Wyżyny Krakowsko-Częstochowska wchodzą: Wyżyna Częstochowska, Wyżyna Olkuska, Rów Krzeszowicki, Grzbiet Tenczyński.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> \r\n\r\n\r\n\r\n<table width="288" align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n\r\n <tr>\r\n <td><a title="Ogrodzieniec, skała Wielbłąd" href="cmsimg/kgeo001.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/kgeo001.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Ogrodzieniec, skała Wielbłąd" href="cmsimg/kgeo002.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/kgeo002.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Ojcowski Park Narodowy" href="cmsimg/kgeo003.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/kgeo003.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Ojcowski Park Narodowy" href="cmsimg/kgeo004.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/kgeo004.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n\r\n\r\n <tr>\r\n <td><a title="Ogrodzieniec, skała Wielbłąd" href="cmsimg/kgeo005.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/kgeo005.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Ogrodzieniec, skała Wielbłąd" href="cmsimg/kgeo006.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/kgeo006.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Ojcowski Park Narodowy" href="cmsimg/kgeo007.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/kgeo007.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Ojcowski Park Narodowy" href="cmsimg/kgeo008.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/kgeo008.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n\r\n <tr>\r\n <td><a title="Ojcowski Park Narodowy" href="cmsimg/kgeo009.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/kgeo009.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Okolice Ojcowa" href="cmsimg/kgeo010.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/kgeo010.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Okolice Ojcowa" href="cmsimg/kgeo011.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/kgeo011.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n <td><a title="Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie, wodospad Szum" href="cmsimg/kgeo012.jpg" rel="lightbox[g]"><img width="170" border="1" src="cmsimg/kgeo012.jpg" /></a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n\r\n\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Bramę Krakowską (długość 40 km, szerokość do 6 km, powierzchnia 275 km²), która geologicznie jest rowem tektonicznym wypełnionym osadami mioceńskiego morza. Brama Krakowska stanowi część doliny Wisły, na jej wschodnim krańcu zlokalizowane jest miasto Kraków. W obrębie Bramy Krakowskiej wyróżnia się trzy mezoregiony: Rów Skawiński, Obniżenie Cholerzyńskie, Pomost Krakowski. Ukształtowanie terenu sprzyjało rozwojowi osadnictwa, w konsekwencji czego rozwinęło się miasto Kraków, które obecnie zajmuje większość obszaru Pomostu. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kotlinę Oświęcimską (powierzchnia ok. 1236 km²), makroregionem położonym na zachód od Bramy Krakowskiej. Mezoregiony wchodzące w sklad kotliny to: Równina Pszczyńska, Dolina Górnej Wisły i Podgórze Wilamowickie.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Cechą charakterystyczną warunków klimatycznych regionu jest oddziaływanie krakowskiej miejskiej wyspy ciepła. Jej wpływ przejawia się podwyższeniem średniej temperatury rocznej o 1,2°C oraz przedłużeniem termicznych pór roku w stosunku do Wyżyny Małopolskiej i Pogórza Karpackiego. W dolinach i kotlinach można zaobserwować znaczne odchylenia klimatyczne spowodowane lokalnymi mikroklimatami.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=476&Itemid=69">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('krakowskie-kultura', 'krakowskie', 'Kultura ludowa (wersja podstawowa)', 50000, '<h1>Kultura ludowa</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n <p style="margin-bottom: 0.5cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_475_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Mapa. Orientacyjny zasięg krakowiaków zachodnich</h3>\r\n <p>Mapa. Krakowiacy zachodni</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M262.jpg" title="Mapa. Orientacyjny zasięg krakowiaków zachodnich" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M262.jpg" alt="Mapa. Orientacyjny zasięg krakowiaków zachodnich" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M262.jpg" alt="Mapa. Orientacyjny zasięg krakowiaków zachodnich thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_475_1 = new gallery($(''gallery_475_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n\r\nOrientacyjny zasięg geograficzny Krakowiaków zachodnich jako grupy etnograficznej ukazuje mapa nr 1. Zamieszkują oni tereny na zachód po rzekę Przemszę, na północy po Szczekociny, na wschód po Jędrzejów, Miechów, Proszowice, Koszyce i Bochnię, na południe po Myślenice, Kalwarię Zebrzydowską i Wadowice). Centrum zajmowanego obszaru był i jest Kraków. \r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n<br /><br /><br /><br /><br /><br />\r\n\r\n\r\n\r\n <h2>Budownictwo</h2><p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_856_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1</h3>\r\n <p>Chałupa z Przeciszowa, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/278/images/640x360-F2646.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/278/images/288x162-F2646.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/278/images/100x57-F2646.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1</h3>\r\n <p>Chałupa z Podolsza, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/278/images/640x360-F2639.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/278/images/288x162-F2639.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/278/images/100x57-F2639.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1</h3>\r\n <p>Chałupa z Podolsza, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/278/images/640x360-F2610.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/278/images/288x162-F2610.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/278/images/100x57-F2610.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1</h3>\r\n <p>Jasno-zielone obramowana okien</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/278/images/271x480-F2641.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/278/images/122x216-F2641.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/278/images/43x75-F2641.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1</h3>\r\n <p>Stodoła ośmioboczna, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/278/images/640x360-F2640.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/278/images/288x162-F2640.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/278/images/100x57-F2640.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1</h3>\r\n <p>Spichlerz z Giebułtowa, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/278/images/640x360-F2636.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/278/images/288x162-F2636.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/278/images/100x57-F2636.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1</h3>\r\n <p>Chałupa półkurna z Rozkoszowa, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/278/images/640x360-F2644.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/278/images/288x162-F2644.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/278/images/100x57-F2644.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1</h3>\r\n <p>Chałupa z Płazy, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/278/images/640x360-F2621.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/278/images/288x162-F2621.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/278/images/100x57-F2621.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_856_1 = new gallery($(''gallery_856_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nBudownictwo regionu zamieszkiwanego przez Krakowiaków zachodnich charakteryzowało się zrębową konstrukcją ścian, kamienną podmurówką, malowaną elewacją i czterospadowymi dachami (krytymi strzechą). </p><p align="justify">Zagrody bogatszych chłopów były zazwyczaj wielobudynkowe, w pobliżu chałupy sytuowano spichlerze i stodoły. Bardzo często były to stodoły zrębowe, pięcio-, sześcio- lub ośmioboczne. Stodoły wieloboczne występowały na terenie ciągnącym się pasmem od Krakowa, przez ziemię oświęcimską i Śląsk aż do Moraw.</p><p align="justify">Cechą wyróżniającą zagrody z prawego brzegu Wisły było zdobienie chałup, które polegało na malowaniu uszczelnień pomiędzy belkami zrębu na niebiesko, a obramowań okiennych na zielono (np. chałupa średniozamożnego chłopa z Podolsza). </p><p align="justify">We wnętrzach chałup regionu krakowskiego przeważał układ dwutraktowy, biedniejsze zagrody mieściły pod jednym dachem część mieszkalną i pomieszczenia dla bydła (np. chałupa półkurna z Rozkoszowa). </p><p align="justify">Biedota wiejska (mieszkańcy wsi, którzy nie posiadali swojej ziemi i najmowali się do pracy u bogatych gospodarzy) mieszkała w małych chałupach, które miały jedną małą izbę i sień z glinianym klepiskiem. </p><p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_856_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2</h3>\r\n <p>Chałupa sołtysia z Przegini Duchownej, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/640x360-F2637.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/288x162-F2637.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/100x57-F2637.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2</h3>\r\n <p>Wnętrze domu sołtysa z Przegini Duchownej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/271x480-F2617.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/122x216-F2617.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/43x75-F2617.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2</h3>\r\n <p>Zagroda okołowa ze Staniątek, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/640x360-F2626.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/288x162-F2626.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/100x57-F2626.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2</h3>\r\n <p>Zagroda okołowa ze Staniątek, dziedziniec</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/640x360-F2652.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/288x162-F2652.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/100x57-F2652.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2</h3>\r\n <p>Kościół z Ryczowa, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/640x360-F2645.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/288x162-F2645.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/100x57-F2645.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2</h3>\r\n <p>Krzyż przydrożny z Luborzycy, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/271x480-F2638.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/122x216-F2638.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/43x75-F2638.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2</h3>\r\n <p>Studnia z żurawiem, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/640x360-F2624.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/288x162-F2624.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/100x57-F2624.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2</h3>\r\n <p>Ule figuralne i kłodowe, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/640x360-F2650.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/288x162-F2650.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/100x57-F2650.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2</h3>\r\n <p>Ul figuralny, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/271x480-F2643.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/122x216-F2643.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/43x75-F2643.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2</h3>\r\n <p>Ziemna suszarnia owoców, o konstrukcji kamienno-darniowej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/640x360-F2651.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/288x162-F2651.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/279/images/100x57-F2651.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Budownictwo 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_856_2 = new gallery($(''gallery_856_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nZdarzały się również bardzo bogate zagrody, które należały do najzamożniejszej warstwy chłopów, np. chałupa sołtysia z Przegini Duchownej. Okazały budynek z modrzewiowych bali zbudowany został na wysokiej, bielonej podmurówce. Swoim wyposażeniem nawiązywał do stylu dworskiego, co podkreślało zamożność i ambicje gospodarza. </p><p align="justify">Bogaci gospodarze – szczególnie ci, którzy zamieszkiwali tereny o żyznych ziemiach – budowali również tzw. <em>zagrody okołowe</em>. Gospodarstwa tego typu miały kształt czworoboku z dziedzińcem w środku. W skład <em>okołu</em> wchodziły: budynek mieszkalny, stajnie dla bydła, chlewiki dla trzody, <em>wozówka</em> i <em>wiaty</em>. </p><p align="justify">Do innych ciekawych obiektów, które można było niegdyś spotkać we wsi krakowskiej należały kościoły (będące przykładem cennej architektury sakralnej) i tzw. <em>mała architektura</em>: krzyże, studnie z żurawiem, ule figuralne, suszarnie owoców.</p><p align="justify"> </p><h2>Strój regionalny</h2><h4>Stój męski</h4><p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_856_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Strój regionalny</h3>\r\n <p>Celender, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/280/images/271x480-F2627.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Strój regionalny" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/280/images/122x216-F2627.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Strój regionalny" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/280/images/43x75-F2627.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Strój regionalny thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Strój regionalny</h3>\r\n <p>Magierka, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/280/images/271x480-F2628.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Strój regionalny" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/280/images/122x216-F2628.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Strój regionalny" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/280/images/43x75-F2628.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Strój regionalny thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Strój regionalny</h3>\r\n <p>Strój kobiecy, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/280/images/271x480-F2629.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Strój regionalny" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/280/images/122x216-F2629.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Strój regionalny" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/280/images/43x75-F2629.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Strój regionalny thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Strój regionalny</h3>\r\n <p>Strój kobiecy, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/280/images/271x480-F2630.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Strój regionalny" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/280/images/122x216-F2630.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Strój regionalny" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/280/images/43x75-F2630.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Strój regionalny thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Strój regionalny</h3>\r\n <p>Strój młodej kobiety, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/280/images/271x480-F2631.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Strój regionalny" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/280/images/122x216-F2631.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Strój regionalny" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/280/images/43x75-F2631.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Strój regionalny thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_856_3 = new gallery($(''gallery_856_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nNakrycia głowy Krakowiaków zachodnich to tzw. <em>krakuska</em> (czerwona rogatywka z pawim piórem, obszyta czarnym barankiem), <em>magierka</em> (czapka z wełny, wykonana na drutach techniką pończoszniczą, a następnie sfolowana) lub <em>celender</em> (wysoki czarny kapelusz). Typowym okryciem wierzchnim była biała, zapinana na haftki <em>sukmana</em> ze stojącym kołnierzem, najczęściej ozdabiana czarnymi lub amarantowymi <em>chwastami</em> (frędzlami). Pod sukmanę wkładano białą koszulę i granatowy <em>kaftan</em>. <em>Portki</em> były płócienne (w czerwone lun niebieskie prążki) lub sukienne (granatowe lub niebieskie). Szerokie spodnie wkładano w wysokie buty. Stroju dopełniał skórzany pas, nabijany gwoździkami, do których przypinano <em>torebki</em>.</p><p> </p><h4>Strój kobiecy<br /></h4><p align="justify">Mężatki krakowskie zakładały na głowę chusty wiązane w <em>czepiec</em>. Chusty były czerwone lub białe, hatowane (główny haft występował na opadającym na plecy rogu chusty). Strój kobiecy składał się z białej, haftowanej koszuli, płóciennej halki, kwiecistej, tybetowej spódnicy, <em>zapaski</em> i <em>gorsetu</em>. Najważniejszym elementem stroju był gorset (początkowo gładki). Do najpiękniejszych zalicza się starszy typ gorsetu (z drugiej połowy XIX wieku) – ciemnogranatowy z dużą ilością <em>kaletek</em> w talii, zdobiony perłowymi guzikami. Najpopularniejsze były gorsety czarne lub granatowe, naszywane pasmanterią, kolorowymi guzikami, koralikami i cekinami. Z czasem zaczęto gorsety ozdabiać haftami (podobnie jak wierzchnie kaftaniki, tzw. <em>katanki</em>). Spódnice były kwieciste i szerokie, często zakładano po dwie lub nawet trzy spódnice, aby nadać im obfity kształt. Na spódnice zakładano płócienne lub tiulowe <em>zapaski</em>. Na plecy Krakowianki zarzucały duże <em>chusty naramienne</em> (kraciaste lub z motywami wschodnimi). Całości stroju dopełniały czerwone korale. Na nogi zakładały buty z cholewami lub wiązane trzewiki. </p><p align="justify">Na uwagę zasługuje fakt, że strój krakowski został strojem ludowym polskim, a nawet strojem narodowym. Szczególnie <em>rogatywka</em> z pawim piórem – jedno z kilku nakryć głowy występujących w regionie – stała się symbolem Polski.</p><p align="justify"> </p><h2 align="justify">Obrzędy i zwyczaje</h2><h4 align="justify">Wesele <br /></h4><p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_856_4" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Obrzędy i zwyczaje</h3>\r\n <p>Panna młoda, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/281/images/324x480-F2625.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Obrzędy i zwyczaje" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/281/images/146x216-F2625.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Obrzędy i zwyczaje" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/281/images/51x75-F2625.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Obrzędy i zwyczaje thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Obrzędy i zwyczaje</h3>\r\n <p>Skrzynia wianna, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/281/images/640x360-F2614.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Obrzędy i zwyczaje" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/281/images/288x162-F2614.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Obrzędy i zwyczaje" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/281/images/100x57-F2614.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Obrzędy i zwyczaje thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Obrzędy i zwyczaje</h3>\r\n <p>Pan Młody, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/281/images/271x480-F2627.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Obrzędy i zwyczaje" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/281/images/122x216-F2627.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Obrzędy i zwyczaje" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/281/images/43x75-F2627.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Obrzędy i zwyczaje thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_856_4 = new gallery($(''gallery_856_4''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPierwszym etapem zawierania małżeństwa były tzw. <em>swaciny i zrękowiny</em>. Polegały one na odwiedzeniu domu wybranej dziewczyny przez kawalera, jego ojca i <em>swatów</em> (gospodarzy, którzy cieszyli się we wsi dużym szacunkiem). Goście starali się uzyskać aprobatę rodziców przyszłej panny młodej i zgodę na ożenek. Jeśli zostali poczęstowani wódką, oznaczało to, że młody chłopak został zaakceptowany i można przejść do rozmów na temat posagu, terminu ślubu i listy gości. Po ustaleniu wszelkich spraw majątkowych młodzi uzyskiwali błogosławieństwo rodziców i mogli dać na zapowiedzi.</p><p align="justify">Często zdarzało się, że przyszli małżonkowie nie znali się przed ślubem, a decyzję o ich związku podejmowali rodzice. Głównym czynnikiem decydującym o wyborze danej kandydatki lub kandydata były względy majątkowe i społeczne.</p><p align="justify">W Krakowskiem wesele trwało kilka dni (u najbogatszych cały tydzień, u najbiedniejszych dwa dni) i było wydarzeniem oczekiwanym przez całą wieś. Gości zapraszali drużbowie, którzy odwiedzając domostwa popisywali się przygotowanymi na tę okazję <em>przyśpiewkami</em>. Wesela odbywały się najczęściej jesienią (po skończonych pracach polowych) lub zimą (w zapusty). </p><p align="justify">W dniu ślubu drużki przychodziły po pana młodego i śpiewały (piosenka w wykonaniu zespołu <em>Płazianki</em>):</p><p align="justify"> </p><p align="justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T265.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T265.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </p><p align="justify"> </p><p><em>Dzień dobry, dzień dobry, jak wy sie tu macie.</em></p><p><em>Przyszłyśmy po Jasia. Czy wy nam go docie.</em></p><p> </p><p><em>A jag nom nie docie, to same weźmimy.</em></p><p><em>I do młodyj pani go zaprowadzimy.</em></p><p> </p><p><em>A cyście nam radzi, cyście nam nieradzi.</em></p><p><em>Dajcie nom Jasieńka, niech nos odprowadzi.</em></p><p> </p><p><em>Nie wyjde, nie wyjde. Do naszej zagrody,</em></p><p align="justify"><em>Dopóki z wódeczkom nie wyjdzie pan młody.</em></p><p align="justify"> </p><p align="justify">lub</p><p align="justify"> </p><p align="justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s2\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T266.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T266.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </p><p align="justify"> </p><p><em>A ty panie młody, stań se do widoku,</em></p><p><em>Daj se przypiońć bukiet do prawego boku.</em></p><p> </p><p><em>Do prawego boku, a nie z lewej strony,</em></p><p align="justify"><em>Żebyś nam nie ucig od swej przyszłej żony.</em></p><p align="justify"> </p><p align="justify">Następnie<em> </em>pan młody udawał się do panny młodej, jednak po drodze napotykał wiele przeszkód (<em>bram</em>), którymi mogły być zamknięte wrota lub fałszywa narzeczona proponowana przez drużki. Po pokonaniu wszelkich przeciwności przyjeżdżano do panny młodej i śpiewano (piosenka w wykonaniu zespołu <em>Płazianki</em>):</p><p align="justify"> </p><p align="justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s3\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T267.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T267.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </p><p align="justify"> </p><p><em>Otwierajcie bramy, otwierajcie wrota.</em></p><p><em>Wiedziemy wam Jasia ze szczerego złota.</em></p><p> </p><p><em>Otwieraj Marysiu, jageś otwierała,</em></p><p><em>Bo jag nie otworzysz, nie bedziesz go miała.</em></p><p> </p><p><em>Wychodźze Marysiu, przed młodego pana,</em></p><p align="justify"><em>Boś go wyglondała od samego rana.</em></p><p align="justify"> </p><p align="justify">Przed samym wyjściem do kościoła młodzi otrzymywali błogosławieństwo rodziców (piosenka w wykonaniu zespołu <em>Płazianki</em>):</p><p align="justify"> </p><p align="justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s4\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T268.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T268.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </p><p align="justify"> </p><p><em>Przeżegnaj ją mamuś prawą renką na krzyż,</em></p><p><em>Bo już ostatni raz na jej wianek paczysz.</em></p><p><em>Dwanaście listeczków wysłano od ludu,</em></p><p align="justify"><em>Wybieraj sie Maryś, wybieraj do ślubu.</em></p><p align="justify"> </p><p align="justify">Po powrocie ze ślubu witano ich chlebem i solą, po czym zasiadano do stołów, śpiewano <em>przyśpiewki</em>, wznoszono toasty i tańczono.</p><p align="justify">Najważniejszym momentem zabawy weselnej były tzw. <em>ocepiny</em>, tzn. rozstanie się panny młodej z wiankiem panieńskim i przejście do grona mężatek. Symbolem tego wydarzenia był <em>czepiec</em> zakładany na głowę dziewczyny, nakrycie typowe dla kobiety zamężnej. Podczas <em>ocepin</em> śpiewano jedną z najstarszych pieśni obrzędowych:</p><p align="justify"> </p><p align="justify"><em>Oj, chmielu; oj nieboże,</em></p><p align="justify"><em>co na dół, to ku górze,</em></p><p align="justify"><em>chmielu nieboże.</em></p><p align="justify"> </p><p align="justify"><em>Żebyś ty, chmielu na tyczki nie lazł,</em></p><p align="justify"><em>Nie robiłbyś ty z panienek niewiast.</em></p><p align="justify"> </p><p align="justify">Po weselu następowały <em>przenosiny</em>, uroczyste przeprowadzenie panny młodej do domu męża. Podczas przewożenia dobytku dziewczyny (skrzyni wiannej) śpiewano piosenki, w których panna dziękowała rodzicom za wychowanie i posag (piosenka w wykonaniu zespołu <em>Płazianki</em>):</p><p align="justify"> </p><p align="justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s5\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T264.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T264.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </p><p> </p><p><em>Siadojże, siadoj na wóz kochanie,</em></p><p><em>Nie pomoże ci żodne płakanie.</em></p><p><em>Płakanie ci nie pomoże, </em></p><p><em>Stoją konie na ogorze pozaprzengane.</em></p><p> </p><p><em>Nie bede jeszcze na wóz siadała,</em></p><p><em>Bom jeszcze ojcu nie dzienkowała.</em></p><p><em>Dzienkuje ci tobie ojcze,</em></p><p><em>Nosiłeś mi po kukiołce teroz nie bedziesz.</em></p><p> </p><p><em>Siadojże, siadoj na wóz kochanie,</em></p><p><em>Nie pomoże ci żodne płakanie.</em></p><p><em>Płakanie ci nie pomoże, </em></p><p><em>Stoją konie na ogorze pozaprzengane.</em></p><p> </p><p><em>Nie bede jeszcze na wóz siadała,</em></p><p><em>Bom jeszcze matce nie dzienkowała.</em></p><p><em>Dzienkuje ci tobie matko,</em></p><p><em>Wychowałaś mnie jag japko, teroz nie bedziesz.</em></p><p> </p><p><em>Siadojże, siadoj na wóz kochanie,</em></p><p><em>Nie pomoże ci żodne płakanie.</em></p><p><em>Płakanie ci nie pomoże, </em></p><p><em>Stoją konie na ogorze pozaprzengane.</em></p><p> </p><p><em>Nie bede jeszcze na wóz siadała,</em></p><p><em>Bom jeszcze sioszcze nie dzienkowała.</em></p><p><em>Dzienkuje ci tobie siostro,</em></p><p><em>Byłaś dla mnie zawsze ostro, teroz nie bedziesz.</em></p><p> </p><p><em>Siadojże siadoj na wóz kochanie,</em></p><p><em>Nie pomoże ci żodne płakanie.</em></p><p><em>Płakanie ci nie pomoże, </em></p><p><em>Stoją konie na ogorze pozaprzengane.</em></p><p> </p><p><em>Nie bede jeszcze na wóz siadała,</em></p><p><em>Bom jeszcze bratu nie dzienkowała.</em></p><p><em>Dzienkuje ci tobie bracie,</em></p><p><em>Pirałam ci zawsze gacie, teroz nie bede.</em></p><p> </p><p><em>Siadojże, siadoj na wóz kochanie,</em></p><p><em>Nie pomoże ci żodne płakanie.</em></p><p><em>Płakanie ci nie pomoże, </em></p><p><em>Stoją konie na ogorze pozaprzengane.</em></p><p> </p><p><em>Teroz już bede na wóz siadała,</em></p><p><em>Bożem już wszystkim podzienkowała.</em></p><p><em>Niechaj konie podjeżdżajo, </em></p><p align="justify"><em>Muzykańci niech zagrjają, jedziem do ślubu. </em></p><p align="justify"> </p><p align="justify">Od momentu <em>przenosin</em> do młodych mówiono już przez <em>wy</em>, co było oznaką szacunku (młodzi stawali się samodzielnymi gospodarzami).</p><p align="justify"> </p><p align="justify"> </p><h2>Kuchnia regionalna</h2><p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_856_5" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Kuchnia regionalna</h3>\r\n <p>Żarna, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/282/images/271x480-F2653.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Kuchnia regionalna" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/282/images/122x216-F2653.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Kuchnia regionalna" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/282/images/43x75-F2653.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Kuchnia regionalna thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Kuchnia regionalna</h3>\r\n <p>Dawny piec, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/282/images/271x480-F2633.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Kuchnia regionalna" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/282/images/122x216-F2633.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Kuchnia regionalna" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/282/images/43x75-F2633.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Kuchnia regionalna thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Kuchnia regionalna</h3>\r\n <p>Sprzęty kuchenne, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/282/images/271x480-F2619.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Kuchnia regionalna" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/282/images/122x216-F2619.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Kuchnia regionalna" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/282/images/43x75-F2619.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Kuchnia regionalna thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_856_5 = new gallery($(''gallery_856_5''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nGłównymi składnikami, które pojawiały się w kuchni wsi krakowskiej, były ziemniaki, kasza, groch, kapusta i inne warzywa, rzadziej mięso. Gospodarstwa były samowystarczalne, gospodynie same mełły mąkę i piekły chleb, robiły masło i sery, samodzielnie kiszono ogórki i kapustę.</p><p align="justify">Do najpopularniejszych potraw z regionu należały: groch z kapustą (znany również w innych częściach Polski), <em>hulajdy</em> (kluski z surowych ziemniaków, przygotowywane na różne sposoby), <em>zalewajka</em> i <em>wodzianka</em> (zupy warzywne), potrawy z kaszy. </p><p align="justify">Poniżej przytoczono przepisy na wybrane potrawy z okolic Chrzanowa:</p><p> </p><p><em><strong>Hulajdy</strong></em></p><p> </p><p><em>Składniki: 1 kg ziemniaków, 1 litr mleka</em></p><p align="justify"> </p><p align="justify"><em>Wykonanie: Ziemniaki zetrzeć na tarce. Odcedzić i wycisnąć nadmiar wody. Z suchej masy formować kulki. Zagotować wodę, posolić i wrzucać uformowane kulki do wrzącej wody. Po 20 minutach odcedzić na durszlaku. Przegotować mleko i gorącym zalać kluseczki.</em></p><p align="justify"> </p><p align="justify">Przepis Pani Władysławy Oleksy (z zespołu <em>Płazianki</em>)</p><p align="justify"> </p><p align="justify"><em><strong>Kluski z surowych ziemniaków</strong></em></p><p align="justify"> </p><p align="justify"><em>Składniki: 2 litry wody, 3 duże ziemniaki utarte na tarce, 1 białko, 0,5 łyżeczki soli, 1,5 szklanki mąki pszennej, słonina lub boczek.</em></p><p align="justify"> </p><p align="justify"><em>Wykonanie: Mąkę dobrze wymieszać z utartymi ziemniakami i białkiem. Na gotującą, osoloną się wodę kłaść łyżką drobne kluseczki. Usmażyć słoninę lub boczek do okraszenia. Można podawać z sosem, mięsem i surówką.</em></p><p align="justify"> </p><p align="justify">Przepis Pani Zofii Chrząścik (z zespołu <em>Płazianki</em>)</p><p align="justify"> </p><h2>Twórczość ludowa</h2><p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_856_6" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Kredens, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/283/images/271x480-F2615.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/283/images/122x216-F2615.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/283/images/43x75-F2615.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Święte obrazy, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/283/images/271x480-F2654.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/283/images/122x216-F2654.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/283/images/43x75-F2654.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Krakowskie - kultura ludowa, Twórczość ludowa</h3>\r\n <p>Makatka, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/283/images/640x360-F2634.jpg" title="Krakowskie - kultura ludowa, Twórczość ludowa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/283/images/288x162-F2634.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Twórczość ludowa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/283/images/100x57-F2634.jpg" alt="Krakowskie - kultura ludowa, Twórczość ludowa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_856_6 = new gallery($(''gallery_856_6''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nElementem charkaterystycznym dla sztuki ludowej Krakowiaków zachodnich były zielone (rzadziej żółte) skrzynie malowane w kwiaty. Motywy kwiatowe pojawiały się na kredensach. Na ścianach wieszano święte obrazy lub makatki, które często związane były z folklorem muzycznym regionu (np. z popularnym <em>krakowiakiem</em>).</p><p align="justify">Piosenki, które śpiewano w Krakowskiem związane były zazwyczaj z obrzędowością, zwyczajami i codziennym życiem wsi:</p><p align="justify"> </p><p align="justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s6\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T270.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T270.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </p><p align="justify"> </p><p><em>Piosenka o Płazie </em>(w wykonaniu zespołu <em>Płazianki</em>)</p><p> </p><p><em>Pienkna nasza Płaza, na wzgórzu wzniesiona,</em></p><p><em>Niedaleko Kraków, do gór jest zbliżona /x2</em></p><p> </p><p><em>Gdy stane na wzgórzu, widać Wisły piany,</em></p><p><em>Żyć nam nie umierać, mój Boże kochany /x2</em></p><p> </p><p><em>Płazianeczki my se, Płazianeczki bite,</em></p><p><em>Chociaż nie bogate, ale pracowite. /x2</em></p><p> </p><p><em>Płazianeczki my se, Płazianeczki panie,</em></p><p><em>Jak se zaśpiewamy, to nik nas nie zgani. /x2</em></p><p> </p><p><em>Jak se zaśpiewamy, tym płaziańskim głosem,</em></p><p><em>To nam nie dorówna innych panien osiem. /x2</em></p><p align="justify"> </p><p align="justify">Zdarzały się również narracyjne ballady, często bardzo stare (przekazywane z pokolenia na pokolenie), jak na przykład <em>Pieśń o świętej Helenie</em> (w wykonaniu zespołu <em>Płazianki</em>):</p><p align="justify"> </p><p style="text-decoration: none">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s7\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T269.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T269.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </p><p> </p><p><em>Oj posła, posła</em><sup><em> </em></sup><em>Świento Helena</em></p><p><em>Sukać po świecie Bożego Syna.</em></p><p><em>Znalazła w polu troje Żydowiont</em><em>,</em></p><p><em>Wyście to Żydzi Boga menczyli.</em></p><p><sup><em>Ł</em></sup><em>oj nie my, nie my Świento Heleno,</em></p><p><em>Som</em><em> ci tam starsi, co go mencyli.</em></p><p><em>Na </em><sup><em>ł</em></sup><em>onej górze dżewo zielone,</em></p><p><em>A z tego dżewa krzyże robione.</em></p><p><em>P</em><sup><em>ł</em></sup><em>od tymi krzyżami czy groby stojoł,</em></p><p><em>A w pierwszym grobie Świenty Jon</em><em> leży,</em></p><p><em>A w drugim grobie Pan Jezus leży,</em></p><p><em>A w czecim grobie Najświencza</em><sup><em> </em></sup><em>Panna.</em></p><p><em>Nad Świentym Janem</em><sup><em> ł</em></sup><em>organy grajoł,</em></p><p><em>Nad Panem Jezusem świece gorejoł.</em></p><p><em>A nad Maryjom</em><em> lilija kwietnie,</em></p><p><em>A z tej liliji ptaszek wyniknie.</em></p><p><em>Nie był to ptaszek, ino</em><sup><em> </em></sup><em>Syn Boży,</em></p><p><em>Który na cały świat ludzi rozmnożył.</em></p><p><em>Kto te piosenke czy razy śpiwo, </em></p><p><em>To jego dusza w piekle nie bywo. </em></p><p align="justify"> </p><p align="justify"> </p><h2>Źródła: </h2><p align="justify"><em>Chrzanowskie gotowanie</em>, Chrzanów 2006,</p><p align="justify">Kożuch B., Pobiegły E., <em>Stroje krakowskie, </em>Kraków 2004,</p><p align="justify">Kudła L.,<em> Tradycje, obyczaje i zwyczaje w Małopolsce, [w:] Dziedzictwo kulturowe w regionie. Małopolska, pod. red. J. Mazur</em>, Kraków 2000,</p><p align="justify"><em>Muzeum w Chrzanowie, Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie</em>. Przewodnik po skansenie, Chrzanów 2002,</p><p align="justify">A. Paszko (red.), <em>Książki o Małopolsce. Bibliografia 2004</em>, Kraków 2006,</p><p align="justify"><em>Pieśni ludowe i ballady małopolskie</em>, Trzebinia 2007,</p><p align="justify"><em>Wesele Krakowskie. </em>Materiały dotyczące wystawy w Nadwiślańskim Parku Etnograficznym w Wygiełzowie, Chrzanów 2008,</p><p align="justify"> </p><p align="justify"> </p><p align="justify"><a href="http://www.mnpe.pl/">http://www.mnpe.pl/</a></p><p><a href="http://www.wrotamalopolski.pl/">http://www.wrotamalopolski.pl</a></p><p><a href="http://www.aplusc.com.pl/~jfitt/Muzyka/Krakus%20pl.html">http://www.aplusc.com.pl/~jfitt/Muzyka/Krakus%20pl.html</a></p><p><a href="http://www.mcksokol.pl/410,1177,ETNOGRAFIA.htm">http://www.mcksokol.pl/410,1177,ETNOGRAFIA.htm</a></p><p> </p><p align="justify"> </p> <p> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=472&Itemid=69">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=857&Itemid=69">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('krakowskie-literatura', 'krakowskie', 'Literatura', 60000, '<h1>Literatura</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify"> S. Ciszewski, <em>Krakowiacy I</em>, Kraków 1894. s. 367,</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> S. Ciszewski, <em>Lud rolniczo-górniczy z okolic Sławkowa w pow. olkuskim</em>, Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej X, s. 211-213, XI, s. 1-129,</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> M. Federowski, <em>Lud okolic Żarek, Siewierza i Pilicy</em>, Warszawa 1888-1889, s. 393-426,</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> P. Jaworek, <em>Gwary na południe od Chrzanowa</em>, Materiały i Prace Komisji Językowej Akad. Umiejętności VII, s. 319-426,</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> J. Łoś, <em>Gwara opoczyńska</em>, Rozprawy Wydziału Filol. Akad. Umiejętności XI, s. 147-190,</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> K. Nitsch, <em>Dwie gwary małopolskie</em>, Materiały i Prace Komisji Językowej Akad. Umiejętności II, s. 357-378,</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> J. Rozwadowski, <em>Kilka uwag o narzeczu gradowickim pod Bochnią</em>, Materiały i Prace Komisji Językowej Akad. Umiejętności II, s. 329-339,</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> J. Świętka, <em>Lud nadrabski</em>, Kraków 1893,</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> W. Tetmajer, <em>Słownik bronowski</em>, Materiały i Prace Komisji Językowej Akad. Umiejętności II, s. 427-474,</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> A. Zaręba, <em>Slownictwo Niepołomic</em>, Wrocław- Kraków 1954,</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> S. Zathey, <em>O mowie ludowej we wsi Poręba Żegoty pod Alwerią</em>, Sprawozdania Akad. Umiejętności, 1896, nr 5, s. 5-10.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=856&Itemid=69">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('krakowskie-region', 'krakowskie', 'Gwara regionu (wersja podstawowa)', 40000, ' <span style=''display:none;''>(Mini-MP3-Player v2.2 (c) Ute Jacobi - unregistered version - Only Free for NonCommercial Website)</span><!-- Mini-MP3-Player v2.2 (c) Ute Jacobi - Unregistered Basis version - Only Free for NonCommercial Website --> \r\n<h1>Gwara regionu </h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Gwary krakowskie – to gwary małopolskie (zob. dialekt małopolski). Od zachodu graniczą z dialektem śląskim, od północy z gwarami sieradzkimi, od wschodu z gwarami pogranicza Małopolski środkowej.</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Gwary krakowskie – w ujęciu S. Urbańczyka – funkcjonują na obszarze między Krakowem, Katowicami a Częstochową. Nieco inaczej zasięg gwar krakowskich określa Eugeniusz Pawłowski, który północną granicę gwary okolic Krakowa przesuwa na południe [mapa: M 261]. W ujęciu etnograficznym tereny te należały do Krakowiaków zachodnich (grupy etnograficznej, która zamieszkiwała tereny na zachód po rzekę Przemszę, na północy po Szczekociny, na wschód po Jędrzejów, Miechów, Proszowice, Koszyce i Bochnię, na południe po Myślenice, Kalwarię Zebrzydowską i Wadowice). Centrum zajmowanego obszaru był i jest Kraków [mapa M 264]</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Gwary krakowskie zachowują obecnie bardzo mało cech gwarowych, co związane jest z sąsiedztwem Krakowa i innych dużych miast (większość mieszkańców pracuje w miastach) oraz z szybkim rozwojem regionu. Jak zaznaczył K. Nitsch, <em>poza zachowaniem a ścieśnionego i i mazurzenia (...) język to bliski literackiemu</em> (Nitsch 1923, 514).</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Gwary krakowskie zachowują typowe cechy dialektu małopolskiego (które jednak – ze względu na bliskość dużych miast – szybko zanikają) : </div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">1.<div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=235&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca</B>:<BR>wymowa dźwięczna spółgłosek na końcu (w wygłosie) pierwszego wyrazu przed drugim wyrazem, który zaczyna się na samogłoskę lub na spółgłoski r, l, ł, m, n'');return false" onmouseout="hideToolTip()">fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca</a>, np. <em><u>juz musiała </u></em><em>być słoma na podłodze </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_1","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2680#L32J#18A&cr=893542761&mid=5.1.76.128","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_1" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2680#L32J#18A&cr=893542761&mid=5.1.76.128" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em><u>dziź na jutro</u></em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_2","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2681#L32J#18A&cr=657834219&mid=5.2.76.160","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_2" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2681#L32J#18A&cr=657834219&mid=5.2.76.160" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= już musiała być słoma na podłodze, dziś na jutro,</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">2.<div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=176&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>mazurzenie</B>:<BR>wymowa spółgłosek cz, sz, ż, dż jako c, s, z, dz'');return false" onmouseout="hideToolTip()">mazurzenie</a>, np. <em>zacyniło sie</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_3","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2601#L32J#18A&cr=697315248&mid=5.3.76.192","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_3" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2601#L32J#18A&cr=697315248&mid=5.3.76.192" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, snurki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_4","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2602#L32J#18A&cr=147986352&mid=5.4.76.224","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_4" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2602#L32J#18A&cr=147986352&mid=5.4.76.224" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, k</em><sup><em>ł</em></sup><em>oszycek </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_5","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2603#L32J#18A&cr=184396572&mid=5.5.76.256","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_5" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2603#L32J#18A&cr=184396572&mid=5.5.76.256" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, cy dziołcha cy chłopok </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_6","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2604#L32J#18A&cr=682394157&mid=5.6.76.288","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_6" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2604#L32J#18A&cr=682394157&mid=5.6.76.288" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em>= zaczyniło się, sznurki, koszyczek, czy dziołcha [dziewczyna] czy chłopak; czasem <em>sz > s > ś,</em> np. <em>przyśli </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_7","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2679#L32J#18A&cr=365721894&mid=5.7.76.320","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_7" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2679#L32J#18A&cr=365721894&mid=5.7.76.320" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = przyszli,</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">3. rozwój samogłosek ścieśnionych (pochylonych):</div><ul><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=121&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoska pochylona ei/y (é)</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłoska pochylona e</a><strong> </strong>→ i/<em>y</em>, np. <em>nazbiraly </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_8","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2605#L32J#18A&cr=741296583&mid=5.8.76.352","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_8" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2605#L32J#18A&cr=741296583&mid=5.8.76.352" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, papiry </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_9","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2606#L32J#18A&cr=452768391&mid=5.9.76.384","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_9" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2606#L32J#18A&cr=452768391&mid=5.9.76.384" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, sirpem </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_10","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2607#L32J#18A&cr=573814629&mid=5.10.76.416","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_10" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2607#L32J#18A&cr=573814629&mid=5.10.76.416" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, ubiranego </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_11","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2608#L32J#18A&cr=869537142&mid=5.11.76.448","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_11" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2608#L32J#18A&cr=869537142&mid=5.11.76.448" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, szyroko</em><em> </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_12","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2610#L32J#18A&cr=185479632&mid=5.12.76.480","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_12" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2610#L32J#18A&cr=185479632&mid=5.12.76.480" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, bochynek </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_13","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2611#L32J#18A&cr=654387291&mid=5.13.76.512","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_13" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2611#L32J#18A&cr=654387291&mid=5.13.76.512" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, kapuste z grochym </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_14","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2612#L32J#18A&cr=724653198&mid=5.14.76.544","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_14" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2612#L32J#18A&cr=724653198&mid=5.14.76.544" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em>= nazbierali, papiery, sierpem, ubieranego, szeroką, bochenek, kapustę z grochem;</div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=122&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoska pochylona au (á)</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłoska pochylona <em>á</em></a> → <em>o</em>: <em>zopaske </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_15","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2614#L32J#18A&cr=742398561&mid=5.15.76.576","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_15" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2614#L32J#18A&cr=742398561&mid=5.15.76.576" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, musioł </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_16","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2615#L32J#18A&cr=638597214&mid=5.16.76.608","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_16" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2615#L32J#18A&cr=638597214&mid=5.16.76.608" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, śpiwoł </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_17","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2617#L32J#18A&cr=312957864&mid=5.17.76.640","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_17" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2617#L32J#18A&cr=312957864&mid=5.17.76.640" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, z kwiotkami </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_18","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2618#L32J#18A&cr=376892154&mid=5.18.76.672","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_18" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2618#L32J#18A&cr=376892154&mid=5.18.76.672" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = zapaskę, musiał, śpiewał, z kwiatkami; </div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=120&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoska pochylona ou (ó)</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłoska pochylona <em>o</em></a> → u: <em>słóme </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_19","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2619#L32J#18A&cr=291386745&mid=5.19.76.704","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_19" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2619#L32J#18A&cr=291386745&mid=5.19.76.704" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, dóm w dóm </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_20","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2620#L32J#18A&cr=324576981&mid=5.20.76.736","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_20" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2620#L32J#18A&cr=324576981&mid=5.20.76.736" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, do kóńca </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_21","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2621#L32J#18A&cr=961584372&mid=5.21.76.768","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_21" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2621#L32J#18A&cr=961584372&mid=5.21.76.768" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, kóń sie dobrze</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_22","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2622#L32J#18A&cr=142875693&mid=5.22.76.800","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_22" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2622#L32J#18A&cr=142875693&mid=5.22.76.800" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = słome, dom w dom, do końca, koń się dobrze,</div></li></ul><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">4. silne uproszczenia <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=215&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>grupy spółgłoskowe strz, zdrz, trz, drz w gwarach</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">grup spółgłoskowych, m.in. <em>trz > cz, strz > szcz, drz > dż</em></a>, <em>czeba było </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_23","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2623#L32J#18A&cr=367482915&mid=5.23.76.832","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_23" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2623#L32J#18A&cr=367482915&mid=5.23.76.832" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pode dżwiami </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_24","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2624#L32J#18A&cr=691425783&mid=5.24.76.864","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_24" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2624#L32J#18A&cr=691425783&mid=5.24.76.864" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, dżewnego </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_25","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2625#L32J#18A&cr=198752643&mid=5.25.76.896","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_25" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2625#L32J#18A&cr=198752643&mid=5.25.76.896" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, bożego dżewka </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_26","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2626#L32J#18A&cr=965832741&mid=5.26.76.928","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_26" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2626#L32J#18A&cr=965832741&mid=5.26.76.928" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = trzeba było, pod drzwiami, drzewnego, bozego drzewka,</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">5. uproszeczenie grupy spółgłoskowej <em>chł- > ch</em> (zanik -<em>ł</em>-): <em>chopok </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_27","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2627#L32J#18A&cr=358972146&mid=5.27.76.960","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_27" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2627#L32J#18A&cr=358972146&mid=5.27.76.960" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, chopy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_28","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2628#L32J#18A&cr=513796824&mid=5.28.76.992","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_28" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2628#L32J#18A&cr=513796824&mid=5.28.76.992" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = chłopak, chłopy,</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">6. rozwój <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=115&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoski nosowe</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłosek nosowych</a>:</div><ul><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">sam. nosowa -<em>ę </em>w wygłosie <em>–</em> tak jak w języku ogólnym – <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=47&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>zanik nosowości</B>:<BR>wymowa samogłosek nosowych bez rezonansu nosowego jako odpowiadających im ustnych'');return false" onmouseout="hideToolTip()">traci nosowość</a>, np. co <em>sobote, zopaske </em>= co sobotę, zapaskę; w śródgłosie ma wymowę rozłożoną -<em>en</em>-, -<em>em</em>- : <em>świeńciły </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_29","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2631#L32J#18A&cr=367481295&mid=5.29.76.1024","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_29" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2631#L32J#18A&cr=367481295&mid=5.29.76.1024" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = święciły, czasem ścieśnioną do -<em>yn</em>-: <em>wyngla</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_30","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2632#L32J#18A&cr=185342679&mid=5.30.76.1056","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_30" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2632#L32J#18A&cr=185342679&mid=5.30.76.1056" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = węgla; w czasownikach dochodzi do przejścia <em>ę ></em> <em>-eł- > -en-,</em> np: <em>wziena </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_31","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2633#L32J#18A&cr=627354189&mid=5.31.76.1088","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_31" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2633#L32J#18A&cr=627354189&mid=5.31.76.1088" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, wszyscy jak zaczeni grać </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_32","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2634#L32J#18A&cr=376594182&mid=5.32.76.1120","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_32" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2634#L32J#18A&cr=376594182&mid=5.32.76.1120" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = wzięła, wszyscy jak zaczęli grać,</div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">sam. nosowa -<em>ą</em> ma wymowę rozłożoną <em>-om</em>, -<em>on</em> np. <em>tom palmom </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_33","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2635#L32J#18A&cr=967824153&mid=5.33.76.1152","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_33" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2635#L32J#18A&cr=967824153&mid=5.33.76.1152" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, przywionzane </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_34","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2636#L32J#18A&cr=384175962&mid=5.34.76.1184","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_34" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2636#L32J#18A&cr=384175962&mid=5.34.76.1184" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, do dziesionty cy przed dziesionto</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_35","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2638#L32J#18A&cr=218576439&mid=5.35.76.1216","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_35" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2638#L32J#18A&cr=218576439&mid=5.35.76.1216" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = tą palmą, przywiązane, do dziesiątej czy przed dziesiąta, często też ścieśnioną do -<em>um</em>, np. <em>wiklinum </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_36","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2639#L32J#18A&cr=259147683&mid=5.36.76.1248","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_36" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2639#L32J#18A&cr=259147683&mid=5.36.76.1248" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, trumbce </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_37","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2640#L32J#18A&cr=146538729&mid=5.37.76.1280","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_37" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2640#L32J#18A&cr=146538729&mid=5.37.76.1280" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = wikliną, trąbce; w $wygłosie$ zdarzają się przykłady na <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=47&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>zanik nosowości</B>:<BR>wymowa samogłosek nosowych bez rezonansu nosowego jako odpowiadających im ustnych'');return false" onmouseout="hideToolTip()">zanik nosowości</a>, przez <em>ą</em>: <em>z</em> <em>palmo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_38","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2641#L32J#18A&cr=163284957&mid=5.38.76.1312","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_38" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2641#L32J#18A&cr=163284957&mid=5.38.76.1312" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = z palmą,</div></li></ul><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">7. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=138&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przejście wygłosowego -ch ? -k</B>:<BR>wymowa ch na końcu wyrazu (w wygłosie) jako k'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przejście wygłosowego -<em>ch</em> → -<em>k</em></a><em> </em>(na zachodzie), np. <em>płytkik </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_39","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2642#L32J#18A&cr=378695124&mid=5.39.76.1344","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_39" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2642#L32J#18A&cr=378695124&mid=5.39.76.1344" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, chodzili w takik </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_40","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2643#L32J#18A&cr=162785493&mid=5.40.76.1376","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_40" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2643#L32J#18A&cr=162785493&mid=5.40.76.1376" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, w jakik dołak </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_41","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2644#L32J#18A&cr=814562379&mid=5.41.76.1408","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_41" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2644#L32J#18A&cr=814562379&mid=5.41.76.1408" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, w tyk formach </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_42","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2645#L32J#18A&cr=935618274&mid=5.42.76.1440","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_42" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2645#L32J#18A&cr=935618274&mid=5.42.76.1440" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, we wiaderkak na nosidłak </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_43","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2646#L32J#18A&cr=716495382&mid=5.43.76.1472","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_43" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2646#L32J#18A&cr=716495382&mid=5.43.76.1472" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = płytkich, chodzili w takich, w jakich dołach, w tych formach, we wiaderkach na nosidłach,</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">8. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=180&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>labializacja</B>:<BR>poprzedzanie sam. tylnych o, u niezgłoskotwórczym ł, czyli wymowa ło, ło, łu, łu'');return false" onmouseout="hideToolTip()">labializacja</a>:</div><ul><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=147&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>prelabializacja</B>:<BR>poprzedzenie samogłosek na początku wyrazu (w nagłosie) przez niezgłoskotwórcze u (wymowa jak dziś ł)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">prelabializacja</a>, np.<sup><em> </em></sup><sup><em>ł</em></sup><em>obloć </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_44","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2647#L32J#18A&cr=641897235&mid=5.44.76.1504","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_44" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2647#L32J#18A&cr=641897235&mid=5.44.76.1504" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><sup><em>ł</em></sup><em>opolić </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_45","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2648#L32J#18A&cr=164395278&mid=5.45.76.1536","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_45" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2648#L32J#18A&cr=164395278&mid=5.45.76.1536" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, a na </em><sup><em>ł</em></sup><em>obiod</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_46","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2649#L32J#18A&cr=183249657&mid=5.46.76.1568","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_46" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2649#L32J#18A&cr=183249657&mid=5.46.76.1568" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = oblać, opalić, a na obiad,</div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=180&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>labializacja</B>:<BR>poprzedzanie sam. tylnych o, u niezgłoskotwórczym ł, czyli wymowa ło, ło, łu, łu'');return false" onmouseout="hideToolTip()">labializacja</a> śródgłosowa samogłoski<em> o</em>: <em>k</em><sup><em>ł</em></sup><em>oszycek </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_47","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2650#L32J#18A&cr=698724531&mid=5.47.76.1600","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_47" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2650#L32J#18A&cr=698724531&mid=5.47.76.1600" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, k</em><sup><em>ł</em></sup><em>oszyk sie niesło </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_48","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2651#L32J#18A&cr=598241367&mid=5.48.76.1632","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_48" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2651#L32J#18A&cr=598241367&mid=5.48.76.1632" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = koszycek, koszyk się niosło,</div></li></ul><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Do typowych cech dla gwar krakowskich należy również brak <em>r</em> w przedrostku <em>roz-</em>, która jednak nie została poświadczona w zebranym materiale.</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Inne cechy zarejestrowane w gwarach krakowskich:</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- zastąpienie -''<em>a</em>, -''<em>o</em> przez -''<em>e</em> (występowanie form bez <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=144&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przegłos</B>:<BR>historyczny proces przejścia psł. samogłosek przednich ě *tzw. jać), e, ę przed spłg. przedniojęzykowo-zębowymi twardymi w a, o, ą, który spowodował powstanie oboczności e : a (kwiat : kwiecie), e : o (wiozę : wieziesz), ę : ą (zatartą przez późniejszy rozwój nosówek)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przegłosu</a>): <em>k</em><sup><em>ł</em></sup><em>oszy sie niesło</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_49","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2652#L32J#18A&cr=485631279&mid=5.49.76.1664","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_49" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2652#L32J#18A&cr=485631279&mid=5.49.76.1664" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = koszy się niosło,</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=77&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>szeroka wymowa ę i grupy en</B>:<BR>wymowa samogłoski nosowej przedniej jako nosowego a (obniżona)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">szeroka wymowa grupy eN</a>, np: <em>alegancko </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_50","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2653#L32J#18A&cr=851246397&mid=5.50.76.1696","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_50" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2653#L32J#18A&cr=851246397&mid=5.50.76.1696" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = elegancko,</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- występowanie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=96&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>spółgłoska l</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">twardego <em>l</em></a> w grupie <em>li</em> (cecha charakterystyczna dla gwar mazowieckich, występująca również w gwarach z okolic Tarnowa, Sandomierza i w gwarze lasowskiej) : <em>nazbiraly w lesie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_51","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2654#L32J#18A&cr=746325189&mid=5.51.76.1728","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_51" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2654#L32J#18A&cr=746325189&mid=5.51.76.1728" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = nazbierali w lesie,</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- uproszczenia grup spółgłoskowych, np. <em>stążki</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_52","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2637#L32J#18A&cr=947826153&mid=5.52.76.1760","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_52" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2637#L32J#18A&cr=947826153&mid=5.52.76.1760" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = wstążki,</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- uproszczenia na skutek zaniku <em>ł</em>: <em>do kościoa </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_53","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2655#L32J#18A&cr=381296745&mid=5.53.76.1792","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_53" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2655#L32J#18A&cr=381296745&mid=5.53.76.1792" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = do kościoła,</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- przejście <em>dzi</em> > <em>d</em> (<div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=257&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>depalatalizacja</B>:<BR>stwardnienie; zanik miękkości spółgłoski pierwotnie miękkiej lub zmiękczonej'');return false" onmouseout="hideToolTip()">depalatalizacja</a> głoski dź): <em>idymy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_54","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2656#L32J#18A&cr=216598437&mid=5.54.76.1824","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_54" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2656#L32J#18A&cr=216598437&mid=5.54.76.1824" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = idziemy,</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- występowanie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=133&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przyimki</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przyimka</a> <em>bez</em> zamiast <em>przez</em>: <em>bez całe dwa dni</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_55","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2657#L32J#18A&cr=548367129&mid=5.55.76.1856","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_55" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2657#L32J#18A&cr=548367129&mid=5.55.76.1856" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = przez całe dwa dni,</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- występowanie w <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=156&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>odmiana rzeczowników</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">D. lp rzeczowników</a> r. m. końcówki -<em>a</em> zamiast -<em>u</em>: <em>do lasa </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_56","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2658#L32J#18A&cr=572849613&mid=5.56.76.1888","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_56" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2658#L32J#18A&cr=572849613&mid=5.56.76.1888" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = do lasu,</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- występowanie w D. lm. rzeczowników r. ż. końcówki -<em>ów</em> (<div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=50&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>wyrównania końcówek w formach fleksyjnych</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">wyrównania końcówek w formach fleksyjnych</a>): <em>weszło siedem </em><em>brytfannów </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_57","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2659#L32J#18A&cr=415698732&mid=5.57.76.1920","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_57" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2659#L32J#18A&cr=415698732&mid=5.57.76.1920" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = weszło siedem brytfann,</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- zachowanie dawnego czas. wielokrotnego <em>krzykać</em>: <em>krzykali</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_58","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2660#L32J#18A&cr=643127985&mid=5.58.76.1952","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_58" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2660#L32J#18A&cr=643127985&mid=5.58.76.1952" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = pokrzykiwali,</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">- występowanie liczby mnogiej w odniesieniu do starszych (<div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=151&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>pluralis maiestaticus</B>:<BR>używanie męskoosobowych. form czasowników, zaimków i przymiotników (ale nie rzecz.) w lmn. w odniesieniu do jednej osoby zarówno mężczyzny, jak i kobiety'');return false" onmouseout="hideToolTip()"><em>pluralis maiestaticus</em></a>): <em>babka tyle czasu byli [...] mieli </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_59","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2661#L32J#18A&cr=597864123&mid=5.59.76.1984","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_59" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2661#L32J#18A&cr=597864123&mid=5.59.76.1984" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, Garlińsko nieboszczka do samy śmierci chodzili </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_60","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2662#L32J#18A&cr=285346179&mid=5.60.76.2016","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_60" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2662#L32J#18A&cr=285346179&mid=5.60.76.2016" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> =</em> babka dlugi czas była [...] miała, Garlińska nieboszczka do samej śmierci chodziła,</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Cechy opisane powyżej realizowane są nieregularnie i z różnym stopniem intensywności. Większość z nich zanika pod wpływem języka literackiego (stąd też niewielka liczba przykładów). Nadal jednak zachowało się na południu Polski mnóstwo tzw. krakowskich regionalizmów.</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Słownictwo odnotowane w tekstach zawiera wiele wyrazów charakterystycznych dla gwar małpolskich. Jest to słownictwo dotyczace takich kręgów tematycznych jak:</div><ol><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">dom, kuchnia: <em>kumora</em> (komora, rodzaj spiżarni), <em>skrobać, zimnioki skrobało </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_61","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2664#L32J#18A&cr=581472936&mid=5.61.76.2048","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_61" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2664#L32J#18A&cr=581472936&mid=5.61.76.2048" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> (obierać, w tekście: ziemniaki), <em>wyruszać dobrze </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_62","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2665#L32J#18A&cr=613748925&mid=5.62.76.2080","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_62" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2665#L32J#18A&cr=613748925&mid=5.62.76.2080" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> (wyrobić dobrze np. ciasto), <em>brytfanka, w brytfankach </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_63","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2666#L32J#18A&cr=678293514&mid=5.63.76.2112","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_63" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2666#L32J#18A&cr=678293514&mid=5.63.76.2112" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> (forma do pieczenia), <em>przetak </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_64","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2667#L32J#18A&cr=421379685&mid=5.64.76.2144","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_64" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2667#L32J#18A&cr=421379685&mid=5.64.76.2144" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> (sito),</div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">gospodarstwo, praca na roli: <em>pukoski</em> (część wozu zakładana od święta), <em>sirp</em> (sierp, narzędzie do ścinania zboża), <em>gadzina</em> (bydło), <em>powrósło </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_65","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2668#L32J#18A&cr=491872635&mid=5.65.76.2176","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_65" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2668#L32J#18A&cr=491872635&mid=5.65.76.2176" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> (sznurek),</div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">ubiór: zopaska \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_66","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2676#L32J#18A&cr=956812347&mid=5.66.76.2208","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_66" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2676#L32J#18A&cr=956812347&mid=5.66.76.2208" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>fartuch</em> (część ubioru zakładana na spódnicę), <em>kiecka </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_67","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2669#L32J#18A&cr=541836279&mid=5.67.76.2240","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_67" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2669#L32J#18A&cr=541836279&mid=5.67.76.2240" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> (spódnica), <em>płocienka</em> (koszula lniana), <em>jesionka</em> (chusta zakładana zimą),</div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">obyczaje: <em>dziady, tych dziadów przerozmaitych </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_68","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2670#L32J#18A&cr=742538691&mid=5.68.76.2272","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_68" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2670#L32J#18A&cr=742538691&mid=5.68.76.2272" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pośmieguście </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_69","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2671#L32J#18A&cr=185674239&mid=5.69.76.2304","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_69" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2671#L32J#18A&cr=185674239&mid=5.69.76.2304" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, śmigusznicy</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_70","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2672#L32J#18A&cr=387169245&mid=5.70.76.2336","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_70" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2672#L32J#18A&cr=387169245&mid=5.70.76.2336" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> (przebierańcy chodzący po domach w Wielkanoc), <em>palmerdyk</em> (gwóźdź, na którym wieszano poświęcone palmy), </div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">rośliny: <em>makówka, bazie, rozchodnik, </em><em>ociepa</em> (bukiet z kwatów, mały snopek),</div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">inne: <em>dziołcha </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_71","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2673#L32J#18A&cr=354927618&mid=5.71.76.2368","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_71" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2673#L32J#18A&cr=354927618&mid=5.71.76.2368" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> (dziewczyna), <em>kwikać, kwikali </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_72","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2674#L32J#18A&cr=596347812&mid=5.72.76.2400","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_72" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2674#L32J#18A&cr=596347812&mid=5.72.76.2400" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> (piszczeć, wydawać głośne, cienkie odgłosy), <em>pochytać, pochytali </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_73","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2675#L32J#18A&cr=586297314&mid=5.73.76.2432","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_73" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2675#L32J#18A&cr=586297314&mid=5.73.76.2432" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> (połapać), <em>przerozmaity, tych dziadów przerozmaitych</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_74","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2670#L32J#18A&cr=514936827&mid=5.74.76.2464","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_74" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2670#L32J#18A&cr=514936827&mid=5.74.76.2464" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>(przeróżny), <em>tamok </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_75","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2677#L32J#18A&cr=581394726&mid=5.75.76.2496","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_75" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2677#L32J#18A&cr=581394726&mid=5.75.76.2496" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> (tam), <em>przy kraju </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_76","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2678#L32J#18A&cr=917653824&mid=5.76.76.2528","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_76" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2678#L32J#18A&cr=917653824&mid=5.76.76.2528" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> (na skraju, na uboczu).</div></li></ol><div style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> </div><div style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"> </div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=478&Itemid=69">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=470&Itemid=69">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n<br>\r\n<a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowskie-region-mwr">Wersja rozrzerzona</a>\r\n', 1, 0, 0), ('krakowskie-region-dzis', 'krakowskie', 'Region dziś', 30000, '<h1>Region dziś</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_477_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Zasięg gwar krakowskich</h3>\r\n <p>Zasięg gwar krakowskich</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/549x480-M263.jpg" title="Zasięg gwar krakowskich" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/247x216-M263.jpg" alt="Zasięg gwar krakowskich" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/86x75-M263.jpg" alt="Zasięg gwar krakowskich thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_477_1 = new gallery($(''gallery_477_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nObszar gwar krakowskich (posługują się nimi Krakowiacy zachodni) nie stanowi odrębnego regionu zarówno pod względem georeficznym, jak i aministracyjnym. Zajmuje Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, Bramę Krakowską i Kotlinę Oświęcimską. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> Trudno określić powierzchnię terenu, na którym występują gwary krakowskie (można przypuszczać, że łącznie zajmują obszar ok. 4000 km²).</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Zgodnie z podziałem administracyjnym Polski z 1 stycznia 1999 r. część terenów zamieszkiwanych przez Krakowiaków zachodnich należy obecnie do województwa małopolskiego (północno-zachodnią jego część) i zajmują powiaty: krakowski (powierzchnia: 1230 km², ludność: 238,4 tys.), chrzanowski (powierzchnia: 371,5 km², ludność: 129 tys.) i olkuski (powierzchnia: 658,8 km², ludność: 115,9 tys.). Pozostałe tereny zamieszkałe niegdyś przez Krakowiaków zachodnich należą obecnie do województwa śląskiego. Są to obszary powiatów: zawierciańskiego (powierzchnia: 1003,27 km<sup>²</sup>, ludność: 123,9 tys.), będzińskiego (powierzchnia: 368,02 km<sup>²</sup>, ludność: 151,1 tys.), myszkowskiego (powierzchnia: 478,62 km<sup>²</sup>, ludność: 71,63 tys.) i częstochowskiego (powierzchnia: 1519,5 km<sup>²</sup>, ludność: 133,6 tys.). </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> Najważniejsze miasto regionu to Kraków (dawna stolica Polski, do dzisiaj nazywana jej kulturową stolicą). Na obrzeżach regionu leżą Częstochowa i Katowice. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Województwo małopolskie jest jednym z najbardziej zróżnicowanych pod względem poziomu rozwoju gospodarczego regionów w Polsce. Mimo zmian i wzrostu znaczenia przemysłów rozwojowych, nadal podstawę gospodarki stanowią tradycyjne gałęzie, w tym: hutnictwo, ciężka chemia, górnictwo, przemysł metalowy, tytoniowy, spożywczy. Do największych zakładów przemysłowych w regionie należą: Mittal Steel Poland S.A. Oddział Kraków w Nowej Hucie, Stalprodukt w Bochni (walcownia stali), Rafineria w Trzebini, Tele-Fonika Kable w Krakowie i Myślenicach. W regionie znajdują się obszary 3 okręgów przemysłowych: krakowski, jaworznicko-chrzanowski i niepołomicki. Okręg słynie z bogactwa w surowce mineralne, np: sól kamienna wydobywana w Bochni i Wieliczce (obecnie muzeum); rudy cynku i ołowiu – okolice Chrzanowa i Olkusza; niewielkie złoża gazu ziemnego – okolice Krakowa. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kraków stanowi finansowe centrum Polski południowej. Miasto przyciąga zagranicznych inwestorów i turystów. Sytuacja ta sprzyja rozwojowi Międzynarodowego Portu Lotniczego Kraków-Balice, który posiada regularne połączenia z ważniejszymi miastami Europy, Ameryki Północnej i Izraelem. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Przez region przebiega autostrada A4, która łączy Małopolskę z Górnym i Dolnym Śląskiem, a w dalszej perspektywie z Niemcami (trasa ta należy do ważniejszych na kontynencie – połączy bowiem Niemcy przez Polskę z Ukrainą). </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Przez region przebiegają również bezpośrednie połączenia kolejowe ze wszystkimi większymi miastami w Polsce oraz połączenia międzynarodowe.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Źródła:</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.wikipedia.pl/">http://www.wikipedia.pl</a></p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><a href="http://www.malopolskie.pl/Region/Administracja">http://www.malopolskie.pl/Region/Administracja</a></p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=474&Itemid=69">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=478&Itemid=69">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('krakowskie-region-mwr', 'krakowskie', 'Gwara regionu (wersja rozszerzona)', NULL, '<h1><br />\r\nKrakowskie - Gwara regionu</h1>\r\n<p>Agata Kwaśnicka-Janowicz</p>\r\n<div><b>Krakowskie</b> to zespół gwarowy w południowo-zachodniej części dialektu małopolskiego. Jako odrębna jednostka dialektologiczna pojawia się w opisie i w schematycznym podziale dialektów polskich Stanisława Urbańczyka, który zasadniczo opiera swoje propozycje na klasyfikacji zaproponowanej przez Kazimierza Nitscha (Nitsch 1957). W ujęciu K. Nitscha, uwzględniającym granicę <a href="?l1=leksykon&lid=666">przejścia -<i>ch</i> > <i>-k</i></a> oraz realizację <a href="?l1=leksykon&lid=691">samogłosek nosowych</a>, gwary krakowskie funkcjonowały pierwotnie w obrębie południowo-zachodniego obszaru gwar małopolskich, w skład którego wchodziło całe Podkarpacie i Krakowskie, rozumiane głównie jako jednostka podziału administracyjnego. \r\n<p><a title="Mapa nr 1. Południowy pas Małopolski nizinnej i Małopolska zachodnia na mapie dialektalnej według II wydania <i>Wyboru polskich tekstów gwarowych </i>K. Nitcha (obszar II c i II h. Za: Nitsch 1960)." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/KrakM01.gif"><img border="2" alt="" width="288" src="cmsimg/KrakM01.gif" /></a></p>\r\nW podziale zmodyfikowanym w II wydaniu <i>Wyboru polskich tekstów gwarowych</i> Kazimierza Nitscha, gwary okolic Krakowa należały do zespołu opisywanego jako południowy pas Małopolski nizinnej (północno-zachodnia część obszaru IIc), częściowo obejmując również południową część wydzielonej tu Małopolski zachodniej (obszar IIh). Zob. Mapa nr 1. Południowy pas Małopolski nizinnej i Małopolska zachodnia na mapie dialektalnej według II wydania <i>Wyboru polskich tekstów gwarowych </i>K. Nitcha (obszar II c i II h. Za: Nitsch 1960). Wychodząc z nieco odmiennych założeń, gwary krakowskie jako osobny zespół wydziela E. Pawłowski, sytuując je w obrębie małopolskiego zespołu południowo-zachodniego, wyodrębnione ze względu na literacki rozkład nosówek (Pawłowski 1966).</div>\r\n<div>\r\n<p><a title="Mapa nr 2. Krakowskie na mapie dialektalnej S. Urbańczyka. Za: Urbańczyk 1962)." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/KrakM02.gif"><img border="2" alt="" width="288" src="cmsimg/KrakM02.gif" /></a></p>\r\nW ujęciu Stanisława Urbańczyka gwary krakowskie funkcjonują na obszarze między Krakowem, Katowicami a Częstochową (zob. Mapa nr 2. Krakowskie na mapie dialektalnej S. Urbańczyka. Za: Urbańczyk 1962). Krakowskie w powyższym rozumieniu jest zespołem gwarowym, który od zachodu graniczy z dialektem śląskim (granica małopolskiego przejścia -<i>ch </i>> -<i>k</i>), od wschodu z gwarami Małopolski środkowej (obszar wymowy beznosówkowej), od północy z gwarami Sieradzkiego (pas gwar przejściowych <a href="?l1=leksykon&lid=594">gwary przejściowe</a>, z wpływami Wielkopolski i dialektu małopolskiego (Kamińska 1968; Dejna 1977), od południa zaś z gwarami pasa Pogórza (odmienna realizacja samogłosek nosowych).</div>\r\n<div>\r\n<p><a title="Mapa nr 3. Gwary okolic Krakowa na mapie dialektalnej E. Pawłowskiego. Za: Pawłowski 1966." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/KrakM03.gif"><img border="2" alt="" width="288" src="cmsimg/KrakM03.gif" /></a></p>\r\nNieco inaczej zasięg gwar krakowskich określa Eugeniusz Pawłowski, który północną granicę gwar okolic Krakowa przesuwa na południe (zob. Mapa nr 3. Gwary okolic Krakowa na mapie dialektalnej E. Pawłowskiego. Za: Pawłowski 1966), wyróżniając jako obszar 1c „gwary okolic Krakowa”, na północy zaś wyróżniając 1d – „poddialekt wieluńsko-częstochowski”.</div>\r\n<div>W ujęciu etnograficznym tereny te należały do Krakowiaków zachodnich (grupy etnograficznej, która zamieszkiwała tereny na zachód po rzekę Przemszę, na północy po Szczekociny, na wschód po Jędrzejów, Miechów, Proszowice, Koszyce i Bochnię, na południe po Myślenice, Kalwarię Zebrzydowską i Wadowice). \r\n<p><a title="Krakowskie w ujęciu Stanisława Urbańczyka, Eugeniusza Pawłowskiego i Karola Dejny" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/KrakM04.gif"><img border="2" alt="" width="288" src="cmsimg/KrakM04.gif" /></a></p>\r\nOstateczne usytuowanie Krakowskiego w obrębie zaprezentowanych tu podziałów polskiego obszaru dialektalnego przedstawia mapa nr 4 (zob. Mapa nr 4. Krakowskie w ujęciu Stanisława Urbańczyka, Eugeniusza Pawłowskiego i Karola Dejny). Jak widać, sporna jest nie tylko granica północna, lecz także granica zachodnia Krakowskiego, gdyż okolice Katowic Stanisław Urbańczyk i Eugeniusz Pawłowski włączają do Krakowskiego ze względu na stare związki językowe, Karol Dejna zaś zalicza te tereny do dialektu śląskiego, przesuwając granicę śląsko-małopolską na wschód. W niniejszym opracowaniu okolice Katowic włączamy w obręb dialektu śląskiego (zob. mapa główna).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Krakowskie, wbrew oczekiwaniom, nie doczekało się zbyt licznych opracowań językowych. Przegląd i charakterystykę badań językowych w Małopolsce południowej, uwzględniające również obszar Krakowskiego, prezentuje praca Mieczysława Karasia (Karaś 1963), tu także znajdują się wzmianki o pracach Krakowskiemu poświęconych przed rokiem 1963. Wśród prac przedwojennych, jak opis gwar na południe od Chrzanowa Piotra Jaworka (Jaworek 1920) czy <i>Słownik bronowski</i> Włodzimierza Tetmajera (Tetmajer 1907), z nowszych opracowań na uwagę zasługuje zwłaszcza <i>Porównawczy słownik trzech wsi małopolskich</i> Mariana Kucały (Kucała 1957, tu materiał leksykalny z Facimiecha w pow. krakowskim). Badaniom Małopolski środkowej i północnej, obejmującej część interesującego nas obszaru, poświęcony jest przegląd prac do roku 2002, ujętych w artykule Jerzego Reichana (Reichan 2002). Gwary okolic Krakowa stały się przedmiotem systematycznych badań dialektologicznych w ramach przeprowadzonych w latach 80. XX wieku badań polszczyzny mówionej mieszkańców Krakowa (SPMK I, II). Opis gwary miejskiej Krakowa poprzedzony został charakterystyką gwar leżących w bezpośrednim sąsiedztwie tego ośrodka miejskiego, a nawet wskutek reform administracyjnych stanowiących już integralną część miasta (Kąś 1984; 1986; 1988 (tu także przegląd literatury za lata wcześniejsze); Dunaj 1989). Gwarze krakowskiej poświęcono także uwagę w kontekście zjawisk stylizacyjnych w utworach Konstantego Krumłowskiego (Godyń 1972) oraz <i>Weselu</i> S. Wyspiańskiego (Sikora 2001, tu również przegląd prac dialektologicznych Krakowskiemu poświęconych). Krakowskie objęte zostało również siatką punktów <i>Małego atlasu gwar polskich</i> (MAGP 1957-1970) oraz <i>Atlasu gwar polskich</i> Karola Dejny, t. 1 Małopolska (AGP).</div>\r\n<div>Otaczające ze wszystkich stron Kraków gwary stanowią bezpośrednie zaplecze, a także punkt odniesienia dla gwary miejskiej Krakowa. Przeważają w nich właściwości dialektalne wspólne, choć zaznaczają się tu też pewne odrębności, zwłaszcza pomiędzy gwarami leżącymi na północ od Krakowa a gwarami na południe od niego. Obserwuje się tu również rozchwianie systemu gwarowego nawet u przedstawicieli najstarszego pokolenia spowodowane wpływem języka ogólnopolskiego (Kąś 1986:159).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>UWAGI O FONETYCE</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Podstawowymi cechami gwar Krakowskiego w zakresie fonetyki – podobnie jak w całym dialekcie małopolskim – są:</div>\r\n<div>1.<span> </span><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=176&Itemid=58">mazurzenie</a>, np.:</div>\r\n<div><em>zacyniło sie</em> <em>, snurki </em><em>, k<sup>ł</sup>oszycek </em><em>, cy dziołcha cy chłopok </em><em>, </em>= zaczyniło się, sznurki, koszyczek, czy dziołcha [dziewczyna] czy chłopak.</div>\r\n<div>Mazurzenie jest w gwarach krakowskich cechą zdecydowanie recesywną (por. Kąś 1988: 60).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>2. <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=235&Itemid=58">fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca</a>, np.:</div>\r\n<div>- w pozycji międzywyrazowej: <em><u>juz musiała </u>być słoma na podłodze </em><em>, <u>dziź na jutro</u></em> = już musiała być słoma na podłodze, dziś na jutro;</div>\r\n<div>- na granicy morfologicznej (tu przed ruchomymi końcówkami czasu przeszłego): <i>zaniuzem, ukradeś, jageś jesce była </i>= zaniosłem, ukrad(ł)eś, jakeś jeszcze była (jak byłaś jeszcze).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Samogłoski pochylone</b></div>\r\n<div>Rozwój samogłosek pochylonych (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=683">samogłoski pochylone</a>) jest następujący:</div>\r\n<div>- <b><i>a </i>pochylone</b> realizowane jako dźwięk pośredni między <i>a</i> i <i>o</i> lub z jeszcze większym scieśnieniem jako <i>o</i>: <i>ga<sup>o</sup>da<sup>o</sup>, umiyra<sup>o</sup></i> = gada, umiera. Bardzo często występuje już jednak jego kontynuant w postaci <i>o: godo, umiyro</i>.</div>\r\n<div>Realizacja <i>a</i> pochylonego jako <i>a<sup>o</sup></i> najczęściej w:</div>\r\n<div>- 1, 2, 3 os. l. p. czasu przeszłego, rodzaju męskiego, np.<i> mia<sup>o</sup>ł </i>= miał,</div>\r\n<div>- 2, 3 os. l. p. i 2 os. l. mn. czasu teraźniejszego koniugacji <i>-m, -sz</i>, np. <i>wraca<sup>o</sup></i> = wraca.</div>\r\n<div>Leksykalizacja cechy gwarowej w formach o wysokiej frekwencji tekstowej, np.: <i>mia<sup>o</sup>ł, ma<sup>o</sup>, ja<sup>o</sup> </i>(zob. <a href="?l1=leksykon&lid=765">zleksykalizowane formy fonetyczne</a>).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>- <b><i>e</i> pochylone</b> realizowane jako <i>y</i> lub <i>i:</i> <i>grzych, biyda, mlyko, całygo</i> = grzech, bieda, mleko, całego.</div>\r\n<div>Podstawowym gwarowym kontynuantem <i>e</i> pochylonego jest <i>y</i>, występujące zarówno po spółgłosce twardej, np. <i>rzyka</i> = rzeka, jak i po spółgłosce miękkiej, np. <i>śniyg</i> = śnieg. Znacznie rzadziej pojawia się <i>i</i>: <i>wisz, mliko, wi sie, powi = </i>wiesz, wie się, powie<i>.</i></div>\r\n<div>Notuje się również:</div>\r\n<div><b>- </b>ścieśnienie pochylonego <i>e</i> w wygłosowej grupie -<i><span>é</span>j</i> do -<i>yj//-ij</i>, por. <i>dobrodzij = </i>dobrodziej<i>,</i> <i>brzydzij</i> = brzydziej oraz redukcję joty w wygłosowym <i>-ej</i> <span>»</span> <i>-i</i>(po spółgłosce miękkiej)<b>// </b><i>-y</i> (po spółgłoskach twardych i funkcjonalnie miękkich): <i>w cały</i> = w całej, <i>w naszy potrzebie</i> = w naszej potrzebie, <i>późni</i> = później, <i>coroz wiency = </i>coraz więcej (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=665">przejście wygłosowego <i>-ej > -i/y</i></a>);</div>\r\n<div><b>- </b>przejście pochylonego <i>e</i> w <i>y//i</i> w pozycji zależnej przed R: <i>hyrbata = </i>herbata<i>, </i> <i>czyreśnia = </i>czereśnia, <i>pirogi =</i> pierogi, <i>papiry = </i>papiery (Sikora 2001:5).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>- <b><i>o</i> pochylone</b> realizowane jako dźwiek pośredni między <i>o</i> i <i>u,</i> bliższe <i>u</i>: <i>oso<sup>u</sup>b</i> = osób, <i>mro<sup>u</sup>z</i> = mróz, <i>ro<sup>u</sup>w</i> = rów, <i>domo<sup>u</sup>w </i>= domów.</div>\r\n<div>Obok tego pojawiają się realizacje zgodne z polszczyzną ogólną: <i>osób, mróz, rów, domów </i>(wymawianych jako <i> osup, mrus, ruf, domuf</i>)(Dunaj 1989: 37).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Samogłoski nosowe</b></div>\r\n<div>Realizacja samogłosek nosowych (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=691">samogłoski nosowe</a>) w gwarach Krakowskiego jest podobna co do barwy i rezonansu nosowego do ich wymowy w języku ogólnopolskim:</div>\r\n<ol type="1">\r\n <li>barwa:</li>\r\n</ol>\r\n<div>samogłoski tylnej <i>ą</i> = <i>o</i> (tj. jak w polszczyźnie ogólnej) lub <i>o </i>pochylone, tj. dźwiękpośredni między <i>o </i>i <i>u:</i> <i>książke, sąsiadke || są<sup>u</sup>siadke, kont || ko<sup>u</sup>nt </i>= kąt;</div>\r\n<div>samogłoski przedniej <i>ę</i> = <i>e</i> (najczęstsza, czyli taka jak w polszczyźnie ogólnej), <i>y</i> lub jako dźwięk pośredni między <i>y </i>i <i>e</i>: <i>gęś, gęsty, cienty || cie<sup>y</sup>nty </i>= cięty<i>, czysto, ciyzko</i> = często, ciężko;</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>2. rezonans nosowy:</div>\r\n<div>a) przed szczelinowymi synchroniczny jak w polszczyźnie ogólnej: <i>mąż, zdążyli, ciężka, gęsty, językiem</i>;</div>\r\n<div>b) przed spółgłoskami zwartymi występują grupy <i>eN, oN</i>, również tak jak w polszczyźnie ogólnej: <i>zemby, kont</i> = zęby, kąt.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Przykłady wymowy bez rezonansu nosowego: <i>cieskie, ciyski, klykali, zawiozać</i>, <i>rocka</i> = ciężkie, ciężki, klękali, zawiązać, rączka. Przykłady sporadyczne, wskazujące, że w przeszłości wymowa beznosówkowa była na tym obszarze zjawiskiem powszechniejszym (liczne przykłady w <i>Słowniku bronowskim</i> W. Tetmajera (Tetmajer 1907), stanowiąc rezultat oddziaływania środkowomałopolskiego obszaru wymowy beznosówkowej (Kąś 1988: 47).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Brak spółgłoski <i>ń</i> /<i>n</i> w zleksykalizowanej formie <i>bedzie</i> = będzie i formach pokrewnych.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Wymowa typu: <i>somsiatka, somsiadów, somsia<sup>o</sup>d</i> = sąsiadka, sąsiadów, sąsiad jest znana także innym gwarom (Łęczyckie (Szymczak 1961: 62), tłumaczy się ją oddziaływaniem zaimka <i>sam </i>(Kąś 1988: 49).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>3.Realizacja <i>ę, ą </i>przed spółgłoskami płynnymi (<i>l, l’, ł</i>):</div>\r\n<div>gwarowy typ: <i>wzion, wziena/wziyni, zaczeni/zaczyni</i> = wziął, wzięła/wzięli, zaczęli (rozłożenie <i>ę</i>, <i>ą</i> przed <i>-ł</i> i redukcja powstałej w ten sposób grupy <i>-nł), </i>przy czym nastąpiła <a href="?l1=leksykon&lid=625">leksykalizacja</a> formy wzion;</div>\r\n<div>ogólnopolskie realizacje: <i>wzioł, wzieła/wzieli, klełam, zaczyli</i> = wziął, wzięła/wzięli, klęłam, zaczęli.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div>4. Realizacje samogłosek nosowych w wygłosie:</div>\r\n<div>- <i>ę</i> – odnosowione <i>e</i>: <i>jagnie, żone, na te bande</i> = jagnię, żonę, na tę bandę;</div>\r\n<div>- <i>ą</i> – realizowane jako -<i>o</i> lub -<i>om:</i></div>\r\n<div>a) -<i>om</i> w N. l. p. rzeczowników, zaimków i przymiotników r. ż.: <i>z mojom córkom, z robotom, z dobrom żonom</i> = z moją córką, z robotą, z dobrą żoną;</div>\r\n<div>b) -<i>o</i> w:</div>\r\n<div> B. l. p. przymiotników, liczebników i zaimków r. ż: <i>dobro żone, na godzine piyrso</i> = dobrą żonę, na godzinę pierwszą;</div>\r\n<div>3 os. l. mn. czasu teraźniejszego: <i>majo, chodzo, ido, widzo</i> = mają, chodzą, idą, widzą.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W mowie młodszego pokolenia szerzy się tu wariant <i>-om: mogom, som, majom </i>= mogą, są, mają, jak też <i>dobrom żone. </i>Realizację <i>-om</i> w tych pozycjach interpretuje się jako etap pośredni między gwarową realizacją -<i>o</i> a wymową ogólnopolską -<i>ą</i> (Kąś 1988: 53).</div>\r\n<div>Wymowa z -<i>om</i> w wygłosie we wszystkich kategoriach panuje na zachód od Krakowa po linię Chrzanów-Wadowice-Sucha. W gwarach na południe od Krakowa może występować typ -<i>ą</i> ‖ -<i>om</i> (w narzędniku), przy czym samogłoska nosowa ulega nieraz denazalizacji (Dunaj 1989: 38).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Zmiany barwy samogłosek przed spółgłoskami półotwartymi </b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W gwarach Krakowskiego – podobnie jak w wielu innych gwarach polskich – widoczne są zmiany artykulacyjne samogłosek <i>i</i>, <i>y</i>, przed <i>l, ł</i> w formach czasu przeszłego (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=667">przejście wygłosowego lub śródgłosowego <i>ił, ył > -uł</i>)</a>:</div>\r\n<div>a) w połączeniach heterosylabicznych (<i>i</i> oraz <i>l, ł</i> należą do innej sylaby) przeważa typ: <i>jeździłem, robili</i>, wyjątkowo <i>robieli;</i></div>\r\n<div>b) w połączeniach tautosylabicznych (<i>i</i> oraz <i>l, ł</i> należą do tej samej sylaby) realizacje najczęstsze z <i>u </i>jako rezultat upodobnienia do następnego <i>ł </i>(realizowanego jako <i>u</i> niezgłoskotwórcze) : <i>świciuł</i>, <i>kupiuł, biuł</i> = świecił, kupił, bił.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Brak przegłosu <i>‘e > ‘o</i></b></div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div>Brak <a href="?l1=leksykon&lid=660">przegłosu</a> ‘e > ‘o w wyrazach typu <i>mietła</i> to zjawisko znane nie tylko gwarom krakowskim: <i>wywieze, pszyniesłam, gnietły, niesło, nie uniese</i> = wywiozę, przyniosłam, gniotły, niosło, nie uniosę</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Labializacja</b> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><a href="?l1=leksykon&lid=624">Labializacja</a> występuje w różnych pozycjach:</div>\r\n<div>- w nagłosie, np.<em><sup>ł</sup>obloć </em><em>, <sup>ł</sup>opolić </em><em>, a na <sup>ł</sup>obiod</em> = oblać, opalić, a na obiad,</div>\r\n<div>- w śródgłosie: <em>k<sup>ł</sup>oszycek </em><em>, k<sup>ł</sup>oszyk sie niesło </em>= koszycek, koszyk się niosło.</div>\r\n<div>Jako wynik ucieczki przed labializowaniem pojawiają się hiperyzmy (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=571">forma hiperpoprawna</a>): <i>okieć, odyga, panna</i> <i>moda</i> = łokieć, łodyga, panna młoda (Sikora 2001: 8).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Formy typu <i>we wodzie ze sokiem</i></b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Kolejna cecha fonetyczna omawianych gwar to zastąpienie przyimków <i>w, z</i> oraz analogicznych przedrostków czasownikowych przez <i>ze (ze-)</i> oraz <i>we (we-)</i> , typ: <i>we wodzie,</i> np.: <i>ze ziymi</i>, <i>we wojne</i>, <i>zesodź go, zesypoł </i>= z ziemi, w wojnę, zsadź go, zsypał.</div>\r\n<div>Oboczność ta dotyczy w gwarach krakowskich także analogicznych przyimków, typu: <i>od/ode:</i> <i>ode drogi = </i>od drogi, <i>przed / przede</i> : <i>przede wojnom, przede śmierciom</i> = przed wojną, przed śmiercią (por. Sikora 2001: 6; Kąś 1986: 161).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><a href="?l1=leksykon&lid=666"><b>Przejście wygłosowego -<i>ch </i> > <i>k</i></b></a></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Realizacja wygłosowego -<i>ch</i> jako -<i>k</i> to stare zjawisko małopolskie, dziś już ograniczone do części Małopolski. W gwarach okolic Krakowa występuje przede wszystkim w końcówkach fleksyjnych:</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>- Mc. l. mn. rzeczowników: <i>na tyk sztucznyk paszak, po ty<u>g l</u>asak, w kalisonak</i> = na tych sztucznych paszach, po tych lasach, w kalesonach;</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>- D. i Mc. l. mn. przymiotników i zaimków: <i>sie</i> <i>do ni<u>g n</u>ie odzywali, dla ty<u>g l</u>udzi, było ik troje, ty<u>g r</u>annyk</i> = się do nich nie odzywali, dla tych ludzi, było ich troje, tych rannych</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>- 1 os. l. p. czasu przeszłego w formach z końcówką -<i>ch</i>: <i>byłek, urwałek</i> (przykłady wyjątkowe, bowiem w okolicach Krakowa panuje typ <i>robiłem</i>).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Przejście <i>-ch > -k</i> w wygłosie tematu rzadkie: <i>ruk w strone, grog jes</i> = ruch w stronę, groch jest.</div>\r\n<div>Obecne jest też w partykule <i>niek.</i></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Zjawisko to nie obejmuje całego obszaru Krakowskiego. Brak go na północny wschód od Krakowa. Największe nasilenie tego zjawiska obserwuje się na terenach na południe od Krakowa, gdzie obejmuje nie tylko końcówki fleksyjne, ale też i wygłos rdzeni (Kąś 1986: 163). W miejscowościach południowych głoska <i>x</i> jest artykułowana słabiej niż na terenach bez tego przejścia, stąd możliwość jej zaniku: <i>w Soboniowica</i> = w Soboniowicach, <i>f Kosocica</i> = w Kosocicach, <i>na śtyrech packa</i> = na czterech paczkach.</div>\r\n<div>Notuje się także zastępowanie <i>ch</i> przez <i>k</i> w nagłosie i śródgłosie wyrazów: <i>nie kce, kfile, po wiyrzku, usknie, pkać </i>= nie chce, chwilę, po wierzchu, uschnie, pchać.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Tzw. siakanie </b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W gwarach Krajowskiego – podobnie jak w wielu innych gwarach polskich – w niektórych wyrazach (zwłaszcza obcego pochodzenia) i w niektórych pozycjach zaobserwować można zastępowanie <i>sz, ż, cz </i> przez <i>ś, ź, ć </i>(zamiast <a href="?l1=leksykon&lid=628">mazurzenia</a>):</div>\r\n<div>- rezultat upodobnienia do następującej spółgłoski palatalnej: <i>ućcivy, róźnie, nareście, pośli, źmija = </i>uczciwy, różnie, nareszcie, poszli, żmija,</div>\r\n<div>- realizacje w wyrazach obcego pochodzenia:</div>\r\n<div>a) z gwarowymi spółgłoskami <i>ś, ź, ć</i> przed samogłoską: <i>ińzinier, akusierka, rynśtoka = </i>inżynier, akuszerka, rynsztoka</div>\r\n<div>b) w grupach spółgłoskowych, m.in.: <i>czt</i>- w liczebnikach cztery, czternaście: <i>ćtyry, śtyry</i>; <i>szk</i>- w formie szkło i wyrazach pochodnych: <i>śkło, śkełko</i>; <i>szt</i>- <i>reśta, śtuk, areśtu</i> = reszta, sztuk, aresztu (Kąś 1988: 67-72).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Zmiany w grupach spółgłoskowych </b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Silna jest tendencja do <a href="?l1=leksykon&lid=741">uproszczenia grup spółgłoskowych</a>:</div>\r\n<div>- wygłosowych z końcowym <i>ł</i> (spółgłoska, często ubezdźwięczniona + <i>ł</i>, następnie zanik wygłosowego -<i>ł</i>): <i>pos</i> = pasł, <i>ukrot</i> = ukradł, <i>upot</i> = upadł, <i>wszet</i> = wszedł (Sikora 2001: 6);</div>\r\n<div>- <i>ść</i> > - <i>ś</i>: <i>przyś, pȯś, koś</i> = przejść, pójść, kość (Kucała 1957: 20), <i>iś, sześ</i> = iść, sześć (Dunaj 1989: 38).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Zanik <i>r</i> w prefiksie<i> roz-</i></b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Zanik <i>r</i> w prefiksie<i> roz-, </i>np.:<i> ozrywki, <sup>ł</sup>ozwora</i>, <i>ozprawiać</i> = rozrywki, rozwora, rozprawiać (Sikora 2001: 17) to cecha dziś coraz rzadsza. Zazwyczaj jej wystepowanie ogranicza się tylko do niektórych wyrazów z tym przedrostkiem.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>UWAGI O MORFOLOGII</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W zakresie morfologii do najważniejszych cech gwar Krakowskiego należą: </div>\r\n<div>1.archaiczna końcówka -<i>e</i> w D. l. p. rzeczowników żeńskich miękkotematowych(zob. <a href="?l1=leksykon&lid=521">archaizmy fleksyjne</a>), np.:</div>\r\n<div><i>do kopalnie, do skrzynie</i>, <i>kole studnie</i>, <i>nie było cegielnie, czy żyta, czy pszenice </i>= do kopalni, do skrzyni, koło studni, nie było cegielni, czy żyta, czy pszenicy.</div>\r\n<div>Końcówka ta jest wypierana przez ogólnopolską <i>–i/-y</i> i spotkać ją można jedynie u najstarszego pokolenia, głównie na południe od Krakowa (Kąś 1986: 164).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> 2. końcówka –<i>a</i> w D. l.p. rodzaju męskiego rzeczowników nieżywotnych, np.:</div>\r\n<div><i>ze dwora, z tego bora, do lasa, z tego lasa, dysca</i> = deszczu, <i>śniega</i></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i>3. końcówka –<i>ami</i> w N. l. mn. rzeczowników miękkotematowych typu:</div>\r\n<div><i>dzieciami, ludziami</i> = dziećmi, ludźmi.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> 4. analityczne formy fleksyjne 1 os. lp, i mn. czasownika w czasie przeszłym</div>\r\n<div><i>jo myślała, </i> <i>ja bywał, ja robił, my robili =</i> myślałam, bywałem, robiłem, robiliśmy.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> 5. ruchomość końcówek w formach czasu przeszłego i trybu przypuszczającego</div>\r\n<div><i> jagem była, niera<sup>o</sup>zem sie zapłakała, do Warszawym jeździła,</i> <i>tamżem</i> (dodatkowo wzmocnione partykułą <i>że</i>) <i>poszet</i> = jak byłam, nieraz się zapłakałam, do Warszawy jeździłam, tamże poszedłem (Dunaj 1989: 39).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> 6. archaiczne końcówki dualne-<i>wa, -ma, -ta</i> w formach 1, 2 os. lm. czasu teraźniejszego, przeszłego, przyszłego prostego oraz trybu rozkazującego (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=626">liczba podwójna</a>), np.:</div>\r\n<div><i>chodźwa, idziewa</i>, <i>chodźta, to jesce dziś zakońcyma, chodźma</i> - końcówka <i>-ma</i> (z kontaminacji <i>-wa</i> i <i>-my</i>) (Sikora 2001: 13-14).</div>\r\n<div> W 1 os. l.mn. czasu przeszłego i trybu przypuszczającego notuje się również formy z końcówką -<i>my</i>: <i>robilimy, wyjechalimy, wyjechalibymy </i>(Kucała 1957: 21).</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> 7. rozchwianie form czasu przeszłego czasowników typu: <i>wziąć, zacząć</i></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Obok form <i>wzioł, wzieli, zaczoł, zaczeli</i>, zgodnych z polszczyzną ogólną, notuje się pierwotne formy gwarowe: <i>wziena, zacyna, zaczyni, pojena, zajon</i> = wzięła, zaczęła, zaczęli, pojęła, zajął.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> 8. odrzucanie dawnych przyrostków tematycznych czasownika -*<i>no</i>-, -*<i>ne-</i></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Brak przyrostka zwłaszcza w3 os. l.p. i l.mn. czasu przeszłego rodzaju żeńskiego i nijakiego:<i> szarpła</i>, <i>krzykła</i>, <i>zamkli, ciongli, ściongła, zanikło</i> = szarpnęła, krzyknęła, zamknęli, ciągnęli, ściągnęła, zaniknęło (Kąś 1986: 165).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> 9. zachowanie archaicznego przedrostka i przyimka <i>s-</i>, <i>s, np.:</i></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> <i>ślywki</i> = zlewki, <i>swolać</i> = zwalać (Sikora 2001: 7), <i>ślegnie, słazić, ślecieć, ś niego</i> = zlegnie, złazić, zlecieć, z niego (Kucała 1957: 20).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> 10. czasownikowy przyrostek tematyczny <i>-owa-</i> zam. ogpol. <i>-iwa-</i>//<i>-ywa- </i>(zob. <a href="?l1=leksykon&lid=532">bezokolicznik</a>, np.:</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i>pisować, pokazować, wysypować, <sup>ł</sup>okopować </i>= pisywać, pokazywać, wysypywać, okopywać (Kucała 1957: 24),<i> kazować (</i>cz. ter. <i>jo kazuje, óni kazujo) </i>(Sikora 2001: 8).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> 11. przyimek <i>bez</i> w miejscu ogpol. <i>przez, np.:</i></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> <i>bez pół,</i> <i>bez płot</i>, <i>bez to, <em>bez całe dwa dni</em></i> = przez pół, przez płot, przez to, przez całe dwa dni<i>.</i></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> 12. wyrównania w obrębie tematów fleksyjnych zaimka osobowego <i>on</i></div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> Redukcja form tematów supletywnych (<i>on, jego, jemu</i> itd.) na rzecz postaci <i>on-</i> i ukształtowanie odmiany zawierającej obok regularnych gwarowych: <i>ón</i>, <i>óna</i>, <i>óno</i>, <i>óny</i>, <i>óni</i> także np.: <i>ónymu</i>, <i>óny(j)</i>, <i>ónych</i> itd. Tendencja ta zaznaczyła się także w postaciach odpowiednich zaimków dzierżawczych, por., <i><sup>ł</sup>oba jeji dziecka</i>, <i><sup>ł</sup>oba jejik</i> ‘ich’ <i>dziecka </i> (Sikora 2001: 7).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> 13. archaiczna postać imiesłowu czasu teraźniejszego na -<i>ęcy, </i>np.:</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i>siedzęcy, lezęcy, stojęcy, śpiwajęcy, kcęcy, niekcęcy</i> = siedzący, leżący, stojący, śpiewający, chcący, niechcący (dzisiejszy imiesłów przymiotnikowy czynny) (Kucała 1957: 21).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div align="center">***</div>\r\n<div> Z dialektologicznych prac poświęconych opisowi Krakowskiego wynika, że gwary tego regionu zatraciły swą czystą, pierwotną postać głównie za sprawą wpływu języka ogólnego. Fakultatywność realizacji gwarowych i ogólnopolskich obserwowana jest nawet u przedstawicieli najstarszego pokolenia. Jednocześnie przeprowadzone badania wykazały większy związek gwar Krakowskiego z gwarami Małopolski południowej niż jej części północnej (Kąś 1986: 165).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Cytowana literatura:</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>AGP = Karol Dejna, 1998, <i>Atlas gwar polskich</i>, t. 1. Małopolska, Warszawa.</div>\r\n<div>Karol Dejna, 1977, <i>Językowe zróżnicowanie gwar województwa piotrkowskiego i terenów</i><i> przyległych</i>, Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Naukowych ŁTN 31, 2, s. 1-10.</div>\r\n<div>Bogusław Dunaj, 1989, <i>Właściwości językowe gwar okolic Krakowa</i>, [w:] B. Dunaj, <em>Język mieszkańców Krakowa. </em>Część I. <em>Zagadnienia teoretyczne, fonetyka, fleksja</em>, ZNUJ, Prace Językoznawcze z. 88, Kraków, s. 36-39.</div>\r\n<div>Jan Godyń, 1972, <i>Uwagi o gwarze krakowskiej w utworach Konstantego Krumłowskiego</i>, "Język Polski" LII, s. 189-200, 286-295.</div>\r\n<div>Piotr Jaworek, 1920, <i>Gwary na południe od Chrzanowa</i>, MPKJ VII, s. 319-426.</div>\r\n<div>Maria Kamińska, 1968, <i>Dialektalna przynależność gwar Polski centralnej</i>, Rozprawy Komisji Językowej ŁTN XIV, Łódź, s. 235-250.</div>\r\n<div>Mieczysław Karaś, 1963, <i>Przegląd i charakterystyka badań językowych w Małopolsce południowej</i>, ZNUJ 60, Prace Językoznawcze 5, s. 341-354.</div>\r\n<div>Józef Kąś, 1984, <i>Problem wariantywności fonetycznej w gwarach ludowych w obrębie Krakowa (na przykładzie a pochylonego)</i>, [w:] Studia nad polszczyzną mówioną Krakowa 2,ZNUJ, Prace językoznawcze z. 79, pod red. B. Dunaja, Kraków, s. 73-91.</div>\r\n<div>Józef Kąś, 1986, <i>Charakterystyka gwary podkrakowskiej</i>, ZNUJ, Prace Językoznawcze z. 82, s. 157-166.</div>\r\n<div>Józef Kąś, 1988, <i>Wariantywność fonetyczna w mowie ludności wiejskiej obrzeży Krakowa</i>, ZNUJ, Prace Językoznawcze z. 90, Kraków.</div>\r\n<div>Marian Kucała, 1957, <i>Porównawczy słownik trzech wsi małopolskich</i>, Wrocław.</div>\r\n<div>MAGP = <i>Mały atlas gwar polskich</i>, t. I – II, pod red. K. Nitscha, t. III – XIII, pod red. M. Karasia, Wrocław – Warszawa - Kraków 1957 – 1970.</div>\r\n<div>Kazimierz Nitsch, 1957, <i>Dialekty języka polskiego</i>, Wrocław – Kraków.</div>\r\n<div>Kazimierz Nitsch, 1960, <i>Wybór polskich tekstów gwarowych</i>, wyd. II, Warszawa.</div>\r\n<div>Eugeniusz Pawłowski, 1966, <i>Podział gwar małopolskich na tle wzajemnych wpływów gwarowych oraz nowych tendencji językowych</i>, [w:] Rozprawy Komisji Językowej WTN VI, s. 191-202.</div>\r\n<div>Jerzy Reichan, 2002, <i>Zarys dziejów badań nad dialektem środkowo- i północnomałopolskim</i>, [w:] <em>Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki. </em>Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Karolowi Dejnie, pod red. S. Gali, Łódź, s. 407-418.</div>\r\n<div>Kazimierz Sikora, 1988, <i>Zróżnicowanie systemu fonologicznego gwary miejskiej Bronowic Wielkich w Krakowie</i>, ZNUJ, Studenckie Zeszyty Językoznawcze 1, Kraków, s. 13 - 39.</div>\r\n<div>Kazimierz Sikora, 2001, <em>Gwara w "Weselu" z perspektywy dialektologicznej i socjolingwistycznej, </em>„Język Polski” LXXXI, z. 1-2, s. 3-19.</div>\r\n<div>SPMK I = <i>Studia nad polszczyzną mówioną Krakowa</i> 1, ZNUJ, Prace językoznawcze z. 70, pod red. B. Dunaja, Kraków 1981.</div>\r\n<div>SPMK II = <i>Studia nad polszczyzną mówioną Krakowa</i> 2, ZNUJ, Prace językoznawcze z. 79, pod red. B. Dunaja, Kraków 1984.</div>\r\n<div>Mieczysław Szymczak, 1961, <i>Gwara Domaniewka i wsi okolicznych w powiecie łęczyckim</i>, Łódź.</div>\r\n<div>Włodzimierz Tetmajer, 1907, <i>Słownik bronowski. Zbiór wyrazów i wyrażeń używanych w </i><i>Bronowicach pod Krakowem</i>, MPKJ II, s. 427-474.</div>\r\n<div>Stanisław Urbańczyk, 1962, <i>Zarys dialektologii polskiej</i>, wyd. II, Warszawa.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<p><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowskie-region">Czytaj wersję podstawową tego tekstu</a></p>', 0, 0, 0), ('krakowskie-slowniki', 'krakowskie', 'Słowniki gwarowe', 70000, '<h1>Słowniki gwarowe</h1>\r\n<div class="fonetycznie">\r\n<p class="autor">Halina Karaś</p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><b><span style="line-height: 150%; font-size: 14pt">Słowniki gwar Krakowskiego</span></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><b> </b></div>\r\n<p> </p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Badania nad słownictwem gwar Krakowskiego sięgają II połowy XIX. Gwary te doczekały się wielu interesujących opracowań słownikowych i przyczynków do ich słownika, m.in. dawnych (Oskara Kolberga, Władysława Kosińskiego, Włodzimierza Tetmajera, Michała Kapuścińskiego, Stanisława Dobrzyckiego, Witolda Prackiego) i współczesnych (Alfreda Zaręby, Iwony Jurczyk).</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Jeden z najwcześniejszych zbiorów leksyki Krakowskiego autorstwa Marcina Albińskiego pochodzi z 1860 roku. Wówczas to w „Bibliotece Warszawskiej” opublikowano spis wyrazów gwarowych z dwóch zróżnicowanych terenów – z Kujaw i Krakowskiego: <i>Abecadłowy spis wyrazów języka ludowego w Kujawach i Galicji Zachodniej, </i>do którego redakcja dołączyła kilkadziesiąt wyrazów z gwary Dębowca w powiecie jasielskim, ogłoszono drukiem także w „Bibliotece Warszawskiej” w 1860 roku (t. 4, s. 619-633), a jego autorami są Józef Bliziński (Kujawy), który wiele lat mieszkał we Włocławku, i\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''Podpisany i wszędzie cytowany jak M. Albiński, tylko w „Bibliografii ludoznawstwa polskiego” podano pełne imię: Marcin. Prawdopodobnie Marcin Albiński, nauczyciel w szkole w Rybnej (Rybna – wieś w gminie Czernichów, pow. krakowski, woj. małopolskie) w latach 1853-1855. Zob. www.rybna-małopolska.pl(historia szkoły).'');return false" href="#">Marcin Albiński</a> (Krakowskie) (Karaś 1961: 355-356, Nowowiejski red. 2009:\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,'' B. Nowowiejski omyłkowo przypisuje autorstwo tych zbiorów Jakubowi Wadze, pisząc: „Podobny charakter ma następny zbiorek tego samego autora.. (wcześniej mowa była o Jakubie Wadze, a tak naprawdę chodzi o Antoniego Wagę, por. wyżej przypis 2).'');return false" href="#">18</a>). Zbiór Albińskiego można odtworzyć dzięki sygnowaniu haseł skrótem A. (prawdopodobnie dodatek redakcji). Cały słownik liczy 361 haseł, natomiast z Galicji zachodniej pochodzi 63 hasła.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Wśród źródeł <i>Słownika gwar polskich </i>Jana Karłowicza wymienia się rękopiśmienny słownik Oskara Kolberga (<i>Słowniczek gwary krakowskiej</i>), a w kartotece <i>Słownika gwar polskich </i>PAN znajdują się słowniki gwar wsi: Strzybnica tarnogórska (ponad 5 000 kartek) i Niepołomice bocheńskie (ponad 3 000 kartek) (za: Woźniak 2000: 33).</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 35.4pt"><b>Oskar Kolberg, <i>Właściwości mowy krakowskiego ludu </i>[w:] <i>Krakowskie</i></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Obszerny słownik gwarowy znajduje się w tomie <i>Krakowskie </i>Oskara Kolberga opublikowanym w 1873 roku (przedruk: <i>Dzieła wszystkie, </i>t. VIII, cz. 4, s. 303-328). Liczy on 1197 haseł, a wyrazów więcej ze względu na opracowywanie nierzadko w jednym haśle więcej niż jednego wyrazu, por. np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Kawior, kawiorek, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– snopeczek mały, wiązeczka słomy (np. do zatkania dziur w dachu).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Kruszyna, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– odrobina, <i>krzyna, krzta; krzyć się</i>, kruszyć się (o zbożu); <i>krzyca</i>, zboże o kłosie kruchym, sypnym.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Lichman, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– marnotrawca; <i>lichmanić, </i>trwonić.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Locha, samura, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– maciora, świnia.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Łabuzie </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(s. n.), – grosiwo uzbierane; <i>łabudać, </i>ciułać, zbierać pieniądze.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Łapić, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– łapać, schwytać np. <i>jak go złapił tak trzyma</i>; ztąd i <i>ułapić, załapić; </i>– <i>łapigrosz, </i>łakomiec.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Mamić, mamidło, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– zwodzić, zwodna rzecz; <i>Mamona, </i>widmo, mara.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Naścigły, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– na wpół dojrzały, najrzały; <i>niedościgły, </i>niedojrzały; <i>prześcigły, </i>przejrzały; (ob. dościgły).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Paskudziarz, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– złodziej drobnych rzeczy; <i>paskudzić, paskudować, </i>kraść, wynosić, przeszkadzać, np. <i>nie paskuduj grusek z ogrodu; spaskudowali mi groch w polu. </i></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Przymiot, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– wrzód; <i>przymiotnik, </i>bolączka, wrzodzianka.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Słownik ma układ alfabetyczny, wyrazy hasłowe sprowadzone na ogół do postaci bliskiej polszczyźnie literackiej (a więc np. bez mazurzenia) zostały zapisane ortograficznie, podobnie cytaty, ale w nich Kolberg starał się zachować ważniejsze fonetyczne cechy gwarowe, np. mazurzenie), choć nie zawsze jest konsekwentny, por. </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Mieszkać, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">czekać, stać, zatrzymywać się, np. <i>nie mieskałem długo w rynku, ino hala w drogę. </i></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Oczywiśnie, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– oczywiście, istotnie; <i>ocywisny, </i>oczywisty; <i>w ocyminiu</i>, w okamgnieniu, nagle. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Śródwieczerz </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(neutr.), zmiennéj długości wedle pory roku chwile środkowe pomiędzy południem i zachodem słońca, np. <i>we trzech bylibyśmy do połednia skońcyli, ale we dwóch zejdzie nam do śródwiecerz.</i></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Artykuły hasłowe zostały opracowane starannie. Tylko niewielka część ma strukturę najprostszą: wyraz (ewentualnie jego warianty fonetyczne i morfologiczne) oraz jego znaczenie (definicje są różnorodne, choć najczęściej synonimiczne i realnoznaczeniowe, czasem zakresowe lub mieszane), por.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Macuga, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– brzydka baba, niezdarne kobiecisko.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Morzysko, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– głód, boleść, czczości i nudności w żołądku.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Nieugodny, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– niezgodny, grymaśny.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Obornik, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– stadnik, ogier lub buhaj.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Odmopysk, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– pysk, twarz odęta.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Ometłuch, ometluch, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– kusy, licho ubrany, obdartus.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Konsolacyja, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– pociecha (tj. dzieci).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Osusny, oszusny, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">–ten co osuwa, osuje majątek, marnotrawny, rozterny, lichman.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">W niektórych hasłach pojawia się szereg synonimów różnordzennych dotyczących tego samego desygnatu nie tylko na badanym obszarze (ale w porównaniu z innymi gwarami), czasem antonimy, por.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Pazurnik, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– łakomiec, <i>przeliwacz. </i>Chłopi nazywają przekupniów miejskich: <u>cabany, łyki, pazurniki, kółdóny</u> i <u>krztanie</u>.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Miśnik </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">v.<i> luszof, </i>– naczynie drewniane do obmywania misek i talerzy.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Nalezyty, przynalezyty, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– należący się komuś, przypadający mu.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Łapie, łopie, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– prędko, wkrótce, szybko, żywo, hyżo; <i>niełapie, niełopie, </i>nieprędko, np. <i>Józek niełopie przyjdzie.</i></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Kołatka, kołatéwka, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– narzędzie do rozbijania czyli roztrzepania białka jaj itd. (gdzieindziéj <i>motewka</i>, w Poznaniu: <i>kwirl</i>). </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Klepisko, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– ziemia ubita, uklepana w stodole, czyli miejsce czyste, na którém się młóci (częściéj mówią tutaj <i>bojisko</i>). </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">W wielu hasłach określone zostało nacechowanie stylistyczno-ekspresywne wyrazów, por. np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Maglownica </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(<u>obelżywie</u>), – dziewka do niczego, wałkoń.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Pindyga, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(<u>pogardliwie</u>) napitek, wódka.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Wierzchowisko, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– (<u>pogardliwie</u>) łeb ludzki, głowa.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">maśny, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">tłusty, wszeteczny (<u>żart</u>).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Znajduch, znajdek, znaleźniak </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(<u>grzecznie</u>), dziecko podrzucone, podrzutek. (ob. <i>bąk</i>).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Stosunkowo często występują uwagi o funkcjonowaniu wyrazów, ich frekwencji, wychodzeniu z użycia, por.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Manele </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(<u>dawniéj</u>)<i>, </i>– rękawki.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Ozdownia </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(<u>wyraz dawny</u>), – dziś: słodownia.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Para, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– dech, wapór gorący (<u>powsz</u>.), wódka, parucha, np. <i>para lepij obstoji </i>(pragnienie ugasi) <i>jak miód.</i></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Matula, matusia, matuś, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– zdrobniałe od: matka. <u>Powszechne</u>).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Powązka, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– płócienna przykrywka na garnek (<u>powsz</u>.).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Ugodny, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– zgodny, chętny do zgody. Ustępując z pretensyj mówią np. to se ta weźcie, kiej wam sie zdaje, że to wasze, <i>ugodna Bogu i ludziom.</i></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Wartość słownika podnoszą liczne cytaty, które nie tylko ukazują użycie wyrazu w zdaniu, jego formy fleksyjne, łączliwość leksykalną i składniową, ale pozwalają nieraz modyfikować definicję, por.:</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Jabcywo, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(s. n.) sad pełen jabłek np. <i>jabcywa jest dosyć haw; ale cóz ś niém robić, kiéj wsyćko hrobacywe; dziś cały ich plecny kos </i>(kosz plecowy, na plecy) <i>wywaliłem świniom</i> (cytat wskazuje raczej na znaczenie: ogół jabłek, ileś jabłek).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Kalemba, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">­– stara i chuda krowa, np. <i>chyciła te kalębe za cycki i wydojiła</i>.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Marzyć </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(kogo), – rozmarzać, rozebrać, robić nieprzytomnym np. <i>zaduch z pary tak mnie marzył.</i></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Mlaskotać, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– odbijać głośno, trzaskać, np. <i>całował ją, ze j-az mlaskotało.</i></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Obśniwać się, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– mieć sny, śnić się komuś, np. <i>nieboscyk tez mi się obśniwał.</i></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Sumienie, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– usposobienie, natura ludzka, np. <i>on jest twardego sumienia przy likach, </i>on jest mocnéj natury przy lekach, leki go nie poruszyły.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Nieregularnie, ale również nierzadko pojawia się informacja gramatyczna, określenie części mowy, przy niektórych rzeczownikach – rodzaj gramatyczny, ograniczenia w zakresie kategorii liczby, przy przymiotnikach końcówki rodzajowe, przy czasownikach – krotność lub wybrane formy fleksyjne, por.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Kłoć </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(subst. fem.), – słoma równiana na bojisku; <i>okłot </i>(masc.), snopeczek takiéj słomy.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Kuśtyga </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(subst. masc.), – kulawy; <i>kustygać, </i>kuleć (ob. <i>koślawy</i>). </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Niepili, a, e, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– (adject. czasami nieodmienne), nienależący do rodziny, do sukcessyi, nie spokrewniony, np. <i>odmówili mu jako niepilemu. </i>(Biała).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Niewiara </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(subst. masc.), – poganin.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Płanety </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(plur.) zmienna pogoda, przeciąg chmur z deszczem (na wiosnę) np. <i>rózne płanety przechodzą, to pogoda i się ustatkuje.</i></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Podufały, a, e, poufały, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– dobréj tuszy, otyły, np. nasz kucharz sobie <i>podufały </i>(brzuchaty); kobieta <i>podufała, </i>poważna, ciężarna.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Opołać </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(częst.), <i>opleć </i>(jednotliwe), – oczyścić, otrząść mąkę, ospę lub otręby (potrząsając je na przetaku lub w niecce, nim się przystąpi do przesiania (ob. <i>pléć</i>).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Pléć </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(verb.), <i>plić, </i>pléć proso, len; – plewię, plewisz (plisz), plewi, plewią (w Mazowszu: <i>pielę</i> (<i>pelę</i>), <i>pielisz</i>, <i>piele</i>, <i>pielą</i>, (ob. <i>opołać</i>), <i>plewidło, </i>rwanie chwastów. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Informacje o pochodzeniu (etymologii) wyrazu znajdują się głównie przy germanizmach (podstawa niemiecka), por.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Juzyna, jurzyna, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– podwieczorek; <i>juzynować, </i>– jeść pod wieczór (niemiec. <i>jausen</i>).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Rychtować, ryktować, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(anrichten) przyrządzać, szykować; <i>ryktunek, </i>szyk, porządek.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Szar </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(niem. Schaar), – szereg, rzęd, pasmo; np. stoji pięć <i>sarów </i>snopów na polu; – cały dach pobity gontami we trzy <i>szary, </i>tak że jeden <i>szar </i>zachodzi na drugi.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Szpas, śpas </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(niem. Spass), żart, zabawka, igraszka; <i>szpasować, </i>żartować, zwodzić.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Oprócz geografii uogólnionej wynikającej z opisu określonego obszaru niektórym wyrazom towarzyszy dokładna lokalizacja w postaci nazw wsi, por.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Korzystować, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– korzyści ciągnąć, <i>chcieliby z nas korzystować, ale sie nie damy. </i>(Mogilany).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Chaja, chajawica, chujawa, chujawica, kujawica </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(u Górali:<i> fujawica</i>), – słota, wietrzna niepogoda, flaga mokra z wiatrem. (Myślenice, Zator.).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Gorko, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– gorąco; – <i>gorki, </i>gorący. (zator, Chrzanów).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Niekiedy pojawiają się odniesienia do wcześniejszych publikacji, porównania ze słownikiem Lindego, por.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Literka </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(Leiter), – drabina lekka do woza. (<i>Lud. </i>Ser. V. str. 176).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Polednia, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">półka z żerdzi (ob. <i>Lud. </i>Ser. V. str. 153.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Bąk </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(L. inne), – dziecko nieprawe, bękart (zdrob. <i>bączek</i>).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Reasumując, słownik Oskara Kolberga ma dużą wartość zarówno ze względu na zasób ilościowy, jak i sposób opracowania leksykograficznego.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 35.4pt"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 35.4pt"><b>Władysław Kosiński, <i>Słowniczek prowincjonalizmów z okolic Krakowa, Bochni i Wadowic</i></b></div>\r\n<p><a title="Wybrana strona słowniczka gwarowego z okolic Czchowa Władysława Kosińskiego" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg\\hka\\SG016.gif"><img alt="" width="247" height="216" src="cmsimg\\hka\\SG016.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Powyższy słowniczek został opublikowany w 1877 roku („Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej” t. I, 1877, s. 37-56). Autor porównał zebrane przez siebie słownictwo ze słownikiem Lindego i umieścił w swoim zbiorze jedynie wyrazy, których nie odnotował Linde, oraz te, które Linde zarejestrował w innym znaczeniu lub innej formie. Słownik zawiera łącznie 490 haseł, ale wyrazów więcej, gdyż w niektórych artykułach hasłowych przytoczono po kilka wyrazów pokrewnych, por.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">chrobak, a</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, sbs. m. robak, ogólna nazwa na wszystkie owady. Od tego pochodzi: <i>chrobactwo, a</i>, sbs. n.; <i>chrobaczny, chrobaczliwy</i>; <i>chrobacznieć</i> verb. zwykle w złożeniu, np. <i>owoc zchrobacznieje</i>. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">bełtać, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">verb. trans. mięszać; compos. <i>roz-b., na-b</i>., np. rozbełtać mąkę z wodą. Stąd <i>bełtuga</i>, tj. ciecz mętna (na Podolu bełtucha).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">bandzioch, a, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">sbs. m. brzuch; pogardliwie brzuszysko, wielki brzuch; zgrubn. <i>bandzioszysko</i>, zdrobn. <i>bandzioszek</i>.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">buchać, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">verb. trans. jeść. Złoż. <i>na-buchać się, o-buchać się, </i>najeść się, objeść się; <i>z-buchać, </i>zjeść. <i>Buchnąć, buhać </i>także niekiedy ukraść, kraść; (buchnąć do wody = rzucić się). </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">derny </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">adj. piękny, okazały, dobry; adverb. <i>dernie.</i></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">gajda, y, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">s. m. człowiek niezgrabny, ociężały, stąd przymiotnik: <i>gajdowaty.</i> </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Zwraca tu uwagę precyzyjne określenie pochodności słowotwórczej przytaczanych wyrazów oraz odrębny (przynajmniej częściowy) opis każdego wyrazu, podczas gdy w innych słowniczkach z tego okresu przytaczano zazwyczaj formy podstawowe z derywatami w główce hasła bez ich szczegółowego omawiania.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%"> Artykuły hasłowe są starannie opracowane, a ich struktura jest zadziwiająco nowoczesna. Składają się na nią następujące elementy: wyraz hasłowy ze wskazaniem ewentualnych wariantów fonetycznych, konsekwentnie podawana przy każdym hasle informacja gramatyczna, znaczenie (lub znaczenia przy wyrazach polisemicznych), derywaty, niekiedy dokładniejsza lokalizacja, rzadko cytaty, odsyłacze.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%"> Wyrazem hasłowym jest w zasadzie pojedynczy leksem, por. np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">bzdyczyć się</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, 1) chmurzyć się, np. jakoś się bzdycz-y, będzie dészcz; 2) gniéwać się, robić miny gniewliwe.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">rębarnia, i</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, f. miejsce, gdzie się drzewo na opał rąbie i przechowuje (Wadowice).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">dziopa, y, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">sbs. f. 1) dziewczyna, dziewucha; 2) szmata, patrz: dziopka.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">bagnić, i, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">sbs. f. rokita, gatunek wierzby, salix arenosa (Linde)</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">z ewentualnymi obocznymi formami fonetycznymi lub sporadycznie – morfologicznymi, por.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">skowroźny</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"> (także skobroźny), adj. zwinny, żywy, krzepki. (Wadowice). Porówn. skowérny. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">okroperny, okropeczny</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, adj. okropny.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Konsekwentna i stosunkowo pełna jest informacja gramatyczna, gdyż zawsze określona jest część mowy, a przy rzeczownikach – rodzaj gramatyczny i na ogół końcówka D. lp., przy przymiotnikach – końcówki rodzajowe, przy czasownikach – przechodniość, czasem niektóre formy fleksyjne lub inne uwagi, por. np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">gonicha, y, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">sbs. f. kobiéta niemoralnego życia, ulicznica, nierządnica, patrz <i>pędzicha.</i></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">pielech, a, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">sbs. zwykle w plur. pielechy, 1) pościel; 2) suknie w nieładzie i nieporządku, brudy. Por. u Lind. Pielesz. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">rzeszeć, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">v. itr. (praes. rzeszają: w perf. i fut. zwykle w złożeniu: ze-szerzały, ze-szerzają; - (part. perf. zerzeszały) mówi się o pewnych jarzynach (rzodkwi, rzepie, kalarepie...), które wskutek starości tracą swój smak właściwy i swą mięsistość. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">rozpuczyć, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">verb. używane nie osobiście: rozpuczyło go.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Cytaty nie występują zbyt często, ale są doskonałym dopełnieniem definicji, por.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">mérchać, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">v. tr. rozczachrać, pomieszać, w nieład wprawić, przede wszystkiem o włosach: np. czegóżeś taki pomérchany?</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">zbérkać, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">uderzać, utykać jadąc lub idąc po nierównym miejscu, np. wóz zbérka po kamieniach.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">gadzina, y, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">sbs. f. dró</span><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, wszelkie bydło nawet i konie. Gadzina mi się wytérała (= bydło mi się wytérało).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">zégać, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">wskazywać, np. nie zégaj tak palcem na mnie. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">lgi, a, e, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">adject. łagodny, np. teraz jest zima lga. Także przysłówkowo: <i>dziś jest lgo</i>, nie ma mrozu.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Pojawiają się też niekiedy informacje dodatkowe, np. o zróżnicowanej semantyce wyrazu czy o nazwach paralelnych, por.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">młoducha, y</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, s. f. (oppos. starucha), druchna (koło Wadowic); w innych okolicach także: panna młoda. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">skotyga, i, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">s. f. patrz skotarbina; (chłopiec zaś zwie się skotak).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">oraz porównania z danymi zawartymi w słowniku Lindego, por. np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">gada, y</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, sbs. f. wesz; także jako przezwisko żartobliwe lub pogardliwe: ty gado! ty psia gado! (W Lind. tylko gad, u, s. m. a gada w zupełnie innem znaczeniu).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Ogólna ocena sposobu opracowania słownika jest wysoka. Na jego wartość składa się dobry opis znaczeń, wyjątkowo staranna, obszerna i konsekwentna charakterystyka gramatyczna wyrazów, określenie stosunku przytaczanych wyrazów pochodnych.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 35.4pt"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 35.4pt"><b>Stanisław Dobrzycki, <i>O mowie ludowej we wsi Krzęcinie (pow. podgórski)</i></b></div>\r\n<p><a title="Strona tytułowa opracowania Stanisława Dobrzyckiego O mowie ludowej we wsi Krzęcinie" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg\\hka\\SG012.gif"><img alt="" width="247" height="216" src="cmsimg\\hka\\SG012.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Wymieniona praca opublikowana w „Rozprawach Akademii Umiejętności. Wydział Filologiczny” w 1898 roku (Seria II, t. IX, ogólnego zbioru XXVI, s. 332-405) zawiera słownik na stronach 370-401. Słownik ten, dość obszerny i starannie opracowany, liczy 879 haseł ułożonych alfabetycznie. Wyrazy hasłowe i przykłady zapisano fonetycznie. Krzęcin to dziś wieś w gminie Skawina, pow. krakowski, woj. małopolskie.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Słownik zawiera 879 ułożonych alfabetycznie, a więc jest stosunkowo obszerny. Wyrazów jest nieco więcej ze względu na ówczesną tendencję do omawiania w jednym haśle wyrazów pokrewnych (zwłaszcza zdrobnień rzeczownikowych czy czasownikowych formacji prefiksalnych), por. np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">sapa, sapka </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– potrawa z mąki; także o błocie wielkiem a niebyt gęstem mówi się: <i>taká sapa.</i></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">burtać </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– mieszać, rozrzucać, zakłócać, np. <i>poburtać mléko, </i>albo <i>zburtać </i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ózko.</span></i></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Wyrazy zapisano fonetycznie, podobnie jak i przytoczone w części haseł cytaty.</div>\r\n<p><a title="Wybrana strona słowniczka Stanisława Dobrzyckiego zamieszczonego w opracowaniu O mowie ludowej we wsi Krzęcinie" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg\\hka\\SG013.gif"><img alt="" width="247" height="216" src="cmsimg\\hka\\SG013.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Artykuł hasłowy składa się z wyrazu, jego definicji (kolejne znaczenia są numerowane cyframi arabskimi), często krótkiego kontekstu ilustrującego użycie wyrazu w zdaniu, por. np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">zesę<sup>n</sup>dřeć </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– 1) zdrętwieć: <i>„tak byśće zesę<sup>n</sup>dřeli na voźe </i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">od źimna”; </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">2) <i>„zesę<sup>n</sup>dřane deski”: </i>stare.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">stre</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ić</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"> <i>– </i>trafić, odgadnąć: <i>„doktór dobry, bo mu stre</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ó</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">”.</span></i></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Czasem autor podaje też w haśle nazwy podobnych desygnatów, por. np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">r</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ǫ</span></i><i><sup><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">m</span></sup></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">bańica </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– siekiera większa, z podłużnem ostrzem, do rąbania większych belek; siekiera mniejsza nazywa się <i>ćioska</i>. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Część haseł ma oczywiście najprostszą strukturę: wyraz i definicja (często synonimiczna w postaci odpowiednika literackiego), por.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">zbywać śe </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– spierać się, sprzeciwiać się</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">zerwiś</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"> – urwisz.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Słownik jest starannie opracowany, objaśnienia są na ogół wystarczająco precyzyjne, nieraz obszerne, zapis konsekwentny.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><b>Michał Kapuściński, <i>Słowniczek gwary ludu krakowskiego z okolicy Czernichowa</i></b></div>\r\n<p><a title="Wybrana strona słowniczka Michała Kapuścińskiego" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg\\hka\\SG039.gif"><img alt="" width="247" height="216" src="cmsimg\\hka\\SG039.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Słowniczek sygnowany\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''Inicjał rozszyfrowany w SGPPAN w tomie Źródła.'');return false" href="#">M. Kapuściński </a>został opublikowany w 1899 roku czasopiśmie „Lud” (t. V, s. 63-64). Czernichów to obecnie administracyjnie miejscowość gminna w powiecie krakowskim, woj. małopolskie.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Słownik jest nieduży, liczy zaledwie 149 haseł podanych w układzie alfabetycznym. Autor zapisał wyrazy zgodnie z regułami ortograficznymi, ale z zachowaniem gwarowych cech fonetycznych (np. mazurzenia, ścieśnień samogłosek itp.), por. np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Przelévac, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">handlarz bydła</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Wyskocka, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">światownica, kobieta światowa</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Zegnárka, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">zażegnywaczka.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Struktura haseł jest prosta, na ogół: wyraz i jego znaczenie, brak innych elementów typu cytaty, informacja gramatyczna, etymologiczna. Mamy więc do czynienia z indeksem wyrazów gwarowych z definicjami, najczęściej synonimicznymi w postaci odpowiednika ogólnopolskiego, por.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Korcipka, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">czeremcha,</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Kucybiéda, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">biedak, chudeusz</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Warznik, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">garnek</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Wielochłop, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">olbrzym,</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">czasem z dodatkowymi uściślającymi objaśnieniami zakresu użycia, np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Ciuma, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">niezdara (stara dziewka)</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Ciumak, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">niedojda (stary parobek)</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Kamulátek, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">wizytka (odzież)</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Snówka, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">sennik (książka)</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Równie częste są definicje realnoznaczeniowe, por. np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Framuga, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">szabaśnik w piecu</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Jéze, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">snopki narożna w strzesze</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Kuciup, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">człowiek bez palcy, bezpalczy</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Luchto, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">czeluść w piecu</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Niesamá, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">kobieta ciężarna</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Pamuła, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">poddasze kocie</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">Zátyle, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">miejsce za chałupą.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><b>Witold Pracki, <i>Przyczynek do słownictwa ludowego z okolic Krakowa</i></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><i>Przyczynek do słownictwa ludowego z okolic Krakowa </i>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''Podpisany jako W. Pracki. Chodzi o Witolda Prackiego.'');return false" href="#">Witolda Prackiego </a>(„Prace Filologiczne” 1899, V, s. 150-158) – to słowniczek ujmujący „ciekawsze wyrazy” (łącznie 262 hasła) zapisywane od 1891 roku w 20 wsiach podkrakowskich (Bachwice, Baczyn, Chełmek, Czerna, Ciężkowice, Dubie, Filipowice, Jaworzno, Krzeszowice, Luszowice, Libiąż, Mnichów, Morawica, Małoszowa, Myślachowice, Nielepice, Regulice, Rudno, Tenczynek, Trzebinia, Zalas).</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Struktura haseł jest prosta: wyraz hasłowy, znaczenie (przy roślinach zwykle terminy łacińskie), czasem przykład ilustrujący użycie wyrazu, lokalizacja wyrazów (z poszczególnych wsi), czasem odsyłacze do istniejących opracowań, np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">bajakowaty </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– gruby „Dąb bajakowaty ścieni” N.; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">bukowiec </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– borówka (czarne jagody) B.; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">brzym </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– modrzew Balin.; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">cieciora – </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">roślina (cornilla varia); </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">cudzić </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– trzeć, wycierać Rn. „Leleń cudzi rogi o świerka”; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">knysać </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– mieszać. „Wsytko poknysane, jak haw robić”. M.; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ośkliwiec </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– blagier, cygan. „Já ta nie záden ośkliwiec, zebym cyganił”. Krz. Porów. zakopiańskie <i>śkliwić. </i>Rozpr. Ak. X, 221.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><b><i> </i></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 34pt"><b>Włodzimierz Tetmajer, <i>Słownik bronowski</i></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><i>Słownik bronowski (Zbiór wyrazów i wyrażeń, używanych w Bronowicach pod Krakowem) </i>Włodzimierza Tetmajera został opublikowany w serii„Materiały i Prace Komisji Językowej” t. II, 1907, s. 427-474). Słownik z najbliższej okolicy Krakowa jest stosunkowo obszerny, gdyż liczy 908 haseł, niejednokrotnie rozbudowanych, zwłaszcza w odniesieniu do wyrazów ważnych kulturowo. Ich opis ma duże znaczenie dla etnografii, np. obszerne omówienia zwyczajów, przesądów wykraczające poza zwykłe definicje językoznawcze w hasłach: <i>boguse, bogińka, bukiet, czeladź, dziadek, grzmieć, mleko, opowiadać, strzyga, święcenie, warzecha, włosy, ziemniaki</i>. Autor przytacza też wiele rymowanek, zwłaszcza w hasłach: <i>bocoń, Bóg zapłać, bóść, brezować, elemele, kowal, pan</i>. Wartość kulturową słownik zyskuje też dzięki ilustracjom – rysunkom różnych elementów kultury materialnej.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Słownik poprzedza wstęp redakcji (ówczesnego sekretarza Kazimierza Nitscha), a niektóre problemy związane z zapisem fonetycznym wyrazów i dłuższych cytatów zostały ustalone w rozmowach prof. Jana Rozwadowskiego z autorem. Słownik ma układ alfabetyczny, wyrazy i cytaty podano w transkrypcji fonetycznej. Artykuł hasłowy składa się najczęściej z podstawowych elementów: wyraz hasłowy razem z formami obocznymi, często z derywatami, definicja, por. np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 35.4pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"> <i>potśe</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">itka</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, gładki sufit, przybity spodem do belkowania powały.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">evuχa, </span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">o</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">χa, </span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">e</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">χa</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, dziewucha; dziewczyna: a) córka: <i>nasa </i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">evuχa</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">; b) w ogóle dziewczyna, należąca do rodziny w przeciwstawieniu do służącej, tj. </span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ef</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">i</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">. Zdrobn, </span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">e</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ska, </span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">e</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">usecka</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">; zgrub. </span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">e</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">sysko</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">jankor</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, uraza, gniew; adj. <i>jankorľivy</i>, złośnik, popędliwy, obraźliwy.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">la</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">eda</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, <i>la</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">etka</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, człowiek narzekający. – <i>la</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">e</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ić</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, labiedzić, narzekać (płaczliwie). </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-right: 1cm">Czasem pojawia się egzemplifikacja tekstowa i odsyłacze do ilustracji, np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">pamu</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">a</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, część poddasza, strychu, p. na fig. 6. <i>pot pamu</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷǫ</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">; przen. <i>bar</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">oby </span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ḿ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">e to ćesy</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">o, zeby pamu</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">a pot pamu</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">e vlaz</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">a </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">gdyby się obie rodziny połączyły.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">kro</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ef </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">lub krokva; <i>k </i>na fig. 2., <i>d </i>na fig. 4.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">prėmnå</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, świetna (o pannie): <i>‘a-dy ‘i χaŋka śe žeńi</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">a, χań takå prėmnå; kaz-by ‘on </span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ḿ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ę to χćå</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, ta</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">i Vo</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">j</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">tek, ‘on by χćå</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"> ja</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">e(j) prėmnė(j). </span></i></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Stosunkowo rzadko występuje informacja gramatyczna, np. w hasłach <i>kšesnomatka</i>, matka chrzestna, <i>kšesny oćec </i>podano cały paradygmat, lub rodzaj kwalifikatora, por. <i>χopy</i>, <i>χo</i><i><span></span>i</i><i><span></span>i</i>, pieniądze, grosze (żartobl.).</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><b><i> </i></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><b>Jan Magiera, <i>Gwara sulkowicka</i></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Jan Magiera, <i>Gwara sulkowicka, </i>„Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności” w Krakowie, t. V, 1912, s. 313-362. Sułkowice to miasteczko, siedziba gminy miejsko-wiejskiej, w powiecie myślenickim, woj. małopolskie. Słownik znajduje się na s. 338-362 i liczy 893 hasła. Autor porównał zebrane przez siebie słownictwo ze <i>Słownikiem gwar polskich </i>Jana Karłowicza i wszystkie wyrazy w nim niezarejestrowane opatrzył gwiazdką. Jest to zatem cenne uzupełnienie słownika ogólnogwarowego o wyrazy o wąskim zasięgu terytorialnym. We wstępie znajduje się również uwaga, że pozostałe wyrazy (bez gwiazdki) na ogół ilustrują nowe znaczenia, nieznane słownikowi Karłowicza.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Artykuł hasłowy ma typową budowę: wyraz hasłowy, jego formy oboczne lub derywaty (często dublety słowotwórcze), rzadko cytat, por. np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">cęm</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">eć</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"> lub <i>cu</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">eć</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"> siedzieć skurczonym; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">śćelcyć</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"> – czyhać na kogo: </span><i><sup><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></sup></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">un jin</span></i><i><sup><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></sup></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">o śćelcy, c</span></i><i><sup><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></sup></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">oby g</span></i><i><sup><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></sup></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">o d</span></i><i><sup><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></sup></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">opot</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">.; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">tyrmańić</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, </span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ostyrmańić </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– przepuścić pieniądze; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><i><sup><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></sup></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">oślakćić </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– 1) zranić, zadać cios moralny; 2) zwalać, np. </span><i><sup><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></sup></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">oślakći</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">em se p</span></i><i><sup><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></sup></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ort</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">i</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Wyjątkowo pojawia się informacja gramatyczna, np. </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">st</span></i><i><sup><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></sup></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">opyrceć</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"> – sterczeć; <i>vyst</i></span><i><sup><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></sup></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">opyrcyć</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"> przechodn. – wystawić: <i>jino ręnce z v</i></span><i><sup><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></sup></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ody vyst</span></i><i><sup><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></sup></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">opyrcy</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Zdarza się, że w tym samym haśle autor podaje nie tylko warianty fonetyczne i morfologiczne czy derywaty, lecz także synonimy różnordzenne, np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">dudy </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">albo <i>le</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ľ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ita </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– wnętrzności; <i>feler </i>albo <i>χyba </i>– wada, skaza. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">W hasłach, na które składają się różne części mowy zazwyczaj definicje znajdują się przy wszystkich wyrazach, np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">taras</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, <i>tarasy</i> – śmieci; <i>taraśić</i> – śmiecić; <i>tartaśić</i> – niszczyć: <i>zo</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷḿ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">yže stertaśiľi zyt</span></i><i><sup><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></sup></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">o</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">.; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">ale bywa i tak, że objaśniany jest tylko jeden, np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">laks</span></i><i><sup><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></sup></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ovać</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, <i>laksyrka </i>– biegunka: <i>laksuje g</i></span><i><sup><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></sup></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">o</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Niekiedy cytaty są niezwykle cenne, gdyż przy synonimicznej niejasnej definicji ilustrują właściwe znaczenie wyrazu, np. w haśle <i><sup><span>ṷ</span></sup>oślakćić </i>tylko z cytatu <i><sup><span>ṷ</span></sup>oślakći</i><i><span>ṷ</span>em se p</i><i><sup><span>ṷ</span></sup>ort</i><i><span></span>i</i> drugie znaczenie określone jako ‘zwalać’ możemy precyzyjnie zdefiniować jako ‘zabrudzić’.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><b>Piotr Jaworek, <i>Gwary na południe od Chrzanowa</i></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''Piotr Jaworek (1875-1959) ur. w Płazie pod Chrzanowem, ukończył polonistykę i germanistykę na UJ, nauczyciel gimnazjalny języka niemieckiego, po wojnie wykładowca WSP w Krakowie (por. wspomnienie pośmiertne opublikowane w „Języku Polskim” 1959, XXIX, z. 4, s. 248-251).'');return false" href="#">Piotr Jaworek </a>, <i>Gwary na południe od Chrzanowa </i>(„Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności” w Krakowie, t. VII, cz. II, 1920, s. 319-426). Wyodrębniony słownik znajduje się na s. 417-426 i liczy 343 hasła. Ma układ alfabetyczny. Przedstawia leksykę gwary 9 wsi w okolicach Chrzanowa (Pogorzyce, Piła, Płaza, Bolęcin, Zagórze, Żarki, Moczydło, Libiąż Wielki, Libiąż Mały). Wyrazy hasłowe i cytaty autor przytacza w transkrypcji fonetycznej.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Artykuł hasłowy tworzą następujące elementy: wyraz hasłowy, jego lokalizacja (w postaci skrótu nazwy wsi), wariant wyrazowy, znaczenie, rzadko większy kontekst (ale praca zawiera dużo obszernych, ciekawych tekstów, które ilustrują użycie odnotowanych w słowniczku wyrazów), por.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt; margin-right: 1cm"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ba</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">uχ</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">: </span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ecko χo</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">i na ba</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">uχu </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– raczkuje, czołga się na rękach i nogach.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt; margin-right: 1cm"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">b</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">nckać </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(P), <i>b</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ǫ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">nckać </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(Z) – bić po plecach.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt; margin-right: 1cm"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">darymńik </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(Ż) – próżniak, nicpoń.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt; margin-right: 1cm"><i><sup><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></sup></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">obu</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ek </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(Ż) – kołnierz: <i>u</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ku! måće fsy na </span></i><i><sup><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></sup></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">obu</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ku, de</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">će </span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">e se vy</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ić, ńe bedom vås gny</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ić</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">!</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Czasem pojawiają się dodatkowe objaśnienia, np. dotyczące różnic pokoleniowych, por.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">af </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(Ż) – tu, tutaj; tylko u starszej generacji, młodsza mówi: <i>χaf</i>; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">czy informacje gramatyczne w niewielkim zakresie, np. w postaci zakończenia D. lp., por.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">zår</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ů</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">f , -vu </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– ruchoma część strzechy lub dachu nad boiskiem, podnoszona przy wyjeżdżaniu wysoko naładowanego wozu do stodoły. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">W jednym haśle autor notuje (oprócz wariantów wymowy) także często dublety słowotwórcze (derywaty współrdzenne), np. rzeczowniki różniące się tylko sufiksem, por. np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ǵ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ibas, </span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ǵ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">iba</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">a, </span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ǵ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">iboń </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">– człowiek wysoki a cienki. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><b><i> </i></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><b>Józef S. Ziemba, <i>Słownik prowincyjonalizmów powiatu będzińskiego (gub. piotrkowska)</i></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><i>Słownik prowincjonalizmów powiatu będzińskiego (gub. piotrkowska) </i>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,'' Podpisany jako J. S. Ziemba. Rozszyfrowany inicjał J. jako Józef – zob. <i>Słownik gwar polskich </i>PAN. Źródła. '');return false" href="#">Józefa S. Ziemby </a>opublikowano w „Pracach Filologicznych” w 1891 roku (t. III, s. 302-312; 489-502). Autor uwzględnia wsie wzdłuż ówczesnej granicy rosyjsko-austriackiej. Słownik jest podzielony na 3 części ze względu na różny obszar w nich uwzględniony: cz. I zawiera leksykę zebraną we wsiach: Modrzejów, Niwka, Klimontów, Porąbka, Niemce, Zagórze, Józefów, Sielce, Milowice, Małobądz, Ostragórka, Gziechów, Dąbrowa Górnicza, Gołonóg, Czeladź; cz. II – we wsiach na granicy Górnego Śląska w kierunku północno-wschodnim, tj. w Grodźcu, Łagiszy, Psarach, Gródkowie, Bolerausie, Wojkowicach Komornych, Strzyżowicach, Bobrownikach, a część III – wsie: Malinowice, Toporowice, Niezdana, Ossy, Sączów, Dobieszowice, Wymysłów, Siemonia.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Autor opatrzył gwiazdką wyrazy, które uznał za zapożyczenia z gwar śląskich, np. np. w cz. I:</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">*ciarać się = walać się (Nie ciarojze sie w piosku); </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">*kreple = pączki, </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">*kłobuk = kapelusz męski; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">*rajtrok = kapota; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">*szrumbek = sanki; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">w cz. III:</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 1cm"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">*bajtlich = tłumok podróżny, pakiet, </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 1cm"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">*frajny = wolny, bezpłatny; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 1cm"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">*biglować = maglować; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 1cm"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">*gieltować, gieltuje = przystoi, ma wartość. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Część I zawiera 234 hasła, cz. II – 106, cz. III 364, a więc łącznie słownik obejmuje 704 hasła. Oprócz znaczenia czasem wyrazy hasłowe są opatrzone odpowiednimi przykładami użycia, np. cz. I:</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">chrabeścić się = skrobać się (Ty, psie miyso, nie chrabeśćze się we dźwierzy); </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">hamrać = gryźć, targać (pies sobaka pohamroł mi sukmane); </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">jankor = zmartwienie (Nasa pani to z jankoru płace, a późni stęka i lezy, jak krowa w łózku); </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">cz. II:</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">belątać się = włóczyć się (beląta sie za mną, kiejby ciele za krową); </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">chelmisko = obuch od siekiery, topora (chelmiskiem w łeb ci udrę i bedzies mioł tyla);</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">gugułka = owoc niedojrzały (o wiśniach). (Ciepze tam gugułke, bo cie bas bedzie boléć); </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">cz. III:</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">chlibulec = kawał drzewa (podej no tén chlibulec pod kape); </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">hornąć = uderzyć (jak go hornąnem, to sie az balił); </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">kicok = snopek słomy używany na podszycie dachów; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">kotyrba = głowa (má ci on w kotyrbie nie mało); </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ozygle = klapy u surduta (Złapił go karcmárz za ozygle i wyciep za drzwi).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><b><i> </i></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><b><i>Słownik gwary wsi Wola Radziszowska</i></b></div>\r\n<p><a title="Okładka słownika gwarowego Woli Radziszowskiej Iwony Jurczyk" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg\\hka\\SG080.gif"><img alt="" width="247" height="216" src="cmsimg\\hka\\SG080.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Iwona Jurczyk, <i>Słownik gwary wsi Wola Radziszowska, </i>współpraca red.: Halina Buchowska, Renata Bysina, Witold Grabiec, Małgorzata Kluska, Stowarzyszenie Miłośników Doliny Cedronu, Wola Radziszewska 2009, ss. 199.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Wola Radziszowska to wieś położona w dolinie Cedronu 25 km d Krakowa w gminie Skawina, woj. małopolskie. Słownik został pięknie wydany na papierze kredowym, bogato ilustrowany zdjęciami dotyczącymi elementów ludowej kultury materialnej zamieszczonymi w tekście słownika. Zawiera 4290 haseł w układzie alfabetycznym i 78 fotografii. Przygotowywany z myślą jako słownik pełny notuje także wyrazy wspólne z polszczyzną ogólną w zapisie zgodnym z regułami ortografii polskiej.</div>\r\n<p><a title="Wybrana strona słownika gwarowego Woli Radziszowskiej Iwony Jurczyk" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg\\hka\\SG081.gif"><img alt="" width="247" height="216" src="cmsimg\\hka\\SG081.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Wzorowany na <i>Słowniku gwary orawskiej </i>Józefa Kąsia wykorzystuje wiele jego rozwiązań, m.in. sposób definiowania, podawania informacji gramatycznej, odsyłacze. Podstawą materiałową słownika są głównie badania terenowe prowadzone przez autorkę od 2000 roku oraz wcześniejsze zapiski. Artykuł hasłowy zawiera wyraz hasłowy, jego charakterystykę gramatyczną, niekiedy kwalifikatory (chronologiczne: <i>now., star., daw.</i>), definicję, odsyłacze oraz rzadko cytaty zapisane ortograficznie, ale z zachowaniem ważniejszych cech wymowy, por. np. hasło:</div>\r\n<p><a title="Wybrana strona słownika gwarowego Woli Radziszowskiej Iwony Jurczyk" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg\\hka\\SG082.gif"><img alt="" width="247" height="216" src="cmsimg\\hka\\SG082.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 35.4pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">BIJOK <i>rz. m </i>‘krótszy element składowy CEPÓW połączony z dzierżokiem; sztyl o długości około 1 m wykonany z drzewa tarniowego lub dębowego, zakończony z jednej strony KAPICĄ przymocowaną dratwą maczaną w smole’: <i>Jak sie młóciło zboże cepami, to za dzierżok sie trzymało, a bijokiem sie uderzało w słome – dwoje ludzi na zmiane, roz uderzoł jeden, roz drugi – i z kłysek wylatywały ziorka. Strasznie sie trzeba było przy tym urobić; </i>zob. hasł CEPY. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%"><em> </em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><em><b><span style="line-height: 150%; font-style: normal">Alfred Zaręba, </span></b></em><em><b><span style="line-height: 150%">Słownictwo Niepołomic</span></b></em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><em><span style="line-height: 150%; font-style: normal">Opracowanie Alfreda Zaręby to słownik lokalny, gdyż dotyczy gwary jednej wsi – Niepołomic koło Krakowa. Otwiera serię naukowych słowników gwarowych po II wojnie światowej; został opublikowany w 1954 roku. Liczy 1942 hasła. Ma charakter d</span></em><span style="line-height: 150%">yferencyjny, a zatem notuje tylko słownictwo różne od ogólnopolskiego. Został opracowany na podstawie badań własnych przeprowadzonych przez autora </span>w latach 1946-1947, z uzupełnieniami w 1953 r. <em><span style="font-style: normal">Ma</span></em><em><span style="line-height: 150%; font-style: normal"> układ rzeczowy, ale a</span></em>utor nie wspomina we wstępie, w jaki sposób wyodrębnił poszczególne działy tematyczne. Jest ich 25 w słowniku, niektóre są wyraźnie nierównorzędne (np. osobno wydzielone „Naczynia i miary”, osobno „Gospodarstwo kobiece”) i nieusystematyzowane w jakiś ogólniejszy schemat. Leksykograf wyróżnił tu przede wszystkim kręgi tematyczne charakterystyczne dla słownictwa ludowego, tj.: 1. Dom, 2. Ciesielstwo, 3. Zabudowania gospodarskie. Obejście, 4. Uprawa roli, 5. Wóz. Sanie, 6. Sprzęt gospodarski, 7. Gospodarstwo kobiece, 8. Naczynia i miary, 9. Hodowla, 10. Rybołówstwo. Piaskarstwo, 11. Zwierzęta, 12. Drzewa. Praca w lesie, 13. Rośliny, 14. Zjawiska atmosferyczne. Ciała niebieskie. Czas, 15. Barwy, 16. Części ciała. Choroby, 17. Ubiór. Pościel, 18. Potrawy. Posiłki, 19. Rodzina, 20. Stosunki społeczne. Zawody, 21. Zabawy. Rozrywki, 22. Zwyczaje. Obyczaje. Wierzenia, 23. Przezwiska, 24. Onomastyka. Teren. Toponomastyka, 25.Różne.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Jest to słownik z dużym udziałem informacji etnograficznych dzięki m.in. zamieszczaniu dokumentacji ikonograficznej, czyli zdjęć, rysunków, szkiców odpowiednich przedmiotów kultury ludowej.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Wyrazy hasłowe są zapisywane fonetycznie w postaci gwarowej.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%"><em> </em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%"><em><b><span style="line-height: 150%; font-style: normal">Literatura cytowana: </span></b></em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.55pt; margin-left: 35.55pt"><b>Opracowania:</b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.4pt; margin-left: 35.4pt">Halina Karaś, 2011, <i>Polska leksykografia gwarowa, </i>Warszawa.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.4pt; margin-left: 35.4pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 12pt">Mieczysław Karaś, 1961a, <i>Z historii badań nad słownictwem gwarowym, </i>„Język Polski” XLI, z.,3, s. 161-180; z. 5, s. 355-369.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.4pt; margin: 0cm 0cm 0pt 35.4pt">Mieczysław Karaś, 1963, <i>Przegląd i charakterystyka badań językowych w Małopolsce południowej, </i>„Zeszyty Naukowe UJ. Prace Językoznawcze”, z. 5, s. 341-354.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.4pt; margin-left: 35.4pt">Bogusław Nowowiejski (red), 2009, <i>Dziewiętnastowieczne słowniczki gwarowe z Polski północno-wschodniej</i>, Białystok.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.4pt; margin-left: 35.4pt">Kazimierz Woźniak, 2000, <i>Stan polskiej leksykografii gwarowej pod koniec XX wieku, </i>[w:] <i>Słowiańskie słowniki gwarowe, </i>pod red. Hannny Popowskiej-Taborskiej, Warszawa, s. 17-51.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.55pt; margin-left: 35.55pt"><b>Słowniki:</b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.4pt; margin-left: 35.4pt">Józef Bliziński (Kujawy) i Marcin Albiński (Galicja zachodnia), <i>Abecadłowy spis wyrazów języka ludowego w Kujawach i Galicji Zachodniej</i>, „Biblioteka Warszawska”, 1860, t. 4, s. 619-633.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.45pt; margin-left: 34pt">Stanisław Dobrzycki, <i>O mowie ludowej we wsi Krzęcinie (pow. podgórski), </i>„Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Filologiczny” 1898, Seria II, t. IX, ogólnego zbioru XXVI, s. 332-405, słownik: s. 370-401.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.45pt; margin-left: 34pt">Piotr Jaworek, <i>Gwary na południe od Chrzanowa, </i>„Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności” w Krakowie, t. VII, cz. II, 1920, s. 319-426; słownik: s. 417-426.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.45pt; margin-left: 34pt">Iwona Jurczyk, <i>Słownik gwary wsi Wola Radziszowska, </i>współpraca red.: Halina Buchowska, Renata Bysina, Witold Grabiec, Małgorzata Kluska, Stowarzyszenie Miłośników Doliny Cedronu, Wola Radziszewska 2009, ss. 199.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.45pt; margin-left: 34pt">Michał Kapuściński, <i>Słowniczek gwary ludu krakowskiego z okolicy Czernichowa,</i> „Lud” 1899, t. V, s. 63-64.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.45pt; margin-left: 34pt">Oskar Kolberg, <i>Właściwości mowy krakowskiego ludu </i>[w:] <i>Krakowskie</i>, 1873 (przedruk: <i>Dzieła wszystkie, </i>t. VIII, cz. 4, s. 303-328).</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.45pt; margin-left: 34pt">Władysław Kosiński, <i>Słowniczek prowincjonalizmów z okolic Krakowa, Bochni i Wadowic, </i>„Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej” t. I, 1877, s. 37-56.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.45pt; margin-left: 34pt">Jan Magiera, <i>Gwara sułkowicka</i>, „Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności”, t. V, 1912, słownik: s. 338-362.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.45pt; margin-left: 34pt">Stanisław Polaczek, <i>Powiat chrzanowski w W. Ks. Krakowskim. Monografia historyczno-geograficzna</i>, wyd. I rozszerz. i uzup., Kraków 1914, słownik: s. 129-139.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.45pt; margin-left: 34pt">Witold Pracki, <i>Przyczynek do słownictwa ludowego z okolic Krakowa</i>, „Prace Filologiczne” 1899, V, s. 150-158.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.45pt; margin-left: 34pt">Włodzimierz Tetmajer, <i>Słownik bronowski (Zbiór wyrazów i wyrażeń, używanych w Bronowicach pod Krakowem</i>), „Materiały i Prace Komisji Językowej” 1907, t. II, s. 427-474.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.45pt; margin-left: 34pt">Alfred Zaręba, <i>Słownictwo Niepołomic,</i> Wrocław 1954.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.45pt; margin-left: 34pt">Józef S. Ziemba, <i>Słownik prowincyjonalizmów powiatu będzińskiego (gub. piotrkowska),</i> „Prace Filologiczne” 1891, t. III, s. 302-312; 489-502.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%"> </div>\r\n<div> </div>\r\n</div>', 0, 0, 0), ('kryry-tekst1', 'slask-srodkowy', 'Tekst gwarowy 1 (Kryry)', NULL, '<div><b><br />\r\n<br />\r\nNagranie</b>: Katarzyna Michalak, Joanna Konewska.</div>\r\n<div><b>Przepisanie i opracowanie</b>: Monika Kresa.<br />\r\n<b>Informator</b>: Józef Klimek – urodził się w 1952 roku w Kryrach. Ukończył szkołę zawodową, odbył służbę wojskową, pracował jako górnik.<br />\r\n<br />\r\n<b><i>O weselach</i></b></div>\r\n<p><object width="288" height="20" id="s1" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115">\r\n<param name="bgcolor" value="#818947" />\r\n<param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" />\r\n<param name="allowfullscreen" value="true" />\r\n<param name="allowscriptaccess" value="always" />\r\n<param name="flashvars" value="file=sounds/kryry1.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" />\r\n<param name="wmode" value="transparent" /> <embed width="288" height="20" name="player1" type="application/x-shockwave-flash" pluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" bgcolor="#818947" src="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" allowfullscreen="true" allowscriptaccess="always" wmode="transparent" flashvars="file=sounds/kryry1.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom"></embed></object><b><i><br />\r\n</i></b></p>\r\n<div> </div>\r\n<div>Bo kiedyś było,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<i>pierwej</i> ‘wcześniej’. Podwyższenie artykulacyjne <i>e</i> do <i>y</i>.'');return false" class="tt" href="#">pierwyj</a> było tak,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= dawno. Silne ścieśnienia samogłosek: wymowa samogłoski pochylonej <i>a</i> jak <i>o</i>.'');return false" class="tt" href="#">downo</a>, że wesele odbywało sie w\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= chałupie. Uproszczenie grupy <i>łu</i> do <i>ł</i>.'');return false" class="tt" href="#">chałpie</a>, wiadomo, tak jak na przykło<u>d j</u>a<u>g </u>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<u><a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca. Silne ścieśnienia samogłosek: wymowa samogłoski pochylonej <i>a</i> jak <i>o</i>.'');return false" class="tt" href="#">j</a></u><a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca. Silne ścieśnienia samogłosek: wymowa samogłoski pochylonej <i>a</i> jak <i>o</i>.'');return false" class="tt" href="#">o</a> sie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= jak ja się żeniłem. Analityczny czas przeszły z zaimkiem <i>ja </i>w roli wykładnika osoby.'');return false" class="tt" href="#">żenił</a> w Mizerowie, no to wiadómo, że wesele w chałpie, wszyscy goście do chałpy i wesele odbywało sie w chałpie. No ale to było ja<u>g </u>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<u><a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= jak moje. Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" class="tt" href="#">m</a></u><a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= jak moje. Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" class="tt" href="#">oje</a> siostry sie wydawały, no, jo sie to w Mizerowie, brat tu w Kryrach, to my już tak w chałpie mieli cały\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= poczęstunek. Wąska wymowa nosówki przedniej <i>ę</i> jako nosowego <i>y</i>.'');return false" class="tt" href="#">poczy<sup>n</sup>stunek</a> i do sali my w gódzinach\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= czwartej. Przejście wygłosowego -<i>ej > y/i</i>.'');return false" class="tt" href="#">czwarty</a>, pio<sup>u</sup>nty po południu my szli do sali strażackij, no\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= i. Prejotacja.'');return false" class="tt" href="#">ji</a> tam sie odbywało dalszo czy<sup>n</sup>ść, około ósmej sie wracało na wieczerze, zwano kolacje, no ji\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= potem. Przejście <i>m</i> w <i>n</i>.'');return false" class="tt" href="#">poten</a> sie bawiło aż do\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= wieczora. Mazurzenie.'');return false" class="tt" href="#">wiecora</a>, do północy. A jak kto chciał... O dwunasty młoda para do domu. I co było najciekawsze, za moich młody<u>h </u>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<u><a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" class="tt" href="#">l</a></u><a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" class="tt" href="#">at</a> było, że jak\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''weseli – typowe dla gwar śląskich rzeczowniki nijakie z dawnym wygłosowym <i>e</i> pochylonym zakończone na <i>-i</i> typu <i>weseli, śniodani</i>.'');return false" class="tt" href="#">weseli</a> było i to odbywało sie weseli nie tradycyjnie jak teroz w sobote, tylko w poniedziałek. To był poniedziałek, były wesela, jo też był w poniedziałek. W poniedziałek weseli. I co teraz jes najważniejsze: goście\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= jak o czwartej. Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" class="tt" href="#">ja<u>g o</u></a> czwarty, no w pół do pionty na te sale przyszli na te strażacką, do strażnicy, do ósmej do tej wieczerzy bawili sie wszyscy\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= goście. Samogłoska o wymawiana jako dźwięk pośredni między <i>o</i> i <i>u</i>.'');return false" class="tt" href="#">góście</a>, ale ja<u>g j</u>uż poszli na wieczerze, to tam wiadomo została ta garstka ludzi, praktycznie z gości żoden ji, no że tam ochroniarze, ochroniarze w sensie takim miejsowi ludzie byli. Ale jak przyszli\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= z powrotem.'');return false" class="tt" href="#">nazód</a>, cało wieś sie bawiła i tu jest właśnie te tradycje, że na przykłod ja poszedł do Mizerowa, do Suszca, do Kobielic, a bo tam wesele jest, ale po dwudziestyj, po tej wjecze<sup>y</sup>rzy i do północy zabawa, wszyscy sie bawili.</div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('kryry-tekst2', 'slask-srodkowy', 'Tekst gwarowy 2 (Kryry)', NULL, '<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Nagranie</b>: Katarzyna Michalak, Joanna Konewska.\r\n<div><b>Przepisanie i opracowanie</b>: Monika Kresa.</div>\r\n</div>\r\n<div><b>Informator</b>: Józef Klimek – urodził się w 1952 roku w Kryrach. Ukończył szkołę zawodową, odbył służbę wojskową, pracował jako górnik.<br />\r\n<br />\r\n<b><i>O gwarach śląskich</i></b></div>\r\n<p><object width="288" height="20" id="s1" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115">\r\n<param name="bgcolor" value="#818947" />\r\n<param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" />\r\n<param name="allowfullscreen" value="true" />\r\n<param name="allowscriptaccess" value="always" />\r\n<param name="flashvars" value="file=sounds/kryry2.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" />\r\n<param name="wmode" value="transparent" /> <embed width="288" height="20" name="player1" type="application/x-shockwave-flash" pluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" bgcolor="#818947" src="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" allowfullscreen="true" allowscriptaccess="always" wmode="transparent" flashvars="file=sounds/kryry2.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom"></embed></object><b><i><br />\r\n</i></b></p>\r\n<div><b><i> </i></b></div>\r\n<div>Te gwary\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= śląskie. Wąska wymowa samogłoski nosowej <i>ą</i> jako <i>u </i>nosowego (tu nosowość zaznaczona przez <i>n </i>w indeksie górnym).'');return false" class="tt" href="#">ślu<sup>n</sup>skie</a>. To by sie nie znało. Poważnie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= wam. Silne ścieśnienienia samogłosek, samogłoska <i>a</i> pochylone przed spółgłoska nosową wymawiana jako <i>o<sup>u</sup></i>.'');return false" class="tt" href="#">wo<sup>u</sup>m</a> godom, jeżeli\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= ja. Samogłoska pochylona <i>a</i> wymawiana jako <i>o</i>.'');return false" class="tt" href="#">jo</a> tak na przykład z\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= ludźmi. Końcówka <i>-ami</i> zamiast <i>-mi</i> w N. l. mn. rzeczownika <i>ludzie </i>na skutek wyrównania do form regularnych z końcówką -<i>ami</i>.'');return false" class="tt" href="#">ludziami</a> tak zrobił, a jeszcze inne też jest Śląsk tu Ciyszyński. My to nazywomy cesarski, bo to był zabór a<sup>ł</sup>ustriacki, cesarski, to my na „cesaryjo” godomy, tam dopiero, tam dopiero\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" class="tt" href="#">ty<u>h l</u>udzi</a> nie rozumieć. No na przykład tu sie oży... wydała tako... to ona miała tako<sup>ł</sup>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= gadkę ‘mowę’.'');return false" class="tt" href="#">godke</a> no na przykład... Bo to już staro babo była, ja jo za młodu pamientom, no: „Helciu, Ajciu, idź na\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= na szopę. Mazurzenie sz > s (w cytacie), dyftongiczna wymowa <i>o</i>. Końcówka -<i>u</i> w B. lp. r. ż. rzeczowników.'');return false" class="tt" href="#">so<sup>ł</sup>pu</a> sukać jojku smazomy\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<i>smazonka</i>/ <i>smażonka</i> ‘jajecznica’.'');return false" class="tt" href="#">smazonku</a>”. I to była tako gwara, no: „idź na szope poszukad<u>ź j</u>ajca, usmażymy smażonku, nie. No to, to je<u>zd </u>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<u><a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= jest oni. Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" class="tt" href="#">u</a></u><a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= jest oni. Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" class="tt" href="#">ni</a> mieli całkiem... no, tag na „o” zaciongali, całkiem inno, to jest trudno tak mnie wo coś przeko<sup>u</sup>nać, bo by to musioł ktoś siedzieć z tej miejscowości. Na cesarskiej całkiem inne majo. Tam za<u>ź </u>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= zaś na przykład. Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" class="tt" href="#">zaź na</a> przykład: u mnie powiem: a idzie na przykład, pani jidzie. A\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= idzie. Prejotacja.'');return false" class="tt" href="#">jidzie</a> z górki, tak? Tam załóżmy, tam jakiś pagórek, a uni\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= idą. Denazalizacja wygłosowego <i>ą</i>.'');return false" class="tt" href="#">ido</a> ze spodka. To jest cieżko, jo jak w szpitalu był w\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= Jastrzębiu. Uproszczenie i asymilacja grupy <i>strz > szcz</i>.'');return false" class="tt" href="#">Jaszczembiu</a> to tam właśnie na cysarskiej byli, jo tyż nie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= też nie wiedziałem. 1 os. l. poj. czasu przeszłego (czas analityczny z zaimkiem osobowym w roli wykładnika osoby).'');return false" class="tt" href="#">wiedzioł</a>, o co sie to rozchodzi, on i z\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<i>kopiec </i>‘wzgórze, mała góra’, <i>z kopca </i>‘z góry w dół’.'');return false" class="tt" href="#">kópca</a> jidzie. No se leze z kopca i do mnie ałto, jakoś tam weprało czy coś, no ji to było: jo se myśle z kopca, to jo sie pytom: dziadku, z kopca? Po co wyście tam byli w kopcu? U nos kópiec, to tak gadajom wo\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''‘kopiec; do przechowywania ziemniaków i innych warzyw’.'');return false" class="tt" href="#">brógu</a>, jak sie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= ziemniaki. Uproszczenie grupy spółgłoskowej <i>mn</i> do <i>n</i>. Pochylone <i>a</i> ulega jeszcze silnemu ścieśnieniu.'');return false" class="tt" href="#">ziemioki</a> na zimie, nie? To jedni godajo, do kopca dawajo, a jinni godajo do bróga, u\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" class="tt" href="#">noz na</a> przykład. A tu z kopca jidzie, to na pewno po ziemnioki był abo po\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<i>ćwikle </i>‘buraki’.'');return false" class="tt" href="#">ćwikle</a>. Bo u nos buraki to sie ćwikle godali. A on (goda): Józef, no z górki żech\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,'' = szedłem. Forma 1. os. lp. czasu przeszłego z ruchomym aorystycznym <i>-ch</i> dołączonym do partykuły.'');return false" class="tt" href="#">szedł</a>. No bo to było ze spadem, a\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= on. Prelabializacja.'');return false" class="tt" href="#"><sup>ł</sup>on</a> z kópca, to oni majo takie właśnie... I to by sie nazywało: śląsko gwara, śląsko mowa, a co jeden to jest inny.</div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('kryry-tekst3', 'slask-srodkowy', 'Tekst gwarowy 3 (Kryry)', NULL, '<p> </p>\r\n<div><b>Informator</b>: Józef Klimek – urodził się w 1952 roku w Kryrach. Ukończył szkołę zawodową, odbył służbę wojskową, pracował jako górnik.</div>\r\n<div><b>Nagranie</b>: Katarzyna Michalak, Joanna Konewska</div>\r\n<div><b>Przepisanie i opracowanie</b>: Monika Kresa</div>\r\n<p><object height="20" width="288" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000" id="s1">\r\n<param value="#818947" name="bgcolor" />\r\n<param value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" name="movie" />\r\n<param value="true" name="allowfullscreen" />\r\n<param value="always" name="allowscriptaccess" />\r\n<param value="file=sounds/kryry3.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" name="flashvars" />\r\n<param value="transparent" name="wmode" /> <embed height="20" width="288" flashvars="file=sounds/kryry3.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" wmode="transparent" allowscriptaccess="always" allowfullscreen="true" src="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" bgcolor="#818947" pluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" type="application/x-shockwave-flash" name="player1"></embed></object></p>\r\n<div><b><i>O kulinariach</i></b></div>\r\n<div><b><i> </i></b></div>\r\n<div>Biednie ludzie żyli, to znaczy podstawowe to był żur<sup>ch</sup>, kapusta. No,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= wiadomo. Wymowa o jako głoski pośredniej między <i>o</i> i <i>u</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">wiado<sup>u</sup>mo</a> jak zabił, to to mioł te swoji tam mienso<sup>u</sup>, takie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca (niekonsekwentna).'');return false" onmouseout="hideToolTip()">co<u>ź l</u>udzie</a> do sklepów bardzo mało chodzili, bo to wiado<sup>u</sup>mo o co cho<sup>u</sup>dzi, no\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= chleb. Podwyższenie artykulacyjne <i>e</i> do <i>y</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">chlyb</a>, wypieki, jo jeszcze pamientom jak chodził do szkoły podstawowej, to tam na przeciw kościoła, to raz w tygodniu mnie mama (bo ja tu mieszkał w\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= sąsiedztwie. Asynchroniczna wymowa samogłoski nosowej <i>ą </i>przed <i>s</i> jako <i>um, </i>prawdopodobnie analogia do zaimka <i>som</i> = sam.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">somsiedztwie</a>) to my roz w tygodniu chleb wieźli do piekarni, pieczenio, to były\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''symionki?'');return false" onmouseout="hideToolTip()">symionki</a>,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= poprzedniego dnia.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">dzień przedniś</a> to zakwas sie robiło, to na drugi dzień przed szkoło do piekarni, a ja, o sie ze szkoły, to musiał (bo brat był starszy, ale bra<u>d </u>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<u><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= brat już. Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">j</a></u><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= brat już. Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">uż</a> był dwa lata, to już do\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= chałupy . Postać <i>chałpa </i>skrócona powszechna w gwarach południowej Polski (śląskich i południowomałopolskich).'');return false" onmouseout="hideToolTip()">chałpy</a>, bo musiał coź na polu robić), a ja zaź taki wiencyj sprawy do sklepu, taki rzeczy czy w chałpie, tam mamie pomóc, czy coś takiego, to ludzie, prawie sto procent ludzie chlyb wypieki mieli. Dawni. To znaczy, ja opowiadam lata sześćdzie... poczontek\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= sześćdziesiątych. Wąska wymowa samogłoski nosowej <i>ą</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">sześćdziesiuntych</a>. Bo jo jest piendziesionty drugi, to tak sześdziesiunty, no prawje, że aż do siódmy klasy to z tym chlebem sie jeździło, no ji potem to już, już to potym ta cywilizacja przycho<sup>u</sup>dziła, już piekarnie, już normalny chlyb, to taki tyn...</div>\r\n<div>No a... a potrawy, no jak to śląskie potrawy, no u nos tradycyjnie to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= są. Asynchroniczna wymowa samogłoski nosowej <i>ą</i> w wygłosie jako <i>om</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">som</a>, jak to powiedzieć, kluski,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<i>gałuszki</i> ‘kluski, zazwyczaj z gotowanych ziemniaków i mąki’ (z czes. halušky).'');return false" class="tt" href="#">gałuszki</a>, no sos, nu udko,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= modra. <i>Modra kapusta </i>‘czerwona kapusta’. Wymowa dawnego <i>a</i> ścieśnionego jak <i>o</i>.'');return false" class="tt" href="#">modro</a> kapusta, no to jest wiadómo niebiesko kapusta nie. No takie, takie potrawy, ale u nos wszysko, naczy tako kiszo<sup>u</sup>no też, no, ale głównie u nos to przykładowo przy uroczystościach to so\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= rosoły. Samogłoska <i>o</i> wymawiana jako dźwięk pośredni między <i>o</i> i <i>u</i>.'');return false" class="tt" href="#">roso<sup>u</sup>ły</a>... z drobiu, no to znaczy kurczaka, czytam z\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" class="tt" href="#">czego<u>ź i</u>nnego</a>. To jest makaro<sup>u</sup>n, my to\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''nudle ‘makaron’ (z niem.)'');return false" class="tt" href="#">nudle</a> godomy, nie? Z makaro<sup>u</sup>nem, no to jest tyn rosół niby, ta zupa, no\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= i. Prejotacja.'');return false" class="tt" href="#">ji</a> potym drugi dania, nu różne też, no tak jak\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= wszędzie. Wąska wymowa samogłoski nosowej <i>ę</i> i podwyższenie artykulacyjne <i>e</i> do <i>i</i>.'');return false" class="tt" href="#">wszyndzi</a>, no.</div>\r\n<div>Kołocz, tradycyjny kołocz. To u\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" class="tt" href="#">no<u>z j</u>est</a> tradycja, że jak\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= wesele. Typowe dla Śląska formy rzeczowników mających w wygłosie <i>e </i>pochylonena –<i>i </i>(typ weseli, śniodani).'');return false" class="tt" href="#">weseli</a> jest, te tradycyjne jeszcze, bo ja to tak po starymu, tak kiedyś jak było, no że to teraz zmieniło<sup>u</sup> sie dużo<sup>u</sup>, ale jeżeli dwa słowa powiem, to sie piecze kołocz, tydzień przedtym sie kołocz piecze. No na przykład jak Agnieszka sie... za mąż wychodziła, wydowała, bo to u nos sie goda, wydowała, to my piekli coś koło pindziesiunt kołaczy, ale wielkich, no ji to sie rozdawo, do sumsiadów tu dookoła i do wszystkich gości zaproszo<sup>u</sup>nych i do krewnych, tam jakichś\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= ciotek. Upowszechnienie końcówki <i>-ów</i> w D. l.mn. niezależnie od rodzaju gramatycznego rzeczownika.'');return false" class="tt" href="#">ciotków</a> jeszcze, jakichś tam dalsze pokrewieństwo i to sie ten kołocz\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= daje.'');return false" class="tt" href="#">dawo</a>, to jest taki poczenstunek.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('kryteria-podzialu', 'podstawy-dialektologii', 'Kryteria podziału dialektów i gwar', 80100, '<h1>2.1. Kryteria podziału dialektów i gwar</h1>\r\n<div class="autro">Halina Karaś</div>\r\n<p>\r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td align="left" width="70%" valign="top" colspan="2"> </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify">W podziałach obszaru gwarowego na dialekty (zespoły dialektalne), a także w wytyczaniu ich wewnętrznych granic, stosuje się różne kryteria. Za najważniejsze zazwyczaj dialektolodzy uważali granice cech wymowy, w mniejszym stopniu odmiany, uznając, że cechy fonetyczno-gramatyczne jako systemowe (regularne i stabilne) są najpewniejszymi wyznacznikami odrębności dialektów. Rzadziej wykorzystywano słownikowe (leksykalne) kryteria podziałów, gdyż słownictwo gwarowe jako podsystem językowy najbardziej otwarty i w związku z tym najbardziej zmienny dość powszechnie uznawano za nieprzydatne lub mało (mniej) przydatne jako kryterium podziałów językowych.</div>\r\n <div align="justify">Podstawowe kryteria podziału na dialekty (duże zespoły dialektalne), czyli kryteria wyznaczania granic międzydialektalnych – począwszy od czasów Kazimierza Nitscha – to dwie wyraziste cechy fonetyczne –\r\n <div id="bubble_tooltip" style="display: none; top: 713px; left: 426px;">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"><font size="2"><b>jabłonkowanie</b>:<br />\r\n (inaczej: sziakanie) wymowa spłg. dziąsłowych sz, ż, cz, dż i środkowojęzykowych ś, ź, ć, dź jako miękkich sz, ż, cz, dż</font></span></div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>mazurzenie</B>:<BR>wymowa spółgłosek cz, sz, ż, dż jako c, s, z, dz'');return false" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=176&Itemid=58"><font color="#996600">mazurzenie</font></a> i\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>fonetyka międzywyrazowa zróżnicowana regionalnie</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=234&Itemid=58"><font color="#996600">fonetyka międzywyrazowa</font></a>:</div>\r\n <div align="justify">a)\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>mazurzenie</B>:<BR>wymowa spółgłosek cz, sz, ż, dż jako c, s, z, dz'');return false" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=176&Itemid=58"><font color="#996600">mazurzenie</font></a> – a więc wymowa spółgłosek dziąsłowych <em>sz, ż, cz, dż </em>jako<em> s, z, c, dz (copka, kosyk, zaba) </em>dzieli Polskę od południowego zachodu po północny wschód,</div>\r\n <div align="justify">b)\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>fonetyka międzywyrazowa zróżnicowana regionalnie</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=234&Itemid=58"><font color="#996600">fonetyka międzywyrazowa zróżnicowana regionalnie</font></a>, tj. udźwięczniająca i nieudźwięczniająca, która dzieli polski obszar gwarowy przeciwnie niż mazurzenie, tj. granica tej wymowy biegnie z południowego wschodu ku północnemu zachodowi Polski.</div>\r\n <div align="justify">Uwzględnienie obu granic obu zjawisk – mazurzenia i fonetyki międzywyrazowej pozwala wyróżnić:</div>\r\n <div>- gwary mazurzące i udźwięczniające</div>\r\n <div>- gwary mazurzące i nieudźwięczniające</div>\r\n <div>- gwary niemazurzące i udźwięczniające</div>\r\n <div>- gwary niemazurzące i nieudźwięczniające.</div>\r\n <div align="justify">Wymowę mazurzącą i udźwięczniającą ma Małopolska (z wyjątkiem Pogranicza wschodniego starszego i młodszego oraz Pogranicza Mazowsza) i większość Śląska. Do gwar mazurzących i nieudźwięczniających należą gwary Mazowsza. Niemazurzące i udźwięczniające są gwary Wielkopolski, natomiast wymowę niemazurzącą i nieudźwięczniającą (prawdopodobnie wtórnie na skutek ekspansji cech mazowieckich) ma część gwar zaliczanych do szeroko rozumianego zespołu dialektalnego wielkopolskiego, takich jak: gwary krajniackie, borowiackie czy kociewskie.</div>\r\n <div align="justify">Ostatecznie więc powszechnie wyróżnia się cztery duże dialekty (zespoły dialektalne):</div>\r\n <div align="justify">1) <strong>dialekt małopolski </strong>(mazurzenie + fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca)</div>\r\n <div align="justify">2) <strong>dialekt mazowiecki </strong>(mazurzenie + fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca)</div>\r\n <div>3) <strong>dialekt wielkopolski </strong>(brak mazurzenia + fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca)</div>\r\n <div>4) <strong>dialekt śląski </strong>(większość Śląska mazurzy, nie zna mazurzenia tylko Śląsk południowy, na którym występuje\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>jabłonkowanie</B>:<BR>(inaczej: sziakanie) wymowa spłg. dziąsłowych sz, ż, cz, dż i środkowojęzykowych ś, ź, ć, dź jako miękkich sz, ż, cz, dż'');return false" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=194&Itemid=58"><font color="#996600">jabłonkowanie</font></a> + fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca).</div>\r\n <div align="justify">Jako pomocnicze kryteria stosuje się inne cechy fonetyczne i fleksyjne. Wykorzystuje się je zwłaszcza w ustalaniu wewnętrznych podziałów wymienionych dużych zespołów dialektalnych (dialektów ludowych). Przykładowo – w określaniu granic wewnątrz dialektu małopolskiego stosowano jako kryteria m.in. następujące zjawiska z zakresu wymowy i odmiany wyrazów: wymowę\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoski nosowe</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=115&Itemid=58"><font color="#996600">samogłosek nosowych</font></a> i\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przejście wygłosowego -ch ? -k</B>:<BR>wymowa ch na końcu wyrazu (w wygłosie) jako k'');return false" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=138&Itemid=58"><font color="#996600">przejście wygłosowego ‑<em>ch</em> → ‑<em>k</em></font></a> (lub jego brak), końcówki 1. os. lmn. czasu teraźniejszego ‑<em>wa</em> lub ‑<em>my</em>, dla części wschodniej –\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>mazurzenie</B>:<BR>wymowa spółgłosek cz, sz, ż, dż jako c, s, z, dz'');return false" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=176&Itemid=58"><font color="#996600">mazurzenie</font></a> i <em>á </em>pochylone (zob.\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoska pochylona</B>:<BR>(inaczej: ścieśniona lub zwężona) o zwężonej (podwyższonej) artykulacji w stosunku do samogłosek jasnych; kontynuanty dawnych sam. długich'');return false" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=114&Itemid=58"><font color="#996600">Samogłoski pochylone</font></a>).</div>\r\n <div>Zobacz:</div>\r\n <div><a href="index.php?option=com_content&task=section&id=8&Itemid=18"><font>Zasięg terytorialny i podziały dialektu małopolskiego</font></a>,</div>\r\n <div><a href="index.php?option=com_content&task=section&id=6&Itemid=16"><font>Zasięg terytorialny i podziały dialektu mazowieckiego</font></a>,</div>\r\n <div><a href="index.php?option=com_content&task=section&id=7&Itemid=17"><font>Zasięg terytorialny i podziały dialektu wielkopolskiego</font></a>,</div>\r\n <div><a href="index.php?option=com_content&task=section&id=9&Itemid=19"><font>Zasięg terytorialny i podziały dialektu śląskiego</font></a>.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><a href="?l1=podstawy-dialektologii&l2=kryteria-podziału-mwr">Powrót</a></div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</p>', 0, 0, 0), ('kryteria-podziału-mwr', 'podstawy-dialektologii', 'Kryteria podziału dialektów i gwar', 80000, '<h1>Kryteria podziału dialektów i gwar</h1>\r\n<p class="autor">Halina Karaś</p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">W podziałach obszaru gwarowego na dialekty (zespoły dialektalne), a także w ich wewnętrznych podziałach na mniejsze kompleksy gwarowe stosuje się różne kryteria. Za najważniejsze zazwyczaj dialektolodzy uważali granice zjawisk fonetycznych, w mniejszym stopniu fleksyjnych, uznając, że cechy fonetyczno-gramatyczne jako systemowe (regularne i stabilne) funkcjonalnie są najpewniejszymi wyznacznikami odrębności dialektów. Rzadziej wykorzystywano słownikowe (leksykalne) kryteria podziałów, gdyż słownictwo gwarowe jako podsystem językowy najbardziej otwarty i w związku z tym najbardziej zmienny dość powszechnie uznawano za nieprzydatne lub mało czy raczej mniej przydatne jako kryterium podziałów językowych [por. Handke 1980, za: 1997, 277-278; Kowalska 1996, 177-178].</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Taka opinia ustaliła się od czasów Kazimierza Nitscha – twórcy polskiej dialektologii. Za podstawowe kryteria zhierarchizowanej klasyfikacji dialektów polskich przyjął on cechy fonetyczne i fleksyjne, natomiast leksykę uznał za kryterium pomocnicze w stosunku do faktów fonetycznych i fleksyjnych [Nitsch 1918, za: 1955, 85], podobnie jak wielu późniejszych badaczy. Nowatorskie pod tym względem były prace Jerzego Tarnackiego, który podjął w okresie międzywojennym próbę przedstawienia podziałów dialektalnych Mazowsza opartą na nazwach z zakresu kultury materialnej [Tarnacki 1935] oraz podziałów Polesia, także na podstawie zjawisk leksykalnych [Tarnacki 1936]. Zauważając zmienność słownictwa gwarowego, uważał, że najlepiej byłoby podziały dialektalne „oprzeć na różnicach nie jakościowych, lecz ilościowych” [Tarnacki 1935, 9]. Kazimierz Nitsch w późniejszej, pochodzącej z 1918 roku, pracy <i>Z geografii wyrazów polskich </i>wyraźniej podkreślał znaczenie słownictwa w podziałach dialektalnych, stwierdzając: „Nie ulega więc wątpliwości, że geografia wyrazów także w Polsce nieobojętna jest dla kwestii wykreślenia granic dialektów. Zdaje się, że o ile idzie o dialekty dzisiejsze, odgrywać będzie tylko rolę pomocniczą, nie zasadniczą; czy nie rzuci światła na granice dawniejsze, dziś zatarte, to pokażą dopiero szczegółowsze badania” [Nitsch 1918, cyt. za: 1955, 85].</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Ostatnio coraz częściej wielu badaczy podkreśla, że słownictwo jest ważnym kryterium, ale trudniejszym do wykorzystania w podziałach gwarowych. Kwiryna Handke w sposób następujący określa różnice między zjawiskami fonetyczno-gramatycznymi a słowotwórczo-leksykalnymi w wyznaczaniu granic między- i wewnątrzdialektalnych: „To, że zasięgi bardzo wielu faktów, zarówno systemowych, jak i niesystemowych, zatrzymują się w tych samych pasach, strefach – przemawia za uznaniem ich jednakowej roli w wyznaczaniu granic między gwarami. (...) Mimo tego, co powiedziano, nie da się całkowicie zaprzeczyć odmienności obu grup faktów językowych. Jednakże odmienność tę należy rozpatrywać na nieco innej płaszczyźnie. To znaczy nie sprowadzać rozważań do regularności jednych i przypadkowości drugich, ale większą rolę faktów systemowych upatrywać w ograniczonym charakterze systemu. (...) Natomiast mniejszą regularność faktów leksykalnych, a także często słowotwórczych należy z kolei pojmować nie jako ich mniejszą wartość przy wyznaczaniu granic między gwarami, bo ta wartość jest już dzisiaj (...) bezsporna, ale jako niemożność (...) uchwycenia wszystkich elementów obu zbiorów (leksykalnego i słowotwórczego), które ze swej natury są zbiorami otwartymi” [Handke 1980, cyt. za: 1997, 282]. Zauważa też, że „odmiennie patrzy się na przeciwstawność faktów leksykalnych i słowotwórczych oraz faktów systemowych w monograficznym opisie gwary, a inaczej w opracowaniu posługującym się metodą geografii lingwistycznej” [jw., 278].</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">W innej pracy badaczka, ustosunkowując się do poglądu, że leksyka stanowi ogólnie mniej pewny wyznacznik granic dialektów i gwar, podkreśla jej znaczenie następująco: „Słownictwo gwarowe ujawnia jednak ważne kulturowo relacje (związki lub paralele) między gwarami zarówno tymi, które sąsiadują ze sobą, jak tymi, które są bardziej lub mniej od siebie oddalone” [Handke 2001, 209].</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Anna Kowalska, która w podziałach Mazowsza w dużym stopniu zastosowała kryterium słownikowe, zauważa: „Znaczenie faktów leksykalnych w geografii lingwistycznej wiąże się ściśle z faktami etnograficznymi. (...) Zjawisko leksykalizacji zjawisk fonetycznych doprowadza do stopniowego zacierania się tak istotnych dawniej granic między systemowymi faktami fonetycznymi a leksyką. Większe szanse przetrwania mają te zjawiska, które utrzymały się w słownictwie, podbudowanym faktami etnograficznymi” [Kowalska 1991, 92-93]. Badaczka, uznając fakty leksykalne za dostateczne kryterium w wyznaczaniu granic językowych, stwierdza, iż nie podważa to znaczenia zjawisk fonetycznych i gramatycznych w tej funkcji, gdyż: „Istotny jest bowiem wzajemny stosunek zasięgów geograficznych pęków izofon i izomorf oraz izoleks i izosem” [Kowalska 1996, 181]. Taką potrzebę integrowania faktów z różnych dziedzin nauki o języku w badaniach nad podziałami gwarowymi wielu dialektologów przedstawia jako ważny postulat metodologiczny [por. np. Zaręba 1983, 181].</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;">Inną postawę – typowo systemową – prezentuje Karol Dejna, który do cech gwarotwórczych nie zalicza zjawisk leksykalnych i w związku z tym uznaje, że „zaznaczane na mapach izoleksami zasięgi zróżnicowań w zakresie zasobu słownictwa nie mogą wyodrębniać gwar i wytyczać ich granic na równi z zasięgami czy skupieniami izoglos, które wytyczają językowe właściwości systemu gwary w zakresie fonologii i działów gramatyki (fleksji, morfologii, słowotwórstwa i składni) [Dejna 1998, 16]. Jego zdaniem, słownictwo ludowe wyróżnia nie gwary, lecz okręgi etnograficzno-kulturowe, których granice mogą, ale nie muszą być zbieżne z zasięgami cech gwarowych. Takie traktowanie leksyki wynika z jego definicji gwary, według której istotę gwary stanowi odrębność systemu fonologiczno-gramatycznego, a nie słownikowego.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 18pt; line-height: 150%;">Podstawowe kryteria podziału na dialekty (duże zespoły dialektalne), czyli kryteria wyznaczania granic międzydialektalnych – począwszy od czasów Kazimierza Nitscha – to dwie wyraziste cechy fonetyczne – {D mazurzenie L} i {D fonetyka międzywyrazowa zróżnicowana regionalnie L} [por. m.in. Nitsch 1910, 1915, przedruk: 1958; Urbańczyk 1962, Dejna 1973]:</div>\r\n<div style="margin-left: 36pt; text-align: justify; text-indent: -18pt; line-height: 150%;"><span>a)<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span>mazurzenie – a więc wymowa spółgłosek dziąsłowych <i>sz, ż, cz, dż </i>jako<i> s, z, c, dz (copka, kosyk, zaba) </i>dzieli Polskę od południowego zachodu po północny wschód (zob. Mapa w: <i>Leksykon terminów i pojęć dialektologicznych </i>– hasło: {L Mazurzenie})<i>.</i></div>\r\n<div style="margin-left: 36pt; text-align: justify; text-indent: -18pt; line-height: 150%;"><span>b)<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span>{D fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca i nieudźwięczniająca} - $Izofona$ tej cechy biegnie przeciwnie w stosunku do izofony mazurzenia, tj. z południowego wschodu ku północnemu zachodowi Polski (zob. Mapa w: <i>Leksykon terminów i pojęć dialektologicznych </i>– hasło: {L Fonetyka międzywyrazowa zróżnicowana regionalnie}).</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Kazimierz Nitsch tak uzasadniał przyjęcie kryterium fonetycznego: „(...) chcę dać rzecz jednolitą, opartą na jednej zasadzie, a taka może się opierać tylko na dziale najważniejszym, bo najściślejszym – na zjawiskach głosowych, nie ulegających takim wędrówkom jak wyrazy, ani nie szerzących się analogicznie, jak formy” [Nitsch 1910, 3]. </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Uwzględnienie obu izofon – mazurzenia i fonetyki międzywyrazowej zróżnicowanej regionalnie i dialektalnie pozwala wyróżnić:</div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;">- gwary mazurzące i udźwięczniające</div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;">- gwary mazurzące i nieudźwięczniające</div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;">- gwary niemazurzące i udźwięczniające</div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;">- gwary niemazurzące i nieudźwięczniające.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Wymowę mazurzącą i udźwięczniającą ma Małopolska (z wyjątkiem Pogranicza wschodniego starszego i młodszego oraz Pogranicza Mazowsza) i większość Śląska. Do gwar mazurzących i nieudźwięczniających należą gwary Mazowsza. Niemazurzące i udźwięczniające są gwary Wielkopolski, natomiast wymowę niemazurzącą i nieudźwięczniającą (prawdopodobnie wtórnie na skutek ekspansji cech mazowieckich) ma część gwar zaliczanych do szeroko rozumianego zespołu dialektalnego wielkopolskiego, takich jak: gwary krajniackie, borowiackie czy kociewskie.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Ostatecznie więc powszechnie wyróżnia się cztery duże dialekty (zespoły dialektalne):</div>\r\n<div style="margin-left: 72pt; text-align: justify; text-indent: -18pt; line-height: 150%;">1)<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span><b>dialekt małopolski </b>(mazurzenie + fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca)</div>\r\n<div style="margin-left: 72pt; text-align: justify; text-indent: -18pt; line-height: 150%;">2)<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span><b>dialekt mazowiecki </b>(mazurzenie + fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca)</div>\r\n<div style="margin-left: 72pt; text-align: justify; text-indent: -18pt; line-height: 150%;">3)<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span><b>dialekt wielkopolski </b>(brak mazurzenia + fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca)</div>\r\n<div style="margin-left: 72pt; text-align: justify; text-indent: -18pt; line-height: 150%;">4)<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span><b>dialekt śląski </b>(większość Śląska mazurzy, nie zna mazurzenia tylko Śląsk południowy, na którym występuje {D jabłonkowanie L} + fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca). </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Jako pomocnicze kryteria w klasyfikacji dialektów polskich stosuje się inne cechy fonetyczne i fleksyjne. Wykorzystuje się je zwłaszcza w ustalaniu wewnętrznych podziałów wymienionych dużych zespołów dialektalnych (dialektów ludowych). Przykładowo – w określaniu granic wewnątrz dialektu małopolskiego stosowano jako kryteria m.in. następujące fakty fonetyczne i fleksyjne: wymowę nosówek i $przejście wygłosowego ‑<i>ch</i> → ‑<i>k$</i> (lub jego brak), końcówki 1. os. lmn. czasu teraźniejszego ‑<i>wa</i> lub ‑<i>my</i>, dla części wschodniej – mazurzenie i <i>á </i>pochylone [Urbańczyk 1962].</div>\r\n<p>Zob. <a href="?l1=&l2=&l3=dialekt-malopolski-zasieg">Zasięg terytorialny i podziały dialektu małopolskiego</a>, <a href="?l1=&l2=&l3=mazowsze-zasieg-terytorialny">Zasięg terytorialny i podziały dialektu mazowieckiego</a>, <a href="?l1=&l2=&l3=zasieg-terytorialny-i-podzialy-dialektu">Zasięg terytorialny i podziały dialektu wielkopolskiego</a>, <a href="?l1=&l2=&l3=dialekt-slaski-zasieg">Zasięg terytorialny i podziały dialektu śląskiego</a>.</p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Literatura:</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Dejna Karol, 1998, <i>Gwara i jej stosunek do innych odmian języka ogólnonarodowego</i>, [w:] <i>Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii</i>, pod red. S. Gali, Łódź, s. 13-22.</div>\r\n<div style="line-height: 150%;">Handke Kwiryna, 1980, <i>Regularność i nieregularność faktów fonetycznych w związku z wyznaczaniem granic gwarowych,</i> „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” 37 (przedruk[w:] Rozważania i analizy językoznawcze, Warszawa 1997, s. 277-283.</div>\r\n<div style="line-height: 150%;">Handke Kwiryna, 2001, <i>Terytorialne odmiany polszczyzny, </i>[w:] <i>Współczesny język polski, </i>red. Jerzy Bartmiński, Lublin 2001, s. 201-219.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;">Kowalska Anna, 1991, <i>Podziały językowe Mazowsza na tle podziałów pozajęzykowych</i>, Warszawa 1991.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;">Kowalska Anna, 1996, <i>Rola słownictwa w wyznaczaniu granic językowych (na przykładzie gwar)</i>, [w:] <i>Symbolae Slavisticae dedykowane Pani Profesor Hannie Popowskiej-Taborskiej</i>, pod red. E. Rzetelskiej-Feleszko, Warszawa 1996, s. 177-183.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;">Nitsch Kazimierz, 1910, <i>Próba ugrupowania gwar polskich </i>(z mapą), Kraków.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;">Nitsch Kazimierz, 1918, <i>Z geografii wyrazów polskich, </i>(przedruk w: Nitsch Kazimierz, 1955, <i>Wybór pism polonistycznych, </i>t. 2, <i>Studia wyrazowe, </i>Wrocław, s. 20-85.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;">Pelcowa Halina, 1996, <i>Układy izoleks a granice dialektów i języków, </i>[w:] „Studia dialektologiczne” I, pod red. Bogusława Dunaja i Jerzego Reichana, Kraków.s.63-72.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;">Tarnacki Józef, 1935, <i>Próba podziału dialektycznego Mazowsza na podstawie nazw z zakresu kultury materialnej</i>, „Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Językowej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego”, Warszawa 1935.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;">Tarnacki Józef, 1936, <i>Podział językowy Polesia na podstawie faktów leksykalnych</i>, „Prace Komisji Naukowych Badań Ziem Wschodnich”, t. V, Warszawa 1936, s. 3-11.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;">Tarnacki Józef, 1939, <i>Studia porównawcze nad geografią wyrazów (Polesie – Mazowsze), </i>Warszawa.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Zaręba Alfred, <i>Izoleksy jako kryterium ugrupowania dialektów, </i>[w:] <i>Pisma polonistyczne i slawistyczne, </i>Warszawa 1983, s. 137-157.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><a href="?l1=podstawy-dialektologii&l2=kryteria-podzialu">Wersja skrócona</a></div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('kuchnia-slaska', 'slaska-kultura-ludowa', 'Kuchnia śląska', 30000, '<h3>Kuchnia śląska</h3>\r\n<p class="autor">Elżbieta Krasnodębska</p>\r\n<div>Tradycyjne niedzielne śląskie śniadanie składa się z <i>grzonego wosztu</i>, czyli kiełbasy podanej na ciepło z chlebem, masłem i <i>zymftym</i>, czyli musztardą. Posiłek ten spożywa się nie później niż między godziną 8.00 a 8.30. Wtedy bowiem matka jest już po porannej Mszy świętej, ojciec przygotowuje się do wyjścia do kościoła, zaś dzieci powoli wstają z łóżek. Pora tego śniadania nie może być zbyt późna, bo przecież matka musi zdążyć z niedzielnym obiadem, z <i>roladami, kluskami</i>, <i>modrą kapustą</i> i <i>rosołem z nudlami</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>\r\n\r\n\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/110sl.jpg" rel="lightbox[g1]" title="110. Rolada z kluskami i modrą kapustą "><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/110sl.jpg" alt="" /> </a> <div>Fot. 110.</div></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\nTe podstawowe i dziś już obowiązkowe elementy śląskiego obiadu pojawiły się na Śląsku dopiero w XIX wieku, a upowszechniły po II wojnie światowej, kiedy wzrosła zasobność społeczeństwa i, co za tym idzie, konsumpcja mięsa. <i>Rolady</i> – najbardziej reprezentacyjne śląskie potrawy mięsne – przyrządzane są z płatów mięsa wołowego, w które zawija się wędzony boczek, cebulę i musztardę, niekiedy także kiełbasę, ogórek kiszony czy skórkę od chleba. Podaje się je z kapustą i kluskami lub kartoflami. Śląska tradycja kulinarna nie dopuszcza serwowania rolad z makaronem, ryżem czy frytkami, działanie takie uznane by zostało za regionalną herezję. <i>Kluski śląskie</i> przyrządza się z ziemniaków, jajek i mąki ziemniaczanej. Ich cecha charakterystyczna to małe wgłębienie wykonywane podczas formowania kulek, tuż przed gotowaniem. Nieodłącznym składnikiem niedzielnego obiadu jest również czerwona kapusta, która w gwarze śląskiej nazywana jest <i>modrą kapustą</i>. Uważana jest ona za lepszą od białej kapusty. Podaje się ją na ciepło lub na zimno.</div>\r\n<div>\r\n\r\n\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/111sl.jpg" rel="lightbox[g1]" title="111. Rosół z nudlami "><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/111sl.jpg" alt="" /> </a> <div>Fot. 111.</div></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n\r\n Obowiązkowe pierwsze danie niedzielnego śląskiego obiadu to <i>rosół z nudlami</i>. Wyraz n<i>udle</i> w gwarze śląskiej, podobnie jak w języku niemieckim czy czeskim, służy do nazywania makaronu.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Do tradycyjnych potraw śląskich należą także: <i>karminadle</i>, <i>krupnioki</i> i <i>żymloki</i>. <i><span><span>Karminadle</span></span></i><span><span> to kotlety mielone </span></span>przygotowywane z mięsa wieprzowego, wieprzowo-wołowego <span><span>z dodatkiem bułki i jajek, czasem również gotowanych jarzyn i grzybów. W niektórych śląskich domach dodaj<span>e się również wymoczone i zmielone śledzie. </span></span></span><i>Karminadle </i>w przeszłości były daniem odświętnym, obecnie stały się potrawą podawaną w tygodniu. Pokrojone na plastry spożywane są również na zimno z chlebem lub bułkami.</div>\r\n<div>\r\n\r\n\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/112sl.jpg" rel="lightbox[g1]" title="112. Krupniok "><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/112sl.jpg" alt="" /> </a> <div>Fot. 112.</div></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table> \r\n\r\n\r\n\r\n<i>Krupniok </i>to potrawa znana w całej Polsce pod nazwą <i>kaszanka</i> lub <i>kiszka</i>. Śląska nazwa <i>krupniok</i> pochodzi od krup, czyli kaszy, która oprócz krwi, podrobów i przypraw jest podstawowym składnikiem tej popularnej potrawy. Można ją jeść na gorąco, zimno, z grilla, z chlebem lub ziemniakami. Jak twierdzi Marek Szołtysek, autor pracy <i>Kuchnia śląska</i>, starorzymskie zawołanie <i>Chleba i igrzysk</i> przetłumaczone na śląską mentalność brzmiałoby <i>Krupnioków i piwa</i>.</div>\r\n<div>Wyrobem przypominającym <i>krupniok</i> jest <i>żymlok</i>, w którym <a title="Kasza" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kasza">kasza</a> zastąpiona jest miękiszem <i>żymeł</i>, czyli bułek. Zasadniczo potrawa ta poza Śląskiem jest nieznana. Ślązacy, którzy wyjechali ze Śląska, często wspominają smak <i>żymloków</i> jedzonych kiedyś w dzieciństwie.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>\r\n\r\n\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/113sl.jpg" rel="lightbox[g1]" title="113. Żur "><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/113sl.jpg" alt="" /> </a> <div>Fot. 113.</div></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n\r\n Znanymi zupami regionalnymi są: <i>żur</i> i <i>wodzionka</i>. Nazwa <i>żur</i> pochodzi od dawnego niemieckiego wyrazu <i>sūr</i>, dziś <i>sauer</i> – kwaśny, ukiszony, zakwaszony. Określenie to przyjęło się na całych ziemiach polskich około XV wieku. Dziś staropolski żur jest w wielu częściach Polski nieznany lub przygotowywany w inny sposób. Na Śląsku żur jest nadal bardzo popularny i często gotowany. Nie dziwi więc, że w niektórych książkach kulinarnych nazwa tego dania opatrzona jest przymiotnikiem <i>śląski</i>. Zupa ta jest przyrządzana na bazie <a title="Zakwas" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakwas">zakwasu</a> z <a title="Mąka" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/M%C4%85ka">mąki</a> i ma charakterystyczny kwaśny smak. Bywa zabielana <a title="Mleko" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Mleko">mlekiem</a> (żur <a title="Post" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Post">postny</a>) lub przygotowana w połączeniu z wywarem z <a title="Kość" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9B%C4%87">kości</a> i jarzyn, z dodatkiem <a title="Suszone grzyby" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Suszone_grzyby">suszonych grzybów</a>. Najlepsze żury gotowane są z kiełbasą, wędzonym boczkiem wieprzowym, żeberkami oraz na wywarze pozostałym po ugotowaniu <a title="Szynka" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Szynka">szynki</a> lub białej kiełbasy. Wokół tego dania narosło wiele powiedzonek, np. <i>Od żuru chłop jak z muru</i>.</div>\r\n<div>\r\n\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/ekr/114sl.jpg" rel="lightbox[g1]" title="114. Wodzionka "><img border="0" src="cmsimg/ekr/thumb/114sl.jpg" alt="" /> </a> <div>Fot. 114.</div></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n <td></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n <i>Wodzionka </i>to prosta zupa z chleba, która niejednemu mieszkańcowi Śląska kojarzy się z dziadkiem krojącym czosnek, z drugim śniadaniem u babci lub zapachem kuchni w domu rodzinnym. Potrawę tę przyrządza się z czerstwego chleba, czosnku oraz tłuszczu zwierzęcego. Składniki, po rozdrobnieniu, zalewane są wrzątkiem, najczęściej bezpośrednio w naczyniu, z którego zupę się spożywa, a następnie całość jest doprawiana solą. W bogatszych wersjach zupy stosowane są różne dodatki: obok soli przyprawia się ją maggi i pieprzem, dodaje się <a title="Skwarki" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Skwarki">skwarek</a>, a zamiast wody używa się <a title="Bulion" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Bulion">bulionu</a>. Wodzionkę często serwuje się z podanymi osobno <a title="Bratkartofle" href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Bratkartofle">bratkartoflami</a>, czyli ugotowanymi i usmażonymi ziemniakami.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Od pożywienia niedzielnego i codziennego wyraźnie różni się pożywienie świąteczne. W zestawie potraw spożywanych z okazji świąt rodzinnych oraz dorocznych widoczne jest dążenie do zachowania jadłospisu tradycyjnego, przekazywanego z pokolenia na pokolenie.</div>\r\n<div>Najbardziej tradycyjny charakter zachowała na Górnym Śląsku wieczerza wigilijna. Zaczyna się ją zwykle od <i>siemieniotki </i>– zupy z ziarna konopi – podawanej z kaszą gryczaną. Do wigilijnego zestawu potraw charakterystycznych dla Górnego Śląska należą również: <i>moczka</i>, czyli słodki, bakaliowy sos z piernika, gotowany na wywarze z pasternaku i ciemnego piwa, oraz <i>makówki </i>przyrządzane z kawałków bułki wymieszanych z makiem z dodatkiem miodu i bakalii.</div>\r\n<div>Wśród świąt rodzinnych szczególne miejsce zajmuje wesele. Z tej okazji wypieka się m.in. drożdżowe <i>kołocze</i> z makiem, serem i posypką, które pełnią funkcję pieczywa obrzędowego. Zgodnie ze zwyczajem panna młoda obdarowuje nimi wszystkich gości weselnych, sąsiadów, znajomych, poza tym podaje się je w trakcie uczty weselnej. Kołacze pierwotnie były związane tylko z weselem, z czasem zaczęto je również wypiekać z okazji innych uroczystości i świąt.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Mimo wielu przemian w systemie odżywiania wywołanych zmianami ekonomicznymi, społecznymi i kulturowymi, ludność Górnego Śląska do dziś wykazuje duże przywiązanie do tradycyjnego zestawu potraw, szczególnie tych stanowiących niedzielny obiad i wigilijną wieczerzę.</div>\r\n\r\n\r\n\r\n<br/><br/>\r\n<a href="?l1=slaska-kultura-ludowa">Powrót do spisu treści</a>', 1, 1, 0), ('kujawy', 'dialekt-wielkopolski', 'Kujawy', 100000, '<div class="componentheading">Kujawy</div>\r\n<table height="220" cellspacing="0" cellpadding="3" border="0" width="180" style="border: medium none; float: left;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1"><img height="30" border="0" width="36" alt="Geografia" src="images/stories/iko_geo.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-geografia-regionu2">Geografia regionu</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img height="30" border="0" width="36" alt="Historia regionu" src="images/stories/iko_his.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-historia-regionu2">Historia regionu </a> <br />\r\n Dzieje wsi<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-polajewo">Połajewo</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-osieciny">Osięciny</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img height="30" border="0" width="36" alt="Region dziś" src="images/stories/iko_dzi.gif" style="vertical-align: top;" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-region-dzis">Region dziś</a> <br />\r\n Wieś dziś<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-region-dzis&l5=kujawy-region-dzis-polajewo">Połajewo</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-region-dzis&l5=kujawy-region-dzis-osieciny">Osięciny</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img height="30" border="0" width="36" alt="Gwara regionu" src="images/stories/iko_gwa.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1">\r\n <p><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-gwara-regionu-mwr"> Gwara regionu </a> <br />\r\n Teksty gwarowe<br />\r\n Połajewo<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-gwara-regionu&l5=teksty-polajewo-tekst1">Tekst 1</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-gwara-regionu&l5=teksty-polajewo-tekst2">Tekst 2</a><br />\r\n Teksty piosenek<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-gwara-regionu&l5=teksty-piosenek-tekst1">Tekst 1</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-gwara-regionu&l5=teksty-piosenek-tekst2">Tekst 2</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-gwara-regionu&l5=teksty-piosenek-tekst3">Tekst 3</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-gwara-regionu&l5=teksty-piosenek-tekst4">Tekst 4</a></p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1"><img height="30" border="0" width="36" src="images/stories/iko_slo.gif" alt="Słowniki gwarowe" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-slowniki">Słowniki gwarowe</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><img height="30" border="0" width="36" alt="Kultura regionu" src="images/stories/iko_kul.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2"> Kultura ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><img height="30" border="0" width="36" alt="Kultura regionu" src="images/stories/iko_lit.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-literatura"> Literatura</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><img height="345" width="460" src="/cmsimg/image/mapy/kujawy.gif" alt="" /></p>\r\n<p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Kujawy to kraina historyczna, region etnograficzny i dialektologiczny na Pojezierzu Wielkopolskim, w dorzeczu środkowej Wisły i górnej Noteci. Na północy graniczy z Pomorzem Gdańskim, na zachodzie z Wielkopolską (z Poznańskiem na północy i Kaliskiem na południu), na wschodzie z Mazowszem. Granice Kujaw biegną lewym brzegiem Wisły od ujścia Skrwy na południu po ujście Wdy na północy, ciągną się ku zachodowi do Koronowa i Nakła po Pakość do Noteci, dalej skręcają na zachód od rzeki, przechodzą przez jezioro Trląg, łukiem przecinają lasy strzelneńskie, dochodzą do Jeziora Skulskiego i górnej Noteci. Dalej obejmują Jezioro Brdowskie, Chodecz i Lubień Kujawski, aby dojść poprzez Skrwę do Wisły. Niektórzy etnografowie i historycy uznawali ziemię dobrzyńską i ziemię chełmińską za część tego regionu.</p>', 0, 1, 0), ('kujawy-geografia-regionu', 'kujawy', 'Geografia regionu', 10000, '\r\n <h1>Geografia regionu </h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Agnieszka Piotrowska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify"> Kujawy to kraina historyczna, region etnograficzny i dialektologiczny na Pojezierzu Wielkopolskim, w dorzeczu środkowej Wisły i górnej Noteci. Na północy graniczy z Pomorzem Gdańskim, na zachodzie z Wielkopolską (z Poznańskiem na północy i Kaliskiem na południu), na wschodzie z Mazowszem. Granice Kujaw biegną lewym brzegiem Wisły od ujścia Skrwy na południu po ujście Wdy na północy, ciągną się ku zachodowi do Koronowa i Nakła po Pakość do Noteci, dalej skręcają na zachód od rzeki, przechodzą przez jezioro Trląg, łukiem przecinają lasy strzelneńskie, dochodzą do Jeziora Skulskiego i górnej Noteci. Dalej obejmują Jezioro Brdowskie, Chodecz i Lubień Kujawski, aby dojść poprzez Skrwę do Wisły. Niektórzy etnografowie i historycy uznawali ziemię dobrzyńską i ziemię chełmińską za część tego regionu. </p><div align="justify"> </div><p align="justify"> W latach 1945-1975 Kujawy znalazły się w granicach województwa bydgoskiego. Kiedy w utworzono województwo włocławskie, zachodnia część Kujaw pozostała w województwie bydgoskim. W 1999 roku niemal całe Kujawy weszły do województwa kujawsko-pomorskiego. Drobne skrawki Kujaw znalazły się w województwach mazowieckim (tereny między granicą województwa a Skrwą) oraz wielkopolskim (Przedecz, Wierzbinek).</p><div align="justify"> </div><p align="justify"> Pierwotnie stolicą Kujaw była Kruszwica, później Włocławek. Inne ważne miasta regionu to Brześć Kujawski i Radziejów, współcześnie największymi ośrodkami Kujaw są Bydgoszcz, Włocławek i Inowrocław. Południowa część Torunia (Podgórz) leży na terenie historycznych Kujaw. </p><div align="justify"> </div><p align="justify"> Średnie wysokości terenu na Nizinie Kujawskiej wahają się między 100-130 m n.p.m. Dominuje krajobraz polodowcowy, występują wzniesienia morenowe i wały piaszczysto-żwirowe, a w głębokich rynnach i zagłębieniach – blisko 600 jezior. Największe z nich jest Gopło (2340 ha). Na Wysoczyźnie Kujawskiej prawie nie występują lasy. Zdarzają się natomiast kolonie roślin słonolubnych, tzw. halofity, które przywędrowały tutaj z terenów nadmorskich, i zadomowiły się dzięki naturalnym źródłom słonych wód. Kujawskie czarnoziemy należą do jednych z najlepszych gleb w Polsce. Pod utworami lodowcowymi znajdują się pokłady soli kamiennej i potasowej oraz węgiel brunatny i glina ceramiczna. Na Kujawach od dawna wydobywa się wapienie, które wykorzystuje się do produkcji wapna budowlanego i cementu oraz jako surowiec do produkcji sody.</p><div align="justify"> </div><p align="justify"> Dane za:</p><div align="justify"> </div><p align="justify"> Zbigniew Podgórski, <em>Region Kujawsko-Pomorski</em>, Warszawa 1999.</p><div align="justify"> </div><p style="line-height: 150%" align="justify">Zenon Sobierajski, <em>Gwary kujawskie</em>, Poznań 1952. </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=851&Itemid=67">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('kujawy-geografia-regionu2', 'kujawy', 'Geografia regionu (Kujawy)', 10000, '<h1>Kujawy - Geografia regionu</h1>\r\n\r\n<div>Agnieszka Ewa Piotrowska</div>\r\n<div>Instytut Języka Polskiego UW</div>\r\n<div><u><span style="text-decoration: underline;"><br />\r\n</span></u></div>\r\n\r\n<div> </div>\r\n<div>Kujawy to <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kraina_historyczna">kraina historyczna</a> i region etnograficzny na <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Pojezierze_Wielkopolskie">Pojezierzu Wielkopolskim</a> w dorzeczu środkowej <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wis%C5%82a">Wisły</a> i górnej Noteci leżąca na lewym brzegu Wisły, na południe od ujścia Brdy pod Fordonem, dzisiaj w Bydgoszczy (Szkulmowska 2006: 11). Do Kujaw należą: Pojezierze Kujawskie, Równina Inowrocławska, południowa część <a href="http://www.turystyka.torun.pl/index.php?strona=265&jezyk=1&back=1">Kotliny Toruńskiej</a>, zachodnia część Kotliny Płockiej i wschodni skrawek Pojezierza Gnieźnieńskiego.</div>\r\n<div>Granice Kujaw biegną lewym brzegiem <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wis%C5%82a">Wisły</a> od ujścia <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Skrwa">Skrwy</a> na południu po ujście <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wda">Wdy</a> na północy, ciągną się ku zachodowi do <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Koronowo">Koronowa</a> i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Nak%C5%82o">Nakła</a> aż po <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Pako%C5%9B%C4%87">Pakość</a> do <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Note%C4%87">Noteci</a>, dalej skręcają na zachód od rzeki, przechodzą przez jezioro Trląg, łukiem przecinają lasy strzelneńskie, dochodzą do <a href="http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jezioro_Skulskie&action=edit&redlink=1">Jeziora Skulskiego</a> i górnej Noteci. Następnie obejmują <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Jezioro_Brdowskie">Jezioro Brdowskie</a>, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Chodecz">Chodecz</a> i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Lubie%C5%84_Kujawski">Lubień Kujawski</a>, aby dojść poprzez Skrwę do Wisły.</div>\r\n<div>Na północy Kujawy graniczą z <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Pomorze_Gda%C5%84skie">Pomorzem Gdańskim</a>, na zachodzie z <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wielkopolska">Wielkopolską</a> (z <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Pozna%C5%84skie">Poznańskiem</a> na północy – tu granicę wyznacza rzeka Noteć – i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kaliskie">Kaliskiem</a> na południu), na południowym wschodzie z <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Mazowsze">Mazowszem</a>. Po prawej stronie Wisły znajdują się Ziemie Dobrzyńska i Chełmińska, dawniej uznawane przez niektórych etnografów i historyków za część Kujaw (Gloger 1903: 21-22; Gajek 1938; Fischer 1934: 125<span>), współcześnie wschodnią granicę regionu wytycza Wisła. Na północy Kujawy graniczą też z Krajną Nakielską, na zachodzie z Pałukami.</span></div>\r\n<div>Region ten, najbliższy kulturowo Wielkopolsce, położony jest w całości w południowej i południowo-wschodniej części województwa kujawsko-pomorskiego (poza niewielką częścią w powiecie kolskim, należącym do województwa wielkopolskiego). Kujawy obejmują powiat aleksandrowski, inowrocławski, radziejowski i włocławski oraz środkowo-wschodnią część mogileńskiego, północną kolskiego, południową toruńskiego (w tym południową część Torunia) oraz na północnym zachodzie bydgoskiego. Zajmują dzisiaj około 4500 tys. km<sup>2</sup>. Historyczne granice Kujaw, uznawane do końca XIX wieku, sięgały aż po <a href="http://www.turystyka.torun.pl/index.php?strona=296&back=1#koronowo">Koronowo</a> – miasto zaliczane obecnie do Krajny (por. Szkulmowska 2006: 17).</div>\r\n<div>Średnie wysokości terenu na Nizinie Kujawskiej wahają się między 100-130 m n.p.m., krajobraz jest równinny, urozmaicają go wzniesienia morenowe i wały piaszczysto-żwirowe, a w głębokich rynnach i zagłębieniach – blisko 600 jezior, pozostałość po lodowu. Największe z nich jest Gopło (2340 ha) leżące w centrum pojezierza, drugie co do wielkości jest Jezioro Pakoskie (dawniej Trląg). Gopło było dawniej znacznie większe, a nieprzerwany ciąg rzek i jezior tworzył szlak wodny, od czasów prehistorycznych wykorzystywany jako droga handlowa (Lange i in. 2001: 9).</div>\r\n<div>Na Wysoczyźnie Kujawskiej prawie nie występują lasy. Zdarzają się natomiast kolonie roślin słonolubnych, tzw. halofity, które przywędrowały tutaj z terenów nadmorskich, i zadomowiły się dzięki naturalnym źródłom słonych wód. Kujawskie <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Czarnoziemy">czarnoziemy</a> należą do jednych z najlepszych gleb w Polsce. Uprawia się na nich pszenicę, jęczmień i buraki cukrowe.</div>\r\n<div>Pod utworami lodowcowymi znajdują się pokłady soli kamiennej i potasowej, gipsu, oraz węgiel brunatny i glina ceramiczna. Na Kujawach od dawna wydobywa się wapienie przydatne w produkcji wapna budowlanego, cementu i sody spożywczej. Najnowsze badania geologiczne wykazują, że znajduje się tu również ropa naftowa.</div>\r\n<div>W kilku ośrodkach znajdują się lecznicze wody mineralne (Inowrocław, Aleksandrów, Czerniewice, Wieniec-Zdrój).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Cytowana literatura:</div>\r\n<div><span>A.<span> </span></span>Fischer, <i>Etnografia słowiańska</i>, z. 3, <i>Polacy</i>, Lwów-Warszawa 1934.</div>\r\n<div>Zygmunt Gloger, <i>Geografia historyczna ziem dawnej Polski</i>, Kraków 1903, ss. 21-22.</div>\r\n<div>Józef Gajek, <i>Skład etniczny Wielkiego Pomorza</i>, Teka Pomorska, t. 3, nr 1-2, Toruń 1938.</div>\r\n<div>Roderyk Lange, Pawlak Aleksander, Krzyżaniak Barbara, <i>Folklor Kujaw</i>, Poznań 2001.</div>\r\n<div>Zbigniew Podgórski, <i>Region Kujawsko-Pomorski</i>, Warszawa 1999.</div>\r\n<div> </div>', 1, 0, 0), ('kujawy-gwara-regionu', 'kujawy', 'Gwara regionu (wersja podstawowa)', 40000, ' <span style=''display:none;''>(Mini-MP3-Player v2.2 (c) Ute Jacobi - unregistered version - Only Free for NonCommercial Website)</span><!-- Mini-MP3-Player v2.2 (c) Ute Jacobi - Unregistered Basis version - Only Free for NonCommercial Website --> <h1>Gwara regionu </h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Barbara Taras </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%">Gwary występujące na terenie Kujaw zalicza się do zespołu dialektalnego wielkopolskiego, mimo, że odnaleźć tu można cechy wskazujące na kontakt z gwarami mazowieckimi, a także wpływy kaszubskie. Cechy językowe (wymowa niektórych spółgłosek) sprawiają, że obszar Kujaw dzieli się na dwie części: zachodnią i wschodnią. Decydującą rolę odgrywa tu wymowa spółgłoski <em>ł</em>: jako tzw. u niezgłoskotwórczego (więc tak, jak we współczesnej polszczyźnie ogólnej) w części zachodniej Kujaw i wymowa tzw. <em>ł</em> przedniojęzykowo-zębowego (a więc tak, jak brzmiała kiedyś ta głoska w polszczyźnie) w części wschodniej Kujaw. Taki podział pokrywa się częściowo z historią tego terenu w czasach zaborów, kiedy to po kongresie wiedeńskim podzielono Kujawy pomiędzy Królestwo Prus i Królestwo Polskie. </div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Zgodnie z podstawowymi cechami dialektu wielkopolskiego gwary kujawskie cechuje:</div> <ul><li><div align="justify" style="line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=235&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca</B>:<BR>wymowa dźwięczna spółgłosek na końcu (w wygłosie) pierwszego wyrazu przed drugim wyrazem, który zaczyna się na samogłoskę lub na spółgłoski r, l, ł, m, n'');return false" onmouseout="hideToolTip()">fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca</a>, np. <em>jag_już</em>, = jak już;</div> </li><li><div style="line-height: 150%">brak <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=176&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>mazurzenie</B>:<BR>wymowa spółgłosek cz, sz, ż, dż jako c, s, z, dz'');return false" onmouseout="hideToolTip()">mazurzenia</a>, np. <em>czamarka </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_1","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6201#L32J#18A&cr=347612598&mid=5.1.44.128","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_1" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6201#L32J#18A&cr=347612598&mid=5.1.44.128" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, kapelusz, zajiżdżali, leży, ryczałam;</em></div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=180&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>labializacja</B>:<BR>poprzedzanie sam. tylnych o, u niezgłoskotwórczym ł, czyli wymowa ło, ło, łu, łu'');return false" onmouseout="hideToolTip()">labializacja</a>, np<em>. </em><sup><em>ł</em></sup><em>organista </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_2","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6202#L32J#18A&cr=914863725&mid=5.2.44.160","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_2" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6202#L32J#18A&cr=914863725&mid=5.2.44.160" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><sup><em>ł</em></sup><em>osobiście </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_3","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6203#L32J#18A&cr=583961427&mid=5.3.44.192","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_3" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6203#L32J#18A&cr=583961427&mid=5.3.44.192" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><sup><em>ł</em></sup><em>uni, </em><sup><em>ł</em></sup><em>ona, </em><sup><em>ł</em></sup><em>ociec</em> = organista, osobiście,<em> </em>oni, ona, ojciec; Także w śródgłosie, np <em>głospodorz </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_4","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6204#L32J#18A&cr=724695318&mid=5.4.44.224","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_4" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6204#L32J#18A&cr=724695318&mid=5.4.44.224" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, głotowali </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_5","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6205#L32J#18A&cr=394681275&mid=5.5.44.256","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_5" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6205#L32J#18A&cr=394681275&mid=5.5.44.256" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, k</em><sup><em>ł</em></sup><em>opciuch </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_6","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6206#L32J#18A&cr=265817934&mid=5.6.44.288","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_6" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6206#L32J#18A&cr=265817934&mid=5.6.44.288" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, młoji </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_7","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6207#L32J#18A&cr=583947621&mid=5.7.44.320","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_7" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6207#L32J#18A&cr=583947621&mid=5.7.44.320" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = gospodarz, gotowali, kopciuch, moi</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">wymiana <em>eł </em>><em>oł</em>, np. <em>kiełbasa</em> > <em>kiołbasa </em>( w części zachodniej Kujaw);</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">zwężenie wygłosowego, końcowego <em>-o</em> w końcówce <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=247&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>dopełniacz liczby pojedynczej przymiotników i zaimków przymiotnych</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">dopełniacza liczby pojedynczej przymiotników i zaimków przymiotnych</a> rodzaju męskiego i nijakiego: <em>-ygó (-ygu), -igó (-igu )</em>np<em>. młodygu </em>= młodego;</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">cofnięcie artykulacji samogłosek i, <em>y</em> przed <em>ł, </em>czyli <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=137&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przejście wygłosowego lub śródgłosowego -ił-, -ył- > -uł- (yuł)</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przejście wygłosowego <em>-ił, -ył</em> > <em>uł</em></a>, np<em>. stanuł </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_8","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6208#L32J#18A&cr=352849761&mid=5.8.44.352","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_8" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6208#L32J#18A&cr=352849761&mid=5.8.44.352" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, zginuł </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_9","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6209#L32J#18A&cr=728315964&mid=5.9.44.384","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_9" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6209#L32J#18A&cr=728315964&mid=5.9.44.384" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,</em> <em>buł, nosiuł robiułem, płaciłem, świciuł </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_10","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6210#L32J#18A&cr=346215897&mid=5.10.44.416","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_10" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6210#L32J#18A&cr=346215897&mid=5.10.44.416" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = stanął, zginął,<em> </em>był, nosił, robiłem, płaciłem, świecił</div> </li><li><div style="line-height: 150%">wymowa końcowego, wygłosowego <em>-ą</em> z silną nosowością i zwężeniem oraz rozłożeniem na samogłoskę ustną i spółgłoskę nosową: <em>ą</em>><em>um</em>: <em>niesum </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_11","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6211#L32J#18A&cr=269531478&mid=5.11.44.448","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_11" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6211#L32J#18A&cr=269531478&mid=5.11.44.448" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, urzondzajum</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_12","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6212#L32J#18A&cr=278316549&mid=5.12.44.480","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_12" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6212#L32J#18A&cr=278316549&mid=5.12.44.480" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = niosą, urządzają ; częściowo bez zwężenia: <em>ą</em> > <em>om</em>: <em>słomom </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_13","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6213#L32J#18A&cr=764235189&mid=5.13.44.512","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_13" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6213#L32J#18A&cr=764235189&mid=5.13.44.512" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>naftom </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_14","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS6214}#L32J#18A{#1.39mmp3, <em>drzozgom <#1.39em>{mmp3}S6215#L32J#18A&mid=5.14.44.544","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_14" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS6214}#L32J#18A{#1.39mmp3, <em>drzozgom <#1.39em>{mmp3}S6215#L32J#18A&mid=5.14.44.544" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = słomą, naftą, drzazgą zob. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=127&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>rozłożona wymowa samogłosek nosowych</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">rozłożona wymowa samogłosek nosowych</a>.</div> </li></ul> <div align="justify" style="line-height: 150%">Gwary kujawskie różnią się natomiast od Wielkopolski silnym zwężeniem <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=114&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoska pochylona</B>:<BR>(inaczej: ścieśniona lub zwężona) o zwężonej (podwyższonej) artykulacji w stosunku do samogłosek jasnych; kontynuanty dawnych sam. długich'');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłosek pochylonych</a>: </div> <div style="line-height: 150%"><em> a </em>pochylone > o, np. <em>czamarko, kujawsko </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_15","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6216#L32J#18A&cr=647158923&mid=5.15.44.576","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_15" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6216#L32J#18A&cr=647158923&mid=5.15.44.576" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, nieroz,</em> <em>godali</em>, <em>pisoł</em>, <em>pukom, dzisioj ,tero </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_16","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6217#L32J#18A&cr=415938726&mid=5.16.44.608","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_16" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6217#L32J#18A&cr=415938726&mid=5.16.44.608" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, zwycajno </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_17","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6218#L32J#18A&cr=629547318&mid=5.17.44.640","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_17" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6218#L32J#18A&cr=629547318&mid=5.17.44.640" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, głospodorz </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_18","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6204#L32J#18A&cr=582961743&mid=5.18.44.672","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_18" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6204#L32J#18A&cr=582961743&mid=5.18.44.672" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, drzozgom </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_19","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6215#L32J#18A&cr=761293548&mid=5.19.44.704","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_19" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6215#L32J#18A&cr=761293548&mid=5.19.44.704" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = czamarka, kujawska, nieraz, gadali, pisał, pukam, znajoma, dzisiaj, tera [teraz], zwyczajna, gospodarz, drzazgą</div> <div align="justify" style="line-height: 150%"><em> o </em>pochylone > <em>u</em>, np. <em>do dumu</em> = do domu;</div> <div style="line-height: 150%"><em> e </em>pochylone > <em>i // y,</em> np. <em>dalij </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_20","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6219#L32J#18A&cr=689375412&mid=5.20.44.736","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_20" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6219#L32J#18A&cr=689375412&mid=5.20.44.736" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, nij, młoji </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_21","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6207#L32J#18A&cr=542813697&mid=5.21.44.768","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_21" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6207#L32J#18A&cr=542813697&mid=5.21.44.768" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, dawnij </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_22","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6220#L32J#18A&cr=382146597&mid=5.22.44.800","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_22" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6220#L32J#18A&cr=382146597&mid=5.22.44.800" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pojedzynie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_23","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6221#L32J#18A&cr=187964532&mid=5.23.44.832","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_23" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6221#L32J#18A&cr=187964532&mid=5.23.44.832" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>,<em> dopiro </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_24","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6222#L32J#18A&cr=328694715&mid=5.24.44.864","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_24" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6222#L32J#18A&cr=328694715&mid=5.24.44.864" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, wim</em>, <em>tyż</em>, <em>jakigoś </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_25","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6223#L32J#18A&cr=275981643&mid=5.25.44.896","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_25" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6223#L32J#18A&cr=275981643&mid=5.25.44.896" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, biydny </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_26","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6224#L32J#18A&cr=396178524&mid=5.26.44.928","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_26" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6224#L32J#18A&cr=396178524&mid=5.26.44.928" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = dalej, niej, mojej, dawniej, pojedzenie, dopiero, wiem, też, jakiegoś, biedny.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Gwary kujawskie mają również cechy łączące je z Mazowszem:</div> <ul><li><div align="justify" style="line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=242&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>dyspalatalizacja</B>:<BR>stwardnienie; zanik miękkości spółgłoski pierwotnie miękkiej lub zmiękczonej'');return false" onmouseout="hideToolTip()">dyspalatalizację</a> miękkiego <em>m</em>, przede wszystkim w końcówkach narzędnika liczby mnogiej rzeczowników, przymiotników i zaimków: -<em>amy, -ymy </em>// -<em>imy:</em> <em>rynkamy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_27","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6225#L32J#18A&cr=269381574&mid=5.27.44.960","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_27" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6225#L32J#18A&cr=269381574&mid=5.27.44.960" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, wozamy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_28","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6226#L32J#18A&cr=583961247&mid=5.28.44.992","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_28" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6226#L32J#18A&cr=583961247&mid=5.28.44.992" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, synamy</em> = rękami, wozami, synami (zob. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=65&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>uproszczenie grup spółgłoskowych powstałych w wyniku asynchronicznej wymowy spółgłosek wargowych miękkich</B>:<BR>zanik jednej lub dwóch spółgłosek w grupie kilku spółgłosek'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Uproszczenia grup powstałych w wyniku asynchronicznej wymowy spółgłosek wargowych miękkich</a>);</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">stwardnienie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=91&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>spółgłoski tylnojęzykowe</B>:<BR>g, k, ch, g, k, ch'');return false" onmouseout="hideToolTip()">spółgłosek tylnojęzykowych</a> <em>k, g </em>przed samogłoską <em>e</em> lub <em>i</em>: <em>kecka</em>, <em>take</em>, <em>kedy</em> = kiecka, takie, kiedy</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">w nagłosowych grupach <em>ra</em>- nastąpiło <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=142&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przejście nagłosowego ra- ? re-</B>:<BR>wymowa grup ja- i ra- na początku wyrazu (w nagłosie) jako je- i re-'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przejście <em>ra- </em>w <em>re</em>-</a>: <em>redło, redlić</em> = radło, radlić (na Kujawach dotyczy to tylko kilku wyrazów).</div> </li></ul> <div align="justify" style="line-height: 150%"><br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Niektóre cechy gwarowe spotykane na obszarze Kujaw mają szerszy zasięg regionalny, występują bowiem w szerokim pasie Polski środkowej, na Mazowszu i w Wielkopolsce. Do tych cech należą:</div> <ul><li><div align="justify" style="line-height: 150%">zachowanie dawnych, nieściągniętych form czasowników: <em>stojać, bojać</em> = stać, bać (zob. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=187&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>kontrakcja</B>:<BR>(inaczej: ściągnięcie) spłynięcie dwu samogłosek przedzielonych jotą (j), która w takiej pozycji zanikała'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Kontrakcja</a>;</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">występowanie wtórnego <em>ń</em> zamiast <em>j</em> w przedrostkowych formach czasownika <em>iść</em> w czasie przyszłym: <em>dońdę, zańdę</em> = dojdę, zajdę;</div> </li><li><div style="line-height: 150%">występowanie wyrazów bez <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=144&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przegłos</B>:<BR>historyczny proces przejścia psł. samogłosek przednich ě *tzw. jać), e, ę przed spłg. przedniojęzykowo-zębowymi twardymi w a, o, ą, który spowodował powstanie oboczności e : a (kwiat : kwiecie), e : o (wiozę : wieziesz), ę : ą (zatartą przez późniejszy rozwój nosówek)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przegłosu</a> <em>e > ‘o</em>: <em>niesum </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_29","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6211#L32J#18A&cr=352874916&mid=5.29.44.1024","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_29" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6211#L32J#18A&cr=352874916&mid=5.29.44.1024" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = niosą.</div> </li></ul> <div align="justify" style="line-height: 150%">Na Kujawach występują cechy, które w wyjątkowy sposób charakteryzują ten właśnie teren. Należą do nich:</div> <ul><li><div align="justify" style="line-height: 150%">wymowa spółgłoski <em>ż</em> w wyrazach <em>żąć, żniwa </em>z dodatkowym elementem <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=218&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>frykatywne rż (ř)</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">frykatywnym <em>r</em></a> <em>: rżnuńć</em>, <em>r</em><em>żniwa</em>;</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">w dopełniaczu i miejscowniku liczby mnogiej zaimków, przymiotników i liczebników występowanie końcówki -<em>ech</em>: [<em>tech] długiech</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_30","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS6227} = [tych] długich;<#1.39div> <#1.39li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">zwężona (podwyższona) i <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span><#1.39span><#1.39div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"><#1.39span><#1.39div><div class="bubble_bottom"><#1.39div><#1.39div><a href="http:#1.39#1.39www.gwarypolskie.uw.edu.pl#1.39index.php?option=com_content&task=view&id=127&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,&0x39;<B>rozłożona wymowa samogłosek nosowych<#1.39B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie&0x39;);return false" onmouseout="hideToolTip()">rozłożona wymowa samogłosek nosowych<#1.39a>: <em>ę <#1.39em>jako <em>yN, iN<#1.39em>: <em>pynkali <#1.39em>{mmp3}S6228#L32J#18A&mid=5.30.44.1056","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_30" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS6227} = [tych] długich;<#1.39div> <#1.39li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">zwężona (podwyższona) i <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span><#1.39span><#1.39div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"><#1.39span><#1.39div><div class="bubble_bottom"><#1.39div><#1.39div><a href="http:#1.39#1.39www.gwarypolskie.uw.edu.pl#1.39index.php?option=com_content&task=view&id=127&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,&0x39;<B>rozłożona wymowa samogłosek nosowych<#1.39B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie&0x39;);return false" onmouseout="hideToolTip()">rozłożona wymowa samogłosek nosowych<#1.39a>: <em>ę <#1.39em>jako <em>yN, iN<#1.39em>: <em>pynkali <#1.39em>{mmp3}S6228#L32J#18A&mid=5.30.44.1056" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, dyntych </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_31","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6229#L32J#18A&cr=912837465&mid=5.31.44.1088","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_31" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6229#L32J#18A&cr=912837465&mid=5.31.44.1088" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, rynkomy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_32","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6225#L32J#18A&cr=387516924&mid=5.32.44.1120","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_32" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6225#L32J#18A&cr=387516924&mid=5.32.44.1120" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pamiync </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_33","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6230#L32J#18A&cr=845132976&mid=5.33.44.1152","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_33" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6230#L32J#18A&cr=845132976&mid=5.33.44.1152" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, łyndzinamy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_34","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6231#L32J#18A&cr=237184659&mid=5.34.44.1184","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_34" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6231#L32J#18A&cr=237184659&mid=5.34.44.1184" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, wyngla</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_35","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6232#L32J#18A&cr=467893215&mid=5.35.44.1216","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_35" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6232#L32J#18A&cr=467893215&mid=5.35.44.1216" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>= pękali, dętych, rękami, pamięci, łędzinami, węgla <em>ą </em>jako <em>uN</em>: <em>piunty</em>, <em>sund, zaciungnoł </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_36","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6233#L32J#18A&cr=765938241&mid=5.36.44.1248","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_36" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6233#L32J#18A&cr=765938241&mid=5.36.44.1248" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>= piąty, sąd; zaciągnął</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">podwyższona wymowa <em>e</em> przed <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=58&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>wpływ sąsiedztwa spółgłosek nosowych m, m, n, ń na artykulację samogłosek</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">spółgłoskami nosowymi</a>: <em>tyn</em>, <em>zimia, kuchynke</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_37","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6234#L32J#18A&cr=459276813&mid=5.37.44.1280","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_37" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6234#L32J#18A&cr=459276813&mid=5.37.44.1280" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = ten, ziemia, kuchenkę</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">podwyższona wymowa <em>o</em> przed <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=58&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>wpływ sąsiedztwa spółgłosek nosowych m, m, n, ń na artykulację samogłosek</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">spółgłoskami nosowymi</a>: <em>dum</em>, <em>kuń </em>= dom, koń</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">dłuższe formy zaimków z wtórnym <em>je</em>- : <em>jejich</em> = ich</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">w trybie rozkazującym czasowników w 1. osobie liczby mnogiej końcówka <em>-ma:</em> <em>weźma</em>, <em>wypijma</em> = weźmy, wypijmy</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=224&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>formy 1.os. lmn. czasu teraźniejszego.</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">formy 1. os. lmn. czasu teraźniejszego</a> czasowników z końcówką <em>-m:</em> <em>przejdziem</em>, <em>widzim </em>= przejdziemy, widzimy;</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=65&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>uproszczenie grup spółgłoskowych powstałych w wyniku asynchronicznej wymowy spółgłosek wargowych miękkich</B>:<BR>zanik jednej lub dwóch spółgłosek w grupie kilku spółgłosek'');return false" onmouseout="hideToolTip()">uproszczenie grup spółgłoskowych</a>; na początku wyrazów zanik spółgłoski <em>d,</em> <em>g</em>: <em>lo niegu</em>, <em>dzie</em> <em>idziesz</em> = dla niego, gdzie idziesz; w śródgłosie: <em>czech </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_38","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS6235} <em>goździu <#1.39em>{mmp3}S6236#L32J#18A&mid=5.38.44.1312","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_38" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS6235} <em>goździu <#1.39em>{mmp3}S6236#L32J#18A&mid=5.38.44.1312" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em>= trzech, gwoździu.</div> </li></ul> <div align="justify" style="line-height: 150%">Obszar Kujaw jest także zróżnicowany wewnętrznie, szczególnie na obrzeżach tego terenu występują cechy terenów sąsiednich. Ważną granicę północno-wschodnią stanowi Wisła. Badacz tego terenu, Adam Wróbel, zauważa, ze dwa najważniejsze miasta Kujaw, Włocławek i Toruń leżą na terenach pogranicznych. Dzielnica Włocławka - Zawiśle, na obszarze Ziemi Dobrzyńskiej, a część Torunia na Ziemi Chełmińskiej. Na południu Kujaw, na terenie zwanym Kujawy Borowe występuje zjawisko tzw. cekania, a więc wymowy spółgłoski <em>cz </em>jak <em>c</em>: <em>zwycajno</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_39","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6218#L32J#18A&cr=829517634&mid=5.39.44.1344","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_39" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6218#L32J#18A&cr=829517634&mid=5.39.44.1344" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>= zwyczajna, co tłumaczy się wpływem <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=176&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>mazurzenie</B>:<BR>wymowa spółgłosek cz, sz, ż, dż jako c, s, z, dz'');return false" onmouseout="hideToolTip()">mazurzenia</a> (mimo zachowania na tym terenie wymowy spółgłosek <em>sz,</em> <em>ż</em>).</div> <div align="justify" style="line-height: 150%">Mieszkańcy Kujaw nazywają ten obszar dwojako: część południową (powiat kolski i łęczycki) <em>Kongresówką</em>, a część wschodnią(powiat kutnowski i gostyniński) <em>Mazurami</em>. Na północno-wschodniej granicy Kujaw, szczególnie w miejscowościach położonych nad Wisłą, występują cechy wskazujące na wpływ gwary dobrzyńskiej i gwary chełmińskiej. Należą do nich:</div> <ul><li><div align="justify" style="line-height: 150%">twarda wymowa miękkiego <em>k’</em>, <em>g’ </em>(zob. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=91&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>spółgłoski tylnojęzykowe</B>:<BR>g, k, ch, g, k, ch'');return false" onmouseout="hideToolTip()">spółgłoski tylnojęzykowe</a>): <em>ogeń</em>, <em>poszukywała </em>= ogień, poszukiwała,</div> </li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">wymowa końcowego <em>-ą</em> jak <em>-u </em>(zob. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=47&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>zanik nosowości</B>:<BR>wymowa samogłosek nosowych bez rezonansu nosowego jako odpowiadających im ustnych'');return false" onmouseout="hideToolTip()">zanik nosowości</a>: <em>Wisłu</em>, <em>graju</em> = Wisłą, grają.</div> </li></ul> <div align="justify" style="line-height: 150%">Na obszarach pogranicznych z mazurzącym Mazowszem (granica południowo-wschodnia Kujaw) występuje również <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=79&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>szadzenie</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">szadzenie</a>: <em>szałata,</em> <em>nażad</em> = sałata, nazad, jako wynik <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=209&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>hiperpoprawność językowa</B>:<BR>(przesada poprawnościowa), przejawia się w unikaniu form językowych zgodnych z normą językową jako rzekomo błędnych i zastępowaniu ich ? hiperyzmami, tj. formami błędnymi, niesłusznie uważanymi za lepsze.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">hiperpoprawności językowej</a> natomiast na całym obszarze Kujaw <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=108&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>siakanie</B>:<BR>wymowa spółgłosek sz, ż jako ś, ź; termin używany też często w znaczeniu sziakania, czyli wymowy spółgłosek sz, ż, cz, dż i ś, ź, ć, dź jako sz, ż, cz, dż'');return false" onmouseout="hideToolTip()">siakanie</a> w niektórych wyrazach: <em>śli</em>, <em>ślachta</em>, <em>ślak</em>, <em>śkło</em>, <em>durślak</em>. Wpływem mazowieckiej wymowy tłumaczy się też występowanie twardego <em>l </em>przed <em>i</em>, szczególnie wzdłuż północno-wschodniej granicy Kujaw: <em>ślywki</em>, <em>lyście, nalywanio </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_40","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6237#L32J#18A&cr=564389127&mid=5.40.44.1376","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_40" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6237#L32J#18A&cr=564389127&mid=5.40.44.1376" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, kolybka </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_41","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6238#L32J#18A&cr=625749813&mid=5.41.44.1408","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_41" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S6238#L32J#18A&cr=625749813&mid=5.41.44.1408" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>= śliwki, liście, nalewania, kolebka.</div> <div align="justify" style="line-height: 150%">W systemie leksykalnym współczesnej mowy kujawskiej występuje charakterystyczne słówko <em>wej</em>, wtrącane w żywej, potocznej wypowiedzi, pełniące funkcję partykuły wzmacniającej oraz słówko <em>bodaj/bodej</em> pełniące podobną funkcję w występujące w wielu znaczeniach: chociaż, przynajmniej, nawet, może.</div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=852&Itemid=67">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=863&Itemid=67">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n<br>\r\n<a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-gwara-regionu-mwr">Wersja rozrzerzona</a>\r\n', 1, 0, 0), ('kujawy-gwara-regionu-mwr', 'kujawy', 'Gwara regionu (wersja rozszerzona)', 10000, '<h1>Gwara regionu - Kujawy</h1>\r\n\r\n<div>Agnieszka Ewa Piotrowska</div>\r\n<div>Instytut Języka Polskiego UW</div>\r\n<div> </div>\r\n<div align="center"> </div>\r\n\r\n<div align="center"><b> </b></div>\r\n<div align="center"><b>GWARA KUJAWSKA – HISTORIA I WSPÓŁCZESNOŚĆ</b></div>\r\n<div align="center"> </div>\r\n<div align="center"> </div>\r\n<div>O przynależności gwary kujawskiej do dialektu wielkopolskiego <span>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg/api/KujM002.gif" rel="lightbox" title=""><img border="2" width="288" src="cmsimg/api/KujM002.gif" alt="" /></a></p>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg/api/KujM003.gif" rel="lightbox" title=""><img border="2" width="288" src="cmsimg/api/KujM003.gif" alt="" /></a></p>\r\ndecydują dwie podstawowe cechy: brak <a href="?l1=leksykon&lid=628">mazurzenia</a> i <a href="?l1=leksykon&lid=569">międzywyrazowa fonetyka</a> udźwięczniająca. Wiele innych cech gwary kujawskiej sprawia, że różni się ona od tego dialektu, a ma na przykład wspólne cechy językowe z Mazowszem, Ziemią Dobrzyńską czy Chełmińską. </span></div>\r\n<div>Zenon Sobierajski, który badał specyfikę językową Kujaw pod koniec lat czterdziestych XX wieku, opublikował monografię pod znamiennym tytułem <i>Gwary kujawskie</i>, gdyż region ten nie jest jednolity pod względem gwarowym ani kulturowym – dzieli się go, m.in. na Kujawy Białe (Nadwiślański), Polne, Borowe, Leśne, Czarne i Bachorne.\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg/api/KujM001.gif" rel="lightbox" title="Podział Kujaw na subregiony, według R. Kukiera"><img border="2" width="288" src="cmsimg/api/KujM001.gif" alt="" /></a></p>\r\nW niniejszej charakterystyce gwara kujawska została potraktowana całościowo, a ewentualne różnice pomiędzy poszczególnymi częściami Kujaw zostały zasygnalizowane.</div>\r\n<div>Poza Zenonem Sobierajskim (1950, 1952, 1963) gwarą kujawską, a właściwie pograniczem językowym wielkopolsko-mazowieckim, zajęła się Anna Strokowska (1978, 1983), stosunkowo niedawno ukazała się praca Adama Wróbla (2006) poświęcona różnym aspektom gwary Kujaw, jej istnieniu w folklorze, literaturze i szkole. Niestety, są to właściwie jedyne jej opracowania monograficzne. Dzięki piosenkom i przyśpiewkom zapisanym przez Oskara Kolberga, można rekonstruować stan gwary kujawskiej z połowy XIX wieku, następnie dysponujemy szczegółową charakterystyką Sobierajskiego i rozproszonymi w pracy <i>Bo óny korzyniamy w ziemi sum głymboko</i>… uwagami Wróbla o stanie współczesnym tej gwary.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><strong>GRANICE GWARY KUJAWSKIEJ</strong></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Od północnego-wschodu granicą Kujaw jest Wisła. Zachodnia granica Kujaw biegnie od Kanału Noteckiego do Pakości i dalej wzdłuż Jeziora Pakoskiego do Wójcina, Ślesina i Osieka Wielkiego na północ od Koła. Granicę tę wytyczył Adam Tomaszewski na podstawie wymowy pochylonego <i>oͧ</i> (<i>Mowa ludu wielkopolskiego</i>, 19).</div>\r\n<div>Południowo-wschodnią granicę Kujaw wytyczył Z. Sobierajski na linii Ślesin – Sompolno – Chodecz – Kowal – Dobrzyń (Sobierajski 1952: 37-38). Jest to północna granica <a href="?l1=leksykon&lid=727">szadzenia</a> (wymowa typu <i>šošna</i>, <i>ščyžorek</i>), będącego efektem ścierania się wymowy mazurzącej i niemazurzącej (por. Leksykon, hasło <a href="?l1=leksykon&lid=628">mazurzenie</a>). Na południe od tej linii jest pas przejściowy (Kujawy Borowe, zwane na Kujawach <i>Kongresówką – </i>powiaty kolski i łęczycki oraz <i>Mazurami</i> – powiaty kutnowski i gostyniński) pomiędzy Wielkopolską a Mazowszem. Na Kujawach Borowych występuje nie tylko <i>szadzenie</i>, ale też <i>cekanie</i>, zazwyczaj ograniczone do niektórych wyrazów (np. <i>cas</i>, <i>casym</i>, <i>zwycajny</i>). Ta część Kujaw różni się też od pozostałego regionu brakiem frykatywnej wymowy <i>ż</i> (zob. Leksykon, <a href="?l1=leksykon&lid=586">frykatywne r<sup>ż</sup></a>) oraz końcówką -<i>ych</i> w D. i Msc. lmn zaimków, przymiotników i liczebników, czyli typ <i>tych starych ludzi</i> (na całych Kujawach -<i>ech</i>, a więc<i> tech starech ludzi</i>) (por. Sobierajski 1952: 11-12) (zob. Leksykon, <a href="?l1=leksykon&lid=649">odmiana zaimków</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=647">odmiana przymiotników</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=644">odmiana liczebników</a>). </div>\r\n<div>Kujawy pod względem językowym dzielą się na dwie części: wschodnią i zachodnią ze względu na wymowę <i>ł</i> oraz wymianę -<i>ił</i>, -<i>ył</i> > -<i>eł</i>, jak w wyrazach <i>nosieł </i>[nosił], <i>beł </i>[był]. Podział Kujaw pod względem językowym na dwie części tłumaczy się młodszym osadnictwem na wschodzie, a także w pasie Bachorzy i na Kujawach Leśnych (Lange 2001: 11). Granica wymowy <b><i>ł</i></b>przedniojęzykowo-zębowego biegnie wzdłuż granic administracyjnych powiatów aleksandrowskiego z jednej strony a toruńskiego, inowrocławskiego i konińskiego z drugiej.</div>\r\n<div>Kujawy zachodnie (powiat inowrocławski, wschodnia część powiatu mogileńskiego oraz przylegający doń skrawek konińskiego) mają wargowe <i>u</i> niezgłoskotwórcze (u Sobierajskiego u̯, w naszym opracowaniu oznaczane jako ł) zamiast zębowego <b><i>ł</i></b>, a także charakterystyczne dla dialektu wielkopolskiego przejście -<i>ił</i>, -<i>ył</i> > <i>uł // -ył </i>(por. Leksykon, <a href="?l1=leksykon&lid=667">Przejście wygłosowego lub śródgłosowego -<i>ił, -ył > -uł</i></a><span><a href="?l1=leksykon&lid=667">}</a>, np. <i>buł</i>, <i>kupiuł</i>. W tej części Kujaw połączenie -<i>eł</i> > <i>oł</i> [-ou̯], przykładowo <i>kiołbasa</i>, chociaż rejestrowane też są realizacje zgodne z językiem ogólnym (<i>kiełbasa</i>).</span></div>\r\n<div>Kujawy zachodnie nie są jednolite – przechodzą przez nie trzy izoglosy:</div>\r\n<div>1. zachodnia granica zasięgu końcówki -<i>ech</i> (okolice graniczące z Wielkopolską mają typ <i>tych starych ludzi</i>),</div>\r\n<div>2. zachodnia granica końcówki -<i>ma</i> w 1. os. lmn czasu teraźniejszego (np. <i>robima</i>),</div>\r\n<div>3. zachodnia granica typu <i>sioł</i>, <i>sioła</i>, <i>sioli</i>. Na wschodzie graniczącym z Kujawami wschodnimi występuje typ <i>tech starech ludzi</i> i <i>sioł</i>, <i>siała</i>, <i>sieli</i> (por. Sobierajski 1952: III).</div>\r\n<div>Na Kujawach wschodnich obok <i>u</i> niezgłoskotwórczego utrzymuje się przedniojęzykowo-zębowe <b><i>ł</i></b>, a połączenia -<i>ił</i>, -<i>ył</i> przeszły w -<i>yͤł</i> (-<i>eł</i>) bądź -<i>uł</i>, np. <i>kupieł</i> lub <i>kupiuł</i>; brak natomiast wymiany -<i>eł</i> > <i>oł</i>. W tej części Kujaw w D. i Msc. lmn zaimków, przymiotników i liczebników występuje powszechna na całym tym obszarze końcówka -<i>ech</i> i typ <i>sioł</i>, <i>siała</i>, <i>sieli </i>albo <i>sioł</i>, <i>siała</i> z <b><i>ł</i></b> przedniojęzykowo-zębowym.</div>\r\n<div>Na Kujawach samogłoska nosowa <i>ą</i> jest wymawiana jako -<i>um</i> (-<i>om</i>), np. <i>ponad tum Wisłum </i>(zob. Leksykon, <a href="?l1=leksykon&lid=677">Rozłożona wymowa samogłosek nosowych</a>). W niektórych miejscowościach nadwiślańskich pod wpływem sąsiadujących gwar chełmińskiej i dobrzyńskiej miękkie <i>k’</i> i <i>g’</i> uległo stwardnieniu, np. w wyrazach <i>cuker</i>, <i>ogeń</i>. Wpływ tych gwary dotyczy na Kujawach Białych także wymowy -<i>ą</i> w wygłosie > -<i>u</i>, np. <i>ponad tu Wisłu</i> (doszło do podwyższenia artykulacji nosówki tylnej <i>ą</i> > <i>ų</i>, a następnie jej <a href="?l1=leksykon&lid=545">denazalizacji </a>> <i>u</i>), oraz międzywyrazowej fonetyki ubezdźwięczniającej, zauważonej przez Sobierajskiego np. w Lubaniu.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><strong>FONETYKA</strong></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><strong>WOKALIZM</strong></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><strong>Samogłoska <em>a</em></strong></div>\r\n<div>Charakterystyczne dawniej dla gwar Polski północnej przejście nagłosowego <i>ra</i>- w <i>re</i>- i <i>ja</i>- w <i>je</i>- było prawdopodobnie powszechne na Kujawach, obecnie występuje tylko w wyrazach <i>redło</i> i jego derywatach oraz w <i>jerzmo</i> > <i>jirzmo</i>. W śródgłosie Z. Sobierajski zanotował <a href="?l1=leksykon&lid=662">przejście nagłosowego -<i>ra</i>- > -<i>re</i></a>- w: <i>na grenicy</i>, <i>rerytas</i> i <i>grenatowe </i>(sukno). Tylko w nielicznych wypadkach <i>a</i> przed tautosylabicznym N przechodzi w <i>e</i>, przykładowo: <i>najkocheńszy</i>, <i>różeńcowe</i> (nabożyństwo), <i>teńcować</i> i jego derywaty, <i>lympka</i> (wskutek podwyższenia artykulacji).</div>\r\n<div>Samogłoska <i>a</i> przechodzi w <i>e</i> w wygłosie w pozycji przed <i>j, </i>czyli -<i>aj </i>> -<i>ej</i> w trybie rozkazującym (w 2. os. pl oraz 1. i 2. os. lmn), np. <i>nie ruchej</i>, <i>śpiwej</i>, <i>dej</i>, w formach zleksykalizowanych <i>tutej</i>, <i>dzisiej</i>, niekiedy w przedrostkach stopnia najwyższego, np. <i>nejsterszy</i>, <i>nejpszut</i>, przejście to zachowało się w <i>jechać</i>. </div>\r\n<div>Kontynuanty dawnej samogłoski długiej <i>ā</i>, później ścieśnionego <i>aͦ</i>, były realizowane w gwarze kujawskiej jako dźwięk pośredni między <i>a</i> i <i>o</i>, bliższy jednak <i>o</i>, np. <i>prawdziwo </i>(zob. <a href="?l1=leksykon&lid=683">Samogłoski pochylone</a>). Wahania w wymowie <i>aͦ</i> pochylonego u jednej osoby dostrzegł Z. Sobierajski już w latach czterdziestych ubiegłego wieku (por. 1952: 3), według A. Wróbla współcześnie taka wymowa na Kujawach się wycofuje, gdyż jest zbyt wyrazista.</div>\r\n<div>Samogłoska <i>a </i>o normalnej i podwyższonej artykulacji uległa po tylnojęzykowych zaokrągleniu (zob. Leksykon, <a href="?l1=leksykon&lid=624">Labializacja</a>), stąd poświadczenia <i>k<sup>ł</sup>ażdy</i>, <i>pok<sup>ł</sup>oże</i>, <i>g<sup>ł</sup>orstka</i> (Sobierajski 1953: 3).</div>\r\n<div>Dawne <i>a</i> długie (zob. Leksykon, <a href="?l1=leksykon&lid=620">Kontynuanty staropolskiego <i>ā </i>długiego</a>) występujące przed spółgłoską etymologicznie dźwięczną w M. lp rodzaju męskiego wskutek wzdłużenia zastępczego przekształciło się w <i>o</i>. Do dzisiaj w gwarze kujawskiej potwierdzają to liczne przykłady: <i>łobiot - łobiadu, raͦs – od razu</i>, wskutek analogii obserwuje się to samo zjawisko przed spółgłoską etymologicznie bezdźwięczną, np. <i>gnot</i> – <i>gnoty</i>, <i>szpaͦk</i> – <i>szpaͦki</i>, jednak w tych wyrazach podwyższenie artykulacji <i>aͦ</i> jest charakterystyczne nie tylko dla formy mianownika.</div>\r\n<div>Do podwyższenia artykulacyjnego <i>a</i> doszło w sylabie zamkniętej przed N, płynnymi <i>l</i> i <i>ł </i>(zob. Leksykon, <a href="?l1=leksykon&lid=769">Zwężenie artykulacji samogłosek przed spółgłoskami półotwartymi</a>), np. <i>żaͦl</i>, <i>żaͦlu</i> i w imiesłowie czynnym w rodzaju męskim: <i>czytoł</i>, <i>znoł, śoł</i>, ale także w połączeniach -<i>āł</i>, por. <i>kanoł</i>; w D. lmn: <i>laͦt, joj</i>, w zaimkach: <i>jaͦ, nos</i>, a nawet przed zwartymi. Samogłoska <i>a</i> przed spółgłoską nosową uległa podwyższeniu i jest realizowana jako dźwięk pośredni między o i <i>u </i>lub między<i> a </i>i<i> o</i> (<i>aN</i> > <i>uͦN // aͦN</i>), np. w wyrazie <i>muͦm</i> [mam], <i>suͦm</i> [sam].</div>\r\n<div>W środku wyrazu, ale w sylabie zamkniętej, doszło do podwyższenia artykulacji <i>a</i> w całej odmianie. Dotyczy to przykładowo takich formacji jak <i>cołki</i> [<i>cou̯ki</i>], <i>daͦwno</i>, <i>gaͦrnek</i>, <i>piszczaͦłka</i> [<i>piszczaͦu̯ka</i>], <i>syrwaͦtka </i> oraz liczebników głównych i porządkowych od 11 do 19: <i>jedynaście</i> // <i>jedynosty</i>, <i>dwanosty</i>, <i>trzynoście</i> itp. i analogicznie w <i>kilkanoście</i> (dawna grupa āN). Podwyższenie artykulacji <i>a </i>zaszło w gwarze kujawskiej w przedrostkach stopnia najwyższego przymiotników i przysłówków <i>naͦj-</i> // <i>naͦ</i>-, np. <i>nojlepszy</i>, <i>nojgorszy</i>, <i>naw’yncy</i>, a także w niektórych derywatach prefiksalnych od czasownika <i>iść </i>utworzonych za pomocą <i>na</i>-: <i>znojść</i>, <i>naͦńduło</i> [<i>naͦńduu̯o</i>]<i> śe </i>(por. Sobierajski 1952: 5).</div>\r\n<div><i>A pochylone</i> Sobierajski zanotował w wygłosie rzeczowników rodzaju żeńskiego, takich jak <i>braćaͦ, budowlaͦ, drwalniaͦ, chlewniaͦ, patelniaͦ, rolaͦ, stajnio, studniaͦ, sukniaͦ</i>, <i>wolaͦ </i>oraz w zapożyczeniach na <i>-‘aͦ, -jaͦ, -ijaͦ, -yjaͦ,</i> np. <i>balijaͦ, cykorjaͦ, gimnazjaͦ, kierejaͦ, kolacyjaͦ, kuchniaͦ, mszaͦ, wiljaͦ,</i> oraz w wyrazach <i>wujaͦ, stryjaͦ</i>.</div>\r\n<div>Do podwyższenia artykulacji <i>a</i> doszło w D. pl rzeczowników o dawnym przedrostku -<i>ьje</i>, np. <i>Brzyściaͦ, Brzyżaͦ,</i> oraz wskutek analogii <i>Poznaniaͦ, pirzaͦ, źelaͦ, zbożaͦ, zdrowiaͦ, weselaͦ,</i> Sobierajski zanotował też pochylenie w D. rzeczowników na -<i>nie, -cie</i>.</div>\r\n<div>Do podwyższenia artykulacji <i>a</i> doszło też w formacjach czasownikowych na -<i>ić</i>, -<i>ać</i> i ich złożeniach, a także w formantach słowotwórczych <i>-ak, -aczek, -aczyk, -aszek, -arz, -acz, -as, -al, -ar</i> w całym paradygmacie i w prefiksach nominalnych <i>na</i>-, <i>za</i>-, np. <i>naͦbiaͦł</i>, D. <i>naͦbiału</i>.</div>\r\n<div>Nie wymieniono wszystkich pozycji, w których w latach czterdziestych XX wieku Z. Sobierajski dostrzegł pochylenie dawnej samogłoski <i>ā </i>(więcej zob. Sobierajski 1952: 7-8).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><strong>Samogłoska </strong><em><strong>e</strong></em></div>\r\n<div>Samogłoska <i>e</i>, która podległa <a href="?l1=leksykon&lid=660">przegłosowi</a> lechickiemu przed spółgłoskami przedniojęzykowo-zębowymi twardymi w języku ogólnym, dając <i>o</i> z poprzedzającą miękkością (‘<i>e </i>><i> ‘o</i>), w gwarze kujawskiej podległa licznym wyrównaniom analogicznym. Wyrównanie form po przegłosie lechickim do form nieprzegłoszonych z tego samego paradygmatu jest charakterysytczne również dla dialektu wielkopolskiego i gwary dobrzyńskiej, zwłaszcza po spółgłosce wargowej oraz w czasownikach, w których w większości form koniugacyjnych występowało ‘<i>e</i>. Zamiast <i>‘o</i> mamy na Kujawach <i>e</i> w całym paradygmacie czasowników, także w 1. os. pl i 3. os. lmn czasu teraźniejszego: <i>niese</i>, <i>niesuͦm</i>, <i>biere</i>, <i>bieruͦm</i>, <i>wypiere</i>, <i>pogniete</i>, <i>plete</i>, <i>wieze</i>, <i>wiezuͦm</i>, w rzeczownikach: <i>mietła</i>, <i>wiesna</i>, <i>biedro</i>, <i>wieczernica</i>, <i>pierun</i> i <i>piełun</i> (Sobierajski 1952: 8).</div>\r\n<div>Wśród starszych ludzi częste są formy bez przegłosu etymologicznego <i>*ě </i>> <i>‘a</i>, zwłaszcza w wyrazie <i>wieda</i>, <i>powiedać</i> i pochodnych. Sobierajski i Strokowska tłumaczą tę sytuację jako efekt wyrównań analogicznych, mających na celu unikanie oboczności w paradygmacie, lub wpływ gwary mazowieckiej. Do pomieszania obu efektów przegłosu lechickiego doszło w D. wyrazu <i>pierśćuͦnki</i>// <i>pierśćanka </i>(<i>pierściankami</i> lub <i>zdawianami</i> na Kujawach nazywa się zaręczyny).</div>\r\n<div>Do wyrównań w zakresie <i>e ruchomego</i> w paradygmacie doszło w wyrazach: <i>bes</i> – <i>besu</i>, <i>mech</i> – <i>mechu</i>, <i>lyn</i> (<i>lin</i>) – <i>lynu</i>, <i>palic</i> – <i>palica </i>(zob. Leksykon, <a href="?l1=leksykon&lid=517">alternacje głoskowe</a>). Odstępstwa od ogólnopolskich realizacji mamy też na Kujawach w <i>wiater</i>, <i>bestry</i> (‘pstry’) i <i>szewiecki</i> (‘szewski’). <i>E ruchome</i> pojawia się w przedrostkach w czasownikach <i>weszet</i> (‘wszedł’), <i>zeżar</i> (‘zżarł’) oraz przy przyimku <i>w</i>, np. <i>we wozie</i>,<i> we folwarku</i>,<i> we Wielgom Sobote</i>. Z. Sobierajski w niektórych wsiach zanotował jeszcze w latach czterdziestych XX wieku ślady dawnego -‘<i>ewi</i> po spółgłosce miękkiej, np. <i>krawcewi</i>, <i>fornalewi</i>, poza tym wszędzie występowała już <b>końcówka</b> -<i>owi </i>(zob. Leksykon, <a href="?l1=leksykon&lid=642">Oboczność <i>ew</i> // <i>ow</i></a>).</div>\r\n<div>Na Kujawach, tak samo jak w języku ogólnopolskim w XIX wieku, zaszedł tzw. <i>fałszywy przegłos</i>, gdy wygłosowe -<i>eł </i>(wywodzące się z dawnego połączenia *-<i>ьlъ</i>) przeszło w -<i>oł </i>(*-<i>ьlъ ></i> -<i>eł</i> > -<i>oł</i>), zjawisko to jest ograniczone do wyrazów <i>kozieł</i>, <i>osieł</i> i <i>kocieł</i>. Charakterystyczna dla Wielkopolski wymiana -<i>eł</i> > <i>-oł</i> zaszła na Kujawach zachodnich w ograniczonym zakresie (np. <i>krzysołko</i>, <i>zupołnie</i>, <i>kubołek</i>), na wschodzie regionu w ogóle nie występuje.</div>\r\n<div>Samogłoska <i>e</i> w pozycji przed N (zob. Leksykon, <span><a href="?l1=leksykon&lid=692">Samogłoski przed spółgłoskami nosowymi</a>), a po spółgłosce twardej lub stwardniałej przechodzi w gwarze kujawskiej w <i>y</i> (<i>TeN</i> > <i>TyN</i>) – dotyczy to zarówno śródgłosu, jak i wygłosu (np. <i>jedyn</i>, <i>pieczyń</i>, <i>razym</i> ‘razem’, (tym) <i>żurym</i>, <i>do mielynia</i>, <i><sup>ł</sup>ojczynasz</i>, <i>źrynica</i>). Zjawisko to jest na Kujawach powszechne, odstępstwa od tej zasady zdarzają się tylko przy niektórych końcówkach fleksyjnych (Sobierajski 1952: 10). Samogłoska <i>e</i> w pozycji przed N, ale po <i>j </i>lub spółgłoskach miękkich przechodzi w gwarze kujawskiej w<i> i</i> lub <i>y</i> (<i>ĆeN</i> > <i>ĆiN // ĆyN</i>) zarówno w śródgłosie, jak i w wygłosie, np. <i>cimno</i>, <i>codzinnie</i>, <i>paninka</i>, <i>wińcowe</i>, <i>grudziń</i>, <i>siń</i>, <i>z jajym</i> (sic!), <i><sup>u̯</sup>osim</i>. Wahania między <i>i</i> a <i>y</i> są możliwe nawet u tej samej osoby, por. <i>wim</i> // <i>ja nie wym</i>, chociaż przeważają liczebnie te z iN. Taka sama sytuacja zachodzi po przeczeniu <i>nie</i> + N > <i>ni</i> // <i>ny</i> (np. <i>ni muͦm</i>, <i>ni możym</i>, <i>ny mota</i> ‘ nie mata’). Samogłoska <i>e</i> przed spółgłoską nosową również przechodzi w <i>i </i>(<i>eN </i>><i> iN</i>), co widać w wyrazach <i>dziń</i> [dzień], <i>kamiń</i> [kamień], <i>tyn</i> [ten]. </span></div>\r\n<div>Dawna długa samogłoska <i>e</i>, która później uległa ścieśnieniu <i>é </i>(Zob. Leksykon, <span> <a href="?l1=leksykon&lid=685">Samogłoska pochylona <i>e<sup>i/y</sup></i></a>), w gwarze kujawskiej ma postać <i>i</i> po spółgłosce miękkiej lub <i>y</i> po twardej (schematycznie: <i>Cé </i>> <i>C’i</i>, <i>Cé</i> > <i>Cy</i>), por. Por. <i>… Na tej lipce, na tej zielony… </i>(Krzyżaniak 2001: 275), przykładowo: <i>wisz</i> [wiesz], <i>tysz</i> [też], <i>rozumisz</i> [rozumiesz], <i>tygo dobrygo</i> [tego dobrego], <i>kobita</i>, <i>dziwka</i>, <i>lepi</i> [lepiej], <i>gorzy</i> [gorzej], ale nie jest to reguła, gdyż zdarzają się realizacje <i>wyb’yroł</i>, <i>b’ydota </i>obok <i>bida</i>, <i>wybirać</i>. Przytoczone przykłady ukazują, że ta zmiana zaszła w 2. osobie lp, w D. lp przymiotników, zaimków i w liczebnikach, a także w stopniu wyższym przysłówków. Większą frekwecję, jak w wypadku dawnego <i>e</i> krótkiego, wykazują połączenia z iN, tylko w dwóch punktach w powiecie mogileńskim i w jednym w kolskim Z. Sobierajski odnotował przewagę yN.</span></div>\r\n<div><strong><br />\r\n</strong></div>\r\n<div><strong>Samogłoska </strong><em><strong>o</strong></em></div>\r\n<div>Samogłoska <i>o</i> w gwarze kujawskiej często ulega <a href="?l1=leksykon&lid=624">labializacj</a>i zwykle pojawia się przed nią zredukowane <i>u</i> niezgłoskotwórcze – dotyczy to zwłaszcza nagłosu i nieco rzadziej śródgłosu, np.<i><sup>ł</sup>oczy</i>, <i><sup>ł</sup>ogiń</i>, <i><sup>ł</sup>ociec</i>, <i>w<sup>ł</sup>orek</i>, <i>r<sup>ł</sup>obi</i>. Sporadycznie Sobierajski spotykał w latach czterdziestych XX wieku na Kujawach wielkopolską realizację dyftongiczną <i>łœ</i> – z dźwiękiem pośrednim między <i>o</i> a <i>e</i>. Najczęściej labializacja zachodzi w gwarze kujawskiej po spółgłoskach tylnojęzykowych <i>k, g, x</i>, po płynnej <i>r</i>, wargowych <i>p, b, v</i> oraz nosowych <i>m, n</i>, czyli w węższym zakresie niż w sąsiedniej Wielkopolsce.</div>\r\n<div>Omawiana samogłoska w grupie -oN- ulega zwężeniu i przechodzi w uͦN lub uN (oN- > uͦN // uN), por. <i>zaguͦn, zmyśluͦne, kuń, czerwune</i>, nie daje jednak dyftongu, jak dzieje się w Wielkopolsce. Do zwężenia <i>o</i> dochodzi też w wygłosie przed nagłosową N- z kolejnego wyrazu (<i>duͦ nieguͦ</i>) – por. Leksykon <span><a href="?l1=leksykon&lid=769">Zwężenie artykulacji samogłosek przed spółgłoskami półotwartymi</a>.</span></div>\r\n<div><a href="?l1=leksykon&lid=620">Kontynuanty staropolskieego <i>o</i> długiego</a>, które później uległo ścieśnieniu, dały w gwarze kujawskiej <i>uͦ</i> lub też zrównały się, tak samo jak w języku ogólnopolskim, z głoską <i>u</i>. Zakres o pochylonego jest na Kujawach szerszy niż w języku ogólnopolskim, gdyż doszło do podwyższenia artykulacji w połączeniach ze spółgłoską nosową <i>oN</i> > <i>uN</i>, np. <i><sup>u̯</sup>uͦn</i>, <i>kuͦń </i>i w innych wyrazach (przykłady zob. Sobierajski 1952: 17).</div>\r\n<div>W Wielkopolsce i na Kujawach doszło do zwężenia wygłosowego -<i>o</i> w D. lp rm i rn w odmianie zaimkowej przymiotników (-<i>ego</i> > -<i>ygu, -igu</i>), w D. zaimka <i>go</i> i <i>niego</i>, <i>tego</i> (<i>guͦ</i>), <i>wszystkiego</i> (<i>wszystkieguͦ</i>), w przysłówkach <i>dopiru</i> // <i>dopieru</i> // <i>dop’yruͦ</i>. W połowie XIX wieku zaświadczono proces odwrotny: obniżenie artykulacyjne <i>u</i> przed spółgłoską nosową (<i>uN</i> > <i>oN</i>), jak w wyrazach <i>gronta</i> [grunta], <i>nomer</i> [numer], <i>rachonek</i> [rachunek], <i>tronek</i> [trunek].</div>\r\n<div>SAMOGŁOSKA U</div>\r\n<div>Na Kujawach wymowa samogłoski <i>u</i> nie różni się od ogólnopolskiej poza połączeniem uN, gdzie obserwujemy <a href="?l1=leksykon&lid=679">rozszerzenie artykulacyjne</a> do oN (uN > oN), ilustrują to przykłady – pochodzące od starszych osób – <i>bont</i>, <i>gront</i>, <i>gatonek</i>, <i>nomer</i>, <i>rachonek</i>, <i>rozom</i>, <i>tronek</i>. Przyczyny odwrotu tego zjawiska Sobierajski upatruje w odwrotnej ogólnopolskiej tendencji do podwyższania artykulacji oN do uN.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><strong>Samogłoska <em>i</em>, </strong><em><strong>y</strong></em></div>\r\n<div>Samogłoska <i>i</i>, <i>y</i> przed zębowym <i>l</i> bądź <i>ł </i>obniża swoją artykulację do <i>yͤ</i> albo nawet do <i>e</i>, np. <i>siyͤła</i>, <i>kobeła</i>, <i>potrafeli</i>. Zjawisko to nie występuje konsekwentnie i nie wszędzie tam, gdzie zachowało się <b><i>ł</i></b>zębowe, Sobierajski dostrzegł je przede wszystkim na Kujawach wschodnich, w czasie zaborów znajdujących się w Kongresówce, oraz szczątkowo na Kujawach zachodnich, na zachód od Inowrocławia.</div>\r\n<div>Pod wpływem dialektu wielkopolskiego samogłoski <i>i, y</i> stojące przed tautosylabicznym niezgłoskotwórczym <i>ł</i> przechodzą w <i>u </i>(<i>ił</i> // <i>ył</i> > <i>uł</i>, np. <i>był</i> > <i>buł</i>, <i>szuł</i> [szył], <i>biuł</i> [bił], <i>nosiuł</i> [nosił], <i>płaciułem</i> [płaciłem] na obszarze Kujaw właściwych (zob. Leksykon, <span><a href="?l1=leksykon&lid=667">Przejście wygłosowego lub śródgłosowego</a> <i>-ił, -ył > -uł </i>(<i>-y<sup>u</sup>ł</i>). Zjawisko to jest zaświadczone przede wszystkim w imiesłowie czynnym czasu przeszłego czasowników IV koniugacji, np. <i>nosiuł</i>, <i>spuściuł</i>, <i>zrobiuł</i>, <i>prosiuł</i>, <i>pobiuł</i>. Ilustruje je też powiedzenie: <i>Nie paminto wół, jak cielińciem buł</i> notowane w takiej postaci zarówno w Wielkopolsce, jak i na Mazowszu, gdyż obniżenie artykulacyjne dotyczy również dawnego <i>y</i> przed <b><i>ł</i></b><i> // ł </i>w formach czasownika <i>być </i>(w czasie przeszłym, trybie przypuszczającym). Jednak nawet u tego samego rozmówcy można usłyszeć <i>bułem</i> obok <i>bełem</i> i <i>byłem</i> (np. w Sędzinie, Nieszawie). </span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><a href="?l1=leksykon&lid=691">SAMOGŁOSKI NOSOWE</a></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><strong>Samogłoska </strong><em><strong>ę</strong></em></div>\r\n<div>Samogłoska <i>ę</i> uległa zawężeniu i ma postać <i>i, y</i> nosowego [į, y̜]; mogła też ulec rozłożeniu na\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Tak samo jest realizowane <i>e</i> przed spółgłoskami nosowymi, por. <i>dziń</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#"><i>im</i>, <i>ym</i></a> jak w wyrazach <i>tympy</i> [tępy], <i>tyndy i owyndy</i> [tędy i owędy], <i>gymba</i> [gęba], <i>pinta</i> [pięta], <i>gynsi za wodum</i> [gęsi za wodą]. Po spółgłosce twardej bądź stwardniałej występuje nosowe <i>y̜</i> [yN], natomiast po palatalnej może występować albo – częściej – <i>y̜</i> nosowe [yN] albo <i>į</i> nosowe [iN] w zależności od następującej. Jest to wspólna cecha gwary kujawskiej i dialektu wielkopolskiego.</div>\r\n<div>Jednak jeszcze w latach czterdziestych XX wieku starsi użytkownicy gwary kujawskiej (na Kujawach właściwych) mieli szeroką i niską wymowę nosówki <i>ę</i> oraz <i>e</i> przed spółgłoskami nosowymi, np. <i>ganś</i>, <i>dziań</i>, <i>bochanek chleba</i>, <i>duchanka</i> (<i>duchenka</i>, czyli biały czepiec zakładany zmarłemu do trumny), co łączy Kujawy z gwarą dobrzyńską, chełmińską i Mazowszem bliższym. Teraz takiej wymowy nosówki przedniej na Kujawach się nie spotyka, co świadczy o tym, że pod względem realizacji nosówek gwara kujawska oddaliła się od dialektów północnopolskich (cecha ta łączyła Kujawy z Krajną, Borami Tucholskimi, Kaszubami, Kociewiem oraz Ziemią Chełmińską i Dobrzyńską). O dawnej wymowie świadczą sporadycznie spotykane do dziś formy hiperpoprawne typu <i>najkocheńszy</i>, <i>teńcować</i>.</div>\r\n<div>Nosówka przednia -<i>ę </i>w wygłosie na Kujawach – tak samo jak w języku ogólnym – traci nosowość i zlewa się z <i>e</i>. Nosowość znika zwykle w <a href="?l1=leksykon&lid=575">formach 1. os. lp czasu teraźniejszego</a> (<i>biere</i>, <i>robie</i>), w B. lp rzeczowników zakończonych w M. na -<i>a</i> (<i>głowe</i>, <i>nauke</i>, <i>religie</i>), w rzeczownikach rodzaju nijakiego zakończonych na -ę (<i><sup>j</sup>ime</i>, <i>sime </i>‘siemię’, <i>ramie</i>, <i>ciele</i>), w B. zaimka wskazującego <i>tę</i> oraz innych żeńskich zaimków, przymiotników i liczebników (<i>na swoje ręke</i>, <i>na każde rane</i>), a także w B. zaimków osobowych i zwrotnego (<i>me</i>, <i>cie</i>, <i>sie</i>).</div>\r\n<div>Do odnosowienia dochodzi w imiesłowie przeszłym czynnym koniugacji II w lp i lmn, np. <i>wetknuł</i>, <i>zdrzymnuł</i>; rzadziej z formantem -<i>yli</i>: <i>chwytnyli</i>, <i>ustanyli</i>. Na zachodnich Kujawach notuje się formy <i>puknył</i>, <i>cisnył</i>, <i>przystanył</i>, charakterystyczne dla Wielkopolski. W lmn występują formy werbalne bez przyrostka -<i>ną</i>-, np. <i>zamkli</i>, <i>zaciųͦgli</i>, <i>sie cofli</i>, <i>ržli</i> itp. Do denazalizacji dochodzi w całej odmianie w formach czasu przyszłego od <i>być</i>: <i>byde</i>, <i>bydziesz</i>.</div>\r\n<div>Na Kujawach występuje kilka wyrazów z wtórną nosowością (por. Leksykon, <a href="?l1=leksykon&lid=755">wtórna nosowość</a>), są to przede wszystkim <i>mięszkanie</i>, <i>mięszkaniec</i>, <i>mięszać</i>, a także <i>jęzioro</i>, jak w pieśni <i>Z tamtyj strony jęziora/ stoji lipka zielóna </i>(Krzyżaniak 2001: 275), jest ona charakterystyczna również dla kilku zapożyczeń (<i>aŋgryst</i>, <i>mentryka</i>, (ten) <i>tuͦmpuͦl </i>‘topola’).</div>\r\n<div><strong><br />\r\n</strong></div>\r\n<div><strong>Samogłoska </strong><em><strong>ą</strong></em></div>\r\n<div>Samogłoska nosowa <i>ą</i> brzmi często jak nosowe <i>uͦ </i>[ųͦ], <i>u</i> [ų], może też dojść do rozłożenia artykulacyjnego nosówki tylnej <i>ą</i> na uͦN lub uN, co ilustrują wyrazy: <i>jųć sie</i> [jąć], <i>mųͦż</i> [mąż], <i>piunty</i> [piąty], <i>bumbel</i> [bąbel], <i>zumb</i> [ząb], <i>kunt</i> [kąt].</div>\r\n<div>Przed zwartymi i w wygłosie zwykle nosówki ulegają rozłożeniu, na Kujawach (po linię Wisły od zachodu) wygłosowe -<i>ą</i> zachowuje nosowość, ulega zwężeniu i rozłożeniu, np. <i>jadum dzieci drogum</i>. Jest to cecha utrzymująca się do dziś.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><strong>SPÓŁGŁOSKI PROTETYCZNE</strong></div>\r\n<div>Na Kujawach do dzisiaj utrzymuje się silna <a href="http:?l1=leksykon&lid=624">labializacja</a> w nagłosie i słabsza w śródgłosie, np. <i>okno</i> jest wymawiane jak <i><sup>ł</sup>okno</i>, <i>od obiadu</i> jak <i><sup>ł</sup>od <sup>ł</sup>obiadu</i>, <i>ojciec</i> jak <i><sup>ł</sup>ojciec</i>. Cecha ta wyróżnia też dialekt wielkopolski. Do dziś zdarzają się formy hiperpoprawne, w których unika się nagłosowego <i>ł</i>-, stąd <i>okieć</i> [łokieć], <i>chop</i> [chłop] czy <i>gowa</i> [głowa].</div>\r\n<div>Rzadsza w gwarach kujawskich jest labializacja <i>u-</i>, jednakże występują takie formy jak: <i><sup>ł</sup>ucho</i>, <i><sup>ł</sup>ubierać</i>, zdarza się <i>j</i> jako proteza dla <i>u-</i>, np. <i>jucho</i>, <i>juzdeczka</i>. Tak jak w wielu gwarach Polski występuje <a href="?l1=leksykon&lid=656">prejotacja</a> <i>a-</i> i <i>e-</i>, poświadczana np. w imionach <i>Jagnieszka</i>, <i>Jadam</i>, <i>Jewa</i>, rzeczownikach pospolitych <i><sup>j</sup>ambuna</i> i <i><sup>j</sup>ambaras</i>, czy w spójniku lub przysłówku <i>jaż</i> [aż]. Sporadycznie pojawia się przed samogłoską w nagłosie <i>h</i>, np. <i>hale</i>, <i>halagant</i>,<i> hatłasowe </i>(zob. Leksykon, <a href="?l1=leksykon&lid=670">przydech</a>).</div>\r\n<div>Samogłoskę <i>i</i> w nagłosie poprzedza zwykle <i>j</i>, nieraz silnie artykułowana (<i><sup>j</sup>igła</i>, <i><sup>j</sup>inne</i>, <i><sup>j</sup>inwyntarz</i>), dotyczy to też spójnika <i>i</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><strong>KONSONANTYZM</strong></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Po każdej spółgłosce bezdźwięcznej w gwarze kujawskiej <i>w </i>może tracić dźwięczność lub ją utrzymywać – chwiejność ta dotyczy nie tylko różnych części regionu, lecz także tej samej wsi i tego samego człowieka. Świadczy to o przejściowym charakterze gwary kujawskiej między dialektem wielkopolskim, w którym nie ma asymilacji <i>w</i> do poprzedzającej spółgłoski, a dialektami północnopolskimi.</div>\r\n<div>W grupach nagłosowych <i>śv’</i>-, <i>ćv’</i>- drugi składnik tracił dawniej na Kujawach miękkość i dźwięczność (zob. Leksykon, <a href="?l1=leksykon&lid=546">depalatalizacja</a>). Zenon Sobierajski zauważył, że tylko osoby starsze mówiły <i>śfat</i> [świat], <i>śfatło</i> [światło], <i>śfeca</i> [świeca], <i>śfynia</i> [świnia], <i>śfadek</i> [świadek], <i>niedźweć</i> [niedźwiedź], <i>ćfartka</i> [ćwiartka] i też nie we wszystkich wyrazach cecha ta była widoczna. Stwardnienie grup nagłosowych <i>śv’</i>-, <i>ćv’</i>- w latach czterdziestych XX wieku występowało jeszcze na rdzennym obszarze Kujaw i na Kujawach Białych (Sobierajski 1952: 32-33).</div>\r\n<div>Kujawy dzielą się na część wschodnią i zachodnią ze względu na wymowę <i>ł</i>. Granica wymowy <b><i>ł </i></b>przedniojęzykowo-zębowego biegnie wzdłuż granic administracyjnych powiatów aleksandrowskiego z jednej strony, a toruńskiego, inowrocławskiego i konińskiego z drugiej. Kujawy zachodnie (powiat inowrocławski, wschodnia część powiatu mogileńskiego oraz przylegający doń skrawek konińskiego) mają niezgłoskotwórcze <i>u</i> wargowe, na Kujawach wschodnich obok <i>u</i> niezgłoskotwórczego utrzymuje się <b><i>ł</i></b>. Z. Sobierajski spotkał jeszcze na Kujawach zachodnich staruszków, którzy realizowali<i> <b>ł</b></i> przedniojęzykowo-zębowe, co świadczy o powszechności kiedyś tej wymowy na Kujawach i stosunkowo niedawnych zmianach. Rzadko dochodziło w gwarze do zaniku nagłosowego lub śródgłosowego <i>ł</i>, por. <i>’opata</i>, <i>’ańcuszek</i>, <i>putno</i> ‘płótno’, <i>gupi</i> ‘głupi’, <i>chop</i> ‘chłop’.</div>\r\n<div>Spółgłoska <i>l</i> przed spółgłoskami szeregu tylnego ma zawsze w gwarze kujawskiej twardą artykulację, jeśli jednak występuje ona przed samogłoską szeregu przedniego, może być zmiękczona (zwłaszcza przed <i>i</i>). Prawdopodobnie pod wpływem dialektu mazowieckiego i gwary dobrzyńskiej w niektórych miejscowościach w latach czterdziestych XX wieku Z. Sobierajski spotykał rozpowszechnioną wymowę twardego <i>l</i> także przed <i>i</i>, np. w wyrazie <i>glyna</i>, <i>Lypno</i>, <i>lypa</i>. Taką wymowę <i>l</i> spotkała też A. Strokowska w Bądkowie (powiat aleksandrowski) i Pikutkowie (włocławski), natomiast w Topólce i w Rakutowie natknęła się na ślady dawnego miękkiego <i>l</i>’ przed samogłoską <i>e</i>, np. <i>pol’e</i>, <i>lieśny</i>.</div>\r\n<div>Formy czasu przeszłego od czasowników <i>mleć</i>, <i>pleć</i> w gwarze kujawskiej są zgodne z dialektem wielkopolskim i polskim językiem literackim: on <i>mełł</i>, ona <i>mełła</i>, on <i>pełł</i>, ona <i>pełła</i>. Tak samo prasłowiański <a href="?l1=leksykon&lid=706">sonant</a> przedni <i>l</i> (<i>*ḷ’</i> > eł) rozwinął się w wyrazach <i>wełna</i> czy <i>pełny</i>.</div>\r\n<div>Dawne miękkie <i>r</i>, które w języku ogólnym dało <i>rz </i>(<i>r’</i> > <i>rz</i>), a potem zlało się z <i>ż</i>, w gwarze kujawskiej zachowało swoje archaiczne brzmienie – w wymowie niektórych starszych Kujawiaków (ale też nie w każdej pozycji) Sobierajski słyszał jeszcze <a href="?l1=leksykon&lid=586">frykatywne r<sup>ż</sup></a>, z czego wynika, że element wibracyjny się utrzymywał, a spirant był zredukowany, np. <i>gr<sup>ż</sup>mot</i>, <i>na dr<sup>ż</sup>ewach</i>, <i>pier<sup>ż</sup>yna</i>. Powszechnie na Kujawach utrzymuje się opisana powyżej wymowa jedynie w wyrazie <i>r<sup>ż</sup>niwa</i> i pochodnych. Na zachód od Inowrocławia wymowa ta zanika na korzyść <i>rz</i> utożsamionego z <i>ż</i>, czyli typ <i>żniwa</i>.</div>\r\n<div>Często na Kujawach zdarzało się słyszeć w latach czterdziestych XX wieku <i>r</i> zamiast ogólnopolskiego <i>rz</i>, np. <i>zrucić</i> (lub <i>zdrucić</i> ze wstawnym <i>d</i>), <i>przekrta</i> ‘przechrzta’, <i>wskresiła</i> ‘wskrzesiła’, <i>grechotkami</i> ‘grzechotkami’. Nie ma w omawianej gwarze tendencji do wymawiania połączenia <i>r + ż</i> jako <i>ż</i> (<i>dzirżok</i>, <i>dzirżył</i>, <i>dzirżawa</i>, <i>skarżył</i>, <i>rżysko</i>), rzadko spotyka się wymowę <i>żnuńć</i>.</div>\r\n<div>Jedną z najbardziej swoistych cech gwary kujawskiej jest dyspalatalizacja miękkiego <i>m’</i> do dzisiaj występująca na całym obszarze Kujaw. Zjawisko to ilustrują formy N. lmn rzeczowników, przymiotników i zaimków mające końcówkę -<i>amy // -‘amy</i>; -<i>imy</i> // -<i>ymy</i>: <i>rękamy</i>, <i>nogamy</i>, <i>wozamy</i>, <i>całymy rodzinamy</i>, <i>za namy</i>, C. zaimka osobowego <i>mi</i> (<i>mi</i> > <i>my</i>), np.\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Por. <i>Wódki my dać, Wódki my dać, / Bo my wiecheć z buta widać </i>(Krzyżaniak 2001: 234).'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#"><i>dej my</i></a>oraz B. zaimka osobowego <i>mię</i> (<i>mię</i> > <i>me</i>), por. <i>me ocyganiła</i>,<i> me boli </i>(por. Leksykon, <a href="?l1=leksykon&lid=741">Uproszczenie grup spółgłoskowych powstałych w wyniku asynchronicznej wymowy spółgłosek wargowych miękkich</a>.</div>\r\n<div>Na Kujawach utrzymuje się dawna wymowa <i>anjoł</i> z twardym <i>n</i>. W pasie Polski środkowej od Mazowsza poczynając, przez Kujawy, Ziemię Dobrzyńską, po Wielkopolskę spotyka się w niektórych wyrazach zastępowanie <i>j</i> przez <i>ń</i>, na Kujawach dotyczy to form <i>niedwabna chusta</i> [jedwabna] oraz derywatów prefiksalnych czasownika <i>iść</i> w formach czasu przyszłego: <i>dońdę</i>, <i>zańdę</i>, <i>przyńdę</i>, <i>przeńdź</i>, <i>znańdziesz</i> itp. </div>\r\n<div>Mimo że w gwarze kujawskiej nie występuje <a href="?l1=leksykon&lid=628">mazurzenie</a>, szereg głosek <i><i>sz, ż, cz</i> </i>nie jest stabilny na całym tym obszarze. Utrzymuje się tendencja do przechodzenia <i>sz</i> > <i>ś</i>, np. w wyrazach <i>ślachta</i>, <i>śli</i>, <i>ślak</i>, <i>śkło</i>, <i>durślak</i>, i <i>ż</i> > <i>ź, </i>jak w<i> źryć</i>. Prawdopodobnie dzięki temu na Kujawach utrzymały się <a href="?l1=leksykon&lid=522">archaizmy fonetyczne </a>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<i><a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Por. <i>Czemu druhny nie śpiewacie, / czy zielazne buzie macie?</i> (Krzyżaniak 2001: 234).'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#"><i>kiesień</i> i <i>zielazo</i></a>, </i>które w języku ogólnopolskim „poprawiono”. Spółgłoska <i><i>ś</i> </i>zamiast ogólnopolskiego <i>s</i> utrzymuje się w wyrazach <i>śrybro</i> // <i>śrybło</i>, <i>śpikrz</i> ‘spichrz’, <i>śpiczata</i> ‘spiczasta’, <i>śto</i> ‘sto’, <i>śipać</i> ‘sypać’, <i>pisimnie</i> ‘pisemnie’ (por. Sobierajski 1952: 41). Zdarza się też przejście nagłosowego <i>s-</i> > <i>sz-</i>, np. <i>szkarpety</i>, <i>wszpak</i> ‘wspak’, <i>sztelmach</i>, <i>szkowruͦnki, </i>analogczny proces w zakresie dźwięcznych (<i>z</i> > <i>ż</i>) Sobierajski dostrzegł jedynie w wyrazie <i>Żosia</i>. Wahania między <i>c</i> i <i>cz</i> występowały raczej rzadko i ograniczały się do wyrazów <i>Ceśka</i> // <i>Cześka</i>, <i>felcer</i> // <i>felczer</i>.</div>\r\n<div>O szadzeniu na południowych i południowo-wschodnich Kujawach (na południe od lini Sompolno – Brdów – Chodecz – Kowal) była już mowa na początku – zjawisko to jest wynikiem ścierania się niemazurzącej wymowy kujawskiej z mazurzącym Mazowszem. Cekanie stanowi podtyp szadzenia i również występuje na tym obszarze, jego jednak ograniczone do kilku tylko wyrazów: <i>cas</i>, <i>zwycajny</i> i ich derywatów.</div>\r\n<div>Silną tendencję do asymilacji pod względem miękkości wykazuje na Kujawach połączenie <i>sz + l</i>, które przechodzi w <i>ś + l</i> (<i>szl</i> > <i>śl</i>) zarówno w nagłosie, jak również w śródgłosie (chociaż tu mniej przykładów): <i>śli, ślachta, ślaczki, durślak, pośli</i>. Częstym zjawiskiem jest asymilacja <i>dż</i> w pozycji przed <i>w’ </i>(<i>dż</i> + <i>w’ </i>> <i>dźw’</i>), potwierdza to wyraz <i>dźwi</i> o dużej frekwencji oraz jego derywaty. <i> </i></div>\r\n<div>Miękkie <a href="http://?l1=leksykon&lid=714">spółgłoski tylnojęzykowe</a> <i>k’</i>, <i>g’</i> są artykułowane tak, jak w języku ogólnopolskim, ale w miejscowościach nadwiślańskich pod wpływem gwar chełmińskiej i dobrzyńskiej twardnieją przed <i>e</i>,<i> i </i>(<i>k’e // k’i > ke // ky</i>, <i>g’e //</i> <i>g’i </i>> <i>ge // gy</i>) co ilustrują wyrazy <i><sup>ł</sup>oger</i>, <i>ogeń</i>, <i>długe</i>, <i>z mlykem</i>,<i> cukernia</i>. Jest to wymowa rażąca, więc pojawiają się <a href="?l1=leksykon&lid=571">formy hiperpoprawne</a>, np. <i>wziąć za rękie</i>, <i>chować gięsi</i>. Cecha ta występuje także na Mazowszu. Twarde <i>k, g, ch</i> występowały w latach czterdziestych XX wieku w czasownikach wielokrotnych: <i>przesłuchywały</i>, <i>oszukywały</i>, <i>opiekywała sie </i>(zamiast ogólnopolskiego <i>opiekowała się</i>).</div>\r\n<div>Spółgłoska <i>k</i> – tak, jak w wielu polskich gwarach – w sąsiedztwie zwartej (przed zwartą i po niej) wykazuje tendencję do dysymilacji pod względem stopnia otwarcia i przechodzi w <i>ch</i>, np. <i>chto</i>, <i>chtoͧry</i>, <i>nicht</i>, <i>dochtoͧr</i>, <i>trachtoͧr, dychtando</i>,<i> wetchniesz</i>,<i> napotchała</i>. Na Kujawach zachowała się dawna wymowa <i>krzciny. </i>Porces odwrotny, czyli zmiana <i>ch</i> > <i>k</i> ma mniejszą frekwencję i ogranicza się do wyrazów <i>krzuͦn</i> ‘chrzan’, <i>spikrz</i> ‘spichrz’ i <i>liktorz</i> ‘lichtarz’ oraz ich derywatów.</div>\r\n<div>Na Kujawach występuje udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa, co ilustrują następujące przykłady: <i>jag͜ uržnum</i>, <i>jag͜ iyndyk</i>, <i>tag͜ my</i>, <i>jag͜ me to boli</i>, <i>tag͜ rano</i>, <i>chlib͜ razowy</i>. Udźwięcznienie zachodzi także w śródgłosie, por. połączenia zaimków jak, tak z ruchomą końcówką czasownika 1. os. lp: <i>jagem</i>, <i>tagem</i> oraz z samym już czasownikiem <i>paz͜ym</i> (‘pasłem’), <i>nie ućyg͜ym</i> (‘nie uciekłem’). W połączeniach z przyimkami i w formacjach przedrostkowych obowiązują te same reguły, np. <i>z͜ dumu</i>, <i><sup>ł</sup>od͜ woza</i>, <i>roz͜mamrane</i>. Na Kujawach Nadwiślańskich niekiedy możliwa jest międzywyrazowa fonetyka ubezdźwięczniająca (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=570">fonetyka międzywyrazowa zróżnicowana regionalnie</a>). </div>\r\n<div>Do <a href="?l1=leksykon&lid=562">dysymilacji</a> dochodzi w gwarze kujawskiej przy sąsiedztwie dwóch spółgłosek tylnojęzykowych, zwłaszcza, jeśli występuje podwojenie spółgłoski, np. w wyrazie <i>lekko</i> – <i>letko</i>, <i>miękko</i> - <i>miy̜ntko</i>. Jeżeli sąsiadują ze sobą spółgłoski <i>d</i> i <i>l</i> bądź <i>ł</i>, dochodzi do dysymilacji do <i>g</i> (<i>d + l // ł</i> > <i>g + l // ł</i>), jak w przykładzie <i>mgłe</i> (‘mdłe’).</div>\r\n<div>Na Kujawach, tak jak w całym pasie dialektów północnopolskich, nie doszło do ściągnięcia w formach czasowników <i><i>bać się</i>, <i>stać</i>; </i>mamy w związku z tym: <i>bojać sie, </i>on <i>bojał</i> <i>się</i>, <i>stojać</i>, on <i>stojał</i>. Gwary północne tracą często sufiks -<i>ować</i><span>, dotyczy to zwłaszcza czasownika <i>kupować</i> (> <i>kupać</i>, ja\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Por. <i>Zabawiłym sie na jarmarczku w Berlinie, / jagem kupał podarunek dziewczynie</i> (Krzyżaniak 2001: 203).'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#"><i>kupam</i>)</a> i formacji wielokrotnych od -<i>jąć</i> występujących tylko z przedrostkami <i>zajmować</i>, <i>najmować</i> itp. ( > <i>zajmać</i>, <i>najmać</i>, <i>wyjmać</i>). Wspólne dla Kujaw i Mazowsza było przedłużenie rezonansu nosowego i przesunięcie go na głoskę <i>ł</i> w formach <i>wzion</i>, <i>wzieni</i> [wziął, wzięli]. </span></div>\r\n<div>W gwarze kujawskiej dochodzi do licznych uproszczeń w grupach spółgłoskowych (zob. Leksykon, <span><a href="?l1=leksykon&lid=590">Grupy spółgłoskowe w dialektach</a>). W nagłosie zanika </span><i><span><i>d-</i>, </span></i><span>np. </span><i><span><i>lo niegu</i></span></i><span> [dla niego], i </span><i><span><i>g-</i>, </span></i><span>por. </span><i><span><i>dzie idziesz</i></span></i><span> [gdzie]; w śródgłosie </span><i><span>-<i>l</i>-, </span></i><span>spotyka się więc </span><i><span><i>abo</i> [albo], </span></i><span>zanika także </span><i><span>-<i>w</i>-, </span></i><span>jak w wyrazach </span><i><span><i>obarzanki</i> </span></i><span>[obwarzanki] czy </span><i><span><i>góźdź</i> </span></i><span>[gwóźdź]. Spółgłoska </span><i><span><i>ł</i> </span></i><span>zanika w wygłosie w imiesłowie przeszłym czynnym w rodzaju męskim: </span><i><span><i>wszed</i>, <i>niós</i>, <i>wlaz</i>, -<i>t</i> </span></i><span>w </span><i><span><i>jes</i> [jest], -<i>m</i> </span></i><span>w wygłosie zapożyczonych rzeczowników </span><i><span><i>katechiz</i></span></i><span> [katechizm] i </span><i><span><i>reumatyz</i> </span></i><span>[reumatyzm], </span><i><span>-<i>ć</i> </span></i><span>ginie w grupie </span><i><span>-<i>ść</i> (<i>nieś</i></span></i><span> ‘nieść’, </span><i><span><i>doś</i> ‘</span></i><span>dość’). Spotyka się też formy ze spółgłoskami wstawnymi: </span><i><span>-<i>d</i>-, -<i>n</i>-, -<i>k</i>- i -<i>ź</i>-, </span></i><span>jak w </span><i><span><i>Hendryk</i>, <i>Hyndryk</i>, <i>mentryka</i> </span></i><span>oraz </span><i><span><i>całki</i>, <i>całka</i>,<i> spoździeje</i>, <i>nie spoździała sie</i>. </span></i><span>Ta cecha gwarowa również nie ogranicza się do Kujaw (zob. Leksykon, <a href="?l1=leksykon&lid=717">Spółgłoski wstawne</a>).</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><strong>SŁOWOTWÓRSTWO</strong></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W zakresie słowotwórstwa rzeczowników na Kujawach rozpowszechnił się mazowiecki formant słowotwórczy <i>-<i>ak</i> </i>charakterystyczny w tej gwarze nie tylko dla nazw istot młodych i niedorosłych; tworzy też inne typy rzeczowników, np. <i>baraniaki</i>, <i>skórzaki</i> – o spodniach, <i>piejak</i> ‘kogut’, <i>śinniok</i> ‘siennik’), a nawet przymiotniki. Za pomocą tego formantu słowotwórczego na Kujawach tworzyło się skróty nazwisk i przezwiska. Od nazwisk powstają też formy gwarowe za pomocą formantów -<i>aczek</i>, -<i>aczka</i> (Sobierajski 1952: 59).</div>\r\n<div>Większą frekwencję niż w polszczyźnie ogólnej i szerszy zakres zastosowania przejawia też formant <i>-<i>as</i> </i>(np. <i><i>dziaͦbas</i> ‘</i>dziabka’, <i>cukierasy</i> ‘cukierki’, <i>biegas</i> ‘o człowieku lubiącym podróże’), -<i>ista</i> (<i>skrzypista </i>‘skrzypek’, <i>wiernista</i> ‘o człowieku: zaufany, wierny’) i -<i>anie</i>, -<i>enie</i>, -<i>cie</i>, tworzące częściej niż w języku ogólnym nazwy odczasownikowe, które mają też większą frekwencję w gwarze kujawskiej (<i>od głowy bolynia, poskarżynie, zadowoln’ynie</i>). Formacje augmentatywne tworzy się na Kujawach przy użyciu formantów: -<i>isko</i>, -<i>icha</i> // -<i>ycho</i> oraz przez ucięcie.</div>\r\n<div>Duża liczba formantów słowotwórczych i ich inna frekwencja niż w języku ogólnym przywodzą na myśl stan staro- i średniopolski (zob. Leksykon, <a href="?l1=leksykon&lid=526">Archaizmy słowotwórcze</a>), kiedy w języku panowała większa dowolność.</div>\r\n<div>Przymiotniki wyrażające posiadanie czegoś, podobieństwo czy skłonność ku czemuś tworzone są w gwarze kujawskiej za pomocą sufiksu <i>-<i>’aty </i>(<i>gliniata droga</i>, <i>graniata krowa</i>, <i>pasiata</i>, <i>torfiata zimia</i>), </i>inaczej niż w języku ogólnym, gdzie zazwyczaj funkcję tę pełni<i> -<i>’asty</i> </i>lub <i>-<i>ity</i>. </i>Ogólne znaczenie przymiotnikowe znacznie częściej niż w języku literackim niesie formant <i>-<i>ny</i> </i>(np. <i>dowodny</i>, <i>szczerny</i>), przymiotniki materiałowe tworzy formant słowotwórczy -<i>’anny</i> (<i>krzemianny</i>, <i>pszanne</i>, <i>płucianny</i>, <i>drzewianny</i>). Warto też odnotwać, iż w gwarze kujawskiej prefiks <i>prze</i>- pełni tę funkcję, jaką w języku ogólnopolskim <span style="font-style: italic;">-</span><i>awy</i> – informuje o podobieństwie lub skłonności (<i>przydługa</i>, <i>przymała</i>).</div>\r\n<div>W gwarze kujawskiej zwraca uwagę istnienie licznych archaizmów werbalnych, które w języku ogólnym występują wyłącznie z przedrostkami, należą do tej grupy <i>ostać</i>,<i> <sup>ł</sup>obaczyć</i>, <i><sup>u̯</sup>ostawić</i>, <i>naleźć</i>, <i>przedać</i>, brak prefiksu widać też w wyrażeniu przyimkowym <i>bez płaty</i> (‘zapłaty’).</div>\r\n<div>Większą frekwencję niż w języku ogólnym ma tu prefiks <i>wy</i>-, np. <i>wymysłowy</i> zamiast <i>pomysłowy</i>, <i>wyfundować</i> zamiast <i>ufundować</i>. W gwarze kujawskiej, tak samo jak w innych gwarach, powszechnym zjawiskiem jest inna prefiksacja niż w języku ogólnym, np. <i>zmeldować</i> (<i>z</i>- zamiast <i>za</i>-), <em>zamar</em> (<i>za</i>- zamiast <i>z-</i>) i in.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><strong>FLEKSJA</strong></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><strong>RZECZOWNIK</strong></div>\r\n<div>W gwarze kujawskiej, tak jak w wielu innych gwarach, niektóre rzeczownki mają inny rodzaj gramatyczny niż w języku ogólnym, warto przywołać tu kilka przykładów: rodzaju żeńskiego jest <i><i>astra</i> </i>[aster], <i>biedra</i> [biodro], <i>smaka</i> [smak], <i>szczegóła</i> [szczegół], <i>gimnazja</i> [gimnazjum] i <i>radia</i> [radio], rodzaju męskiego natomiast <i>bram </i>[brama], <i>płyt </i>[płyta], <i>powiek </i>[powieka], <i>topuͦl</i> // <i>tuͦmpuͦl </i>[topola].</div>\r\n<div>W rzeczownikach rodzaju męskiego w gwarze kujawskiej szerszy zakres niż w języku ogólnym ma końcówka <i>-<i>a</i> </i>w D. lp., w C. zazwyczaj jest <i>-<i>owi</i>. </i>Biernik jest równy M. lub D., na wzmiankę zasługują zwroty <i>na śwynty Szczepuͦn</i>, <i>na śwynty Józef</i>, <i>przez Duch Śwynty</i>, które zachowały dawny B. lp. W funkcji W. dla rzeczowników rodzaju męskiego występuje czasami M. (<i>Mosz, synek!</i>), natomiast formy W. od imion <i>Jasiu</i>, <i>Kaziu</i> itp. służą jako M.</div>\r\n<div>Z. Sobierajski zanotował, że M. lmn tych rzeczowników ma zazwyczaj końcówkę charakterystyczną dla rzeczowników rzeczowych -y (świadki, bandyty jak<i> buty</i>) lub -<i>e </i>(<i>ks’yndze</i>,<i> myśliwe</i>, <i>my̜że</i>)nieliczne były przykłady z -<i>owie</i> lub <i>-i</i>. D. lmn tworzy się za pomocą końcówki -<i>ów</i> zarówno od tematów twardych, jak i miękkich we wszystkich rodzajach (<i>gospodarzów</i>, <i>kole drzwiów</i>, <i>człowieków</i>, <i>korolów</i> [korali],<i> bumbów</i> [bomb], <i>bryczków</i> [bryczek], <i>córków</i> [córek], <i>jabków</i> [jabłek], <i>jajków</i> [jajek], <i>do kulanków</i> [do kolanek]). Końcówka <i>-i // -y</i> w D. lmn występuje w ograniczonym zakresie, tylko przy tematach zakończonych spółgłoską miękką lub stwardniałą.</div>\r\n<div>W <a href="?l1=leksykon&lid=533">B. pl rzeczowników rodzaju żeńskiego</a> występują w gwarze Kujaw dwie końcówki: <i>-ę</i>, które w skutek odnosowienia jest realizowane jako <i>-e</i> (dla dawnych rzeczowników kończących się na -<i>a</i> krótkie), i -<i>ą</i>, po podwyższeniu artykulacyjnym i rozłożeniu nosówki w wygłosie -<i>um</i> (dla rzeczowników kończących się dawniej na -<i>a</i> długie, które uległo ścieśnieniu). Tę ostatnią mają także zapożyczenia na <i>-ija</i>, -<i>yja</i>, -<i>ja</i>, np. <i>procesjum</i>, <i>łodprowioł</i> <i>mszum śwyntum</i>, <i>na religium</i>. Z wyrazów rodzimych można przywołać <i>gospodynium</i> czy <i>stajnium</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><strong>PRZYMIOTNIK I ZAIMEK</strong></div>\r\n<div>Prawdopodobnie pod wpływem tendencji do ekonomiczności w D. i Msc. lmn przymiotników i zaimków została ugólniona końcówka<i> -<i>ech</i></i>, np. <i>tech młodech</i>, <i>tech starech </i>(zob. Leksykon, <a href="?l1=leksykon&lid=647">Odmiana przymiotników</a>). </div>\r\n<div>Dla Kujaw, tak samo jak dla gwar zachodniej Polski i niektórych obszarów sąsiadujących z Kujawami (por. Wróbel 2006: 66), jest charakterystyczna dłuższa forma zaimków z wtórnym nagłosowym <i>je</i>-, np. <i>jeji matka</i>, <i>nie jejich sprawa</i>.Zwykle taka dłuższa forma zaimka występuje w funkcji dzierżawczej (zob. Leksykon, <span> <a href="?l1=leksykon&lid=649">Odmiana zaimków</a>). </span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><strong>LICZEBNIK</strong></div>\r\n<div>W części Kujaw liczebnik <i><i>dwa</i> </i>został uogólniony na wszystkie rodzaje, spotyka się więc konstrukcje <i><i>dwa krowy, dwa kozy, dwa Marysie chwaliły się, jak dwa krople wody</i> </i>(zob. Leksykon, <a href="?l1=leksykon&lid=644">Odmiana liczebników</a>). </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><strong>CZASOWNIK</strong></div>\r\n<div>Podstawową różnicą we odmianie czasownika w gwarze kujawskiej w stosunku do języka ogólnego i innych gwar jest występowanie trzech różnych końcówek w 1. osobie czasu teraźniejszego i przyszłego (zob. Leksykon, <a href="?l1=leksykon&lid=573">Formy 1. osoby lmn czasu teraźniejszego</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=574">Formy 1. osoby lmn czasu przeszłego</a>):\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<i><a class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Jest to efekt położenia na granicy dwóch dużych dialektów: wielkopolskiego z końcówką -<i>my</i> i mazowieckiego z końcówką -<i>wa</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()" href="#">-<i>ma</i></a> (<i>chodźma</i>, <i>robima</i>, <i>śpiewama</i>), -<i>m</i> </i>oraz <i>-<i>my</i>. </i>Dla 2. osoby pl jest już charakterystyczna tylko końcówka <i>-<i>ta</i> </i>(np. <i><i>możeta</i>, <i>robita</i></i>), ogólnopolskie <i>-<i>cie</i> </i>jest używane w stosunku do osób starszych (jako <a href="?l1=leksykon&lid=653">pluralis maiestaticus</a>) i wyraża szacunek, np. <i>Tatuś, jezdeście chore?</i></div>\r\n<div>W 1. osobie trybu rozkazującego powszechna jest końcówka <i>-<i>ma</i>, </i>np. <i>zróbma, wypijma, weźma</i>; w 2. -<i>ta</i>, np. <i>gotujta</i>, <i>zanieśta</i>, ogólnopolskie -<i>cie</i> jest używane w stosunku do osób starszych, zwłaszcza rodziców i dziadków. Na Kujawach m.in. funkcję rozkaźnika pełni <i>bodaj, bodej</i>, chociaż słowo toma tam wielorakie znaczenia (por. Wróbel 2006: 70).</div>\r\n<div>Końcówki czasowników występujące w gwarze kujawskiej w czasie przeszłym również różnią się od stanu ogólnopolskiego: dla 1. osoby lmn ponownie mamy trzy końcówki: <i>-<i>m</i> </i>(widoczne w imiesłowie składającym się na formę czasu przeszłego) (<i>przywieźlim</i>, <i>wleźlim</i>), cząstka <i>żym</i> niezależnie od imiesłowu czasu przeszłego (np. <i>to żym prali tymy kijankamy</i>, <i>my żym się sami musieli śmiać</i>) i <i>żeśmy </i>(<i>żeśmy stali</i>). W 2. osobie występuje ruchoma końcówka -<i>śta</i>: <i>czyśta nie wiedzieli</i>, <i>wyśta zrobili</i>. W grzecznościowych formach skierowanych do starszych pojawia się końcówka -<i>ście</i>, np. <i>gdzieście byli?</i></div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><strong>CIEKAWOSTKI:</strong></div>\r\n<div>W gwarze kujawskiej dochodziło do mieszania funkcji przyimków <i><i>bez</i> </i>i <i>przez</i>, podobnie jak w bardzo wielu polskich gwarach, np. <i>bez całe lato</i>, <i>widać bez dach</i> i <i>szedł przez czapki</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Charakterystyczne dla gwary kujawskiej jest wtrącanie wykrzyknika <i>wej</i>, np. <i>A to wej</i>!, <i>Takie wej gospodarstwa</i>!</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Występuje także dawna forma zaimkowa <i>-<i>ci </i>// -<i>ć</i> </i>przyłączana do różnych wyrazów, w których pełni funkcję wzmacniającą, por. <i>chociażci</i>, <i>toć kruszynke</i> (Sobierajski 1952: 110).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><strong>Cytowana literatura:</strong></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Roderyk Lange, 2001, Aleksander Pawlak, Barbara Krzyżaniak, <i><i>Folklor Kujaw</i></i>, Poznań .</div>\r\n<div>Zenon Sobierajski, 1950, <i>Elementy gwarowe w utworach Kasprowicza</i>, „Prace Komisji Filologicznej Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk”, t. XIII, .</div>\r\n<div>Zenon Sobierajski, 1952, <i>Gwary kujawskie</i>, Poznań ,</div>\r\n<div>Zenon Sobierajski, 1963, <i>Jak mówią Kujawiacy?</i>, „Literatura Ludowa”, r. VII, nr 2-3: <i>Kujawy</i>, s. 14-17.</div>\r\n<div>Anna Strokowska, 1978, <i>Pogranicze językowe wielkopolsko-mazowieckie</i>, Łódź .</div>\r\n<div>Anna Strokowska, 1983,<i>Pogranicze językowe wielkopolsko-mazowieckie,</i> „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, t. 21, ss. 117-127.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-gwara-regionu">Czytaj wersję podstawową tego artykułu</a></div>\r\n<div> </div>', 1, 0, 0), ('kujawy-historia-regionu', 'kujawy', 'Historia regionu', 20000, '\r\n <h1>Historia regionu </h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Agnieszka Piotrowska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify"> Początki państwowości na ziemiach kujawskich związane są z państwem plemiennym Goplan i jego głównym ośrodkiem w Kruszwicy (wspomniani w <em>Geografie Bawarskim</em> z IX w.), zostali oni jednak wchłonięci przez Polan.</p> <p align="justify"> Nazwa Kujawy pojawiła się po raz pierwszy w <em>Bulli Gnieźnieńskiej</em> (1136). Pierwotnie nazwa Kujawy odnosiła się tylko do obszaru nadwiślańskiego, od XIII wieku zaczęto jej używać na określenie ziemi kruszwicko-włocławskiej. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W połowie X wieku Piastowie zjednoczyli Wielkopolskę, Kujawy i Mazowsze. Bolesław Krzywousty podbiwszy Pomorze, podzielił je na część zachodnią, którą przyłączył do Wielkopolski, i część wschodnią (kasztelania wyszogrodzka), którą wcielił do Kujaw. Po śmierci Kazimierza Sprawiedliwego (1194) Kujawy należące do ziemi mazowieckiej zostały zajęte przez Mieszka Starego, który osadził tam swego syna Bolesława. W 1206 roku przeszły one w ręce Konrada, brata księcia krakowskiego, Leszka Białego. Około 1233 Konrad I Mazowiecki ponownie utworzył księstwo kujawskie dla swego syna Kazimierza I. W 2. połowie XIII w. Stolicą Kujaw został Inowrocław, a biskupstwo miało swą siedzibę we Włocławku. Po śmierci Kazimierza I Kujawskiego księstwo rozdzielono na księstwa inowrocławskie (Ziemomysł) i brzesko-kujawskie (Władysław Łokietek). Kiedy Łokietka wygnano, Pomorze Gdańskie wraz z Wielkopolską i Kujawami dostało się Przemysłowi II, a po jego śmierci Wacławowi II. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Władysław Łokietek po powrocie z wygnania zjednoczył państwo, do którego włączył również księstwo brzesko-kujawskie, jego syn zaś wykupił od Władysława Białego księstwo gniewkowskie, będące częścią ziemi inowłocławskiej. Od 1329 roku Krzyżacy co roku napadali na Kujawy, a w 1332 r. zdobyli je. Ziemie te udało się odzyskać Kazimierzowi Wielkiemu na drodze zabiegów dyplomatycznych (sąd papieski, 1339) i rozmów z władzami zakonu. Wyrazem kompromisu obu stron był pokój (Kalisz 1343), w którym król Polski zrzekł się Pomorza Gdańskiego i ziemi chełmińskiej, natomiast Krzyżacy zwrócili Kujawy i ziemię dobrzyńską. </p> <p align="justify"> W 1364 roku Kujawy wcielono do Królestwa Polskiego i podzielono na województwa i powiaty. Podział na województwo brzesko-kujawskie i inowrocławskie ze wspólnym sejmikiem w Radziejowie, wykształcony ostatecznie w XV wieku, istniał do upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W 1431 zakon krzyżacki złamał traktat melneński i spustoszył przy pomocy posiłków inflanckich ziemię dobrzyńską, Kujawy i Krajnę. </p> <p> Na Kujawach w XVI wieku przeważały mniejsze gospodarstwa kmiece niż na pozostałym obszarze Prus Królewskich, a mimo to czerpano ogromne zyski ze sprzedaży zboża. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Z polskich ziem na Kujawach najdłużej (do lat osiemdziesiątych XV w.) utrzymywał się ruch husycki (ośrodki w Inowrocławiu, Chełmcach, Pakości, Brześciu Kujawskim,<strong> </strong>Bodzanowie koło Lubrańca). Za udział w nim spalono na stosie ks. Macieja (ok. 1480 r.) oraz kuśnierza Mikołaja z Nowej Nieszawy. Kontynuowali ten ruch arianie (Jan Niemojewski).</p> <p align="justify"> Wskutek I rozbioru Prusy zagarnęły znaczną część województwa inowrocławskiego i zachodnią województwa brzesko-kujawskiego. Niemcy kolonizowali Kujawy już w czasie budowy Kanału Bydgoskiego (1772-1774). Po II rozbiorze całe region przeszedł pod panowanie Prus. W 1815 na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego Kujawy zostały podzielone pomiędzy Królestwo Polskie i Królestwo Prus: województwo brzesko-kujawskie (powiaty aleksandrowski, radziejowski i włocławski) pozostało w Królestwie Polskim, województwo inowrocławskie (powiaty inowrocławski i mogileński) zagarnęły Prusy. Podział ten przetrwał do początku I wojny światowej. </p> <p align="justify"> W 1909 powstało Muzeum Kujawskie we Włocławku założone przez Polskie Towarzystwo Krajoznawcze. </p> <p align="justify"> Kujawy znalazły się po I wojnie światowej w II Rzeczypospolitej. Do 1938 roku zachodnia część Kujaw należała do województwa poznańskiego, część wschodnia natomiast do województwa warszawskiego. W 1938 roku niemal całe Kujawy stały się częścią województwa pomorskiego. Podczas II wojny światowej Kujawy znalazły się w granicach Kraju Warty (Warthegau), tylko rejon Bydgoszczy włączono do Okręgu Rzeszy Gdańsk – Prusy Zachodnie (Gau Danzig-Westpreussen).</p> <p align="justify"> Do niedawna region wyróżniała gęsta sieć wąskotorowych linii kolejowych. Obecnie nie jest już ona wykorzystywana do przewozu pasażerów, lecz nadal ma znaczenie w transporcie płodów rolnych.</p> <p> </p> <p> Dane za:</p> <p style="line-height: 150%"><em>Historia Pomorza</em>, red. G. Labuda, t. 1, Poznań 1969. </p> <p> Z. Gloger, <em>Geografia historyczna ziem dawnej Polski</em>, Kraków 1903, s. 21-22. </p> <p> Z. Guldon, <em>Kształtowanie się regionu kujawskiego w XII-XVIII wieku</em>, [w:] <em>Literatura Ludowa. Kujawy </em>1963, nr 2-3, s. 4-5. </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=850&Itemid=67">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=979&Itemid=67">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('kujawy-historia-regionu2', 'kujawy', 'Historia regionu (Kujawy)', 10000, '<h1>Historia regionu</h1>\r\n<p class="autor">Agnieszka Ewa Piotrowska</p>\r\n<p class="autor">Instytut Języka Polskiego UW</p>\r\n<p><b> </b> </p>\r\n<div align="center"><span style="font-size: medium;"><b>KUJAWY</b></span></div>\r\n<div align="center"><span style="font-size: medium;"><b>HISTORIA REGIONU</b></span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Dzięki bardzo żyznym glebom ziemia kujawska ma bogate i barwne dzieje sięgające mezolitu. Wtedy z terenów dzisiejszych Węgier i Austrii przenikały tu (przez Czechy i Morawy oraz Śląsk) plemiona kultur naddunajskich, reprezentujące np. kulturę badeńską (Hensel 1988: 65), a później grupa brzesko-kujawska kultury lendzielskiej, datowana na ok. 3380 lat p.n.e. (Hensel 1988: 68-70). Z czasów kultury pucharów lejkowatych pozostały m.in. ślady orki podłużnej i krzyżowej, pozostałości upraw pszenicy, owsa i żyta (w Sarnowie, por. Hensel 1988: 94), ozdoby (zob. Hensel 1988: 120) oraz imponujące kurhany, dochodzące nawet do 130 m długości, 15 szerokości i 3 m wysokości (np. w Kierzkowie pod Żninem, Hensel 1988: 136).</div>\r\n<div>Kujawy uznaje się za kolebkę kultury amfor kulistych (Hensel 1988: 130). Wiadomo, że jej przedstawiciele hodowali zwierzęta domowe i zajmowali się uprawą roli, umieli wyrabiać narzędzia i ozdoby, znali tkactwo, za bardzo ważną dla nich działalność należy uznać garncarstwo (Hensel 1988: 130-131). Z tego okresu zachowały się resztki budynków słupowych (Mirosławice) oraz instrumenty muzyczne, takie jak bębny gliniane (Pikutowice i Opatowice), wykorzystywane prawdopodobnie przy uroczystościach pogrzebowych i do przekazywania informacji na odległość (Hensel 1988: 136). Przypuszcza się, że ludność kultury amfor kulistych należała do ludów indoeuropejskich, w przeciwieństwie do plemion kultury pucharów lejkowatych (Hensel 1988: 139).</div>\r\n<div>Znacznie później na Kujawach występowała ludność „łużycka” (Hensel 1988: 287), która odznaczała się tu znaczną zamożnością – pozostały po niej ślady warzelni soli (z VIII-VII wieku p.n.e.). Następnie na Kujawy przybyła ludność kultury wejherowsko-krotoszyńskej (V w. p.n.e.), a gdy przyszli tu Celtowie, najprawdopodobniej zostali wchłonięci przez miejscowych. Na Kujawach odkryto pochodzącą z tego okresu celtycką hutę szkła (w Przedbojowicach), monety oraz urządzenia sakralne (Hensel 1988: 455-456, 461). W okresie rzymskim wzdłuż jezior kujawskich biegł szlak bursztynowy, co przyczyniało się również do rozwoju demograficznego tych ziem.</div>\r\n<div>Początki państwowości na ziemiach kujawskich związane są z państwem plemiennym <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Goplanie">Goplan</a> i jego głównym ośrodkiem w Kruszwicy (zostali wspomniani w <i>Geografie Bawarskim</i> z IX w.), które jednak zostało wchłonięte przez <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Polanie">Polan</a> – stolica nadal pozostała w Kruszwicy, tutaj także w XI wieku była siedziba biskupstwa, przeniesiona w 1158 roku do Włocławka (gdzie znajduje się do dzisiaj). Przymuje się, że w 1133 roku powstała diecezja kujawska, do której należało niemal całe Pomorze Gdańskie. Drugi szczep kujawski określa się jako brzesko-kujawski, występował on nad Zgłowiączką (Lange 2001: 10).</div>\r\n<div>Nazwa <i>Kujawy</i> pojawiła się po raz pierwszy w <i>Bulli Gnieźnieńskiej</i> (1136). Jej etymologia nie jest jasna: wyraz <i>kujawa</i> oznaczał (jak zapisał O. Kolberg za J. K. Haurem) ‘wiatr północny’ (Kolberg 1962<span>: 278), co znalazło potwierdzenie w <i>Słowniku gwar polskich</i> Jana Karłowicza (II 513). Wyraz <i>kujawa</i> był także ludowym określeniem jałowej gleby. Nazwa Kujawy pierwotnie odnosiła się tylko do obszaru nadwiślańskiego, co potwierdza etymologia tego wyrazu (<i>kujawa</i> to ‘miejsce w polu jałowe, nieurodzajne; golizna wśród lasów, wydma’ – por. Rymut 2003), od </span><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/XIII">XIII</a> wieku zaczęto jej używać na określenie ziemi\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" onmouseover="showToolTip(event,''Zenon Guldon z zasięgu kasztelanii włocławskiej i słońskiej w XII-XIII wieku wnioskował, że do Kujaw należała także ziemia po prawej stronie Wisły (Guldon 1963: 4).'');return false" class="tt" onmouseout="hideToolTip()">kruszwicko-włocławskiej</a>.</div>\r\n<div>We wczesnym średniowieczu przez ziemię kujawską przechodził szlak ruski, łączący wschód z zachodem (Szkulmowska 2006: 12).</div>\r\n<div>W połowie X wieku Piastowie zjednoczyli Wielkopolskę, Kujawy i Mazowsze. Bolesław Krzywousty, podbiwszy Pomorze, podzielił je na część zachodnią, którą przyłączył do Wielkopolski, i część wschodnią (kasztelania wyszogrodzka), którą wcielił do Księstwa Kujawskiego (miało stolicę w Kruszwicy). Kasztelania wyszogrodzka (Wyszogród pod Fordonem) została włączona do Polski dopiero po wyprawie Krzywoustego z 1112 roku. Do XIV wieku, kiedy ostatecznie włączono ją do Kujaw, losy tej kasztelanii były zmienne, a od tego zależała jej przynależoność do państstwa Piastów. Inny zasięg miały też Kujawy w XIII i XIV wieku na południu, Przedecz np. należał do ziemi łęczyckiej (Guldon 1963: 4).</div>\r\n<div>W 1138 roku Bolesław Krzywousty zapisał Kujawy wraz z Mazowszem Bolesławowi Kędzierzawemu. Po śmierci Kazimierza Sprawiedliwego (1194) należące do ziemi mazowieckiej Kujawy zostały zajęte przez Mieszka Starego, który osadził na nich swego syna Bolesława. W 1206 roku przeszły one w ręce Konrada I Mazowieckiego, syna Kazimierza II Sprawiedliwego i brata księcia krakowskiego, Leszka Białego. W XIII i XIV wieku postępował podział na mniejsze księstwa i kasztelanie, które wyznaczyły granice późniejszych województw.</div>\r\n<div>W 1230 roku na ówczesnej ziemi chełmińskiej powstało nowe miasto, Toruń (na pozostałościach dawnego grodu słowiańskiego), któremu trzy lata później mistrz krzyżacki, Herman von Salz, nadał dokument lokacyjny. Toruń stał się główną siedzibą krzyżaków na tym terenie, stąd wyruszali oni na wyprawy przeciw Prusom. W 1280 roku Toruń został przyjęty do Hanzy, pełnił nawet przez jakiś czas funkcję sekretarza tej organizacji handlowej, dzięki czemu bogacił się i rósł w siłę.</div>\r\n<div>Około <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/1231">1233 r.</a> Konrad I Mazowiecki ponownie utworzył księstwo kujawskie dla swego syna Kazimierza I. W II <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/1267">połowie XIII wieku</a> stolicą Kujaw został Inowrocław. Po śmierci Kazimierza I Kujawskiego księstwo podzielono na inowrocławskie (Ziemomysł) i brzesko-kujawskie (1267).</div>\r\n<div>Władysław Łokietek urodził się w Brześciu Kujawskim w 1260 roku. W wyniku rozbicia dzielnicowego i późniejszych podziałów księstwem kujawskim rządził Łokietek, a kiedy go wygnano, Pomorze Gdańskie wraz z Wielkopolską i Kujawami dostało się Przemysłowi II, a po jego śmierci Wacławowi II. Władysław Łokietek po powrocie z wygnania zjednoczył państwo, do którego włączył również księstwo brzesko-kujawskie. Zachował on też tytuł księcia kujawskiego nawet po koronacji w 1320 roku. Jego syn, Kazimierz Wielki, urodzony w Kowalu w 1310 roku, bardzo dbał o te ziemie – wykupił od Władysława Białego księstwo gniewkowskie, będące częścią ziemi inowrocławskiej.</div>\r\n<div>Konflikty z krzyżakami, osiadłymi na Ziemi Chełmińskiej zaczęły się w 1327 roku, a od 1329 krzyżacy co roku napadali na Kujawy, a w 1332 r. zdobyli je, mimo wcześniejszej glorii Łokietka pod Płowcami (1331). Wojna polsko-krzyżacka z lat 1327-1332 skończyła się nie tylko utratą Kujaw, lecz także spustoszeniem tego regionu.</div>\r\n<div>Ziemie te udało się odzyskać Kazimierzowi Wielkiemu na drodze zabiegów dyplomatycznych (sąd papieski, 1339) i rozmów z władzami zakonu. Wyrazem kompromisu obu stron był pokój (Kalisz 1343), w którym król Polski zrzekł się Pomorza Gdańskiego i Ziemi Chełmińskiej, natomiast Krzyżacy zwrócili Kujawy i Ziemię Dobrzyńską. Z powodów strategicznych Kazimierz Wielki polecił wybudować na tych terenach pierwsze murowane zamki: w Kruszwicy, Przedczu i Bydgoszczy, później powstały jeszcze zamki w Brześciu, Włocławku, Kowalu i Pakości.</div>\r\n<div>W XIII wieku rozpoczęła się lokacja wsi kujawskich na prawie niemieckim, zwykle zasadźcami byli Niemcy, ale osadnikami w większości Polacy (Lange 2001: 11). W XIV wieku dzięki wyjątkowo żyznym ziemiom części Kujaw gęstość zaludnienia tego terenu przekroczyła średnią dla całego Królestwa i zbliżała się do gęstości zaludnienia w Wielkopolsce. Rozwijające się na tych ziemiach rolnictwo spowodowało, że powierzchnia lasów kurczyła się sukcesywnie przez wieki (por. Guldon 1963: 8).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/1364">1364</a> roku Kujawy wcielono do Królestwa Polskiego i podzielono na <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wojew%C3%B3dztwo">województwa</a>: brzesko-kujawskie i inowrocławskie ze wspólnym sejmikiem w Brześciu lub <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Radziej%C3%B3w">Radziejowie</a> (w latach 1510-1793 już tylko w Radziejowie), wspólnym godłem oraz formacją wojskową. Województwo brzesko-kujawskie dzieliło się na następujące powiaty sądowe: brzeski, kowalski, kruszwicki, radziejowski i przeddecki, a inowrocławskie na: bydgoski, inowrocławski i gniewkowski. Podział ten, wykształcony ostatecznie w <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/XV">XV</a> wieku (zob. Mapa nr 1.),\r\n<p><a href="cmsimg\\hka\\KujM010.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" rel="lightbox" title="Mapa nr 1. Podziały administracyjne Kujaw w XVI-XVIII wieku."><img height="216" border="2" width="247" src="cmsimg\\hka\\KujM010.gif" alt="" /></a></p>\r\nistniał do upadku <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Rzeczpospolita_Obojga_Narod%C3%B3w">Rzeczypospolitej Obojga Narodów</a>. Powierzchnia Kujaw w XV wieku wynosiła około 6200 km<sup>2</sup>, na terenie tym było ponad 1050 osad, w tym 23 miasta (największe to Bydgoszcz, Inowrocław i Włocławek).</div>\r\n<div>Ruch husycki (z ośrodkami w Inowrocławiu, Chełmcach, Pakości, Brześciu Kujawskim,Bodzanowie koło Lubrańca) utrzymywał się na Kujawach najdłużej spośród polskich ziem, bo aż do lat osiemdziesiątych XV wieku. Za udział w nim spalono na stosie ks. Macieja (ok. 1480 r.) oraz kuśnierza Mikołaja z Nowej Nieszawy. Kontynuowali ten ruch arianie (m.in. Jan Niemojewski).</div>\r\n<div>W 1431 zakon krzyżacki złamał traktat melneński (z 1422 roku) i spustoszył przy pomocy posiłków inflanckich Ziemię Dobrzyńską, Kujawy i Krajnę. Zakon stracił w tym czasie na znaczeniu w oczach mieszczan toruńskich, gdyż miasto nie rozwijało się tak prężnie, jak wcześniej. Torunianie działali w wymierzonym w zakon krzyżacki Związku Pruskim (od 1440 roku), co w dalszej perspektywie otworzyło Rzeczpospolitej drogę do Bałtyku. W 1454 roku wybuchło powstanie mieszczan skierowane przeciw krzyżakom, zburzono też ich zamek. Wystąpienie to rozpoczęło polsko-krzyżacką wojnę trzynastoletnią. Król, chcący utrzymać poparcie szlachty, nadał jej na zamku dybowskim przywileje, które stały się początkiem „złotej szlacheckiej wolności”.</div>\r\n<div>W wyniku postanowień II pokoju toruńskiego (1466) Toruń znalazł się w państwie Polskim (w Prusach Królewskich). W 1473 roku urodził się tam Mikołaj Kopernik. Miasto rozwijało się bardzo szybko, dzięki licznym przywielejom i spławianemu zbożu. W II połowie XVI wieku oficjalnie stało się luterańskie, gdyż mieszczanie opowiedzieli się za reformacją. W <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/1645">1645</a> w mieście odbyło się <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Colloquium_charitativum"><i>Colloquium charitativum</i></a>, jedyne w tych czasach spotkanie mające na celu pogodzenie <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Katolicyzm">katolików</a> i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Protestantyzm">protestantów</a>.</div>\r\n<div>Od XVI wieku na Kujawach dużą rolę odgrywała gospodarka folwarczno-pańszczyźniana, zwłaszcza na terenach nadwiślańskich i żyznych czarnoziemach Kujaw Czarnych<span>.</span></div>\r\n<div><span> Na całym tym obszarze nie było bogatej szlachty, przeważała średniozamożna i nawet zagrodowa; w XVI wieku na Kujawach było więcej dużych gospodarstw kmiecych (jedno-, dwułanowych) niż na pozostałym obszarze Prus Królewskich, czerpano też z nich ogromne zyski (sprzedaż zboża). </span>Jeszcze w 1800 roku kmiecie pełnorolni stanowili tu około 45% ogółu ludności chłopskiej (Lange 2001: 11). Wsie królewskie, np. Rakutowo, nie znały pańszczyzny, co odzwierciedla ich kultura materialna (Lange 2001: 12). <span>Pod koniec XVI stulecia ludność chłopska zaczęła ubożeć, od lat dwudziestych XVII wieku postępował upadek gospodarczy Kujaw. W tym samym okresie rozpoczęto meliorację bagien nadnoteckich i Bachorzy między Radziejowem a Kruszwicą.</span></div>\r\n<div>CIEKAWOSTKA: Wskutek prac melioracyjnych, a także późniejszej budowy Kanału Bydgoskiego nastąpiły zmiany w stosunkach wodnych w regionie: zniknęły bagna nadnoteckie, Ostrowskie i Gąskie Błoto w źródliskach Zielonej, a także bagna bachorskie, przez które przebiegała granica województw inowrocławskiego i brzesko-kujawskiego. Wskuek tych działań znacznie się obniżył poziom jeziora Gopło (Guldon 1963: 7-8).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Niebawem pojawiły się tam osady olęderskie (zasiedlane przez Holendrów opuszczających Niderlandy ogarnięte zamieszkami religijnymi – w ten sposób na Kujawy trafili mennonici, którzy osiedlali się przede wszystkim na podmokłych terenach wzdłuż Wisły (Lange 2001: 11; por. Ciesielska 1958: 219-256) i niemieckie, osadnicy zajmowali też tereny wyludnione po wojnach. Pauperyzacja polskich kmieciów pogłębiała się w czasie wojen szwedzkich w XVII i XVIII wieku, ziemię tę dodatkowo pustoszyły liczne epidemie. Dlatego w XVII i XVIII stuleciu napływali kolejni osadnicy. Określenie „holender” stało się nawet synonimem człowieka wolnego, osadnika dzierżawiącego podmokłe grunty (Kukier 1963: 11). Koloniści w tym czasie zachowywali swoją religię, kulturę i obyczaje; mieli własne szkoły. Tradycje olęderskie utrzymały się w kilku wsiach powiatu aleksandrowskiego do lat sześćdziesiątych XX wieku (Kukier 1063: 12).</div>\r\n<div>Ożywienie gospodarcze nastąpiło na Kujawach dopiero w II połowie XVIII wieku, niedługo przed rozbiorami Rzeczypospolitej.</div>\r\n<div>Wskutek I<a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Prus"> rozbioru Prusy</a> zagarnęły znaczną część województwa inowrocławskiego i zachodnią województwa brzesko-kujawskiego Rzeczypospolitej. Niemcy kolonizowali Kujawy już w czasie budowy Kanału Bydgoskiego (1772-1774). Po <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/II_rozbi%C3%B3r_Polski">II rozbiorze</a> (1793) cały region przeszedł pod panowanie Prus, gdzie należał do Departamentu Bydgoskiego. W latach 1795-1806 władze zaborcze przeprowadziły drugi etap planowej kolonizacji niemieckiej regionu, na kolonie niemieckie zamieniano na przykład dawne folwarki kościelne i królewskie (Lange 2001: 12).</div>\r\n<div>Dzięki zwycięstwom Napoleona po traktacie w Tylży (1807) oba województwa kujawskie znalazły się Księstwie Warszawskim, a w 1809 roku Toruń stał się nawet na trzy tygodnie stolicą księstwa, gdyż tam ewakuował się ówczesny rząd. W czasie marszu na Rosję Napoleon wraz ze swoją armią przeszedł przez Kujawy, zatrzymał się w Toruniu, a potem w Inowrocławiu. Ludność Kujaw brała udział zarówno w powstaniach końca XVIII wieku, jak również w wystąpieniach zbrojnych w XIX stuleciu (w powstaniu styczniowym tylko część Kujaw „kongresowych”).</div>\r\n<div>Po przegranej Napoleona na mocy postanowień <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kongres_wiede%C5%84ski">kongresu wiedeńskiego</a> (<a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/1815">1815</a>) Kujawy zostały ostatecznie podzielone pomiędzy Rosję (wraz z Królestwem Polskim) i<a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Prus"> Prus</a>y (jako Wielkie Księstwo Poznańskie): województwo brzesko-kujawskie (powiaty aleksandrowski, radziejowski i włocławski) weszły do Królestwa Polskiego, województwo inowrocławskie (powiaty inowrocławski i mogileński) zagarnęły Prusy. Podział ten przetrwał do <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/I_wojna_%C5%9Bwiatowa">I wojny światowej</a>. W 1836 roku przeniesiono stolicę województwa z Brześcia do Włocławka (województwo brzesko-kujawskie w obrębie Królestwa Polskiego).</div>\r\n<div>W Prusach zniesiono pańszczyznę w 1823 roku, sukcesywnie powiększano sieć dróg bitych, wybudowano linię kolejową łączącą Toruń z Bydgoszczą (1861), Bydgoszcz z Inowrocławiem (1872), powstały połączenia z Poznaniem, Olsztynem, a pod koniec XIX wieku zaczęto budować koleje wąskotorowe na potrzeby lokalne. W Toruniu przez cały XIX wieku trwały przebudowy mające zeń uczynić najnowocześniejszą i największą twierdzę Europy (m.in. 15 dużych fortów, ponad dwieście mniejszych obiektów wojskowych, pas umocnień).</div>\r\n<div>Od połowy wieku trwała akcja germanizacyjna, która zintensyfikowała się wraz z powołaniem pruskiej Komisji Kolonizacyjnej (1886) i Hakaty – Pruskiego Związku Kresów Wschodnich (1894 r.). Polacy mieszkający na tym obszarze próbowali się tym działaniom przeciwstawiać – w 1867 roku zaczęli na przykład wydawać pierwszą polskojęzyczną gazetę na Pomorzu (<i>Gazeta Toruńska</i>), która ukazywała się do 1921 roku. Represje wynikające z polityki Bismarcka i wprowadzonego Kulturkampfu dotyczyły także niszczenia przydrożnych kapliczek i ich wyposażenia, które wyrażały sakralne potrzeby Kujawiaków i zachęcały rzeźbiarzy ludowych do pracy (por. Szkulmowska 2006: 79). Także w czasie II wojny światowej okupanci na terenie III Rzeszy niszczyli kujawskie kapliczki.</div>\r\n<div>Ziemie należące do Królestwa Polskiego przeżywały rozwój związany z przestawieniem na gospodarkę folwarczną; zaczęto uprawiać buraki cukrowe, tytoń i ziemniaki. W XIX wieku rozwijał się przemysł włókienniczy i sukienniczy oparty przede wszystkim na lokalnej hodowli owiec. W latach czterdziestych XIX wieku do tych gałęzi przemysłu dołączył lniany i bawełniany, na ich potrzeby siano len i konopie, a w połowie wieku także cukrownictwo.</div>\r\n<div>W 1863 roku car zniósł pańszczyznę, a po upadku\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" onmouseover="showToolTip(event,''Z Lubrańca pochodził Ludwik Mierosławski, dowódca oddziałów powstańczych w Poznańskiem w 1848 roku i jeden z dyktatorów powstania w 1863 roku.'');return false" class="tt" onmouseout="hideToolTip()">powstania</a> przekazał rolnikom użytkowane przez nich ziemie. W rękach chłopów znalazło się nieco ponad 40% gruntów rolnych. Ukaz ten nie dotyczył jednak osób mieszkających w folwarkach i cegielniach, owczarzy oraz ogrodników. Po wybuchu powstania styczniowego generał Murawiew zabronił stawiania nowych kapliczek przydrożnych i naprawiania starych (zakaz ten obowiązywał do 1905 roku) – wpłynęło to na wygląd kujawskich wsi w II połowie XIX wieku. </div>\r\n<div>W II połowie XIX wieku zaczęło się rozwijać na tych ziemiach przetwórstwo rolno-spożywcze: wznoszono nowe młyny, wiatraki\r\n<table align="left" width="200" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a href="cmsimg/api/Kuj001.jpg" title="Wiatrak koźlak z Wójtówki, ME Toruń" rel="lightbox"><img border="2" width="200" src="cmsimg/api/Kuj001.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div>Wiatrak koźlak z Wójtówki, ME Toruń</div>\r\n </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n, działały liczne browary. Ożywienie gospodarcze na przełomie XIX i XX wieku wiązało się z budową linii kolejowej łączącej Kalisz i Włocławek z Warszawą. W <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/1909">1909</a> powstało <a href="http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Muzeum_Kujawskie_we_W%C5%82oc%C5%82awku&action=edit&redlink=1">Muzeum Kujawskie we Włocławku</a> założone przez <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Polskie_Towarzystwo_Krajoznawcze">Polskie Towarzystwo Krajoznawcze</a>.</div>\r\n<div>CIEKAWOSTKI: Przez jakiś czas we Brdowie mieszkała wraz z matką Pola Negri (Apolonia Chałupiec), urodzona w Lipnie pod koniec XIX wieku. Z Kujaw wywodzili się również Stanisław Noakowski (z Nieszawy) i Jan Kasprowicz (z Szymborza).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Po I wojnie światowej Kujawy znalazły się w Rzeczpospolitej, część należąca do Rosji w 1918 roku, a część należąca do Prus – dwa lata później (19 I 1920). Rewolucja, która wybuchła w Niemczech w 1918 roku, objęła także Kujawy „pruskie” – Polacy zdobyli wtedy Gniewkowo i Inowrocław. Do <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/1938">1938</a> roku utrzymał się podział z czasów zaborów: zachodnia część regionu należała do województwa poznańskiego, a wschodnia do województwa warszawskiego. W 1938 roku niemal całe Kujawy znalazły się w województwie pomorskim.</div>\r\n<div>Po 1918 roku większość dawnych osadników niemieckich z Kujaw Bachornych wyjechała do Rzeszy, a na ich miejsce napłynęli mieszkańcy Pałuk, ludność z innych części Wielkopolski, także z Mazowsza i Małopolski. Olędrzy pozostali w dolinie Wisły. W międzywojniu Mazowszanie kupowali parcelowaną ziemię na południu Kujaw (por. Kukier 1963: 12). Wszystkie te ruchy ludności w okresie międzywojnia przyczyniły się do „rozwodnienia” istniejącej jeszcze wtedy tradycyjnej kultury kujawskiej.</div>\r\n<div>W 1938 roku podjęto decyzję o utworzeniu w Toruniu uniwersytetu (w 1940 roku), który miał być filią Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, II wojna udaremniła te plany.</div>\r\n<div>W dniach 5-7 września 1939 roku <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/26_Dywizja_Piechoty_AK">26. Dywizja Piechoty</a> walczyła z 4. Armią III Rzeszy o te tereny. Już w październiku 1939 roku Niemcy masowo aresztowali Polaków, zmuszali do podpisywania Volkslisty, wypędzali z domów. Przez istniejący w latach <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/1940">1940</a>–<a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/1945">1945</a> w Inowrocławiu obóz przesiedleńczy przeszło ok. 10 000 Polaków, kilkuset z nich zamordowano na miejscu. O tym, jak trudnym czasem dla duchowieństwa była II wojna światowa świadczy fakt, że diecezja włocławska straciła w tym okresie 220 kapłanów, ponad 50 % duchowieństwa. Niektórych, jak na przykład księdza proboszcza W. Matuszewskiego i wikariusza J. Kurzawę z kościoła w Osięcinach zamordowało dwóch Niemców bez jakiejkolwiek przyczyny. Obaj kapłani znaleźli się wśród 108 męczenników z okresu II wojny światowej wyniesionych do ołtarzy przez Jana Pawła II 13 VI 1999 roku. Od lokalnych władz zależało, czy ksiądz mógł pełnić swoją funkcję, udzielać sakramentów, odprawiać msze.</div>\r\n<div>Podczas <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/II_wojna_%C5%9Bwiatowa">II wojny światowej</a> zachodnie Kujawy, należące w czasach zaborów do Prus, znalazły się w III Rzeczy, w tzw. Kraju Warty (<a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Warthegau">Warthegau</a>), tylko rejon Bydgoszczy włączono do Okręgu Rzeszy Gdańsk – Prusy Zachodnie (Gau Danzig-Westpreussen). Część wschodnia Kujaw należała wówczas do Generalnej Guberni. W czasie okupacji niektóre wsie kujawskie się wyludniły – miejscowa ludność była wywożona na roboty do III Rzeszy lub Generalnej Guberni, niektórych zatrudniano jako służbę w ich własnych gospodarstwach, które zajęli Niemcy. Niszczono kulturę materialną w miastach i na wsiach.</div>\r\n<div>Większość z wywiezionych na roboty osób z Kujaw powróciła w 1945 roku do swoich domów, w niektórych opuszczonych przez Niemców gospodarstwach zamieszkała ludność z Wołynia, z Polski centralnej (Mazowsze i Łęczyckie) i wschodniej, przede wszystkim z Lubelszczyzny (Kukier 1963: 13). Prawie wszyscy Żydzi mieszkający na Kujawach, zwłaszcza na południu regionu, zginęli w obozie zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem, gdzie dziś znajduje się muzeum. </div>\r\n<div>Po II wojnie światowej Kujawy znalazły się w województwie bydgoskim – stan ten trwał do 1975 roku, kiedy utworzono województwo włocławskie (zachodnia część Kujaw została w województwie bydgoskim). Od 1998 roku niemal całe Kujawy należą do województwa kujawsko-pomorskiego.</div>\r\n<div>W 1945 roku powołano w Toruniu Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika, wykładowcami zostali w większości profesorowie z Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie, rzadziej z Uniwersytetu we Lwowie. Tu od 1947 roku studiował prawo, a od 1950 filozofię Zbigniew Herbert.</div>\r\n<div>Do niedawna region wyróżniała gęsta sieć wąskotorowych linii kolejowych. Obecnie nie jest już ona wykorzystywana do przewozu pasażerów, lecz nadal ma znaczenie w sezonowym transporcie płodów rolnych.</div>\r\n<div>19 października 1984 roku niedaleko Torunia uprowadzono księdza Jerzego Popiełuszkę, którego utopiono w Wiśle pod Włocławkiem.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Cytowana literatura:</div>\r\n<div>J.Bieniak, 1963, <i>Rola Kujaw w Polsce Piastowskiej, Ziemia Kujawska</i>, t. 1, Inowrocław.</div>\r\n<div>J.Bieniak, 1985-1986, <i>Kujawy jako region historyczny</i>, Rocznik Kultralny Kujaw i Pomorza, t. 12..</div>\r\n<div>Karola Ciesielska, 1958, <i>Osadnictwo „olęderskie” w Prusach Królewskich i na Kujawach w świetle faktów osadniczych</i>, „Studia i materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza”, t. IV, z. 2, , ss. 219-256.</div>\r\n<div><i>Dzieje Wielkopolski</i>, red. J. Topolski, t. 1-2, Poznań 1969-1973.</div>\r\n<div><i>Historia Pomorza</i>, red. G. Labuda, t. 1-3, Poznań 1969-1993.</div>\r\n<div>Zygmunt Gloger, 1903, <i>Geografia historyczna ziem dawnej Polski</i>, Kraków, s. 21-22.</div>\r\n<div>Zenon Guldon, 1963, <i>Kształtowanie się regionu kujawskiego w XII-XVIII wieku</i>, [w:] „<span>Literatura Ludowa. Kujawy”, nr 2-3. </span></div>\r\n<div>Zenon Guldon, J. Poniewierski, 1974, <i>Podziały administracyjne Kujaw i ziemii dobrzyńskiej w XIII-XIV wieku</i>, Warszawa-Poznań.</div>\r\n<div>Witold Hensel, 1988, <i>Polska starożytna</i>, Wrocław.</div>\r\n<div>Oskar Kolberg,1867, <i>Lud, jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce</i>, t. 1, 2, <i>Kujawy</i>, Warszawa <i> </i>(<i>Dzieła wszystkie</i> <i>Oskara Kolberga</i>,t. 3, 4, Wrocław-Poznań 1962).</div>\r\n<div>Ryszard Kukier, 1963, <i>Z zagadnień demograficznych Kujaw w XIX i XX wieku</i>, „Literatura Ludowa”, nr 2-3.</div>\r\n<div>Gerard Labuda, 1968, <i>Początki diecezjalnej organizacji kościelnej na Pomorzu i na Kujawach w XI i XII wieku</i>, Zapiski Historyczne, t. 33, z. 3, Warszawa.</div>\r\n<div>Roderyk Lange, Aleksander Pawlak, Barbara Krzyżaniak, 2001, <i>Folklor Kujaw</i>, Poznań.</div>\r\n<div><i>Nazwy miejscowe Polski</i>, red. K. Rymut, Kraków 2003, t. 5.</div>\r\n<div>Wojciech Stankowski, 1999, <i>Wielkopolska</i>, Warszawa.</div>\r\n<div>Wanda Szkulmowska, 2006, <i>Ziemia rodzinna to Kujawy, cz. 1. Słowo</i>, Bydgoszcz.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('kujawy-kultura', 'kujawy', 'Kultura ludowa (wersja podstawowa)', 50000, '<h1>Kultura ludowa</h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Ewelina Kwapień </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table class="contenttoc" align="right">\r\n <tr>\r\n <th>Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura" class="toclink">Wstęp</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura&l5=kujawy-kultura-materialna" class="toclink">Kultura materialna</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura&l5=kujawy-kultura-obrzedy-doroczne" class="toclink">Obrzędy i zwyczaje doroczne</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura&l5=kujawy-kultura-obrzedy-rodzinne" class="toclink">Obrzędy rodzinne</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura&l5=kujawy-kultura-opracowanie" class="toclink">Bibliografia i opracowania</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n \r\n<div class="pagenavcounter">Strona 1 z 5</div><p style="line-height: 150%" align="justify">Kujawy to dzielnica Polski leżąca między Wielkopolską, Pomorzem i Mazowszem, określana jako jeden z najciekawszych regionów kraju pod względem kultury ludowej. Kulturowo Kujawy najbliższe są Wielkopolsce.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /><div class="pagenavbar"><div>poprzednia - <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=840&Itemid=67&limit=1&limitstart=1">następna »»</a></div></div><br /> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=864&Itemid=67">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=978&Itemid=67">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n<br>\r\n<a href="?l1=kujawy-kultura2">Wersja rozrzerzona</a>\r\n', 1, 0, 0), ('kujawy-kultura-ludowa', 'kujawy-kultura', 'Kultura ludowa (wersja podstawowa)', 10000, NULL, NULL, 0, 0), ('kujawy-kultura-materialna', 'kujawy-kultura', 'Kultura materialna (wersja podstawowa)', 20000, '<h1>Kultura ludowa</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Ewelina Kwapień </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n \r\n<table class="contenttoc" align="right">\r\n <tr>\r\n <th>Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura" class="toclink">Wstęp</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura&l5=kujawy-kultura-materialna" class="toclink">Kultura materialna</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura&l5=kujawy-kultura-obrzedy-doroczne" class="toclink">Obrzędy i zwyczaje doroczne</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura&l5=kujawy-kultura-obrzedy-rodzinne" class="toclink">Obrzędy rodzinne</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura&l5=kujawy-kultura-opracowanie" class="toclink">Bibliografia i opracowania</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </table> \r\n<div class="pagenavcounter">Strona 2 z 5</div></p> <h2 class="western">Kultura materialna</h2> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kujawy położone są na terenach równinnych, z tego względu dominują tu prostolinijne plany osiedli. Najczęściej spotykany typ wsi to ulicówka (np. Telążnia Stara), jeśli natomiast odległości pomiędzy zagrodami są znaczne, wtedy są to rzędówki, np. Szostka, Nakonowo, Świątkowice. Czasami wszystkie zabudowania położone są z jednej strony drogi. (np. Żarowo, Zalesie). Dla Kujaw charakterystyczne są drogi wysadzane topolami.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4 class="nagłówek-4">Budownictwo</h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_840_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Chałupa kujawska, ok.1850. KDPE w Kłóbce</h3>\r\n <p>Chałupa kujawska, ok.1850. KDPE w Kłóbce</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x426-F6300.jpg" title="Chałupa kujawska, ok.1850. KDPE w Kłóbce" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x192-F6300.jpg" alt="Chałupa kujawska, ok.1850. KDPE w Kłóbce" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x67-F6300.jpg" alt="Chałupa kujawska, ok.1850. KDPE w Kłóbce thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_840_1 = new gallery($(''gallery_840_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nKujawskie chaty zazwyczaj stawiane były licem do drogi, równolegle do chaty z drugiej strony podwórza od strony pola znajdowała się stodoła, z boku zaś obora. W dawniejszych zagrodach stodołę budowano z boku chałupy. Dawniej podwórka i zbudowania były jak najmniejsze, aby zaoszczędzić ziemi pod uprawę. Z czasem to się jednak zmieniło, obecnie podwórka są znacznie większe. W zamożniejszych gospodarstwach niekiedy były dwie obory oraz <em>śpicherek</em>, czasami dwie stodoły. Osobno budowano także piwnice, przypominające dawne ziemianki. Na środku podwórze często znajdował się żuraw studzienny. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Po uwłaszczeniu w 1864 r. na Kujawach zaczęło zanikać dawne budownictwo drewniane. Chaty zrębowe najczęściej charakteryzują się konstrukcją węgłową, najstarsze natomiast – sumikowo-łątkową. Dla dawnych chałup charakterystyczne były drzwi z deseczek, które układano we wzory geometryczne i nabijano dużymi żelaznymi ćwiekami, dodatkową ozdobę stanowiły okucia kowalskie. Dekoracją zewnętrzną były również drewniane <em>pazdury</em>. Dachy chałup przeważnie były dwuspadowe, pokryte strzechą. Jedynie w kilku chałupach przetrwały czterospadowe dachy <em>śpicherków</em> do przechowywania zboża, budowanych z podcieniami. Czasami w budynkach mieszkalnych spotkać można dachy naczółkowe.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_840_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Chałupa kujawska, ok.1780. KDPE w Kłóbce</h3>\r\n <p>Chałupa kujawska, ok.1780. KDPE w Kłóbce</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/320x480-F6301.jpg" title="Chałupa kujawska, ok.1780. KDPE w Kłóbce" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/144x216-F6301.jpg" alt="Chałupa kujawska, ok.1780. KDPE w Kłóbce" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/50x75-F6301.jpg" alt="Chałupa kujawska, ok.1780. KDPE w Kłóbce thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_840_2 = new gallery($(''gallery_840_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPóźniej jako podstawowy materiał budowlany zaczęto wykorzystywać glinę, a od XX wieku budowano także z cegieł. Współcześnie do budowy domów wykorzystywane są materiały taki, jak: pustaki, żużel, beton, a jako pokrycie dachów – dachówkę cementową i blachę, w związku z czym tradycyjne budownictwo jest coraz rzadsze.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Nie zachował się układ chałupy jednoizbowej, zwykle dawne chałupy są dwuizbowe z dwiema sionkami oraz z dużym kominem zwanym <em>babulą</em>, umieszczonym pośrodku domostwa. Jedną z izb traktowano jako kuchnię – gotowano nad otwartym paleniskiem pod <em>kapturem</em>. Obok znajdował się otwór chlebowy. Później można było spotkać także chałupy z dwoma wejściami, dwiema sieniami oraz czterema izbami.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_840_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wnętrze chałupy kujawskiej, ok.1930. KDPE w Kłóbce</h3>\r\n <p>Wnętrze chałupy kujawskiej, ok.1930. KDPE w Kłóbce</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x426-F6302.jpg" title="Wnętrze chałupy kujawskiej, ok.1930. KDPE w Kłóbce" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x192-F6302.jpg" alt="Wnętrze chałupy kujawskiej, ok.1930. KDPE w Kłóbce" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x67-F6302.jpg" alt="Wnętrze chałupy kujawskiej, ok.1930. KDPE w Kłóbce thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_840_3 = new gallery($(''gallery_840_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nWnętrza chałup były zazwyczaj bielone, niekiedy także malowane na kremowo lub niebiesko, czasem dekorowane malowanymi ornamentami roślinnymi.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Jeśli chodzi o wyposażenie wnętrz kujawskich chat, za charakterystyczne można uznać malowane skrzynie lub <em>miśniki</em> (najbardziej rozwinięte w następujących ośrodkach: Osięciny, Kowal, Radziejów, Izbica, Sompolno, Brdów, Włocławek). Skrzynie wykonywane były przez stolarzy, malowane natomiast najczęściej przez kobiety. Częstym typem dekoracji lica skrzyni było dzielenie jej arkadami na trzy pola i zdobienie tych pól malowanymi bukietami kwiatów. Jeszcze dziś kobiety niekiedy tworzą na podłogach (glinianych lub drewnianych) oraz przed chatą ornamenty roślinne lub geometryczne z jasnego piasku. W okresie Wielkanocy wyplatano <em>pająki</em> ze słomy lub trzciny, zdobione barwionym grochem lub kolorową bibułą i zawieszano je u sufitu.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_840_4" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Wnętrze chałupy kujawskiej, k.XIXw. KDPE w Kłóbce</h3>\r\n <p>Wnętrze chałupy kujawskiej, k.XIXw. KDPE w Kłóbce</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x426-F6303.jpg" title="Wnętrze chałupy kujawskiej, k.XIXw. KDPE w Kłóbce" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x192-F6303.jpg" alt="Wnętrze chałupy kujawskiej, k.XIXw. KDPE w Kłóbce" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x67-F6303.jpg" alt="Wnętrze chałupy kujawskiej, k.XIXw. KDPE w Kłóbce thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_840_4 = new gallery($(''gallery_840_4''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nDługą tradycję na Kujawach ma garncarstwo oraz kowalstwo, o czym świadczą istniejące do dziś zamki i okucia na drzwiach starych chat oraz żelazne krzyże cmentarne. Dla tego regionu charakterystyczna była siwa ceramika niepolewana, zdobiona białym falistym ornamentem.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Jak pisze R. Lange: „W takich strojach, otoczeniu i zabudowaniach płynęło dawniej życie wsi kujawskiej z jej tradycyjnymi obrzędami i zwyczajami, pieśniami i tańcami. Dzisiaj to już historia”.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /><div class="pagenavbar"><div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=840&Itemid=67&limit=1&limitstart=0">«« poprzednia</a> - <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=840&Itemid=67&limit=1&limitstart=2">następna »»</a></div></div><br /> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=864&Itemid=67">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=978&Itemid=67">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('kujawy-kultura-obrzedy-doroczne', 'kujawy-kultura', 'Obrzędy i zwyczaje doroczne (Kujawy)', 30000, '<h1>Kultura ludowa</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Ewelina Kwapień </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n \r\n<table class="contenttoc" align="right">\r\n <tr>\r\n <th>Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura" class="toclink">Wstęp</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura&l5=kujawy-kultura-materialna" class="toclink">Kultura materialna</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura&l5=kujawy-kultura-obrzedy-doroczne" class="toclink">Obrzędy i zwyczaje doroczne</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura&l5=kujawy-kultura-obrzedy-rodzinne" class="toclink">Obrzędy rodzinne</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura&l5=kujawy-kultura-opracowanie" class="toclink">Bibliografia i opracowania</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n<div class="pagenavcounter">Strona 3 z 5</div></p> <h2 class="western">Obrzędy i zwyczaje doroczne</h2> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><strong>ZIMA</strong></p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4 class="nagłówek-4"><strong>Okres Bożego Narodzenia – Wigilia; wróżby i przepowiednie; Nowy Rok; szopka; Herody</strong></h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_840_5" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Matka Boska Skepska, ok 1900 r., autor nieznany, poch. Czerniewice, Kujawy,ze zb.MZKiD</h3>\r\n <p>Matka Boska Skepska, ok 1900 r., autor nieznany, poch. Czerniewice, Kujawy,ze zb.MZKiD</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/320x480-F6304.jpg" title="Matka Boska Skepska, ok 1900 r., autor nieznany, poch. Czerniewice, Kujawy,ze zb.MZKiD" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/144x216-F6304.jpg" alt="Matka Boska Skepska, ok 1900 r., autor nieznany, poch. Czerniewice, Kujawy,ze zb.MZKiD" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/50x75-F6304.jpg" alt="Matka Boska Skepska, ok 1900 r., autor nieznany, poch. Czerniewice, Kujawy,ze zb.MZKiD thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_840_5 = new gallery($(''gallery_840_5''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nOkres Bożego Narodzenia trwa od 24 grudnia do 2 lutego. Obrzędowość ludowa związana jest nie tylko z liturgią kościelną, zachowała bowiem w postaci reliktów kulturowych wiele zwyczajów, przesądów, wróżb i przepowiedni sięgających jeszcze czasów przedchrześcijańskich, choć utraciły one swą magiczno-kultową moc. Wcześniej te zwyczaje wiązały się z obchodami świąt agrarnych i świąt ku czci zmarłych, które obchodzono mniej więcej w tym samym okresie.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Wieczór wigilijny oraz noc miały charakter poważny. Tradycyjna wieczerza spożywana była w zamkniętym kręgu rodzinnym. Ten czas wiązano z radosnymi przeczuciami, pomyślnymi wróżbami i nadzieją na pomyślność domowników i gospodarstwa w nadchodzącym roku. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Przed wieczerzą domownicy łamali się opłatkiem, składali sobie życzenia. Obrus nakrywano białym lnianym obrusem, pod którym kładziono siano i kilka drobnych monet. Wieczerza wigilijna obejmowała dziewięć tradycyjnych potraw takich, jak: zupa z suszonych śliwek z kluskami, jagły, kapusta z grzybami, groch, śledzie, jabłka, orzechy, czyli plony pól, lasów, sadów i wód. Potrawy podawał gospodarz domu, ponieważ gospodyni nie mogła wstawać od stołu, żeby kury nadchodzącej wiosny siadały chętnie na jajach. Po wieczerzy każdy z domowników wróżył sobie o długości swojego życia, oceniając to po długości pojedynczego źdźbła siana wyciągniętego spod obrusa. Dzieci szukały pod obrusem drobnych pieniędzy.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Tego dnia unikano kłótni, ponieważ wróżyły one niezgodę przez cały rok. Pogoda w Wigilię stanowiła również wróżbę na przyszłość. Jeśli noc była gwieździsta, kury miały dobrze się nieść, jeśli pochmurna – krowy miały być dojne cały rok.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W zależności od tego, w który dzień tygodnia wypadało Boże Narodzenie, wróżono sobie, jaki będzie kolejny rok. Jak pisze B. Krzyżaniak: „jeśli Boże Narodzenie przypadało w niedzielę – rok miał być słoneczny i pogodny; w środę – rok robaczywy; w czwartek – rok urodzajny w pszenicę; w piątek – cały rok smutny, mglisty”. 12 kolejnych dni od drugiego dnia świąt Bożego Narodzenia pokazywało pogodę w ciągu nadchodzących 12 miesięcy roku (26 XII – 6 I). Każdy dzień zapowiadał pogodę kolejnego miesiąca.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Pierwszego dnia świąt gospodyni zanosiła krowom potrawy odłożone w czasie wieczerzy oraz opłatek (najczęściej koloru czerwonego). Gospodarz z kolei w drugi dzień świąt opasywał się powrósłem ze słomy, a po powrocie z kościoła, przewiązywał nim drzewa owocowe, by drzewa miały dużo owoców i by nie były one robaczywe.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W drugi dzień świąt na pamiątkę ukamienowania świętego Szczepana z chóru kościelnego rzucano na obecnych grochem lub ziarnem zbóż. Można to uznać za pozostałość magicznego zwyczaju, który miał na celu zapewnienie zdrowia i siły.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Od świtu w Nowy Rok po wsi w grupach kilkuosobowych chodzili parobkowie, którzy pod oknami gospodarzy trzaskali z batów zakończonych <em>pękawkami</em> ze skóry węgorza i życzyli obfitego urodzaju, za co czasami częstowani byli wódką.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Okres Bożego Narodzenia na Kujawach charakteryzował się także tym, że po wsiach chodzili chłopcy z szopką i śpiewali kolędy. Dostawali za to poczęstunek, a czasem pieniądze. Przed pierwszą wojną światową szopki były ruchome i zdobione bardzo bogato.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Świętowanie dnia Trzech Króli na Kujawach wiązało się widowiskiem teatralnym, które nazywano „Herodami”. To przedstawienie poprzedzone było przygotowaniami ról i kostiumów jeszcze w czasie adwentu.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"> </p> <h4 class="nagłówek-4"><strong>Obrzędy i zwyczaje zapustne – Obchód z kozą – maszkary; wywożenie </strong><em><strong>żeńcowych</strong></em><strong>; podkoziołek</strong></h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">Pierwotnie obrzędy zapustne pełniły funkcję magiczną – miały na celu pożegnanie zimy (i zarazem odpędzenie jej mocy) i powitanie wiosny wraz z jej siłami witalnymi. Niektóre z obrzędów były szczególnie istotne dla młodych mężatek i dla panien, które w przyszłości miały stać się matkami. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Obrzędy te składały się z trzech części: obchodu z maszkarą (a właściwie kozy z towarzyszącymi jej maszkarami), wywożenia młodych mężatek (<em>żeńcowych</em>), które miały się wkupić do grona kobiet zamężnych oraz podkoziołka, czyli tańca i wykupnego dziewcząt przed symbolem płodności. Podkoziołek wyobrażał figurę męską: nagiego chłopca wystruganego z brukwi lub drewna lub koziołka. Tego wieczoru (odmiennie niż w ciągu roku) muzykantów opłacały dziewczęta.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Zwyczaj wywożenia <em>żeńcowych</em> przełożony ze środy popielcowej na poprzedzający ten dzień wtorek nałożył się na inne zwyczaje i obrzędy, w związku z czym z czasem dołączono go do obrzędu weselnego i miał miejsce w drugim dniu wesela lub tydzień później. W tej zabawie udział brały tylko kobiety. Kilka z nich jeździło przystrojonym wozem i zabierało po drodze młode mężatki, które musiały się wkupić do grona zamężnych pieniędzmi albo poczęstunkiem. Zabawa ta mogła trwać do północy.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><strong>WIOSNA</strong></p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4 class="nagłówek-4"><strong>Okres Wielkanocny – Niedziela Palmowa; wybijanie żuru; Wielki Piątek; Przywoływki; Dyngus; kolędowanie wielkanocne</strong></h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">Na Kujawach palma poświęcona w Niedzielę Palmową służyła później do okadzania krów przed pierwszym wyprowadzeniem ich na pastwisko wiosną, zatknięta na granicy pola miała stanowić ochronę przed gradem, można ją było także zanieść na groby w Dzień Zaduszny.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Przez cały okres postu gotowano żur – spożywanie tej potrawy rozpoczynało się od środy popielcowej, ostatnim dniem, kiedy ją gotowano był natomiast Wielki Czwartek. Tego dnia starsza młodzież męska chodziła z żurem po wsi i oblewała nim (niekiedy też błotem, wapnem lub brudną wodą) drzwi (czasem także okna) domu, w którym mieszkały dziewczęta lub drzwi i okna takich domów, w których chłopcy nie zostali przyjęci w czasie chodzenia z kozą w ostatki. Ten zwyczaj nazywano <em>wybijaniem żuru</em>. W Wielki Piątek gospodyni uderzała rózgą wszystkich domowników. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Zjawiskiem charakterystycznym dla Kujaw było przygotowanie do dyngusu, które nazywano <em>przywoływkami</em>. Polegały one na tym, że wieczorem w Niedzielę Wielkanocną kilku chłopców (w wieku od 18 do 20 lat) przywoływało dziewczęta (które skończyły lat 18). W tym celu musieli się wspiąć na drzewo, dach domu lub stodołę. Zapowiadali ile wody wyleją na każdą dziewczynę, wymieniali jej zalety i wady. Niezależnie od tego, czy wołanie było miłe, czy nie, najważniejsze dla dziewcząt było to, by w ogóle zostały przywołane. Panna, którą przy tej okazji pominięto, czuła się wyizolowana ze środowiska. Chłopiec, który miał zamiar ożenić się z wybraną dziewczyną, powinien opłacić wywołujących, by nie wykrzykiwali jej wad. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W Poniedziałek Wielkanocny chłopcy oblewali dziewczęta wodą gdzie tylko się dało, czasami także wrzucali je do stawu. Następnego dnia dziewczęta mogły się odwdzięczyć i oblać chłopców.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Jednym z dawniejszych zwyczajów kujawskich, który jednak już dawno przestał być praktykowany, było kolędowanie wielkanocne, kiedy kilku biedniejszych chłopców chodząc po wsi śpiewało pieśni o Jezusie w zamian zbierając datki (kolędę) do koszyka.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><strong>LATO </strong> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4 class="nagłówek-4">Sobótka</h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">Tradycyjny obrzęd sobótkowy od wielu lat nie jest praktykowany na Kujawach. Zachował się zwyczaj puszczania przez dziewczęta na wodę uplecionych z kwiatów wianków z zapalonymi świeczkami. Jeśli świeczka zgasła, była to niedobra wróżba dla dziewczyny, oznaczało to bowiem, że zgaśnie jej życie.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4 class="nagłówek-4">Obrzędy i zwyczaje polne </h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">Pisząc o zwyczajach związanych z pracą w polu, należy dodać, że dotyczą one okresu, kiedy mężczyźni kosili kosą, dziewczęta i kobiety zaś wiązały snopy i ustawiały je w rzędach. W XX wieku w związku z mechanizacją wsi te zwyczaje przestały być aktualne lub z znaczący sposób się zmieniły, współcześnie praktykowane są raczej wyjątkowo. Nie zrezygnowano na przykład z uroczystego zakończenia zbioru plonów, choć zmieniło ono swój kształt.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4 class="nagłówek-4">Frycowe – wyzwoliny kośnika</h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">Młody mężczyzna, który po raz pierwszy wychodził z kosą w pole, nazywany był <em>wilkiem</em> lub <em>frycem</em> i musiał się wkupić do grona doświadczonych kosiarzy. Jeśli wilków było kilku, więcej osób dawało wykup, co gwarantowało suty poczęstunek i dobrą muzykę w czasie wieczornej zabawy. Nowych kosiarzy puszczano przed doświadczonych. W czasie koszenia dziewczęta przystrajały niedoświadczonych chłopców i ich kosy uplecionymi przez siebie z traw i kwiatów wieńcami. Następnie – gdy całe pole było zżęte – ktoś, kto najlepiej znał się na koszeniu, oceniał efekty ich pracy. Jeśli znalazł zbyt wysokie ściernisko lub pozostawione kłosy, wilków kładziono na ziemi i bito strychulcem do ostrzenia kosy. Następnie wiązano chłopców powrósłami ze słomy lub sitowia i prowadzono przed dwór, gdzie oczekiwał na nich dziedzic. Towarzyszyły temu muzyka i przyśpiewki. Chłopcy próbowali uciec, byli jednak wówczas chwytani i bici pytami. Wykupić ich mogły dziewczęta, nakrywając ich głowy białymi chustkami.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Jeszcze dawniej wyzwolenie fryca miało miejsce w specjalnie przygotowanej izbie, gdzie doświadczony kośnik – nazywany <em>marszałkiem</em> – egzaminował ich, pytając np. o części kosy: do czego służy <em>strychołek</em> (było to drewno nabijane grubym żwirem, które służyło do ostrzenia kosy), <em>osełka</em>, <em>bobka</em> (babka – kowadełko, na którym klepano kosy), <em>kuzoje</em> (kuzaj – drewniane naczynie na wodę i osełki), czy <em>kosisko</em> (drewniany trzonek kosy). Następnie wilk musiał się położyć na bronie i był bity do chwili, gdy wpuszczona przez kosiarzy dziewczyna nakryła go białą chustką z zawiniętymi w rogu pieniędzmi. Wówczas fryca uważano za wyzwolonego i włączano go do grona kosiarzy.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4 class="nagłówek-4">Wieniec</h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">Obrzędy i zwyczaje polne obejmowały kilka zjawisk: <em>obłożyny</em>, <em>pępkowe</em> i <em>wieńcowe</em>. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Obłożyny</em> polegały na tym, że pierwszy zżęty snop zboża zachowywano, aby złożyć go wraz z kosą przed dziedzicem majątku, który musiał go wykupić wódką lub pieniędzmi na wieczorny poczęstunek.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Po zżęciu zboża na polu przygotowywano udekorowany kwiatami mały snopek z kłosów pszenicy, żyta, jęczmienia i owsa. Wracając z pola żniwiarze zanosili do pana tak przygotowany <em>pępek</em>, który dziedzic musiał wykupić.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Nazywane powszechnie w Polsce <em>dożynkami</em> zakończenie prac żniwnych i zbioru plonów na Kujawach nazywano <em>wieńcowym</em> lub <em>wińcowym</em>. Dziewczęta i kobiety przygotowywały wówczas przystrojony kwiatami i trawami wieniec z różnych gatunków zbóż, który miał być jak najpiękniejszy. Świętowanie kończyło się wspólną zabawą.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><strong>JESIEŃ</strong></p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4 class="nagłówek-4">Podziękowanie za służbę – św. Michał</h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">Już w XIX wieku istniał zwyczaj, że w św. Michała (pod koniec września) służący dziękowali za służbę.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4 class="nagłówek-4">Zaduszki</h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">Tradycyjnie w Dzień Zaduszny noszono na cmentarz poświęcone w Niedzielę Palmową palmy oraz jajka. Obecnie 31 października i 1 listopada dekoruje się groby kwiatami, zapala się znicze i świece.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4 class="nagłówek-4">Andrzejki</h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">W ostatni wieczór listopada urządzana była wspólna zabawa, ostatnia przed adwentem. Młodzież bawiła się w domach, wróżąc sobie i tańcząc do północy. Zarówno dziewczęta, jak i chłopcy wróżyli o przyszłości na podstawie wosku lanego do wody. Dziewczęta zrywały gałązkę wiśni (myśląc przy tym o jakimś życzeniu) i wstawiały ją do wody. Jeśli zakwitła w Wigilię, pomyślane życzenie miało się spełnić.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /><div class="pagenavbar"><div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=840&Itemid=67&limit=1&limitstart=1">«« poprzednia</a> - <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=840&Itemid=67&limit=1&limitstart=3">następna »»</a></div></div><br /> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=864&Itemid=67">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=978&Itemid=67">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('kujawy-kultura-obrzedy-rodzinne', 'kujawy-kultura', 'Obrzędy rodzinne (Kujawy)', 40000, '<h1>Kultura ludowa</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Ewelina Kwapień </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n \r\n<table class="contenttoc" align="right">\r\n <tr>\r\n <th>Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura" class="toclink">Wstęp</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura&l5=kujawy-kultura-materialna" class="toclink">Kultura materialna</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura&l5=kujawy-kultura-obrzedy-doroczne" class="toclink">Obrzędy i zwyczaje doroczne</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura&l5=kujawy-kultura-obrzedy-rodzinne" class="toclink">Obrzędy rodzinne</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura&l5=kujawy-kultura-opracowanie" class="toclink">Bibliografia i opracowania</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </table> \r\n<div class="pagenavcounter">Strona 4 z 5</div></p> <h2 class="western">Obrzędy rodzinne</h2> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h4 class="nagłówek-4"><strong>Wesele</strong></h4> <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_840_6" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kujawska skrzynia wianna, przel.XIX XX w. ze zb. MZKiD</h3>\r\n <p>Kujawska skrzynia wianna, przel.XIX XX w. ze zb. MZKiD</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x442-F6305.jpg" title="Kujawska skrzynia wianna, przel.XIX XX w. ze zb. MZKiD" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x199-F6305.jpg" alt="Kujawska skrzynia wianna, przel.XIX XX w. ze zb. MZKiD" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x69-F6305.jpg" alt="Kujawska skrzynia wianna, przel.XIX XX w. ze zb. MZKiD thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_840_6 = new gallery($(''gallery_840_6''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nObrzęd weselny był najbardziej rozbudowany ze wszystkich obrzędów rodzinnych. Świadczyć może o tym liczba poszczególnych etapów z nim związanych, takich jak: rainy, zmówiny, spraszanie gości weselnych, ubieranie panny młodej, czynności przed wyjazdem do ślubu, w drodze ze ślubu, mały obiad, przygotowanie przed oczepinami, oczepiny, po oczepinach oraz drugiego dnia wesela. Każde z tych wydarzeń miało własną bogatą symbolikę i układ. W czasie pierwszej i drugiej wojny światowej wiele zwyczajów praktykowanych w XIX wieku zanikło. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Tradycyjne obrzędy weselne zaczynały się od kojarzenia małżeństwa, które należało do swata lub rajnika i było wynagradzane. Swat przychodził do rodziców dziewczyny w czwartek i dawał do zrozumienia, że chodzi o córkę, mówiąc na przykład o białej gąsce lub cielaku. W większości małżeństwa kojarzone były przez rodziców, jednak w obecności swata dziewczyna musiała wyrazić zgodę. Jeśli odpowiadała „<em>cy jo wim</em>”, oznaczało, że przyjmuje kawalera. Odmienne stanowisko mogła wyrazić, uciekając za piec. Później tego samego dnia swat przychodził w towarzystwie kawalera. Tę pierwszą wizytę kawalera nazywano <em>rainami</em>, <em>dowiadami</em>, <em>rajbami</em> lub <em>drużbami</em>.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Drugim etapem kojarzenia małżeństwa były <em>zmówiny</em> lub <em>zdawiny</em>, wyprawiane tydzień po <em>rainach</em>, a już w sobotę młodzi jechali do kościoła, by dać na zapowiedzi. Niekiedy towarzyszyły im tańce i śpiew. W uroczystości oprócz rodziny i sąsiadów uczestniczyły przyszłe druhny weselne i drużbowie. Uzgadniano wówczas sprawy majątkowe i ustalano listę gości. Zapraszanie gości należało do obowiązków starszego drużby (wybranego w dniu zmówin), któremu czasem towarzyszył młodszy drużba. Ubrani w tradycyjne stroje kujawskie z batem ozdobionym wstążkami i białymi chustkami wędrowali po wsi czasem do późnych godzin nocnych. Po wejściu starszy drużba wygłaszał wierszowaną przemowę.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Uczestnicy wesela ubrani byli w odświętny strój kujawski. W zależności od tego, czy rodzice panny młodej byli zamożni, strój panny młodej był bogatszy lub skromniejszy. Głowę panny młodej zdobiono wieńcem lub koroną splecioną z kolorowej bibułki, zdobioną paciorkami, kwiatami i wstążkami. W ubraniu panny młodej nie mógł się pojawić kolor czerwony. Biedniejsze panny ubierane były przez dziedziczkę.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Pan młody przybywał po pannę młodą w towarzystwie muzykantów i gości weselnych, by zabrać ją do domu weselnego. Tam witali młodych rodzice i goście. Rodzice po przemowie starszego drużby udzielali swym dzieciom błogosławieństwa. Następnie orszak weselny wyruszał na ślub. Pan młody jechał zazwyczaj w towarzystwie druhen, panna młoda – drużbów. Wozy były pięknie przystrajane zielenią i wstążkami. Na Kujawach najczęściej panna młoda wchodziła do kościoła w towarzystwie dwóch drużbów, a pan młody – dwóch druhen.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Po ślubie panna młoda zostawała chwilę w kościele, wychodziła dopiero wywołana przyśpiewkami, przyprowadzona przez starszego drużbę. Orszak weselny niekiedy napotykał na różne przeszkody (np. rozpalone ognisko), co zmuszało do wykupienia się.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Kiedy państwo młodzi wracali do domu weselnego, drzwi były zamknięte. Drużbowie i druhny śpiewali, proszące o wpuszczenie do środka, panna młoda musiała podać nazwisko swojego męża. Ostatecznie na próg wychodzili rodzice panny młodej, którzy wynosili na powitanie chleb, sól i dziecko.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Po powrocie ze ślubu miał miejsce <em>mały obiad</em>. Osobą odpowiedzialną za częstowanie i zabawianie gości był starszy drużba. W czasie wesela cały czas przygrywała kapela. Spożywaniu posiłku towarzyszyły przyśpiewki, na które często od razu układano odpowiedź, a także przemówienia starszego drużby. Po obiedzie wystawiano z izby stoły i tańczono nieustannie przez kilka godzin, przede wszystkim szybkie i wolne kujawiaki, oberki, mazurki, polki.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Po północy, a czasem dopiero po 2.00 w nocy, gości częstowano dużym obiadem, po którym rozpoczynały się przygotowania do oczepin. Przed panną młodą stawiano jabłonkę (gałązkę drzewa obwieszoną jabłkami i wstążkami) lub gaiczek (małą udekorowaną choinkę). Przygotowaniu towarzyszyły poważne pieśni, którymi panna młoda żegnała się z domem rodzinnym i ze stanem panieńskim. Pannie młodej zakładano czepek na głowę, w ten sposób wkraczała do grona kobiet zamężnych.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Rytuały oczepin spełniane były przez swaszkę i trwały bardzo długo. Pannę młodą sadzano na środku izby, a każda zamężna kobieta zdejmowała jakąś część z wieńca lub korony panny młodej, która w tym czasie płakała. Następnie pannie młodej zakładano czepiec, a swaszka zaczynała zbierać datki na czepiec. Po oczepinach panna młoda tańczyła chodzonego z wszystkimi gośćmi, a na koniec z panem młodym.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Tradycyjne wesele trwało dwa lub trzy dni. Dłużej mogło trwać w wesele gospodarskie, służba folwarczna i dworska mogła świętować tylko w niedzielę, czyli w dzień wolny od pracy, podobnie robotnicy rolni. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <h2 class="western"><strong>Strój kujawski</strong></h2> <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_840_7" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Strój ludowy - ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Warszawie</h3>\r\n <p>Strój ludowy - ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Warszawie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/320x480-F6306.jpg" title="Strój ludowy - ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Warszawie" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/144x216-F6306.jpg" alt="Strój ludowy - ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Warszawie" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/50x75-F6306.jpg" alt="Strój ludowy - ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Warszawie thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_840_7 = new gallery($(''gallery_840_7''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_840_8" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Strój ludowy - ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Warszawie</h3>\r\n <p>Strój ludowy - ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Warszawie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/320x480-F6307.jpg" title="Strój ludowy - ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Warszawie" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/144x216-F6307.jpg" alt="Strój ludowy - ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Warszawie" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/50x75-F6307.jpg" alt="Strój ludowy - ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Warszawie thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_840_8 = new gallery($(''gallery_840_8''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n<strong>Strój męski – </strong>mężczyźni nosili czarne cylindry<strong> </strong>wstęgą lub aksamitką. Ubożsi nosili rogatywki. Koszule miały krój poncho podłużnego, tj. przód i tył był krojony z jednego kawałka materiału, bez otworu na głowę; szyto je z tkanin lnianych i dekorowano jedwabną lub wełnianą chusteczką w różnych odcieniach czerwieni związywaną pod kołnierzykiem. Na koszulę zakładano kaftan zwany <em>jaką</em>szyty z dobrego gatunkowo prążkowanego sukna. Ozdabiano go czarną stebnówką i zapinano na pięć czerwonych guzików. Na jakę zakładano kamizelkę zwaną <em>katanką</em>uszytą zwykle z granatowego sukna, podszytą czerwoną podszewką. Koszule przepasywano kolorowymi pasami. Spodnie miały bardzo proste kroje; szyte były z białego lub kolorowego płótna lub sukna. W zimie noszono spodnie ze skór owczych (runem do wewnątrz). Na nogi zakładano buty z cholewami. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_840_9" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Strój ludowy - ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Warszawie</h3>\r\n <p>Strój ludowy - ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Warszawie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x427-F6308.jpg" title="Strój ludowy - ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Warszawie" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x192-F6308.jpg" alt="Strój ludowy - ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Warszawie" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x67-F6308.jpg" alt="Strój ludowy - ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Warszawie thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_840_9 = new gallery($(''gallery_840_9''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n<strong>Strój kobiecy – </strong>panny latem<strong> </strong>chodziły z odsłoniętą głową, czasem przystrojoną kwiatami; w zimie nosiły chustki. Mężatkom obyczaj nakazywał szczelnie zakrywać włosy, stąd nosiły one chustki lub czepce. Kujawski tiulowy, płócienny lub batystowy haftowany czepiec – <em>kopka</em>– był zawsze koloru białego. Tył czepka zdobiła falbanka zwana <em>kaczorkiem</em>. Po przekątnej czepka zwinięta była jedwabna chustka, <em>kaczorówka</em>, najczęściej w kolorach szafirowym i fioletowym. Koszule szyto z płótna, miały one krój typu przyramkowego; były długie, przy szyi wykończone niewielkim kołnierzykiem. Jako odzież wierzchnią dziewczęta nosiły sznurówki, ściśle opasujące kibić oraz gorsety, które również były dopasowane, ale dłuższe niż sznurówki i w dolnej części wykończone trapezowatymi klapkami. Na koszulę lub sznurówkę zakładano <em>kabat</em>– kaftan szyty z sukna granatowego lub ciemnozielonego, podszyty zieloną lub czerwoną tkaniną. Kujawianki nosiły jednocześnie co najmniej trzy spódnice. Jako pierwszą zakładano czerwoną spódnicę z wełny lub barchanu, ozdobioną haftkami lub aksamitkami. Następna była spódnica biała, płócienna, haftowana. A na nią jeszcze nakładano najdłuższą i najszerszą z lnu (noszoną latem) lub z wełny (na zimę). Zarówno panny, jak i mężatki nosiły zapaski. Zapaski odświętne były zwykle zielone, złote lub fioletowe, szyte z jedwabiu lub adamaszku i ozdobione białym haftem. Na nogi kobiety zakładały pantofle z pomponem lub sznurowane buciki z niskimi cholewkami. Ozdobą stroju były korale i bursztyny oraz, srebrne, złote, cynowe lub tombakowe pierścionki ze sztucznymi kamieniami. </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /><div class="pagenavbar"><div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=840&Itemid=67&limit=1&limitstart=2">«« poprzednia</a> - <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=840&Itemid=67&limit=1&limitstart=4">następna »»</a></div></div><br /> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=864&Itemid=67">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=978&Itemid=67">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('kujawy-kultura-opracowanie', 'kujawy-kultura', 'Bibliografia opracowania (Kujawy)', 50000, '<h1>Kultura ludowa</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Ewelina Kwapień </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n \r\n <table class="contenttoc" align="right">\r\n <tr>\r\n <th>Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=840&Itemid=67" class="toclink">Wstęp</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=840&Itemid=67&limit=1&limitstart=1" class="toclink">Kultura materialna</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=840&Itemid=67&limit=1&limitstart=2" class="toclink">Obrzędy i zwyczaje doroczne</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=840&Itemid=67&limit=1&limitstart=3" class="toclink">Obrzędy rodzinne</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=840&Itemid=67&limit=1&limitstart=4" class="toclink">Bibliografia i opracowania</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </table><div class="pagenavcounter">Strona 5 z 5</div></p> <h2 class="western">Bibliografia opracowania</h2> <p style="line-height: 150%" align="justify">B. Krzyżaniak, <em>Zwyczaje i obrzędy</em>, [w:] R. Lange, A. Pawlak, B. Krzyżaniak, <em>Folklor Kujaw</em>, Poznań 2001, s. 147-261.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">R. Lange, A. Pawlak, B. Krzyżaniak, <em>Folklor Kujaw</em>, Poznań 2001.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">R. Lange, <em>Charakterystyka regionu</em>, [w:] R. Lange, A. Pawlak, B. Krzyżaniak, <em>Folklor Kujaw</em>, Poznań 2001, s. 7-18.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">W. Szkulmowska, <em>Ziemia rodzinna to Kujawy</em>, Bydgoszcz 2006.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><em>Sztuka ludowa Kujaw. Przeszłość i teraźniejszość</em>, red. W. Szkulmowska, Bydgoszcz 1997.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Fotografie: J. Czerwiński i A. R. Skowroński</p> <br /><div class="pagenavbar"><div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=840&Itemid=67&limit=1&limitstart=3">«« poprzednia</a> - następna</div></div><br /> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=864&Itemid=67">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=978&Itemid=67">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('kujawy-kultura2', 'kujawy', 'Kultura ludowa (wersja rozszerzona)', 10000, '<h1>Kultura ludowa</h1>\r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2"><span class="small"> Agnieszka Ewa Piotrowska</span></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table align="right" class="contenttoc">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th>Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2" class="toclink">Wstęp</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zwyczaje-doroczne" class="toclink">Zwyczaje doroczne</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zwyczaje-zniwne" class="toclink">Zwyczaje żniwne</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-rzemioslo" class="toclink">Rzemiosło</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zabudowa" class="toclink">Zabudowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-stroj">Strój</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-muzyka-taniec">Muzyka i taniec</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <div class="pagenavcounter">Strona 1 z 7</div>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Kujawy to dzielnica Polski leżąca między Wielkopolską, Pomorzem i Mazowszem, określana jako jeden z najciekawszych regionów kraju pod względem kultury ludowej. Kulturowo Kujawy najbliższe są Wielkopolsce.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <div class="pagenavbar">\r\n <div>poprzednia - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zwyczaje-doroczne">następna</a></div>\r\n </div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span></p>\r\n<p> </p>\r\n<div style="text-align: center;"><strong>PODZIAŁ ETNOGRAFICZNY KUJAW</strong></div>\r\n<div style="text-align: center;"><strong><br />\r\n</strong></div>\r\n<div>Kujawy nie są i nie były regionem jednolitym etnograficznie. Ze względu na różnice kulturowe, związane m.in. z czasem osadnictwa – późniejszym na wschodzie regionu, w pasie Bachorzy i na Kujawach Leśnych (Lange i in. 2001: 11), oraz fizjograficzne wyróżnia się dwa subregiony Kujaw (zob. Kukier 1963: 9), które dzieli się na mniejsze części:</div>\r\n<div>1. Południowo-wschodni, do którego należą</div>\r\n<div><span>A.<span> </span></span>Kujawy Białe (Nadwiślańskie) od Bydgoszczy po Dobiegniewo (piaszczyste i lesiste) (por. Kukier 1975: 7-8)</div>\r\n<table width="288" align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/KujM001.gif" title="Podział Kujaw na subregiony, według R. Kukiera"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/api/KujM001.gif" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div><span>B.<span> </span></span>Kujawy Polne na zachodnim zapleczu Doliny Wisły</div>\r\n<div><span>C.<span> </span></span>Kujawy Borowe od Sompolna po Dolinę Wisły w rejonie Włocławka i Dobigniewa</div>\r\n<div><span>D.<span> </span></span>Kujawy Leśne na Przyjezierzu Głuszyńskim</div>\r\n<div>2. Północny i północno-zachodni z</div>\r\n<div><span>E.<span> </span></span>Kujawami Czarnymi okolic Inowrocławia, Radziejowa i Brześcia Kujawskiego (czarnoziemy)</div>\r\n<div><span>F.<span> </span></span>Kujawami Bachornymi (szlak Bachorzy pomiędzy jeziorem Gopło a Wisłą w rejonie Włocławka)</div>\r\n<div><span>G.<span> </span></span>Kujawami Garbatymi w rejonie środkowej Noteci i Pakości</div>\r\n<div><span>H.<span> </span></span>Kujawami Zagoplańskimi (Za Wodą) na zachód od jeziora Gopła (powiat mogileński).</div>\r\n<div>Możliwy jest też podział Kujaw uwzględniający ukształtowanie terenu na:</div>\r\n<div><span>1.<span> </span></span>Nadwiślańskie (Białe) z Krajną Kujawską (por. Kukier 1975: 228)</div>\r\n<div><span>2.<span> </span></span>Garbate i Zagoplańskie (Za Wodą) na Pojezierzu Kujawsko-Gnieźnieńskim</div>\r\n<div><span>3.<span> </span></span>Borowe i Leśne ze względu na szatę roślinną</div>\r\n<div><span>4.<span> </span></span>Polne i Czarne, które rozdziela dolina Bachorzy, z tzw. Kujawami Bachornymi, położone w centrum regionu i bezleśne.</div>\r\n<div>Roderyk Lange w książce <i>Folklor Kujaw</i> (2001: 10) wydzielili tylko trzy części Kujaw ze względu na gleby i uprawy rolne: Czarne – Polne (burak cukrowy, pszenica), Białe – Leśne (dawne lasy) i Bachorzę – tereny bagniste wzdłuż drogi wodnej łączącej Wisłę z Gopłem. Elżbieta Piskorz-Branekova, zajmująca się strojem kujawskim, napisała tylko o dwóch częściach: Kujawach Leśnych i Polnych (utożsamionych z Czarnymi), tylko te ostatnie uznała za właściwe (Piskorz-Branekova 2006: 60).</div>\r\n<div>Granice Kujaw ustalono na podstawie zasięgu gwary (Sobierajski 1952), występowania stroju kujawskiego (Mikułowska 1953) oraz samookreślenia ludu (Kukier 1963, Gajek 1938). Od wschodu naturalną granicą Kujaw jest Wisła, od zachodu Noteć z jeziorami, przez które przepływa, od północy lasy pomiędzy Notecią i Wisłą. Najtrudniejsza do wytyczenia jest granica południowa – według O. Kolberga przebiegała ona od Gostynina przez Krośniewice, Kłodawę po Konin, dzisiaj prowadzi się ją na północ od tych miejscowości.</div>\r\n<div>Kujawy były zamieszkane przez rdzennych Kujawiaków – jako rdzenne Kujawy określa się teren okolic między Radziejowem a Kruszwicą (por. T. Dunin-Karwicka 2000: 16) – do czasu napływu kolonistów niemieckich i Olędrów (Holędrów). Brak jednolitości kulturowej regionu wynika z różnych warunków geograficznych i rolnych (bardzo żyzne czarnoziemy i piaski porośnięte lasami); różnice pogłębiły się wskutek zaborów, kiedy przez Kujawy przechodziła granica pomiędzy Prusami i Rosją (wzdłuż Gopła po ujście Tążyny). Wówczas sami mieszkańcy tego regionu zaczęli mówić o Kujawach „pruskich” i „kongresowych”. Ten stosunkowo niedawny podział oddają różnice dialektalne (zob. Sobierajski 1952).</div>\r\n<div>Istotne wpływ na różnice dialektalne i kulturowe wywarły również dawniejsze podziały administracyjne i kościelene Kujaw, a także regiony sąsiadujące: w największym stopniu Wielkopolska i Mazowsze. Sami Kujawiacy, ludność prężna kulturowo, oddziaływali na sąsiadów, przede wszystkim na Mazurów, Chełmniaków<a href="#_ftn1" name="_ftnref1" title=""><span><span><span><span>[1]</span></span></span></span></a>, Krajniaków i Kociewiaków (por. Kukier 1975: 9).</div>\r\n<div>Na wyszczególnione powyżej podziały nakładały się różnice społeczne i majątkowe – na Kujawach, zwłaszcza dawnych, wyróżnić należy środowiska chłopskie, folwarczne (wyrobników, komorników) i kolonistów, Olędrów, od których przejmowano niektóre zwyczaje, np. wróżby o zamążpójściu w wigilię św. Łucji (Kukier 1975: 17), co było widoczne zwłaszcza we wsiach Kujaw Nadwiślańskich między Toruniem a Nieszawą, a także na styku Kujaw i Wielkopolski.</div>\r\n<div>Co ciekawe, w środowiskach folwarcznych, wśród określanych pogardliwie „dworusów”, zachowało się więcej dawnych zwyczajów niż u włościan (Dunin-Karwacka 2000: 17), co tłumaczy się większą integracją tego środowiska, częstymi wspólnymi śpiewami i tańcami, które miały dużą liczbę wariantów. Być może bliskość dworu stymulowała utrzymywanie niektórych zwyczajów, gdyż dzięki nim „dworusy” otrzymywały wynagrodzenie pieniężne lub poczęstunek (dotyczy to np. <i>pękania</i> <i>z bata</i> pod oknami dworu w Nowy Rok, wyzwolenia kośnika, dożynek z niesieniem wieńca do dworu).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>WRÓŻBY O ZAMĄŻPÓJŚCIU</div>\r\n<div>Ryszard Kukier na podstawie informacji zebranych w latach 1950-1968 opisał sposoby wróżenia na Kujawach (1975). Młode dziewczęta gromadziły się i odbywały wróżby o zamążpójściu w wigilię św. Jana, Wigilię Bożego Narodzenia i Nowego Roku, sporadycznie także w wigilię św. Prokopa (na Kujawach Leśnych, gdyż św. Prokop był patronem parafii w Kłóbce).</div>\r\n<div>Na środkowych i południowych Kujawach młodzież męska ze środowisk chłopskich gormadziła się wigilię Nowego Roku w domach, w których były dziewczęta na wydaniu i popisywała się siłą fizyczną, odbywając zawody sprawności. Wykrzykiwano imię dziewczyny i dwóch ochotników „siłowało się”, np. przeciągając skórzany pas. Zwycięzca zostawał z gospodarzem i zasiadał z nim do gorzałki, a pozostali odchodzili do kolejnych domów.</div>\r\n<div>W środowiskach folwarcznych obyczaje dotyczące wróżb związanych z zamążpójściem były inne: na Kujawach „pruskich” w Wigilię Bożego Narodzenia wypatrywano tzw. migocącej gwiazdy, która miała mieć moc wyzwalania tęsknoty za ożenkiem. Nie ukazywała się ona każdemu; np. tylko dziewczętom o nienagannej opinii.</div>\r\n<div>W Bachorcach trzy dziewczęta wróżyły sobie, ukrywszy pod miską wianek (symbolizujący zamążpójście), chleb (symbol dostatku) i węgiel drzewny (symbol choroby lub zgonu), a następnie wybierały miski (Kukier 1975: 14-15). Pod Kruszwicą wykrzykiwały w nocy na podwórzu imiona chłopców i obserwowały, czy księżyc nie zamigocze lub „się nie zmieni” – na tej podstawie wnioskowały, który kawaler jest przeznaczony dla której panny.</div>\r\n<div>Na Kujawach Borowych panny wróżyły sobie, rzucając w Wigilię Bożego Narodzenia od stołu do progu różańcem lub modlitewnikiem (im bliżej progu, tym szybsze zamążpójście), a w całym regionie – po zakończeniu wieczerzy lejąc wosk na wodę.</div>\r\n<div>W części Kujaw Czarnych panny na wydaniu, wracając z Pasterki, liczyły „do pary” żerdzie w płocie, wsłuchiwały się, z której strony wieje wiatr czy szczekają psy i wnioskowały z tego o kierunku, z którego przyjedzie do nich kawaler.</div>\r\n<div>Na Kujawach Nadwiślańskich o powodzeniu dziewczyny wnioskowano na podstawie tego, jak rósł len na polu jej rodziców, na Kujawach Czarnych zwracano uwagę, czy w zbożu pojawił się oset. W większości wsi kujawskich obserwowano, jak w ogrodach przydomowych rosną zioła używane do wyplatania wianków (bukszpan, rozmaryn, barwinek, merta). Jeżeli pięknie się zieleniły i rosły bujnie, oczekiwano rychłego zamążpójścia panny.</div>\r\n<div>Warto odnotować spotykaną w różnych częściach regionu przyśpiewkę <i>Święty Prokopie, daj nam po chłopie</i>, pochodzącą z Kujaw Borowych.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>KOJARZENIE MAŁŻEŃSTW, OBRZĘDY POPRZEDZAJĄCE ŚLUB</div>\r\n<div>Na całych Kujawach do początku XX wieku zachowała się bogata obrzędowość związana ze ślubem, weselem i poprzedzającymi je czynnościami – zaświadcza o tym materiał zgromadzony przez Oskara Kolberga w II połowie XIX wieku, jednak większość zwyczajów i obrzędów weselnych zakończyła się w okresie międzywojennym. Leon Stankiewicz odnotował, że w 1923 roku w Rakutowie pod Kowalem odbyło się „ostatnie wesele kujawskie z niektórymi już tylko zwyczajami” (Stankiewicz 1986: 31). Założona przez niego „Kapela spod Kowala”, która miała w repertuarze dawne pieśni kujawskie, została zaproszona w latach siedemdziesiątych XX wieku tylko na cztery wesela. Zgoda młodych i ich rodziców na dawne pieśni i przyśpiewki dotyczyła głównie oczepin.</div>\r\n<div>Wcześniejsze realia opisał Ryszard Kukier w książce <i>Ludowe obrzędy i zwyczaje weselne na Kujawach</i> (Warszawa – Poznań 1975), na podstawie której postaramy się je przybliżyć. Jeden zwyczaj weselny, znany jeszcze z autopsji, opisał w 1935 roku Franciszek Beciński, poeta Kujaw w <i>Weselu na Kujawach</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>SWATY</div>\r\n<div>Kojarzenie małżeńwa rozpoczynała wizyta <i>swatów</i>, zwana także (<i>z</i>)<i>rainami</i>, <i>dowiadami</i>, <i>zmówinami</i>. Przydatność instytucji swatów na Kujawach wiązała się z zamożnością części chłopów w tym regionie. O. Kolberg ujął to w sposób następujący: „Związki małżeńskie, tu, jak wszędzie, kojarzy zwykle interes lubo i obopólna skłonność miewa czasami miejsce. Zawierają się one bez wielkich zachodów, chociaż z wielu ceremoniami” (Kolberg 1962: I, 49).</div>\r\n<div><i>Zrainy</i> najczęściej odbywały się we czwartek. Po I wojnie światowej były one już powszechne dla wszystkich środowisk wiejskich na Kujawach, także dla pracujących na folwarkach. Różnica polegała na tym, że swaci kojarzący małżeństwa dzieci bogatych chłopów <span>\r\n<table width="288" align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj066.jpg" title="Zagroda bogatego gospodarza z Rakutowa - XIX w."><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj066.jpg" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\ndostawali sowite wynagrodzenie (zwykle w gotowiźnie, rzadziej w gotówce)<a href="#_ftn2" name="_ftnref2" title=""><span><span><span>[2]</span></span></span></a>, natomiast swaci folwarczni zadowalali się obietnicą zaproszenia na wesele.</span></div>\r\n<div>Pannę czy kawalera pytano o zdanie dopiero, gdy swat z rodzicami omówili kwestie majątkowe. Wówczas wołano młodych i kawaler miał poczęstować dziewczynę gorzałką. Przyjmując gorzałkę z rąk młodzieńca, zgadzała się zostać jego żoną. Według K. Masłowskiego drapanie paznkociem o piec również oznaczało zgodę, jak również odpowiedź <i>bydzie</i> na pytanie z przyśpiewki:</div>\r\n<div><i>Mościa panno tymczasem</i></div>\r\n<div><i>Stoi burza za lasem.</i></div>\r\n<div><i>Przyśliśmy się dowiedzieć</i></div>\r\n<div><i>Czy z ty burzy bydzie dyszcz </i>(Dunin-Karwicka 2000: 36).</div>\r\n<div>W zamożnych środowiskach chłopskich na Kujawach Czarnych matka konkurentki pokazywała swatowi i przybyłym na poczęstunek przygotowaną wcześniej w komorze lub oddzielnej izbie wyprawę dziewczyny w gotowiźnie. <span>\r\n<table width="288" align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj502.jpg" title="Rakutowo, malowana skrzynia"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj502.jpg" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj501.jpg" title="Rakutowo, łóżko dla gości"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj501.jpg" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\nNa Kujawach Kongresowych było to zawsze wynagrodzenie w gotowiźnie, za udane <i>rajbowanie</i> dawano swatowi owcę lub parę jagniąt, kilka gęsi lub drobniejszego ptactwa, parę garnców pytlowanej pszennej mąki lub krup (Kukier 1975: 26). Najdrożsi byli swaci na glebach czarnoziemnych, gdyż wybierano mężczyzn o dużym autorytecie, starszych, wynagradzano ich często w gotówce, nawet równowartością połowy jałówki czy źrebięcia. Kobiety-swatki, <i>rajki</i>, były zwykle dużo tańsze, wybierano je do łatwiejszego <i>rajbowania</i> i wynagradzano fabryczną chustą naramienną, workiem pierza z gęsi, wełną owczą, lnem w zwitkach czy też gotowym przędziwem lnianym lub konopnym (Kukier 1975: 27).</span></div>\r\n<div>Autorytet swata był w społecznościach wiejskich na tyle duży, że niekiedy chłopak chcący się ożenić, zdawał się na jego wybór i prowadzenie rozmów. Dopiero po pierwszych <i>oględzinach </i>swata i upewnieniu się, że kawaler zostanie przyjęty, ten ostatni jechał wraz ze swatem zobaczyć dziewczynę.</div>\r\n<div>W środowiskach małomiasteczkowych i folwarcznych <i>rajby</i> odbywały się w karczmie, do której często przynoszono własne jedzenie (np. na Kujawach Borowych matka dziewczyny przynosiła placek lub piernik w kształcie zwierzęcia), w karczmie kupowano tylko szynkowane piwo. Jeżeli między stronami doszło do porozumienia, swat lub swaci udawali się do dworu, aby prosić dziedzica o zgodę na zawarcie małżeństwa. Jeśli się zgodził, w majątku odbywało się kolejne, oficjalne już spotkanie. Dziedzice zastrzegali sobie prawo decydowania o losie sług dworskich i nie zawsze wyrażali zgodę na proponowane przez swata związki małżeńskie. Zazwyczaj, jeśli dziedzice się zgodzili, starali się uświetnić uroczystość zaślubin, dając produkty spożywcze potrzebne na wesele; dziedziczka ubierała pannę młodą, dziedzic pożyczał młodym karetę do ślubu, a w czasie zbierania „na czepiec” dawał dużą sumę pieniędzy.</div>\r\n<div>W środowiskach wiejskich, gdy rodzice dziewczyny nie byli radzi swatom, dawali im to do zrozumienia, częstując kiełbasą i tzw. <i>polewką</i> (szara zupa owocowa), to samo oznaczała <i>krwawa kiszka</i> (kaszanka), a we wsiach Zagoplańskich – tzw. <i>zgniłe ziemniaki</i>, czyli zrazy z mięsa. Przychylność swatom wyrażano przez podanie jajecznicy i gorzałki.</div>\r\n<div>Instytucja swata, czyli <i>rajnika</i> (<i>rojnika</i>) utrzymała się do międzywojnia, później <i>rajenie</i> zdarzało się sporadycznie. W latach 50. XX wieku swaci pełnili swoją funkcję raczej honorowo.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>GLANDY</div>\r\n<div>Po <i>rainach</i>, gdy przyjęto swatów konkurenta, następowały <i>oględziny</i>, zwane inaczej (<i>o</i>)<i>glandami</i>, <i>omówinami, ugadaniem</i>, kiedy dokładnie uzgadniano sprawy posagu. Zawsze brali w nich udział rodzice obojga młodych, także chłopaka, którzy w <i>rainach</i> zazwyczaj nie uczestniczyli. Jeśli pochodzili z odległej wsi, oglądali wnikliwie gospodarstwo przyszłych teściów dziecka (na <i>glandy</i> w takim wypadku jeździli również rodzice dziewczyny). Rodzina konkurenta przygotowywała się w takiej sytuacji do <i>glandów</i> bardzo pieczołowicie, przy tej okazji odbywała się też uczta. Od <i>oględzin</i> zależały dalsze działania zmierzające do ślubu, zdarzało się, że w czasie oglądania budynków i inwentarza dochodziło do zerwania umowy.</div>\r\n<div>W kilka dni po pomyślnych <i>glandach</i> w środowiskach zamożnych gospodarzy udawano się do rejenta, gdzie w obecności dwóch świadków dokonywano odpowiedniego <i>zopisu</i>. Na Kujawach Czarnych panowało przekonanie o braku umiejętności rolniczych ludności z Kujaw Leśnych i Borowych, z którą sąsiadowali. Rodzice pilnowali, aby nie sprowadzać „biedoty” z okolic mających mniej urodzajną ziemię, z tzw. „wydmuchów”.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>ZARĘCZYNY</div>\r\n<div>Kolejny krok ku zawarciu małżeństwa stanowiły – odbywające się zazwyczaj w sobotę – <i>zaręczyny</i>, zwane też <i>zdawinami</i>, <i>zrękowinami</i> czy <i>pierściankami</i>. Poprzedzał je tzw. <i>pocirz</i> u proboszcza, który egzaminował młodych z podstawowych prawd wiary i dopiero po nim przyjmował na zapowiedzi. Właściwe <i>zrękowiny</i> polegały na wymianie pierścionków przez młodych (tzw. <i>ślepych obrączek</i>), kiedy po raz pierwszy panna w widomy sposób poddawała się narzeczonemu. Jeżeli w czasie <i>zdawin</i> tylko panna otrzymywała pierścionek, dawała w zamian narzeczonemu wyszywaną chusteczkę, która towarzyszyła mu do czasu uczty weselnej, kiedy przekazywał ją <i>przydankowi</i>. W niektórych wsiach sąsiadujących z Łęczyckiem narzeczona darowała kawalerowi zamiast chustki cienką koszulę wierzchnią wykonaną własnoręcznie lub przez <i>szwachę</i> (matkę chrzestną lub inną starszą kobietę, np. sąsiadkę) (Kukier 1975: 39).</div>\r\n<div>Ucztę (trwającą często całą noc) na <i>zdawinach</i> rozpoczynała matka dziewczyny, przypijając gorzałką do matki konkurenta. Zanim młodzi wymienili obrączki, matki obojga kropiły je wodą święconą. W uboższych domach zaproszeni goście przynosili ze sobą produkty spożywcze, które następnie podawano na stół. W ten sposób wkupowali się oni na wesele. W czasie <i>zdawin</i> często przygrywała kapela, a uczta dorównywała prawie weselnej. Na Kujawach Bachornych był zwyczaj, że zaproszenie na wystawne <i>zdawiny</i> było równoznaczne z zaproszeniem na wesele. W środowiskach biedoty wiejskiej po <i>zdawinach</i> sąsiadki znosiły do domu weselnego produkty spożywcze (ptactwo, jaja, śmietanę, mąkę, ser, krupy, kiszoną kapustę, ryby, kawałek świniny) potrzebne na ucztę weselną.</div>\r\n<div>W czasie <i>zdawin</i> wybierano drużbów weselnych (starszego i młodszego, zwanego <i>przydankiem</i>), orszak druhen i drużbów (od dziewięciu do dwunastu par) i ustalano kwestie związane z samym ślubem i weselem. <i>Z<span>dawinom</span></i> towarzyszyły dodatkowe czynności o symbolicznym znaczeniu, np. szukanie przez młodego w domu wianka uplecionego przez pannę. Niekiedy bezpośrednio po <i>zdawianch</i> spieszono do kościoła, aby wysłuchać pierwszej zapowiedzi ślubnej.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>SPROSINY</div>\r\n<div><i>Sprosiny</i>, czyli zapraszanie gości na ślub i wesele, były jednym z bardziej charakterystycznych elementów kultury dawnych Kujaw. Oracje <i>sprosinowe</i> wygłaszane przez starszego drużbę osiągnęły na przełomie XIX i XX wieku wysoką i niespotykaną w innych regionach formę narracyjną (por. Kukier 1975: 62). W zależności od sytuacji i powagi przyszłych małżonków <i>sprosiny</i> powtarzano nawet trzykrotnie – pierwsze zazwyczaj we czwartek w tygodniu po pierwszej zapowiedzi, drugie w sobotę, trzecie, najkrótsze, tylko we wsiach, z których pochodzili młodzi, w dniu poprzedzającym ślub. W Śmiłowicach do naszych czasów dotrwało rozróżnienie: 1. <i>sprosiny</i>, 2. <i>pocirz</i>, 3. <i>zguniny</i> (Kukier 1975: 65). Na Kujawach Borowych i w miejscach mniej dostępnych zadowalano się tylko jednymi, ale za to długimi i wystawnymi <i>sprosinami</i>.</div>\r\n<div>Drużbowie, udając się na <i>sprosiny</i>, zakładali odświętne, kujawskie stroje: ich kapelusze przyozdabiały wstążki, a ubranie przepasane było szarfami (por. Kukier 1975: 49). Starszy drużba trzymał przystrojony wstążkami skórzany batóg, <i>haropnik</i>, symbol władzy. <i>Haropnik </i>był charakterystyczny przede wszystkim dla Kujaw zachodnich i północno-zachodnich, stanowi wspólny element kulturowy z Wielkopolską (Kukier 1975: 47).</div>\r\n<div>Drużbowie za każdym razem głośno pukali do drzwi (nawet otwartych), czekali na zaproszenie do izby i nie witając się z nikim, rozpoczynali orację. Doświadczeni drużbowie mieli bogaty repertuar przemów (Kukier 1975: 62). Po jej zakończeniu kłaniali się gospodarzom i, jeśli ci byli przygotowani, siadali do poczęstunku.</div>\r\n<div>We wsiach Kujaw „pruskich”, gdzie szybciej dochodziło do utaty tradycyjnych zachowań, rodzice młodych udawali się na Kujawy „kongresowe” po swatów i starszego drużbę, aby obrzędy poprzedzające ślub i wesele miały charakter kujawski.</div>\r\n<div>W międzywojniu dochodziło już do rozsyłania zaproszeń pocztą (Dunin-Karwicka 2000: 41).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>ROZPLECINY</div>\r\n<div>W czasie <i>dziewiczego</i> <i>wieczoru</i>, w sobotę poprzedzającą wesele, pannie młodej rozplatano włosy – był to tzw. obrzęd <i>rozplecin</i>. Uczestniczyły w nim dziewczęta wybrane jako druhny do orszaku weselnego. Najpierw splatały one warkocz narzeczonej siedzącej na dzieży i wtykały weń szpilki, a następnie prosiły brata oblubienicy (lub ojca chrzestnego dziewczyny) do komory, aby je rozplótł. Towarzyszki w tym czasie otaczały ją kołem, śpiewały i rozpamiętywały beztroskie lata panieństwa. Wiły też wieniec, a potem kładły go na chuście, kołysały i śpiewały odpowiednią pieśń.</div>\r\n<div>Zdarzało się, że późnym wieczorem <i>rozplecinom</i> towarzyszyły dźwięki tłuczonych naczyń i garnków (O zwyczaju tym nie wspominał Kolberg, T. Dunin-Karwicka przypuszcza, że mógł to być zwyczaj przejęty od Niemców (tzw. <i>polterabend</i>) (2000: 42) – zwłaszcza we wsiach północnych i zachodnich Kujaw – to młodzież męska żegnała w ten sposób pannę, przede wszystkim wtedy, gdy po wyjściu za mąż miała opuścić rodzinną wieś. Jeżeli konkurent panny zyskał aprobatę w środowisku męskim w jej wsi, owo tłuczenie miało zapewnić młodym szczęście, gospodarz zapraszał młodych mężczyzn do środka i częstował gorzałką, a oni kończyli cały proceder. W przeciwnym wypadku o dom rozbijano brudne naczynia, a niekiedy znoszono też inne nieczystości i obrzucano nimi budynek mieszkalny i zagrodę. Gospodarze musieli uporządkować wszystko rano przed przyjazdem pierwszych gości.</div>\r\n<div>Dla tradycji weselnej Kujaw charakterystyczna była zielona gałąź, tzw. <i>jabłoneczka</i>, która towarzyszyła wielu obrzędom weselnym i symblizowała pannę młodą. Na Kujawach Leśnych i Borowych, sporadycznie w części Kujaw Czarnych, w czasie <i>rozplecin</i> wnoszono do izby jeszcze nieprzystrojoną <i>jabłoneczkę</i> i wykonywano pieśń <i>O jabłoneczce</i> (Kukier 1975: 72).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>ŚLUB I WESELE</div>\r\n<div>Tradycyjnie na Kujawach śluby odbywały się we czwartki lub w soboty. Rano do domu weselnego przyjeżdżała kapela, której zadaniem było witać gości, ci dziękowali datkiem, tzw. <i>marszówką</i>. Goście wtedy składali też prezenty. W tym czasie panna młoda, najczęściej u sąsiadów, ubierała się wraz z druhnami do ślubu i przystrajała <i>jabłoneczkę</i> (w większości Kujaw Polnych, Borowych i Bachornych).</div>\r\n<div>W środowiskach służby folwarcznej dziedziczka przynosiła młodej <i>koronę</i> (zawój z wzorzystej chusty z girlandami) – ozdobę głowy.\r\n<table width="288" align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Korona panny młodej, rys. W. Matlakowski (Wisła 1896)" href="cmsimg/api/Kuj600.jpg" rel="lightbox"><img width="288" border="2" src="cmsimg/api/Kuj600.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\nPóźniej razem z dziedziczką panna ponownie zapraszała dziedzica na ślub i wesele, jeszcze raz prosiła o zgodę na zamążpójście - W środowiskach folwarcznych narzeczeni szli do dworu po bogosławieństwo (Dunin-Karwicka 2000: 47).</div>\r\n<div><i>Korona</i> jako ozdoba głowy panny młodej była charakterystyczna dla południowych i zachodnich Kujaw Leśnych, Nadwiślańskich, Borowych i Czarnych. Wieniec przytrajał natomiast głowę panny młodej na pozostałym obszarze Kujaw. Na Kujawach Borowych w okolicach Sompolna typowym przybraniem głowy był wieniec kwietny ze wstążkami (Kukier 1975: 85).</div>\r\n<div>W okresie międzywojennym suknia panny młodej była zazwyczaj jednoczęściowa, wzorzysta, najczęściej niebieska, dodatkowo ozdobiona na przedramieniu wstążkami zielonymi i niebieskimi. <span>\r\n<table width="288" align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Strój weselny, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj500.jpg" rel="lightbox"><img width="288" border="2" src="cmsimg/api/Kuj500.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a title="Strój kujawski, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj022.jpg" rel="lightbox"><img width="288" border="2" src="cmsimg/api/Kuj022.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a title="Strój kujawski, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj023.jpg" rel="lightbox"><img height="288" border="2" src="cmsimg/api/Kuj023.jpg" alt="" /></a><br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\nWcześniej nie była to jednoczęściowa suknia, a biała koszula, niebieski gorset, takaż spódnica i biały fartuszek. W stroju młodej nie mogło być nic czerwonego, „bo młodzi by się bili całe życie” (Mikułowska 1953: 40). </span></div>\r\n<div>Pan młody miał na sobie dwuczęściowe ubranie z „modrego”, niebieskiego, sukna i wierzchnią sukmanę, przylegający w pasie <i>kaftanek</i>, wysokie skórzane buty i filcowy kapelusz. Przed I wojną światową strój pana młodego zaczął się zmieniać – pojawiła się wierzchnia jednoczęściowa suknia w rodzaju płaszcza, tzw. <i>gejrok</i> (Kukier 1975: 83) – i szybciej utracił charakter regionalny. <span>\r\n<table width="288" align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj024.jpg" title="Strój kujawski, ME Toruń"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj024.jpg" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</span></div>\r\n<div>Błogosławieństwu rodzicielskiemu młodych towarzyszyły typowe oracje starszego drużby, także pieśni panny i pana młodego, w których żegnali się oni z rodzicami, rodzeństwem, domem i stanem panieńskim/ kawalerskim. Ceremoniał pożegnania wydłużał się, ponieważ panna młoda, opuszczając dom rodzinny, żegnała różne sprzęty: drzwi, piec. W końcu pan młody zabierał pannę młodą z domu do powozu. Tworzył się orszak weselny i wszyscy ruszali do kościoła, drużbowie, jadąc, śpiewali krótkie przyśpiewki. Po uroczystości zaślubin, młodzi wraz z gośćmi udawali się do karczmy, gdzie już czekała na nich kapela. Tam był poczęstunek, po którym tańczono i wykonywano przyśpiewki. W środowiskach służby folwarcznej i małorolnych uczty w karczmie miały charakter składkowy.</div>\r\n<div>Później goście wracali do domu weselnego, w którym w tym czasie kucharka wraz z pomocnicami przygotowała ucztę weselną. Mężatki na widok jadącej pary młodej wołały: <i>O nasza! O nasza</i>!, witając w ten sposób młodą w swoim gronie i inicjując ogólny śpiew. W orszaku weselnym włościan na Kujawach Czarnych i Bachornych przeważały wozy odświętne, tzw. wyjazdowe, przystrojone gałęziami, a nawet girlandami. Orszaki służby folwarcznej na Kujawach Czarnych jechały zwykle wozami drabiniastymi. Orszak często zatrzymywały różne przeszkody, a ich usunięcie było uzależnione od wykupu. Na granicach pól i skrzyżowaniach sami woźnice zatrzymywali się i obchodzili orszak, zbierając datki; niekiedy udawali, że wywrócił się wóz, kiedy indziej zbierali na nowy bat.</div>\r\n<div>Młodzi zwykle zastawali drzwi zamknięte, drużbowie musieli zastukać i zaśpiewać stosowną pieśń, a panna młoda podać nazwisko swojego męża. Wówczas wpuszczano ich i witano chlebem, solą, czasem pieprzem oraz butelką <i>haraku</i>, likieru (Kukier 1975: 139). Niekiedy młodym podawano dziecko.</div>\r\n<div>W niektórych wsiach na Kujawach Bachornych i Borowych na powitanie pary młodej wynoszono z komory ustrojoną <i>jabłoneczkę</i>. Po powitaniu młodych, starszy drużba usadzał gości i wygłaszał orację wstępną, poprzedzającą <i>mały obiad</i><span>. On też razem z młodszym drużbą i kucharkami przynosili jedzenie.Przed każdym kolejnym posiłkiem zachęcał do jedzenia już krótszą oracją. Starszy drużba usługiwał młodym i ich rodzicom, intonował stosowne pieśni, inicjował też tańce i picie gorzałki. On pierwszy tańczył z panną młodą <i>chodzonego</i>, który przechodził zwykle w kujawiaka. W ten sposób prezentował niejako gościom pannę młodą – co niewątpliwie miało charakter obrzędowy – i zachęcał innych to tańca. Bardziej wytrawni drużbowie mieli w swym repertuarze oracje na cześć każdej potrawy, przykłady takich tekstów znajdują się w pracy R. Kukiera (zob. 1975: 142-143, 149-151, 153). Na Kujawach Bachornych i Czarnych po pierwszym tańcu wnoszono do izby weselnej <i>jabłoneczkę</i> i stawiano ją przed młodymi na stole. </span></div>\r\n<div>Na Kujawach dawniej były widoczne różnice w wystawności uczt weselnych – pomiędzy zamożnymi częściach regionu (Kujawy Czarne, Bachorne, Zagoplańskie i Garbate) a uboższymi (Nadwiślańskie, Leśne i Borowe). Na ucztach weselnych w środowiskach chłopskich przeważały potrawy mączne, nabiałowe oraz dania z wieprzowiny, wołowiny i ptactwa domowego<a href="#_ftn3" name="_ftnref3" title=""><span><span><span><span>[3]</span></span></span></span></a>. W środowiskach komorników, wyrobników i służby folwarcznej ograniczano się do potraw mącznych i nabiału oraz płodów leśnych i dań z dziczyzny (na Kujawach Leśnych i Borowych). Duże zmiany w podawanych na stół daniach zaszły na Kujawach na przełomie XIX i XX wieku – jeszcze pod koniec XIX stulecia na uczcie weselnej jako słodki deser wystarczał placek, a już na początku XX wieku pod wpływem miast pojawiały się ciastka i ciasta typu tortowego.</div>\r\n<div>W czasie wesela do najpowszechniej wykonywanych tańców należał kujawiak z <i>owczaryszkiem</i>, czyli kujawiakiem pasterskim, ponadto mazurek, walc, oberek i tzw. <i>ostra polka </i>(Kukier 1975: 157). W XIX wieku na Kujawach Nadwiślańskich wpływy kolonistów były na tyle silne, że m.in. tańczono tam niemiecki taniec, tzw. <i>rojnlender</i>, po kujawsku określany jako <i>w przódki</i> (Kukier 1975: 158).</div>\r\n<div>Na weselu śpiewano bardzo dużo – zarówno ogólnie znanych pieśni mających różne warianty, jak również układanych <i>ad hoc</i> przyśpiewek. Warto zacytować fragment refleksyjnej piosenki z Kujaw pruskich, będącej stereotypową autoprezentacją Kujawiaka:</div>\r\n<div><i>Jam Kujawiak rodowity, wesół, mocny, pracowity,</i></div>\r\n<div><i>Zawdy dla mnie Kujawianka, niż bogata Pałuczanka.</i></div>\r\n<div><i>Kujawiankę każdy chwali, bo to nosi sznur korali,</i></div>\r\n<div><i>Pałuczanka bez korali, nosi szmat na parę cali</i> (Kukier 1975: 166).</div>\r\n<div>\r\n<table width="288" align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj025.jpg" title="Strój kujawski, ME Toruń"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj025.jpg" /></a><br />\r\n </td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>OCZEPINY</div>\r\n<div>Przed <i>oczepinami</i> podawano tzw. <i>duży obiad</i>, potem <i>swachy</i>, czyli kobiety zamężne zaczynały obrzęd śpiewem. Według Kukiera sadzano potem pannę młodą na środku izby, zdaniem Dunin-Karwickiej młoda tańczyła z druhnami w komorze, skąd <i>swachy</i> musiały ją wydobyć, np. wywarzając drzwi. Dopiero później młodą sadzano, a obok niej stawiano <i>jabłoneczkę</i><span>, zwaną też<i> gajeczkiem</i>, czyli przybraną zieloną gałązkę drzewa liściastego lub (zimą) sosny – wówczas mówiono o <i>chojeczku.</i>\r\n<p><object width="288" height="20" id="s1" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115">\r\n<param name="bgcolor" value="#818947" />\r\n<param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" />\r\n<param name="allowfullscreen" value="true" />\r\n<param name="allowscriptaccess" value="always" />\r\n<param name="flashvars" value="file=sounds/KujN016.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" />\r\n<param name="wmode" value="transparent" /> <embed width="288" height="20" name="player1" type="application/x-shockwave-flash" pluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" bgcolor="#818947" src="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" allowfullscreen="true" allowscriptaccess="always" wmode="transparent" flashvars="file=sounds/KujN016.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom"></embed></object></p>\r\n<br />\r\nZimą gałązka była zrywana jeszcze przed <i>dziewiczym wieczorem</i>, aby ustawiona w wodzie w komorze wypuściła listki. Gałązkę ozdabiano pieczonymi w domu pierniczkami, wzorzystymi wstążkami, a niekiedy czerwonymi rajskimi jabłuszkami. W ten sposób przygotowywano ją do obrzędu oczepin, kiedy wraz z panną młodą znajdowała się w centrum zainteresowania – dotyczy to przede wszystkim środkowych i południowych Kujaw. Nad wnoszeniem <i>jabłoneczki</i> czuwały <i>szwachy</i> (<i>swachy</i>) nie dopuszczano do niej ani pana młodego, ani drużbów. Na Kujawach zachodnich powszechniejszy był zwyczaj plecienia wieńca z ruty, mającego symbolizować urodę i cnotę oblubienicy (Kukier 1975: 177-178).</span></div>\r\n<div>Gdy wniesiono już <i>jabłoneczkę </i>i odśpiewano pieśni obrzędowe o niej, <i>szwachy</i>, cały czas śpiewając, zdejmowały wianek z głowy pani młodej <span>\r\n<p><object width="288" height="20" id="s1" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115">\r\n<param name="bgcolor" value="#818947" />\r\n<param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" />\r\n<param name="allowfullscreen" value="true" />\r\n<param name="allowscriptaccess" value="always" />\r\n<param name="flashvars" value="file=sounds/KujN017.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" />\r\n<param name="wmode" value="transparent" /> <embed width="288" height="20" name="player1" type="application/x-shockwave-flash" pluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" bgcolor="#818947" src="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" allowfullscreen="true" allowscriptaccess="always" wmode="transparent" flashvars="file=sounds/KujN017.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom"></embed></object></p>\r\n, podcinały jej włosy i nakładały <i>kopkę</i>, czyli biały, tiulowy czepiec\r\n<table width="288" align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Czepce, ME w Toruniu" href="cmsimg/api/Kuj034.jpg" rel="lightbox"><img width="288" border="2" src="cmsimg/api/Kuj034.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div>Czepce, ME w Toruniu</div>\r\n </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n, a następnie upinały na głowie zawój z wzorzystej chusty. </span></div>\r\n<div>Najczęściej młoda, widząc <i>szwachy</i> z <i>jabłoneczką</i>, zrywała się ze stołka i starała sięuciec lub przynajmniej odwlec moment zdjęcia wianka i nałożenia czepca. Obrzędowi towarzyszyły pieśni, wykonywane przez drużbów i druhny (por. Kukier 1975: 183-199). Wianek kładziono na talerzu, przykrywano drugim i podawano młodemu, który przekazywał go matce oblubienicy. Młoda przy oczepinach płakała. W czasie pieśni <i>Ach ty mój gajeczku</i> śpiewanej przez młodą, druhny i drużbowie starali się zerwać z <i>jabłoneczki</i> jak najwięcej ozdób, gdyż wierzono, że kto zerwie ich dużo, szybko wyjdzie za mąż/ ożeni się. W pieśni pojawia się gajeczek lub chojeczek w zależności od tego, z jakiego drzewa była gałąź. <span>\r\n<p><object width="288" height="20" id="s1" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115">\r\n<param name="bgcolor" value="#818947" />\r\n<param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" />\r\n<param name="allowfullscreen" value="true" />\r\n<param name="allowscriptaccess" value="always" />\r\n<param name="flashvars" value="file=sounds/KujN016.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" />\r\n<param name="wmode" value="transparent" /> <embed width="288" height="20" name="player1" type="application/x-shockwave-flash" pluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" bgcolor="#818947" src="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" allowfullscreen="true" allowscriptaccess="always" wmode="transparent" flashvars="file=sounds/KujN016.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom"></embed></object></p>\r\nGdy rozpoczęto śpiew obrzędowej pieśni <i>O chmielu</i>\r\n<p><object width="288" height="20" id="s1" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115">\r\n<param name="bgcolor" value="#818947" />\r\n<param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" />\r\n<param name="allowfullscreen" value="true" />\r\n<param name="allowscriptaccess" value="always" />\r\n<param name="flashvars" value="file=sounds/KujN018.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" />\r\n<param name="wmode" value="transparent" /> <embed width="288" height="20" name="player1" type="application/x-shockwave-flash" pluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" bgcolor="#818947" src="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" allowfullscreen="true" allowscriptaccess="always" wmode="transparent" flashvars="file=sounds/KujN018.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom"></embed></object></p>\r\n<i>swachy</i> zakładały młodej pani <i>kopkę</i>.</span></div>\r\n<div>Po skończonym obrzędzie <span>\r\n<p><object width="288" height="20" id="s1" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115">\r\n<param name="bgcolor" value="#818947" />\r\n<param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" />\r\n<param name="allowfullscreen" value="true" />\r\n<param name="allowscriptaccess" value="always" />\r\n<param name="flashvars" value="file=sounds/KujN019.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" />\r\n<param name="wmode" value="transparent" /> <embed width="288" height="20" name="player1" type="application/x-shockwave-flash" pluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" bgcolor="#818947" src="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" allowfullscreen="true" allowscriptaccess="always" wmode="transparent" flashvars="file=sounds/KujN019.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom"></embed></object></p>\r\ntańczyła ona ze <i>swachami </i>i innymi kobietami (zwykle <i>chodzonego</i>). Następnie podchodzili do niej co zamożniejsi goście, prosili ją do tańca i wrzucali do ustawionej przed nią miski pieniądze „na czepiec” lub „na zapomożenie pani młodej”, czasem <i>szwachy</i> obchodziły gości z miską z wiankiem i welonem, by zachęcić do szczodrości. W niektórych wsiach dopiero po oczepinach młodzi siadali obok siebie.</span></div>\r\n<div>Po <i>oczepinach</i> zmęczeni młodzi szli na <i>pokładziny</i>, aby chwilę odpocząć i przebrać się, po czym wracali do gości.</div>\r\n<div>Wesele kończył uroczysty marsz <i>Na dzień dobry</i>, kiedy wszyscy po wyjściu na podwórze śpiewali pieśń <i>Kiedy ranne wstają zorze</i> (według B. Krzyżaniak najpierw śpiewano <i>Kiedy ranne wstają zorze</i>, zob. tejże 2001: 258) i udawali się na spoczynek. Według T. Dunin-Karwickiej orkiestra obchodziła o świcie całą wieś i grała pod oknami każdego domu, czasem towarzyszyli jej młodzi. Sąsiedzi wynosili wówczas artykuły spożywcze, z których przygotowywano <i>potarczyny</i> (2000: 62).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>POTARCZYNY</div>\r\n<div>Po odpoczynku, zazwyczaj następnego dania, bawiono się dalej na <i>poprawinach</i> zwanych też <i>potarczynami</i>. Ta uczta najczęściej była składkowa, goście, którzy byli na weselu, przynosili różne produkty spożywcze, od ich hojności zależało więc, jak długo bawiono się na <i>potarczynach</i>. Na uczcie poprawionowej obowiązkowo był <i>swat</i>, czyli <i>rojnik</i>, którego na weselu nie wspominano.</div>\r\n<div>W czasie <i>potarczyn</i> w środowiskach służby folwarcznej młode mężatki sadowiły panią młodą na przystrojonym wózku i wiozły ją do karczmy, gdzie ta musiała się wykupić, stawiając im piwo lub kwaterkę gorzałki (okolice Włocławka, por. Kukier 1975: 211-212). Na Kujawach Białych kawalerowie wpadali do domu na miotłach, porywali młodego, zaprzęgali go do miotły i tak prowadzili do karczmy, gdzie musiał się wkupić do grona młodych gospodarzy (Dunin-Karwicka 2000: 64).</div>\r\n<div>Na <i>poprawinach</i> atmosfera była swobodniejsza niż na weselu, nie obywało się zazwyczaj bez widowisk – w wykonaniu młodych lub gości, plotkowano też o dopiero co zakończonym weselu, komentując jedzenie, zachowania młodych i ich rodzin oraz niemal wszystkich gości. Ci, chcąc się odwdzięczyć za zaproszenie, wygłaszali długie i barwne oracje skierowane do państwa młodych i ich rodziców. Na <i>potarczynach</i> tańczono, chociaż kapela była nie w pełnym składzie; gdy goście się rozchodzili, każdego żegnała krótkim marszem.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>PRZENOSINY</div>\r\n<div><i>Przenosiny</i> młodej małżonki do domu męża odbywały się paradnie, uczestniczyła w nich niemal cała rodzinna wieś, młoda żegnałą się z rodzicami, rodzeństwem, zagrodą, przedmiotami domowego użytku. Odwlekała moment odjazdu podobnie, jak w czasie wyjazdu do ślubu. Jeżeli otrzymała ona duży posag, wieziono go na oddzielnym wozie, tak, by wszyscy mogli go obejrzeć i ocenić. Zwykle młoda otrzymywała meblowiznę, bieliznę pościelową, naczynia kuchenne, krowę, owcę, kilka kur. Jeśli młody małżonek szedł na gospodarstwo teściów, <i>przenosinom</i> nie towarzyszyły szczególne zachowania obrzędowe – przywoził on na nowe gospodarstwo źrebaka, kilka cetnarów ziarna, narzędzia rolnicze. Jeśli młodzi byli biedni, mogli usłyszeć w czasie przenosin, iż „bieda z nędzą do kupy się zeszły” lub przyśpiewkę:</div>\r\n<div><i>A coż tam za posag tyj mojej żony?</i></div>\r\n<div><i> Dwa snopy grochowin i trzeci słomy</i> (por. Kukier 1975: 220).</div>\r\n<div>Powitanie młodej w domu teściów także odbywało się zgodnie z rytuałem – do środka wprowadzała ją zwykle teściowa i witała chlebem i solą, teść czasem chlustał na nią wodą lub wódką z kieliszka, <i>szwachy</i> i orszak śpiewali obrzędowe pieśni i przyśpiewki. Synowa musiała się wykazać, dojąc krowę, a jej małżonek zaprzęgając konia i objeżdżając trzykrotnie podwórze.</div>\r\n<div align="center"> </div>\r\n<div align="center">NARODZINY</div>\r\n<div>Gdy w domu miało się urodzić dziecko, pozostałe dzieci wyprawiano do sąsiadów. Z rodzącą kobietą pozostawał mąż i matka, wzywano też <i>babkę</i>, która czuwała przy porodzie. Za pomoc wynagradzano ją pieniędzmi, rzadziej w naturze. Zapraszano ją na chrzciny i honorowano prawie tak samo jak chrzestnych.</div>\r\n<div>Łożysko zakopywano w ziemi lub pod fundamentem, tak, aby nie było „deptane” (Wronkowska 1963: 30). Po urodzeniu dziecko myto w ciepłej wodzie, zwykle w drewnianej kopańce, ubierano i kładziono przy matce. Do czasu chrztu nie wkładano go do kołyski. Jeśli urodziła się dziewczynka, wpinano jej w ubranka igłę, aby była krawcową.</div>\r\n<div>Ojciec narodzonego dziecka przygotowywał mały poczęstunek, tzw. <i>popieliny</i> (Domański 1963: 43), na który zapraszał sąsiadów i <i>babkę</i>;czasami przynosili oni ze sobą produkty spożywcze lub drobne upominki. Do czasu chrztu niczego nie pożyczano z domu, aby na dziecko nie wystąpiły wrzody. Obwiązywano też dziecku rączkę czerwoną wstążeczką. Z chrztem nie zwlekano – najczęściej chrzczono dziecko tydzień lub dwa po urodzeniu. <span>\r\n<table width="288" align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Chrzciny, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj094.jpg" rel="lightbox"><img width="288" border="2" src="cmsimg/api/Kuj094.jpg" alt="" /></a><br />\r\n </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\nImię dla dziecka wybierano po urodzeniu. </span></div>\r\n<div>Najczęściej chrześni i babka nieśli dziecko do chrztu, a jego rodzice zostawali w domu. Dotyczy to zwłaszcza matki, która w czasie połogu nie wychodziła poza swoje gospodarstwo. Dopiero później, dla <i>wywodu</i> (błogosławieństwa), szła do kościoła.</div>\r\n<div>Po chrzcie dziecko wkładano do kołyski i nie wyjmowano przez trzy dni (!!!) (Wronkowska 1963: 31). Matka zwykle karmiła dziecko do roku, czasami dłużej. Do roku też nie pozwalano też dziecku patrzeć w lustro (żeby nie miało ciężkiej mowy), nie obcinano mu też włosów (żeby nie straciło pamięci), a paznokcie obgryzała mu matka (nie obcinano ich, żeby dziecko było zdolne do pracy). W pierwsze urodziny wróżono dziecku, kim zostanie. Kładziono przed nim pieniądze, książkę, kieliszek i klucze, i czekano, co wybierze.</div>\r\n<div><br clear="all" />\r\n<hr width="33%" size="1" align="left" />\r\n<div id="ftn1">\r\n<div><a href="#_ftnref1" name="_ftn1" title=""><span><span><span><span>[1]</span></span></span></span></a> Ziemie chełmińska i dobrzyńska przez dawniejszych badaczy były zaliczane do Kujaw (o ziemi dobrzyńskiej pisali tak np. Gloger 1903: 21-22 i Gajek 1938; o chełmińskiej i dobrzyńskiej Fischer 1934: 125).</div>\r\n</div>\r\n<div id="ftn2">\r\n<div> </div>\r\n</div>\r\n<div id="ftn3">\r\n<div><a href="#_ftnref3" name="_ftn3" title=""><span><span><span><span>[3]</span></span></span></span></a> Nieco inny zestaw dań weselnych podaje T. Dunin-Karwicka (zob. 2000: 54).</div>\r\n</div>\r\n</div>\r\n<p> <a href="?l1=kujawy-kultura">Wersja podstawowa</a></p>', 0, 0, 0), ('kujawy-kultura2-muzyka-taniec', 'kujawy-kultura2', 'Muzyka i taniec (wersja rozszerzona)', 10000, '<h1>Kultura ludowa - muzyka i taniec</h1>\r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2"><span class="small"> Agnieszka Ewa Piotrowska</span></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table align="right" class="contenttoc">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th>Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2">Wstęp</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zwyczaje-doroczne">Zwyczaje doroczne</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zwyczaje-zniwne">Zwyczaje żniwne</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-rzemioslo">Rzemiosło</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zabudowa">Zabudowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-stroj">Strój</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-muzyka-taniec">Muzyka i taniec</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <div class="pagenavcounter">Strona 7 z 7</div>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Kujawy to dzielnica Polski leżąca między Wielkopolską, Pomorzem i Mazowszem, określana jako jeden z najciekawszych regionów kraju pod względem kultury ludowej. Kulturowo Kujawy najbliższe są Wielkopolsce.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <div class="pagenavbar">\r\n <div><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-stroj">poprzednia</a></div>\r\n </div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span></p>\r\n<p> </p>\r\n<div align="center"><strong>MUZYKA I TANIEC</strong></div>\r\n<div><strong><br />\r\n</strong></div>\r\n<div>Dawniej muzyka towarzyszyła życiu codziennemu na Kujawach: śpiewano przy wyjątkowych okazjach, takich jak wesela i towarzyszące im obrzędy, na zabawach, w czasie corocznych świąt kościelnych i agrarnych, ale także na co dzień – na polu, na łące przy wypasie owiec i krów, przy darciu pierza i innych pracach. Do dziś zachowało się też wiele pieśni zalotnych i miłosnych, zawołań pasterskich, charakterystyczne dla regionu są też krótkie wierszowane przyśpiewki.</div>\r\n<div>Z Kujawami łączą się rytmy mazurkowe, trójmiarowe: w tańcu jest to – naważniejszy – kujawiak <span>\r\n<p style="text-align: center;"><object height="480" width="640" align="center" type="application/x-shockwave-flash" data="player_flv_maxi.swf" class="film" id="monFlash">\r\n<param name="movie" value="player_flv_maxi.swf" />\r\n<param name="showvolume" value="1" />\r\n<param name="FlashVars" value="flv=video/KujN006.flv&width=640&height=480&volume=100" /></object></p>\r\n, mazurek i oberek, a także typowo już kujawski <i>owczaryszek</i> (<i>owczarek</i>) i rzadziej spotykane, charakterystyczne dla Wielkopolski, <i>wiwaty</i>.</span></div>\r\n<div>Nazwa <i>kujawiak</i> pojawiła się po raz pierwszy w literaturze w utworze F. Jaskólskiego <i>Pasterze na Bachorzy. Sielanki kujawskie </i>(1827), w którym najprawdopodobniej autor użył określenia znanego autochtonom.</div>\r\n<div>Ludowy kujawiak przedostał się na miejscowe dwory, potem do miast i po pewnych zmianach, „uładzony”, stał się jednym z tańców narodowych. Typowy kujawiak wiejski był, zdaniem L. Zienkowicza (1841), które przytoczył R. Lange (2001: 21-22), typem mazurka charakterystycznym dla Kujaw. Dawna wieś kujawska była bardzo konserwatywna, jeśli chodzi o podejście do tańców. Im bogatsza społeczność kujawska, tym bardziej tradycyjne prezentowała podejście. Sytuacja ta uległa pewnej zmianie po I wojnie światowej, dopiero jednak po II wojnie zaszły tak diametralne zmiany, że zaprzestano dawniejszych tańców na zabawach, a na weselach ograniczano się do kilku krótkich dawnych melodii, „aby starsi mogli sobie potańczyć”.</div>\r\n<div>Wpłynęło to na zanik kapel wiejskich, które cieszyły się na Kujawach dużą estymą. Dobrych muzykantów szanowano, sowicie wynagradzano, częstowano przy okazji różnych zabaw, wesel. Słabych, którzy nie umieli sprostać wymaganiom tańczących, wypędzano w czasie zabawy i zapraszano innych. Na Kujawach muzykant był podporządkowany tańczącym – musiał grać tak, jak zaśpiewali, zanucili i pokazali mu gestami tancerze. Tancerz stawał przed orkiestrą i śpiewał, pomagając sobie gestami, przytupywał, muzykant wiodący „podchwytywał” melodię, i jeśli tańczący był zadowolony, dawał datek i ruszał do tańca. To ten tancerz zmieniał rytm, sugerując orkiestrze wszelkie innowacje ruchem ciała, a pozostałym tańczącym – okrzykiem. Wiodący tancerz i muzykanci współpracowali ze sobą, ale to muzyka towarzyszyła tańcowi, kapela mogła tylko podaną pierwotnie „nutę” urozmaicać, co też czyniła, współtworząc muzykę. Z powodu nierozerwalnego połączenia muzyki i tańca na Kujawach wraz z odejściem tradycyjnych tańców, znikło zapotrzebowanie na taką muzykę, niepotrzebne stały się wiejskie kapele (por. Lange 2001: 28).</div>\r\n<div>Badającemu kujawskie tańce R. Langemu (w latach 1954-1965) udało się dotrzeć do starszych ludzi, którzy umieli jeszcze tańczyć dawne kujawiaki, mazury, oberki, owczaryszki, chodzone i inne, zdołał także zebrać ponownie dwie dawne kapele, które – już na potrzeby muzeów, badań i rekonstrukcji dawnych tańców kujawskich – zagrały. Dzięki temu powstające później zespoły ludowe nawiązywały bezpośrednio do tej tradycji. Także współcześnie zespoły kujawskie wykonują tradycyjne tańce i zabawy taneczne, obecne na dawnej wsi na co dzień. Wśród młodzieży i kobiet popularna była <i>dyna</i> – dzisiaj tę tradycję podtrzymują zespoły, np. <i>Młody Toruń </i><span>\r\n<table width="288" align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj510.jpg" title="Występ zespołu Młody Toruń"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj510.jpg" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj511.jpg" title="Występ zespołu Młody Toruń"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj511.jpg" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj020.jpg" title="Występ zespołu Młody Toruń"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj020.jpg" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj021.jpg" title="Występ zespołu Młody Toruń"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj021.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n, mężczyźni, młodzi chłopcy i odważniejsze dziewczęta tańczyli <i>czapnika</i>. Obie te zabawy taneczne występowały wyłącznie na wschodzie Kujaw (Lange 2001: 77).</span></div>\r\n<div>Repertuar taneczny nie był jednakowy na całych Kujawach: wynikało to z pozycji ekonomiczej całej wsi. Bogate wsie, jak np. Rakutowo, miały takiż repertuar tańców, gdyż na zabawy i wesela zapraszano orkiestrę w pełnym składzie, jednak taka ludność miała bardziej konserwatywne gusta. Inaczej biedni mieszkańcy osiedli leśnych i pracujący na folwarkach, którym często musiał wystarczać jeden skrzypek. U nich wesela trwały krótko, zwykle jeden dzień, i repertuar tańców był ograniczony. Za to pomysły taneczne, ich urozmaicenie i beztroska, znacznie przewyższały to, co spotykano (i co dopuszczano) we wsiach bogatych (por. Lange 2001: 31). Różnice w lokalnym repertuarze pogłębiły się wskutek zaborów – pod zaborem rosyjskim sporadycznie tańczono nawet kozaka, w zachodniej części regionu na wieś przeniknęły tańce popularne w Prusach – lendler, walc, sztajer, które na Kujawy trafiły z sąsiedniej Wielkopolski (tak jak rodzimy <i>wiwat</i>). Tańce własne określano jako „okrągłe, gładkie” – Kujawiacy nie lubili „skakania” w tańcu, a w ten sposób określano nawet niewielkie odrywanie nóg od podłogi.</div>\r\n<div>Najpopularniejsze instrumenty, na których dawniej grywano na weselach i zabawach kujawskich to skrzypce, basy i bębenek – do dzisiaj kapele ludowe utrzymują tę tradycję. <span>\r\n<table width="200" align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj506.jpg" title="Zespół Kujawy Bachorne"><img width="200" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj506.jpg" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\nPasterze używali piszczałek wystruganych z kory wierzbowej i fujarek z drewna z wypalonymi dziurkami, niekiedy także kupowanych flecików z blachy (Szkulmowska 2006: 117-118).</span></div>\r\n<div>Na dawnej wsi kujawskiej dzięki silnym więziom społecznym i poszanowaniu tradycji zwyczaje taneczne przekazywano z pokolenia na pokolenie. Młodzi widzeli, jak tańczą starsi i od nich się uczyli, zmiany następowały powoli i w ramach dopuszczalnego schematu, gdyż każdy znał swoje miejsce w hierarchii społecznej (por. Lange 2001: 27). Na wsi kujawskiej tańczono po cieżkiej pracy – na przykład wieczorami w czasie żniw.</div>\r\n<div>Pod względem rytmiczności kujawiak jest określany jako szczytowe osiągnięcie muzyki ludowej o charakterze mazurkowym (Lange 2001: 39). Kujawiak to taniec wirowy, tańczony w parach wokół wspólnej osi z przesuwaniem się po kole (Lange 2001: 40). Cechowała go ruchliwość rytmiczna o ciągłych zmianach układu, przy jednoczesnym zachowaniu harmonii. Ważną cechą kujawiaka było <i>tempo rubato</i>, które polegało na „nieznacznym wydłużaniu jednego dźwięku kosztem innych (lub odwrotnie), przy równoczesnym zachowaniu metrum taktu. Ten sposób wykonania sprawia wrażenie pewnej płynności” (Pawlak 2001: 115).</div>\r\n<div>Muzyka kujawska miała charakter instrumentalny, co oznacza, że tekst spełniał w niej podrzędną rolę – zazwyczaj przyśpiewki były krótkie, ograniczone do jednej zwrotki. Rozbudowana byłą za to linia melodyczna, śpiewający, chcąc „nadążyć za melodią”, wypełniał tekst sylabami: <i>oj dana</i>, <i>dana dana</i>, <i>ra dana</i> itp. (Lange 2001: 39).</div>\r\n<div>Na specyfikę muzyki kujawskiej zwrócił uwagę Fryderyk Chopin, który w mazurkach stosował właśnie <i>tempo rubato</i>, stąd prawdopodobnie pochodzi ich oryginalność. Większość mazurków Chopina to kujawiaki (Lange 2001: 40, tam literatura). Pierwszy dowód na jego kontakt z tą muzyką pochodzi z 1824 roku (Lange 2001: 40), Chopin kilkakrotnie spędzał wakacje na Kujawach.</div>\r\n<div>Wszelkie zabawy taneczne, wesela, zgromadzenia z tańcem zaczynał taniec <i>chodzony</i>, który zwykle płynnie przechodził w kujawiaka. Tak działo się w czasie wesela, gdy starszy drużba z panną młodą inicjowali w ten sposób tańce. <i>Chodzonego</i> cechowała posuwistość, tańczono go dostojnie, ale nie sztywno, szurając nogami po podłodze. W czasie wesela wykonywano go kilkakrotnie wokół izby, naokoło stołu, często pierwszy tancerz prowadził pozostałe pary przez ławy, nawet przez stół, oknem na zewnątrz, naokoło zabudowań, a niekiedy i po wsi, po czym tańczący, utrzymując tempo i kolejność, wracali do izby przez drzwi na dalsze tańce (Lange 2001: 40).</div>\r\n<div><i>Chodzony</i> mógł przechodzić płynnie, niepostrzeżenie w inny taniec lub też na okrzyk prowadzącego tancerza: <i>na odsib</i> (<i>na odsibkę</i>, <i>w prawo</i>) lub <i>k’seb</i> (<i>na kseb</i>, <i>w lewo</i>) następował bezpośrednio kujawiak tańczony z obracaniem się w odpowiednią stronę. Wirowanie w tańcu musiało być na Kujawach płynne, barki tancerzy pozostawaly nieruchome, choć nie sztywne. Gdy tempo kolejnych tańcow wzrastało, kujawiak przechodził w mazurka czy w oberka. Kroki stawały się drobniejsze, a tańczący koncentrowali się na obrotach – powodowało to, że kroki stawały się bardziej miarowe, mocniej uginano i prostowano kolana, co wywoływało wrażenie skoczności. Dlatego mazurka nazywano na Kujawach <i>skocznym</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Cytowana literatura:</div>\r\n<div>Franciszek Beciński, 1966, <i>Wesele na Kujawach</i>, Włocławek (na podstawie wydania z 1935 roku), wstęp E. Arsztyńska.</div>\r\n<div>Ignacy Domański, 1963, <i>Folklor kujawski w twórczości Jana Kasprowicza</i>, „Literatura Ludowa”, nr 1.</div>\r\n<div>Teresa Dunin-Karwicka, 2006, <i>Rola tradycji w kulturze wsi kujawskiej</i>, Toruń..</div>\r\n<div>A.Fischer, 1934, <i>Etnografia słowiańskia</i>, z. 3, <i>Polacy</i>, Lwów-Warszawa.</div>\r\n<div>Józef Gajek, <i>Skład etniczny wielkiego Pomorza</i>, „Teka Pomorska”, t. 3, Toruń 1938.</div>\r\n<div>Zygmunt Gloger, 1903, <i>Geografia historyczna ziem dawnej Polski</i>, Kraków.</div>\r\n<div>Łukasz Gołębiowski, 1830, <i>Lud polski, jego zwyczaje, zabobony</i>, Warszawa.</div>\r\n<div>Oskar Kolberg, 1867, <i>Kujawy. Lud, jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce</i>, t. 1, 2, Warszawa <i> </i>(<i>Dzieła wszystkie, </i>t. 3, 4, Wrocław-Poznań 1962).</div>\r\n<div>Ryszard Kukier, 1963, <i>Z zagadnień demograficznych Kujaw w XIX i XX wieku</i>, [w:] „Literatura Ludowa”, nr 2-3.</div>\r\n<div>Ryszard Kukier, 1963a, <i>Regionalizacja etnograficzna Kujaw (na podstawie samookreślenia ludu)</i>, Bydgoszcz.</div>\r\n<div>Ryszard Kukier, 1975, <i>Ludowe obrzędy i zwyczaje weselne na Kujawach</i>, Warszawa – Poznań.</div>\r\n<div>Barbara Krzyżaniak, 2001, <i>Zwyczaje i obrzędy</i>, [w:] Roderyk Lange, Aleksander Pawlak, Barbara Krzyżaniak, <i>Folklor Kujaw</i>, Poznań, ss. 149-286.</div>\r\n<div>Roderyk Lange, 2001, <i>Charakterystyka regionu</i>, [w:] Roderyk Lange, Aleksander Pawlak, Barbara Krzyżaniak, <i>Folklor Kujaw</i>, Poznań.</div>\r\n<div>Roderyk Lange, 2001a, <i>Folklor taneczny</i>, [w:] Roderyk Lange, Aleksander Pawlak, Barbara Krzyżaniak, <i>Folklor Kujaw</i>, Poznań, ss. 21-112.</div>\r\n<div>Halina Mikułowska, 1953, <i>Atlas polskich strojów ludowych</i>, <i>Strój kujawski</i>, cz. II, z. 3, Poznań.</div>\r\n<div>Aleksander Pawlak, 2001, <i>Melodie przyśpiewek, piosenek tanecznych i zabaw</i>, [w:] Roderyk Lange, Aleksander Pawlak, Barbara Krzyżaniak, <i>Folklor Kujaw</i>, Poznań, ss. 115-145.</div>\r\n<div>Elżbieta Piskorz-Branekova, 2006, <i>Polskie stroje ludowe</i>, Warszawa, ss. 60-67.</div>\r\n<div>Kalina Skłodowska-Antonowicz, 1963, <i>Obrzędy doroczne i zwyczaje na Kujawach</i>, „Literatura Ludowa”, nr 4, ss. 21-28.</div>\r\n<div>Sabina Stasiakowa, 1963, <i>Jak się dawniej Kujawianki ubierały</i> [wiersz], „Literatura Ludowa”, nr 1: 92-93.</div>\r\n<div>W. Stefański, 1848, <i>O Kujawach i Kujawiakach</i>, „Wielkopolanin” nr 20, Poznań.</div>\r\n<div>Irena Wronkowska, 1963, <i>Zwyczaje urodzinowe</i>, „Literatura Ludowa”, nr 4, ss. 29-32.</div>\r\n<div>Maria Znamierowska-Prüfferowa, 1963, <i>Uwagi o sztuce ludowej Kujaw</i>, „Literatura Ludowa” 7 (2-3), Warszawa, ss. 18-26.</div>\r\n<div>Maria Znamierowska-Prüfferowa, 1963, <i>Uwagi o sztuce ludowej Kujaw</i>, „Literatura Ludowa” 7 (2-3), Warszawa, s. 19.</div>\r\n<div> </div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('kujawy-kultura2-rzemioslo', 'kujawy-kultura2', 'Rzemiosło (wersja rozszerzona)', 10000, '<h1>Kultura ludowa - rzemiosło</h1>\r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2"><span class="small"> Agnieszka Ewa Piotrowska</span></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table align="right" class="contenttoc">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th>Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2">Wstęp</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zwyczaje-doroczne">Zwyczaje doroczne</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zwyczaje-zniwne">Zwyczaje żniwne</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-rzemioslo">Rzemiosło</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zabudowa">Zabudowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-stroj">Strój</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-muzyka-taniec">Muzyka i taniec</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <div class="pagenavcounter">Strona 4 z 7</div>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Kujawy to dzielnica Polski leżąca między Wielkopolską, Pomorzem i Mazowszem, określana jako jeden z najciekawszych regionów kraju pod względem kultury ludowej. Kulturowo Kujawy najbliższe są Wielkopolsce.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <div class="pagenavbar">\r\n <div><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zwyczaje-zniwne">poprzednia </a>- <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zabudowa">następna</a></div>\r\n </div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span></p>\r\n<p> </p>\r\n<div align="center"><strong>RZEMIOSŁO</strong></div>\r\n<div align="center"> </div>\r\n<div>Na Kujawach dawniej było duże zapotrzebowanie na naczynia ceramiczne, dopóki nie pojawiły się garnki żeliwne i kamionkowe <span>\r\n<table width="360" align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj041.jpg" title="Palenisko, zagroda z Rakutowa, ME Toruń"><img width="200" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj041.jpg" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj044.jpg" title="Gliniana miska, zagroda z Rakutowa, ME Toruń"><img width="200" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj044.jpg" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n, a później – po I wojnie światowej – emaliowe i fajansowe. Kujawska ceramika była prosta, zwykle naczynia gliniane zdobiono pobiałką (białą ginką) i rylcem, rzadziej ceramika była „siwa”, niepolewana, i brunatna. Jeszcze po II wojnie światowej istniało na Kujawach kilka ośrodków garncarskich (Znamierowska-Prüfferowa 1963: 24), obecnie nie ma już w tym regionie garncarzy. </span></div>\r\n<div>Plecionkarstwo rozwijało się na Kujawach, gdyż był tu odpowiedni surowiec: wiklina, rogożyna, sitowie, słoma, trawa, wyplatano także z pędów młodych drzew, a w lasach z korzeni sosen, świerków i jałowca <span>\r\n<table align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj524.jpg" title="Wyplatany igielnik, zagroda z Rakutowa, ME Toruń"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj524.jpg" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj521.jpg" title="Płot do ogródka, zagroda z Rakutowa, ME Toruń"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj521.jpg" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj042.jpg" title="Plecionki, zagroda z Rakutowa, ME Toruń"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj042.jpg" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\nniezbędne w gospodarstwie, niektórzy także na sprzedaż. Plecionkarstwo kujawskie nie ma cech swoistych, odróżniających je od wyrobów z innych regionów\r\n<table width="400" align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj055.jpg" title="Kosze, zagroda z Rakutowa, ME Toruń"><img width="173" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj055.jpg" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj056.jpg" title="Wyplatany kufer, zagroda z Rakutowa, ME Toruń"><img width="173" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj056.jpg" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj060.jpg" title="Plecionki, zagroda z Rakutowa, ME Toruń"><img width="173" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj060.jpg" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</span></div>\r\n<div>Kowalstwo, mimo że zawitało na Kujawy stosunkowo późno, bo po uwłaszczeniu chłopów – na Kujawach „pruskich” jeszcze w 1. połowie stulecia, na „kongresowych”, dopiero w 2. połowie XIX wieku – szybko się rozwinęło <span>\r\n<table width="288" align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n \r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj526.jpg" title="Kuźnia z Jastrzębia, ME Toruń"><img width="173" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj526.jpg" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj062.jpg" title="Kuźnia z Jastrzębia, ME Toruń"><img width="173" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj062.jpg" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj063.jpg" title="Kuźnia z Jastrzębia, ME Toruń"><img width="173" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj063.jpg" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</span></div>\r\n<div>Wcześniej żelazo było tak drogie, że mogli sobie na nie pozwolić tylko najbogatsi mieszkańcy Kujaw, biedniejsi budowali nie używając gwoździ <span>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg/api/Kuj535.jpg" rel="lightbox" title="Wrota do stodoły, zagroda z Rakutowa, ME Toruń"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj535.jpg" /></a></p>\r\n, sami wykonywali z drewna bądź kamienia zamki, rygle itp. Zawsze były to bardzo pomysłowe zamknięcia\r\n<p style="text-align: center;"><object height="480" width="640" align="center" type="application/x-shockwave-flash" data="player_flv_maxi.swf" class="film" id="monFlash">\r\n<param name="movie" value="player_flv_maxi.swf" />\r\n<param name="showvolume" value="1" />\r\n<param name="FlashVars" value="flv=video/KujN012.flv&width=640&height=480&volume=100" /></object></p>\r\n<table width="288" align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Kamienny zamek, Zagroda z Rakutowa, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj516.jpg" rel="lightbox"><img width="163" border="2" src="cmsimg/api/Kuj516.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a title="Drewniany zamek do obory cz. 1, zagroda z Rakutowa, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj517.jpg" rel="lightbox"><img width="163" border="2" src="cmsimg/api/Kuj517.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a title="Drewniany zamek do obory cz. 2, zagroda z Rakutowa, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj518.jpg" rel="lightbox"><img width="163" border="2" src="cmsimg/api/Kuj518.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a title="Kamienny zamek, zagroda z Rakutowa, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj519.jpg" rel="lightbox"><img width="163" border="2" src="cmsimg/api/Kuj519.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</span></div>\r\n<div>Kowal cieszył się wśród miejscowej społeczności szacunkiem, więc zawód ten często przechodził z ojca na syna. Kowale nie tylko podkuwali konie, wykonywali też przedmioty codziennego użytku – zawiasy do drzwi, okucia do mebli <span>\r\n<table width="288" align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Wyroby kowalskie, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj525.jpg" rel="lightbox"><img width="173" border="2" src="cmsimg/api/Kuj525.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a title="Kufer, zagroda z Rakutowa, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj058.jpg" rel="lightbox"><img width="173" border="2" src="cmsimg/api/Kuj058.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n, zamki i rygle, ćwieki do nabijania\r\n<table width="288" align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Drzwi do spichlerza dworskiego (Bronisław), ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj540.jpg" rel="lightbox"><img width="173" border="2" src="cmsimg/api/Kuj540.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a title="Okno w spichlerzu dworskim z Bronisławia, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj085.jpg" rel="lightbox"><img width="173" border="2" src="cmsimg/api/Kuj085.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a title="Dół krzyża" href="cmsimg/api/Kuj515.jpg" rel="lightbox"><img width="173" border="2" src="cmsimg/api/Kuj515.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n, kraty do kościołów, spichlerzy , przydrożne i cmentarne krzyże , wiatrowskazy, narzędzia potrzebne w gospodarstwie domowym, np. tasaki, <i>dusze</i> do żelazek, kaganki\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg/api/Kuj039.jpg" rel="lightbox" title="Kaganek Męcikał (Kaszuby), ME Toruń"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj039.jpg" /></a></p>\r\nitp. Wyroby kowalskie miały nie tylko funkcje użytkowe, często zadziwiały formą i zdobieniami, które mogły być „znakiem firmowym” danego kowala.</span></div>\r\n<div>Mimo zmiany realiów na początku XXI wieku na Kujawach nadal działają kowale (Z. i A. Jędrzejewscy w Osięcinach i Andrzej Schmidt w Piotrkowie Kujawskim), którzy specjalizują się w wyrobach artystycznych – wykonują m.in. ozdobne elementy do wyposażenia wnętrz. Zbigniew Jędrzejewski prezentował swoje prace na licznych wystawach, także zagranicą, a za całokształt dorobku otrzymał w 2006 roku medal i nagrodę im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej”.</div>\r\n<div>Na Kujawach nie pozostały ślady po rodzimym tkactwie, gdyż w XIX wieku zamożność tych terenów i rozwój przemysłu włókienniczego w miasteczkach regionu spowodowały, że Kujawianki już same tylko przędły. Następnie przędzę oddawały płóciennikom-tkaczom, przeważnie osiadłym na Kujawach Niemcom lub Holendrom, którzy jeździli po wsiach, a potem przywozili utkane płótna. W miasteczkach (np. Izbicy, Piotrkowie Kujawskim, Przedczu) byli farbiarze, którzy farbowali materiały i drukowali na nich wzory. W Przedczu, Izbicy, Chodczu, Lubrańcu i Kowalu mieszkali sukiennicy, którzy tkali sukna (Mikułowska 1953: 43).</div>\r\n<div>HAFT</div>\r\n<div>Haft na Kujawach rozpowszechnił się stosunkowo późno, tak samo, jak kowalstwo, w II połowie XIX wieku, moda na haft przyszła ze środowisk mieszczańskich. Kobiety nauczyły się haftować od zakonnic i w szkołach (Znamierowska-Prüfferowa 1963: 24), może także we dworach. Pierwotnie ograniczały się do haftu na płóciennych, tiulowych lub batystowych czepcach, zwanych <i>kopkami </i><span> {Kuj034 Czepce, ME w Toruniu}. Pod koniec XIX wieku zaczęły zdobić haftem <i>kryzy</i> (kołnierzyki), <i>zapaski</i> (fartuchy) i białe halki. Haft kujawski jest biały, dawniej był skromniejszy, miał proste wzory, lecz cechowała je ciekawa, niepowtarzająca się kompozycja. Świadczy to o haftowaniu domowym, na własny użytek i braku jakiś wzorów, które należałoby kopiować (Szkulmowska 2006: 99).</span></div>\r\n<div>Z czasem powstało zapotrzebowanie na kupne haftowane ubrania. W Radziejowie od lat siedemdziesiątych XIX wieku uboższe kobiety zarabiały na utrzymanie haftując na zamówienie czepce, a także inne części ubrań, które potem sprzedawały na jarmarkach. Potwierdzają to motywy haftów powtarzające się w niektórych z zachowanych strojów.</div>\r\n<div>Haft kujawski zaczął zanikać w międzywojniu, a tym bardziej po II wojnie światowej, co wiązało się z modą na ubrania fabryczne, miejskie. Jednak powstałe po II wojnie światowej muzea regionalne (np. Muzeum Kujawskie we Włocławku) roztoczyły opiekę nad hafciarkami, zachęcały je do utrzymywania tej tradycji i kupowały ich prace. Muzea organizowały także kursy haftu, dzięki czemu w wielu ośrodkach udało się reaktywować tę umiejętność i podnieść jej prestiż. Świadczy o tym m.in. podarowany przez kujawskie hafciarki obrus na ołtarz, przy którym odprawiał mszę Ojciec Święty Jan Paweł II w Bydgoszczy (Szkulmowska 2006: 103).</div>\r\n<div>INNE OZDOBY</div>\r\n<div>Do tradycyjnych sposobów upiększania wnętrz domów na Kujawach należały wieszane pod sufitem pająki ze słomy, bibułek, ziarn <span>\r\n<table width="288" align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Pająk, Rakutowo, izba dla gości, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj514.jpg" rel="lightbox"><img width="173" border="2" src="cmsimg/api/Kuj514.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a title="Papierowe ozdoby, zagroda z Rakutowa, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj057.jpg" rel="lightbox"><img width="173" border="2" src="cmsimg/api/Kuj057.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a title="Papierowe kwiaty, zagroda z Rakutowa, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj523 .jpg" rel="lightbox"><img width="173" border="2" src="cmsimg/api/Kuj523.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n, papierowe <i>korony</i> (ramy z kolorowych bibułkowych kwiatów na drucie okalające obraz) i <i>girlandy</i> zdobiące obrazy świętych, świętej rodziny itp. , bukiety z bibułkowych kwiatów zdobiące domowe ołtarzyki i „święte kąty”. </span></div>\r\n<div>Skrzynie kujawskie były zwykle malowane przez kobiety w domu. Pod koniec XIX wieku wykonywali je stolarze w małych warsztatach, niekiedy ich ozdabianiem zajmowały się kobiety z tej samej rodziny – wówczas gotowe skrzynie można było kupić na jarmarku. Najdłużej działał taki rodzinny zakład w Kowalu (do 1949 roku) – por. Szkulmowska 2006: 28. Strona licowa skrzyni była zwykle podzielona na trzy pola rozdzielone arkadami, każde z pól zdobiły motywy roślinne, przede wszystkim kwiatowe (róże, tulipany).<span> Skromniejsze skrzynie, jedno- i dwupolowe, przeznaczone były dla dziewcząt z uboższych rodzin. Malowidła pokrywały także wieka skrzyń\r\n<table width="288" align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Malowana skrzynia trójpolowa, chałupa z Rakutowa, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj029.jpg" rel="lightbox"><img width="170" border="2" src="cmsimg/api/Kuj029.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a title="Malowana skrzynia - fragment, Rakutowo, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj030.jpg" rel="lightbox"><img width="170" border="2" src="cmsimg/api/Kuj030.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a title="Malowana szafka, naczynia w zagrodzie z Rakutowa, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj059.jpg" rel="lightbox"><img width="170" border="2" src="cmsimg/api/Kuj059.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a title="Malowana skrzynia, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj035.jpg" rel="lightbox"><img width="170" border="2" src="cmsimg/api/Kuj035.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n, lecz z czasem ścierały się, tak, że te zachowane w muzeach rzadko mają czytelne motywy . </span></div>\r\n<div>Niektóre gospodynie jeszcze w II połowie XX wieku podtrzymywały tradycję, malując własnoręcznie nie tylko skrzynie <span> czy kredensy stojące w domu , lecz ozdabiając w ten sposób bielone wapnem wewnętrzne i zewnętrzne ściany swoich domów. Zazwyczaj wokół wejść malowano ornamenty roślinne, chociaż niektóre gospodynie-artystki pokrywały malowanymi kwiatami całe ściany. Dawniej całe pobielane ściany ozdabiano niebieskimi wzorkami w izbach paradnych\r\n<table width="288" align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="TIZdobione ściany w izbie paradnej, chałupa z Rakutowa, ME ToruńIITLE" href="cmsimg/api/Kuj073.jpg" rel="lightbox"><img width="173" border="2" src="cmsimg/api/Kuj073.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a title="Zdobione ściany w izbie paradnej, chałupa z Rakutowa, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj074.jpg" rel="lightbox"><img width="173" border="2" src="cmsimg/api/Kuj074.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\nbogatszych gospodarzy. Wzory uzyskiwano, maczając szmatkę w niebieskiej farbce i przyciskając ją do ściany.</span></div>\r\n<div>W II połowie XIX wieku upowszechniły się na Kujawach fajansowe naczynia zdobione malowanymi kwiatami – trzymano je w kredensach jako ozdoby i używano ich przy wyjątkowych okazjach <span>\r\n<table width="288" align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Fajansowe nakrycia, kuchnia w chałupie z Rakutowa, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj070.jpg" rel="lightbox"><img width="173" border="2" src="cmsimg/api/Kuj070.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a title="Fajansowe nakrycia w wewnętrznych kredensach, izba paradna w chałupie z Rakutowa, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj071.jpg" rel="lightbox"><img width="173" border="2" src="cmsimg/api/Kuj071.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a title="Kredens z nakryciami, zdobione ściany w izbie paradnej, chałupa z Rakutowa, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj072.jpg" rel="lightbox"><img width="173" border="2" src="cmsimg/api/Kuj072.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n. </span></div>\r\n<div>Gospodynie umiały też wycinać z papieru ozdobne firaneczki, które wieszały w oknach <span>\r\n<table width="288" align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Papierowe firanki w paradnej izbie, zagroda z Rakutowa, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj530.jpg" rel="lightbox"><img width="173" border="2" src="cmsimg/api/Kuj530.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a title="Okno z firankami, szczyt chałupy z Rakutowa}, w domu wyrabiano niciane firany i obrusy " href="cmsimg/api/Kuj069.jpg" rel="lightbox"><img width="173" border="2" src="cmsimg/api/Kuj069.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a title="Izba paradna, Rakutowo, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj033.jpg" rel="lightbox"><img width="173" border="2" src="cmsimg/api/Kuj033.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a title="Obrus, dom z Rakutowa, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj522.jpg" rel="lightbox"><img width="173" border="2" src="cmsimg/api/Kuj522.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n, niekiedy również narzuty na łóżka , wyszywały też inne ozdoby, znane z terenu całej Polski\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg/api/Kuj529.jpg" rel="lightbox" title="Makatka, ME Toruń"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj529.jpg" /></a></p>\r\n.</span></div>\r\n<div>Jeszcze niedawno w muzeach panie prezentowały, jak sypać drobniutki żółty piasek, aby na ziemi powstawały z niego ozdobne wzory – to pozostałość po czasach, gdy w domach nie było drewnianych podłóg, tylko gliniana polepa, którą ozdabiano w ten sposób na niedziele i święta.</div>\r\n<div>Opisane powyżej zabiegi powodowały, że przyjezdni uważali kujawskie izby za wyjątkowo zadbane i ładne <span>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg/api/Kuj061.jpg" rel="lightbox" title="Paradna izba, zagroda z Rakutowa, ME Toruń"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj061.jpg" /></a></p>\r\n– tak wypowiadali się m.in. Ł. Gołębiowski (1830), W. Stefański (1848) i O. Kolberg. </span></div>\r\n<p>Przydrożne krzyże i figury prawie się na Kujawach nie zachowały, gdyż były planowo niszczone w czasie II wojny światowej. Na Kujawach „kongresowych” po powstaniu styczniowym również były obostrzenia dotyczące stawiania i naprawiania dawniejszych drewnianych rzeźb przydrożnych (Znamierowska-Prüfferowa 1963: 19). </p>\r\n<p> </p>', 1, 0, 0), ('kujawy-kultura2-stroj', 'kujawy-kultura2', 'Strój (wersja rozszerzona)', 10000, '<h1>Kultura ludowa - strój</h1>\r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2"><span class="small"> Agnieszka Ewa Piotrowska</span></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table align="right" class="contenttoc">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th>Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2">Wstęp</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zwyczaje-doroczne">Zwyczaje doroczne</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zwyczaje-zniwne">Zwyczaje żniwne</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-rzemioslo">Rzemiosło</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zabudowa">Zabudowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-stroj">Strój</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-muzyka-taniec">Muzyka i taniec</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <div class="pagenavcounter">Strona 6 z 7</div>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Kujawy to dzielnica Polski leżąca między Wielkopolską, Pomorzem i Mazowszem, określana jako jeden z najciekawszych regionów kraju pod względem kultury ludowej. Kulturowo Kujawy najbliższe są Wielkopolsce.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <div class="pagenavbar">\r\n <div><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zabudowa">poprzednia </a>- <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-muzyka-taniec">następna</a></div>\r\n </div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span></p>\r\n<p> </p>\r\n<div align="center"><strong>STRÓJ</strong></div>\r\n<div align="center"> </div>\r\n<div>Zapamiętany przez informatorów (żyjących w międzywojniu i tuż po II wojnie światowej), zachowany na rycinach i fotografiach ubiór kujawski był dostatni. Za szczytowy czas jego rozwoju przyjmuje się lata 1870-1914, kiedy Kujawiacy po uwłaszczeniu zdążyli się już wzbogacić, a ci żyjący w zaborze pruskim dodatkowo skorzystali na wojnach pruskich, dostarczając pszenicę. Proces zaniku tradycyjnego stroju kujawskiego był bardzo szybki, wiąże się on z rozwojem przemysłu odzieżowego w XIX i XX wieku, modą na ubrania „z miasta”, przemianami cywilizacyjno-społecznym (np. migracje zarobkowe do Ameryki i Prus pod koniec XIX wieku) i dwiema wojnami światowymi. Do czasów po II wojnie światowej nie zachował się żaden oryginalny komplet ani męski, ani żeński, a tylko ich pojedyncze elementy. Wynika to z przywiązania dawnych mieszkańców Kujaw do swoich pięknych i bogatych strojów, w których chcieli być pochowani.</div>\r\n<div>Najwcześniejsze informacje o stroju kujawskim pochodzą z lat dwudzistych XIX wieku, są one jednak mało szczegółowe i dotyczą tylko odświętnych ubrań najzamożniejszych Kujawiaków. Na podstawie relacji Ł. Gołębiowskiego, L. Zienkowicza, O. Kolberga i M. Boruckiego (dokładna bibliografia w Mikułowska 1953: 7 i Szkulmowska: 61-65) etnografom udało się odtworzyć strój kujawski – jego części, kolorystykę, krój i uchwycić zmiany, jakie zaszły w ciągu XIX stulecia. Na początku tego okresu musiały na wsi kujawskiej dominować samodziały, które po uwłaszczeniu – w obu częściach Kujaw w innym czasie – i wskutek rodzimego rozwoju przemysłu włókienniczego, ustąpiły miejsca tkaninom fabrycznym. Sukiennicy, kapelusznicy czy farbiarze pracujący w małych miasteczkach na potrzeby lokalnego rynku nie wytrzymali konkurencji z tanimi drukowanymi w fabrykach materiałami, zanikli w tym okresie wędrowni krawcy, którzy szyli ręcznie po wsiach.</div>\r\n<div>W kujawskim stroju przeważały kolory granatowy i ciemnoniebieski (modry), dużo części odzieży szyto z grubego sukna. Bogatsi mężczyźni nosili na głowach czarne filcowe kapelusze (właściwie były to cylindry) wyrabiane w miasteczkach regionu, biedniejsi i kawalerowie rogatywki obszyte u dołu szarym lub czarnym barankiem. W XIX wieku mężczyźni białe koszule wiązali pod szyją jedwabnymi chustkami, na koszule zakładali czerwone sukienne <i>jaki</i><a href="#_ftn1" name="_ftnref1" title=""><span><span><span><span>[1]</span></span></span></span></a> z długim rękawem, a na to granatowy sukienny <i>kaftanek</i> (katanka) bez rękawów, który przepasywano kilkakrotnie długim (ok. 3,5 m) wełnianym, bawełnianym lub jedwabnym pasem. Najbardziej ceniono pasy wyplatane – wytwórnie takich pasów były np. w Kowalu (Mikułowska 1953: 43). Nie zachował się żaden taki pas do czasów prowadzenia badań etnograficznych. Dawniej mężczyźni nie wychodzili z domu bez <i>kaftanka</i>, w czasach po II wojnie światowej tylko starsi pracowali tak w polu. Na ten strój nakładali fałdowaną sukmanę, a od święta jeszcze <i>czamarę</i>. Spodnie mężczyźni nosili sukienne lub kamlotowe, wykładane na buty (Lange 2001: 16). Nie wiadomo nawet dokładnie, czy zachowała się choć jedna para oryginalnych spodni kujawskich (według Piskorz-Branekovej nie 2006: 60) – Halina Mikułowska podała, że w czasie swoich badań znalazła takie spodnie w Mąkoszynie (1953: 7).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>. Podobno jeszcze w II połowie XIX wieku pierwsze spodnie kawaler dostawał w okresie przedślubnym, wcześniej chodził w długiej koszuli przepasanej pasem (Mikułowska 1953: 9). Dawniej Kujawiacy udający się w podróż zakładali <i>kiereję</i> z <i>kapiszonem</i> (kapturem), zastąpioną w II połowie XIX wieku przez <i>czamary</i> (<i>szamarki</i>) i płaszcze. <i>Kiereję</i> uważano za typową część stroju kujawskiego, gdyż była charakterystyczna tylko dla tego regionu i nadawała Kujawiakom wyjątkowego dostojeństwa. Zimą na głowę mężczyźni zakładali tzw. futrzane <i>wykrawanki</i>, a potem spiczaste futrzane czapki, szyję owijali tym samym pasem, którym się przepasywali.</div>\r\n<div>Mężczyźni nosili skórzane obuwie, od przełomu XIX i XX wieku <i>iskrzoki</i>, wysokie buty z cholewami układającymi się powyżej kostki w tzw. harmonijkę. Dzięki obcasom podbitym podkówkami, skrzyły się one w tańcu. Do XX wieku na Kujawach nie znano skarpet – nogi owijano onucami, a zimą wkładano dodatkowo do butów wiecheć słomy. Każdy mężczyzna na Kujawach chodził z laską, czasami własnej roboty.</div>\r\n<div>Męski strój roboczy składał się w XIX wieku ze słomianego kapelusza lub rogatywki (w zależności od pory roku), lnianej białej lub modrej koszuli, granatowego lub błękitnego <i>kaftanka</i> z płótna bądź sukna z krótkimi rękawami i <i>jaki</i>. Do tego latem noszono płócienne, a zimą skórzane spodnie. W czasie chłodów zakładano flanelowe <i>jaki</i> i kożuch, często obszywany z wierzchu materiałem. O ubogim stroju Kujawiaków pisał m.in. J. Kasprowicz (Domański 1963: 42-43).</div>\r\n<div>Ilustracje z XIX wieku ukazujące mieszkańców Kujaw pozwalają wnioskować, że zmienił się też w tym czasie sposób noszenia włosów – dotyczy to w wypadku mężczyzn również brody i wąsów. W I połowie XIX wieku noszono włosy długie, spadające na ramiona, w II połowie wieku obcinano je na wysokości ucha „na donicę”, wcześniejsze rysunki ukazują Kujawiaków ze zwisającymi, długimi wąsami, późniejsze – z wąsami podstrzyżonymi. Pod koniec XIX wieku upowszechniła się moda golenia całego zarostu.</div>\r\n<div>Dziewczęta od święta zakładały lnianą koszulę, półkoszulek z <i>kryzikiem </i>(kołnierzykiem), lnianą sznurówkę, która zgrabnie podkreślała sylwetkę, dwie lub trzy spódnice (w zależności od pory roku i zamożności), sukienny kabacik oraz fartuch – jedwabny lub batystowy (zob. wiersz Sabiny Stasiakowej ze Śmiłowic <i>Jak się dawniej Kujawianki ubierały</i> 1963: 92-93). Gdy dziewczęta szły na tańce, wkładały na głowy wieńce lub włosy przystrajały kwiatami, chociaż jeszcze Kolberg podaje, że panny wiązały na głowie chustkę na kształt turbanu, tak, żeby było widać spod niego włosy nad czołem. Dziewczyny obowiązkowo trzymały w ręku dużą białą batystową chustkę, córki zamożniejszych gospodarzy mogły wkładać korale. Na nogi zakładały wełniane pończochy i pantofle.</div>\r\n<div>Głowy kobiet ozdabiały jedwabne chustki – różnokolorowe, dawniej koloru szyi kaczora (<i>kaczorówki</i>), potem zielone, niebieskie, szafirowe lub fioletowe<a href="#_ftn2" name="_ftnref2" title=""><span><span><span><span>[2]</span></span></span></span></a>, które opasywały haftowane tiulowe, batystowe lub płócienne – ale zawsze białe – czepki (<i>kopki</i>).\r\n<table width="200" align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj088.jpg" title="Czepce, Zespół Kujawy Bachorne"><img width="200" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj088.jpg" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\nTył czepka zdobił <i>kaczorek</i>, czyli spadająca na kark ozdobna falbanka z przymarszczonego tiulu lub bawełnianej koronki. Włosy mężatek musiały być w całości skryte pod <i>kopką</i>, zwracano szczególną uwagę, by nawet kosmyk włosów nie ukazał się na czole. Zwyczaj ten utrzymywał się jeszcze powszechnie w latach trzzydziestych XX wieku – prawdopodobnie z tego powodu zachowało się tak dużo czepków.</div>\r\n<div>W XIX wieku panny na Kujawach zwykle nosiły długie włosy splecione w warkocze (nie w jeden) i upięte na głowie w koszyczek. Obcinano je przy oczepinach. Tylko kobiety i panny spod Brześcia Kujawskiego i Osięcin miały włosy obcięte równo nad karkiem. Wszystkim mężatkom na Kujawach obcinano włosy poniżej ucha, zaniechano tego jednak pod koniec XIX wieku i kobiety upinały od tego czasu włosy tak samo, jak panny.</div>\r\n<div>Koszule kobiece były długie, przy szyi wykończone kołnierzykiem, nie miały żadnych ozdób. Górna część koszuli była uszyta z cienkiego, wybielonego, dobrego gatunku płótna, dolna, niewidoczna spod spódnic, była uszyta z grubego, gorszego gatunku.</div>\r\n<div>Kobiety i panny zwykle zakładały przynajmnie trzy spódnice. Spódnice mężatek były dłuższe i ciemniejsze niż u dziewcząt – wierzchnia zwykle niebieska lub granatowa z jedwabiu lub wełny, najdłuższa i najszersza spośród wszystkich spódnic, spodnia, najbliższa ciału bywała czerwona – zwykle uszyta z wełny, flaneli lub barchanu. Jej dolny brzeg zdobił czarny haft (ząbki, listki) lub kilka rzędów czarnej aksamitki. Na nią nakładano spódnicę białą, płócienną, również haftowaną u dołu, lecz białą nicią. Dziewczęta miewały niebieskie, różowe, żółte spódnice – zwykle jednokolorowe, chociaż zdarzały się też w kwiaty. Na spódnice panny i mężatki nakładały najczęściej kolorowy fartuchzadamaszku lub atłasu ozdobiony białym haftem. <span>\r\n<table width="200" align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj089.jpg" title="Hafty na fartuchach, Zespół Kujawy Bachorne"><img width="200" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj089.jpg" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj091.jpg" title="Haft kujawski, Zespół Kujawy Bachorne"><img width="200" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj091.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\nW połowie XIX wieku kobiety nosiły jeszcze czerwone lub modre zapaski jako fartuch, a w niepogodę zarzucały je na głowę (Mikułowska 1953: 9).</span></div>\r\n<div><i>Kabaty</i> kobiet także były dłuższe, miały liczne fałdy, zakładano je na koszulę lub na mocno dopasowaną w talii sznurówkę. <i>Kabaty</i> były granatowe lub ciemnozielone podszyte czerwoną lub zieloną tkaniną. Przody miały proste, poły w dolnej części nie schodziły się i odsłaniały <i>zapaskę</i>, plecy zaś były mocno sfałdowane. Kaftany nie miały kołnierza, tylko przyszytą z tyłu, opadającą na plecy pelerynkę. Zimą nakładano kabaty sięgające za kolano lub do kostek, pelerynka zwykle była podszyta barankiem (tzw. węgierka), czasami nakładano watowaną <i>szubę </i>(Mikułowska 1953: 30). Mężatki nosiły pończochy wiązane pod kolanami na tasiemki, latem bawełniane zimą wełniane, swojej roboty. Pończochy bawełniane do noszenia na co dzień były kolorowe, białe od święta, a wełniane zwykle białe, granatowe lub w pasy.</div>\r\n<div>Wychodząc z domu kobiety na jedną rękę zarzucały wełnianą, wzorzystą chustę zwaną turecką (sprowadzane lub przemycane z Prus), w drugiej trzymały chustkę do nosa. Mężatki nosiły po kilka sznurów (<i>biczy</i>) prawdziwych korali i tombakowe, cynowe lub srebrne pierścionki, które również świadczyły o dostatku (por. Lange 2001: 16-17). Rzadziej Kujawianki zakładały bursztyny, najzamożniejsze gospodynie nosiły prawdziwe turkusy i grananty, niektóre kobiety do korali przypinały medaliki i krzyżyki.</div>\r\n<div>Dawniej na Kujawach zmarłego ubierano w koszulę wiązaną sznurkami, w spodnie i <i>zgło</i>, czyli długą do kostek koszulę pośmiertną z białego płótna. <i>Zgło</i> przepasywano czarną wstęgą lub tasiemką u szyi, rękawów i w pasie. Starszym mężczyznom nakładano na głowę czapkę, młodym nie zakładano niczego. Na nogi wkładano pończochy lub płócienne skarpetki (Mikułowska 1953: 19).</div>\r\n<div>Współcześnie ludowy strój kujawski jest odtwarzany na potrzeby muzeów etnograficznych, zespołów pieśni i tańca <span>\r\n<table width="288" align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj087.jpg" title="Zespół Kujawy Bachorne - przykład rekonstrukcji strojów ludowych"><img width="200" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj087.jpg" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj093.jpg" title="Strój kujawski, Zespół Kujawy Bachorne"><img width="200" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj093.jpg" /></a></td>\r\n <td><a rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj092.jpg" title="Strój kujawski - detal, Zespół Kujawy Bachorne"><img width="200" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj092.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n, a także na większe uroczystości kościelnne (np. procesje, dożynki) i świeckie w regionie.</span></div>\r\n<div><br clear="all" />\r\n<hr size="1" width="33%" align="left" />\r\n<div id="ftn1">\r\n<div><a href="#_ftnref1" name="_ftn1" title=""><span><span><span><span>[1]</span></span></span></span></a> <i>Jaka</i> to „luźny krótki kaftan męski z długimi rękawami z czerwonego sukna krojony z 10 płatów tkaniny. Tworzyły go dwa proste przody, poszerzone na lini szwów bocznych plecy, dwa rękawy (…) i kołnierzyk. Przód był nieco dłuższy od pleców i tworzył łukowatą linię” (Piskorz-Branekova 2006: 60).</div>\r\n</div>\r\n<div id="ftn2">\r\n<div><a href="#_ftnref2" name="_ftn2" title=""><span><span><span><span>[2]</span></span></span></span></a> <i>Kaczorówki</i> były jedwabne, duże, miały wymiary 1m na 1m, ze szlakiem wzdłuż boków tkanym z mieniących się, wielobarwnych nici w kolorach od złotego do jasnoczerwonego (por. Piskorz-Branekova 2006: 64-65).</div>\r\n</div>\r\n</div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('kujawy-kultura2-zabudowa', 'kujawy-kultura2', 'Zabudowa (wersja rozszerzona)', 10000, '<h1>Kultura ludowa - zabudowa</h1>\r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2"><span class="small"> Agnieszka Ewa Piotrowska</span></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table align="right" class="contenttoc">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th>Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2" class="toclink">Wstęp</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zwyczaje-doroczne" class="toclink">Zwyczaje doroczne</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zwyczaje-zniwne" class="toclink">Zwyczaje żniwne</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-rzemioslo" class="toclink">Rzemiosło</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zabudowa" class="toclink">Zabudowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-stroj">Strój</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-muzyka-taniec">Muzyka i taniec</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <div class="pagenavcounter">Strona 5 z 7</div>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Kujawy to dzielnica Polski leżąca między Wielkopolską, Pomorzem i Mazowszem, określana jako jeden z najciekawszych regionów kraju pod względem kultury ludowej. Kulturowo Kujawy najbliższe są Wielkopolsce.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <div class="pagenavbar">\r\n <div><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-rzemioslo">poprzednia </a>- <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-stroj">następna</a></div>\r\n </div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span></p>\r\n<p> <!--[if gte mso 9]><xml>\r\n<o:OfficeDocumentSettings>\r\n<o:RelyOnVML />\r\n<o:AllowPNG />\r\n</o:OfficeDocumentSettings>\r\n</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n<w:WordDocument>\r\n<w:View>Normal</w:View>\r\n<w:Zoom>0</w:Zoom>\r\n<w:TrackMoves />\r\n<w:TrackFormatting />\r\n<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>\r\n<w:PunctuationKerning />\r\n<w:ValidateAgainstSchemas />\r\n<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>\r\n<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>\r\n<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>\r\n<w:DoNotPromoteQF />\r\n<w:LidThemeOther>PL</w:LidThemeOther>\r\n<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>\r\n<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>\r\n<w:Compatibility>\r\n<w:BreakWrappedTables />\r\n<w:SnapToGridInCell />\r\n<w:WrapTextWithPunct />\r\n<w:UseAsianBreakRules />\r\n<w:DontGrowAutofit />\r\n<w:SplitPgBreakAndParaMark />\r\n<w:DontVertAlignCellWithSp />\r\n<w:DontBreakConstrainedForcedTables />\r\n<w:DontVertAlignInTxbx />\r\n<w:Word11KerningPairs />\r\n<w:CachedColBalance />\r\n</w:Compatibility>\r\n<m:mathPr>\r\n<m:mathFont m:val="Cambria Math" />\r\n<m:brkBin m:val="before" />\r\n<m:brkBinSub m:val="--" />\r\n<m:smallFrac m:val="off" />\r\n<m:dispDef />\r\n<m:lMargin m:val="0" />\r\n<m:rMargin m:val="0" />\r\n<m:defJc m:val="centerGroup" />\r\n<m:wrapIndent m:val="1440" />\r\n<m:intLim m:val="subSup" />\r\n<m:naryLim m:val="undOvr" />\r\n</m:mathPr></w:WordDocument>\r\n</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"\r\nDefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"\r\nLatentStyleCount="267">\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid" />\r\n<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision" />\r\n<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false"\r\nQFormat="true" Name="List Paragraph" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading" />\r\n</w:LatentStyles>\r\n</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>\r\n<style>\r\n/* Style Definitions */\r\ntable.MsoNormalTable\r\n{mso-style-name:"Table Normal";\r\nmso-tstyle-rowband-size:0;\r\nmso-tstyle-colband-size:0;\r\nmso-style-noshow:yes;\r\nmso-style-priority:99;\r\nmso-style-qformat:yes;\r\nmso-style-parent:"";\r\nmso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;\r\nmso-para-margin:0cm;\r\nmso-para-margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-pagination:widow-orphan;\r\nfont-size:10.0pt;\r\nfont-family:"Calibri","sans-serif";\r\nmso-bidi-font-family:"Times New Roman";}\r\n</style>\r\n<![endif]--></p>\r\n<div align="center"><strong>ZABUDOWA</strong></div>\r\n<div align="center"> </div>\r\n<div>Pierwsze świadectwa wyglądu kujawskich chat chłopskich pochodzą z początku II połowy XIX wieku: są to trzy ryciny W. Gersona (zamieszczone w dziele Kolberga w t. 3 cz. 2 <i>Kujawy</i>) i fotografie. Ryciny przedstawiają drewniane chaty wąskofrontowe z podcieniem i wejściem od szczytu (ten typ zanikł w połowie XIX wieku) <span> oraz późniejsze chaty szerokofrontowe, symetryczne, z wejściem na dłuższej ścianie. Najlepiej tego typu zabudowania zachowały się w Rakutowie, dawnej wsi królewskiej. Stąd pochodzi też chata (z przełomu XVIII i XIX w.) <br />\r\n<table width="288" align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Chata ze Skępego (ziemia dobrzyńska), ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj084.jpg" rel="lightbox"><img width="200" border="2" src="cmsimg/api/Kuj084.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a title="Chata z Rakutowa, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj068.jpg" rel="lightbox"><img width="180" border="2" src="cmsimg/api/Kuj068.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a title="Chata z Rakutowa po rekonstrukcji po pożarze, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj536.jpg" rel="lightbox"><img width="180" border="2" src="cmsimg/api/Kuj536.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\ni spichlerzyk z zagrody bogatego gospodarza przeniesione\r\n<p><a title="Wnętrze spichlerzyka z Rakutowa, ME Toruń" rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj533.jpg" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img width="288" border="2" src="cmsimg/api/Kuj533.jpg" alt="" /></a></p>\r\nw 1969 roku do Parku Etnograficznego przy Muzeum Etnograficznym w Toruniu.</span></div>\r\n<div>Chaty stawiano na Kujawach licem do drogi, równolegle do chaty od strony pola stała stodoła, a z boku obora. W zagrodach zamożnych gospodarzy podwórze było przestronne, jak to w zrekonstruowanym obejściu z Rakutowa w Muzeum Etnograficznym <span>\r\n<p><a title="Podwórze zagrody z Rakutowa - w tle, za kieratem, spichlerzyk, ME Toruń" rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj532.jpg" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img width="288" border="2" src="cmsimg/api/Kuj532.jpg" alt="" /></a></p>\r\n. W najdawniejszych zagrodach stodoła znajdowała się obok domu, a podwórka były małe – oszczędzano w ten sposób ziemi pod uprawę. Z czasem powiększano je, stawiając kolejne stodoły dalej od domu (Lange 2001: 14-15).</span></div>\r\n<div>Osobno budowano piwnice przypominające ziemianki.\r\n<p><a title="Ziemianka, zagroda z Rakutowa, ME Toruń" rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj537.jpg" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img width="288" border="2" src="cmsimg/api/Kuj537.jpg" alt="" /></a></p>\r\n<p><a title="Wejście do ziemianki, zagroda z Rakutowa, ME Toruń" rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj538.jpg" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img width="288" border="2" src="cmsimg/api/Kuj538.jpg" alt="" /></a></p>\r\n<span> Większe gospodarstwa miały <i>śpicherek </i>(często czterospadowy)\r\n<table width="200" align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Podwórze zagrody z Rakutowa - w tle, za kieratem, spichlerzyk, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj532.jpg" rel="lightbox"><img width="200" border="2" src="cmsimg/api/Kuj532.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a title="Rakutowo - zagroda bogatego gospodarza, kierat, ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj544.jpg" rel="lightbox"><img width="200" border="2" src="cmsimg/api/Kuj544.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n <td><a title="Drzwi do spichlerza dworskiego (Bronisław), ME Toruń" href="cmsimg/api/Kuj541.jpg" rel="lightbox"><img width="200" border="2" src="cmsimg/api/Kuj541.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n, dwie obory , a niekiedy nawet dwie stodoły.</span></div>\r\n<div>Charakterystyczne dla dawnych chat były drzwi z drewnianych deseczek nabijanych żelaznymi ćwiekami (po pojawieniu się kowalstwa na Kujawach) <span> . Dachy były przeważnie dwuspadowe, kryte strzechą, jeśli w okolicy był staw, do krycia dachu wykorzystywano trzcinę.</span></div>\r\n<p>Dawne budownictwo drewniane zaczęło zanikać po uwłaszczeniu chłopów. Od początku XX wieku coraz powszechniejsze na Kujawach były murowane budynki mieszkalne i gospodarcze.</p>', 0, 0, 0), ('kujawy-kultura2-zwyczaje-doroczne', 'kujawy-kultura2', 'Zwyczaje doroczne (wersja rozszerzona)', 10000, '<h1>Kultura ludowa - zwyczaje doroczne</h1>\r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2"><span class="small"> Agnieszka Ewa Piotrowska</span></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table align="right" class="contenttoc">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th>Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2">Wstęp</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zwyczaje-doroczne">Zwyczaje doroczne</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zwyczaje-zniwne">Zwyczaje żniwne</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-rzemioslo">Rzemiosło</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zabudowa">Zabudowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-stroj">Strój</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-muzyka-taniec">Muzyka i taniec</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <div class="pagenavcounter">Strona 2 z 7</div>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Kujawy to dzielnica Polski leżąca między Wielkopolską, Pomorzem i Mazowszem, określana jako jeden z najciekawszych regionów kraju pod względem kultury ludowej. Kulturowo Kujawy najbliższe są Wielkopolsce.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <div class="pagenavbar">\r\n <div>poprzednia - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zwyczaje-zniwne">następna</a></div>\r\n </div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span></p>\r\n<p> </p>\r\n<div align="center"><strong>ZWYCZAJE DOROCZNE</strong></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>BOŻE NARODZENIE</div>\r\n<div>Zwyczaje bożonarodzeniowe na Kujawach nie różniły się od tych z innych regionów Polski. Warto jednak zauważyć, że zwierzętom – także drobiowi – dawano kolorowy opłatek. Z każdej potrawy wigilijnej jedną łyżkę zbierano do glinianej miski. Gospodarz zanosił to potem do stajni, obory i chlewu i dzielił się wieczerzą wigilijną ze zwierzętami na pamiątkę ich obecności przy narodzinach Jezusa. Barbara Krzyżaniak podaje, że to gospodyni zanosiła opłatek do obory. Różnica dotyczy też czasu „dzielenia się ze zwierzętami” – B. Krzyżaniak napisała, że był to ranek pierwszego dnia świąt (Krzyżaniak 2001: 152).</div>\r\n<div>Dawniej podawano w czasie Wigilii dziewięć potraw: <i>jagły</i> (kaszę jaglaną), zupę z suszonych śliwek i gruszek lub grzybową, kapustę z grochem, <i>szablok</i> (fasola), smażone grzyby (jeśli nie było zupy grzybowej), kluski z makiem, jabłka i orzechy (Skłodowska-Antonowicz 1963: 21). W latach międzywojennych w niektórych wsiach pojawił się barszcz czerwony, smażone ryby, śledzie. Na Kujawach nie podawano w Wigilię ziemniaków, rzadko nabiał. W sianie pod obrusem ukrywano monety i drobiazgi dla dzieci – dawniej były to jedyne prezenty. Dzieci jadły oddzielnie przy ławie, wszystkie potrawy wigilijne dostawały pomieszane w dwojakach (Skłodowska-Antonowicz 1963: 21).</div>\r\n<div>W rogu stał snop niemłóconego zboża, a na posadzce rozsypana słoma, która leżała tam trzy dni. Słoma ta miała zapobiec czarom skierowanym przeciw dzieciom. Następnie tę samą słomę zbierano i słano pod bydło (Skłodowska-Antonowicz 1963: 21). Po wieczerzy wigilijnej dziewczęta wróżyły sobie, kiedy wyjdą za mąż.</div>\r\n<div>W drugim dniu świąt w kościele chłopcy obsypywali z chóru księdza i zgromadzonych owsem i grochem „na pamiątkę ukamienowania św. Szczepana” (Dunin-Karwicka 2000: 71). Zwyczaj ten był praktykowany jeszcze w latach 80. XX wieku w Osięcinach. Kobiety, wychodząc z kościoła, zbierały to ziarno dla kur i kaczek, aby się lepiej niosły, sama praktyka miała zapewnić urodzaj (por. Sobierajski 1952: 68). Dawniej księża bezskutecznie zakazywali tego zwyczaju, obecnie już się go nie spotyka. Była to prawdopodobnie pozostałość po starym zwyczaju obsypywania ludzi ziarnem, mającym zapewnić im siłę i zdrowie (Krzyżaniak 2001: 153). <i>Na gody</i> (czyli w święta Bożego Narodzenia) lub – dokładniej – <i>na śwynty Szczepuͦn</i> ludzie <i>godzili się do roboty </i>(por. Sobierajski 1952: 68), dotyczyło to zwłaszcza tych, którym podziękowano, lub którzy podziękowali za pracę w dniu św. Michała.</div>\r\n<div>Po świętach Bożego Narodzenia przez cały karnawał po domach chodzili kolędnicy</div>\r\n\r\n\r\n\r\n <table align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top"><a title="Kolędnicy kujawscy, ME Toruniu " rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/api/Kuj002.jpg"><img height="227" width="170" alt="" src="cmsimg/api/Kuj002.jpg" /></a></td>\r\n <td valign="top"><a title="Kolędnicy, ME Toruń " rel="lightbox[g1]" href="cmsimg/api/Kuj003.jpg"><img height="227" width="170" alt="" src="cmsimg/api/Kuj003.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n\r\n\r\n<div><span>– chłopcy z szopką z figurkami (dawniej rzeźbionymi, później wycinanymi z papieru), którzy śpiewali kolędy i za to dostawali poczęstunek (jabłka, orzechy, chleb), rzadziej pieniądze. Kolędowanie na Kujawach zakończyło się w 1939 roku, bardzo rzadko było kontynuowane po II wojnie. W święto Trzech Króli chodzono z „Herodem”, przedstawieniem, w którym brało udział kilka osób, m.in. Herod, Anioł, Diabeł, Śmierć i Żyd. </span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>NOWY ROK</div>\r\n<div>Charakterystyczne dla wsi dworskich było <i>pękanie</i> (<i>pynkanie</i>) <i>z bata</i> zakończonego „pękawką” ze skóry węgorza (Szkulmowska 2006: 35) pod oknami dworu w Nowy Rok z rana. Mężczyźni ustawiali się w szeregu i na znak jednego z nich <i>pękali</i> równo po kilka razy. Potem przewodnik podchodził do okna lub szedł na ganek i składał życzenia dziedzicowi, za co był wynagradzany. Zdarzało się, że <i>pękali</i> też parobcy z danej wsi pod oknami swoich i innych gospodarzy, za co również byli wynagradzani – częstowano ich wódką.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>OSTATKI</div>\r\n<div>Kujawskie ostatki obfitowały w dawne zwyczaje i obrzędy – <i>chodzono</i> wówczas <i>z kozą</i>, tańczono przed <i>podkoziołkiem</i>, wywożono <i>żeńcowe</i>, w sposób symboliczny <i>zabijano</i> wiejskiego <i>grajka</i>. Obrzędy te miały na celu pożegnanie zimy (przepędzić ją i pozbawić mocy miały okrzyki, przebieranie się za maszkary, skoczne tańce) i przywitanie wiosny wraz z jej siłami witalnymi. Dlatego w ostatki wiele obrzędów dotyczyło dziewcząt i młodych mężatek (<i>żeńcowych</i>). W takiej rozbudowanej postaci obchodzono ostatki do I wojny światowej, później część obrzędów zanikała: tak stało się z tańczeniem przed <i>podkoziołkiem</i>, symbolem płodności.</div>\r\n<div>Najbardziej charakterystyczne dla kujawskiego karnawału jest <i>chodzenie z kozą</i> (<i>koza</i>), które ropoczynało się w tzw. tłusty czwartek (zapustny) i miało kontynuację we wtorek zapustny (ostatki). <i>Chodzenie z kozą</i> polegało na tym, że najczęściej parobcy z folwarku przebierali się za Żyda, Cygana, babę (czasami Żydówkę), niedźwiedzia, konia, kozła, bociana itp. i wraz z muzykantami – skrzypkiem i harmonistą – chodzili po wsi. Na Kujawach południowych były to tylko postaci Żyda, niedźwiedzia i kozła, który symbolizował siły wegetatywne. Żyd zwykle zbierał datki do worka, który niósł na plecach. Koza, najważniejsza w orszaku, była też zwykle najlepiej przygotowaną maszkarą. Miała wyrzeźbioną z drewna głowę, czasem obciągniętą króliczą skórką. Zdarzało się, że człowiek, który był za nią przebrany, zakładał maskę. Drąg z przymocowaną kozią głową (z rogami) trzymał chłopak skryty pod materiałem, do koziej głowy przyczepiony był sznurek, tak, że trzymając za niego mógł kozą nieoczekiwanie poruszać.</div>\r\n<div>Orszak chodził po chatach i wyczyniał różne figle: koza bodła dziewczęta rogami, chwytała pączki przygotowane jako poczęstunek, bocian dziobał zebranych i również chwytał pączki, przebierańcy odgrywali też zwykle jakieś krótkie przedstawienie. Kończyło się ono zwykle „dojeniem” kozy przez babę (do wiaderka, w którym było trochę wody), która babę przewracała. W końcu baba kozę „wydoiła” i oblewała zebranych. Gospodarze dawali drobny datek chodzącym z kozą („na sianko dla kozy”) lub pakowali im poczęstunek do koszyka (pączki, ciasto, jajka, słonina). W międzywojniu do orszaku doszły postacie baby, dziada i żandarma, niekiedy pojawiał się koń. Dawniej przebierali się wyłącznie mężczyźni, w okresie międzywojennym zdarzały się wyjątki od tej zasady.</div>\r\n<div>Współcześnie <i>chodzenie z kozą</i> cieszy się ponownie popularnością we wsiach i miasteczkach wschodnich Kujaw (m.in. w Kruszynie, Świętosławiu, Smólsku, Kruszynku, Nowej Soli, Ossowie, Żydowie, Zbrachlinie, Nieszawie, Kowalu, Konecku, Słomkowie, Lubieniu Kujawskim, Lubrańcu) i, rzadziej, w zachodniej części regionu (w Mątwach, Markowicach, Szymborzu, Ciencisku, Kruszwicy, Mogilnie) – we wtorek zapustny organizowane są barwne korowody przebierańców z maszkarami oraz <i>kozą</i>, które zbierają datki na wspólną zabawę <i>podkoziołkową</i> (Szkulmowska 2006: 36-37)</div>\r\n<div>We wtorek zapustny z uzbieranych przez orszak przebierańców datków odbywała się w karczmie zabawa zwana <i>podkoziołkiem</i> (lub <i>podkoziełkim</i>). W centralnym miejscu ustawiano beczkę, a na niej talerz na pieniądze – zwyczajowo to dziewczęta opłacały tego dnia muzykantów. Datek nazywano <i>podkoziołkiem</i> – od nazwy figurki kozła lub nagiego mężczyzny wystruganej z brukwi, buraka cukrowego lub z drewna. Pieniądze kładziono, „aby przykryć naguska” (por. Dunin-Karwicka 2000:79). Przed rozpoczęciem zabawy zamykano drzwi, aby nikt nie przeszkadzał (Krzyżaniak 2001: 176). Każda dziewczyna powinna tego wieczora przynajmniej raz zatańczyć, najczęściej jednak starała się tańczyć wiele razy, za każdym razem rzucając drobne monety do miski przed <i>podkoziołkiem</i>. <i>Podkoziołek</i> pełnił funkcję inicjacyjną – jeśli dziewczyna zatańczyła przed figurką (a często też wcześniej zaśpiewała krótką przyśpiewkę), mogła tańczyć na zabawach i weselach przez cały rok (Lange 2001: 31).Zabawa kończyła się o północy, gdy gospodyni posypywała zebanym głowy popiołem i wieszała śledzia pod sufitem (Krzyżaniak 2001: 178). <i>Podkoziołek</i> poza Kujawami występował w Wielkopolsce i ziemi łęczyckiej, po II wojnie światowej zanikł.</div>\r\n<div>Dawniej żegnano karnawał, wywożąc wiejskiego grajka poza granicę wsi wraz z garnkiem popiołu i kotem. Garnek rzucano pod nogi grajka w taki sposób, aby się rozbił, lub wsadzano mu go na głowę i rozbijano kijem. Wypuszczony potem kot miał symbolizować duszę grajka. Zamykano czas karnawału, a rozpoczynano post, zabijając w sposób symboliczny grajka. W Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie znajduje się drzeworyt M. E. Andriollego ukazujący ten obrzęd. Kalina Skłodowska-Antonowicz podała, że grajka „ścinano” w sposób symboliczny kijem (1963: 24).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>ŚRODA POPIELCOWA</div>\r\n<div>Tradycyjnie we środę popielcową wywożono młode mężatki, <i>żeńcowe</i> (te, które wyszły w ostatnim roku za mąż), wozem do karczmy, aby się wkupiły do grona starszych mężatek (por. Dunin-Karwicka 2000: 80). Kobiety skakały w czasie wywożenia mężatek (lub niezależnie od niego – ale tego dnia – w karczmie), jak najwyżej, gdyż miało to zapewnić bujny i wysoki len (zwyczaj tańczenia na urodzaj). W tej zabawie brały udział wyłącznie kobiety, niekiedy mąż musiał przyjść po młodą żonę do karczmy i ponownie ją wykupić. Pod presją kościoła zwyczaj ten przeniesiono na wtorek przez Popielcem (Krzyżaniak 2001: 172).</div>\r\n<div>Nadal jest on praktykowany na Kujawach w czasie wesela, poprawin lub tydzień po nich, z tym, że częściej młodą wywozi się samochodem. Mąż musi ją wykupić, dowożąc wódkę.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>WIELKI CZWARTEK – WYBIJANIE ŻURU</div>\r\n<div>We Wielki Czwartek po raz ostatni w poście gotowano żur, potrawę, którą spożywano przez cały ten okres. Starsi chłopcy i mężczyzni, którzy <i>chodzili</i> w ostatki <i>z kozą</i>, oblewali tego dnia żurem do drzwi i okna domów, gdzie ich wcześniej nie przyjęto.</div>\r\n<div>Tego dnia oblewano nieczystościami, także żurem, drzwi, okna i ściany domów, w których były dziewczęta na wydaniu. Te, usłyszawszy, co się dzieje, wybiegały przed dom, aby złapać chłopaków, którzy najczęściej zdążyli już uciec. Kalina Skłodowska-Antonowicz podała, że wybijanie żuru było żywe na wsi kujawskiej jeszcze na początku lat sześćdziesiątych XX wieku (1963: 24).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>WIELKI PIĄTEK</div>\r\n<div>Tego dnia lub w Wielkanoc przed wschodem słońca Kujawiacy szli do strumieni czy rzek (do wody bieżącej) i obmywali się w milczeniu trzy razy. Gospodyni uderzała każdego z domowników rózgą.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>WIELKANOC</div>\r\n<div>Dawniej przygotowywano na Kujawach <i>kraszanki</i> (pisanki) barwione na jeden kolor w wywarach roślinnych.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>PRZYWOŁÓWKI I DYNGUS</div>\r\n<div><i>Dyngus</i> na Kujawach, tak samo jak w Wielkopolsce, poprzedzały <i>przywołówki </i>(<i>przywoływki</i>), czyli wywoływanie w danej miejscowości imion i nazwisk panien na wydaniu z zapowiedzią, kto i ile wiader wody na nią wyleje następnego dnia.</div>\r\n<div><i>Przywołówkami</i> na dawnych Kujawach „kongresowych” zajmowali się ubodzy chłopcy, często parobkowie i służba folwarczna, gdyż był to sposób na dorobienie. Zupełnie inaczej wyglądało to na Kujawach „pruskich”, gdzie <i>przywołanki</i> organizowali synowie bogatych gospodarzy (Dunin-Karwicka 2000: 85). Wchodzili oni na jakieś wzniesienie (np. górkę, drzewo, dach) i stamtąd wykrzykiwali imiona dziewcząt wraz z ułożonymi na tę okoliczność krótkimi wierszykami. Jeśli panna miała kawalera lub starającego się o nią, płacił on, aby wykrzykiwać jedynie zalety panny, a nie krytykować jej. W takiej sytuacji w <i>przywołówce</i> znajdowało się również imię i nazwisko kawalera „stojącego” za panną. W przeciwnym razie wierszyki bywały uszczypliwe, jeśli panna nie była lubiana i nie miała dobrej opinii.</div>\r\n<div><i>Przywołówki</i> przygotowywały młodych do <i>dyngusa</i>, mającego się odbyć kolejnego dnia, kojarzyły też czasem pary w społeczności wiejskiej. Wywoływano wszystkie dziewczęta, w kolejności domów we wsi, jeśli jakąś pannę pominięto, oznaczało to, że nie jest akceptowana przez społeczność.</div>\r\n<div>Powszechny dawniej na Kujawach i Pałukach zwyczaj <i>przywoływek</i> utrzymuje współcześnie „Klub Kawalerski” (istniejący od 1833 roku) z Szymborza (dzisiaj dzielnica Inowrocławia). „Klub” w 2004 roku otrzymał nagrodę i medal im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej”.</div>\r\n<div>Najlepszą wróżbą dla panny było, gdy w czasie dyngusa została oblana w pościeli, wierzono, że wyjdzie ona jeszcze w tym roku za mąż (Dunin-Karwicka 2000: 86). Było to możliwe, gdyż chłopcy rozpoczynali dyndus rano, przed piątą. Jeśli gospodarze nie chcieli wpuścić dynguśników do domu (aby uniknąć bałaganu przed gośćmi), ci podawali przez okno kosz na produkty, a gdy dziewczyna im go zwracała, wyciągali ją z domu przez okno </div>\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n<p><a title="Zagroda z Rakutowa - okno " rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj067.jpg" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="170" width="227" alt="" src="cmsimg/api/Kuj067.jpg" /></a></p>\r\n\r\n\r\ni polewali na dworze. </span></div>\r\n<div>Przez cały dzień panny mogły się spodziewać polewania, czasem wrzucano je do stawu. Chłopak, którego imię znalazło się z imieniem panny w jednym wierszyku <i>przywoływkowym</i>, miał obowiązek oblać ją w <i>dyngusa</i>.</div>\r\n<div>Wieczorem panny z rodzicami szły do karczmy na zabawę organizowaną przez dynguśników. Każdy taniec musiał być opłacony przez inaugurującego, tańczył on z wybraną dziewczyną, a pozostali im się przyglądali; dopiero, gdy zawołał: <i>Ogólny</i>, inni zaczynali tańczyć. Po północy panny oblewały kawalerów wodą, trwało to cały wtorek (Dunin-Karwicka 2000: 87). Zwykle kawaler oblewał jedną pannę, którą przypisano do niego w <i>przywołówce</i>, panny natomiast oblewały wszystkich kawalerów (Skłodowska-Antonowicz 1963: 25).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>ZIELONE ŚWIĄTKI</div>\r\n<div>Dwa dni świąt były połączone ze zwyczajami dotyczącymi wiosennego wypasu zwierząt, było to swoiste święto pasterzy. W połowie XIX wieku pierwszego dnia Zielonych Świąt pasterze wyganiali krowy jeszcze przed świtem na łąkę, tak, aby kobiety, które przyjdą do dojenia, nie zastały ich w oborze. Dziewczyny musiały wykupić krowy datkiem lub gorzałką. Następnie okręcały krowom rogi i nogi łykiem, aby w ten sposób ustrzec je przed czarami odbierającymi mleko.</div>\r\n<div>Ozdabiano wówczas domy zielenią, przystrajano skrzydła wiatraków,</div>\r\n\r\n\r\n\r\n<p><a title="Wiatrak koźlak z Wójtówki, ME Toruń" rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj004.jpg" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="227" width="190" alt="" src="cmsimg/api/Kuj004.jpg" /></a></p>\r\n\r\n stawiano alejki z młodych powycinanych brzózek wzdłuż drogi prowadzącej do wejścia do domu, bramy przystrajano kwiatami, a podwórko w gospodarstwie wysypywano piaskiem. Niektóre kobiety umiały piasek sypać w taki sposób, żeby powstawały z niego ozdobne wzory. W XX wieku z przystroju pozostały młode brzózki i liście tataraku, którymi ozdabiano wnętrze domu.</div>\r\n<div>Z XIX-wiecznych opisów (Jaskólski 1827) znane są wybory króla pasterzy, czyli tego, który w Zielone Święta pierwszy przypędził bydło na łąkę. Pastuch, który przyszedł ostatni, jako najbardziej leniwy, musiał paść całe stado sam przez trzy dni. Król zaś otrzymywał prezenty: guziki, kwiaty, pióra. Kwiatami ustrajano znajdujący się najbliżej przydrożny krzyż lub figurę. Król wybierał urzędników – marszałka dworu, kucharza, piwnicznego i innych, wydawał polecenia. Pozostali znosili jedzenie, gdyż przygotowywano się do wspólnej uczty na trawie.</div>\r\n<div>Wieczorem, odświętnie ubrani pasterze, wybierali najokazalszego wołu, przykrywali go płótnem, przystrajali kwiatami i ruszali w orszaku za marszałkiem. Towarzyszyła im muzyka (skrzypek z basami) i śpiew. Gdy przechodzili przez wieś, pasterze strzelali z biczów, a pasterki rozrzucały kwiaty, przed domem sołtysa zgadywano, do kogo należy najokazalszy byk. Doprowadzano go do gospodarza, który musiał zwierzę wykupić.</div>\r\n<p>Uczestnicy orszaku i inni udawali się do karczmy, gdzie bawili się nawet trzy dni. W tym czasie leniwy pastuch pilnował wszystkim bydła (por. Dunin-Karwicka 2000).</p>\r\n<p> </p>', 1, 0, 0), ('kujawy-kultura2-zwyczaje-zniwne', 'kujawy-kultura2', 'Zwyczaje żniwne (wersja rozszerzona)', 10000, '<h1>Kultura ludowa - zwyczaje żniwne</h1>\r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2"><span class="small"> Agnieszka Ewa Piotrowska</span></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table align="right" class="contenttoc">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th>Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2">Wstęp</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zwyczaje-doroczne">Zwyczaje doroczne</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zwyczaje-zniwne">Zwyczaje żniwne</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-rzemioslo">Rzemiosło</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zabudowa">Zabudowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-stroj">Strój</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-muzyka-taniec">Muzyka i taniec</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <div class="pagenavcounter">Strona 3 z 7</div>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;">Kujawy to dzielnica Polski leżąca między Wielkopolską, Pomorzem i Mazowszem, określana jako jeden z najciekawszych regionów kraju pod względem kultury ludowej. Kulturowo Kujawy najbliższe są Wielkopolsce.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <div class="pagenavbar">\r\n <div><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-zwyczaje-doroczne">poprzednia </a>- <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2&l5=kujawy-kultura2-rzemioslo">następna</a></div>\r\n </div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span></p>\r\n<p> </p>\r\n<div align="center"><strong>ZWYCZAJE ŻNIWNE</strong></div>\r\n<div>OBŁOŻYNY</div>\r\n<div>W dniu rozpoczęcia żniw w dworach i bogatszych gospodarstwach odbywały się <i>obłożyny</i>. Kiedy właściciel przyszedł na pole zobaczyć pracę, kładziono mu pod nogi pierwszy ścięty i związany snopek żyta z kosą. <span>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg/api/Kuj043.jpg" rel="lightbox" title="Kosa z drewnianą częścią do odsuwania pokosu, ME Toruń"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj043.jpg" /></a></p>\r\nGospodarz musiał wtedy poczęstować pracujących wódką lub wykupić się pieniędzmi. Dziedzic niekiedy urządzał wieczorem zabawę dla żniwiarzy. </span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>FRYCOWE</div>\r\n<div>Ze żniwami wiązało się też <i>frycowe</i>, celebrowane kilkakrotnie przy ścinaniu różnych zbóż. Był to obrzęd inicjacyjny młodego chłopaka, który po raz pierwszy kosił w polu i musiał się wkupić do grona doświadczonych kosiarzy. Nowicjusz nazywany <i>wilkiem</i> lub <i>frycem</i> musiał udowodnić, że jest już dobrym kośnikiem, inni natomiast przeszkadzali mu w pracy, rzucając na przykład swój pokos na stojące jeszcze na pniu żyto znajdujące się przed nim. <i>Wilk</i> musiał odrzucać dwa pokosy i zostawał w tyle. Przeszkody miały zmusić <i>fryca</i> do późniejszego wykupienia się gorzałką. Czasem <i>fryca</i> puszczano naprzód, tak że nie widział pozostałych i nie utrzymywał tego tempa, co oni.</div>\r\n<div>Od rana pleciono z sitowia, trawy lub słomy koronę i bat na <i>fryca</i>. Po skończonej pracy na polu stawiano drąg z czerwoną lub białą chustką, żeby wszyscy wiedzieli, że odbędzie się <i>frycowe</i>. Posyłano też po muzykanta, we dworach opłacał go niekiedy dziedzic.</div>\r\n<div>Marszałek trzymając bat, obchodził zżęte pole i oceniał pracę <i>fryca</i>, jeśli nie była ona zadowalająca, kładziono <i>fryca</i> na ziemi i uderzano kilkakrotnie strychulcem, mówiąc: <i>Ty jesteś fryc, ty jeszcze nie umiesz kosić</i>. Następnie zakładano mu koronę i prowadzono, często powiązanego słomą, przez wieś w orszaku złożonym z muzykantów, kośników z kosami, starostów (sędziów), którzy trzymali <i>fryca</i> pod ręce, kozaków, którzy „jechali” na kosiskach, marszałka postępującego za nowicjuszem z batem. Tak dochodzili do dworu, gdzie wychodził do nich dziedzic. Marszałek mówił mu, że przyprowadzili <i>wilka</i>, który narobił szkody na polu, dziedzic częstował kosiarzy wódką i dawał datek.</div>\r\n<div>Zebrani szli następnie do karczmy, gdzie odbywał się sąd na <i>frycem</i> – sędziowie bili nowicjusza słomianym batem. Widowisko w karczmie pierwotnie przeznaczone było wyłącznie dla kośników, którzy otaczali <i>wilka</i> zwartym kręgiem, dopuszczali jedynie dziewczynę z wykupem (umówioną wcześniej). Egzaminowali <i>fryca</i> i pouczali go, jak ma kosić. Często pytaniom towarzyszyły szturchańce, aby „lepiej zapamiętał”. Potem skazany na plagi <i>fryc</i> wykupował się datkiem, trzymanym przez dziewczynę (niekiedy dziewczyna kładła mu wcześniej na głowie chustkę na znak, że go wykupuje) – urządzano poczęstunek i wszyscy się bawili (Dunin-Karwicka 2000: 92-96). <i>Fryc</i> zaś był przyjęty do grona kosiarzy. Kalina Skłodowska-Antonowicz podaje, że zwyczaj <i>frycowego</i> utrzymywał się w powiecie włocławskim (np. we wsi Baruchowo) jeszcze w 1939 roku (por. Skłodowska-Antonowicz 1963: 26).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>PĘPKOWE</div>\r\n<div>Ze żniwami wiązało się <i>pępkowe</i>, które pozostało z czasów, gdy żęto sierpami. <span>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg/api/Kuj534.jpg" rel="lightbox" title="Sierp (Kociewie), ME Toruń"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj534.jpg" /></a></p>\r\nŻniwiarze, którzy cięli szybciej i pomagali innym, upatrywali sobie najbardziej leniwą osobę, zwykle dziewczynę, i nie pomagali jej ostatniego dnia, tak, że własną ręką musiała uciąć ostatnią garść żyta, czyli <i>pępek</i>. Osoba ta zwykle się wzbraniała, ale zmuszano ją do tego siłą – niechęć wynikała prawdopodobnie ze skojarzeniem cięcia ostatniej garści zboża z przecinaniem pępowiny. <i>Pęp</i> przystrajano kwiatami, przewiązywano wstążką lub powrósłem i zanoszono do dworu dziedzicowi. Niosła go ta osoba, która go ścięła i to ona wręczała <i>pęp</i> we dworze, za co była częstowana wódką i dostawała datek, tak samo jak ci, którzy jej towarzyszyli. <i>Pępkowe</i> nie kończyło się zabawą, nie śpiewano też niosąc <i>pępek</i> do dworu (Krzyżaniak 2001: 190).</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>WIEŃCOWE</div>\r\n<div>Po zakończeniu wszystkich prac żniwnych odbywało się <i>wieńcowe </i>(<i>wińcowe</i>), polegające na zaniesieniu dwóch wieńcy (z pszenicy i żyta) do dworu i wspólnej zabawie do rana.</div>\r\n<div>Wieńce były staranie uwite, ozdobione kwiatami ogrodowymi, aby prezentowały się jak najokazalej\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg/api/Kuj086.jpg" rel="lightbox" title="Wieniec dożynkowy - detal, zespół Kujawy Bachorne"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj086.jpg" /></a></p>\r\n<span> Jeśli dziedzic miał kilka wsi, dochodziło do porównania wielkości i kunsztu wykonanych wieńcy. Wieńce niosły dziewczyny, przodownice\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg/api/Kuj504.jpg" rel="lightbox" title="Dożynki w wykonaniu zespołu Kujawy Bachorne"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj504.jpg" /></a></p>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg/api/Kuj075.jpg" rel="lightbox" title="Dożynki w wykonaniu zespołu Kujawy Bachorne"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj075.jpg" /></a></p>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg/api/Kuj076.jpg" rel="lightbox" title="Dożynki w wykonaniu zespołu Kujawy Bachorne"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj076.jpg" /></a></p>\r\n</span>,wybrane spośród żniwiarek (czasem na głowach), a za nimi postępowali wszyscy pracujący przy żniwach – pozostałe kobiety w fartuchach przynosiły jabłka, gruszki, orzechy laskowe. Orszakowi towarzyszyła muzyka, żniwiarze śpiewali pieśń wieńcową, aby dziedzic wyszedł przed dom.</div>\r\n<div>Gdy dziedzic stał już na dziedzinicu w otoczeniu rodziny i gości, zawiadamiali go odpowiednią pieśnią o swoim przyjściu wraz z plonem (<i>Plon niesiema plón</i>/ <i>W jegomości dóm</i>) <span>\r\n<p><object height="20" width="288" id="s1" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115">\r\n<param name="bgcolor" value="#818947" />\r\n<param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" />\r\n<param name="allowfullscreen" value="true" />\r\n<param name="allowscriptaccess" value="always" />\r\n<param name="flashvars" value="file=sounds/KujN005.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" />\r\n<param name="wmode" value="transparent" /> <embed height="20" width="288" name="player1" type="application/x-shockwave-flash" pluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" bgcolor="#818947" src="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" allowfullscreen="true" allowscriptaccess="always" wmode="transparent" flashvars="file=sounds/KujN005.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom"></embed></object></p>\r\nDalsze zwrotki piosenki odnosiły się do osoby dziedzica i jego żony, bywały żartobliwe,\r\n<table width="288" align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Dożynki w wykonaniu zespołu Kujawy Bachorne" rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj077.jpg"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj077.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Dożynki w wykonaniu zespołu Kujawy Bachorne" rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj079.jpg"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj079.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Dożynki w wykonaniu zespołu Kujawy Bachorne" rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj078.jpg"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj078.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\nczęsto tworzono je spontanicznie. Dziedzic po wysłuchaniu żniwiarzy, przyjmował od przodownic wieńce i chleb , dziękował za żniwa, pracę żniwiarzy, wręczał datek i rozpoczynał zabawę, prosząc do tańca jedną z przodownic.\r\n<table width="288" align="left" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Dożynki w wykonaniu zespołu Kujawy Bachorne" rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj080.jpg"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj080.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Dożynki w wykonaniu zespołu Kujawy Bachorne" rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj081.jpg"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj081.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Dożynki w wykonaniu zespołu Kujawy Bachorne" rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj082.jpg"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj082.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Dożynki w wykonaniu zespołu Kujawy Bachorne" rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj083.jpg"><img width="170" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj083.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</span></div>\r\n<div>Najpierw tańczono przed dworem <span>\r\n<table width="288" align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Dożynki w wykonaniu zespołu Kujawy Bachorne" rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj505.jpg"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj505.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Przodownica i dziedzic - zespół Kujawy Bachorne" rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj507.jpg"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj507.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n, a potem przenoszono się do jakiegoś budynku. Dziedzic fundował poczęstunek na <i>wieńcowe</i>, tak, że żniwiarze bawili się aż do rana . <i>Wieńcowe</i> kończyło okres żniw i całorocznej pracy, więc wszyscy cieszyli się ze zbiorów.\r\n<table width="288" align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Spichlerz dworski, Bronisław - II połowa XVIII w., ME Toruń" rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj064.jpg"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj064.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Spichlerz dworski, Bronisław - II połowa XVIII w., ME Toruń" rel="lightbox" href="cmsimg/api/Kuj065.jpg"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/api/Kuj065.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\nByło to święto całej wspólnoty wiejskiej czy folwarcznej i dworskiej.</span></div>\r\n<p>Zwyczaje te występowały w XIX wieku, w okresie międzywojennym dożynki były organizowane przez Koła Młodzieży Wiejskiej, po II wojnie światowej utrzymują się dzięki Kołom Gospodyń Wiejskich (por. Dunin-Karwicka 2000: 96-97).</p>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('kujawy-literatura', 'kujawy', 'Literatura', 60000, '\r\n <h1>Literatura </h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Monika Kresa </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%"><strong>Literatura dialektologiczna</strong></p> <p style="line-height: 150%">Z. Sobierajski, <em>Gwary kujawskie</em>, Poznań 1952.</p> <p style="line-height: 150%" align="justify">Strokowska Anna, <em>Pogranicze językowe wielkopolsko-mazowieckie</em>, Łódź 1978.</p> <p style="line-height: 150%">A. Wróbel, <em>Bo óny korzyniamy w zimi sum głymboko...Gwara kujawska</em>, Włocławek 2006.</p> <p style="line-height: 150%"><br /> </p> <p style="line-height: 150%"><strong>Literatura etnograficzna</strong></p> <p style="line-height: 150%">F. Beniński, <em>Wesele na Kujawach</em>, wstęp, oprac. E. Arszyńska, Włocławek 1996</p> <p style="line-height: 150%">T. Dunin-Karwicka, <em>Rola tradycji w kulturze wsi kujawskiej</em>, Toruń 2000</p> <p style="line-height: 150%">R. Kukier, <em>Ludowe obrzędy i zwyczaje weselne na Kujawach</em>, Warszawa-Poznań 1975</p> <p style="line-height: 150%">R. Lange, B. Krzyżaniak, A. Pawlak, <em>Folklor Kujaw</em>, Warszawa 2001.</p> <p style="line-height: 150%">W. Szkulmowska, <em>Ziemia rodzinna to Kujawy</em>, Bydgoszcz 2006.</p> <p style="line-height: 150%"><em>Sztuka ludowa Kujaw. Przeszłość i teraźniejszość</em>, red. W. Szkulmowska, Bydgoszcz 1997.<br /><br /> </p> <p style="line-height: 150%"><strong>Literatura historyczna</strong></p> <p style="line-height: 150%">Z. Gloger, <em>Geografia historyczna ziem dawnej Polski</em>, Kraków 1903, s. 21-22. </p> <p style="line-height: 150%">Z. Guldon, <em>Kształtowanie się regionu kujawskiego w XII-XVIII wieku</em>, [w:] <em>Literatura Ludowa. Kujawy </em>1963, nr 2-3, s. 4-5. </p> <p style="line-height: 150%"><em>Historia Pomorza</em>, red. G. Labuda, t. 1, Poznań 1969. </p> <p style="line-height: 150%">Zbigniew Podgórski, <em>Region Kujawsko-Pomorski</em>, Warszawa 1999.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=840&Itemid=67">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('kujawy-region-dzis', 'kujawy', 'Region dziś', 30000, '<h1>Region dziś</h1>\r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2"><span class="small"> Monika Kresa, Agnieszka Piotrowska </span></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify">Kujawy jako region historyczny, geograficzny, a także dialektologiczny położone są w środkowej Polsce, na Pojezierzu Wielkopolskim. Obecnie Kujawy znajdują się na terenie województwa kujawsko-pomorskiego (oprócz kilku skrawków) i północnych krańców powiatu kolskiego w województwie wielkopolskim. Główne rzeki regionu to: Wisła i Noteć, główne miasta zaś: Włocławek, Ciechocinek, Inowrocław i Kruszwica, która uznawana jest za historyczną stolicę Kujaw.</p>\r\n <p align="justify">Mieszkańcy Kujaw mają bardzo silnie rozwiniętą świadomość przeszłości historycznej swojego regionu oraz odrębności kultury ludowej Kujaw od dziedzictwa kulturowego otaczających ich regionów. Na Kujawach działa wiele zespołów folklorystycznych, kultywujących dawne kujawskie pieśni, zwyczaje i stroje. Należą do nich między innymi:</p>\r\n <ul>\r\n <li>\r\n <p align="justify">Zespół Folklorystyczny „Kujawy” w Radziejowie (od 1967 r.),</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p align="justify">Nadgoplański Zespół Folklorystyczny w Kruszwicy (od 1978 r.),</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p align="justify">Zespół Regionalny „Kujawy” w Sławsku Wielkim (od 1965 r.),</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p align="justify">Zespół Folklorystyczny „Kujawy Bachorne Stare” w Osięcinach (od 1998 r.),</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p align="justify">Zespół Folklorystyczny „Kujawioki” w Osięcinach (od 1989 r.),</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p align="justify">Zespół Folklorystyczny „Dzieci Kujaw” z Brześcia Kujawskiego,</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p align="justify">Zespół Folklorystyczny „Swojacy” z Baruchowa.</p>\r\n </li>\r\n </ul>\r\n <p align="justify" style="text-indent: 1.25cm; margin-bottom: 0cm;"> </p>\r\n <p align="justify">Współcześnie na Kujawach istnieją liczne zespoły pieśni i tańca, także młodzieżowe (np. Mlody Toruń od 1964 roku)</p>\r\n <p style="text-align: center;"><object width="640" height="480" align="center" id="monFlash" class="film" data="player_flv_maxi.swf" type="application/x-shockwave-flash">\r\n <param value="player_flv_maxi.swf" name="movie" />\r\n <param value="1" name="showvolume" />\r\n <param value="flv=video/KujN008.flv&width=640&height=480&volume=100" name="FlashVars" /></object></p>\r\n , niektóre z nich specjalizują się w przedstawianiu dawnych zwyczajów i obrzędów (np. Kujawy Bachorne z Osięcin, zespół istniejący od 1994 roku). Na festiwalach regionalnych prezentują dawne zawołania pasterskie, pieśni\r\n <p style="text-align: center;"><object width="640" height="480" align="center" id="monFlash" class="film" data="player_flv_maxi.swf" type="application/x-shockwave-flash">\r\n <param value="player_flv_maxi.swf" name="movie" />\r\n <param value="1" name="showvolume" />\r\n <param value="flv=video/KujN007.flv&width=640&height=480&volume=100" name="FlashVars" /></object></p>\r\n Pieśń o wianku, Występ zespołu Młody Toruń<br />\r\n <br />\r\n , tańce i zabawy taneczne (dyna, czapnik), a także obrzędy (rozpleciny, wesela, oczepiny, wieńcowe, frycowe, dożynki).\r\n <p style="text-align: center;"><object width="640" height="480" align="center" id="monFlash" class="film" data="player_flv_maxi.swf" type="application/x-shockwave-flash">\r\n <param value="player_flv_maxi.swf" name="movie" />\r\n <param value="1" name="showvolume" />\r\n <param value="flv=video/KujN010.flv&width=640&height=480&volume=100" name="FlashVars" /></object></p>\r\n <p> </p>\r\n <p align="justify">Dużą popularnością wśród zespołów folklorystycznych i widzów cieszą się odbywające się od 40 lat międzywojewódzkie przeglądy w Bydgoszczy (organizowane przez Wojewódzki Ośrodek Kultury) oraz Spotkania z Folklorem Kujaw w Ciechocinku (od 1972 roku), także spotkania z twórcami z regionu w muzeach etnograficznych.</p>\r\n <p align="justify">Dzięki działalności muzeów regionalnych, Kół Gospodyń Wiejskich, Klubów Kawalerskich (najsłynniejszy z Szymborza) udało się nie tylko ożywić dawne zwyczaje i umiejętności (np. haft),\r\n <table width="288" align="center" class="galeryjka">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Haft kujawski" href="cmsimg/api/Kuj027.jpg" rel="lightbox"><img width="180" border="2" src="cmsimg/api/Kuj027.jpg" alt="" /></a></td>\r\n <td><a title="Haft kujawski - spódnice zespołu Kujawy Bachorne" href="cmsimg/api/Kuj028.jpg" rel="lightbox"><img width="180" border="2" src="cmsimg/api/Kuj028.jpg" alt="" /></a><br />\r\n <div> </div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n lecz także temu podnieść prestiż folkloru Kujaw i uatrakcyjnić go dla mieszkańców tego regionu i przyjeżdżających z innych części kraju.</p>\r\n <p align="justify">Duże znaczenie dla świadomości kulturowej i etnograficznej dla mieszkańców Kujaw i licznie odwiedzających te regiony turystów mają miejscowe muzea, a wśród nich: Muzem Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku oraz park etnograficzny, zorganizowany wprawdzie w Toruniu, ale eksponujący w pełni wyposażoną zagrodę kujawską ze wsi Rakutowo. Podobny obiekt znajduje się w Kłóbce z powiecie włocławskim – jest to Kujawsko-Dobrzyński Park Etnograficzny. Ważnym ośrodkiem kultury ludowej jest również Muzem im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu, które gromadzi pamiątki po wybitnych osobistościach, związanych z Kujawami, poszczycić się może między innymi największym w Polsce zbiorem pamiątek po Stanisławie Przybyszewskim. Znajduje się w nim także specjalny dział poświęcony soli oraz archeologii.</p>\r\n <p>W Izbie Regionalnej w Sławsku Wielkim można natomiast zobaczyć przykłady rzeźb, strojów i haftów kujawskich. Charakter lokalnego czasopisma ma dwumiesięcznik "Pomorze i Kujawy" - czasopismo turystyczno-krajoznawcze, wydawane przez Centrum Usługowe przy Oddziale Przewodnickim PTTK w Toruniu, które ukazuje się do 1998 roku</p>\r\n <p>W Inowrocławiu natomiast mają miejsce cykliczne imprezy, związane z miejscowymi tradycjami, lokalnym kolorytem i folklorem. Należą do nich:</p>\r\n <ul>\r\n <li>\r\n <p>„<strong>Kozy”</strong> (luty) – wydarzenie ma miejsce w ostatni tydzień karnawału. Wówczas to orszaki przebierańców (tzw. Kozy) przechodzą ulicami miasta, odwiedzając szkoły, instytucje i domy prywatne. Tradycyjnie w roztańczonym orszaku znajdują się: Koza z Koziarkiem, Bocian, Niedźwiedź, Para Młoda, Cygan lub Żyd, Dziad z Babą, Kominiarz, Grajkowie.</p>\r\n </li>\r\n </ul>\r\n <ul>\r\n <li>\r\n <p align="justify">„<strong>Przywołówka”</strong> (marzec/kwiecień, wieś Szymborz niedaleko Inowrocławia) – „przywołówka” to obyczaj, który jest formą przygotowania do Lanego Poniedziałku. Zwyczaj ten został opisany przez Oskara Kolberga w pracy pt. Kujawy. W Szymborzu „przywołówka” mają charakter całego ceremoniału. Ma miejsce procesja, w której biorą udział członkowie Komitetu, orkiestra oraz goście. Przygotowania do „przywołówki” rozpoczynają się już dwa tygodnie przed Wielkanocą, kiedy to członkowie stowarzyszenia nawołują swoich kawalerów do deklarowania swoich panien i wykupywania za nie „okupu”. Przez dwa tygodnie układanę są rymowanki, dotyczące każdej z dziewczyn. Ostateczne wersje tych tekstów są wpisywane do specjalnej księgi, z której są później głośno wyczytywane przez Prezesa, bądź na zmianę przez jego dwojga zastępców w Wielką Niedzielę, ze specjalnie wykonanej na tą okazję wysokiej, drewnianej platformy.</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p align="justify"><strong>Inauguracja Szopki Bożonarodzeniowej</strong> (grudzień) – na rynku inowrocławskim co roku budowana jest duża szopka z żywymi zwierzętami, a jej inauguracja ma bogatą oprawę, na którą składają się między innymi jasełka, konkursy oraz wspólne gotowanie potraw wigilijnych.</p>\r\n </li>\r\n </ul>\r\n <p align="justify">Kujawy są chętnie odwiedzane przez turystów z całej Polski. Szczególnym zainteresowaniem cieszy się Ciechocinek – miejscowość uzdrowiskowa, w której znajduje się między innymi Park Tężniowy z zespołem trzech tężni, pomnikiem Stanisława Staszica z 1961 roku i urządzeniami sportowymi (m.in. baseny termosolankowe z 1932 roku). Na północny-wschód od tężni (na terenie dawnego Słońska) funkcjonuje warzelnia soli. W Ciechocinku leczone są choroby układu krążenia, narządów ruchu, układu oddechowego, neurologiczne i reumatyczne.</p>\r\n <p align="justify">Coraz bardziej cenionym ze względu na kulturę i naukę ośrodkiem miejskim staje się natomiast Włocławek, który przez wieki był grodem biskupim. Ważną rolę inspiratora i organizatora pełni Dobrzyńsko-Kujawskie Towarzystwo Kulturalne. Poza nim kulturę Włocławka kształtują przede wszystkim: wspomniane Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej, Włocławski Ośrodek Edukacji i Promocji Kultury, Włocławskie Centrum Kultury, Miejska Biblioteka Publiczna im. Z. Arentowicza, Teatr Impresaryjny im. W. Gniazdowskiego z działającymi w nim grupami: dziecięcym teatrem „Skene” i Teatrem Ludzi Upartych, Galeria Sztuki Współczesnej, oraz Galeria Humoru i Satyry „Na drabinie”.</p>\r\n <p> </p>\r\n <p>Źródła:</p>\r\n <p><a href="http://www.interklasa.pl/portal/dokumenty/f022/index.html">http://www.interklasa.pl/portal/dokumenty/f022/index.html</a></p>\r\n <p><a href="http://www.polskieszlaki.pl/">http://www.polskieszlaki.pl</a></p>\r\n <p><a href="http://www.wikipedia.pl/">http://www.wikipedia.pl</a></p>\r\n <p><a href="http://www.wloclawek.pl/">http://www.wloclawek.pl</a></p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span></p>\r\n<table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev"><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=979&Itemid=67"> « poprzedni artykuł</a></th>\r\n <td width="50"> </td>\r\n <th class="pagenav_next"><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=852&Itemid=67"> następny artykuł »</a></th>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>', 0, 0, 0), ('kujawy-region-dzis-osieciny', 'kujawy-region-dzis', 'Wieś dziś (Osięciny)', 10000, '<h1><b>Wieś dziś </b><b>Osięciny</b></h1>\r\n<p class="autor">Agnieszka Ewa Piotrowska</p>\r\n<div> </div>\r\n<div>Osięciny są siedzibą gminy wiejskiej, należą do powiatu radziejowskiego i znajdują się w południowej części województwa kujawsko-pomorskiego. Osięciny leżą na Równinie Kujawskiej. W Osięcinach i całej gminie występują gleby czarne bardzo dobrej jakości, z tego powodu wieś ma charakter rolniczy. Z tego też powodu jest to obszar prawie bezleśny, chociaż w rejonie miejscowości znajduje się niewielki kompleks leśny. Ponieważ tereny te były intensywnie osuszane od stuleci, cechuje je ubóststwo wód powierzchniowych.</div>\r\n<div>W Osięcinach znajduje się szkoła podstawowa i gimnazjum, prywatny ośrodek zdrowia, gminny ośrodek kultury i bibliotekę. W Osięcinach działa kilka zespołów ludowych: Kujawioki (od 1989 roku) kierowany przez Bogdana Paliwodę, Kujawy Bachorne (od 1994 roku), kierowane przez Teresę Wyrzykowską, Kujawy Bachorne Stare (od 1998 roku), kierowany przez Krzysztofa Kuranta (do 2003 roku), a później przez Andrzeja Matuszewskiego. Od 1995 roku powstał chór męski Osięciny kierowany przez Jana Cybertowicza. Początkowo dyrygentem był Mieczysław Chrabąszczewski, po roku dyrygentką chóru została Małgorzata Skonieczna, która obecnie jest także jego kierowniczką. </div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Informacje pochodzą ze strony gminy Osięciny.</div>', 0, 0, 0), ('kujawy-region-dzis-polajewo', 'kujawy-region-dzis', 'Połajewo', 30000, '<h1>Wieś Połajewo dziś</h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Barbara Taras </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <ul><li><p style="line-height: 150%" align="justify">Nazwa wsi: Połajewo, d Połajewa, Msc: [w] Połajewie</p> </li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">Przymiotnik od nazwy wsi: połajewski</p> </li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">Nazwa mieszkańców: połajewianie, <em>gwar.</em> połajewiaki</p> </li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">Gmina: Piotrków Kujawski (gmina miejsko-wiejska)</p> </li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">Powiat: Radziejów</p> </li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">Województwo: kujawsko-pomorskie</p> </li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">Położenie: południowa część woj. kujawsko-pomorskiego, na granicy z woj. wielkopolskim, na obszarze dwóch dorzeczy: Odry i Wisły, na wschodnim brzegu jeziora Gopło, na terenie Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia.</p> </li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa włocławskiego.</p> </li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">Parafia: rzymskokatolicka Św. Trójcy</p> </li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">Ludność: 300 osób</p> </li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">Liczba domów: 123</p> </li><li><p style="line-height: 150%" align="justify">Wieś utrzymuje się przede wszystkim z rolnictwa, jej atutem jest również atrakcyjne położenie, w sezonie letnim odwiedza te tereny wielu turystów, znajduje się tu ośrodek wypoczynkowy Zakładów Chemicznych Soda Mątwy SA. Kilka gospodarstw agroturystycznych oferuje swoje usługi. Rolę kulturotwórczą w Połajewie pełni również istniejąca od ponad 80 lat Ochotnicza Straż Pożarna, uhonorowana nagrodą w konkursie „Nasza wieś naszą szansą” organizowanym przez Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych.</p> </li></ul> <p align="justify"><br /> </p> <p align="justify"><u>Dane statystyczne za</u>: </p> <p align="justify"><a href="http://www.wikipedia.org.pl/">http://www.wikipedia.org.pl</a>, </p> <p align="justify"><a href="http://www.piotrkowkujawski.pl/">http://www.piotrkowkujawski.pl</a>.</p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=977&Itemid=67">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=862&Itemid=67">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 1, 0), ('kujawy-slowniki', 'kujawy', 'Słowniki gwarowe', 70000, '\r\n<h1>Słowniki gwarowe</h1>\r\n<p class="autor">Halina Karaś</p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b><span style="font-size: 14pt; line-height: 150%;">Słowniki gwar kujawskich</span></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Badania nad słownictwem gwar kujawskich sięgają połowy XIX wieku. Kujawskie słownictwo gwarowe uwzględniają trzy słowniczki, ale nie są to odrębne opracowania poświęcone tylko Kujawom, a mianowicie zbiorek Józefa Blizińskiego z 1860 roku drukowany w „Bibliotece Warszawskiej”(porównawczo z Galicją zachodnią)<i>, </i>Władysława Matlakowskiego (porównawczy: ziemia czerska i Kujawy)i Hieronima Łopacińskiego (zob. niżej).Słownik typowo kujawski natomiast zawiera natomiast praca Oskara Kolberga. Z kolei opracowanie Witolda Prackiego <i>Gwara ślesińska </i>mimo deklaracji autora o położeniu Slesina na terenie Kujaw Borowych dialektologicznie należy do Wielkopolski wschodniej. Zob. <a href="?l1=mapa-serwisu&l2=&l3=&l4=wielkopolska-zach-slowniki">Wielkopolska wschodnia. Słowniki gwarowe</a>.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b><i> </i></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b><i>Abecadłowy spis wyrazów języka ludowego w Kujawach i Galicji Zachodniej </i>(Kujawy – opr. Józef Bliziński)</b></div>\r\n<p><a title="Wybrana strona Abecadłowego spisu wyrazów z Kujaw i Galicji zachodniej Józefa Blizińskiego i Marcina Albińskiego" rel="lightbox" href="cmsimg\\hka\\SG011.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\hka\\SG011.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Zbiór wyrazów kujawskich Józefa Blizińskiego opublikowany w <i>Abecadłowym spisie wyrazów języka ludowego w Kujawach i Galicji Zachodniej </i>(„Biblioteka Warszawska” 1860, t. IV, s, 619-633), można odtworzyć dzięki sygnowaniu haseł skrótem B. (prawdopodobnie dodatek redakcji) Cały słownik liczy 361 haseł, natomiast z Kujaw (sygnowanych B.) jest aż 228 haseł, czyli prawie 2/3 całości. Wyrazów zarejestrowano natomiast więcej, gdyż w główce hasła czy w dalszych jego partiach omówiono kilka wyrazów. Dotyczy to zwaszcza wyrazów pokrewnych, nieraz podawane sa prawie całe rodziny wyrazowe, różne czasowniki prefiksalne, por. np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Głębić v. act., zgłębić, pogłębić, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">gnieść, pognieść, zmiętosić. <i>Zgłębiony, </i>pognieciony, zmiętoszony. B.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Gularz </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">(od <i>gula </i>indyka), indyk. <i>Gulak </i>indyczę. <i>Gularek </i>m. albo <i>gularka </i>ż., pasący indyki. <i>Gulnik </i>kurnik na indyki. B.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Gały plur. </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">(zgrub. <i>gałki</i>) pogardliwie oczy. B. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Warto zauważyć, że każdy z wyrazów pokrewnych przytoczony w jednym artykule hasłowym jest graficznie wyróżniony kursywą i opatrzony odpowiednią definicją (np. w haśle <i>Gularz </i>omówiono aż 5 wyrazów pokrewnych).</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Zebrane słownictwo zostało porównane z zasobem leksykalnym Lindego. W <i>Abecadłowym spisie... </i>zamieszczono tylko te wyrazy, których brak u Lindego, lub takie, które maja inne znaczenie (w spisie opatrzone gwiazdką). Wyrazy i cytaty zapisano zgodnie z regułami ówczesnej ortografii.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Budowa artykułu hasłowego jest zazwyczaj wieloelementowa, gdyż składają sie na nią nie tylko wyraz hasłowy i jego znaczenie, ale też czasem kilka wyrazów pokrewnych z definicjami, zawsze lokalizacja, nierzadko przykłady użycia (krótsze lub dłuższe konteksty), por. np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Kiejwo </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">(jakby owo), jakoby. „mnie sie widzi, że on kiejwo niespełna rozumu”. B.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Maltyk, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">porcya, danie, pora jedzenia. „Daje koniom po garncu owsa na maltyk.” „Na każdy maltyk dostają chléb z masłem”, (tj. na śniadanie, obiad i kolacyą). B.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Niedalek adv., </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">niedaleko (u Mazurów <i>niedalecko</i>), blizko, prawie. „Garnek niedalek pełny”.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Czasem autor daje szersze objaśnienia, uwagi o pochodzeniu wyrazu, o jego wymowie, por. np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Roztworny. </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">„Matka Boska roztworna” (źle wymawiają <i>oztworna</i>), święto Zwiastowania NMP w marcu, porze, w której otwiérają się roboty w polu. B.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Krychać, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">siekać, rozdrabniać. Przy kopaniu krychać, bryły rozdrabniać. „Kartofle krychane” w garnku utarte. B.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Draszować, draszek </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">(Mazur mówi<i> drasek</i>), z niem. <i>dreschen, Drescher</i>, młocić, młocek. B.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Ogólak, adv. na ogólak, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">powierzchownie, byle zbyć, dla zamydlenia oczu. „Powiedział na ogolak”, tj. dał odpowiedź ogólną, dwuznaczną, żeby go nie zrozumiano. B.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Obrosa: w obrosę </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">(wielu mówi adverbialiter <i>obrosę</i>) po rosie, w czasie rosy. „Trzeba jęczmień zgrobić obrosę, żeby sie nie wykruszył.”, gdy roślina rosa jest pokryta. B.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Podchlibnik </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">(od <i>chlibać</i>), nakrywka zakładająca się na tłuczek u kierzenki, ażeby zapobiedz wyburzaniu się śmietany w czasie robienia masła.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Dość regularnie przytaczana jest informacja gramatyczna, przede wszystkim określenie części mowy, rodzaju gramatycznego rzeczowników, różnic w zakresie kategorii liczby, np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Gałowaty, adj. </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">o człowieku z dużemi wytrzeszczonemi oczami. B.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Niedawienko adv. </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">niedawno, dopiero co. B.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Nagłości, plur. </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">nagła boleść. „Niech cię nagłości ogarną”, złe życzenie. B.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Kierak subst. m. </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">(kierownik), składowa część wozu. B.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Gwiazdką, jak już zaznaczyłam wcześniej, opatrzono wyrazy, mające w słowniku Lindego inne znaczenie, por. np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">*Okolnik, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">podworze dla inwentarza pomiędzy obora, stajnią itp. B.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">*Zjadły adj., </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">dobry do jedzenia, smaczny. „trawa zjadła”. B. Cf. <i>jecy</i>. </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">*Pępek metaf. </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ostatnia garść zboża użęta w czasie żniwa, co nazywają <i>urżnąć pępek. </i>B.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Część haseł ma – oczywiście – prostszą strukturę trzyelementową: wyraz, definicja, lokalizacja, por. np.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Okapiny, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">oczepiny, włożenie kapki czyli czepka na głowę panny młodéj. B.</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">pagować, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">na kogo uwziąć się, instygować na kogo, ząb na kogo zaostrzyć. B.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Pojedynak </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">(pojedynczy): parobek bezżenny. B.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Nogować </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">(nogami działać), biedz, zmykać. B.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b>Oskar Kolberg, <i>Slowniczek wyrazów kujawskich</i></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Opublikowany w 1867 roku w tomie <i>Kujawy </i>(przedruk w: <i>Dzieła wszystkie</i>, t. IV, cz. 2, s. 260-266) <i>Słowniczek wyrazów kujawskich </i>zawiera 655 haseł i spis 82 „wyrazów cudzoziemskich” (bez znaczeń i dodatkowych informacji, ale najczęściej przytoczonych we właściwym słowniku). Część wyrazów przytoczył Kolberg za Józefem Blizińskim, autorem kujawskiej części <i>Abecadłowego spisu wyrazów języka ludowego w Kujawach i Galicji Zachodniej </i>(„Biblioteka Warszawska” 1860), który nadesłał mu także uzupełnienia i sprostowania pomylek, jakie się tam znalazły. Wykorzystał także opublikowane wyrazy gwarowe w czaasopismach typu „Gazeta Codzienna” (np. zbiór J.W.).</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Słowniczek jest stosunkowo obszerny i starannie opracowany. Wyrazy i cytaty zapisano ortograficznie, ale z zachowaniem ważniejszych gwarowych cech fonetycznych. Wyrazów jest nieco więcej niż haseł ze względu na powszechną wówczas tendencję do omawiania kilku wyrazów (zwłaszcza pokrewnych) w jednym haśle, por.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kapka, kapyszka</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, kropla. </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kmoter, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kum; <i>kumoszka, kumola, </i>kuma.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">czeber, czebrotek, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ceber do wody (od Przedcza, Kłodawy); częściej jednak nazywają to naczynie <i>wazką</i> lub <i>flitką</i>.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kokot, kurosek, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kogut</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">siwki </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">v. <i>modrzaki, pyrzaki, </i>kartofle wczesne, modre pod skórką zwierzchnią.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">żarota, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">żałość; <i>żarotować, </i>ubolewać. Osięciny; - <i>żale </i>zaś<i>, </i>są to popielnice.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 34pt; line-height: 150%;">Struktura artykułu hasłowego jest wieloelementowa. Składają się na nią obligatoryjnie wyraz i jego znaczenie oraz fakultatywnie: cytaty, informacja gramatyczna, uwagi o częstości użycia poszczególnych wyrazów, o ich nacechowaniu ekspresywnym, informacje etymologiczne przy niektórych zapożyczeniach, dokładna lokalizacja części wyrazów (nazwy wsi), porównania ze słownikiem Lindego, wcześniej opublikowanymi gwarowymi zbiorami leksykalnymi czy z innymi gwarami (nieraz odległymi).</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 34pt; line-height: 150%;">Często w hasłach wyrazy otrzymują egzemplifikację tekstową w postaci krótszych lub nieco dłuższych kontekstów, cytatów z żywej mowy, ilustrujących ich łączliwość leksykalną i składniową, znaczenie, pozwalających nieraz uścislić informacje podane przez autora (np. z cytatu dokumentujacego czasownik <i>urzewniać </i>wynika, iż wyraz hasłowy winien mieć postać: <i>urzewniać się</i>), por.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">urzewniać, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">biadować, użalać się; np. <i>wszyscy sie nad nim urzewniali.</i></span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kępiaty, kępiata, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">pękaty, pękata, krępy (mały a tłusty, osadzisty), np. <i>to dziewucha kępiata.</i></span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">przeczasiéć komu, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">nie być starym; np. <i>jeszcze iéj nie przeczasiało, ma dopiero 20 lat.</i></span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ryć, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">często zamiast: kopać; np. <i>ryć w ogrodzie, </i>kopać w ogrodzie; świnie zaś nie ryją, ale <i>pyszczą, </i>np. <i>świniuchy my łąkę spyskali</i> (pewnie od wyrazu: pysk zamiast ryj). </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">tyłek, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">tył, tyły; np. <i>zanieś na tyłek domu, </i>na tył domu.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 34pt; line-height: 150%;">Dość często także (choć nieco rzadziej niż dokumentacja tekstowa) występują elementy opisu gramatycznego, określenie niekiedy części mowy, przy niektórych rzeczownikach – rodzaj gramatyczny lub informacje o ograniczeniu w zakresie kategorii liczby, przy przymiotnikach – końcówki rodzajowe, przy czasownikach – aspekt lub wybrane nietypowe formy fleksyjne:</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">orędź, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">subst. f. <i>orędzie, </i>wiadomość, doniesienie, oznajmienie; <i>orędować, dać orędź, </i>dać znać, uwiadomić.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">gzary, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">plur. sprzęty, graty, rupiecie, odzież stara (w Krakowskiem: <i>hadra</i>).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">przeciudzieśny, a, e, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">przecudny.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">krudować </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">v. act. <i>wykrudować, </i>karczować; <i>krudunek, </i>karczunek</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">naliźć, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">znaleźć; <i>naloz, </i>znalazł; <i>nalozem, </i>znalazłem; <i>nalizie, </i>znajdzie; <i>nalozła, </i>znalazła; mówią także w czasie przeszłym bardzo często: <i>znajd(ł), znajdła.</i></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Stosunkowo rzadko pojawiaja się uwagi o frekwencji poszczególnych wyrazów (rodzaj opisowych kwalifikatorów frekwencyjnych), por. np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">hajtować, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">swawolić, igrać, np. <i>jemu sie chce tylko hajtować </i>(<u>rzadko używane</u>).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">pantówka, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kartofel; <i>pantówki, </i>kartofle. <u>Rzadziéj</u>: <i>pérki </i>(III, str. 73); znanym wszakże jest i wyraz: <i>kartofle.</i></span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zbilić, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">przypomnieć (<u>rzadko używane</u>), <i>nie zbilić, </i>nie przypominać sobie; np. <i>nie zbili o tém; ani </i>(mi)<i> zbili o tém, </i>nie przypomina mi się, ani pomyślę, pomnę o tém (w trybie bezokolicznym jeszcze rzadziéj się pojawia). Lubraniec.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">W podobnym stopniu w słowniku określa się nacechowanie emocjonalne wyrazów (również typ opisowych kwalifikatorów stylistyczno-ekspresywnych), np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kaniora, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">(<u>zgrubiałe</u>) kania.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">mądrala </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">subst. m. <i>mądraczek, </i><u>ironicznie</u>: mądry, wścibski, chcący uchodzić za mądrego; <i>mądralina, mądrachna, </i>kobiéta mająca pretensje do rozumu.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ozpór, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">(źle wymawiają wyraz, zamiast: <i>rozpór</i>), czyli <i>waspan-ozpór, </i>u chłopów nazwa <u>pogardliwa</u> szlachcica, mieszczanina, i w ogóle surdutowego człowieka (III, str. 53).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Przy pożyczkach mniej znanych z reguły pojawia sie informacja o ich genezie w postaci okreslenia języka – źródła zapożyczenia i podstawy obcej, por. np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">festunek</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> v. <i>chwestunek</i> (<u>z niem. <i>Festung</i></u>), więzienie kryminalne,</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">fermoda, permoda, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">moda, zwyczaj, np. <i>Jak się upije, to śpiéwa, taka jego fermoda</i>. Permoda, wyraźnie <u>z łacińsk. <i>per modum</i></u><i>.</i></span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">labija, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ukontentowanie, rozkosz, wygoda; <i>labować, </i>cieszyć się, delektować (<u>może z niem. <i>laben</i></u>). L.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">partyka, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kawał spory, duża część, np. <i>partyka chleba </i>(<u>z łać. <i>pars</i></u>).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">westka </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">(zły wyraz) kamizelka, <u>z niemiec. <i>Weste</i></u><i>.</i></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">W części artykułów hasłowych autor podaje dokładną lokalizację wyrazów w postaci nazw poszczególnych wsi, w których gwarze funkcjonują, np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">niezgarać na kogo, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">nie cierpieć kogo, np. <i>ów niezgara</i> (lub:<i> niezgora</i>) <i>na niego, na nią, </i>nie cierpi jego, jéj, gdéra na nią. Płowce.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">niezdrowisko, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">katar. Raciążek.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">pokuna </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">(może od: <i>pokąd, pokieni</i>), np. <i>człowiek od pokuny świata! </i>tj. ladaco, nic nie wart. Głuszyn.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">putynasty, pótynasty, pótyk, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">póty, dopóty (pod Radziejowem, Służewem).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">tranowić</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, trwonić, marnować (czas). Bodzanów bachorny.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Element fakultatywny haseł (także nierzadki) stanowią również porównania ze słownikiem Lindego, odesłania do zbiorów leksykalnych już opublikowanych, np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">haniebny, a, e, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">(w uniesieniu) dobry, doskonały, np. <i>haniebna pszenica na polu. </i>L. inne znacz.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">płuciennik, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">tkacz (III, str. 87).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">popieliny, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">przyjmowanie i częstowanie odwiedzających położnicę, po urodzeniu sie dziecka (III, str. 247);</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">oraz porȯwnania z innymi gwarami, nieraz odległymi terytorialnie, np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">niedziela, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">tydzień (w niektórych stronach Kujaw, jak i miejscami w całéj Polsce północnéj).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ochapieć się, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">przypominać sobie, np. <i>ochapia my się, </i>przypomina mi się (znane i na Mazowszu).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">onegdany, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">adv. onegdaj (u Mazurów: <i>onegdy</i>).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Słowniczek wyrazów kujawskich Oskara Kolberga ma zatem dużą wartość zarówno ze względu na ilościowy zasób leksyki (ponad dwa razy więcej niż w spisie Józefa Blizińskiego), jak i staranny, wieloaspektowy sposób opracowania leksykograficznego.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.45pt; line-height: 150%;"><b>Władysław Matlakowski, <i>Słownik wyrazów ludowych zebranych w Czerskiem i na Kujawach </i></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.45pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.45pt; line-height: 150%;">Drugi słownik Władysława Matlakowskiego z 1892 roku zawiera\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''Obliczenia własne. Wg Barbary Bartnickiej – 481 (Bartnicka 1997: 20).'');return false" class="tt" href="#">492 hasła</a> (ziemia czerska i Kujawy), niejednokrotnie z bardzo obszernymi objaśnieniami, dotyczącymi postaci wyrazu i samego desygnatu, por. np. hasło:</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Anielucha</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, wyraz używany w Czerskiem u ludu, prawdopodobnie zamiast jemiołucha, przez upodobnienie z aniołem; rodzaj Turdus, najpewniej T. pilaris; gnieździ się po olszynach, a pisklęta bywają wybierane przez pastuszków i jako przysmak pieczone. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.45pt; line-height: 150%;">Oprócz tytułowych Kujaw i ziemi czerskiej uwzględnia także zapisy ze Szczuczyna, okolic Grajewa i Goniądza (Mazowsza północno-wschodniego). Artykuł hasłowy składa się z takich elementów, jak: wyraz hasłowy zapisany zgodnie z regułami ortograficznymi, forma oboczna (głównie fonetyczna) lub wyraz pochodny (np. zdrobnienia), lokalizacja ogólna typu Kujawy, Czerskie, znaczenia lub znaczenia w odniesieniu do wyrazów polisemicznych, uwagi o używaniu wyrazu, rzadko cytaty, odsyłacze. Oczywiście obligatoryjne występuje tylko wyraz hasłowy (z ewentualnym wariantem), znaczenie i lokalizacja, por.</div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; text-indent: 0.6pt; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Gułaj, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">gawron, nierozgarnięty chłop (Czerskie, Kujawy).</span></div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; text-indent: 0.6pt; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Wszoły, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">weszki u kur (rawskie, Kujawy).</span></div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; text-indent: 0.6pt; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Źrebarek, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">pasturek od źrebiąt (Kujawy).</span></div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; text-indent: 0.6pt; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Bábok, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">lub <i>Babol </i>1. ciemny zaschły śluz w nosie u dzieci; 2. straszydło na dzieci; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">pozostałe elementy pojawiają się fakultatywnie, por. np. rozszerzone o uwagi o użyciu i (lub) cytaty:</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Bałykować</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, czołgać się na rękach i nogach (o dzieciach); powszechnie używany wyraz w Rawskiem, Czerskiem i na Kujawach.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Dek, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zamiast dach, wyraz powszechnie używany w Łomżyńskiem, w szyi Królestwa, między Grajewem i Goniądzem.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Dyd, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zdrobniale <i>Dydek, </i>jedynie i powszechnie używany wyraz na Kujawach – nieznany na Mazowszu, gdzie mówią cyc i cycek.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Młodzić się, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">chmurzyć się, mieć się na deszcz, zbierać się; powszechnie używane na Kujawach.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Zębolicha</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, kobieta mająca duże, szerokie i widoczne zęby; „O to zębolicha, takie ma cieślice w gębie” (Czerskie).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Zgło</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, dotychczas żywy wyraz w uściech ludu, oznacza koszulę na trupa; „Dla dziecka zgiełko uszyć” (Kujawy). </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Warto podkreślić, że nieraz w hasłach obszerne objaśnienia wykraczają poza definicję ściśle słownikową, mając dużą wartość etnograficzną, np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Siubiela, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">1. zły duch kobieta, czyhający na dzieci niechrzczone, porywający i podstawiający na ich miejsce tz. „odmieńców”, tj. dzieci pokraczne z dużemi głowami, niechodzące. 2. wysoka, chuda, nieprzyjemna kobieta (Czerskie). </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Niekiedy autor zestawia wyrazy przez siebie zarejestrowane z innymi odległymi gwarami i opracowaniami, np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Biáłno-dupa, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">(Kujawy), nazwisko ptaka, w Zakopanem nazywanego białorzyt, gnieżdżącego się po kępach kamieni wśród pól, zdaje się ten sam, co u Taczanowskiego nazywa się białorzytka (Saxicokla oenanthe). </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Pojawiają się też uwagi o słowotwórstwie, dubletach wyrazowych, etymologii wyrazu czy o formach fleksyjnych, por. np. hasła:</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Czyrzniawa</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, tłum, rojowisko czegoś czarnego, osobników czarnych i podobnych, z daleka patrząc, do siebie (Warka), np. „Patrzcie, co za czyrzniawa w mrówisku”, „co za czyrzniawa żydów obległa bóżnicę”, „Cóż to za czyrzniowa wyległa na pole?” Wyraz ten powstał zgodnie z prawem maurzenia (c zamiast cz) i prawem miękczenia r na rz (jeśli stoi po samogłosce w tej samej zgłosce: cirz-pić, siérzp) z wyrazu czérniawa. Godnym uwagi jest sufiks awa, podobnie jak w wyrazie szérzawa, (coś nieproporcjonalnie szerokiego).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Grdyk, Grdyca, Grzdyca</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, trzy różne formy wyrazu oznaczającego: 1. krtań (larynx); 2. jabłko adamowe (pomum Adami). „Ma chudy, wystający grzdyk”.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Grubolachny</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, bardzo nieproporcjonalnie gruby; mniej jednak niż grubachny; podobnie wielgolachny (Kujawy).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 35.4pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Zuchłać</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, (prawdopodobnie od źródłosłowu tego samego co żu-ć, żuch-wa = szczęka), z trudem odkąsywać bezzębnemi szczękami (o niemowlęciu, o starcu); nadzwyczaj rozpowszechnione słow od Kujaw do Czerskiego. czas teraźniejszy jedni wymawiają: zuchle, drudzy: zuchá. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Więcej informacji o Matlakowskim jako dialektologu przynosi artykuł Barbary Bartnickiej (Bartnicka 1997).</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em> </em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em> </em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em><b><span style="line-height: 150%; font-style: normal;">Literatura cytowana: </span></b></em></div>\r\n<div style="margin-left: 35.55pt; text-align: justify; text-indent: -35.55pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="margin-left: 35.55pt; text-align: justify; text-indent: -35.55pt; line-height: 150%;"><b>Opracowania:</b></div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; text-indent: -35.4pt; line-height: 150%;">Barbara Bartnicka, 1997, <i>Władysław Matlakowski jako dialektolog, </i>[w:] <i>Polszczyzna Mazowsza i Podlasia. Śladami Kolberga i Glogera po ziemi łomżyńskiej</i>, red. zespół: B. Bartnicka, B. Falińska, A. Kowalska, H. Sędziak, Łomża 1997, s. 19-25.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;">Halina Karaś, <i>Polska leksykografia gwarowa, </i>Warszawa 2011.</div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; text-indent: -35.4pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%;">Mieczysław Karaś, 1961a, <i>Z historii badań nad słownictwem gwarowym, </i>„Język Polski” XLI, z.,3, s. 161-180; z. 5, s. 355-369.</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;"><b>Słowniki:</b></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;">Oskar Kolberg, <i>Slowniczek wyrazów kujawskich, </i>w: <i>Kujawy, </i>1867(przedruk w: <i>Dzieła wszystkie</i>, t. IV, cz. 2, s. 260-266).</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;">Hieronim Łopaciński, <i>Przyczynki do nowego słownika języka polskiego (słownik wyrazów ludowych z Lubelskiego i innych okolic Królestwa Polskiego</i>, cz. I „Prace Filologiczne” 1893, t. IV, s. 173-279; cz. II: „Prace Filologiczne” 1899, t. V, s. 681-976.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;">Władysław Matlakowski, <i>Słownik wyrazów ludowych zebranych w Czerskiem i na Kujawach, </i>„Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności”, t. V, s. 127-148.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;">Witold Pracki, <i>Gwara ślesińska, </i>„Lud” 1908, t. 14, s. 90-127, słownik: 106-127.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em> </em></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<p> </p>\r\n</div>', 1, 0, 0), ('kultura-materialna', 'pojezierze-suwalsko-augustowskie-kultura', 'Kultura materialna', 10000, NULL, NULL, 0, 0), ('kultura-materialna-krajna', 'krajna-kultura', 'Kultura materialna (wersja podstawowa)', 30000, '<div id="left_side">\r\n<p> </p>\r\n<table width="100%">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" width="70%" colspan="2" align="left">\r\n <div>\r\n <h1>Kultura ludowa Krajny - kultura materialna</h1>\r\n </div>\r\n <div><span style="line-height: 150%; ">Ewa Rodek</span></div>\r\n <p> </p>\r\n <p><b>Kultura ludowa Krajny<br />\r\n </b></p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table class="contenttoc" align="right">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th>Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna-kultura">Wstęp</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna-kultura&l4=kultura-materialna-krajna">Kultura materialna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna-kultura&l4=obrzedowosc-rodzinna-krajna">Obrzędowość rodzinna</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a class="toclink" href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna-kultura&l4=obrzedowosc-doroczna-krajna">Obrzędowość doroczna</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <div class="pagenavcounter">Strona 2 z 4</div>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%"><br />\r\n </p>\r\n <div class="pagenavbar">\r\n <div><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna-kultura">poprzednia</a> - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna-kultura&l4=obrzedowosc-rodzinna-krajna">następna »»</a></div>\r\n </div>\r\n <br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<span class="article_seperator"> </span>Zdjęcia: Grzegorz Rodek (ME w Toruniu), Maciej Łabudzki (Muzeum Ziemi Złotowskiej)<span class="article_seperator"> </span>\r\n<div><span style="line-height: 150%; ">Na opisywanym obszarze przeważało budownictwo szkieletowe z różnymi technikami i sposobami konstrukcji ściany – od wypełnienia przestrzeni międzyszkieletowych lepianką po cegłę. Po I rozbiorze Polski na Krajnie zaprzestano stawiać budynki o konstrukcji zrębowej, ponieważ pruscy zaborcy zabraniali budowania jedynie za pomocą drewna (tylko w wyizolowanych miejscach sporadycznie powstawały takie konstrukcje). Budynki szkieletowe miały różne rodzaje podcieni, lokowanych na ścianie licowej lub szczytowej. Wszystkie dachy na Krajnie były dwuspadowe o konstrukcji krokwiowo-jętkowej, poszyte słomą lub trzciną. W nowszym budownictwie upowszechniła się dachówka (Kukier 1969: 245). Krajna jest subregionem Wielkopolski, dlatego nie dziwi występowanie na tym obszarze konstrukcji podcieniowych. Tadeusz Wróblewski podaje, że w pasie nadnoteckim, między rzekami Drawą i Łobżonką występowały chałupy o dużej liczbie słupów w podcieniu (4, 5, a nawet 7 słupów), a także chałupy o podcieniach narożnych przyłapowych. Te ostatnie są uznawane przez etnografów za formy pośrednie przed całkowitym zredukowaniem podcieni. Formą szczątkową są także przyłapy, postałe przez nieznaczne wysunięcie dachu, którego nie podpierają słupy). Podcienie w krajeńskich chatach przybierały oryginalne formy i kształty – ich słupy, belki i zastrzały były ociosywane w geometryczne kształty, a nierzadko także ozdabiane przez snycerzy bardziej wyszukanymi wzorami (Wróblewski 1960: 132, Niedźwiecki 1980: 6). </span></div>\r\n<table class="galeryjka" align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Figura Matki Bożej Różańcowej – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g2a]" href="cmsimg/image/krajnakm/KrajF021.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/image/krajnakm/KrajF021.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Figura św. Nepomucena – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g2a]" href="cmsimg/image/krajnakm/KrajF020.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/image/krajnakm/KrajF020.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Przyłap w spichlerzu dworskim – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g2a]" href="cmsimg/image/krajnakm/KrajF022.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/image/krajnakm/KrajF022.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Przykład konstrukcji zrębowej – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox[g2a]" href="cmsimg/image/krajnakm/KrajF023.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/image/krajnakm/KrajF023.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div><span style="line-height: 150%; ">Roman Skiba zwrócił uwagę na krajeńskie budowle z gliny. Słusznie zauważył, że w XIX w. drewno stało się materiałem deficytowym, zaś cegła nie była jeszcze rozpowszechnionym i tanim budulcem. Najtańsza i najbardziej dostępna była glina, z której chłopi szybko nauczyli się wznosić ściany. Pod koniec XVIII w. znany był sposób murowania ścian z cegły wykonanej z surowej gliny (<i>adoby</i>, zwanej przez Wielkopolan <i>pecą</i>, <i>pecyną</i>). Powszechna była też technika budowania z <i>glinobitki</i>, czyli z ubijanej gliny zmieszanej z sieczką lub wrzosem, a także tynkowania zaprawą wapienną z domieszką sierści bydlęcej (Skiba 2007: 64-65, 74). Wypalane cegły i dachówki stały się dostępne dla chłopów na przełomie XIX i XX w. (wraz z rozwojem przemysłowym). Jednak podczas II wojny światowej powrócono do gliny jako surowca budowlanego. R. Skiba zauważa, że na Krajnie i Pałukach budowano znacznie więcej konstrukcji glinianych niż w pozostałych regionach Wielkopolski. Mimo że ten typ budownictwa nie miał charakterystycznych cech regionalnych, to fakt częstości jego występowania jest wart odnotowania (Skiba 2007: 67). </span></div>\r\n<div><span style="line-height: 150%; ">W związku z tym, że na Krajnie jest wiele jezior i rzek, w regionie tym rozwinęło się rybołóstwo. Zachowały się reliktowe sposoby połowu ryb rękoma, przez ogłuszenie drewnianym młotkiem lub kłodą drewna, kłucie ryb wielozębowymi ościeniami (tak czynili kłusownicy), łowienie za pomocą sideł (<i>oczek</i>) z końskiego włosia, wędek i <i>pup</i> (pływające wędki przymocowane do klocków drewna). Do najstarszych narzędzi rybackich należą: jedno- i dwuskrzydłowe <i>żaki</i>, <i>brodniki</i> (podobne do czerpaków) osadzane na rękojeści, brodzące sieci <i>drabki</i> czy zastawne <i>wątory</i>. Przed uprzemysłowieniem tego regionu poławiano również raki. Jednak po II wojnie światowej populacja raków oraz ryb radykalnie zmalała. Raki odławiano wiklinowymi lub drucianymi <i>węciorkami</i>, a także drewnianymi szczypcami (Chmielewski 1960: 277-283, Kukier 1969: 249). </span></div>\r\n<div><span style="line-height: 150%; ">Etnografowie zwracają uwagę na wyroby drewniane i rzeźby z tego regionu. Znaczny wpływ na polską rzeźbę ludową wywierały zawsze obrzędy doroczne, w Wielkopolsce były to szczególnie pochody przebierańców. Na Krajnie młodzież, która przebierała się za diabła, niedźwiedzia, koguta, kozę czy bociana, potrzebowała różnego rodzaju masek i atrybutów poszczególnych postaci. Dlatego rzeźbiono w drewnie kozie czy bocianie głowy, strugano koguty, wykonywano grzechotki, kołatki, instrumenty muzyczne itp. Z obrzędowością związane były też wykonywane ze słomy pająki, plotki żniwne czy wieńce dożynkowe. </span></div>\r\n<div><span style="line-height: 150%; ">Potencjał artystyczny Krajniaków oddają pięknie zdobione przedmioty domowego użytku i meble (np. skrzynie, ławy, kredensy). Skrzynę posagową barwiono najczęściej na czerwono-brunatno, niebiesko lub zielono. Następnie przednią jej ścianę ozdabiano kwiatami namalowanymi w dwóch polach, umieszczonych symetrynie, obranowanych linią w kolorze kontrastującym z kolorem całej skrzyni. Najczęściej bryła skrzyni nie była prostopadłościanem – mebel zwężał się ku dołowi i był u dołu zakończony profilowaną listwą. Warto także zaznaczyć, że takie skrzynie bardzo często były osadzone na kółkach. Malunkami i snycerką ozdabiano też łyżki, łyżniki, pokrywy do dwojaków, foremki do masła, ramy do obrazów. Ponadto w każdym domu w izbie paradnej ustawiano ołtarzyk (<i>święty kąt</i>) przyozdobiony bukietami kwiatów z bibułki. Pod sufitem zawieszano pająk ze słomy (Niedźwiecki 1980: 5-7). Kunszt krajeńskiego rzemiosła widać także w pięknie zdobionych kościołach, np. w drewnianym kościele pw. św. Mikołaja w Tarnowie Pałuckim (konstrukcja wieńcowa) lub w kościele pw. św. Marcina w Starej Wiśniewce (konstrukcja sumikowo-łątkowa).</span></div>\r\n<div><span style="line-height: 150%; ">Ubiory krajeńskie przygotowywano głównie z materiałów samodziałowych, ponieważ kobiety z tego regionu specjalizowały się w tkactwie. Prześcigały się w wymyślaniu wzorów materiałów, a szczególnie rodzajów krat i pasów. Nici lniane, wełniane i bawełniane (farbryczne) wykorzystywały do uzyskania tkanin na bieliznę, pościel, inlet, worki, fartuchy i inne ubrania, ręczniki, obrusy, kapy (<i>deki</i>) itd. (Kukier 1969: 250-251, Niedźwiecki 2001: 170). </span></div>\r\n<table class="galeryjka" align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Krajeński kobiecy strój ludowy – Muzeum Ziemi Złotowskiej" rel="lightbox" href="cmsimg/image/krajnakm/KrajF002.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/image/krajnakm/KrajF002.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Koszula kobieca – Muzeum Ziemi Złotowskiej" rel="lightbox" href="cmsimg/image/krajnakm/KrajF001.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/image/krajnakm/KrajF001.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Haft krajeński – Muzeum Ziemi Złotowskiej" rel="lightbox" href="cmsimg/image/krajnakm/KrajF003.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/image/krajnakm/KrajF003.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Warsztat tkacki – Muzeum Ziemi Złotowskiej" rel="lightbox" href="cmsimg/image/krajnakm/KrajF007.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/image/krajnakm/KrajF007.jpg" /></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Krosna – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox" href="cmsimg/image/krajnakm/KrajF013.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/image/krajnakm/KrajF013.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Krosna oraz sprzęty do prania i prasowania tkanin – Muzeum Etnograficzne w Toruniu" rel="lightbox" href="cmsimg/image/krajnakm/KrajF014.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/image/krajnakm/KrajF014.jpg" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div><span style="line-height: 150%; ">Strój krajeński zaginął pod koniec XIX w., choć w niektórych północno-wschodnich wsiach był używany jako strój reprezentacyjny jeszcze do I wojny światowej. Odświętnie ubrana młoda Krajniaczka miała na sobie białą płócienną bluzkę, szeroką jednobarwną spódnicę z cienkiego lniano-bawełnianego samodziału (brązową, fioletową, niebieską, zieloną lub bordową), aksamitny gorset (bordowy, ciemnozielony lub ciemnoniebieski) i jedwabną wzorzystą chustkę zakładaną na ramiona. Kobieta przystrajała głowę białym tiulowym czepkiem z doszytą dookoła twarzy marszczoną kryzą. Ozdobne bandy czepca zawiązywała pod brodą na dużą kokardę. Kobiety nosiły białe lub czarne pończochy bawełniane oraz płytkie, sznurowane pantofle na słupkowym obcasie. </span></div>\r\n<div><span style="line-height: 150%; ">Hafty krajeńskie mają wiele wspólnego z kaszubskimi: powtarzają się motywy zbożowego kłosa, owocu granatu czy rozbudowanego kwiatu chabru. Motywy te tradycyjnie były na Krajnie wyszywane czarnymi, granatowymi i jasnoniebieskimi nićmi. Damskie bluzki zdobiono haftami na zewnętrznej części długich szerokich rękawów, na mankietach i kołnierzu stójce. Staniki miały duży haft na plecach i kilka mniejszych z przodu. Również spódnice były wyszywane: w dolnej części znajdował się haftowany pas (Niedźwiecki 2001: 168). </span></div>\r\n<div><span style="line-height: 150%; ">Mężczyźni zakładali od święta białe sukienne spodnie i białe koszule. Wkładali też czerwone <i>jaki</i> (kaftany z długimi rękawami i kołnierzem z dużymi wyłogami, zapinane na guziki złote lub czarne z bydlęcych rogów). Całość uzupełniali czarnymi kamizelkami, butami z długimi cholewami i czarnymi kapeluszami. Pod koniec XIX w. Kajniacy nosili czarne spodnie, <i>jaki</i> w ciemnych kolorach oraz czarne sukienne płaszcze (<i>suknie</i>, <i>jeraki</i>) (Niedźwiecki 2001: 169). </span></div>\r\n<div><span style="line-height: 150%; ">Na stroje do pracy przeznaczano grube wełniane samodziały w kolorowe pasy i kraty. Na przykład zimowe kobiece halki były szyte z takiego materiału, letnie szyto z tkanin bawełnianych dwu- lub trzykolorowych: biało-bordowych, biało-niebieskich, biało-bordowo-ceglastych, biało-błękitno-niebieskich. Fartuchy robocze także wykonywano z samodziałów w pasy, ale czasem używano białych fartuchów tkanych w poprzeczne rzadkie czerwone lub niebieskie pasy o dekoracyjnym splocie. </span></div>\r\n<div><span style="line-height: 150%; "><br />\r\n</span></div>\r\n<table class="galeryjka" align="center">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td><a title="Chałupa wąskofrontowa z podcieniem narożnym z Czajcza (lata 30. XX w.) – Muzeum Kultury Ludowej w Osieku nad Notecią" rel="lightbox" href="cmsimg/image/krajnakm/KrajF026.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/image/krajnakm/KrajF026.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Stodoła z Czajcza (lata 30. XX w.) – Muzeum Kultury Ludowej w Osieku nad Notecią" rel="lightbox" href="cmsimg/image/krajnakm/KrajF027.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/image/krajnakm/KrajF027.jpg" /></a></td>\r\n <td><a title="Remiza strażacka z Błękwitu (pocz. XX w.) – Muzeum Kultury Ludowej w Osieku nad Notecią" rel="lightbox" href="cmsimg/image/krajnakm/KrajF025.jpg"><img border="0" alt="" width="170" src="cmsimg/image/krajnakm/KrajF025.jpg" /></a></td>\r\n <td> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p> </p>\r\n</div>', 0, 0, 0), ('kultura-spoleczna', 'pojezierze-suwalsko-augustowskie-kultura', 'Kultura społeczna i duchowa', 50000, NULL, NULL, 0, 0), ('kuniow-tekst1', 'slask-polnocny-gwara', 'Teksty 1', 10000, '<h1>Tekst gwarowy — Kuniów 1</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Monika Kresa </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> Nagranie: Monika Kresa, Ewa Kurowska. Przepisanie i opracowanie: Monika Kresa. Weryfikacja: Halina Karaś.</div> <div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> <br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> \r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_968_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Antoni Sobania</h3>\r\n <p>Antoni Sobania</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-F7204.jpg" title="Antoni Sobania" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F7204.jpg" alt="Antoni Sobania" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-F7204.jpg" alt="Antoni Sobania thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_968_1 = new gallery($(''gallery_968_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nInformator: <strong>Antoni Sobania</strong> – urodził się w 1946 roku w Kuniowie. Ma wykształcenie zawodowe, prowadzi gospodarstwo rolne. Jako młody człowiek wyjeżdżał do pracy do Niemiec, zna język niemiecki, spędził tam ok. 1,5 roku. Działa na rzecz propagowania kultury śląskiej, jest lokalnym kabarecistą.</div> <div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> </div><div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> </div><div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> </div><div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> </div><div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> </div><div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> </div> <h2 class="western">Polak czy po lak?</h2> <div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> \r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T721.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T721.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div> <div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> <br /> </div> <div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> <br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = Polak. Wymowa <em>a</em> pochylonego<em> </em>jednogłoskowa, ścieśniona i utożsamiona z <em>o</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">Polok</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = przyszedł. Typowe dla Śląska i części Małopolski południowej zachowanie dawnego <em>i</em> w grupie <em>rzi</em>. Mazurzenie, tu <em>sz > s</em>. Uproszczenie grupy spółgłoskowej w wygłosie <em>dł</em> = <em>d</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">przised</a>, tak Polok przised do sklepu, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = wlazł. Wymowa dwugłoskowa (dyftongiczna) <em>a</em> pochylonego jako <em>o</em><sup><em>ł</em></sup>, charakterystyczna dla północnego Śląska. Uproszczenie grupy spółgłoskowej w wygłosie <em>zł</em> = <em>z, </em>występujące w wielu gwarach i w polszczyźnie potocznej.');return false" onmouseout="hideToolTip()">wlo<sup>ł</sup>z</a>, i ta jeden <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = Ślązak. Wąska (zwężona) wymowa <em>ą</em> jako <em>u</em> nosowego. Wymowa <em>a</em> pochylonego<em> </em>jednogłoskowa, ścieśniona i utożsamiona z <em>o</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">Ślu<sup>n</sup>zok</a> buł w sklepie, przy ladzie i tan <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = dyskutował. Wymowa <em>a</em> pochylonego<em> </em>jednogłoskowa, ścieśniona i utożsamiona z <em>o</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">dyskutowoł</a>, no a <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = ten. Zwężenie artykulacyjne <em>e</em> do <em>y </em>przed spółgłoską nosową, czyli wąska wymowa grupy <em>eN</em> jako <em>yN</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">tyn</a>, tyn Polok tak nie wiedzioł, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = czy. Mazurzenie, tu <em>cz > c</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">cy</a> to <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = on. Prelabializacja, czyli poprzedzenie samogłoski <em>o </em>w nagłosie u niezgłoskotwórczym (zapisywanym jako <em>ł</em>).');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>on</a> jest <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = Niemiec. Zwężenie artykulacyjne <em>e</em> do <em>y </em>przed spółgłoską nosową, czyli wąska wymowa grupy <em>eN</em> jako <em>yN</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">Niymiec</a>, Polo<sup>ł</sup>k ni, bo tako <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = gadka. Charakterystyczna dla Śląska północnego dwugłoskowa wymowa (dyftongiczna) <em>a</em> pochylonego jako <em>o</em><sup><em>ł</em></sup>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">go<sup>ł</sup>dka</a> jakoś, on co ta ni za bardzo rozumioł i go sie pyto<sup>ł</sup>: </div> <div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> - Pan Polak? </div> <div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> A tyn Ślu<sup>n</sup>zak <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = powiada.');return false" onmouseout="hideToolTip()">pado</a>:</div> <div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> - Ni, po <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'<em>gruntfarba </em>‘farba podkładowa’ (z niem.');return false" onmouseout="hideToolTip()">gruntfarba</a>. Bo lak zech <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = żech kupił, tj. ogp. żem kupił = kupiłem. Końcówka <em>-ch</em> w 1. os. lp. czasu przeszłego pochodząca z dawnego aorystu (ruchoma) przyłączona do partykuły, a nie czasownika. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">kupił</a> juz wcora. </div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=967&Itemid=49">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=969&Itemid=49">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('kuniow-tekst2', 'slask-polnocny-gwara', 'Teksty 2', 20000, '<h1>Tekst gwarowy — Kuniów 2</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Monika Kresa </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> Nagranie: Monika Kresa, Ewa Kurowska. Przepisanie i opracowanie: Monika Kresa.</div> <div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> Weryfikacja: Halina Karaś.</div> <div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> <br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> \r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_969_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Antoni Sobania</h3>\r\n <p>Antoni Sobania</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-F7204.jpg" title="Antoni Sobania" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F7204.jpg" alt="Antoni Sobania" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-F7204.jpg" alt="Antoni Sobania thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_969_1 = new gallery($(''gallery_969_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nInformator: <strong>Antoni Sobania </strong>– urodził się w 1946 roku w Kuniowie. Ma wykształcenie zawodowe, prowadzi gospodarstwo rolne. Jako młody człowiek wyjeżdżał do pracy do Niemiec, zna język niemiecki, spędził tam ok. 1,5 roku. Działa na rzecz propagowania kultury śląskiej, jest lokalnym kabarecistą.</div> <div style="line-height: 150%"><br /> </div> <div style="line-height: 150%"> </div><div style="line-height: 150%"> </div><div style="line-height: 150%"> </div><div style="line-height: 150%"> </div> <div style="line-height: 150%"><br /> </div> <h2>O przebitym kole</h2> <div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> \r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T722.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T722.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div> <div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> <br /> </div> <div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> <br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> Jedzie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = jeden. Zwężona artykulacja <em>e</em> jako głoski pośredniej między <em>e</em> i <em>y </em>przed spółgłoską nosową. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">jede<sup>y</sup>n</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = Polak. Charakterystyczna dla Śląska północnego wymowa dwugłoskowa (dyftongiczna) <em>a</em> pochylonego jako <em>o</em><sup><em>ł</em></sup>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">Polo<sup>ł</sup>k</a> na rowerze i <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = naraz mu. Wymowa <em>a</em> pochylonego<em> </em>jednogłoskowa, ścieśniona i utożsamiona z <em>o</em>. Udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa.');return false" onmouseout="hideToolTip()">naro<u>z m</u>u</a> powietrze <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = wyszło. Mazurzenie, tu <em>sz > s</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">wysło</a> z tylniego koła, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = nie. Zwężenie artykulacyjne <em>e</em> do <em>i</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">ni</a>. No i <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = on. Prelabializacja, czyli poprzedzenie samogłoski <em>o </em>w nagłosie <em>u </em>niezgłoskotwórczym (zapisywanym jako <em>ł</em>).');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>on</a> tam <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = klęczy. Wąska (zwężona) wymowa samogłoski nosowej <em>ę</em> jako <em>yn</em> w śródgłosie po spółgłosce stwardniałej, a przed spółgłoską zwartą. Mazurzenie, tu <em>cz > c</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">klyncy</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = przy. Typowe dla Śląska i części Małopolski południowej zachowanie dawnego <em>i</em> w grupie <em>rzi</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">przi</a> tym rowerze, aha, rower to jest koło po <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = śląsku. Wąska (zwężona) wymowa samogłoski nosowej <em>ą </em>w śródgłosie jako <em>u </em>nosowego przed spółgłoską szczelinową. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">ślu<sup>n</sup>sku</a>, ni. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = ten. Zwężenie artykulacyjne <em>e</em> do <em>y</em> przed spółgłoską nosową. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">Tyn</a>, tyn, Polo<sup>ł</sup>k tam grzebie przy tym <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = wentylu. Zmiękczenie <em>w</em> i zwężenie artykulacyjne <em>e</em> do <em>i </em>przed spółgłoską nosową po spółgłosce wargowej miękkiej.');return false" onmouseout="hideToolTip()">wintylu</a>, a Ślą<sup>u</sup>zok przychodzi i <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= powiada.');return false" onmouseout="hideToolTip()">pado</a>:</div> <div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> - I co? Pana? (Bo przebite koło <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = jak jest. Udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa.');return false" onmouseout="hideToolTip()">ja<u>g j</u>est</a>, to my nazywomy pana, ni. Nie ze przebił, ino pana, ni.) I co? Pana?</div> <div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> A on pado:</div> <div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> - Tak, tak, mój, mój. </div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=968&Itemid=49">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=970&Itemid=49">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('kuniow-tekst3', 'slask-polnocny-gwara', 'Teksty 3', 30000, '<h1>Tekst gwarowy — Kuniów 3</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Monika Kresa </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> Nagranie: Monika Kresa, Ewa Kurowska. Przepisanie i opracowanie: Monika Kresa. Weryfikacja: Halina Karaś.</div> <div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> <br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> \r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_970_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Antoni Sobania</h3>\r\n <p>Antoni Sobania</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-F7204.jpg" title="Antoni Sobania" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F7204.jpg" alt="Antoni Sobania" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-F7204.jpg" alt="Antoni Sobania thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_970_1 = new gallery($(''gallery_970_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n Informator: <strong>Antoni Sobania</strong> – urodził się w 1946 roku w Kuniowie. Ma wykształcenie zawodowe, prowadzi gospodarstwo rolne. Jako młody człowiek wyjeżdżał do pracy do Niemiec, zna język niemiecki, spędził tam ok. 1,5 roku. Działa na rzecz propagowania kultury śląskiej, jest lokalnym kabarecistą.</div> <div style="widows: 2; orphans: 2"><br /> </div> <div style="widows: 2; orphans: 2"><br /> </div> <div style="widows: 2; orphans: 2"> </div><div style="widows: 2; orphans: 2"> </div><div style="widows: 2; orphans: 2"> </div><div style="widows: 2; orphans: 2"> </div> <h2 class="western">Śląskie wesele</h2> <div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> \r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T723.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T723.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div> <div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> <br /> </div> <div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> <br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = już ja. Udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa. Mazurzenie, tu <em>ż > z</em>. Charakterystyczna dla Śląska północnego wymowa dwugłoskowa (dyftongiczna) <em>a</em> pochylonego jako <em>o</em><sup><em>ł</em></sup>. '');return false" onmouseout="hideToolTip()">Juz<u> j</u>o<sup>ł</sup></a> nie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = pamiętam. Wąska (zwężona) wymowa <em>ę</em> jako <em>yn </em>po spółgłosce miękkiej, a przed spółgłoską zwartą. Wymowa <em>a</em> pochylonego<em> </em>jeszcze bardziej ścieśniona i utożsamiona z <em>o</em>. '');return false" onmouseout="hideToolTip()">pamiyntom</a>, albo i <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= będąc.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">budca</a> małym <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = dzieckiem. Wymowa zwężona <em>e</em> przed spółgłoską nosową. '');return false" onmouseout="hideToolTip()">dzieckie<sup>y</sup>m</a>. Teraz jak sie jedzie, załóżmy już młody pan do młodej pani, ni. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = kiedyś ja. Udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa. Wymowa <em>a</em> pochylonego<em> </em>jednogłoskowa, ścieśniona i utożsamiona z <em>o</em>. '');return false" onmouseout="hideToolTip()">Kiedy<u>z j</u>o</a> był na takim weselu w Zymbowicu, fakt, że on jechoł tez <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = bryczką. Mazurzenie, tu <em>cz > c</em>. Wymowa wąska (zwężona) wygłosowej nosówki <em>ą</em> jako <em>u</em> nosowego. '');return false" onmouseout="hideToolTip()">brycku<sup>n</sup></a>, nie bryczką, ino brycku<sup>n</sup>, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = końmi. Zanik zwarcia <em>ń </em>przed spółgłoską nosową <em>m</em>, stąd <em>ń > j</em>. Wymowa <em>o</em> pochylonego przed spółgłoską nosową jako <em>ó</em>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">kójmi</a>, to <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = zaciągnęli. Charakterystyczne dla wielu gwar polskich pominięcie przyrostka <em>nę</em> w czasie przeszłym. '');return false" onmouseout="hideToolTip()">zaciągli</a> go siedymdziesiąt pięć razy. Zwycaj, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = nie. Zwężenie artykulacyjne <em>e</em> do <em>i</em>. '');return false" onmouseout="hideToolTip()">ni</a>, ze musi sie wykupić, cy, cy jakoś, to tak powie przekupić, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = żeby. Mazurzenie, tu <em>ż > z</em>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">zeby</a> go przepuścili, o, to moze lepse <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = sformułowanie. Udźwięcznienie wewnątrzwyrazowe. '');return false" onmouseout="hideToolTip()">zwormułowanie</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = będzie. Szeroka wymowa śródgłosowej samogłoski nosowej <em>ę</em> po spółgłosce twardej, a przed spółgłoską zwartą miękką jako <em>ań</em>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">bańdzie</a> przekupić, zeby, no... I to siedymdziesiąt pięć razy, wiemy dokładnie, bo mioł dwie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = skrzynie. Typowe dla Śląska i części Małopolski południowej zachowanie dawnego <em>i</em> w grupie <em>rzi</em>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">skrzinie</a> takie zero trzydzieści chyba były takie butelki, po trzydzieści sztuk, jesce pietnaście butelek półlitrowych juz <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = potem. Wymowa nosowego <em>y</em> na miejscu <em>em</em>, czyli powstanie wtórnej nosówki w wygłosie.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">poty<sup>n</sup></a> z <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = z wesela. Wymowa <em>a</em> pochylonego<em> </em>jednogłoskowa, ścieśniona i utożsamiona z <em>o</em>. '');return false" onmouseout="hideToolTip()">weselo</a>. </div> <div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> Co poty<sup>n</sup>? No w dómu jest tak zwane bogosławieństwo. No<sup>ł</sup>przód sie tam <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = wyprasza. Charakterystyczna dla Śląska północnego wymowa dwugłoskowa (dyftongiczna) <em>a</em> pochylonego jako <em>o</em><sup><em>ł</em></sup> (tu 2 razy). Mazurzenie, tu <em>sz > s</em>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">wypro<sup>ł</sup>so<sup>ł</sup></a>, ni. I tam sie takie, takie, o, to, jo to nawet mom napisane, dokładnie, ze sie tak go<sup>ł</sup>do, ze Pan Bóg, człowiekowi na poczuntku było źle na świecie samemu, ze Pan Bóg mu stworził <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = Ewę. Szeroka wymowa wygłosowej samogłoski nosowej <em>ę</em> z całkowitą utratą nosowości (denazalizacją), stąd <em>ę </em>> <em>a </em>i spowodowane tym utożsamienie się biernika lp. rzeczowników żeńskich zakończonych na <em>-a </em>z mianownikiem. '');return false" onmouseout="hideToolTip()">Ewa</a>, ni i ty ześ tez tak szukoł, o ześ znaloz taką Ewa, i <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = dzisiaj. Wymowa <em>a</em> jako <em>e</em> przed jotą, czyli przejście wygłosowego <em>-aj > -ej</em>. '');return false" onmouseout="hideToolTip()">dzisiej</a> ześ sie tu pojąć ją za żona, no ji, poty<sup>n</sup> casami jesce tez takie zwyczaje <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = są. Rozłożona (asynchroniczna} wymowa wygłosowej samogłoski nosowej <em>ą</em> w wygłosie jako <em>om</em>. '');return false" onmouseout="hideToolTip()">som</a>, o to niby, jo zech jo <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = robiłem. Końcówka <em>-ch</em> w 1. os. lp. czasu przeszłego pochodząca z dawnego aorystu (ruchoma) przyłączona do partykuły, a nie czasownika. '');return false" onmouseout="hideToolTip()">robił</a>, no to musi sie wykupić <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = młody. Uproszczenie grupy spółgłoskowej ze słabym <em>ł</em>, <em>mł</em> = <em>m</em>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">mody</a> pon, nie. Nie, moze nie wykupić, zapłacić za tą młodą panio, ni. Taca, no ji to, ale my to mómy naprzód uzgodnione, z niem, i noprzód tam <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = rzuci. '');return false" onmouseout="hideToolTip()">ciepnie</a> pora <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = drobniaków. Charakterystyczna dla Śląska północnego wymowa dwugłoskowa (dyftongiczna) <em>a</em> pochylonego jako <em>o</em><sup><em>ł</em></sup>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">drobnio<sup>ł</sup>ków</a>, ni. Poty<sup>n</sup> grubse, no a poty<sup>n</sup> ja<u>g j</u>uz na <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = końcu. Wymowa <em>o</em> jako <em>ó</em> przed spółgłoską nosową<em> ń, </em>czyli wąska wymowa grupy <em>oN</em> jako <em>óN</em>. '');return false" onmouseout="hideToolTip()">kóńcu</a> ni, ino tero<sup>ł</sup>z jest tako moda, ze juz <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = pierwej. Pochylone <em>e</em> i zwężenie artykulacyjne <em>e</em> do <em>y </em>przed jotą.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">pie<sup>y</sup>rwyj</a> były marki, ciepali, ni, a teraz juz euro, ni<sup>y</sup>. I <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = rzucą.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">ciepią</a> no. No i to pon jesce tyz tako<sup>ł</sup> zwyczaj, tako moda buła, po śląsku nie zwyczaj, ino moda, ze przyprowodzało mu sie jakoś staro<sup>ł</sup> baba, ni obrażając kobiet, no baba ni, go<sup>ł</sup>dom ta<u>g j</u>a<u>g j</u>est, bo u nos sie nie go<sup>ł</sup>do żona, ino <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = kobieta. Zachowanie <em>e </em>pochylonego jako głoski pośredniej między <em>e</em> i <em>y</em>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">kobie<sup>y</sup>ta</a> abo baba, nie. Garbato, wies, co to wygląda jak jo<sup>ł</sup>, takie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = zęby. Szeroka wymowa śródgłosowej samogłoski nosowej <em>ę</em> po spółgłosce twardej, a przed spółgłoską zwartą jako <em>am</em>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">zamby</a> rozumies, ze, ze z <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= z makaronu.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">nudli</a>. No i ale on sie nie godzi na to, no to przyprowodzoją mu tedy ta młodo<sup>ł</sup> pani, ni. Potyn klynkają, i <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = ojcowie (‘rodzice’). Prelabializacja, czyli poprzedzenie samogłoski <em>o </em>w nagłosie u niezgłoskotwórczym (zapisywanym jako <em>ł</em>).'');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>ojcowie</a> z jednej i z drugiej strony ni, udzielają błogosławieństwa, no, i tam, kiedyś <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = bryczkami. Mazurzenie, tu <em>cz > c</em>. W narzędniku lmn. rzeczowników dawna końcówka liczby podwójnej <em>-oma</em> z przejściem <em>o</em> w <em>u </em>spowodowanym wpływem spółgłoski nosowej <em>m</em>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">bryckuma</a> jachali, kiedyś to jesce młode <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = młodzi państwo jechali. Zachwianie kategorii męskoosobowości. '');return false" onmouseout="hideToolTip()">państwo</a>, je<sup>a</sup>chało kolaso, to jest nie wiem, cy <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = wiecie. Pochylone <em>e</em> wymawiane jako głoska bliska <em>y</em>. Końcówka <em>-ta </em>w 2. os. lmn. czasu teraźniejszego pochodzi z dawnej liczby podwójnej.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">wiyta</a>, kolasa, szybko, bo ja też nie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = umiem. Końcówka 1. os. l. poj. czasu teraźniejszego <em>-ę</em>, jak w wielu gwarach polskich<em> </em>(nie ogp. <em>-em</em>), tu wymawiana szeroko i z utratą nosowości, stąd <em>-a</em>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">umia</a> teraz po polsku <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= powiedzieć.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">pedzieć</a>, co to jest. To jest te zabudowane, czarne, wie<sup>y</sup>s. No, a potyn w kościele wiadomo, wszyńdzie jednako, potyn, co jesce z takich zwyczajów, nie wiem, cy to jest <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' = wszędzie. Wymowa szeroka śródgłosowej samogłoski nosowej <em>ę</em> jako <em>an </em>przed spółgłoską zwartą. Wymowa niejednolita, por. wcześniej <em>wszyńdzie</em> – wymowę wąską, zwężoną nosówki <em>ę</em> po spółgłosce stwardniałej.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">wszańdzie</a> praktykowane, po wyjściu z kościoła to, że tam sypiom, tam jesce owies cy pinio<sup>u</sup>ndze, owszym, to teraz juz sie tez robi, owies nie, ino pinio<sup>u</sup>ndze, ale to nie jest zwyczaj miejscowy.</div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=969&Itemid=49">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=971&Itemid=49">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('kuniow-test4', 'slask-polnocny-gwara', 'Teksty 4', 40000, '<h1>Tekst gwarowy — Kuniów 4</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Monika Kresa </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> Nagranie: Monika Kresa, Ewa Kurowska. Przepisanie i opracowanie: Monika Kresa. Weryfikacja: Halina Karaś.</div> <div style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> <br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> \r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_971_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Antoni Sobania</h3>\r\n <p>Antoni Sobania</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-F7204.jpg" title="Antoni Sobania" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F7204.jpg" alt="Antoni Sobania" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-F7204.jpg" alt="Antoni Sobania thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_971_1 = new gallery($(''gallery_971_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nInformator: <strong>Antoni Sobania </strong>– urodził się w 1946 roku w Kuniowie. Ma wykształcenie zawodowe, prowadzi gospodarstwo rolne. Jako młody człowiek wyjeżdżał do pracy do Niemiec, zna język niemiecki, spędził tam ok. 1,5 roku. Działa na rzecz propagowania kultury śląskiej, jest lokalnym kabarecistą.</div> <div> </div><div> </div><div> </div><div> </div><div> </div><div> </div><div> </div> <h2 class="western">Śląskie jadło</h2> <div>\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T724.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T724.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </div> <div><br /><br /> </div> <div><br /> </div> <div align="justify" style="line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2"> Jakie śląskie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = jadło. Charakterystyczna dla Śląska północnego wymowa dwugłoskowa (dyftongiczna) <em>a</em> pochylonego jako <em>o</em><sup><em>ł</em></sup>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">jo<sup>ł</sup>dło</a> regionalne to <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = wiecie. Końcówka <em>-ta</em> w 2 os. l. mn. czasu teraźniejszego z dawnej liczby podwójnej.');return false" onmouseout="hideToolTip()">wiyta</a>. Obio<sup>ł</sup>d, to jest, no to zawsze tam prezentujo tam, jakimś tam szycha przyjedzie, czy coś na <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = Opolszczyznę. Szeroka wymowa wygłosowej samogłoski nosowej <em>ę</em> z całkowitą utratą nosowości (denazalizacją), stąd <em>ę </em>> <em>a </em>i spowodowane tym utożsamienie się biernika lp. rzeczowników żeńskich zakończonych na <em>-a </em>z mianownikiem. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">Opolszczyzna</a>, to jest <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = ważne. Mazurzenie, tu <em>ż > z</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">wazne</a>, ze kluski, wiyta, co to so kluski, to nie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = są. Rozłożona (asynchroniczna) i wąska wymowa wygłosowej samogłoski nosowej <em>ą</em> w wygłosie jako <em>um</em>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">sun</a> te, co wy ta <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = nazywacie. Charakterystyczna dla Śląska północnego wymowa dwugłoskowa (dyftongiczna) <em>a</em> pochylonego jako <em>o</em><sup><em>ł</em></sup>. Końcówka <em>-ta</em> w 2 os. l. mn. czasu teraźniejszego z dawnej liczby podwójnej.');return false" onmouseout="hideToolTip()">nazywo<sup>ł</sup>ta</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= makaron.');return false" onmouseout="hideToolTip()">nudle</a>, wiys, te lełne jojca, to jest to się karto…, to się ugatuje kartofle i w misce, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = jak jest. Udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa.');return false" onmouseout="hideToolTip()">ja<u>g j</u>est</a> miska tam załóżmy, to jest mało ważne, cy pół, cy, cy ćwierci, <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = wyciąga. Charakterystyczna dla Śląska północnego wymowa dwugłoskowa (dyftongiczna) <em>a</em> pochylonego jako <em>o</em><sup><em>ł</em></sup>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">wyciągo<sup>ł</sup></a> się jedna ćwiartka, jedna ćwiartka tych kartofli <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = musicie. Końcówka <em>-ta</em> charakterystyczna dla 2 os. l. poj. trybu rozkazującego z dawnej liczby podwójnej.');return false" onmouseout="hideToolTip()">musita</a> tak wyciąć, i do tych kartofli włozyć, i w to miejsce wsypać <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = mąkę. Szeroka wymowa wygłosowej samogłoski nosowej <em>ę</em> z całkowitą utratą nosowości (denazalizacją), stąd <em>ę </em>> <em>a </em>i spowodowane tym utożsamienie się biernika lp. rzeczowników żeńskich zakończonych na <em>-a </em>z mianownikiem. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">mu<sup>n</sup>ka</a> <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = kartoflana (zamiast kartoflaną). Szeroka wymowa wygłosowej samogłoski nosowej <em>ę</em> z całkowitą utratą nosowości (denazalizacją), stąd <em>ę </em>> <em>a </em>i spowodowane tym utożsamienie się biernika lp. rzeczowników żeńskich zakończonych na <em>-a </em>i towarzyszących im przymiotników z mianownikiem. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">kartoflano<sup>ł</sup></a> i to jest ta miara, wies, ze nie <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = dasz. Wymowa <em>a</em> pochylonego<em> </em>jednogłoskowa, ścieśniona i utożsamiona z <em>o</em>. Mazurzenie, tu <em>sz > s</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">dos</a>, ani za dużo, ani za mało, jedna czwarta kartofli <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = wycinasz. Charakterystyczna dla Śląska północnego wymowa dwugłoskowa (dyftongiczna) <em>a</em> pochylonego jako <em>o</em><sup><em>ł</em></sup>. Mazurzenie. tu <em>sz > s</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">wycino<sup>ł</sup>s</a>, tak zasywas ro<sup>ł</sup>wno i potyn wsystko <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'= wymieszać. Wtórna nosowość (nazalizacja) typowa dla wielu gwar w tym rdzeniu, też w dawnej polszczyźnie.');return false" onmouseout="hideToolTip()">wymięsać</a>, i <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = potem. Powstanie wtórnej samogłoski nosowej (<em>y</em> nosowe) w wygłosie. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">poty<sup>n</sup></a> kulać, i gotować, no to so te śląskie kluski, ni. Śląskie. Ja<u>g j</u>est taki, ach, ja<u>g j</u>u<u>z j</u>es tam taki fajer. Fajer to jest impreza, ni, odpust, wese…, jakiś coś, na weselu to tam bezdyskusyjnie musi być, to jes <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = modra (<em>modra kapusta </em>‘czerwona kapusta’). Charakterystyczna dla Śląska północnego wymowa dwugłoskowa (dyftongiczna) <em>a</em> pochylonego jako <em>o</em><sup><em>ł</em></sup>. ');return false" onmouseout="hideToolTip()">modro<sup>ł</sup></a> kapusta, czerwono<sup>ł </sup>kapusta, i rolady mięsne, to wiyta, jak to się. Trzeba mło…to trzeba, jasne, rozklepać, i to jest jak to jest rozwinięte ta się potem <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = wkłada. Zanik ł w grupie <em>kł</em>. Charakterystyczna dla Śląska północnego wymowa dwugłoskowa (dyftongiczna) <em>a</em> pochylonego jako <em>o</em><sup><em>ł </em></sup> (2 razy). ');return false" onmouseout="hideToolTip()">wko<sup>ł</sup>do<sup>ł</sup></a>, słonina, po nasymu śpek, ogórki, takie coś wszystko, to się potyn z|awijo<sup>ł</sup>, albo tam nićmi się owijo<sup>ł</sup>, albo sum specjalne tam druty, taki <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = szpikulec. Siakanie, czyli wymowa <em>sz </em>jako <em>ś, </em>zwłaszcza w wyrazach obcego pochodzenia.');return false" onmouseout="hideToolTip()">śpikulec</a>, rozumisz. I to jest ta czysto regionalno<sup>ł</sup> potrawa. Obio<sup>ł</sup>d, ni. To to jes obowiązkowo. No a tam <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,' = kompot. Zwężenie <em>o</em> do <em>ó</em> przed spółgłoską nosową, czyli wąska wymowa grupy <em>oN</em> jako <em>óN</em>.');return false" onmouseout="hideToolTip()">kómpot</a> no to wiadómo. </div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=970&Itemid=49">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=972&Itemid=49">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('kurpie', 'dialekt-mazowiecki', 'Kurpie', 30000, '<div class="componentheading">Kurpie</div>\r\n<p>\r\n<table width="100%" cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" align="center" class="contentpane">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="60%" valign="top" class="contentdescription" colspan="2">\r\n <table cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" style="border: medium none; width: 180px; float: left; height: 220px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1"><img width="36" height="30" border="0" alt="Geografia" src="images/stories/iko_geo.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-geografia-regionu"><span style="font-size: small;">Geografia regionu</span></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><font size="-0"><img width="36" height="30" border="0" alt="Historia regionu" src="images/stories/iko_his.gif" /></font></td>\r\n <td class="sectiontableentry1">\r\n <p><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-historia-regionu"><span style="font-size: small;">Historia regionu</span></a><span style="font-size: small;"> <br />\r\n Dzieje wsi:<br />\r\n - </span><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-charcibalda"><span style="font-size: small;">Charcibałda<br />\r\n </span></a><span style="font-size: small;">- </span><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-dylewo"><span style="font-size: small;">Dylewo</span></a><span style="font-size: small;"> <br />\r\n - </span><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-kadzidlo"><span style="font-size: small;">Kadzidło</span></a><span style="font-size: small;"><br />\r\n - </span><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-cieck"><span style="font-size: small;">Cięćk</span></a></p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img width="36" height="30" border="0" alt="Region dziś" style="vertical-align: top;" src="images/stories/iko_dzi.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1">\r\n <p><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-region-dzis"><span style="font-size: small;">Region dziś</span></a><span style="font-size: small;"> <br />\r\n Wieś dziś:<br />\r\n - </span><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-region-dzis&l5=wies-dzis-charcibalda"><span style="font-size: small;">Charcibałda<br />\r\n </span></a><span style="font-size: small;">- </span><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-region-dzis&l5=wies-dzis-dylewo"><span style="font-size: small;">Dylewo</span></a><span style="font-size: small;"> <br />\r\n - </span><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-region-dzis&l5=wies-dzis-kadzidlo"><span style="font-size: small;">Kadzidło</span></a><span style="font-size: small;"><br />\r\n - </span><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-region-dzis&l5=wies-dzis-cieck"><span style="font-size: small;">Cięćk</span></a></p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><font size="-0"><img width="36" height="30" border="0" alt="Gwara regionu" src="images/stories/iko_gwa.gif" /></font></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-gwara-regionu-mwr"><span style="font-size: small;">Gwara regionu</span></a><span style="font-size: small;"> <br />\r\n Teksty gwarowe<br />\r\n Charcibałda<br />\r\n - </span><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-gwara-regionu&l5=teksty-charcibalda-tekst1"><span style="font-size: small;">Tekst 1</span></a><span style="font-size: small;"> <br />\r\n - </span><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-gwara-regionu&l5=teksty-charcibalda-tekst2"><span style="font-size: small;">Tekst 2</span></a><span style="font-size: small;"> <br />\r\n - </span><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-gwara-regionu&l5=teksty-charcibalda-tekst3"><span style="font-size: small;">Tekst 3</span></a><span style="font-size: small;"> <br />\r\n - </span><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-gwara-regionu&l5=teksty-charcibalda-tekst4"><span style="font-size: small;">Tekst 4</span></a><span style="font-size: small;"> <br />\r\n - </span><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-gwara-regionu&l5=teksty-charcibalda-tekst5"><span style="font-size: small;">Tekst 5</span></a><span style="font-size: small;"> <br />\r\n Dylewo<br />\r\n - </span><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-gwara-regionu&l5=teksty-dylewo-tekst6"><span style="font-size: small;">Tekst 6</span></a><span style="font-size: small;"> <br />\r\n - </span><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-gwara-regionu&l5=teksty-dylewo-tekst7"><span style="font-size: small;">Tekst 7</span></a><span style="font-size: small;"> <br />\r\n - </span><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-gwara-regionu&l5=teksty-dylewo-tekst8"><span style="font-size: small;">Tekst 8</span></a><span style="font-size: small;"> <br />\r\n Kadzidło<br />\r\n - </span><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-gwara-regionu&l5=teksty-kadzidlo-tekst9"><span style="font-size: small;">Tekst 9<br />\r\n </span></a><span style="font-size: small;">- </span><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-gwara-regionu&l5=teksty-kadzidlo-tekst10"><span style="font-size: small;">Tekst 10</span></a><span style="font-size: small;"> <br />\r\n - </span><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-gwara-regionu&l5=teksty-kadzidlo-tekst11"><span style="font-size: small;">Tekst 11</span></a><span style="font-size: small;"> <br />\r\n Teksty S. Dobosiewicza<br />\r\n z 1932 r.<br />\r\n - </span><span style="font-size: small;"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-gwara-regionu&l5=teksty-dobosiewicz-charcibalda"><span style="font-size: small;">Charcibałda </span></a><span style="font-size: small;"><br />\r\n - </span><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-gwara-regionu&l5=teksty-dobosiewicz-cieck"><span style="font-size: small;">Cięćk </span></a><span style="font-size: small;"><br />\r\n - </span><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-gwara-regionu&l5=teksty-dobosiewicz-kadzidlo"><span style="font-size: small;">Kadzidło</span></a></span><span style="font-size: small;"> <br />\r\n </span></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1"><img width="36" height="30" border="0" alt="Słowniki gwarowe" src="images/stories/iko_slo.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"> <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-slowniki">Słowniki gwarowe</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><img width="36" height="30" border="0" alt="Kultura regionu" src="images/stories/iko_kul.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-mwr"><span style="font-size: small;">Kultura ludowa</span></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><font size="-0"><img width="36" height="30" border="0" alt="Literatura regionu" src="images/stories/iko_lit.gif" /></font></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-literatura"><span style="font-size: small;">Literatura </span></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <font size="-0"><img width="440" height="322" alt="" src="/cmsimg/image/mgr/kurpie.gif" /><br />\r\n </font>\r\n <p style="text-align: justify;">Kurpie to wyraziście wyodrębniający się z północno-wschodniej części Mazowsza region etnograficzny i językowy (dialektologiczny). Pojmowany szerzej obejmuje tereny Puszczy Zielonej i Puszczy Białej. Węższe ujęcie wiąże natomiast Kurpie tylko z obszarem Puszczy Zielonej, która jest też nazywana Puszczą Kurpiowską.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm;">Region leży w dorzeczu środkowej Narwi, w przybliżeniu między Orzycem od zachodu i Pisą od wschodu. Na północy wyznacza go granica byłego województwa olsztyńskiego, a od południa Narew od ujścia Pisy do ujścia Omulwi.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Kurpiowszczyzna mimo iż przez wieki stanowiła i do dziś stanowi odrębną jednostkę kulturową i językową, administracyjnie nie tworzyła nigdy osobnej jednostki terytorialnej. Obecnie znajduje się na terenie trzech województw: mazowieckiego, podlaskiego i, w niewielkim zakresie, warmińsko-mazurskiego.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Odrębny rozwój Kurpiowszczyzny był uwarunkowany – po pierwsze – późnym osadnictwem i naturalną barierą geograficzną, jaką stanowiły lasy, a po drugie innym stylem życia jej mieszkańców zajmujących się wyrębem lasów, bartnictwem, rudnictwem i smolarstwem (a nie jak na sąsiednich terenach rolnictwem). Kultura kurpiowska zatem wyraźnie różniła się od kultury sąsiadów: na północy protestanckich Mazurów (różniących się wyznaniem od katolickich Kurpiów), na innych obszarach – mazowieckiej drobnej szlachty i chłopów pańszczyźnianych, którzy różnili się zajęciami i związanym z nimi modelem życia od mieszkańców puszcz.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Gwara kurpiowska należy do mazowieckiego zespołu dialektalnego. Decydujące znaczenie dla kształtowania się zarówno gwary kurpiowskiej, jak i jej wewnętrznego zróżnicowania miało osadnictwo – przede wszystkim mazurskie z północy i w nieco mniejszym stopniu mazowieckie z południa.</p>\r\n <p style="text-align: justify;"> </p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</p>', 0, 1, 0), ('kurpie-geografia-regionu', 'kurpie', 'Geografia regionu', 10000, '<div id=''left_side''>\r\n <h1>Geografia regionu </h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_490_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - geografia regionu</h3>\r\n\r\n <p>Kadzidło z lotu ptaka</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/640x427-F8703.jpg" title="Kurpie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/288x192-F8703.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/100x67-F8703.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Kadzidło z lotu ptaka</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/640x427-F8704.jpg" title="Kurpie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/288x192-F8704.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/100x67-F8704.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Kadzidło z lotu ptaka</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/640x427-F8705.jpg" title="Kurpie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/288x192-F8705.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/100x67-F8705.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Krajobrazy Kadzidlańskie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/640x428-F8706.jpg" title="Kurpie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/288x193-F8706.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/100x67-F8706.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Krajobrazy Kadzidlańskie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/640x428-F8707.jpg" title="Kurpie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/288x193-F8707.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/100x67-F8707.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Krajobrazy Kadzidlańskie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/640x428-F8708.jpg" title="Kurpie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/288x193-F8708.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/100x67-F8708.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Krajobrazy Kadzidlańskie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/640x428-F8709.jpg" title="Kurpie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/288x193-F8709.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/100x67-F8709.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - geografia regionu</h3>\r\n\r\n <p>Krajobrazy Kadzidlańskie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/640x428-F8710.jpg" title="Kurpie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/288x193-F8710.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/100x67-F8710.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Krajobrazy Kadzidlańskie</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/640x428-F8711.jpg" title="Kurpie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/288x193-F8711.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/100x67-F8711.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Krajobrazy Kadzidlańskie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/640x360-F8712.jpg" title="Kurpie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/288x162-F8712.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/100x57-F8712.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Krajobrazy Myszynieckie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/640x480-F8714.jpg" title="Kurpie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/288x216-F8714.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/100x75-F8714.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Krajobrazy Myszynieckie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/640x480-F8715.jpg" title="Kurpie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/288x216-F8715.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/100x75-F8715.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Krajobrazy Myszynieckie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/640x480-F8716.jpg" title="Kurpie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/288x216-F8716.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/100x75-F8716.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Krajobrazy Myszynieckie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/360x480-F8717.jpg" title="Kurpie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/162x216-F8717.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/191/images/57x75-F8717.jpg" alt="Kurpie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_490_1 = new gallery($(''gallery_490_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nKurpie to wyraziście wyodrębniający się z północno-wschodniej części Mazowsza region etnograficzny i językowy (dialektologiczny). Pojmowany szerzej obejmuje tereny Puszczy Zielonej i Puszczy Białej (zob. Mapa. Puszcza Zielona. Puszcza Biała). Węższe ujęcie wiąże natomiast Kurpie tylko z obszarem Puszczy Zielonej, która jest też nazywana Puszczą Kurpiowską. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Region leży w dorzeczu środkowej Narwi, w przybliżeniu między Orzycem od zachodu i Pisą od wschodu. Na północy wyznacza go granica byłego województwa olsztyńskiego, a od południa Narew od ujścia Pisy do ujścia Omulwi. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Obszar ten tworzy nieckowatą nizinę z lekka nachyloną w stronę południową. Podstawową glebę stanowią piaski i torfowiska oraz tzw. bielice. Porastają go obfite lasy (puszcze), stąd tez inna nazwa Kurpiów – puszczaki. Nazwa "Kurp" (stąd nazwa regionu) pochodzi od chodaków noszonych w przeszłości przez ludność zamieszkującą te tereny.</p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Kurpiowszczyzna mimo iż przez wieki stanowiła i do dziś stanowi odrębną jednostkę kulturową i językową, administracyjnie nie tworzyła nigdy osobnej jednostki terytorialnej. Obecnie znajduje się na terenie trzech województw: mazowieckiego, podlaskiego i, w niewielkim zakresie, warmińsko-mazurskiego. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Odrębny rozwój Kurpiowszczyzny był uwarunkowany – po pierwsze – późnym osadnictwem i naturalną barierą geograficzną, jaką stanowiły lasy, a po drugie innym stylem życia jej mieszkańców zajmujących się wyrębem lasów, bartnictwem, rudnictwem i smolarstwem (a nie jak na sąsiednich terenach rolnictwem). Kultura kurpiowska zatem wyraźnie różniła się od kultury sąsiadów: na północy protestanckich Mazurów (różniących się wyznaniem od katolickich Kurpiów), na innych obszarach – mazowieckiej drobnej szlachty i chłopów pańszczyźnianych, którzy różnili się zajęciami i związanym z nimi modelem życia od mieszkańców puszcz. </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"> </p><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Fotografie: Sylwester Marchewka </p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=493&Itemid=23">\r\n następny artykuł »</a>\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('kurpie-gwara-regionu', 'kurpie', 'Gwara regionu (wersja podstawowa)', 40000, '<div id=''left_side''>\r\n <h1>Gwara regionu</h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_487_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. II, Warszawa 1962, mapa nr 1</h3>\r\n <p>Kurpie na mapie dialektalnej S. Urbańczyka</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/480x480-M049.gif" title="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. II, Warszawa 1962, mapa nr 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/216x216-M049.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. II, Warszawa 1962, mapa nr 1" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/75x75-M049.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. II, Warszawa 1962, mapa nr 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_487_1 = new gallery($(''gallery_487_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nGwara kurpiowska należy do większego zespołu <a href="index.php?option=com_content&task=section&id=6&Itemid=16">gwar mazowieckich</a>, tj. do dialektu mazowieckiego. Zgodnie z tradycyjnymi ujęciami dialektologicznymi (Kazimierza Nitscha i Stanisława Urbańczyka) i stosowanym w nich nazewnictwem Kurpie położone są na tzw. Mazowszu dalszym (nowszym), czyli prawobrzeżnym, choć niektóre cechy łączą je z Mazowszem bliższym (starszym), czyli lewobrzeżnym. W tym ujęciu gwary kurpiowskie obejmują dwie enklawy terytorialne: koło Ostrołęki i Myszyńca (większa) i koło Broka nad Bugiem (mniejsza). (Zob. Mapa. Kurpie na mapie dialektalnej Stanisława Urbańczyka. Źródło: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej, </em>wyd. II, Warszawa 1962, mapa nr 1.).</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Zgodnie z nowszymi podziałami Kurpie sytuuje się na Mazowszu północnym (ściślej północno-wschodnim). Kładzie się też większy nacisk na związki kurpiowsko-mazurskie. </div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_487_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie </h3>\r\n <p>Kurpie - wewnętrzne zróżnicowanie. Za: Anna Kowalska, <em>Podziały językowe Mazowsza na tle podziałów pozajęzykowych</em></p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M050.gif" title="Kurpie " class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M050.gif" alt="Kurpie " class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M050.gif" alt="Kurpie thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_487_2 = new gallery($(''gallery_487_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n <div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Kurpiowszczyzna w świadomości społecznej jest odbierana jako jednolity region kulturowo-językowy, ale dotychczasowe badania dowodzą, że jest ona także zróżnicowana. Wewnętrzne podziały językowe na Kurpiach przedstawia mapa Anny Kowalskiej (zob. Mapa. Kurpie – wewnętrzne zróżnicowanie). Decydujące znaczenie dla kształtowania się zarówno gwary kurpiowskiej, jak i jej wewnętrznego zróżnicowania miało osadnictwo – przede wszystkim mazurskie z północy i w nieco mniejszym stopniu mazowieckie z południa. </div>Gwary kurpiowskie zachowują dwie podstawowe cechy dialektu mazowieckiego, tj. cechuje je:</div><ul><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=176&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>mazurzenie</B>:<BR>wymowa spółgłosek cz, sz, ż, dż jako c, s, z, dz'');return false" onmouseout="hideToolTip()">mazurzenie</a>, np. <em>nozycki </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_1","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0401#L32J#18A&cr=421867359&mid=41.1.179.128","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_1" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0401#L32J#18A&cr=421867359&mid=41.1.179.128" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, kosicek </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_2","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0402#L32J#18A&cr=416538297&mid=41.2.179.160","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_2" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0402#L32J#18A&cr=416538297&mid=41.2.179.160" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, przyjezdzajo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_3","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0403#L32J#18A&cr=614738592&mid=41.3.179.192","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_3" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0403#L32J#18A&cr=614738592&mid=41.3.179.192" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, zycenia</em><sup><em>o</em></sup><em> </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_4","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0404#L32J#18A&cr=179258436&mid=41.4.179.224","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_4" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0404#L32J#18A&cr=179258436&mid=41.4.179.224" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pocęstune</em><sup><em>y</em></sup><em>k </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_5","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0405#L32J#18A&cr=345276981&mid=41.5.179.256","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_5" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0405#L32J#18A&cr=345276981&mid=41.5.179.256" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, soruje </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_6","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0406#L32J#18A&cr=273691845&mid=41.6.179.288","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_6" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0406#L32J#18A&cr=273691845&mid=41.6.179.288" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, cerwóny </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_7","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0407#L32J#18A&cr=193524678&mid=41.7.179.320","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_7" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0407#L32J#18A&cr=193524678&mid=41.7.179.320" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= nożyczki, koszyczek, życzenia, poczęstunek, szoruje, czerwony,</div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=236&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</B>:<BR>(f. ubezdźwięczniająca) wymowa bezdźwięczna spółgłosek na końcu (w wygłosie) pierwszego wyrazu przed drugim wyrazem, który zaczyna się na samogłoskę lub na spółgłoski r, l, ł, m, n'');return false" onmouseout="hideToolTip()">fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</a>, np. <em>ksio</em><sup><em>u</em></sup><em>n</em><em><u>c u</u></em><em>bziera </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_8","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0408#L32J#18A&cr=615473982&mid=41.8.179.352","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_8" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0408#L32J#18A&cr=615473982&mid=41.8.179.352" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, ty</em><em><u>s i </u></em><em>śle</em><sup><em>y</em></sup><em>dź </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_9","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0409#L32J#18A&cr=479831256&mid=41.9.179.384","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_9" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0409#L32J#18A&cr=479831256&mid=41.9.179.384" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, ty</em><em><u>s r</u></em><em>obził </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_10","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0410#L32J#18A&cr=981345267&mid=41.10.179.416","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_10" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0410#L32J#18A&cr=981345267&mid=41.10.179.416" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, tero</em><em><u>s j</u></em><em>us jest</em><em><u> l</u></em><em>epsiej </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_11","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0411#L32J#18A&cr=894513267&mid=41.11.179.448","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_11" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0411#L32J#18A&cr=894513267&mid=41.11.179.448" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, ju</em><em><u>s n</u></em><em>ie wyrobzio sie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_12","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0412#L32J#18A&cr=415267893&mid=41.12.179.480","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_12" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0412#L32J#18A&cr=415267893&mid=41.12.179.480" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, gospodo</em><em><u>sz i</u></em><em>dzie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_13","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0413#L32J#18A&cr=531478962&mid=41.13.179.512","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_13" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0413#L32J#18A&cr=531478962&mid=41.13.179.512" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript><em> </em>= ksiądz obziera (tj. ogląda), też i śledź, też robił, teraz jest już lepiej, już nie wyrabia się, gospodarz idzie. </div></li></ul><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Z mazurzeniem związane jest zjawisko pokrewne – <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=108&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>siakanie</B>:<BR>wymowa spółgłosek sz, ż jako ś, ź; termin używany też często w znaczeniu sziakania, czyli wymowy spółgłosek sz, ż, cz, dż i ś, ź, ć, dź jako sz, ż, cz, dż'');return false" onmouseout="hideToolTip()">siakanie</a>, np. <em>burśtyny </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_14","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0414#L32J#18A&cr=352719846&mid=41.14.179.544","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_14" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0414#L32J#18A&cr=352719846&mid=41.14.179.544" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, podeświe </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_15","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0415#L32J#18A&cr=596238174&mid=41.15.179.576","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_15" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0415#L32J#18A&cr=596238174&mid=41.15.179.576" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, róźne </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_16","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0416#L32J#18A&cr=186749325&mid=41.16.179.608","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_16" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0416#L32J#18A&cr=186749325&mid=41.16.179.608" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, zielarstwa </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_17","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0417#L32J#18A&cr=816549723&mid=41.17.179.640","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_17" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0417#L32J#18A&cr=816549723&mid=41.17.179.640" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, śtyry </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_18","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0418#L32J#18A&cr=793561428&mid=41.18.179.672","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_18" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0418#L32J#18A&cr=793561428&mid=41.18.179.672" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= bursztyny, podeszwie, różne, żelastwa, cztery. </div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; text-indent: 0.64cm; line-height: 150%"><strong>Samogłoski pochylone </strong>na Kurpiach wymawiane są następująco: </div><ul><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=114&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoska pochylona</B>:<BR>(inaczej: ścieśniona lub zwężona) o zwężonej (podwyższonej) artykulacji w stosunku do samogłosek jasnych; kontynuanty dawnych sam. długich'');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłoska pochylona <em>a</em><sup><em>o</em></sup></a> zachowuje się albo jako odrębny dźwięk pośredni między <em>a</em> i <em>o</em>, np. <em>ksia</em><sup><em>o</em></sup><em>tków </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_19","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0419#L32J#18A&cr=723456981&mid=41.19.179.704","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_19" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0419#L32J#18A&cr=723456981&mid=41.19.179.704" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, ja</em><sup><em>o</em></sup><em>jka </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_20","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0420#L32J#18A&cr=736584219&mid=41.20.179.736","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_20" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0420#L32J#18A&cr=736584219&mid=41.20.179.736" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, wykła</em><sup><em>o</em></sup><em>do </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_21","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0421#L32J#18A&cr=293187564&mid=41.21.179.768","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_21" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0421#L32J#18A&cr=293187564&mid=41.21.179.768" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript><em>, zwana</em><sup><em>o </em></sup>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_22","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0422#L32J#18A&cr=495217683&mid=41.22.179.800","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_22" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0422#L32J#18A&cr=495217683&mid=41.22.179.800" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, przeba</em><sup><em>o</em></sup><em>co </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_23","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0423#L32J#18A&cr=316742985&mid=41.23.179.832","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_23" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0423#L32J#18A&cr=316742985&mid=41.23.179.832" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, ga</em><sup><em>o</em></sup><em>rścio </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_24","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0424#L32J#18A&cr=856129473&mid=41.24.179.864","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_24" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0424#L32J#18A&cr=856129473&mid=41.24.179.864" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = kwiatków, jajka, wykłada, zwana, przebacza, garścią, albo utożsamia się całkowicie z <em>o</em>, np. <em>dziewcoki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_25","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0425#L32J#18A&cr=136875249&mid=41.25.179.896","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_25" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0425#L32J#18A&cr=136875249&mid=41.25.179.896" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, dwanoście </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_26","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0426#L32J#18A&cr=643289571&mid=41.26.179.928","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_26" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0426#L32J#18A&cr=643289571&mid=41.26.179.928" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, teroz </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_27","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0427#L32J#18A&cr=781462953&mid=41.27.179.960","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_27" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0427#L32J#18A&cr=781462953&mid=41.27.179.960" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= dziewczaki, dwanaście, teraz;</div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=114&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoska pochylona</B>:<BR>(inaczej: ścieśniona lub zwężona) o zwężonej (podwyższonej) artykulacji w stosunku do samogłosek jasnych; kontynuanty dawnych sam. długich'');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłoska pochylona <em>e</em><sup><em>i/y</em></sup></a> to dźwięk pośredni między <em>e </em>oraz <em>i </em>lub zrównany z <em>i</em>, np. <em>chle</em><sup><em>i</em></sup><em>ba </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_28","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0428#L32J#18A&cr=851264739&mid=41.28.179.992","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_28" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0428#L32J#18A&cr=851264739&mid=41.28.179.992" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, sy</em><sup><em>e</em></sup><em>rwe</em><sup><em>y</em></sup><em>tku </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_29","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0429#L32J#18A&cr=459123867&mid=41.29.179.1024","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_29" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0429#L32J#18A&cr=459123867&mid=41.29.179.1024" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, śle</em><sup><em>i</em></sup><em>dź </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_30","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0430#L32J#18A&cr=384916572&mid=41.30.179.1056","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_30" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0430#L32J#18A&cr=384916572&mid=41.30.179.1056" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, tale</em><sup><em>i</em></sup><em>rzi</em><sup><em>y</em></sup><em>ków </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_31","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0431#L32J#18A&cr=482157936&mid=41.31.179.1088","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_31" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0431#L32J#18A&cr=482157936&mid=41.31.179.1088" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= chleba, serwetkę, śledź, talerzyków, także w grupie <em>-er- > -ir-</em> kontynuantem <em>e</em> jest <em>i</em>, np. <em>dopsi</em><sup><em>y</em></sup><em>ro </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_32","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0432#L32J#18A&cr=763849125&mid=41.32.179.1120","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_32" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0432#L32J#18A&cr=763849125&mid=41.32.179.1120" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> = </em>dopiero; </div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">z <em>o </em>pochylonym (zob. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=114&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoska pochylona</B>:<BR>(inaczej: ścieśniona lub zwężona) o zwężonej (podwyższonej) artykulacji w stosunku do samogłosek jasnych; kontynuanty dawnych sam. długich'');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłoska pochylona <em>o</em><sup><em>u</em></sup></a>) związane są wahania w zakresie <em>o – ó, </em>por. nietypowe <em>ó</em> na miejscu ogólnopolskiego <em>o</em>, mające szerszy, nieograniczony do Kurpiowszczyzny zasięg, np. <em>chtóś </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_33","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0433#L32J#18A&cr=495281367&mid=41.33.179.1152","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_33" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0433#L32J#18A&cr=495281367&mid=41.33.179.1152" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pomódlo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_34","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0434#L32J#18A&cr=259167483&mid=41.34.179.1184","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_34" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0434#L32J#18A&cr=259167483&mid=41.34.179.1184" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, cóś </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_35","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0435#L32J#18A&cr=926817435&mid=41.35.179.1216","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_35" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0435#L32J#18A&cr=926817435&mid=41.35.179.1216" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = ktoś, pomodlą się, coś. </div></li></ul><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Należy podkreślić, że obecność <em>a</em> pochylonego łączy gwary kurpiowskie z Mazowszem bliższym, lewobrzeżnym, a nie z Mazowszem dalszym, z którym terytorialnie Kurpie są związane (gwary Mazowsza dalszego bezpośrednio sąsiadującego z gwarami kurpiowskimi na ogół nie znają <em>a </em>pochylonego, gdyż zrównało się ono w wymowie z <em>a</em> jasnym).</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><strong>Wymowa samogłosek nosowych </strong>w gwarze kurpiowskiej jest obecnie zróżnicowana i rozchwiana. Na ogół w literaturze dialektologicznej podkreśla się, że charakterystyczną cechą kurpiowską jest <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=77&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>szeroka wymowa ę i grupy en</B>:<BR>wymowa samogłoski nosowej przedniej jako nosowego a (obniżona)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">szeroka wymowa samogłoski przedniej <em>ę</em></a>, czemu towarzyszy szeroka wymowa grupy <em>eN</em>. Już w okresie międzywojennym zauważono jednak, że wymowa <em>ę </em>może być zróżnicowana, tj. szeroka, równa ogólnopolskiej lub zwężona, np. H. Friedrich stwierdzał, że Kurp spod Myszyńca powie <em>bańdzie</em>, <em>psiankny</em>, <em>scanscia</em>, a spod Turośli: <em>bendzie</em>, <em>psiekny</em>, <em>scenscio </em>(=będzie, piękny, szczęścia). </div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">W nagraniach z Charcibałdy spod Myszyńca szeroka wymowa <em>ę </em>występuje już wyjątkowo, jej ślady widać tylko w wymówieniu <em>dziesiańć </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_36","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0436#L32J#18A&cr=835194762&mid=41.36.179.1248","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_36" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0436#L32J#18A&cr=835194762&mid=41.36.179.1248" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = dziesięć oraz w odnosowionej realizacji <em>ę </em>w wygłosie: <em>na ziosna </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_37","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0437#L32J#18A&cr=198674235&mid=41.37.179.1280","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_37" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0437#L32J#18A&cr=198674235&mid=41.37.179.1280" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, w to butelka </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_38","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0438#L32J#18A&cr=856493172&mid=41.38.179.1312","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_38" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0438#L32J#18A&cr=856493172&mid=41.38.179.1312" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript> = na wiosnę, w tę butelkę i w formie 3.os. lp. czasu przeszłego r. żeńskiego, np. <em>wziała </em>= wzięła. Przeważa natomiast wymowa zgodna z polszczyzną ogólną (np. <em>kolęde </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_39","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0439#L32J#18A&cr=847931526&mid=41.39.179.1344","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_39" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0439#L32J#18A&cr=847931526&mid=41.39.179.1344" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pocęstujo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_40","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0440#L32J#18A&cr=926173458&mid=41.40.179.1376","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_40" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0440#L32J#18A&cr=926173458&mid=41.40.179.1376" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>) lub zwężona, np. <em>pińdziesiunt </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_41","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0441#L32J#18A&cr=953876241&mid=41.41.179.1408","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_41" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0441#L32J#18A&cr=953876241&mid=41.41.179.1408" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pyntka </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_42","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0442#L32J#18A&cr=873694251&mid=41.42.179.1440","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_42" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0442#L32J#18A&cr=873694251&mid=41.42.179.1440" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = pięćdziesiąt, pętka.</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Samogłoska tylna <em>ą </em>w śródgłosie jest wymawiana zgodnie z językiem ogólnopolskim (np. <em>niesiące </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_43","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0443#L32J#18A&cr=392457861&mid=41.43.179.1472","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_43" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0443#L32J#18A&cr=392457861&mid=41.43.179.1472" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, ksiądz </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_44","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0444#L32J#18A&cr=415923867&mid=41.44.179.1504","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_44" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0444#L32J#18A&cr=415923867&mid=41.44.179.1504" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>) lub w sposób ścieśniony, np. <em>ciungnik </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_45","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0445#L32J#18A&cr=159742368&mid=41.45.179.1536","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_45" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0445#L32J#18A&cr=159742368&mid=41.45.179.1536" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, wyglunda </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_46","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0446#L32J#18A&cr=437916258&mid=41.46.179.1568","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_46" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0446#L32J#18A&cr=437916258&mid=41.46.179.1568" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, su</em><sup><em>m</em></sup><em>siedzi </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_47","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0447#L32J#18A&cr=854937126&mid=41.47.179.1600","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_47" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0447#L32J#18A&cr=854937126&mid=41.47.179.1600" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, su</em><sup><em>n</em></sup><em>siada </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_48","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0448#L32J#18A&cr=732498156&mid=41.48.179.1632","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_48" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0448#L32J#18A&cr=732498156&mid=41.48.179.1632" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript><em>, dziesiuntki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_49","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0449#L32J#18A&cr=214837956&mid=41.49.179.1664","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_49" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0449#L32J#18A&cr=214837956&mid=41.49.179.1664" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, zaprzungo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_50","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0450#L32J#18A&cr=749635821&mid=41.50.179.1696","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_50" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0450#L32J#18A&cr=749635821&mid=41.50.179.1696" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= ciągnik, wygląda, sąsiedzi, sąsiada, dziesiątki, zaprząga (ogp. zaprzęga). </div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">W wygłosie natomiast charakterystyczny jest <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=47&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>zanik nosowości</B>:<BR>wymowa samogłosek nosowych bez rezonansu nosowego jako odpowiadających im ustnych'');return false" onmouseout="hideToolTip()">zanik nosowości</a> nie tylko <em>ę</em>, zgodnie ze stanem ogólnopolskim (<em>na paste</em><sup><em>y</em></sup><em>rke </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_51","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0451#L32J#18A&cr=598137642&mid=41.51.179.1728","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_51" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0451#L32J#18A&cr=598137642&mid=41.51.179.1728" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>), lecz przede wszystkim <em>ą</em>, np. <em>ploto </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_52","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0452#L32J#18A&cr=781653294&mid=41.52.179.1760","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_52" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0452#L32J#18A&cr=781653294&mid=41.52.179.1760" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, na szósto </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_53","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0453#L32J#18A&cr=639582714&mid=41.53.179.1792","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_53" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0453#L32J#18A&cr=639582714&mid=41.53.179.1792" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript><em>, śpie</em><sup><em>y</em></sup><em>wajo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_54","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0454#L32J#18A&cr=941756283&mid=41.54.179.1824","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_54" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0454#L32J#18A&cr=941756283&mid=41.54.179.1824" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, na mso </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_55","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0455#L32J#18A&cr=732158469&mid=41.55.179.1856","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_55" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0455#L32J#18A&cr=732158469&mid=41.55.179.1856" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, skońco </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_56","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0456#L32J#18A&cr=935768214&mid=41.56.179.1888","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_56" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0456#L32J#18A&cr=935768214&mid=41.56.179.1888" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript><em>, pogrzebowo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_57","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0457#L32J#18A&cr=928457361&mid=41.57.179.1920","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_57" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0457#L32J#18A&cr=928457361&mid=41.57.179.1920" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, z to młodo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_58","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0458#L32J#18A&cr=723948561&mid=41.58.179.1952","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_58" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0458#L32J#18A&cr=723948561&mid=41.58.179.1952" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= plotą, na szóstą, śpiewają, na mszą (tj. na mszę), skończą, pogrzebową, z tą młodą.</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Wymowa grup <em>ęł, ęl, ął</em> w formach czasu przeszłego jest natomiast taka jak w wielu gwarach polskich, tj. jak <em>en</em>, <em>on </em>z przesunięciem nosowości na spółgłoskę, np. <em>zaceni </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_59","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0459#L32J#18A&cr=641395827&mid=41.59.179.1984","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_59" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0459#L32J#18A&cr=641395827&mid=41.59.179.1984" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, wzieno </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_60","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0460#L32J#18A&cr=561247983&mid=41.60.179.2016","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_60" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0460#L32J#18A&cr=561247983&mid=41.60.179.2016" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, zagineni </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_61","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0461#L32J#18A&cr=328471965&mid=41.61.179.2048","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_61" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0461#L32J#18A&cr=328471965&mid=41.61.179.2048" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, sie zacon </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_62","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0462#L32J#18A&cr=953718462&mid=41.62.179.2080","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_62" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0462#L32J#18A&cr=953718462&mid=41.62.179.2080" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, wyciągneni </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_63","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0463#L32J#18A&cr=217534968&mid=41.63.179.2112","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_63" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0463#L32J#18A&cr=217534968&mid=41.63.179.2112" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= zaczęli, wzięło, zaginęli, się zaczął, wyciągnęli.</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Lepiej (niż <em>ę</em>) zachowana jest w mowie informatorki szeroka wymowa grupy <em>eN</em>, np. <em>przed progam </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_64","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0464#L32J#18A&cr=259173684&mid=41.64.179.2144","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_64" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0464#L32J#18A&cr=259173684&mid=41.64.179.2144" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>sie</em><sup><em>y</em></sup><em>rpam </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_65","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0465#L32J#18A&cr=729185346&mid=41.65.179.2176","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_65" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0465#L32J#18A&cr=729185346&mid=41.65.179.2176" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, jedan </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_66","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0466#L32J#18A&cr=892361547&mid=41.66.179.2208","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_66" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0466#L32J#18A&cr=892361547&mid=41.66.179.2208" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, przedtam </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_67","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0467#L32J#18A&cr=834921576&mid=41.67.179.2240","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_67" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0467#L32J#18A&cr=834921576&mid=41.67.179.2240" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, potam </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_68","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0468#L32J#18A&cr=946138275&mid=41.68.179.2272","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_68" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0468#L32J#18A&cr=946138275&mid=41.68.179.2272" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, roweram </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_69","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0469#L32J#18A&cr=367289451&mid=41.69.179.2304","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_69" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0469#L32J#18A&cr=367289451&mid=41.69.179.2304" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= przed progiem, sierpem, jeden, przedtem, potem, rowerem.<strong> </strong>Grupa <em>oN </em>natomiast realizowana jest – paralelnie do nosówki tylnej – w sposób zwężony jako <em>óN</em>, np. <em>Zielónych Śwontków </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_70","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0470#L32J#18A&cr=863195274&mid=41.70.179.2336","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_70" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0470#L32J#18A&cr=863195274&mid=41.70.179.2336" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, zielóne </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_71","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0471#L32J#18A&cr=439186275&mid=41.71.179.2368","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_71" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0471#L32J#18A&cr=439186275&mid=41.71.179.2368" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, kómbaj</em><sup><em>n</em></sup><em> </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_72","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0472#L32J#18A&cr=349516728&mid=41.72.179.2400","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_72" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0472#L32J#18A&cr=349516728&mid=41.72.179.2400" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript><em>, kónia </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_73","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0473#L32J#18A&cr=329167458&mid=41.73.179.2432","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_73" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0473#L32J#18A&cr=329167458&mid=41.73.179.2432" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, stróny </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_74","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0474#L32J#18A&cr=173924865&mid=41.74.179.2464","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_74" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0474#L32J#18A&cr=173924865&mid=41.74.179.2464" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, bómbke </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_75","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0475#L32J#18A&cr=792413865&mid=41.75.179.2496","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_75" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0475#L32J#18A&cr=792413865&mid=41.75.179.2496" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= Zielonych Świątków, zielone, kombajn, konia, strony, bombkę. Wymową <em>ę</em>, <em>eN</em> → <em>ą</em>, <em>aN, </em>dziś już zachowaną szczątkowo, gwara kurpiowska także nawiązuje do gwar Mazowsza bliższego, a nie dalszego, na którym Kurpie są położone. </div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Cechą w świadomości społecznej obecnie uznawaną za typowo kurpiowską, choć również mającą szerszy zasięg w gwarach polskich) jest <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=273&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>asynchroniczna wymowa samogłosek nosowych</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">asynchroniczna wymowa głosek wargowych miękkich </a>. Spółgłoski miękkie <em>b’, p’ </em>są wymawiane dwuelementowo jako <em>bź, pś</em>, tj. z miękkością wyodrębniającą się w postaci spółgłoski szczelinowej <em>ź, ś</em>, np. <em>robzio </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_76","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0476#L32J#18A&cr=134627985&mid=41.76.179.2528","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_76" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0476#L32J#18A&cr=134627985&mid=41.76.179.2528" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, bzibułki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_77","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0477#L32J#18A&cr=235169478&mid=41.77.179.2560","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_77" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0477#L32J#18A&cr=235169478&mid=41.77.179.2560" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, kobzieta z kobzieto </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_78","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0478#L32J#18A&cr=542173896&mid=41.78.179.2592","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_78" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0478#L32J#18A&cr=542173896&mid=41.78.179.2592" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, przypsinajo</em><sup><em>u</em></sup><em> </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_79","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0479#L32J#18A&cr=173642859&mid=41.79.179.2624","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_79" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0479#L32J#18A&cr=173642859&mid=41.79.179.2624" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, po kurpsiecku </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_80","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0480#L32J#18A&cr=154327689&mid=41.80.179.2656","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_80" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0480#L32J#18A&cr=154327689&mid=41.80.179.2656" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, ustąpsiuł </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_81","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0481#L32J#18A&cr=571893462&mid=41.81.179.2688","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_81" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0481#L32J#18A&cr=571893462&mid=41.81.179.2688" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= robią, bibułki, kobieta z kobietą, przypinają, po kurpiowsku, ustąpił. W artykulacji spółgłosek wargowo-zębowych <em>w’, f’ </em>występuje natomiast zanik artykulacji wargowo-zębowej, stąd spółgłoska <em>w’ > ź</em>, np. <em>do ziecora </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_82","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0482#L32J#18A&cr=326789154&mid=41.82.179.2720","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_82" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0482#L32J#18A&cr=326789154&mid=41.82.179.2720" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, popraziny </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_83","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0483#L32J#18A&cr=437865192&mid=41.83.179.2752","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_83" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0483#L32J#18A&cr=437865192&mid=41.83.179.2752" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, staziajo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_84","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0484#L32J#18A&cr=596832741&mid=41.84.179.2784","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_84" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0484#L32J#18A&cr=596832741&mid=41.84.179.2784" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, spoziedzi </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_85","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0485#L32J#18A&cr=317954268&mid=41.85.179.2816","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_85" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0485#L32J#18A&cr=317954268&mid=41.85.179.2816" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = do wieczora, poprawiny, stawiają, spowiedzi, spółgłoska <em>f’ > ś</em>, np. <em>potrasili </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_86","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0486#L32J#18A&cr=641982573&mid=41.86.179.2848","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_86" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0486#L32J#18A&cr=641982573&mid=41.86.179.2848" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, osiara </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_87","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0487#L32J#18A&cr=714296835&mid=41.87.179.2880","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_87" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0487#L32J#18A&cr=714296835&mid=41.87.179.2880" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = potrafili, ofiara. Zanik artykulacji wargowej charakteryzuje też wymowę <em>m’</em>, stąd <em>m’ > ń</em>, np. <em>ponieścić </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_88","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0488#L32J#18A&cr=967518234&mid=41.88.179.2912","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_88" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0488#L32J#18A&cr=967518234&mid=41.88.179.2912" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, w niastach </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_89","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0489#L32J#18A&cr=839142765&mid=41.89.179.2944","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_89" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0489#L32J#18A&cr=839142765&mid=41.89.179.2944" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, kanienie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_90","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0490#L32J#18A&cr=128649735&mid=41.90.179.2976","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_90" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0490#L32J#18A&cr=128649735&mid=41.90.179.2976" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, panięto </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_91","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0491#L32J#18A&cr=174596832&mid=41.91.179.3008","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_91" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0491#L32J#18A&cr=174596832&mid=41.91.179.3008" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = pomieścić, w miastach, kamienie, pamięta. </div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><br /></div><div align="justify" style="border: 1px solid #000000; padding: 0.04cm 0.14cm; margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">☺Czy wiesz, że... Na Kurpiach znane jest obiegowe powiedzenie ukazujące ten typ wymowy: <em>Ziater zieje w same zierzeje </em>= Wiatr wieje w same wierzeje (tj. wrota, drzwi). </div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><br /></div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Z wymową asynchroniczną spółgłosek wargowych miękkich związane jest stwardnienie w grupie <em>św’ > św</em>, np. <em>śwencone</em><sup><em>y</em></sup><em>j </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_92","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0492#L32J#18A&cr=439816275&mid=41.92.179.3040","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_92" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0492#L32J#18A&cr=439816275&mid=41.92.179.3040" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pośwenci </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_93","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0493#L32J#18A&cr=749836152&mid=41.93.179.3072","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_93" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0493#L32J#18A&cr=749836152&mid=41.93.179.3072" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, śwatełka </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_94","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0494#L32J#18A&cr=231498756&mid=41.94.179.3104","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_94" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0494#L32J#18A&cr=231498756&mid=41.94.179.3104" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, śwuntecne </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_95","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0495#L32J#18A&cr=149763258&mid=41.95.179.3136","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_95" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0495#L32J#18A&cr=149763258&mid=41.95.179.3136" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, śwęto </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_96","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0496#L32J#18A&cr=825674193&mid=41.96.179.3168","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_96" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0496#L32J#18A&cr=825674193&mid=41.96.179.3168" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, śwycke </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_97","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0497#L32J#18A&cr=254187693&mid=41.97.179.3200","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_97" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0497#L32J#18A&cr=254187693&mid=41.97.179.3200" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, śwynie </em>= święconej, poświęci, światełka, świąteczne, święto, świeczkę, świnie.</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Inne charakterystyczne cechy fonetyczne mazowieckie i szerzej także północnopolskie to: </div><ul><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">północnopolskie zmieszanie <em>i )( y </em>{zob. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=119&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoska y w gwarach</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Samogłoska <em>y</em> w gwarach</a>, np. <em>z c·ibulu </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_98","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0498#L32J#18A&cr=421875369&mid=41.98.179.3232","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_98" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0498#L32J#18A&cr=421875369&mid=41.98.179.3232" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, ri</em><sup><em>y</em></sup><em>by </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_99","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0499#L32J#18A&cr=543971286&mid=41.99.179.3264","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_99" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0499#L32J#18A&cr=543971286&mid=41.99.179.3264" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> , tale</em><sup><em>i</em></sup><em>rzi</em><sup><em>y</em></sup><em>ków </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_100","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0431#L32J#18A&cr=721689534&mid=41.100.179.3296","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_100" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0431#L32J#18A&cr=721689534&mid=41.100.179.3296" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, c·i r·iba </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_101","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0500#L32J#18A&cr=175349268&mid=41.101.179.3328","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_101" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0500#L32J#18A&cr=175349268&mid=41.101.179.3328" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, potraw·i </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_102","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0501#L32J#18A&cr=329751846&mid=41.102.179.3360","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_102" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0501#L32J#18A&cr=329751846&mid=41.102.179.3360" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, ta muz·ika </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_103","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0502#L32J#18A&cr=814763925&mid=41.103.179.3392","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_103" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0502#L32J#18A&cr=814763925&mid=41.103.179.3392" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, skrzipki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_104","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0503#L32J#18A&cr=285714396&mid=41.104.179.3424","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_104" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0503#L32J#18A&cr=285714396&mid=41.104.179.3424" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= z cybulą (tj. cebulą), ryby, talerzyków, czy ryba, potrawy, ta muzyka, skrzypki, </div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">miękka wymowa grupy <em>chy</em> jako <em>chi</em>, np. <em>łancuchi </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_105","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0504#L32J#18A&cr=528941736&mid=41.105.179.3456","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_105" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0504#L32J#18A&cr=528941736&mid=41.105.179.3456" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, na blachi </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_106","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0505#L32J#18A&cr=124975863&mid=41.106.179.3488","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_106" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0505#L32J#18A&cr=124975863&mid=41.106.179.3488" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, fafernuchi </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_107","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0506#L32J#18A&cr=986173524&mid=41.107.179.3520","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_107" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0506#L32J#18A&cr=986173524&mid=41.107.179.3520" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, fartuchi </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_108","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0507#L32J#18A&cr=356249871&mid=41.108.179.3552","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_108" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0507#L32J#18A&cr=356249871&mid=41.108.179.3552" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= łańcuchy, na blachy, fafernuchy ‘rodzaj ciasteczek’, fartuchy,</div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">brak <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=187&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>kontrakcja</B>:<BR>(inaczej: ściągnięcie) spłynięcie dwu samogłosek przedzielonych jotą (j), która w takiej pozycji zanikała'');return false" onmouseout="hideToolTip()">kontrakcji</a>, czyli ściągnięcia, w formach czasownikowych, np. <em>postojały </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_109","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0508#L32J#18A&cr=928574163&mid=41.109.179.3584","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_109" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0508#L32J#18A&cr=928574163&mid=41.109.179.3584" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, stojałem</em> = postały, stałem.</div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=268&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>brak przegłosu e > �o, ě > �a.</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">brak przegłosu <em>ě > ‘a</em></a>, czyli upowszechnienie się tematów z <em>e</em> (nieprzegłoszonych), w niektórych wyrazach, np. <em>ziedro </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_110","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0509#L32J#18A&cr=786354192&mid=41.110.179.3616","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_110" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0509#L32J#18A&cr=786354192&mid=41.110.179.3616" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, zagnietali </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_111","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0510#L32J#18A&cr=263958174&mid=41.111.179.3648","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_111" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0510#L32J#18A&cr=263958174&mid=41.111.179.3648" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = wiadro, zagniatali,</div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=143&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przejście nagłosowego ja- ? je-,</B>:<BR>wymowa grup ja- i ra- na początku wyrazu (w nagłosie) jako je- i re-'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przejście nagłosowego <em>ja->je-</em></a>, np. <em>jegodzinia</em><sup><em>o</em></sup><em>ku </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_112","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0511#L32J#18A&cr=675324189&mid=41.112.179.3680","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_112" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0511#L32J#18A&cr=675324189&mid=41.112.179.3680" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, jebka </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_113","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0512#L32J#18A&cr=327965814&mid=41.113.179.3712","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_113" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0512#L32J#18A&cr=327965814&mid=41.113.179.3712" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>,<em> jekoś </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_114","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0513#L32J#18A&cr=659814372&mid=41.114.179.3744","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_114" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0513#L32J#18A&cr=659814372&mid=41.114.179.3744" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, jekie </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_115","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0514#L32J#18A&cr=146598372&mid=41.115.179.3776","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_115" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0514#L32J#18A&cr=146598372&mid=41.115.179.3776" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= jagodziniaku (tj. kępki krzewów jagodowych), jabłka, jakoś, jakie, </div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">mazowiecka i północnopolska wymowa <em>ja </em>zamiast ogp. <em>je</em> w czasowniku <em>jechać </em>i w pochodnych od niego czasownikach przedrostkowych, np. <em>jadzie </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_116","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0515#L32J#18A&cr=549862317&mid=41.116.179.3808","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_116" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0515#L32J#18A&cr=549862317&mid=41.116.179.3808" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, przyjadzie</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_117","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0516#L32J#18A&cr=835149627&mid=41.117.179.3840","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_117" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0516#L32J#18A&cr=835149627&mid=41.117.179.3840" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = jedzie, przyjedzie,</div></li></ul><div align="justify" style="border: 1px solid #000000; padding: 0.04cm 0.14cm; margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">☺Czy wiesz, że .. Wymowa taka, typowa też dla warszawskiej gwary miejskiej (tzw. wiech), odnotowana została w żartobliwym powiedzeniu: <em>Jadzia, trzym Jadzię, bo jak tramwaj nadjadzie, to nam Jadzię przejadzie</em>. Na całym Mazowszu i szerzej w Polsce północno-wschodniej znany jest wariant tej frazy w postaci: <em>Jadzia, trzym Jadzię, bo jak pociąg nadjadzie, to nam Jadzię przejadzie</em>.</div><ul><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=142&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przejście nagłosowego ra- ? re-</B>:<BR>wymowa grup ja- i ra- na początku wyrazu (w nagłosie) jako je- i re-'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przejście nagłosowego <em>ra->re-</em></a>, np. <em>redził </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_118","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0517#L32J#18A&cr=326719854&mid=41.118.179.3872","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_118" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0517#L32J#18A&cr=326719854&mid=41.118.179.3872" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, redło </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_119","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0518#L32J#18A&cr=531479682&mid=41.119.179.3904","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_119" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0518#L32J#18A&cr=531479682&mid=41.119.179.3904" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, redliny </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_120","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0519#L32J#18A&cr=568942731&mid=41.120.179.3936","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_120" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0519#L32J#18A&cr=568942731&mid=41.120.179.3936" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= radził, radło, radliny,</div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=141&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przejście śródgłosowego -ar- > -er-</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przejście śródgłosowego <em>-ar- > -er-</em></a>, np. <em>umer </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_121","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0520#L32J#18A&cr=496281357&mid=41.121.179.3968","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_121" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0520#L32J#18A&cr=496281357&mid=41.121.179.3968" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, terli </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_122","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0521#L32J#18A&cr=287195436&mid=41.122.179.4000","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_122" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0521#L32J#18A&cr=287195436&mid=41.122.179.4000" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, wyterli </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_123","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0522#L32J#18A&cr=489671352&mid=41.123.179.4032","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_123" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0522#L32J#18A&cr=489671352&mid=41.123.179.4032" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, sie terło </em>= umarł, tarli, wytarli, się tarło.</div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">mazowiecki rozwój <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=98&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>sonanty</B>:<BR>głoski l, r, które mogą tworzyć sylaby, nie istniejące dziś w j. polskim'');return false" onmouseout="hideToolTip()">sonantycznego <em>ļ’</em></a>, który po spółgłoskach wargowych dał <em>’el</em>, np. <em>mielli </em>= mełli, lub <em>’oł </em>(przed spółgłoskami przedniojęzykowo-zębowymi): <em>się miołło </em>= się mełło<em>, </em></div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">twarda wymowa <em>k’, g’</em> w połączeniach <em>k’ + e, g’ + e</em>, np. <em>z makem </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_124","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0523#L32J#18A&cr=629317584&mid=41.124.179.4064","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_124" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0523#L32J#18A&cr=629317584&mid=41.124.179.4064" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, kedyś </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_125","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0524#L32J#18A&cr=563719284&mid=41.125.179.4096","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_125" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0524#L32J#18A&cr=563719284&mid=41.125.179.4096" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, jedni drugem </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_126","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0525#L32J#18A&cr=241376598&mid=41.126.179.4128","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_126" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0525#L32J#18A&cr=241376598&mid=41.126.179.4128" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, przed progam </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_127","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0464#L32J#18A&cr=457681392&mid=41.127.179.4160","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_127" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0464#L32J#18A&cr=457681392&mid=41.127.179.4160" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= z makiem, kiedyś, jedni drugiem (tj. drugim), przed progiem. </div></li></ul><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Szerszy zasięg charakteryzujący różne gwary polskie mają natomiast takie zjawiska, niekiedy prawie ogólnogwarowe, jak m.in.:</div><ul><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=137&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przejście wygłosowego lub śródgłosowego -ił-, -ył- > -uł- (yuł)</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przejście wygłosowego i śródgłosowego <em>-ił > uł</em></a>, np. <em>narodziuł </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_128","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0526#L32J#18A&cr=528473169&mid=41.128.179.4192","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_128" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0526#L32J#18A&cr=528473169&mid=41.128.179.4192" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript><em>, </em><sup><em>ł</em></sup><em>obraziuł </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_129","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0527#L32J#18A&cr=254831976&mid=41.129.179.4224","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_129" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0527#L32J#18A&cr=254831976&mid=41.129.179.4224" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, nie postaziuł </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_130","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0528#L32J#18A&cr=671324958&mid=41.130.179.4256","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_130" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0528#L32J#18A&cr=671324958&mid=41.130.179.4256" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pozwoluł </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_131","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0529#L32J#18A&cr=265347189&mid=41.131.179.4288","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_131" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0529#L32J#18A&cr=265347189&mid=41.131.179.4288" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript><em> </em>= narodził, obraził, nie postawił, pozwolił,</div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">obecność spółgłosek protetycznych, czyli <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=180&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>labializacja</B>:<BR>poprzedzanie sam. tylnych o, u niezgłoskotwórczym ł, czyli wymowa ło, ło, łu, łu'');return false" onmouseout="hideToolTip()">labializacja</a>, przede wszystkim w nagłosie samogłoski <em>o </em>i <em>u</em>, np. <sup><em>ł</em></sup><em>ozdobzi </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_132","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0530#L32J#18A&cr=189543762&mid=41.132.179.4320","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_132" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0530#L32J#18A&cr=189543762&mid=41.132.179.4320" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><sup><em>ł</em></sup><em>obloć </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_133","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0531#L32J#18A&cr=592148637&mid=41.133.179.4352","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_133" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0531#L32J#18A&cr=592148637&mid=41.133.179.4352" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,</em><sup><em> ł</em></sup><em>odpocywajo</em><sup><em>u</em></sup><em> </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_134","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0532#L32J#18A&cr=536897241&mid=41.134.179.4384","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_134" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0532#L32J#18A&cr=536897241&mid=41.134.179.4384" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, z </em><sup><em>ł</em></sup><em>octem </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_135","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0533#L32J#18A&cr=198675432&mid=41.135.179.4416","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_135" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0533#L32J#18A&cr=198675432&mid=41.135.179.4416" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,</em><sup><em> ł</em></sup><em>obrus </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_136","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0534#L32J#18A&cr=462958173&mid=41.136.179.4448","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_136" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0534#L32J#18A&cr=462958173&mid=41.136.179.4448" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><sup><em>ł</em></sup><em>ugodało </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_137","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0535#L32J#18A&cr=927648315&mid=41.137.179.4480","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_137" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0535#L32J#18A&cr=927648315&mid=41.137.179.4480" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= ozdobi się, oblać, odpoczywają, z octem, ugadało, rzadziej w śródgłosie, np. <em>przy</em><sup><em>ł</em></sup><em>ozdobiuł </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_138","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS0536#L32J#18A&mid=41.138.179.4512","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_138" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS0536#L32J#18A&mid=41.138.179.4512" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><sup><em> </em></sup>=<sup> </sup>przyozdobił, i <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=148&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>prejotacja</B>:<BR>poprzedzenie samogłosek na początku wyrazu (w nagłosie) przez j'');return false" onmouseout="hideToolTip()">prejotacja</a> przed samogłoskami <em>i, e</em>, np. <em>jidzie </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_139","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0537#L32J#18A&cr=315472869&mid=41.139.179.4544","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_139" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0537#L32J#18A&cr=315472869&mid=41.139.179.4544" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, swojich </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_140","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0538#L32J#18A&cr=248563197&mid=41.140.179.4576","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_140" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0538#L32J#18A&cr=248563197&mid=41.140.179.4576" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, jenace</em><sup><em>y</em></sup><em>j </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_141","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0539#L32J#18A&cr=476189253&mid=41.141.179.4608","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_141" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0539#L32J#18A&cr=476189253&mid=41.141.179.4608" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, jech </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_142","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0540#L32J#18A&cr=165437982&mid=41.142.179.4640","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_142" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0540#L32J#18A&cr=165437982&mid=41.142.179.4640" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>(tu <em>e </em>z <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=125&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>rozszerzenie artykulacyjne</B>:<BR>wymowa sam. wysokich i, y, u przy niższej niż zwykle pozycji języka jako e, o'');return false" onmouseout="hideToolTip()">rozszerzenia artykulacyjnego</a> przed spółgłoską nosową) = idzie, swoich, inaczej, ich,</div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=41&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>zmiany barwy samogłosek przed spółgłoskami półotwartymi</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">zmiany barwy samogłosek przed spółgłoskami półotwartymi</a>, np. <em>kórole </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_143","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0541#L32J#18A&cr=874392156&mid=41.143.179.4672","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_143" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0541#L32J#18A&cr=874392156&mid=41.143.179.4672" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, pociórki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_144","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0542#L32J#18A&cr=375981462&mid=41.144.179.4704","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_144" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0542#L32J#18A&cr=375981462&mid=41.144.179.4704" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, słóme </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_145","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0543#L32J#18A&cr=412386975&mid=41.145.179.4736","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_145" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0543#L32J#18A&cr=412386975&mid=41.145.179.4736" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= korale, paciorki, słomę,</div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=126&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>rozpodobnienie</B>:<BR>(dysymilacja) zróżnicowanie takich samych lub podobnych głosek, sąsiadujących ze sobą w wyrazie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">rozpodobnienie</a> grupy <em>kt > cht</em>, np. <em>chtórna </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_146","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0544#L32J#18A&cr=175462893&mid=41.146.179.4768","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_146" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0544#L32J#18A&cr=175462893&mid=41.146.179.4768" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, chtoś </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_147","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0545#L32J#18A&cr=945726831&mid=41.147.179.4800","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_147" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0545#L32J#18A&cr=945726831&mid=41.147.179.4800" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, chto </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_148","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0546#L32J#18A&cr=853497126&mid=41.148.179.4832","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_148" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0546#L32J#18A&cr=853497126&mid=41.148.179.4832" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, niechtórzy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_149","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0547#L32J#18A&cr=584316279&mid=41.149.179.4864","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_149" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0547#L32J#18A&cr=584316279&mid=41.149.179.4864" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= która, ktoś, kto, niektórzy, i grupy <em>chrz > krz</em>, np. <em>krzesny</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_150","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0548#L32J#18A&cr=514289673&mid=41.150.179.4896","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_150" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0548#L32J#18A&cr=514289673&mid=41.150.179.4896" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = chrzestny,</div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">różne wyrównania tematów fleksyjnych, np. <em>bzierzo </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_151","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0549#L32J#18A&cr=462189573&mid=41.151.179.4928","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_151" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0549#L32J#18A&cr=462189573&mid=41.151.179.4928" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = biorą na wzór 3.os. liczby pojedynczej <em>bierze</em>.</div></li></ul><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">W odmianie wyrazów (fleksji) typowe dla gwary kurpiowskiej i szerzej dla wielu gwar Mazowsza i północnej Polski są: </div><ul><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=264&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>celownik liczby mnogiej rzeczowników</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">celownik liczby pojedynczej rzeczowników męskich</a> z końcówką <em>-owiu</em>, powstałą ze skrzyżowania końcówek -<em>u</em> oraz -<em>owie</em>, w gwarze kurpiowskiej (na skutek asynchronicznej wymowy spółgłoski wargowej miękkiej <em>w’ > ź</em>) mającą postać <em>-oziu</em>, np. <em>księdzoziu </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_152","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0550#L32J#18A&cr=418756329&mid=41.152.179.4960","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_152" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0550#L32J#18A&cr=418756329&mid=41.152.179.4960" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, konioziu </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_153","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0551#L32J#18A&cr=896253174&mid=41.153.179.4992","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_153" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0551#L32J#18A&cr=896253174&mid=41.153.179.4992" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = księdzu, koniowi, </div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=167&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>narzędnik liczby mnogiej rzeczowników</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">narzędnik liczby mnogiej rzeczowników</a> z końcówką <em>-ani</em> (powstałą z <em>-ami</em> w rezultacie asynchronicznej wymowy spółgłoski wargowej miękkiej <em>m’ > ń</em>), np. <em>grabziani </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_154","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0552#L32J#18A&cr=761283594&mid=41.154.179.5024","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_154" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0552#L32J#18A&cr=761283594&mid=41.154.179.5024" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, saniani </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_155","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0553#L32J#18A&cr=341258967&mid=41.155.179.5056","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_155" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0553#L32J#18A&cr=341258967&mid=41.155.179.5056" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, brzózkani </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_156","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0554#L32J#18A&cr=298716543&mid=41.156.179.5088","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_156" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0554#L32J#18A&cr=298716543&mid=41.156.179.5088" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, rowerani </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_157","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0555#L32J#18A&cr=524138796&mid=41.157.179.5120","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_157" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0555#L32J#18A&cr=524138796&mid=41.157.179.5120" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, chrzcinami </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_158","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0556#L32J#18A&cr=934178652&mid=41.158.179.5152","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_158" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0556#L32J#18A&cr=934178652&mid=41.158.179.5152" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= grabiami, saniami, brzózkami, rowerami, chrzcinami, </div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">charakterystyczne formy przymiotników i zaimków przymiotnych oraz liczebników porządkowych (zob. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=157&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>odmiana przymiotników</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">odmiana przymiotników</a>, m.in. dopełniacza liczby pojedynczej z końcówką <em>-ygo / -igo</em>, np. <em>na jednygo </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_159","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0557#L32J#18A&cr=984631257&mid=41.159.179.5184","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_159" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0557#L32J#18A&cr=984631257&mid=41.159.179.5184" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = na jednego, narzędnika liczby mnogiej z końcówką <em>-emi // -eni</em>, np. <em>z teni </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_160","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0558#L32J#18A&cr=237168459&mid=41.160.179.5216","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_160" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0558#L32J#18A&cr=237168459&mid=41.160.179.5216" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, teni </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_161","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0559#L32J#18A&cr=184327569&mid=41.161.179.5248","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_161" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0559#L32J#18A&cr=184327569&mid=41.161.179.5248" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, róźneni </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_162","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0560#L32J#18A&cr=942138576&mid=41.162.179.5280","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_162" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0560#L32J#18A&cr=942138576&mid=41.162.179.5280" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= z tymi, tymi, różnymi, miejscownika liczby pojedynczej z końcówką <em>-em</em>, np. <em>po tem wszystkiem</em>,<em> na jakiemś patyku, w dwudzieste</em><sup><em>y</em></sup><em>m </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_163","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0561#L32J#18A&cr=682571934&mid=41.163.179.5312","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_163" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0561#L32J#18A&cr=682571934&mid=41.163.179.5312" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= po tym wszystkim, na jakimś patyku, w dwudziestym, </div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=224&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>formy 1.os. lmn. czasu teraźniejszego.</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">formy 1. os. lmn. czasu teraźniejszego</a> z końcówką <em>am</em>, np. <em>my móziem </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_164","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0562#L32J#18A&cr=819673452&mid=41.164.179.5344","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_164" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0562#L32J#18A&cr=819673452&mid=41.164.179.5344" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript><em> </em>= mówimy, i w czasie przeszłym, np. <em>robilim</em> = robiliśmy, </div></li><li><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''brak hasła w bazie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">formy 3. os. lmn. czasu przeszłego</a> zakończone na <em>-eli</em> (ogp. <em>-ali</em>), np. <em>sieli \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_165","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0563#L32J#18A&cr=569173284&mid=41.165.179.5376","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_165" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0563#L32J#18A&cr=569173284&mid=41.165.179.5376" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, leli</em> = siali, lali.</div></li></ul><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Ogólnogwarowy charakter ma natomiast upowszechnienie się końcówki <em>-ów </em>w dopełniaczu rzeczowników niezależnie od rodzaju gramatycznego, np. <em>trombków </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_166","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0564#L32J#18A&cr=864713952&mid=41.166.179.5408","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_166" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0564#L32J#18A&cr=864713952&mid=41.166.179.5408" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript><em>, kolendów </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_167","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0565#L32J#18A&cr=835694217&mid=41.167.179.5440","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_167" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0565#L32J#18A&cr=835694217&mid=41.167.179.5440" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, bronów </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_168","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0566#L32J#18A&cr=357649281&mid=41.168.179.5472","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_168" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0566#L32J#18A&cr=357649281&mid=41.168.179.5472" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, ciastów </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_169","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0567#L32J#18A&cr=392547861&mid=41.169.179.5504","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_169" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0567#L32J#18A&cr=392547861&mid=41.169.179.5504" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, spódniców </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_170","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0568#L32J#18A&cr=654318279&mid=41.170.179.5536","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_170" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0568#L32J#18A&cr=654318279&mid=41.170.179.5536" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, jajków </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_171","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0569#L32J#18A&cr=865413297&mid=41.171.179.5568","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_171" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0569#L32J#18A&cr=865413297&mid=41.171.179.5568" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= trąbek, kolęd, bron, ciast, spódnic, jajek. </div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">W 2. osobie liczby mnogiej czasu przeszłego i w trybie rozkazującym przetrwała archaiczna końcówka -<em>ta</em>, poświadczona m.in.w piosence weselnej: <em>Daliśta mnie dali, za kogośta chcieli, a teraz będzieta sami z niem siedzieli.</em></div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">W zakresie słowotwórstwa można wskazać przede wszystkim na rozpowszechnienie wyrazów utworzonych przyrostkiem -<em>ak</em> (wobec południowopolskiego typu na <em>-ę</em>), np. <em>dziewcoka</em> \r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_172","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0570#L32J#18A&cr=395146728&mid=41.172.179.5600","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_172" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0570#L32J#18A&cr=395146728&mid=41.172.179.5600" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> ‘dziewczęcia’, <em>dziewcoki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_173","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0425#L32J#18A&cr=264935178&mid=41.173.179.5632","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_173" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0425#L32J#18A&cr=264935178&mid=41.173.179.5632" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>‘dziewczęta’, <em>prosia</em><sup><em>o</em></sup><em>ka </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_174","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0571#L32J#18A&cr=432587961&mid=41.174.179.5664","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_174" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0571#L32J#18A&cr=432587961&mid=41.174.179.5664" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>‘prosięcia’, <em>ciela</em><sup><em>o</em></sup><em>ke </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_175","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0572#L32J#18A&cr=635819742&mid=41.175.179.5696","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_175" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0572#L32J#18A&cr=635819742&mid=41.175.179.5696" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>‘cielęcia’, <em>śwynioka</em>,<em> jegodzinia</em><sup><em>o</em></sup><em>ku </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_176","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0511#L32J#18A&cr=719526384&mid=41.176.179.5728","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_176" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0511#L32J#18A&cr=719526384&mid=41.176.179.5728" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>(<em>jagodziniaku</em> ‘kępki krzewów jagodowych’), <em>borozinia</em><sup><em>o</em></sup><em>ku</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_177","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0573#L32J#18A&cr=569347821&mid=41.177.179.5760","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_177" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0573#L32J#18A&cr=569347821&mid=41.177.179.5760" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript> (borowiniaku, czyli ‘kępki krzewów borówkowych’), <em>krześnioki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_178","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0574#L32J#18A&cr=563847921&mid=41.178.179.5792","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_178" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0574#L32J#18A&cr=563847921&mid=41.178.179.5792" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>‘chrześnicy’, <em>spaliniaka</em><sup><em>o</em></sup><em>m </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_179","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0575#L32J#18A&cr=326854971&mid=41.179.179.5824","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_179" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0575#L32J#18A&cr=326854971&mid=41.179.179.5824" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>(spaliniak ‘silnik spalinowy’). </div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Bardzo ciekawy jest tez zasób leksykalny gwary kurpiowskiej, który w dużej mierze decyduje o jej odrębności. Zachowało się w niej wiele słów archaicznych dzięki położeniu Kurpiowszczyzny i jej naturalnym granicom oddzielających ją od sąsiednich terenów. Specyficzne nazwy wyodrębniające gwarę kurpiowską to m.in. <em>gula </em>‘indyczka’, <em>kur </em>‘kogut’, <em>beczy </em>‘miauczy’, <em>chojka // chójka </em>‘sosna’, <em>rejbaczka</em> ‘tarka’, <em>rejbować </em>‘trzeć’, <em>rejbaki </em>‘kluski z tartych ziemniaków’, <em>gżegżółka </em>‘biedronka’, <em>kitel </em>‘spódnica’, <em>powłóczka </em>‘gruba halka od pasa noszona pod spódnicą’, <em>szpiki </em>‘skronie’, <em>bełk</em> ‘brzuch’, <em>łysta</em> ‘łydka’, <em>reby</em> ‘żebra’, <em>kruki </em>‘pisanki’. Tzw. gadki kurpiowskie zawierające typowe słownictwo gwarowe można usłyszeć podczas różnych imprez regionalnych, takich jak np. Miodobranie w Zawodziu pod Myszyńcem, Wesele Kurpiowskie w Kadzidle czy Niedziela Palmowa w Łysych.</div><div align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%">Gwara kurpiowska, dzięki staraniom ludzi rozmiłowanych w Kurpiowszczyźnie i powracającej modzie na regionalizm, jak i cała kultura kurpiowska, zachowuje się stosunkowo dobrze, jest pielęgnowana i upowszechniana. Stopień jej zachowania jest jednak różny na różnych terenach i w różnych pokoleniach. Podobnie jak na innych obszarach Polski i tu wpływ języka ogólnego wypiera gwarę. Cieszy się ona jednak prestiżem i jako taka jest nauczana na warsztatach językowych, promowana przez Związek Kurpiów i stosowana – przynajmniej częściowo – także na oficjalnych imprezach kurpiowskich. </div> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=498&Itemid=23">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=481&Itemid=23">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n<a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-gwara-regionu-mwr">Wersja rozszerzona</a>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('kurpie-gwara-regionu-mwr', 'kurpie', 'Gwara regionu (wersja rozszerzona)', 39999, '<div> </div>\r\n<div>Halina Karaś</div>\r\n<div>Instytut Języka Polskiego UW</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div align="center"><span style="font-size: larger;"><b>Gwara regionu</b></span></div>\r\n<div align="center"><span style="font-size: larger;"><b>Kurpie</b></span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b><span> </span></b></div>\r\n<p><span style="font-size: larger;"> </span></p>\r\n<div><b>Gwara kurpiowska – historia i współczesność </b></div>\r\n<p> </p>\r\n<div> </div>\r\n<div> Kurpiowszczyzna to wyraziście wyodrębniający się subregion w ramach szeroko rozumianego <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki">dialektu mazowieckiego</a>, zwłaszcza dziś, gdy nie ma już bezpośredniego kontaktu z ludnością autochtoniczną Mazur wschodnich, z którą łączyło ją m.in. silne rozłożenie spółgłosek wargowych miękkich (zob. Falińska 2010). Od prawie wieku gwara kurpiowska jest przedmiotem zainteresowań badaczy reprezentujących różne dyscypliny naukowe, przede wszystkim językoznawców, etnografów i historyków. Stan dawny gwary kurpiowskiej zostanie przedstawiony na podstawie badań dialektologicznych przeprowadzonych w latach 30. XX wieku przez Henryka Friedricha i Stanisława Dobosiewicza, następnie w latach 50. przez Annę Basarę (1965), Helenę Zduńską (1965) i Marię Grad-Mucową (1970).</div>\r\n<div>Wyniki badań przedwojennych dwóch uczniów profesora Witolda Doroszewskiego H. Friedricha i S. Dobosiewicza dotyczyły ściśle Kurpiów. Znamy je tylko z niekompletnej książki pierwszego badacza i z zapisków drugiego, dotychczas znanych niewielkiemu gronu badaczy. Monografia Henryka Friedricha <i>Gwara kurpiowska</i>, wykonana przed II wojną światową, znajdowała się w druku w chwili wybuchu wojny. Jej autor zginął w Powstaniu Warszawskim, a maszynopis pracy się nie zachował. W okresie powojennym została częściowo odtworzona z ocalałych brulionów i wydana w roku 1955. Stanisław Dobosiewicz, który uzyskał stypendium w latach 1931-1932 na badania gwary kurpiowskiej, nigdy ich wyników nie opublikował. Po ukończeniu studiów nie zajął sie pracą naukową. Pozostałe po nim zapiski obecnie bada Wanda Decyk-Zięba z Instytutu Języka Polskiego Uniwersytetu Warszawskiego (Decyk 2010), która do niniejszego kompendium gwarowego przygotowała wybrane teksty z Charcibałdy, Cięćka i Kadzidła (zob. <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-gwara-regionu&l5=teksty-dobosiewicz-charcibalda">Teksty S. Dobosiewicza z 1932 r.</a>).</div>\r\n<div>Badania prowadzone w latach 50. XX wieku przez Annę Basarę, Helenę Zduńską i Marię Grad-Mucową dotyczyły natomiast całego Mazowsza, a nie jedynie obszaru kurpiowskiego. Uwzględniły w nich po kilka wsi kurpiowskich, dzięki czemu można ukazać gwarę kurpiowską na tle innych gwar Mazowsza. Z opublikowanych przez nie prac wydobyłam fakty językowe dotyczące tylko obszaru Kurpiów.</div>\r\n<div>Stan współczesny ilustrują nagrania dokonane obecnie, przede wszystkim w Charcibałdzie, Kadzidle, Dylewie i innych wsiach gminy Kadzidło, których wykaz znajduje się na końcu artykułu, oraz literatura przedmiotu z przełomu XX i XXI wieku (np. Falińska red. 2004, Falińska 2010, Kowalska 1991, Rembiszewska 2002). Bogaty materiał przynosi zwłaszcza artykuł Barbary Falińskiej, w którym autorka obficie cytuje dłuższe wypowiedzi informatora ze Zbójnej, miejscowości reprezentującej inną część Kurpiowszczyzny niż wymienione wyżej wsie. Z przytoczonych wypowiedzi wybrałam odpowiednie przykłady ilustrujące poszczególne zjawiska gwarowe. Dużo materiału językowego zawdzięczam również Pani Annie Sadłowskiej, rodowitej Kurpiance, która pod moim kierunkiem napisała pracę magisterską <i>Słownictwo dotyczące gospodarstwa wiejskiego w gwarze kurpiowskiej, </i>obronioną w roku 2010 w Instytucie Języka Polskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Nagrane przez nią objaśnienia informatorów dotyczące nazw i przedmiotów nimi oznaczanych wykorzystałam jako źródło przykładów ilustrujących poszczególne cechy fonetyczno-fleksyjne.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>Miejsce gwary kurpiowskiej w podziałach dialektalnych </b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Gwara kurpiowska należy do zespołu dialektalnego mazowieckiego. Jako pierwszy wyróżnił ją i omówił Kazimierz Nitsch, choć na mapie narzeczy polskich z 1919 roku nie wyodrębnił jej spośród <i>narzecza mazowieckiego. </i>Zob. Mapa nr 1. Mapa narzeczy polskich Kazimierza Nitscha z 1991 roku.\r\n<p><a title="Mapa nr 1. Mapa narzeczy polskich Kazimierza Nitscha z 1991 roku." rel="lightbox" href="cmsimg/KurM01.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/KurM01.gif" /></a></p>\r\nPodobnie nie ma osobno zaznaczonego obszaru gwary kurpiowskiej na mapie z 1960 roku dołączonej do jego <i>Wyboru polskich tekstów gwarowych, </i>choć w spisie treści i w opisie autor wyróżnia na Mazowszu starym (bliższym) w punkcie e) grupę kurpiowską. Składa się ona z trzech mniejszych obszarów, takich jak: Kurpie południowe, Kurpie właściwe, Pogranicze<i>. </i>Zob. Mapa nr 2. Mapa dialektalna Kazimierza Nitscha według II wydania <em>Wyboru polskich tekstów gwarowych. </em>Za: Nitsch 1960.\r\n<p><a title="Mapa nr 2. Mapa dialektalna Kazimierza Nitscha według II wydania <i>Wyboru polskich tekstów gwarowych. </i>Za: Nitsch 1960. " rel="lightbox" href="cmsimg/KurM02.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img width="288" border="2" src="cmsimg/KurM02.gif" alt="" /></a></p>\r\nTo właśnie Kazimierz Nitsch stwierdził, iż Kurpie choć geograficznie położone są na obszarze Mazowsza dalszego, to jednak niektórymi cechami gwarowymi, przede wszystkim szeroką wymową samogłoski nosowej <i>ę</i> i grupy <i>eN</i>, nawiązują do gwar Mazowsza bliższego. </div>\r\n<div>Zgodnie z tradycyjnymi ujęciami dialektologicznymi (Kazimierza Nitscha i Stanisława Urbańczyka) i stosowanym w nich nazewnictwem Kurpie położone są na tzw. Mazowszu dalszym (nowszym), czyli prawobrzeżnym, choć niektóre cechy, takie jak: <a href="?l1=leksykon&lid=728">szeroka wymowa <i>ę</i> i grupy <i>eN</i></a> oraz zachowanie <i>a</i> pochylonego łączą je z Mazowszem bliższym (starszym), czyli lewobrzeżnym. W tym ujęciu gwary kurpiowskie obejmują dwie enklawy terytorialne: koło Ostrołęki i Myszyńca (większa) i koło Broku nad Bugiem (mniejsza). Zob. Mapa nr 3. Kurpie na mapie dialektalnej Stanisława Urbańczyka. Źródło: Urbańczyk 1962, mapa nr 1 (fragment).\r\n<p><a title="Mapa nr 3. Kurpie na mapie dialektalnej Stanisława Urbańczyka. Źródło: S. Urbańczyk, <i>Zarys dialektologii polskiej, </i>wyd. II, Warszawa 1962, mapa nr 1." rel="lightbox" href="cmsimg/KurM03.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/KurM03.gif" /></a></p>\r\nJest to zatem szerokie rozumienie obszaru dialektalnego kurpiowskiego, włączające w jego obręb zarówno gwary tzw. Puszczy Zielonej (właściwa gwara kurpiowska), jak i Puszczy Białej. Zob. {Historia regionu: Mapa nr 1. Zasięg Puszczy Puszczy Białej}.</div>\r\n<div>Tylko w postaci napisu zaznaczono obecność gwar kurpiowskich, podobnie jak i innych gwar, na mapie dialektalnej w <i>Encyklopedii języka polskiego </i>z 1991 roku bez określenia jej granic. Zob. Mapa nr 4. Mapa dialektalna Encyklopedii języka polskiego. Za: EJP 1991.\r\n<p><a title="Mapa nr 4. Mapa dialektalna <i>Encyklopedii języka polskiego. </i>Za: EJP 1991. " rel="lightbox" href="cmsimg/KurM04.png" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/KurM04.png" /></a></p>\r\nJednakże w artykule hasłowym poświęconym gwarom kurpiowskim Marian Kucała określa ich zasięg terytorialny za Kazimierzem Nitschem i Stanisławem Urbańczykiem, pisząc o dwóch enklawach kurpiowskich koło Ostrołęki i Myszyńca oraz koło Broku (EJP 1991: 109-110).</div>\r\n<div>Inaczej – znacznie węziej widział obszar gwary kurpiowskiej jej znany badacz w okresie przedwojennym, Henryk Friedrich, który w monografii opracowanej przed II wojną światową, a opublikowanej z brulionów w roku 1955, stwierdził, że poza nazwą nie ma przesłanek przemawiających za „etniczną i językowa tożsamością” mieszkańców okolic Broku z mieszkańcami Puszczy Zielonej (Friedrich 1955: 24). Dlatego też jej granice wyznaczał tylko w obrębie Puszczy Zielonej, tj. w dorzeczu środkowej Narwi między Orzycem od zachodu, Pisą od wschodu i Narwią od południa. Obszar ten wynoszący ok. 2 tys. km<sup>2</sup> (zob. Mapa nr 5. Mapa obszaru kurpiowskiego omawianego w pracy Gwara kurpiowska H. Friedricha. Za: Friedrich 1855: 130) badacz opisywał następująco:\r\n<p><a title="Mapa nr 5. Mapa obszaru kurpiowskiego omawianego w pracy <i>Gwara kurpiowska </i>H. Friedricha. Za: Friedrich 1855: 130" rel="lightbox" href="cmsimg/KurM05.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/KurM05.gif" /></a></p>\r\n</div>\r\n<div>jego „zachodnią granicą jest rzeka Orzyc, prawy dopływ Narwi; lecz na jego prawym brzegu leży jeszcze duża wieś kurpiowska – Jednorożec. Stąd granica biegnie poprzez Jastrzabkę, Nakły w kierunku południowym aż do ujścia Omulwi do Narwi, Narwią w górę do Nowogrodu, po czym Pissą w górę aż do granicy Prus Wschodnich. Na lewym brzegu tej rzeki do Kurpiów zaliczają jeszcze kilka wsi, jak Kozioł, Ptaki, Gietki, Rudka, Serwatki i Baliki” (Friedrich 1955: 18). </div>\r\n<div>Zgodnie z nowszymi podziałami Kurpie sytuuje się na Mazowszu północnym (ściślej północno-wschodnim). Zob. Mapa nr 6. Kurpie na mapie dialektu mazowieckiego Anny Kowalskiej. Za: Kowalska 1991: 62.\r\n<p><a title="Mapa nr 6. Kurpie na mapie dialektu mazowieckiego Anny Kowalskiej. Za: A. Kowalska, <i>Podziały językowe Mazowsza na tle podziałów pozajęzykowych</i>, Warszawa 1991, s. 62." rel="lightbox" href="cmsimg/KurM06.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/KurM06.gif" /></a></p>\r\nKładzie się też większy nacisk na związki kurpiowsko-mazurskie, na które wskazał już w końcu XIX wieku historyk L. Krzywicki (Krzywicki 1892), pisząc o kolonizacji Puszczy Zielonej, a spośród spośród dialektologów wspomniany wyżej Henryk Friedrich. Warto też dodać, że część nazw wsi kurpiowskich została przeniesiona z terenu Mazur.</div>\r\n<div>Gwara kurpiowska jako jedna z gwar Mazowsza zachowuje większość typowych cech mazowieckich. Zasięgi wybranych zjawisk fonetycznych i fleksyjnych, typowe zwłaszcza dla przeszłości, gdyż opracowane w latach 50. XX wieku przedstawia mapa nr 7. Mapa zasięgu cech dialektu mazowieckiego. Za: Urbańczyk 1962.\r\n<p><a title="Mapa zasięgu cech dialektu mazowieckiego. Za: Urbańczyk 1962. " rel="lightbox" href="cmsimg/KurM07.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/KurM07.gif" /></a></p>\r\nWszystkie wymienione cechy odnoszą się także do Kurpiowszczyzny jako części Mazowsza północno-wschodniego, a niektóre z nich często tu mają największe nasilenie (Kowalska 1991: 64).</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Fonetyka</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Fonetyka międzywyrazowa i mazurzenie<br />\r\n<br />\r\n</b></div>\r\n<div>Gwary kurpiowskie zachowują dwie podstawowe cechy fonetyczne dialektu mazowieckiego, tj. cechuje je:</div>\r\n<div>1)<span> </span><a href="?l1=leksykon&lid=568">fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</a> D, np. <i>ksio<sup>u</sup>n<u>c u</u>bziera, ty<u>s i </u>śle<sup>y</sup>dź, ty<u>s r</u>obził, tero<u>s j</u>us jest<u> l</u>epsiej, ju<u>s n</u>ie wyrobzio sie, gospodo<u>sz i</u>dzie </i>Ch= ksiądz obziera (tj. ogląda), też i śledź, też robił, teraz jest już lepiej, już nie wyrabia się, gospodarz idzie; ten typ wymowy dotyczy też form historycznie złożonych, licznie poświadczonych z gwary Zbójnej: <i>znalasem, mókem, wlasem, jatem, </i> przy czym informator różnicuje chronologicznie te formy, por. <i>wlasem tera wlazłem, jatem </i> <i>tera jadłem</i> (za: Falińska 2010),</div>\r\n<div>2)<span> </span><a href="?l1=leksykon&lid=628">mazurzenie</a>, np. <i>nozycki, kosicek, przyjezdzajo, zycenia<sup>o</sup>, pocęstune<sup>y</sup>k, soruje, cerwóny </i>Ch= nożyczki, koszyczek, życzenia, poczęstunek, szoruje, czerwony.</div>\r\n<div>Podobnie jak i na innych obszarach gwarowych również na Kurpiach mazurzenie zachowuje się częściowo jako wybitnie cecha gwarowa. Wpływ polszczyzny ogólnej sprawia, że zjawisko to coraz bardziej ogranicza swój zakres.</div>\r\n<div>Z mazurzeniem związane jest zjawisko pokrewne – <a href="?l1=leksykon&lid=696">siakanie</a>, np. <i>burśtyny, podeświe, róźne, zielastwa, śtyry </i>Ch= bursztyny, podeszwie, różne, żelastwa, cztery; <i>śprychi, dysiel, burśtyn </i>JP= szprychy, dyszel, bursztyn<i>, śpulki </i>(= szpulki)<i>, śpuleckę </i>WM,<i> śpulowak SD</i>, <i>śpulowaka, śpulków </i>MP,<i> śpulki </i>WB,<i> śpulek </i>SFW,<i> śpulkach </i>EBP,<i> śpulkę </i>SS,<i> róźne </i>ST,<i> śtery </i>Cko,<i> śnurkem </i>SMA,<i> śtywno </i>EBP,<i> śtywniejse </i>MO,<i> śnury, dysiel </i>WK,<i> śprychi </i>HM,<i> dysiel </i>SK,<i> przewaźnie </i>SG,<i> śprychy </i>KK,<i>śtuka, kosiule, Warsiawy, Mysieńcem </i>Zb<i>. </i>Występuje ono najczęściej w wyrazach obcego pochodzenia, a w rodzimych jest na ogół rezultatem upodobnień lub rozpodobnień (por. np. <i>śtyry, przewaźnie, róźnie</i>). <i> </i></div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><a href="?l1=leksykon&lid=683"><span style="font-size: 11pt;"><b>Samogłoski pochylone <br />\r\n<br />\r\n</b></span></a></div>\r\n<div>Za najbardziej istotną cechę w literaturze dialektologicznej uznawano zachowanie na Kurpiach <a href="?l1=leksykon&lid=683">samogłoski pochylonej <i>a</i></a>, tj.ścieśnionej (kontynuantu dawnego <i>a</i> długiego), co łączyło gwary kurpiowskie z Mazowszem bliższym, lewobrzeżnym, a nie z Mazowszem dalszym, z którym terytorialnie Kurpie są związane (por. Nitsch 1958: 108, EJP 1991: 110, DiGP 1995: 73). Gwary Mazowsza dalszego bezpośrednio sąsiadującego z gwarami kurpiowskimi na ogół nie znają <i>a </i>pochylonego, gdyż zrównało się ono w wymowie z <i>a</i> jasnym.</div>\r\n<div>Henryk Friedrich, badając fonetykę gwary kurpiowskiej w latach 30. ubiegłego wieku, stwierdził, że wymowa dawnego <i>a</i> długiego jest na Kurpiach zróżnicowana. Najlepiej utrzymywało się <i>a</i> ścieśnione na północy Kurpiowszczyzny, np. wyjątkowo w Łączkach, gdzie silne ścieśnienia doprowadziły do utożsamienia się w dużej części <i>a</i> pochylonego z <i>o</i>, np. na 212 wymówień przykładów z dawnym <i>a</i> długim, odnotowano <i>a</i> jasne – 28 razy, a ścieśnione jako odrębny dźwięk (<i>a<sup>o</sup></i>) – 21, <i>o</i> – 163 razy (Friedrich 1955: 28). Różną artykulację badacz obserwował nie tylko w gwarze tej samej wsi, ale niejednokrotnie w języku tej samej osoby, np. u informatora z Dąbrów: <i>ja || ja<sup>o</sup> || jo, b<sup>ź</sup>ało || b<sup>ź</sup>a<sup>o</sup>ło</i> (jw.: 33).</div>\r\n<div>Współczesne nagrania z Charcibałdy na Kurpiach wskazują również na 3 sposoby realizacji dawnego <i>a</i>:</div>\r\n<div>- jako<i> a</i> jasnego jak w polszczyźnie ogólnej,</div>\r\n<div> - jako odrębnego dźwięku pośredniego między <i>a</i> i <i>o </i>(właściwego <i>a</i> pochylonego), np. <i>ksia<sup>o</sup>tków, ja<sup>o</sup>jka, wykła<sup>o</sup>do, zwana<sup>o</sup>, przeba<sup>o</sup>co, ga<sup>o</sup>rścio </i> = kwiatków, jajka, wykłada, zwana, przebacza, garścią,</div>\r\n<div>- jako <i>o </i>(silna tendencja do ścieśnienia powoduje utożsamienie się z odpowiednią samogłoską wyższą), np. <i>dziewcoki, dwanoście, teroz </i>= dziewczaki, dwanaście, teraz.</div>\r\n<div>Podobne obserwacje poczyniła Dorota Rembiszewska, która przeprowadziła badania w Wachu. Odnotowała w gwarze tej wsi realizację dawnego <i>a</i> długiego jako <i>a</i> jasnego, <i>a</i> pochylonego (dźwięku odrębnego, pośredniego) i <i>o</i>, które wystąpiło zarówno w rdzeniach, jak i formantach słowotwórczych oraz końcówkach fleksyjnych, np. <i>stajnia, luśnia<sup>o</sup>, terta<sup>o</sup>k, borsc, copka, bzijok, młynorz, cubato</i> (Rembiszewska 2002: 421).</div>\r\n<div>Autor kroniki szkoły w Wachu, Józef Siwik, wskazał na moment rozpowszechnienia się wymowy dawnego <i>a </i>pochylonego (zrównanego z o) jako jasnego – okres po I wojnie światowej, wiążąc tę zmianę z wpływem szkoły i wzrostem znajomości polskiego języka ogólnego (Falińska red. 2004: 155-156).</div>\r\n<div>Wymowa <i>e</i> pochylonego jest także zróżnicowana. Henryk Friedrich przed wojną stwierdził, że „ulega na ogół równomiernym ścieśnieniom na całym obszarze”. Najsłabsze ścieśnienia notował w części środkowej Kurpiów (m.in. Wydmusy, Łyse), najsilniejsze na południu (Parciaki, Baranowo, Brodowe Łąki, Kadzidło, Dylewo i Zbójna), gdzie utożsamiło się w ponad 50% przykładów z <i>i/y</i> w wymowie (Friedrich 1955: 38). </div>\r\n<div>We współczesnych nagraniach <a href="?l1=leksykon&lid=685">samogłoska pochylona <i>e<sup>i/y</sup></i></a> to dźwięk pośredni między <i>e </i>oraz <i>i </i>lub zrównany z <i>i</i>, np. <i>chle<sup>i</sup>ba, sy<sup>e</sup>rwe<sup>y</sup>tku, śle<sup>i</sup>dź, tale<sup>i</sup>rzi<sup>y</sup>ków </i>Ch= chleba, serwetkę, śledź, talerzyków, także w grupie <i>-er- > -ir-</i> kontynuantem <i>e</i> jest <i>i</i>, np. <i>dopsi<sup>y</sup>ro </i>Ch<i> = </i>dopiero. Największy jednak udział ma wymowa <i>e</i> jasnego pod wpływem polszczyzny ogólnej. Podobnie różne kontynuanty <i>e</i> długiego i różny stopień ich ścieśnienia rejestrowała także w gwarze wsi Wach Dorota Rembiszewska (2002: 421).</div>\r\n<div>Niejednolitość wymowy dotyczy również <a href="?l1=leksykon&lid=686">samogłoski pochylonej <i>o</i></a>. Związane są z nią wahania w zakresie <i>o – ó, </i>por. nietypowe <i>ó</i> na miejscu ogólnopolskiego <i>o</i>, mające szerszy, nieograniczony do Kurpiowszczyzny zasięg, np. <i>chtóś, pomódlo, cóś </i>Ch = ktoś, pomodlą się, coś; <i>skóbel </i>WB,<i> pokóju </i>SD,<i> pódwórzu </i>Mso, <i>spodnice </i>Zb.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>Samogłoski nosowe<br />\r\n<br />\r\n</b></div>\r\n<div>Wymowa samogłosek nosowychw gwarze kurpiowskiej jest obecnie zróżnicowana i rozchwiana. Na ogół w literaturze dialektologicznej podkreśla się, że charakterystyczną cechą kurpiowską jest <a href="?l1=leksykon&lid=728">szeroka wymowa samogłoski przedniej <i>ę</i></a>, czemu towarzyszy szeroka wymowa grupy <i>eN </i>(Nitsch 1958: 108, EJP 1991: 110, DiGP 1995: 73). Już w okresie międzywojennym zauważono jednak, że wymowa <i>ę </i>może być zróżnicowana, tj. szeroka, równa ogólnopolskiej lub zwężona, np. H. Friedrich stwierdzał, że Kurp spod Myszyńca powie <i>bańdzie</i>, <i>psiankny</i>, <i>scanscia</i>, a spod Turośli: <i>bendzie</i>, <i>psiekny</i>, <i>scenścio </i>(=będzie, piękny, szczęścia).</div>\r\n<div>W przykładach słownictwa kurpiowskiego w zapiskach Stanisława Dobosiewicza (Decyk 2010) także z czasów badań H. Friedricha, z początku lat 30. XX wieku, widoczna jest niejednolitość wymowy <i>ę, eN </i>nie tylko w różnych wsiach kurpiowskich, por. np. <i><span>gemba </span></i>w Szwendrowym Moście (SzM/10, <i>gamba</i> w Świdwiborku (Św/2), <i>ręŋky </i>(Ol/12),<i> rance</i> (Św/2, Ci/7), <i>ręnce</i> (Ba/2), <i>zaranczyny</i> (K-M/3), <i>przegeńcina</i> (= przegub nogi) (Pe/4), <i>zemby</i> (Pe/4)<i> psienta</i> (Pe/4), <i>pjenta</i> (Ba/3), <i>goleń</i> Pe/4, (Ba/3),ale także w gwarze tej samej wsi, np. zapisy wyrazu <i>ręce </i>z Kadzidła: <i> rence</i> (Ka/6), <i>ränce</i> (Ka/15), obok innych przykladów z <i>ę</i>: <i>kańdziory</i> (Ka/5), <i>kandzirowata</i> <i>główeczka</i> (Ka/5) czy wymowę grupy <i>eN</i> w Charcibałdzie: <i>druchăŋky!</i> (Ch/1) // <i>druchenky!</i> (Ch/8).</div>\r\n<div>W przytoczonych w niniejszym kompendium tekstach zapisanych przez S. Dobosiewicza w opowiadaniu z Charcibałdy nie ma przykładów szerokiej wymowy <i>ę</i> i grupy <i>eN</i>, por. <i>panienecka</i>; <i>nie bendo chodzić wjency nogy moje</i>; podobnie brak takich przykładów z Kadzidła, por. np. <i>panientum, bęndo, ogeņ, tyn kanień, poziemy, jidziemy</i>, są natomiast w tekście z Cięćka, por. np. <i><span>w gambe, Waŋgrzyn, baksą </span></i>= w gębę, Węgrzyn, baksę<i>, </i>ale obok częstszej wymowy <i>ę, eN</i>, np. <i>księdza, trzecięmu, mięso, nięsa </i>(= mięsa)<i>, ziency </i>(= więcej)<i>, bendzie, zenić</i>. Z kolei w powojennym zbiorze gawęd zapisanych gwarą kurpiowską w roku 1946 przez proboszcza w Kadzidle, ks. Stanisława Tworkowskiego, <em>Jek</em> <em>Maryna zywcem do nieba jechała </em><em>(zob. tekst 9 z Kadzidła Waleś </em><em>w niniejszym kompendium)</em>, szeroka wymowa <i>ę</i> i <i>eN</i> jest powszechna, por. przykłady z <i>ę: </i><i>śwanta, na paniańć, ziancej, bandzie, nięsa, po ksiandza, siangnie, paniantom, prandki, do gamby, nie wziani </i>= święta, na pamięć, więcej, będzie, mięsa, po księdza, sięgnie, paniętam, prędki, do gęby, nie wzięli; oraz z <i>eN</i>: <i>nie poziam, ciamny, ogań, zadan, na tamtan śwat, tydziań, jedan, tan otnianek, się otnianiło, </i>= nie powiem, ciemny, ogien, żaden, na tamten świat, tydzień, jeden, ten odmieniec, się odmieniło; także w końcówkach przymiotnikowo-zaimkowych: <i>z młodsani, z tani myślani </i>= z młodszymi, z tymi myślami,ale: <i>z dólarem, z listem, tukem, ciurkem, kozdemu. </i></div>\r\n<div>Szczegółowy opis wymowy samogłosek nosowych zawiera monografia Henryka Friedricha (Friedrich 1955: 50-64). Autor stwierdził obniżoną artykulację ustną (w kierunku <i>a</i> nosowego) na terenie pokrywającym się dość dokładnie z obszarem nosowości wokalicznej, tj. w zachodnim pasie Kurpiów ograniczonym wsiami Przysowy – Zaręby – Zawady – Baranowo – Jednorożec (Friedrich 1955: 57), por. wybrane przykłady ze wsi Zaręby (zapisane zgodnie z przyjętą konwencją w niniejszym opracowaniu, gdzie <i>n</i> w indeksie górnym oznacza rezonans nosowy): <i>mia<sup>n</sup>tko</i>, <i>psia<sup>n</sup>ta<sup>n</sup></i>, <i>nakra<sup>n</sup>ci</i> = miękko, piętę, nakręci. Środkową część Kurpiów w granicach: Surowe – Czarnia II – Wydmusy – Łyse – Czarnia I – Kadzidło – Baranowo przed wojną charakteryzowała niejednolita wymowa nosówki przedniej: <i>ę</i> (tj. bez rozszerzenia, jak w języku ogólnopolskim) i <i>a</i> nosowe (z rozszerzeniem). Dominowała jednak wymowa nierozszerzona, a więc <i>ę</i> (<i>en</i>), a nie <i>a</i> nosowe (<i>an</i>), por. np. <i>gemba, zemby</i>, <i>prent, gałęzie. </i>Wschodnia część Kurpiów (od Łączek po Zbójną) miała natomiast wymowę ścieśnioną nosówki przedniej, a więc podwyższoną w kierunku <i>i, y</i>, por. przykłady z Wydmusów: <i>gałę<sup>y</sup>zie, pchie<sup>i</sup>ndziesio<sup>u</sup>nt, kre<sup>y</sup>nte </i>= gałęzie, pięćdziesiąt, kręte (jw.: 58-59). Na północy Kurpiów badacz stwierdzał natomiast zachodzące intensywne przeobrażenia wymowy samogłosek nosowych, przede wszystkim stały wzrost wymowy rozłożonej <i>ę</i> jako <i>eN</i> (<i>e</i> + spółgłoska nosowa) we wsiach położonych w kierunku wschodnim i duże różnice w barwie, gdyż szeroka wymowa <i>ę</i> występowała nieraz wyspowo, np. w Pełtach i Dąbrowie, podczas gdy Czarnia II jej nie znała (jw.: 58-59). </div>\r\n<div>Badania Anny Basary dotyczące wokalizmu Mazowsza, w tym wymowy <i>ę, eN > ą, aN</i> wskazały na „ciągłość tej wymowy, poczynając od Garwolina aż po Kurpie, które w ten sposób nie stanowiłyby już na mapie osobnej wyspy z wymową <i>aN, ą</i>, lecz łączyłyby się z całym szerokim pasem takiej właśnie szerokiej artykulacji przedniej nosówki i odpowiedniej samogłoski przed spółgłoską nosową, ciągnącym się wzdłuż prawego brzegu Wisły” (Basara 1965: 62). Autorka podkreśla przy tym szybki zanik tego typu artykulacji, już wcześniej zauważany przez badaczy. Wyniki jej badań potwierdzają też niejednolitość na Kurpiach wymowy <i>eN</i> także w gwarze jednej wsi. Autorka uwzględniła z obszaru Puszczy Zielonej następujące wsi: Ol. = Olszewka, Wydm. = Wydmusy, D. = Dęby, Ciec. = Cieciory, T. = Tatary (zob. Mapa nr 8. Wymowa grupy <em>eN</em>. Za: Basara 1965, mapa II).\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg/KurM08.gif" rel="lightbox" title="Mapa nr 8. Wymowa grupy <i>eN</i>. Za: Basara 1965. Mapa nr II.."><img width="288" src="cmsimg/KurM08.gif" alt="" /></a></p>\r\n</div>\r\n<div> We współczesnych nagraniach z Charcibałdy spod Myszyńca szeroka wymowa <i>ę </i>występuje już wyjątkowo, jej ślady widać tylko w odnosowionej realizacji <i>ę </i>w wygłosie: <i>na ziosna, w to butelka </i> = na wiosnę, w tę butelkę i w formie 3.os. lp. czasu przeszłego r. żeńskiego, np. <i>wziała </i>= wzięła. Przeważa natomiast wymowa zgodna z polszczyzną ogólną (np. <i>kolęde, pocęstujo</i>) lub zwężona, np. <i>pińdziesiunt, pyntka</i> = pięćdziesiąt, pętka. W większym stopniu zachowana jest natomiast szeroka wymowa grupy <i>eN</i>, np. <i>przed progam, sie<sup>y</sup>rpam, jedan, przedtam, potam, roweram </i>Ch= przed progiem, sierpem, jeden, przedtem, potem, rowerem, także <i>eN</i> pochodzącego z <a href="?l1=leksykon&lid=679">rozszerzenia artykulacyjnego</a> <i>iN/yN</i>, np. <i>po tem wszy<sup>i</sup>stkam</i> Ch = po tym wszystkim.</div>\r\n<div>Również w nagraniach z innych wsi wymowa taka jest obecnie sporadyczna, por. np. <i>za gansty </i>ST<b>,</b><i>kładę w retka </i>SS,<i>za stołam</i> Zb, ale świadczą o niej hiperyzmy typu <i>peniętam </i>MKG,<i> pempuchi </i>SFW= pamiętam, pampuchy<i>, </i>czyli <i>eN</i> na miejscu pierwotnego <i>aN</i>. <i> </i>Niezbyt wiele przykładów szerokiej realizacji <i>ę</i> przytoczyła z Wachu także Dorota Rembiszewska: <i>krańci, poranc, obranc|| obrenc</i> (w tym też tylko w nieznacznym stopniu rozszerzonej), więcej form ilustruje wymowę zgodną z ogólnopolską (Rembiszewska 2002: 422).</div>\r\n<div>W wypowiedziach informatora ze Zbójnej brak przykładów takiej wymowy, ale zauważa on, że w ten sposób mówią Kurpie w innych okolicach, i podkreśla te różnice, por. <i>pojechalim do Dąbrȯwki, to niedaleko będzie od nas, 10 kilometry, (...) Jak mȯhili tȯ litanjȯ to tylo tak: śwanta Marja, Matko Boza mȯd sie za nani, bo już u nas to św</i><i><span>_</span>ta Marjo Matko Boża mȯd sie za nami </i>(za: Falińska 2010)<i>.</i></div>\r\n<div>Samogłoska tylna <i>ą </i>w śródgłosie jest wymawiana zgodnie z językiem ogólnopolskim (np. <i>niesiące, ksiądz</i>) lub w sposób ścieśniony, np. <i>ciungnik, wyglunda, su<sup>m</sup>siedzi, su<sup>n</sup>siada, dziesiuntki, zaprzungo </i>Ch = ciągnik, wygląda, sąsiedzi, sąsiada, dziesiątki, zaprząga (ogp. zaprzęga). W wygłosie natomiast charakterystyczny jest <a href="?l1=leksykon&lid=760">zanik nosowości</a> nie tylko <i>ę</i>, zgodnie ze stanem ogólnopolskim (<i>na paste<sup>y</sup>rke</i>), lecz przede wszystkim <i>ą</i>, np. <i>ploto, na szósto, śpie<sup>y</sup>wajo, na mso, skońco, pogrzebowo, z to młodo </i>Ch= plotą, na szóstą, śpiewają, na mszą (tj. na mszę), skończą, pogrzebową, z tą młodą. Denazalizacja wygłosowego <i>-ą</i> została poświadczona także w innych wsiach, np. <i>w kazdo jedno nicionke się nawłócyło nitke </i>EBP,<i> zimowo poro </i>MS<i>. </i>Badania Henryka Friedricha w latach 30. ubiegłego wieku pokazały, że Kurpie pod względem wymowy wygłosowego <i>ą</i> dzieliły się wówczas na dwie, prawie równe części: zachodnią, gdzie nosowość się zachowuje, i wschodnią, gdzie nastąpiła zatrata nosowości samogłoski tylnej <i>ą</i> w wygłosie (Friedrich 1955: 63). <i> </i></div>\r\n<div>Grupa <i>oN </i>realizowana jest często – paralelnie do nosówki tylnej – w sposób zwężony jako <i>óN</i>, np. <i>Zielónych Śwontków, zielóne, kómbaj<sup>n</sup>, kónia, stróny, bómbke </i>Ch = Zielonych Świątków, zielone, kombajn, konia, strony, bombkę, lub jako <i>oN</i>, zgodnie z polszczyzną ogólną. Taki typ wymowy panuje od prawie wieku, gdyż badania Henryka Friedricha wskazały na wymowę wariantywną <i>oN</i> z zachowaniem barwy <i>o</i> bądź zwężoną (o średnim stopniu zwężenia lub dużym, powodującym zrównanie z <i>u</i>) w gwarach poszczególnych wsi, np. w Zarębach: <i>oN</i> (49 razy), <i>o<sup>u</sup>N</i> (30 razy), óN = uN (21 razy) na 100 wymówień (Friedrich 1955: 68).</div>\r\n<div>Wymowa grup <i>ęł, ęl, ął</i> w formach czasu przeszłego jest natomiast taka jak w wielu gwarach polskich, tj. jak <i>en</i>, <i>on </i>z przesunięciem nosowości na spółgłoskę, np. <i>zaceni, wzieno, zagineni, sie zacon, wyciągneni </i>Ch= zaczęli, wzięło, zaginęli, się zaczął, wyciągnęli; <i>ciągnena, wytokneno się, zdjeni </i>WM= ciągnęła, wytoknęło się (tj. opłukało)<i>, </i>zdjęli,<i> wyjon </i>KK= wyjął<i>, ciągnon JP </i>= ciągnął<i>, wzion </i>SK= wziął.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><strong>Wymowa samogłoski y<br />\r\n<br />\r\n</strong></div>\r\n<div>Stosunkowo dobrze utrzymuje się w gwarze kurpiowskiej podwyższona wymowa <i>y </i>zob. <a href="?l1=leksykon&lid=688">Samogłoska <i>y</i></a> w gwarach, najczęściej pośrednia <i>y<sup>i</sup></i>, lub utożsamiająca się z <i>i</i> niemiękczącym poprzedzającej spółgłoski (oznaczane kropką przed <i>i</i>), np. <i>ri<sup>y</sup>by, tale<sup>i</sup>rzi<sup>y</sup>ków, z c·ibulu, c·i r·iba, potraw·i, ta muz·ika, skrz·ipki </i>Ch = z cybulą (tj. cebulą), ryby, talerzyków, czy ryba, potrawy, ta muzyka, skrzypki. Podobne obserwacje poczyniła Dorota Rembiszewska, która z gwary wsi Wach, przytoczyła przykłady typu <i>dim, beci, gajovi, cy<sup>i</sup>c, kosy<sup>i</sup>k, sy<sup>i</sup>n </i>(Rembiszewska 2002: 421). Taka artykulacja <i>y </i>ma szeroki zasięg – mazowiecki i północnopolski. Według badań Anny Basary z lat 50. ubiegłego wieku wymowa <i>y</i> całkowicie zrównana z <i>i</i>, czyli zmieszanie sie artykulacyjne <i>y )( i</i>, występowała na Mazowszu rzadko. Najczęściej notowała artykulację pośrednią <i>y<sup>i</sup></i> lub ogólnopolską (Basara 1965: 91). Autorka osobno nie omawiała realizacji <i>y</i> w gwarze kurpiowskiej, ale załączona mapa (Nr III. Artykulacja samogłoski <i>y</i>), na której uzwględniono materiał z czterech wsi kurpiowskich (Ol. = Olszewka, Wydm. = Wydmusy, T. = Tatary, Ciec. = Cieciory, wskazuje, że obserwacja ta odnosi się również do niej. Podobnie już w okresie przedwojennym Henryk Friedrich polemizował z opinią Kazimierza Nitscha o północnopolskim zlaniu się samogłosek <i>i, y </i>w jedną samogłoskę o barwie <i>i, </i>tj. o utracie odrębności <i>y</i> (Nitsch). Z jego badań wynikało, że typowa była wymowa podwyższona, ale nie całkowicie do <i>i</i>, lecz samogłoski pośredniej „nieco od i niższej oraz (...) artykułowanej z nieco słabszym niż i napięciem mięśni języka”, którą w zapisie oznaczał jako <i>ı</i>, np. <i>rıbı, nazıwajo, małı, bıła, cepı </i>(Friedrich 1955: 48-49). Zarejestrował także różnice w częstości wymowy <i>ı</i>, <i>y </i>w różnych częściach Kurpiowszczyzny.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>Upowszechnienie się tematów nieprzegłoszonych<br />\r\n<br />\r\n</b></div>\r\n<div>W nagraniach z Charcibałdy i innych wsi poświadczone zostały rzadko przykłady ilustrujące <a href="?l1=leksykon&lid=535">brak przegłosu</a> <i>ě>‘a</i>, czyli upowszechnienie się tematów z <i>e</i> (nieprzegłoszonych), w niektórych rdzeniach, np. <i>ziedro, zagnietali </i>Ch = wiadro, zagniatali,<i> przepletanka SS </i>= przeplatanka, <i>śniatana tera śnietana </i>Zb. Podobne nieliczne przykłady zarejestrował Henryk Friedrich: <i>wiedro, źedro, opowiedali, powieda, zawiesy </i>(1955: 74) i 20 lat później Anna Basara (1965: 48).</div>\r\n<div>Sporadycznie, gdyż tylko w 3 formach reprezentujących dwa rdzenie, widoczny jest brak przegłosu <i>e>’o</i>, por. <i>obciesywali, ciesane </i>SK<i>, rozgnietło się </i>ST (por. przykłady typu <i>gniete, niese, plete </i>Basara 1965: 47)<i>. </i></div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>Wymowa spółgłosek wargowych miękkich<br />\r\n<br />\r\n</b></div>\r\n<div>Cechą w świadomości społecznej obecnie uznawaną za typowo kurpiowską, choć również mającą szerszy zasięg w gwarach polskich) jest <a href="?l1=leksykon&lid=531">asynchroniczna wymowa głosek wargowych miękkich</a>. Zjawisko to objaśnia się silną w Polsce północnej tendencją do palatalizacji (Zduńska 1965: 15) i trudnościami artykulacyjnymi związanymi z zsynchronizowaniem ruchów warg i języka (Furdal 1955). Ta północnopolska artykulacja spółgłosek wargowych miękkich osiągnęła swój szczyt w postaci wymowy typu <i>psiasek, bziały, wzino</i> na terenie byłych Prus Wschodnich (Mazury zachodnie i Warmia) i stamtąd rozszerzyła się na przyległe obszary Puszczy, co nie dziwi wobec udowodnienia przez źródła historyczne, że północną Kurpiowszczyznę zasiedlali koloniści z obszaru mazurskiego, wcześniej skolonizowanego przez mieszkańców Mazowsza (Siatkowski 1958: 97). Różnice dialektalne, stwierdzane przez Friedricha i zachowane do dziś, wskazują także na osadników z najbliższego sąsiedztwa, tj. z zachodniej i południowej części Mazowsza.</div>\r\n<div>Spółgłoski miękkie <i>b’, p’ </i>w nagraniach z Charcibałdy są wymawiane najczęściej dwuelementowo jako <i>bź, pś</i>, tj. z miękkością wyodrębniającą się w postaci spółgłoski szczelinowej <i>ź, ś</i>, np. <i>robzio, bzibułki, kobzieta z kobzieto, przypsinajo<sup>u</sup>, po kurpsiecku, ustąpsiuł </i>Ch = robią, bibułki, kobieta z kobietą, przypinają, po kurpiowsku, ustąpił. Obok takiej realizacji pojawia się wymowa typu <i>pj, bj</i>. Również w tekstach z innych wsi kurpiowskich z oklic Kadzidła i Myszyńca najsilniejszy typ dekompozycji z wyodrębnionym spirantem ś/ź jest bardzo częsty, np. <i>popsiołu, z tym popsiołem </i>WM,<i> bzidły, tyni bzidłani </i>EBP,<i> zbzielała, popsiołu </i>SS,<i> drabziani pojechał </i>WB,<i> takie drabzie, dopsieru </i>SFW,<i> drabzie </i>SK,<i> psierse </i>SMA,<i> zapsinał </i>FC<i>. </i>Obok tej wymowy pojawia się równiez w części Kurpiów artykulacja typu <i>bh’, pch’</i>, tj. z wyodrębnieniem sie innej spółgłoski szczelinowej, którą odnotowała Barbara Falińska w Zbójnej (przykłady przytaczam z cytowanych wypowiedzi informatora), np. <i>robhili zabhierali, Kurpchie, dopchieru, pospchisywał, spchisał, robhiło, rozbhierali, robhiułėm, łopchisy, zbhierać, zrobhiuł, ubhio<sup>u</sup>r, kurpchioska, kobhiėte, Półkurpchie, pchisać, pchise, robhiėć,</i> <i>pchiski, pchiwo,</i> <i>zapchiał, bhijo<sup>u</sup>, głębch’</i>, <i>śpchiėwniki, Kurpchiach, bhioro, pchiło, ubhiory, jedwabhiu, kobhiety,</i> obok rzadkiej wymowy z jotą, por. <i>objad, zrobjona, Kurpje </i>(za: Falińska 2010).</div>\r\n<div>Dokonane w okresie przedwojennym zarówno badania Henryka Friedricha, jak i Stanisława Dobosiewicza (zapiski dotąd niepublikowane) wskazują na mniej jednolitą realizację spółgłosek wargowych miękkich <i>b’, p’</i>. W tekście z Charcibałdy zapisanym przez S. Dobosiewicza zamieszczonym w niniejszym opracowaniu mamy: <i>n</i><i>ajpsierw, spsiwajo || spjewajo, pjilnuje, bjicem || bicem, bjitego, ubjity</i>, z Cięćka: w opowiadaniu starszej kobiety przeważnie <i>bj</i> lub <i>b’</i>: <i><span>sobje, zrobiuł || zrobjuł, zrobić</span></i>; młodszej – prawie powszechnie <i>bź, pś</i>: <i>bziedny, wbźiuł, zrobźiuł,</i> <i>wbzije się, zrobzić, siebzie, bziegunke, zrobźiuł, zabziuł,</i> <i>najpsierw, psilnuje, złapsi, psiwo, </i>ale <i>bjerywał, pjiła, przekupić</i>.</div>\r\n<div>Według badań Henryka Friedricha wymowa rozłożona <i>pś, bź</i> nie była typowa dla całej Kurpiowszczyzny w latach 30. XX wieku, ale dotyczyła „właściwie tylko samego północnego pogranicza, sięgając na południe mniej więcej po linię Wydmusy, Parciaki, Leman” (Friedrich 1939: 90).</div>\r\n<div>W monografii gwary kurpiowskiej badacz tak określał zasięgi geograficzne poszczególnych typów wymowy spółgłosek wargowych miękkich:</div>\r\n<div>„Ogólnie charakteryzując Kurpie stwierdzamy, że w pasie północnym od Parciak po Leman, rozszerzającym się nieco ku południowi, panującym jest typ wymowy <i>pśasek, b<sup>ź</sup>ałi, źidłi.</i>W części środkowej (Baranowo – Łyse – Czarnia I) wymowa <i>p’asek || p’<sup>x</sup>asek, b’ałi || bγałi, w’idłi || źidłi. </i>(...)W części pogranicza południowego (Jednorożec, Zabrodzie) oraz na wschodzie – typ <i>p’asek || p’<sup>x</sup>asek, b’ałi || bγałi, w’idłi || γ’idłi </i>(Friedrich 1955: 93)<i>. </i></div>\r\n<div>Przykładowo – w Kadzidle (część środkowa Kurpiów) H. Friedrich na 27 wymówień miękkiego <i>p’</i> odnotował: <i>p’</i> (10 razy), <i>p’<sup>j</sup></i> (1 raz), <i>p’<sup>ch’</sup></i>(14 razy), <i>pś</i> (tylko w wygłosie 2 razy), a na 17 wymówień miękkiego <i>b’</i>: <i>b’</i> (11 razy), <i>b’<sup>j</sup></i> (2 razy), <i>b<sup>h</sup></i> (4 razy) (jw.: 88).</div>\r\n<div>Helena Zduńska w latach 50. XX wieku, a więc 20 lat po H. Friedrichu, silną dekompozycję miękkich spółgłosek wargowych <i>p’, b’</i> również uznała za dominującą w północnej części Kurpiów, podkreślając jednak szybki zanik tej wymowy, konsekwentnie występującej wówczas tylko u starych kobiet (Zduńska 1965: 22-23). Największe nasilenie wtórnych spółgłosek środkowojęzykowych <i>ś, ź </i>notowała we wsiach: Dębe (<i>pś</i> – 68%, <i>bź</i> – 82%), Tatary (<i>pś</i> – 96%, <i>bź</i> – 74%), Wach (<i>pś</i> – 34%, <i>bź</i> – 20%). Zob. Mapa nr 9. Wymowa miękkiej spółgłoski wargowej <em>p’</em>.<span style="font-size: 12pt;"> </span>\r\n<p><a title="Mapa nr 9. Wymowa miękkiej spółgłoski wargowej <i>p’</i>. " rel="lightbox" href="cmsimg/KurM09.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/KurM09.gif" /></a></p>\r\nWsie kurpiowskie uwzględnione na mapie to: P. = Parciaki, W. = Wach, Łys. = Łyse, T. = Tatary, Z. = Zabiele.</div>\r\n<div>W artykulacji spółgłosek wargowo-zębowych <i>w’, f’</i> występuje natomiast zanik artykulacji wargowej, stąd spółgłoska jest realizowana na ogół jako <i>ź, </i>a<i> f’ jako ś, </i>np. <i>do ziecora, popraziny, staziajo, spoziedzi </i>Ch = do wieczora, poprawiny, stawiają, spowiedzi, <i>zięcej, przystaziała, przeziązana </i>SMA= więcej, przystawiała, przewiązana; <i>cłoziek, przystaziuł, mózili </i>MP= człowiek, przystawił, mówili;<i> się stazia, (mojemu) tatoziu, staziali </i>SS= się stawia, tatowiu (tj. tacie)<i>, </i>stawiali;<i> sie naziło </i>EBP= się nawiło<i>, się nazijało </i>WM= się nawijało;<i> ziedzieć nazinąć </i>CKo= wiedzieć, nawinąć; <i>te zijaki </i>WC= te wijaki; <i>, do nazijania </i>MO= do nawijania;<i> poziercone, powstaziane SD </i>= powstawiane;<i> na zierzchu, ziązali, ziozo, nie zies </i>SFW= na wierzchu, wiązali, wiążą, nie wiesz;<i> na głozie </i>FC= na głowie;<i>potrasili, osiara </i>Ch = potrafili, ofiara. Może wystąpić również w części Kurpiów wymowa <i>h’, ch’</i>, która odnotowała Barbara Falińska w Zbójnej (przykłady przytaczam z cytowanych wypowiedzi informatora), np. <i>whieś whioskowy, whięcėj uprahiał, pracohity, mo<sup>u</sup>hio, dziehiędziesiąt, rozmahiały, whidział, opohiadał, bawhili, opowhiadać, dhieście, stahiali, whidziałem, pohiem temu właścicieloju hiedziėć, mohie rozmahiamy, móhi sie pośniechohisko niecałkowhite pohiedzieli mgli zemglał zhiėrz hięcej zhierzyna, śwadkohie,</i> <i>o<sup>u</sup></i> <i>cłohieka jałohica hiem</i> <i>hino, kuzynostchie, drętchieje</i> <i>hiele, zmóhio</i> <i>wyprawhiali, mówhi sie muhio krhi whierzeje || wierzeje, wyprawhiana móhili, kchiatek wstawhiony </i>(za: Falińska 2010).</div>\r\n<div>Przejście <i>w’ > ź</i>, <i>f’ > ś </i>rejestrowała także współcześnie Dorota Rembiszewska w gwarze wsi Wach, np. <i>mroźisko, źadro, źelg’i, źeko, źil’ijo, końoźu </i>(Rembiszewska 2002: 423).</div>\r\n<div>W przeszłości także asynchroniczna realizacja spółgłosek <i>w’, f’</i> była niejednolita. W zapiskach Stanisława Dobosiewicza, w tekstach uwzględnionych w niniejszym opracowaniu, rozchwianie wymowy ilustrują przykłady z Charcibałdy: <i>kawaleroziu, Juneckoziu, głozie, ksiatecka</i>, ale: <i>chjanek</i> (taki zapis!) = wianek, <i>wjidziały, wjency, gwiazdecka</i>, z Cięćka u informatorki starszej z jotą jako elementem asynchronicznym: <i>sprawjuł, opowjedajo, wjis, wjedział, mówji</i>, ale synchronicznie: <i>powiesił, zostawiuł, rozmawia</i>; u informatorki młodszej prawie konsekwentnie występuje zanik labialności: <i>zielce, poziedział, mózi, wstaźić, ziecór, uda</i><i>⁰</i><i>ziuł, zidział, ziency</i> = wielce, powiedział, mówi, wstawić, wieczór, udawił (tj. udusił), widział, więcej, ale: <i>dziwji sie, wjedział</i>. </div>\r\n<div>Szczegółowo przedstawił wymowę tych spółgłosek na różnych obszarach Kurpiowszczyzny Henryk Friedrich, który stwierdził, że przejście <i>w’ > ź</i>,<i> f’ > ś</i> charakteryzowało północną i środkową część Kurpiów, np. powszechne w Łączkach, por. <i>w’</i>: <i>w’</i> – 3 razy, <i>h’</i> – 1 raz, <i>ź</i> – 55 razy, ale w Pełtach rozchwianie wymowy: <i>w’</i> – 23 razy, <i>w<sup>ź</sup></i> – 18 razy, <i>ź</i> – 31 razy (Friedrich 1955: 82-83), natomiast dla pogranicza południowego i wschodu typowa była realizacja <i>h’, ch’</i> na miejscu <i>w’, f’</i>, np. w Zabrodziu: <i>w’</i> – 9 razy, <i>w<sup>h’</sup></i>- 4 razy, <i><sup>w</sup>h’</i> – 4 razy, <i>h<sup>w’</sup></i> – 1 raz, <i>h’j</i> – 1 raz,<i> h’</i> – 37 razy, <i>ź</i> – 2 razy (jw.: 91). </div>\r\n<div>W latach 50. Helena Zduńska także poświadczała głównie północny zasięg zaniku artykulacji wargowej. Największe nasilenie tej wymowy notowała w Wachu (70%), Dębem (73%) i Tatarach (58%), natomiast w Parciakach tylko 42%. Zob. Mapa nr 10. Wymowa spółgłoski wargowej miękkiej w’. Za: Zduńska 1965.\r\n<p><a title="Mapa nr 10. Wymowa spółgłoski wargowej miękkiej <i>w’</i>. Za: Zduńska 1965. " rel="lightbox" href="cmsimg/KurM10.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/KurM10.gif" /></a></p>\r\nUwzględnione na mapie wsie kurpiowskie to: P. = Parciaki, W. = Wach, Zab. = Zabiele.</div>\r\n<div>Z porównania starszych i współczesnych danych językowych wynika, że wymowa <i>pś, bź, ź, ś < p’, b’, w’, f’,</i> jest młodsza, rozszerzała się stopniowo z północy Kurpiów, obecnie zaczęła być kojarzona jako typowo kurpiowska, stąd wtórne wprowadzanie jej także tam, gdzie nie dominowała czy występowała sporadycznie.</div>\r\n<div>O zróżnicowaniu Kurpiowszczyzny i wpływach polszczyzny ogólnej celnie wypowiedział się informator B. Falińskiej ze Zbójnej, Bronisław Pokornicki, wybitnie inteligentny i mający dużą wiedzę mimo braku formalnego wykształcenia, który zauważył trzy sposoby wymowy spółgłoski wargowej miękkiej <i>w’</i>, por.:</div>\r\n<div><i>Jesce ze starėch to posługujo sie to mowo, ale młode to teraz juz nie. Oni już mówjo - nie <b>mȯvhio</b>, nie <b>mȯhio</b> i nie <b>mȯzio</b>. Juz ta nasa mowa idzie w niepamnięć. Tera wszystko jenajcėj </i>(za: Falińska 2010)<i>.</i></div>\r\n<div>Zanik artykulacji wargowej charakteryzuje też obecnie wymowę <i>m’</i>, stąd <i>m’ > ń</i>, por. przykłady z Charcibałdy: <i>ponieścić, w niastach, kanienie, panięto </i> = pomieścić, w miastach, kamienie, pamięta. tosunkowo dobrze (choć zawsze obok form z <i>m’</i>) poświadczone zostało to zjawisko także w innych wsiach kurpiowskich z gminy Kadzidło, np. <i>poniędzy </i>JD, MS, EBP,<i> zniesało </i>WM,<i> kanionki, niał </i>JP,<i> poniotło </i>MS, MC Mso,<i> wyniotło </i>SD,<i> rozniesałam, ujniał, paniętom </i>SS,<i> nisecce, nieli </i>ST,<i> z chnielu, do samej zienie </i>MP,<i> niała </i>MC, SMA,<i> nisecke, kaniuscków, poniędzy teni kijani </i>EBP,<i> poniejscenie </i>SMA,ale np.: <i>umiał </i>SMA,<i> z grzybami </i>CK<i>. </i>Również ze Zbójnej najczęściej notowano tu <i>ń</i>, ale obok <i>mń</i>, por. <i>niastowy, sie uniał, gninie, telewizorani, z kółkani, poniedzy, niejscu, sie śnieli, nieli, zrozuniėć, panientam, zniana, wynie, </i>ale: <i>mniejski, pamnientam, komnin, komnina, mniód, ziemnia, mniałka, wymnie, w niepamnięć.</i></div>\r\n<div>Henryk Friedrich w latach 30. XX wieku zauważył, że rozwój miękkiej spółgłoski <i>m’</i> był bardziej jednolity niż wargowych ustnych. Na północy Kurpiów wymowa <i>ńasto, ńiły<sup>i</sup></i> sięgała 80%, słabsze jej nasilenie cechowało część środkową (Łyse – Kadzidło), natomiast na zachodzie (Zaręby, Jednorożec) prawie zupełnie nie występowała. W dwóch wsiach: Łączkach i Nowogrodzie wymowa <i>m’</i> jako <i>ń</i> z utratą wargowości była jedyna, bezwyjątkowa (Friedrich 1955: 94).</div>\r\n<div>W latach 50. Helena Zduńska podkreśliła, iż na mapach ilustrujących zasięgi wymian <i>ń||m’</i> wyodrębnia się grupa wsi kurpiowskich, w których w żadnym z mapowanych wyrazów nie wystąpiły formy z <i>m’</i> (Zduńska 1965: 37).\r\n<p><a title="Mapa nr 11. Wymowa spółgłoski wargowej miękkiej <i>m’</i>. Za: Zduńska 1965. " rel="lightbox" href="cmsimg/KurM11.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/KurM11.gif" /></a></p>\r\nZob. Mapa nr 11. Wymowa spółgłoski wargowej miękkiej m’. Za: Zduńska 1965. Uwzględnione na mapie wsie kurpiowskie to: P. = Parciaki, W. = Wach, Morg. = Morgowniki, Zab. = Zabiele.</div>\r\n<div>Z wymową asynchroniczną spółgłosek wargowych miękkich związane jest stwardnienie spółgłoski w’ w grupie św’ > św, dobrze poświadczone we współczesnych nagraniach z Charcibałdy, np. śwenconeyj, pośweńci, śwatełka, śwuntecne, śwęto, śwycke, śwynie; i Zbójnej:pośwęcał, śwatowou, śwadki, śwadkohie, śwęta, śwyni;w mniejszym stopniu z innych wsi, np. śwezsy WM, śwecki, śwyniom MS, śwyni, śwyniaka SFW. Zob. <a href="?l1=leksykon&lid=741">Uproszczenie grup spółgłoskowych powstałych w wyniku asynchronicznej wymowy spółgłosek wargowych miękkich</a>. Potwierdzał to zjawisko Henryk Friedrich 80 lat temu, pisząc, iż „typ zasadniczy śfat, źverze, dźvyrze, ćfartka jest zupełnie wyraźny” (Friedrich 1955: 97). Potwierdzenie tej cechy znalazło się też w zapiskach S. Dobosiewicza z Cięćka: śwyni, śwynia.<br />\r\n </div>\r\n<div><b>Przejście nagłosowego <i>ja- > je-, ra- > re-,</i> śródgłosowego <i>-ar- > -er-<br />\r\n<br />\r\n</i></b></div>\r\n<div>Współczesne nagrania z Charcibałdy i wsi z gminy Kadzidło dokumentują utrzymywanie się wymienionych trzech zjawisk, choć zawsze obok form wariantywnych ilustrujących wpływ polszczyzny ogólnej, tj.</div>\r\n<div>a)<span> </span><a href="?l1=leksykon&lid=661">przejście nagłosowego <i>ja->je-</i></a>, powszechne w zaimkach <i>jak, jaki,</i> rzadkie w innych wyrazach, np. <i>jekoś, jekie </i>Ch, <i>jek</i> Ka, (ale: <i>jak, jakby</i> Dy),<i> jekby </i><span>SS, WM<i>, jek </i>SFW,Zb, </span><i>jegodzinia<sup>o</sup>ku, jebka</i>, Ch= jagodziniaku (tj. kępki krzewów jagodowych), jabłka; ale: <i>jałowcach, jagód </i>SFW;</div>\r\n<div>b)<span> </span>mazowiecką i północnopolską wymowę <i>ja </i>zamiast ogp. <i>je</i> w czasowniku <i>jechać </i>i w pochodnych od niego czasownikach przedrostkowych, np. <i>jadzie, przyjadzie </i>Ch = jedzie, przyjedzie,</div>\r\n<div>c)<span> </span><a href="?l1=leksykon&lid=662">przejście nagłosowego <i>ra->re-</i></a>, np. <i>redził, redło, redliny </i>Ch = radził, radło, radliny,</div>\r\n<div><span>d)<span> </span></span><a href="?l1=leksykon&lid=663">przejście śródgłosowego <i>-ar- > -er-</i> </a>w formach czasowników typu <i>trzeć, drzeć</i>, np. <i>umer, terli, wyterli, sie terło </i>Ch = umarł, tarli, wytarli, się tarło; <i>terło, rozterło, sie rozposterło WM, pomerła Cko, terli SK, tercia MS, tercie terło MKG, </i><i>uperty, zercie </i>Zb,ale np. <i>tarlim Mso. </i></div>\r\n<div>Wszystkie wymienione zjawiska są dobrze udokumentowane w przeszłości. W tekstach przytoczonych z zapisków S. Dobosiewicza z początku lat 30. XX wieku licznie wystepują formy je ilustrujące, np. z Charcibałdy: <i>jek, zaperły, pojadźcie</i>, z Cięćka: <i><span>jek, jegby, pojadzie, przyjadziem</span></i>, z Kadzidła: <i>j</i><i>ek, jeki</i>. Szczegółowo omówił je Henryk Friedrich w swojej monografii kurpiowskiej, który zauważył już wówczas formy wariantywne, np. <i>terka || tarka</i> i regres tych cech ograniczonych do pewnej liczby rdzeni leksykalnych (Friedrich 1955: 34). Podobnie w odniesieniu do wymian nagłosowego <i>ja-, ra- > je-, re-</i> stwierdził, iż żywotniejsza jest wymiana typu <i>jebłonki, jełowiec, jegniak</i>, natomiast <i>ra- > re</i>- można określić już jako zjawisko zleksykalizowane (niefonetyczne). Obie wymiany nie zachodzą nigdy w wielu wyrazach mających w nagłosie <i>ja-, ra-</i> (jw.: 36-37). Ponad 20 lat później Anna Basara uznała <i>ja->je-, ra->re-, -ar->-er-</i> za ginące wówczas (tj. w latach 50. XX wieku) przejawy „naczelnej, zwłaszcza w zakresie konsonantyzmu, tendencji fonetycznej, jaka jest palatalizacja, zajmująca centralne miejsce wśród procesów fonetycznych charakteryzujących (...) gwary Mazowsza dalszego” (Basara 1965: 133). </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Rozwój <a href="?l1=leksykon&lid=706">sonantów</a> miękkich <br />\r\n<br />\r\n</b></div>\r\n<div>Współczesne nagrania potwierdziły jeszcze dość liczne formy ilustrujące mazowiecki rozwój sonantycznego <i>ļ’ </i>(zob. : <a href="http://?l1=leksykon&lid=706">Sonanty</a>), który po spółgłoskach wargowych dał <i>’el</i>, np. <i>mielli </i>Ch, <i>mielli </i>CK = mełli,<i> umielli ST, w zarnach nanielli EBP </i>= umełli, namełli, lub <i>’oł </i>(przed spółgłoskami przedniojęzykowo-zębowymi): <i>się miołło </i>Ch, <i>się miołło (żyto) WC, (się te zboże) niołło FC </i> = się mełło<i>,</i><i> niołł w zarnach mąke i naniołł EBP, w żarnach sie uniołło </i>SFW = mełł, namełł, umełło. Taki stan zarejestrowano w latach 50. (Basara 1965: 58-59) i również w nowym <i>Atlasie gwar polskich </i>(AGP II, Mapa nr 6).</div>\r\n<div>Jednostkowe potwierdzenie uzyskała wymowa <i>rz </i>na miejscu ogólnopolskiego <i>r</i> z dawnego sonantu miękkiego <i>r’</i> przed spółgłoską wargową, por.<i> cierzpak </i>ST.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Wymowa spółgłosek tylnojęzykowych<br />\r\n<br />\r\n</b></div>\r\n<div>Twarda wymowa miękkich spółgłosek tylnojęzykowych w połączeniach <i>ki, gi</i> oraz szczególnie w połączeniach <i>kie, gie</i> jest wymieniana jako jedna z typowych mazowieckich cech fonetycznych. We współczesnych nagraniach z Charcibałdy została stosunkowo dobrze potwierdzona, np. <i>z makem, kedyś, jedni drugem, przed progam </i>Ch = z makiem, kiedyś, jedni drugiem (tj. drugim), przed progiem; podobnie ze Zbójnej, np. <i>długe, takech, kedyś,</i> <i>w takech,</i> <i>hakem, dzike </i>ale: <i>sukienka, </i>natomiast rzadziej wystąpiła w nagraniach z innych wsi, por. np. <i>zagęła sobie </i>MS,<i> z rydelkem </i>SS,<i> śnurkem </i>SMA,<i> kełbase </i>SFW, <i>mlekem </i>MP. Przeważa w nich zdecydowanie wymowa miękka zgodna z polszczyzna ogólną (lub półmiękka).</div>\r\n<div>Dorota Rembiszewska w materiale z Wachu współcześnie notowała przewagę miękkich spółgłosek tylnojęzykowych (typ <i>cukierki, kiecka, kiełek</i>) oprócz <i>oger, młotkem </i>(Rembiszewska 2002: 425).<span> </span></div>\r\n<div>W przytoczonych w kompendium tekstach z zapisków S. Dobosiewicza przykłady ilustrujące tę cechę to: z Charcibałdy: <i>z Bogem nogy</i>, Cięćka: <i><span>nogy, taky, chustecky, ogórky</span></i>, z Kadzidła: <i>ogeņ, choruŋgewke, choruŋgewce, take, Rusky</i>.</div>\r\n<div>Szczegółowe omówienie wymowy miękkich spółgłosek tylnojęzykowych <i></i><i>, </i><i>ǵ</i> znajduje się w monografii Henryka Friedricha. Autor wyróżnił trzy typy wymowy połączeń <i>ki, gi, kie, gie</i>:</div>\r\n<div>- miękką (palatalną) <i></i><i>i, </i><i>ǵi</i><i>, </i><i></i><i>e, </i><i>ǵ</i><i>e</i>, jak w polszczyźnie ogólnej,</div>\r\n<div>- półmiękką (półpalatalną) oznaczaną jako <i>k’i, g’i, k’e, g’e</i>, tj. ze słabo zaznaczoną miękkością,</div>\r\n<div>- twardą <i>ky, gy, ke, ge</i> (Friedrich 1955: 116-118).</div>\r\n<div>Z jego badań wynika, że w latach 30. XX wieku na Kurpiach dominowała wymowa miękka, zgodna z ogólnopolską, stosunkowo częsta była realizacja półmiękka i najrzadsza –twarda wymienionych połączeń (jw.: 115-116). Zróżnicowanie dotyczyło też poszczególnych wsi, np. w Łączkach odnotował przewagę miękkich (13) i półmiękkich (31) nad twardymi (16) w połączeniach <i>ki, gi, </i>przy dominacji twardych (33) nad miękkimi (5) i półmiękkimi (3) w połączeniach <i>kie, gie</i>. Z kolei w Brodowych Łąkach w obu typach połączeniach wystąpiła zdecydowana przewaga spółgłosek miękkich (<i>i</i> – 108, <i>e</i> – 33) i półmiękkich (<i>k’i</i> – 8, <i>k’e</i> – 2) nad twardymi (<i>ky<sup>i</sup></i> – 8, <i>ke</i> – 21). Zob. jw.: 116-117. </div>\r\n<div>Podobnie w latach 50. Helena Zduńska w uwzględnionych w badaniach wsiach kurpiowskich rejestrowała wariantywne miękkie, półmiękkie i twarde spółgłoski w połączeniach <i>ki, gi, kie, gie</i> (zob. Mapy nr 18-19).</div>\r\n<div>Dzisiejszy stan – również wariantywnej wymowy wymienionych połączeń (z przewagą wymówień miękkich spółgłosek tylnojęzykowych) został zatem odziedziczony z przeszłości.</div>\r\n<div>Odrębnego potraktowania wymaga natomiast spółgłoska <i>ch</i>. Północno-wschodnie Mazowsze charakteryzuje tu tendencja do wymowy miękkiej (palatalnej) lub półmiękiej (półpalatalnej) <i>ch</i> w połączeniach <i>che, chy</i>. Z badań Heleny Zduńskiej wynika, że najsilniej palatalizuje się <i>ch</i> w pozycji przed samogłoską <i>y</i> o podwyższonej artykulacji, por. <i>blachi, muchi, głuchi</i>. Szczególnie często notowała taką wymowę w wyrazie <i>chyba</i>, który na całym Mazowszu ma utrwaloną postać fonetyczną <i>chiba</i> (Zduńska 1965: 92-93). Wcześniejsze spostrzeżenia Henryka Friedricha o wymowie połączeń <i>che, chy</i> wskazują na nieznaczną palatalność <i>ch’ </i>(Friedrich 1955: 118-119).</div>\r\n<div>Wspólczesne nagrania przynoszą też stosunkowo niewiele przykładów ilustrujących miękką wymowę grupy <i>chy</i> jako <i>chi</i>, głównie w wygłosie, np. <i>łancuchi, na blachi, fafernuchi </i>‘rodzaj ciasteczek’<i>, fartuchi </i>Ch, <i>kożuchi </i>MS,<i> płochi </i>SS,<i> śprychi </i>JP, HM,<i> łańcuchi </i>WK,<i> blachi </i>CKO,<i> muchi </i>AN,<i>bebechi</i> Zb, sporadycznie w śródgłosie, np. <i>chiba </i>MSo,<i> się schilił </i>KK.Takie same przykłady wcześniej zostały zarejestrowane w pracy Heleny Zduńskiej.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Nieściągnięte formy czasowników typu <i>stojał<br />\r\n<br />\r\n</i></b></div>\r\n<div>Mazowiecką i szerzej północnopolską cechą jest brak <a href="?l1=leksykon&lid=617">kontrakcji</a> D, czyli ściągnięcia, w formach niektórych czasowników typu <i>stać, bać się</i>. Nagrania z Charcibałdy i z wsi gminy Kadzidło dostarczyły przykładów tylko na nieściągnięte formy czasownika <i>stać </i>(obok form ściągnietych zgodnych z ogólnopolskimi typu <i>stała, stali</i>), por. np. <i>postojały, stojałem</i> Ch, <i>postojał </i>MC,<i> stojała</i>,<i> stojał</i>,<i> stojały </i>SD,<i> stojała, postojał </i>EBP,<i> sie ustojał </i>SMA,<i> stojeć </i>TP,<i> postajało </i>Mso,<i> stojał </i>MP,natomiast ze Zbójnej odnotowano dodatkowo nieściągnięte <i>bać się</i>, por. <i>przestojał, stojėć, sie nicego nie bojał </i>Zb<i>. </i>W tekstach przytoczonych z zapisków S. Dobosiewicza są także tylko dwa przykłady form nieściągniętych czasownika <i>stać </i>z Cięćka: <i>stojała</i>, z Kadzidła: <i>stojał</i>. Takie same przykłady notowała później także Anna Basara (1965: 30) i Helena Zduńska (1965:).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Zjawiska fonetyczne o szerokim zasięgu<br />\r\n<br />\r\n</b></div>\r\n<div>Szerszy zasięg charakteryzujący różne gwary polskie mają natomiast inne zjawiska z zakresu wymowy, niekiedy prawie ogólnogwarowe, jak m.in. spółgłoski protetyczne, różne upodobnienia i rozpodobnienia, zmiany barwy samogłosek przed spółgłoskami półotwartymi.<br />\r\n </div>\r\n<div><b>Wymowa samogłosek w nagłosie <br />\r\n<br />\r\n</b></div>\r\n<div>Samogłoski w nagłosie <i>o-, u-, i-, y-, e- </i>mogą być poprzedzane spółgłoskami protetycznymi. W gwarze kurpiowskiej, podobnie jak i w innych gwarach polskich, spółgłoski protetyczne to przede wszystkim <i>u</i> niezgłoskotwórcze (wymawiane jak <i>ł</i> i tak zaznaczane tu w indeksie górnym dla odróżnienia od <i>ł</i> właściwego) przed samogłoskami <i>o, u</i>, rzadko jota przed <i>i</i>, <i>e</i>.</div>\r\n<div>Gwary Mazowsza (w tym kurpiowskie) charakteryzuje – w porównaniu z małopolskimi czy wielkopolskimi – słabsza tendencja do <a href="?l1=leksykon&lid=624">labializacji</a>. Pojawia się ona współcześnie w nagraniach przede wszystkim w nagłosie samogłoski <i>o</i>, np. <i><sup>ł</sup>ozdobzi, <sup>ł</sup>obloć,<sup> ł</sup>odpocywajo<sup>u</sup>, z <sup>ł</sup>octem,<sup> ł</sup>obrus, </i><i><sup>ł</sup>ojców, <sup>ł</sup>okna, <sup>ł</sup>odby<sup>i</sup>ło sie </i>Ch, <i><sup>ł</sup></i><i>obiad </i>MKG= ozdobi się, oblać, odpoczywają, z octem,obrus, obiad, ojców, kna, odbyło się; sporadycznie w śródgłosie, np. <i>przy<sup>ł</sup>ozdobiuł </i>Ch =przyozdobił. Obok tego nierzadka jest wymowa czystego <i>o-</i>, por. np. <i>obzi<sup>y</sup>ro, okroncajo<sup>u</sup>, osiara, oprzędu</i> Ch. Znacznie rzadziej labializacja dotyczy samogłoski <i>u-, </i>np.<i> <sup>ł</sup>ugodało, </i><i><sup>ł</sup>ubrali </i>Ch = ugadało, ubrali, ale: <i>uciekało, umózili, umyła, ulepsili</i> Ch. Labializacja nie występuje – jak widać – konsekwentnie, obok wymówień nagłosowego <i>o-</i> jako <i><sup>ł</sup>o- </i>(niekiedy słabo zaznaczoną) częsta jest też wymowa <i>o-</i>, jak w polszczyźnie ogólnej. Taki stan potwierdzają spostrzeżenia Doroty Rembiszewskiej, która notowała różnorodność wymowy nagłosowego <i>o-</i>, tj. z elementem protetycznym lub bez niego (Rembiszewska 2002: 420) i dane z nowego <i>Atlasu gwar polskich </i>(AGP II, Mapa nr 92). Podobne obserwacje poczynił w latach 30. XX wieku Henryk Friedrich, który stwierdził w odniesieniu do labializacji, iż: „na Kurpiach, jak i na całym północnym Mazowszu, zjawisko to nie jest stałe ani bardzo rzucające się w oczy. Dokładne zapisy wykazują, że część materiału z <i>o-</i> bywa wymawiana z labializacją, część bez labializacji” (Friedrich 1955: 72). Zauważył przy tym pewne zależności terytorialne: częściej labializacja występowała we wsiach południowo-zachodniej i pólnocno-zachodniej Kurpiowszczyzny, rzadziej w części środkowej i wschodniej (np. w Kadzidle wymowa o : <i><sup>ł</sup>o </i>występowała w proporcjach 15 : 17). W zapiskach S. Dobosiewicza z Charcibałdy brak labializacji <i>o-</i>, por. <i>od, oddała, odjizdza, ostajta</i>, jest tylko 1 przykład z <i>u-: </i><i><sup>ł</sup></i><i>uroda, </i>ale: <i>utorowany, uni</i>; z Kadzidła również brak przykładów labializacji: <i>ojciec, uni, ugotowali, otprowadzał, uciekli, uchodźcie, ogeņ</i>; z Cięćka przytoczyć można tylko nieliczne formy z labializacją przed <i>u-</i>: <i><sup><span>ł</span></sup>u, <sup>ł</sup>un, <sup>ł</sup>una</i> (ale: uni) = u, on, ona, <i><sup>ł</sup>ucho</i>, poza tym stale <i>o-</i>, <i>u-</i>, por. <i>ociec, opowjedajo,organistygo, osalała,uda</i><i>⁰</i><i>ziuł, ujezdzała, umerła, uciek</i>. Anna Basara w latach 50. także poświadczała dość słaby typ labializacji mazowieckiej i dwoistość wymowy nagłosowego <i>o-</i>: z labializacją i bez niej, stwierdzając, iż uzależniona jest po części leksykalnie, tj. w niektórych wyrazach jest częsta, w innych na ogół nie występuje (Basara 1965: 125).</div>\r\n<div>Druga spółgłoska protetyczna, czyli jota, też nie jest powszechna. <a href="?l1=leksykon&lid=656">Prejotacja </a>współcześnie występuje głównie przed samogłoską <i>i, </i>np. <i>jidzie, swojich </i>Ch<i>, </i>oraz przed <i>e</i>, które pochodzi z <a href="?l1=leksykon&lid=679">rozszerzenia artykulacyjnego </a>samogłoski <i>i</i>, głównie w pozycji przed spółgłoską nosową, np. <i>jenace<sup>y</sup>j, jech </i>Ch= inaczej, ich, <i>jenacej </i>MP,<i> jensym </i>EBP = inszym. Słabą prejotację lub częściej jej brak odnotowałą w Wachu Dorota Rembiszewska (2002: 420). Podobny był stan w okresie międzywojennym (Friedrich 1955: 71).</div>\r\n<div>Warto podkreślić, że już dawno zauważono, iż na Kurpiach „<i>a</i>- nigdy nie przybiera żadnego elementu protetycznego” (Friedrich 1955: 70). Podobnie Anna Basara stwierdziła, iż nagłosowe <i>a-</i> jest wymawiane na ogół jak w języku ogólnopolskim, tj. bez spółgłoski protetycznej, a wyjątek stanowią nieliczne wyrazy, zwłaszcza imiona, z prejotacją, np. <i>Jagnieszka, Jadam, jadwent</i> (Basara 1965: 118-119). Potwierdzają tę ocenę współczesne dane Doroty Rembiszewskiej (2002: 420), Barbary Falińskiej (Falińska 2010), nagrania z Charcibałdy i wsi gminy Kadzidło, por. <i>apostołów, aby, ale, abo </i>Ch, <i>antaba, az </i>SMA,<i> albo, ani, ameryk </i>KK,<i> ale, alkierzu, art, na arcie </i>SD,<i> albo </i>WB,<i> az, alkierzu </i>SG,<i> ale, albo </i>JD,<i> alkierza, albo, az </i>MP,<i> alkierzu, ale </i>EBP,<i> alkierz, ale </i>TP,<i> alkierz </i>CKO,<i> az, art </i>MKG, <i>alkierz, albo, ale, anniołki, ameryk, asygnacjo </i>MS,<i> art, ale </i>Mso,<i> art, albo </i>CKO,<i> ale, az </i>ST<i>, aha </i>TP,<i> ani, az </i>MC,<i> az </i>SFW,<i> ale, albo, aby, aptekarz </i>SS,<i> albo </i>AN,<i> albo </i>CK,<i> az </i>MO<i>, aby, ale </i>FC,<i> albo </i>Mso,<i> aby </i>EM,<i> ani </i>SK<i> ale </i>GS,<i> az </i>MP,<i> ale </i>HM, <i>adweńcie, azyl, ale. abo </i>Zb.<br />\r\n </div>\r\n<div><b>Zmiany wymowy samogłosek przed spółgłoskami półotwartymi <i>m, n, ń, r, ł, l<br />\r\n<br />\r\n</i></b></div>\r\n<div><a href="?l1=leksykon&lid=766">Zmiany barwy samogłosek przed spółgłoskami półotwartymi </a>dotyczą samogłosek, które występują przed spółgłoskami nosowymi <i>m, n, ń</i>, oraz przed nienosowymi <i>ł, l, r</i>. O zmianach pierwszego typu, tj. przed spółgłoskami nosowymi, była mowa wyżej, przy opisie wymowy samogłosek nosowych i grup <i>eN, oN</i>, czyli połączeń: samogłoska ustna <i>e, o </i>+ spółgłoska nosowa (<i>m, n, ń</i>). Do przedstawienia pozostały zatem samogłoski <i>i, y, u</i> przed <i>N</i>. Szczególnie samogłoska i ma tu tendencję do rozszerzania artykulacji (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=679">rozszerzenie artykulacyjne</a>), stąd <i>jendyk, jenacej </i>= indyk, inaczej, gdyż dodatkowo samogłoska ta ulega prejotacji. Przed spółgłoskami półotwartymi ustnymi samogłoska <i>o</i> na ogół zwęża się, np. <i>kórole, pociórki </i>Ch= korale, paciorki, słomę, samogłoska <i>e </i>może przechodzić w <i>a</i>, np. <i>sztalmach </i>WK, <i>śtalmachi </i>EBP. Szczególnym zmianom, podobnie jak w wielu innych gwarach polskich, podlega <i>i</i>, rzadziej <i>y</i> przed wygłosowym <i>-ł</i> w czasie przeszłym. <a href="?l1=leksykon&lid=667">Przejście wygłosowego i śródgłosowego <i>-ił/-ył > uł</i></a> zostało dobrze poświadczone w nagraniach współczesnych na Kurpiach, np. <i>narodziuł, <sup>ł</sup>obraziuł, nie postaziuł, pozwoluł </i>Ch = narodził, obraził, nie postawił, pozwolił, <i>kręciuł </i>MP,<i> buł taki </i>SD,<i> wsadziuł </i>KK,<i> ja się zeniuł </i>SFW,<i> buł </i>JP,<i> podkosiuł </i>SK,<i> buł,</i> <i>rzuciuł </i>SS,<i> nanosiuł </i>SG,<i> robiuł </i>SMA<i>, wsadziuł, posadziuł </i>FC. Szczególnie utrzymuje się ta wymowa w formie <i>buł, </i>por. np.SG, SK, MS, ST, CKO, SS, SD, EBP, SMA, MC, Mso, SFW, JD, SK, WC.Wymowę taką w okresie przedwojennym potwierdzają zapiski S. Dobosiewicza, por. np. w tekstach z Cięćka: <i>sprawjuł,</i><i>zrobjuł,</i><i>zostawiuł,</i><i>zruciuł,</i><i>zrobziuł,</i><i>gościuł sie, zabziuł,</i><i>buł,</i><i>zobacuł</i>. Poświadczyły ją też późniejsze badania Anny Basary pół wieku temu (1965: 98-99). Jak widać, utrzymuje się stosunkowo dobrze do tej pory.<br />\r\n </div>\r\n<div><b>Zmiany w grupach spółgłoskowych<br />\r\n<br />\r\n</b></div>\r\n<div>Do zmian w grupach spółgłoskowych poświadczonych we wspólczesnych nagraniach można zaliczyć <a href="?l1=leksykon&lid=678">rozpodobnienie</a> grup:</div>\r\n<div>a)<span> </span><i>kt > cht</i>, np. <i>chtórna, chtoś, chto, niechtórzy </i>Ch, <i>chto MC, chto MS</i> = która, ktoś, kto, niektórzy, <i>nicht</i> = nikt (Dobosiewicz z Cięćka), </div>\r\n<div>b)<span> </span><i>chrz > krz</i>, np. <i>krzesny</i> Ch = chrzestny,<i> krześniak </i>Zb,</div>\r\n<div>c)<span> </span><i>kk > tk</i>, np. <i>przyniętkie SG, </i><i>letko </i>Zb,</div>\r\n<div>d)<span> </span><i> </i>przejście –dl- > -gl-, np. <i>mgli zemglał </i>Zb.</div>\r\n<div>Wtórne stwardnienie widoczne jest w formie <i>pokładzone </i>CK,<i>sledzona</i> Zb, udźwięcznienie w wyrazach <i>sweter</i>, <i>płycej, </i>por. <i>sweder SS, swedry </i>FC, <i>płydziej, płydzij, </i>Zb, zanik nagłosowego <i>h-</i> w wyrazie <i>hołoble</i>, pożyczce ruskiej, por. <i>temi oloblani </i>ST,<i> oloble </i>SK,<i> oloble albo dysiel </i>JP,<i> oloble </i>SMA.Odnotowano również archaiczną postać <i>ociec </i>Zb, SMA,SFW,i zleksykalizowane postaci fonetyczne niektórych wyrazów, np. <i>uretowany </i>SS,<i> dek </i>SFW, EBP<i> deku</i> SK (pożyczka z języka niemieckiego), <i>cadzieć</i>,<i> cadzka </i>Zb<i>, serowe </i>Zb, <i>dura </i>obok <i>dziura </i>Zb, <i>tera to kamizelka, a przȯd kamzelka </i>Zb, <i>jeglijowych gałęziów </i>SG.</div>\r\n<div>Obserwować można także różne wyrównania tematów fleksyjnych, np. w czasownikach: <i>bzierzo </i>Ch, <i>bierzą </i>MS = biorą na wzór 3.os. liczby pojedynczej <i>bierze</i>, w rzeczownikach usuwanie oboczności e : zero dźwięku przez wprowadzanie <i>e</i> do przypadków zależnych: <i>mechem </i>MS,<i> mechu </i>SK.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Fleksja<br />\r\n<br />\r\n<br />\r\n</b></div>\r\n<div><b>Odmiana rzeczowników<br />\r\n<br />\r\n</b></div>\r\n<div>W odmianie wyrazów (fleksji) zauważyć można zarówno zjawiska typowe dla gwary kurpiowskiej i szerzej dla wielu gwar Mazowsza i północnej Polski, jak i mające charakter prawie ogólnogwarowy.</div>\r\n<div>Pierwszy typ reprezentuje <a href="?l1=leksykon&lid=539">celownik liczby pojedynczej rzeczowników męskich</a> z końcówką <i>-owiu</i>, powstałą ze skrzyżowania końcówek <i>-u</i> oraz <i>-owie</i>, w gwarze kurpiowskiej (na skutek asynchronicznej wymowy spółgłoski wargowej miękkiej <i>w’ > ź </i>lub <i>wj, j</i>) mającą postać <i>-oziu</i>, np. Ch: <i>księdzoziu, konioziu </i>= księdzu, koniowi, <i>mojemu ojcoziu </i>SMA,<i> mojemu tatoziu staziali SS, </i>rzadziej <i>-owju</i> lub <i>-oju</i>: <i>koniowju a kedyś konioju </i>Zb, <i>właścicieloju </i>Zb. Maria Grad-Mucowa (1970), która badała odmianę rzeczowników w gwarach Mazowsza, uwzględniła tylko jedną wieś kurpiowską – Krobię, stąd też wnioski wynikające z jej badań dla gwary kurpiowskiej nie są pełne. W Krobi notowała głównie formy na <i>-oziu</i> (por. mapy na stronach: 27-32), które upowszechniły sie także w celowniku lp. rzeczowników nijakich, por. np. <i>gniazdoziu, jepkoziu, poloziu</i> (Grad-Mucowa 1970: 34), rzadko z <i>-u</i> (mapa na s. 33). Wcześniej potwierdzają ją zapiski Stanisława Dobosiewicza z lat 30. na Kurpiach, por. z Charcibałdy: <i>kawaleroziu, Juneckoziu</i>. </div>\r\n<div>Druga charakterystyczna końcówka, powstała w rezultacie asynchronicznej wymowy spółgłoski wargowej miękkiej (<i>m’ > ń</i>), to <i>-ani</i> z <i>-ami</i> w <a href="?l1=leksykon&lid=637">narzędniku liczby mnogiej rzeczowników</a> wszystkich rodzajów. Została dobrze poświadczona współcześnie w nagraniach z Charcibałdy, wsi gminy Kadzidło i ze Zbójnej, np. <i>grabziani, saniani, brzózkani, rowerani </i>Ch = grabiami, saniami, brzózkami, rowerami; <i>pod teni łątkani </i>SG,<i> teni kijankani, piersiani </i>JP,<i> kartoflani, cepani </i>WM,<i> nad drziani, wolantani </i>SMA,<i> ciźmani </i>Mso,<i> z jakieni starsyni córkani tyni bzidłani, poniędzy teni kijani, bronani, grabiani </i>EBP,<i> nogani </i>SD,<i> teni kijankani, teni cepani </i>MC,<i> drabziani </i>WB,<i> cepani, grabkani, drutani </i>SFW,<i> koniani </i>FC,<i> grabiani </i>MS,<i>całeni kubłani, koniani </i>Zb<i>. </i>Wyjątkowo tylko pojawiła się końcówka <i>-amy</i>, por. w Zbójnej: <i>łąkamy, Rybakamy. </i>Obie końcówki są typowo mazowieckie, ale pierwsza z nich charakteryzuje jedynie północno-wschodnią część Mazowsza (Grad-Mucowa 1970: 94), druga natomiast ma szerszy, nieograniczony do dialektu mazowieckiego zasięg, gdyż ekspandowała na tereny sasiednie. W zapiskach S. Dobosiewicza występują w tekście z Charcibałdy obie końcówki, por. <i>druhnani, nózeckamy</i>. </div>\r\n<div>Trzecia końcówka, typowa głównie dla części Mazowsza, to <i>-e</i> w miejscowniku lp. rzeczowników męskich zakończonych na spółgłoskę dziąsłową zmazurzoną. Uzyskała tylko jedno poświadczenie w nagraniu ze Zbójnej, por. <i>przy krzyzie </i>Zb = przy krzyżu. Badania M. Grad-Mucowej wykazały, że formy typu <i>kosie</i> = koszu występowały głównie na Mazowszu północno-wschodnim (Kurpie) i południowo-wschodnim (1970: 45). </div>\r\n<div><a href="?l1=leksykon&lid=630">Mianownik lmn. rzeczowników męskich</a> osobowych na zakończonych na <i>ec</i> przybiera końcówkę <i>-e</i>, por. <i>ojce byli </i>MS, podobnie i w materiale M. Grad-Mucowej (1970: 61). Odnotowano także formy męskorzeczowe: <i>ćtery syny </i>Zb, <i>te majstry </i>EBP, w zapiskach Dobosiewicza z Charcibałdy: <i>pany</i>. Formy <i>ojce, syny, pany </i>potwierdziła M. Grad-Mucowa (1970: 61, 63) jako typowe dla omawianego terenu. </div>\r\n<div>Ogólnogwarowy charakter ma natomiast upowszechnienie się końcówki <i>-ów </i>w <a href="?l1=leksykon&lid=555">dopełniaczu lmn. rzeczowników</a> niezależnie od rodzaju gramatycznego i wygłosu tematu fleksyjnego, np. <i>trombków, kolendów, bronów, ciastów, spódniców, jajków </i>Ch, <i>niciów </i>MO,<i> tych krosnów </i>MP,<i> gałęziów </i>SG,<i> z desków </i>SK,<i> chomątów </i>FC,<i> ziołów, jajków </i>MS,<i> safów, szafów </i>SD,<i> krzesłów </i>JP,<i> bańków </i>ST,<i> kapustów </i>CKO,<i> zarnów </i>SS,<i> klepków, </i><i>nazwów, zwierzętów </i>Zb.</div>\r\n<div>Według innego niż w polszczyźnie ogólnej typu deklinacyjnego w obrębie odmiany rzeczowników żeńskich odmienia sie rzeczownik <i>krokiew. </i>Forma B. lp. <i>za krokwe </i>Zb i M. lmn. <i>krokwy </i>SK,EBPświadczą o odmianie według typu samogłoskowego twardotematowego (<i>ta krokwa</i>).</div>\r\n<div>Odmienny niz w polszczyźnie ogólnej rodzaj gramatyczny charakteryzuje rzeczownik <i>dysiel </i>SK<i>, dysiel </i>WK<i>, dysiel na środku tam była, do dyśli, za tą dysiel trzymały </i>SK,natomiast inna postać przy rodzaju tożsamym z odpowiednikami ogólnopolskimi wykazują rzeczowniki: <i>ta szos </i>Zb, <i>ta</i> <i>topol </i>Zb.</div>\r\n<div>Z innych ciekawostek warto wspomnieć o różnicach w zakresie kategorii liczby, tj. występowaniu w liczbie pojedynczej rzeczownika lejce, który w polszczyźnie ogólnej wystepuje wyłącznie w liczbie mnogiej, por. <i>W tym pusorze był lejc </i>KK;<i> I lejc! To lejc to do kierowania </i>SG.</div>\r\n<div>Rzeczowniki nijakie z rozszerzeniem na <i>-en-</i> w przypadkach zależnych często je tracą, por. np. odpowiednie formy ze Zbójnej: <i>wymnie, wynie </i>(<i>wymnie to w pisowni, a tam tak to wynie</i>)<i>, krowa ni ma wynia, dwa wynia, dwa rania, z raniėnia. </i>Podobne przykłady odnotowała M. Grad-Mucowa (1970: 68).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Odmiana zaimków przymiotnych i przymiotników, liczebników<br />\r\n<br />\r\n</b></div>\r\n<div>Z charakterystycznych form przymiotników i zaimków przymiotnych oraz liczebników porządkowych (zob.<a href="?l1=leksykon&lid=647">odmiana przymiotników</a>) wymienić należy m.in.:</div>\r\n<div>a)<span> </span><a href="?l1=leksykon&lid=556">dopełniacz liczby pojedynczej</a> z końcówką <i>-ygo / -igo</i>, np. <i>na jednygo</i> Ch, w zapiskach S. Dobosiewicza z Cięćka: <i>organistygo, kościelnygo</i> (rzeczowniki o odmianie przymiotnikowej), <i>takygo</i>;</div>\r\n<div>b)<span> </span><a href="?l1=leksykon&lid=634">miejscownik liczby pojedynczej</a> z końcówką <i>-em</i>, np. <i>po tem wszystkiem</i>,<i> na jakiemś patyku, w dwudzieste<sup>y</sup>m </i>Ch, <i>w każdėm regionie </i>Zb;</div>\r\n<div>c)<span> </span><a href="?l1=leksykon&lid=637">narzędnik liczby mnogiej </a>z końcówką powstałą w wyniku <a href="?l1=leksykon&lid=679">rozszerzenia artykulacyjnego</a> <i>i/y</i> przed spółgłoską nosową: <i>-emi||-eni </i>(<i>-eni<-emi</i> na skutek asynchronicznej wymowy spółgłoski wargowej <i>m’</i>), np. <i>z teni, róźneni </i>Ch, <i>całeni dniani </i>SS,<i> teni cepani </i>MC, <i>całeni kubłani </i>Zb;</div>\r\n<div>d)<span> </span><a href="?l1=leksykon&lid=554">miejscownik liczby mnogiej</a> z końcówką <i>-ech</i>, np. <i>tech, w takech, Bożėch </i>Zb.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>Pólnocnopolska forma liczebnika <i>dwa<br />\r\n<br />\r\n</i></b></div>\r\n<div>We współczesnych nagraniach zarejestrowano mazowiecką i szerzej północnopolską formę liczebnika 2: <i>dwa </i>w połączeniu z rzeczownikami wszystkich rodzajów: <i>dwa krowy </i>Zb, <i>dwa śprychi </i>HM,<i>ma dwa syny </i>Zb (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=644">Odmiana liczebnika</a>).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Odmiana czasowników<br />\r\n<br />\r\n</b></div>\r\n<div>W odmianie czasowników wskazać należy na północnopolskie archaizmy z końcówką <i>-m, </i>tj.:</div>\r\n<div>a)<span> </span><a href="?l1=leksykon&lid=577">formy 1. os. lmn. czasu teraźniejszego</a>, np. <i>my móziem </i>Ch, <i>pisem,</i> <i>pȯjdziem, idziem, lezem </i>Zb,</div>\r\n<div>b)<span> </span><a href="?l1=leksykon&lid=574">formy 1. os. lmn. czasu przeszłego</a>, np. <i>robilim</i> Ch, <i>przebudowalim </i>MKG,<i> tkalim, grabzilim </i>MP,<i> młócilim, ustalim, bylim </i>SFW,<i> kupilim, podłuzylim </i>WM,<i> budowalim </i>SG,<i> pieklim, tarlim </i>Mso,<i>pojechalim, sie rzucilim </i>Zb, <i>robiwalim </i>MS.</div>\r\n<div>Mazowiecki i pólnocnopolski zasięg mają też <a href="?l1=leksykon&lid=773">formy 3. os. lmn. czasu przeszłego</a> zakończone na <i>-eli</i> (ogp. <i>-ali</i>), np. <i>sieli, leli</i> Ch, <i>naleli, poleli </i>MC,<i> wleli </i>KK,<i>leli </i>Zb oraz formabezokolicznika <i>kupać </i>z ucięciem morfemu <i>-ow-</i>, np. <i>kupać </i>SFW,<i>kupać a tera kupywać </i>Zb. Szerzej znane są natomiast archaiczne formy czasu przyszłego prostego od czasowników pochodnych od <i>iść, </i>bez wtórnej joty, por. <i>pude, przyde, a tera przyjde pȯjde </i>Zb.</div>\r\n<div>W 2. osobie liczby mnogiej czasu przeszłego i w trybie rozkazującym przetrwała archaiczna końcówka <i>-ta</i>, pochodząca z dawnej iczby podwójnej, poświadczona sporadycznie m.in.w piosence weselnej: <i>Daliśta mnie dali, za kogośta chcieli, a teraz będzieta sami z niem siedzieli </i>przytoczonej przez Józefa Siwika w kronice szkoły w Wachu (za: Falińska red. 2004: 121)<i>; </i>oraz rzadko w nagraniach, np. <i>idźta || jidźta, czytajta </i>Zb<i>, </i><i>mata </i>WM.</div>\r\n<div><i> </i></div>\r\n<div><b>Uwagi o składni, słowotwórstwie i słownictwie<br />\r\n<br />\r\n</b></div>\r\n<div>Typowy dla dużej części pólnocno-wschodniej Polski brak związku zgody w połączeniach typu: rzeczownik niemęskoosobowy + forma męskoosobowa czasownika, rzeczownik męskosobowy + forma niemęskosobowa przymiotnika i zaimka, został rzadko odnotowany, np. <i>dzieci spali MS, </i><i>zakonniki byli </i>Zb, <i>byli take te stare ludzie </i>Zb.</div>\r\n<div>W zakresie słowotwórstwa można wskazać przede wszystkim na rozpowszechnienie wyrazów utworzonych przyrostkiem <i>-ak</i> (wobec południowopolskiego typu na <i>-ę</i>), np. <i>dziewcoka</i> ‘dziewczęcia’, <i>dziewcoki </i>‘dziewczęta’, <i>prosia<sup>o</sup>ka </i>‘prosięcia’, <i>ciela<sup>o</sup>ka </i>‘cielęcia’, <i>śwynioka</i>,także <i>-ak</i> w innego typu formacjach, por. <i>jegodzinia<sup>o</sup>ku </i>(<i>jagodziniaku</i> ‘kępki krzewów jagodowych’), <i>borozinia<sup>o</sup>ku</i> (borowiniaku, czyli ‘kępki krzewów borówkowych’), <i>kozicniak </i>‘piwo kozicowe’ MP,<i> pyzaki </i>MC,<i>krześnioki </i>‘chrześnicy’, <i>spaliniaka<sup>o</sup>m </i>(<i>spaliniak</i> ‘silnik spalinowy’). Anna Kowalska zauważyła, iż odrębność gwary kurpiowskiej w zakresie słowotwórstwa jest nieduża. Oprócz wyjątkowej produktywności przyrostka <i>-ak</i> za kurpiowskie uznała takie formacje, jak: <i>chrzybon (chrzybiet) </i>‘grzbiet’, <i>kładź</i> ‘kładka’, <i>parzywa, parzywka, parzówka</i> ‘pokrzywa’, <i>pleta</i> ‘plotkarz’, <i>zmowy (zmówiny)</i> ‘zaręczyny’.</div>\r\n<div> Bardzo ciekawy jest też zasób leksykalny gwary kurpiowskiej, który w dużej mierze decyduje o jej odrębności. Zachowało się w niej wiele słów archaicznych dzięki położeniu Kurpiowszczyzny i jej naturalnym granicom oddzielających ją od sąsiednich terenów. Specyficzne nazwy wyodrębniające gwarę kurpiowską to m.in. <i>gula, gulka </i>‘indyczka’, <i>kur </i>‘kogut’, <i>beczy </i>‘miauczy’, <i>bije się </i>‘o klaczy’, <i>chojka // chójka </i>‘sosna’, <i>drabka </i>‘ruszt w kuchni’, <i>rejbaczka</i> ‘tarka’, <i>rejbować </i>‘trzeć’, <i>rejbaki </i>‘kluski z tartych ziemniaków’, <i>rejbak </i>‘ciasto z tartych ziemniaków upieczone w blasze’, <i>krużyk </i>‘garnuszek’, <i>tyna, tynka </i>‘drewniane naczynie z klepek do parzenia bielizny w ługu’, <i>gżegżółka </i>‘biedronka’, <i>kitel </i>‘spódnica’, <i>podwłóczka </i>‘gruba halka od pasa noszona pod spódnicą’, <i>szpiki </i>‘skronie’, <i>bełk</i> ‘brzuch’, <i>łysta</i> ‘łydka’, <i>reby</i> ‘żebra’, <i>kruki </i>‘pisanki’, <i>kosiory </i>‘bieguny kołyski’, <i>sprężynówka </i>‘kultywator’ (Kowalska 1991: 64-65). Tzw. gadki kurpiowskie zawierające typowe słownictwo gwarowe można usłyszeć podczas różnych imprez regionalnych, takich jak np. Miodobranie w Zawodziu pod Myszyńcem, Wesele Kurpiowskie w Kadzidle czy Niedziela Palmowa w Łysych.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div align="center">***</div>\r\n<div>Kurpiowszczyzna w świadomości społecznej jest odbierana jako jednolity region kulturowo-językowy, ale dotychczasowe badania dowodzą, że jest ona także zróżnicowana. Również sami Kurpie zauważają ten fakt. Celnie na ten temat wypowiadał się Bronisław Pokornicki ze Zbójnej, co podkreśla badaczka gwary kurpiowskiej, Barbara Falińska, następująco:</div>\r\n<div>„Mój rozmówca zdawał sobie sprawę, że gwara kurpiowska nie jest monolitem. Nie wszyscy Kurpie mówią tak samo. Co inna gmina to inna nowina. <i>Na łodpust pojechalim do Dąbrȯwki, to niedaleko będzie od nas, 10 kilometry, to tilko te spódnice, te cołka, to łȯni nieli, bo chłopy to chłopy, spodnie, marynarka. Jak mȯhili tȯ litanjȯ to tylo tak: śwanta Marja, Matko Boza mȯd sie za nani, bo już u nas to św</i><i><span>_</span>ta Marjo Matko Boża mȯd sie za nami. Mȯj brat z Turośli wzioł kobhiėte, to my tam pojechali, to już ta mowa była taka, że ja nie mukem wcale zrozuniėć co łone mȯhio. Łu nas to żołądek, a tamoj 30 kilometrȯw do granicy to żołędek móhili, tu łu nas to byli Półkurpchie, niecałkowhite.</i></div>\r\n<div><i>U nas to dziewcyna, ponadrzeczu to niė, tu to pod szlachte - sie mȯhiło, ale tam dalėj to nie pohiedzieli jenacėj tilko dziėwcak; w 35 roku pojechałem tam pod Turoś, to ogłosenie zrobhili ze przyjechałem w komplementa, to ze ślachcic przyjechał </i>(za: Falińska 2010)<i>.</i></div>\r\n<div> Decydujące znaczenie dla kształtowania się zarówno gwary kurpiowskiej, jak i jej wewnętrznego zróżnicowania miało osadnictwo – przede wszystkim mazurskie z północy i w nieco mniejszym stopniu mazowieckie z południa. Wewnętrzne podziały językowe na Kurpiach oparte głównie na różnicach słownikowych przedstawia mapa nr 12. Mapa nr 12. Kurpie (wewnętrzne podziały językowe). Za: Kowalska 1991: 124, mapa nr 28.\r\n<p><a title="Mapa nr 13. Kurpie (wewnętrzne podziały językowe). Za: A. Kowalska, <i>Podziały językowe Mazowsza na tle podziałów pozajęzykowych</i>, Warszawa 1991, s. 124, mapa nr 28." rel="lightbox" href="cmsimg/KurM12.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/KurM12.gif" /></a></p>\r\n</div>\r\n<div>Słownictwo charakterystyczne dla poszczególnych obszarów Kurpiowszczyzny wyróżnionych na mapie nr 7: <b>a</b> – zachodu po Szkwę, <b>b</b> – wschodu (od Szkwy), <b>c</b> – krańca zachodniego (po Omulew), <b>d</b> – części zachodniej sięgającej na północy po Rozogę, na południu niedochodzącej do niej, <b>e</b> – północy przedstawia poniższa tabela (za: Kowalska 1991: 66-67).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<table cellspacing="0" cellpadding="0" border="1">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="111" valign="top">\r\n <div><b>Część Kurpiów</b></div>\r\n </td>\r\n <td width="503" valign="top">\r\n <div><b>Przykłady</b></div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td width="111" valign="top">\r\n <div>Obszar <b>a</b></div>\r\n <div>(zachodnie Kurpie po Szkwę)</div>\r\n </td>\r\n <td width="503" valign="top">\r\n <div><i>siarna</i> ‘sarna’, <i>welan, kretan</i> = welon, kreton, <i>trycka</i> ‘przekładnia’, <i>bałek || bałk</i> ‘belka, na których układano sufity’, tymotka, <i>kapustowa </i>‘kapuśniak’, <i>święconek</i> ‘święcone’, <i>szuber</i> ‘nieślubne dziecko’, kiernoz, <i>kraś</i> ‘krew konia, krowy, świni’, <i>biega</i> ‘o krowie’, <i>oprzątać</i> ‘obrządzać’, <i>gęba</i> ‘pysk krowy’, <i>spajanki, łubki</i> ‘boczne deski w wozie’, <i>krypka</i> ‘pudło sań’, <i>szwele</i> ‘podkłady kolejowe’, <i>radło || redło, kubeł </i>‘wiadro’<i>, zsiadłe mięso</i> ‘galareta, zimne nóżki’, <i>miga</i> ‘komar’, <i>wielki ból</i> ‘epilepsja’</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td width="111" valign="top">\r\n <div>Obszar <b>b</b></div>\r\n <div>(wschodnie Kurpie od Szkwy)</div>\r\n </td>\r\n <td width="503" valign="top">\r\n <div><i>sarna, welon, kreton</i>, <i>tryca</i> ‘przekładnia’, <i>bałczek</i> ‘belka, na których układano sufity’, motka || matejka, <i>święcon</i> ‘święcone’, <i>znajdek</i> ‘nieślubne dziecko’, knur, <i>czarnina </i>‘krew konia, krowy, świni’, <i>latuje</i> ‘o krowie’, <i>oporządzać</i> ‘obrządzać’, <i>gnojówki</i> ‘boczne deski w wozie’, <i>skrzynka</i> ‘pudło sań’, <i>podkłady</i> ‘podkłady kolejowe’, <i>soszka</i> ‘radło’, <i>wiedro </i>= wiadro<i>,</i> <i>zimnina</i> ‘galareta, zimne nóżki’, <i>komar</i>, <i>wielka niemoc</i> ‘epilepsja’</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td width="111" valign="top">\r\n <div>Obszar <b>c</b></div>\r\n <div>(kraniec zachodni po Omulew)</div>\r\n </td>\r\n <td width="503" valign="top">\r\n <div><i>plaga (plucha) </i>‘słota’, <i>capy (palce) </i>‘zaostrzone końce słupów okiennych’, <i>kule (kruki) </i>‘haki do zawiasów’, <i>ogniataki (kopytka) </i>‘kluski z gotowanych ziemniaków’</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td width="111" valign="top">\r\n <div>Obszar <b>d</b></div>\r\n <div>(część zachodnia po Rozogę)</div>\r\n </td>\r\n <td width="503" valign="top">\r\n <div><i>ponoże </i>Mlmn.<i> (ponozy) </i>‘pedały w warsztacie tkackim’, <i>jagodzina (jagodziniak) </i>‘kepka krzewów jagodowych’, <i>kulka (kulas) </i>‘szydełko drewniane’, <i>kocie łby, płachcie (wiechcie) </i>‘duże płaty śniegu’, <i>nawojek (pachołek) </i>‘wał do nawijania płótna’, <i>łacha się (locha, łuka) </i>‘o świni’, <i>tok (żłób), mańkus (wardak) </i>‘człowiek leworęczny, mankut’</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td width="111" valign="top">\r\n <div>Obszar <b>e</b></div>\r\n <div>(północne Kurpie)</div>\r\n </td>\r\n <td width="503" valign="top">\r\n <div><i>klucze (gile) </i>‘sople’, <i>tret (trep)</i> ‘pedał w kołowrotku’, <i>drzwi, dźwierze (wierzeje)</i> ‘drzwi stodoły’, <i>mita (kopiec)</i> ‘długi, płytki dół na kartofle’, <i>pałąk (obłąk) </i>‘wygięty pręt na kosisku przy kosie’, <i>blat (płat) </i>‘środkowa płaszczyzna metalowej częśći kosy’, <i>czub, czubek (dziób) </i>‘szpic kosy’, <i>fura (fruga) </i>‘fruwa’, <i>igielnica (groszówka) </i>‘duża igła do cerowania’, <i>klapacze, chlepacze (korki, trepy) </i>‘obusowe z drewnianą podeszwą bez pięt’, <i>patrzydło (lalka, panienka)</i> ‘źrenica’, <i>furfaczka (grzechotki) </i>‘kołatki zastępujące dzwonek w kościele w Wielki Piątek’</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<div> </div>\r\n<div>Gwara kurpiowska, dzięki staraniom ludzi rozmiłowanych w Kurpiowszczyźnie i powracającej modzie na regionalizm, jak i cała kultura kurpiowska, zachowuje się stosunkowo dobrze, jest pielęgnowana i upowszechniana. Stopień jej zachowania jest jednak różny na różnych terenach i w różnych pokoleniach. Podobnie jak na innych obszarach Polski i tu wpływ języka ogólnego wypiera gwarę. Cieszy się ona jednak prestiżem i jako taka jest nauczana na warsztatach językowych, promowana przez Związek Kurpiów i stosowana – przynajmniej częściowo – także na oficjalnych imprezach kurpiowskich. O tym, że jednak przez niektórych mieszkaców Kurpiowszyzny jest wtórnie przyswajana, świadczą pojawiające się błędy, np. mazurzenie głoski <i>ż</i> oznaczanej w piśmie przez <i>rz.</i> Słyszałam takie formy w „Modlitwie powszechnej” w kościele św. Anny podczas mszy św. sprawowanej w trakcie „Dni kultury kurpiowskiej” w Warszawie w roku 2009. </div>\r\n<div>Na zakończenie należy podkreślić, że nawet wśród najstarszego pokolenia gwara nie jest jedynym sposobem porozumiewania się. Wszyscy mieszkańcy Kurpiowszczyzny, także najstarsi, w różnym stopniu znają także odmianę ogólną polszczyzny. Niekiedy mamy do czynienia z kodem mieszanym, a więc z językiem zawierającym zarówno elementy polszczyzny ogólnej i gwary. Stopień nasycenia cechami gwarowymi tego typu polszczyzny może być różny: od dużego po nieznaczny.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Cytowana literatura:</b></div>\r\n<div>AGP II - Karol Dejna, Sławomir Gala, Alojzy Zdaniukiewicz, Feliks Czyżewski, <i>Atlas gwar polskich, </i>t. II. <i>Mazowsze, </i>Warszawa 2000.</div>\r\n<div>Anna Basara, 1965, <i>Studia nad wokalizmem w gwarach Mazowsza</i>, Wrocław-Warszawa-Kraków.</div>\r\n<div>Dorota Czyż, 2005, <i>Obraz życia i kultury mieszkańców dawnej wsi łomżyńskiej utrwalony w</i> <i>słownictwie gwarowym</i>, Łomża.</div>\r\n<div>Wanda Decyk-Zięba, 2010, <cite><i>Obraz życia i kultury Kurpiów utrwalony w materiałach Stanisława Dobosiewicza </i></cite><cite>[w druku]. </cite></div>\r\n<div>Barbara Falińska (red.), 2004, <i>Gwary Mazowsza, Podlasia i Suwalszczyzny</i>, <i>II. Wach, gm. Kadzidło, pow. Ostrołęka</i>, Białystok.</div>\r\n<div>Barbara Falińska, <i>Ginące słowa i znaczenie w gwarach mazowiecko-podlaskich, </i>[w:]<i> Polszczyzna Mazowsza i Podlasia. Śladami Kolberga i Glogera po Ziemi Łomżyńskiej</i> red., B. Bartnicka, Łomża 1997, s. 11-17.</div>\r\n<div>Barbara Falińska, 1989, <i>Gwara Puszczy Białej</i>, [w:] <i>Brok i Puszcza Biała</i>, red. Józef Kazimierski, Ciechanów, s. 410-440.</div>\r\n<div>Barbara Falińska, 2010, <i>Z badań nad gwarą i kulturą Kurpiów (Zbójna, pow. Łomża)</i>, [w druku]</div>\r\n<div>Barbara Falińska, 2011, <i>Gwara kurpiowska na warsztacie dialektologa i etnografa </i>[w druku]</div>\r\n<div>Barbara Falińska, Anna Kowalska, 1994, <i>25 lat badań dialektologicznych na Mazowszu i Podlasiu</i>, [w:] <i>Mazowsze i Podlasie w badaniach historycznych</i>, Warszawa-Płock, s. 37-42.</div>\r\n<div>Henryk Friedrich,</div>\r\n<div>Henryk Friedrich, 1955, <i>Gwara kurpiowska. Fonetyka</i>, Warszawa 1954.</div>\r\n<div>Antoni Furdal, 1955, <i>Mazowieckie dyspalatalizacje spółgłosek wargowych miękkich</i>, Wrocław.</div>\r\n<div>Henryk Friedrich, 1937, <i>Studia nad nosowością w gwarach Mazowsza</i>, Warszawa.</div>\r\n<div>Maria Grad-Mucowa, 1970, <i>Fleksja rzeczowników w gwarach Mazowsza</i>, Warszawa.</div>\r\n<div>Anna Kowalska, 1991, <i>Podziały językowe Mazowsza na tle podziałów pozajęzykowych</i>, Warszawa.</div>\r\n<div>Anna Kowalska, A. Strzyżewska-Zaremba, <i>Atlas gwar mazowieckich</i>, t. 2-10, Wrocław<span> 1973-1991.</span></div>\r\n<div>Anna Kowalska, 1993, <i>Archaizmy słownikowe w gwarach mazowieckich </i>[w:]<i> Polszczyzna Mazowsza i Podlasia. Różnice w mowie pokoleń</i>, red. Barbara Bartnicka, Barbara Falińska, Anna Kowalska, Henryka Sędziak, Łomża-Warszawa, s. 43-56.</div>\r\n<div>Anna Kowalska, 1992, <i>Północno-wschodnio-mazowieckie archaizmy fonetyczne na tle dziejów osadniczych</i>, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” XLVII-XLVIII, s. 125-134.</div>\r\n<div>Anna Kowalska, 2001, <i>Studia nad dialektem mazowieckim</i>, Warszawa.</div>\r\n<div>Dorota Rembiszewska, 2002, <i>Stan zachowania gwary kurpiowskiej na przykładzie wsi Wach, </i>[w:] <i>Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Karolowi Dejnie, </i>pod red. Sławomira Gali, Łódź, s. 419-425.</div>\r\n<div>Anna Sadłowska, 2010, <i>Słownictwo dotyczące gospodarstwa wiejskiego w gwarze kurpiowskiej, </i>praca magisterska napisana pod kierunkiem Haliny Karaś w Instytucie Języka Polskiego Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.</div>\r\n<div>Janusz Siatkowski, 1958, <i>Studia warmińsko-mazurskie</i>, t. I, <i>Budownictwo</i>, red. W. Doroszewski, Wrocław, s. 97.</div>\r\n<div>Anna Szyfer, 1961, <i>Uwagi o gwarze kurpiowskiej</i>, w: „Literatura Ludowa”. Kurpie, red. J. Krzyżanowski, Warszawa.</div>\r\n<div>Helena Zduńska, 1965, <i>Studia nad fonetyką gwar mazowieckich. Konsonantyzm, </i>Wrocław.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>Wykaz uwzględnionych wsi kurpiowskich</b></div>\r\n<div>Brzozówka</div>\r\n<div>Cięćk</div>\r\n<div>Charcibałda</div>\r\n<div>Jazgarka</div>\r\n<div>Kadzidło</div>\r\n<div>Krobia</div>\r\n<div>Lelis</div>\r\n<div>Piasecznia</div>\r\n<div>Rososz</div>\r\n<div>Siarcza Łąka</div>\r\n<div>Strzałki</div>\r\n<div>Tatary</div>\r\n<div>Wach</div>\r\n<div>Zbójna</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Wykaz skrótów oznaczających informatorów:</b></div>\r\n<div>Ch – Krystyna Mróz, Charcibałda</div>\r\n<div>CK- Czesława Kaczyńska, Kadzidło</div>\r\n<div>CKo- Czesław Koczkodan, Piasecznia</div>\r\n<div>EBP- Eugenia i Bolesław Pabich, Krobia</div>\r\n<div>EM- Eugenia Mróz, Rososz</div>\r\n<div>FC- Franciszek Chrostek, Jazgarka</div>\r\n<div>GS- Genowefa Staśkiewicz, Strzałki</div>\r\n<div>JD- Józef Domurad, Piasecznia</div>\r\n<div>JP- Józef Parzych, Jazgarka</div>\r\n<div>KK- Konstanty Krystian, Brzozówka</div>\r\n<div>MC- Maria Chrostek, Tatary</div>\r\n<div>MKG- Maria i Konstanty Giers, Piasecznia</div>\r\n<div>MO- Maria Olender, Wach</div>\r\n<div>MP- Marianna Parzych, Jazgarka</div>\r\n<div>MS- Marianna Staśkiewicz, Kadzidło</div>\r\n<div>text-align: justify; line-height: 150%;"><span>SD- Stanisława Dawid, Strzałki</span></div>\r\n<div>SFW- Stanisława i Franciszek Walenziewscy, Brzozówka</div>\r\n<div>SG- Stanisław Gawryś, Wach</div>\r\n<div>SK- Stanisław Konopka, Tatary</div>\r\n<div>SKo- Stefania Konopka, Tatary</div>\r\n<div>SMA- Stefania i Marian Augustowscy, Krobia</div>\r\n<div>SS- Stanisława Staśkiewicz, Strzałki</div>\r\n<div>SSa- Stanisław Sadłowski, Dylewo</div>\r\n<div>ST- Stanisława Trzcińska, Piasecznia</div>\r\n<div>WB- Wiesława Bogdańska, Kadzidło</div>\r\n<div>WC- Władysława Chojnowska, Wach</div>\r\n<div>WK- Władysław Kaczyński, Kadzidło</div>\r\n<div>WM- Władysława Murzyn, Wach</div>\r\n<div>TP- Teresa Prusaczyk, Wach</div>\r\n<div>Zb- Władysław Pokornicki, Zbójna</div>\r\n<div> </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b><span style="line-height: 150%;">Wykaz użytych skrótów oznaczających miejscowości kurpiowskie w zapiskach Stanisława Dobosiewicza</span></b></div>\r\n<div style="line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Bandysie (Ba), Baranowo (Bar), Brzozowy Kąt (BK), Budne Sowięta (BS), Budy Charciańskie (BCh), Charciabałda (Ch), Cięćk (Ci), Cupel (Cu), Cyk (Cy), Dąbrowy (Dą), Dęby (Dę), Długie (Dł), Dudy Puszczańskie (DP), Gleba (G), Jednorożec (J), Kadzidło (Ka), Karaska – Maniste (K-M), Kierzek (Kie), Łazy (Ł), Małowidz (Ma), Myszyniec (My), Niedźwiedź (N), Oberwia (Ob), Olszyny (Ol), Orzeł (Orz), Pełty (Pe), Piaseczna (Pia), Połoń (Poł), Poscień (Po), Pruskołęka (Pr), Ruchaje (Ru), Siarczałąka (SŁ), Surowe (Su), Szwendrowy Most (SzM), Świdwiborek (Św), Wach (W), Zbójna (Zb), Zimna Woda (ZW). </span></div>\r\n<p> </p>\r\n<p><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-gwara-regionu">Przejdź do wersji podstawowej tego artykułu</a></p>', 0, 0, 0), ('kurpie-historia-regionu', 'kurpie', 'Historia regionu', 20000, '<div id=''left_side''>\r\n <h1>Historia regionu </h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Monika Kresa </span>\r\n\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_493_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - Historia regionu</h3>\r\n\r\n <p>Kościół i dzwonnica w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/640x428-F0431.jpg" title="Kurpie - Historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/288x193-F0431.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/100x67-F0431.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - Historia regionu</h3>\r\n <p>Kościół i dzwonnica w Kadzidle</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/321x480-F0432.jpg" title="Kurpie - Historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/145x216-F0432.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/51x75-F0432.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - Historia regionu</h3>\r\n <p>Kościół i dzwonnica w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/640x428-F0433.jpg" title="Kurpie - Historia regionu" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/288x193-F0433.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/100x67-F0433.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - Historia regionu</h3>\r\n <p>Kościół i dzwonnica w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/321x480-F0434.jpg" title="Kurpie - Historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/145x216-F0434.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/51x75-F0434.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - Historia regionu</h3>\r\n <p>Kapliczka przydrożna w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/640x428-F0435.jpg" title="Kurpie - Historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/288x193-F0435.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/100x67-F0435.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - Historia regionu</h3>\r\n <p>Kolegiata Świętej Trójcy w Myszyńcu - wnętrze</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/640x480-F8726.jpg" title="Kurpie - Historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/288x216-F8726.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/100x75-F8726.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - Historia regionu</h3>\r\n <p>Kolegiata Świętej Trójcy w Myszyńcu - wnętrze</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/640x480-F8727.jpg" title="Kurpie - Historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/288x216-F8727.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/100x75-F8727.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - Historia regionu</h3>\r\n\r\n <p>Kolegiata Świętej Trójcy w Myszyńcu - wnętrze</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/640x480-F8728.jpg" title="Kurpie - Historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/288x216-F8728.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/100x75-F8728.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - Historia regionu</h3>\r\n <p>Kolegiata Świętej Trójcy w Myszyńcu - wnętrze</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/360x480-F8729.jpg" title="Kurpie - Historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/162x216-F8729.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/57x75-F8729.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - Historia regionu</h3>\r\n <p>Kolegiata Świętej Trójcy w Myszyńcu - wnętrze</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/640x480-F8730.jpg" title="Kurpie - Historia regionu" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/288x216-F8730.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/100x75-F8730.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - Historia regionu</h3>\r\n <p>Kolegiata Świętej Trójcy w Myszyńcu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/628x480-F8731.jpg" title="Kurpie - Historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/283x216-F8731.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/99x75-F8731.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - Historia regionu</h3>\r\n <p>Cmentarz w Myszyńcu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/640x480-F8732.jpg" title="Kurpie - Historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/288x216-F8732.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/100x75-F8732.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - Historia regionu</h3>\r\n <p>Cmentarz w Myszyńcu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/360x480-F8733.jpg" title="Kurpie - Historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/162x216-F8733.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/186/images/57x75-F8733.jpg" alt="Kurpie - Historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_493_1 = new gallery($(''gallery_493_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nHistoria Kurpiowszczyzny jest jedną z najmłodszych historii osadniczych, dotyczących terenów Polski, mimo to, ze względu na bogatą, różnorodną i odróżniającą się od innych, kulturę tych ziem, powstało wiele legend, które usiłowały odpowiedzieć na pytanie o historyczne początki Kurpiowszczyzny. Pierwsze informacje historyczne dotyczące tej ziemi pochodzą z X wieku i dotyczą Ostrołęki jako miasta, które po latach stało się nieoficjalną stolicą regionu. W X wieku właśnie Ostrołęka funkcjonowała jako gród obronny na lewym brzegu rzeki Narwi.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Mimo iż nazwa „Puszcza Kurpiowska” odnosi się zasadniczo do Puszczy Zielonej, nie należy zapominać, że Kurpiowszczyzna w szerszym rozumieniu to również Puszcza Biała, która od początku istnienia państwa polskiego stanowiła niejako bramę, przez którą Mazowsze kontaktowało się z ziemiami północnymi. Większość dawnych mieszkańców Puszczy Białej stanowiła szlachta, w przeciwieństwie do chłopów zamieszkujących Puszczę Zieloną. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W powszechnej świadomości Kurpie funkcjonują nie jako teren rolniczy, lecz właśnie jako puszcze. Pierwsze ślady kolonizacji Puszczy Kurpiowskiej pojawiają się na przełomie XIII i XIV wieku, na szerszą skalę osadnicy przybywają tutaj w wieku XVI, kiedy to ziemie te, wraz z całym Mazowszem włączone zostały do Korony.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Kolonizacja Puszczy Kurpiowskiej dokonywała się etapami od XVI do XVIII wieku i z różnych kierunków, przede wszystkim z północy z Mazur i – w mniejszym stopniu – z południa z Mazowsza. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">O odrębności tych terenów od innych ziem mazowieckich decydował nierolniczy charakter osad. Mieszkańcy Kurpiowszczyzny to przede wszystkim smolarze, bartnicy, drwale, myśliwi – słowem ludzie eksploatujący dobra dawane im przez liczne w tych okolicach puszcze. Przez wieki innym jeszcze źródłem utrzymania był dla mieszkańców Kurpiowszczyzny bursztyn, stanowiący do dziś ważny element tradycyjnego stroju ludowego. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Kolejna fala osadnictwa miała miejsce po potopie szwedzkim, kiedy to uciskana ludność z innych terenów Polski, głównie z Mazur i Mazowsza, uciekała do niezniszczonych puszczy, które dawały im możliwości rozwoju. Ludwik Krzywicki w opublikowanej w latach osiemdziesiątych XIX wieku książce pt. <em>Kurpie </em>wysnuł słuszną hipotezę, że ludność tych terenów rekrutowała się ze zbiegów pańszczyźnianych, którzy uciekali przed uciskiem. Jednocześnie, wraz ze zwiększonym osadnictwem zmieniał się charakter gospodarczy tych ziem, mieszkańcy Kurpiowszczyzny nie byli w stanie wyżyć z dóbr coraz bardziej eksploatowanych lasów, zostawali, tak jak inni mieszkańcy Mazowsza rolnikami, a bartnictwo, myślistwo czy smolarstwo stały się dla nich zajęciami dodatkowymi. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Po III rozbiorze Polski na Kurpiach zaobserwować można natomiast masową emigrację ich mieszkańców. Związane to było ze złymi warunkami prawnymi (zniesienie przez zaborców prawa bartnego), masowymi wycinkami lasów i ogólnym przeludnieniem kurpiowskich wsi. Przewagę nad leśnictwem zyskało rolnictwo, a nie było ono na nieurodzajnych glebach kurpiowskich zbyt opłacalne. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">W czasie zaborów nastąpiło śladowe uprzemysłowienie Kurpiowszczyzny. W Ostrołęce powstawały liczne fabryki: świec, kafli, mydła, w pobliskim Kadzidle wybudowano pod koniec XIX wieku fabryczkę guzików. Zmieniał się zatem powoli charakter tych ziem, a co za tym idzie charakter miejscowej ludności. Mieszkańcy Kurpiowszczyzny przestawali być „puszczakami” i coraz bardziej zaczęli upodabniać się do ludności pozostałych ziem Mazowsza. </p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=490&Itemid=23">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=488&Itemid=23">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('kurpie-kultura-ludowa', 'kurpie', 'Kultura ludowa (wersja podstawowa)', 50000, '<div id=''left_side''>\r\n <h1> Kultura ludowa regionu </h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Karolina Bielenin-Lenczowska </span>\r\n \r\n </td>\r\n\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <strong>Zwyczaje </strong> <p style="margin-bottom: 0.49cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_494_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/640x428-F0415.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/288x193-F0415.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/100x67-F0415.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/640x428-F0416.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/288x193-F0416.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/100x67-F0416.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/321x480-F0417.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/145x216-F0417.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/51x75-F0417.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/321x480-F0418.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/145x216-F0418.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/51x75-F0418.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/640x428-F0419.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/288x193-F0419.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/100x67-F0419.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/640x428-F0420.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/288x193-F0420.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/100x67-F0420.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/321x480-F0421.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/145x216-F0421.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/51x75-F0421.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/640x428-F0422.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/288x193-F0422.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/100x67-F0422.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/640x428-F0423.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/288x193-F0423.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/100x67-F0423.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/640x428-F0424.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/288x193-F0424.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/100x67-F0424.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/321x480-F0425.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/145x216-F0425.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/51x75-F0425.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/321x480-F0426.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/145x216-F0426.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/51x75-F0426.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/321x480-F0427.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/145x216-F0427.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/51x75-F0427.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/640x428-F0428.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/288x193-F0428.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/100x67-F0428.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/640x428-F0429.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/288x193-F0429.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/100x67-F0429.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/640x428-F0430.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/288x193-F0430.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/100x67-F0430.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_494_3 = new gallery($(''gallery_494_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nKurpiowski rok obrzędowy rozpoczynają przygotowania do świąt Bożego Narodzenia. W Adwencie obchodzono dwa ważne święta – św. Mikołaja i św. Łucji. W dniu patrona pasterzy oraz wilków i drapieżnych zwierząt, mężczyźni obchodzili tzw. <em>chłopski post </em>w intencji ochrony bydła przed wilkami. W dzień św. Łucji (13 grudnia) wróżono o przyszłych plonach i pogodzie na nadchodzący rok. </p> <p style="margin-bottom: 0.49cm; line-height: 150%" align="justify">W wigilię stawiano snop zboża w izbie, dzielono się opłatkiem, podawano opłatek bydłu i „budzono” drzewa w wigilijny wieczór. Charakterystycznym zwyczajem jest wykonywanie na Nowy Rok pieczywa obrzędowego – są to tzw. <em>byśki</em> i <em>nowe latka</em>, lepione z ciasta i smażone lub pieczone na blasze kuchennej. Przedstawiają figurki zwierząt domowych i leśnych. Celem było zapewnienie pomyślności w hodowli zwierząt w nadchodzącym roku.</p> <p style="margin-bottom: 0.49cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_494_4" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Rzeźby kurpiowskie (Myszyniec)</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/360x480-F8734.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/162x216-F8734.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/57x75-F8734.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Rzeźby kurpiowskie (Myszyniec)</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/360x480-F8735.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/162x216-F8735.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/57x75-F8735.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n\r\n <p>Rzeźby kurpiowskie (Myszyniec)</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/360x480-F8736.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/162x216-F8736.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/57x75-F8736.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Rzeźby kurpiowskie (Myszyniec)</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/360x480-F8737.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/162x216-F8737.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/57x75-F8737.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Rzeźby kurpiowskie (Myszyniec)</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/360x480-F8738.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/162x216-F8738.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/57x75-F8738.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Wyroby rękodzielnicze z Myszyńca</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/640x480-F8739.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/288x216-F8739.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/100x75-F8739.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Wyroby rękodzielnicze z Myszyńca</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/640x480-F8740.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/288x216-F8740.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/100x75-F8740.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Wyroby rękodzielnicze z Myszyńca</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/640x480-F8741.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/288x216-F8741.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/100x75-F8741.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Wyroby rękodzielnicze z Myszyńca</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/640x480-F8742.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/288x216-F8742.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/100x75-F8742.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n\r\n <p>Wyroby rękodzielnicze z Myszyńca</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/360x480-F8743.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/162x216-F8743.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/57x75-F8743.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Wyroby rękodzielnicze z Myszyńca</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/640x480-F8744.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/288x216-F8744.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/100x75-F8744.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Wyroby rękodzielnicze z Myszyńca</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/360x480-F8745.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/162x216-F8745.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/57x75-F8745.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Wyroby rękodzielnicze z Myszyńca</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/640x480-F8746.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/288x216-F8746.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/100x75-F8746.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Wyroby rękodzielnicze z Myszyńca</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/360x480-F8747.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/162x216-F8747.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/57x75-F8747.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Wyroby rękodzielnicze z Myszyńca</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/640x480-F8748.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/288x216-F8748.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/100x75-F8748.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_494_4 = new gallery($(''gallery_494_4''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nOd okresu przedświątecznego istniał zwyczaj chodzenia po kolędzie. Zabawy te kończyły się ostatkami lub zapustami (mięsopust). W czasie ich trwania występował zwyczaj „skakania na urodzaj” (len, konopie) – tylko kobiety tańczyły. Zabawę karnawałową kończył Zapust – młody mężczyzna na przebranym koniu. Wpadał do izby, posypywał bawiących się popiołem, wypędzał z pomieszczenia i kończył zabawę. </p> <p style="margin-bottom: 0.49cm; line-height: 150%" align="justify">W obrzędowości wiosennej szczególnie charakterystyczny jest zwyczaj obchodzenia Niedzieli Palmowej. Na Kurpiach zachował się zwyczaj wykonywania bardzo wysokich palm. Wykonywano je z prętów leszczynowych oplatanych borowiną i jałowcem. Wysokie palmy mają przynieść ich właścicielom długie życie. Przed Wielkanocą palono w pobliżu kościoła ognisko, a w nim spalano stare rzeźby, obrazy, palmy. Gospodynie zabierały do domu żar z tego ogniska, by rozpalić nim ogień w pierwszy dzień świąt.</p> <strong>Obrzędowość rodzinna</strong> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_494_5" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F0495.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F0495.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F0495.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F0496.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F0496.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F0496.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F0497.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F0497.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F0497.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/321x480-F0498.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/145x216-F0498.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/51x75-F0498.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F0499.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F0499.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F0499.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F0500.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F0500.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F0500.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8660.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8660.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8660.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8661.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8661.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8661.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x429-F8662.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8662.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8662.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x429-F8663.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8663.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8663.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8664.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8664.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8664.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8665.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8665.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8665.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/321x480-F8666.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/145x216-F8666.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/51x75-F8666.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8667.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8667.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8667.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8668.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8668.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8668.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8669.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8669.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8669.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8670.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8670.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8670.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8671.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8671.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8671.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8672.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8672.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8672.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8673.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8673.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8673.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8674.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8674.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8674.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8675.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8675.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8675.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8676.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8676.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8676.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8677.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8677.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8677.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8678.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8678.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8678.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8679.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8679.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8679.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8680.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8680.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8680.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8681.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8681.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8681.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8682.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8682.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8682.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/321x480-F8683.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/145x216-F8683.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/51x75-F8683.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8684.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8684.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8684.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8685.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8685.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8685.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_494_5 = new gallery($(''gallery_494_5''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nDo najbarwniejszych obrzędów rodzinnych należy kurpiowskie wesele. Tydzień przed uroczystością pan młody i pani młoda (osobno) zapraszają osobiście wszystkich gości. Wcześniej jednak odbywają się <em>rajby</em> (swatanie) oraz <em>opatry</em> (oględziny przyszłego majątku). Już w domu pana młodego są tańce i śpiewy. Tańczy się m.in. fafura – rodzaj lekkiego skocznego tańca, który swą nazwę wywodzi od kokardy, którym przyozdobiony jest czepiec panny młodej. Następnie pan młody z muzyką i pieśniami przyjeżdża po pannę. W domu panny młodej gromadzą się druhny, czepczarki i inni goście. Pomagają młodej wyszykować się na przyjazd przyszłego męża, jak również tańczą i śpiewają odpowiednie pieśni. Gdy przyjeżdża pan młody ze swoją drużyną, wita się z rodzicami panny i gośćmi. W tym czasie panna przebiera się w komorze w ładniejszy strój do ślubu. Pomaga jej w tym starsza druhna. Następnie panna młoda żegna się ze swym domem, rodzicami i rodzeństwem. Przed wyjazdem do ślubu, panna jest sadzana na dzieży i kobiety rozplatają jej warkocz. Jest to symboliczne pożegnanie się dziewczyny z panieństwem. Potem następuje błogosławieństwo moich przez kolejno rodziców panny i rodziców kawalera. Po powrocie ze ślubu młodych witają rodzice chlebem i solą. Na progu izby kładzie się miotłę, którą panna młoda powinna podnieść i daleko odrzucić. Jest to znak, że będzie dobrą gospodynią. Gdyby nie podniosła, oznaczałoby to, że będzie niedbała. W czasie wesela odbywa się <em>skakanie z czepkiem </em>i <em> </em> <em>sprzedaż czepka – </em>czepczarka i inne kobiety tańczą z udającym czepiec garnuszkiem owiniętym białą chustą i ozdobionym kwiatami. W garnuszku brzęczą monety. Następnie pojawia się „kupiec”, który targuje się z czepczarką. Okazuje się, że nie ma on pieniędzy i „czepek” nie zostaje sprzedany. Dopiero w tańcu odbiera go czepczarce starszy drużba. Przed oczepinami matka daje czepczarce bochen chleba, który następnie panna młoda toczy wokół stołu. Ma to zapewnić młodym dostatnie życie. Następnie kobiety zdejmują pannie młodej wianek, a czepczarka nakłada jej czepek – dar od matki chrzestnej. Potem starsza druhna przynosi czepczarce talerz, na który ona zbiera pieniądze (tzw. <em>zbieranie na czepek</em>). Każdy z gości powinien dać pieniądze, ponieważ do każdego osobiście skierowane są zwrotki przyśpiewek i z każdym ofiarodawcą (niezależnie od płci) tańczy starsza druhna. Na koniec odbywa się taniec tzw. <em>gonienie po zastolu</em>. Wszyscy goście, począwszy od starszego drużby i starszej druhny, biegają tanecznym krokiem wokół stołu. Rolą mężczyzny jest pochwycić wirującą w tańcu kobietę. W tydzień po weselu odbywały się przenosiny pani do domu męża. W domu młodej zbierają się rodzina i goście, którzy składają wiano do skrzyni młodej mężatki: matka chrzestna daje dywan, bratowa – kołowrotek, ojciec – bursztyny, a matka haftowane białe poduchy. Następnie dziewczyna dziękuje rodzicom i domowi i odjeżdża z mężem i jego drużyną. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Co roku w czerwcu w Kadzidle odbywa się impreza folklorystyczna „Wesele Kurpiowskie” nawiązująca do opracowania ks. Wł. Sierakowskiego z 1929 r. i A. Kopcia z 1933.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p><strong>Dom i jego wyposażenie</strong><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_494_6" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, chaty</h3>\r\n <p>Dawna chata kurpiowska w Skansenie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/320x480-F0409_.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, chaty" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/144x216-F0409_.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, chaty" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/50x75-F0409_.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, chaty thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, chaty</h3>\r\n <p>Dawna chata kurpiowska w Skansenie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/640x426-F0410.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, chaty" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/288x192-F0410.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, chaty" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/100x67-F0410.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, chaty thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, chaty</h3>\r\n\r\n <p>Dawna chata kurpiowska w Skansenie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/320x480-F0411.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, chaty" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/144x216-F0411.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, chaty" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/50x75-F0411.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, chaty thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, chaty</h3>\r\n <p>Dawna chata kurpiowska w Skansenie w Kadzidle</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/320x480-F0412.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, chaty" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/144x216-F0412.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, chaty" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/50x75-F0412.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, chaty thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, chaty</h3>\r\n <p>Dawna chata kurpiowska w Skansenie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/320x480-F0413.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, chaty" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/144x216-F0413.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, chaty" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/50x75-F0413.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, chaty thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_494_6 = new gallery($(''gallery_494_6''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nTradycyjne domy kurpiowskie były wyłącznie drewniane, o dwuspadowych dachach pokrytych słomą. Na szczytach domów umieszczano krzyż lub chorągiewkę. Okna składające się z sześciu szybek miały ornamentowe górne belki. Okiennice malowano zwykle na niebiesko i zdobiono w kwiaty. Podobnie ozdabiano drzwi. Chałupa kurpiowska należy do typu szerokofrontowego, asymetrycznego, czteroczęściowego o tzw. układzie dośrodkowym. Wejście znajdowało się zawsze w ścianie frontowej. Drzwi wejściowe prowadziły do sieni, za nią była komora, czasem przerobiona na małą izdebkę, obok sieni jedna duża izba, a w czwartym narożniku – alkierz. Wnętrze było ubogie, podłoga drewniana nie bielona, ściany były bielone. Jak pisze E. Korulska, „Każdy z elementów wystroju dawnej izby był elementem znaczącym: bibułkowe kwiaty, którymi przystrajano ołtarzyk, świadczyły o pobożności i zręczności wykonawczyń; żmudne, przez wiele godzin robione „kierce” dowodziły pracowitości; misterne wycinanki – zdolności i cierpliwości; białe poduszki, ułożone jedna na drugiej na starannie zasłanym łóżku, były oznaką schludności i zamożności, podobnie jak wiszące na ścianach fajansowe garnuszki i talerze, nie używane wcale lub tylko „od wielkiego dzwonu; serwetki, obrusy, kapy szykowane na wyprawę przez każdą pannę świadczyły o jej pracowitości (a także zamożności rodziców), zapowiadały dobrą lub złą gospodynię” (s. 54).</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Na Kurpiach budowano też domy podwójne, tzw. dwójki, w której zamieszkiwały dwie spokrewnione ze sobą rodziny. Składały się one z dwóch tradycyjnych chałup z izbą i alkierzem, czasem z małą komorą i wspólną sienią. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Dach kurpiowski był zawsze dwuspadowy, krokwiowy, pokryty słomą. Charakterystyczną cechą kurpiowskich zagród były spichrze – małe, jedno-, rzadziej dwukomorowe kwadratowe lub prostokątne budynki, najczęściej z wejściami szczytowymi. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p><strong>Zwyczaje związane z budowaniem i przenoszeniem się do nowego domu</strong> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Zakładziny</em> to uroczystość związana z rozpoczęciem budowy. Gospodarz przyszłej siedziby wraz z żoną zapraszali majstrów i ich pomocników oraz sąsiadów na poczęstunek, który odbywał się na ociosanych belkach i podwalinach. Gości częstowano plackiem lub inną zimną przekąską, a także piwem lub kwasem.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Po zakończeniu prac nad dachem, a jeszcze przed ułożeniem poszycia słomianego (strzechy), cieśla z robotnikami urządzali <em>wianek</em>. Majster do szczytu domu przybijał krzyż z godłami swojej pracy (zwykle z węgielnicą i toporem ciesielskim), upiększony zielenią lub wiankiem, w który wplecione były czasem wstążki o barwach miejscowych. Przy poczęstunku z piwem rozliczano się ostatecznie za wykonaną pracę.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Nowosiedliny</em> to uroczystość, która miała miejsce po całkowitym wykończeniu chaty. Jej uczestnikami byli sąsiedzi (przeważnie młodzi), a towarzyszyły jej muzyka i tańce na nowej podłodze – oberki i <em>powolniaki</em>. Ważnym elementem tego wydarzenia było wyświęcenie chaty przez księdza z parafii. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p><strong>Kuchnia</strong> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Tradycyjna kuchnia kurpiowska jest oparta głównie na ziemniakach, marchwi i dyni, a także na mięsie. Typowymi kurpiowskimi daniami są: <em>rejbak</em> – babka ziemniaczana pieczona z kawałkami słoniny i cebulą; chleb z ziemniakami, czyli ciasto drożdżowe wymieszane z ugotowanymi i tłuczonymi ziemniakami podawane do <em>jojek</em> <em>z cybulą, </em>a także zupa grzybowa, przygotowywana z <em>prosninek</em> – grzybów znanych w Polsce pod nazwą <em>zielone gąski </em>lub <em>zielonki. </em>Na <em>kurpsiowskim </em>stole nie mogło też zabraknąć kaszy gryczanej i klusek. Tradycyjnym chlebem był tzw. <em>grycon, </em>pieczony z mąki gryczanej z dodatkiem drożdży, ziemniaków i soli. <em>Grycon </em>jadano czasem odsmażany na tłuszczu i polany sokiem z kiszonej kapusty.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Kurpie słyną z <em>psiwa kozicowego</em> – niskoalkoholowego alkoholowego napoju z jagód (tzw. <em>kozic</em>), szyszek chmielowych i miodu pszczelego. Swą nazwę wywodzi od młodych pędów jałowca, z których Kurpie wyrabiali bicze do poganiania koni, a które nazywano <em>kozicami</em>. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Tradycyjnym pieczywem obrzędowym pieczonym na Nowym Rok są tzw. <em>byśki, </em>inaczej <em>nowe latka</em> – to ciastka sporządzone z mąki żytniej z dodatkiem soli, cukru i pieprzu. Formowano z nich figurki zwierząt – piesków, cieląt i drobiu – i obgotowywano we wrzątku, a następnie zapiekano na ruszcie. Dawniej pełniły rolę zabawek dla dzieci, dziś są ozdobą w tradycyjnych kurpiowskich domach. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Tuż przed Nowym Rokiem pieczono również <em>fafernuchy – </em>złociste pierniki o kształcie rombów, sporządzane z mąki żytniej z dodatkiem marchwi, pieczone na blasze, a następnie dopiekane w gorącym piecu lub piekarniku. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Tekst opracowano na podstawie: </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Adam Chętnik, <em>Chata kurpiowska</em>, Warszawa 1915.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Ewa Korulska, <em>Przemiany upodobań estetycznych ludności kurpiowskiej na przykładzie sposobu urządzania wnętrza mieszkalnego</em>, [w:] <em>Adam Chętnik a współczesne badania kultury wsi kurpiowskiej. Materiały z sesji kurpiowskiej Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Łomża – Marianowo – Nowogród 21-23 września 1984</em>, red. M. Drozd-Piasecka, Warszawa 1988.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=880&Itemid=23">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=508&Itemid=23">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n<a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-mwr">Wersja rozszerzona</a>\r\n', 1, 0, 0), ('kurpie-kultura-ludowa-dom', 'kurpie-kultura-ludowa-mwr', 'Dom i jego wyposażenie', 50004, '<h1>Kultura ludowa</h1>\r\n<table class="contentpaneopen" style="width: 712px; height: 286px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2">Karolina Bielenin-Lenczowska, Kinga Bastek, Ewelina Kwapień</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table align="right" class="contenttoc">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th style="text-align: center;">Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-mwr">Wstęp</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-stroj">Strój</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-zwyczaje">Zwyczaje</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-dom">Dom</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-kuchnia">Kuchnia</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <br />\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n \r\n<strong>Dom i jego wyposażenie</strong> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_494_6" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, chaty</h3>\r\n <p>Dawna chata kurpiowska w Skansenie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/320x480-F0409_.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, chaty" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/144x216-F0409_.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, chaty" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/50x75-F0409_.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, chaty thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, chaty</h3>\r\n <p>Dawna chata kurpiowska w Skansenie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/640x426-F0410.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, chaty" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/288x192-F0410.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, chaty" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/100x67-F0410.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, chaty thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, chaty</h3>\r\n\r\n <p>Dawna chata kurpiowska w Skansenie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/320x480-F0411.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, chaty" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/144x216-F0411.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, chaty" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/50x75-F0411.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, chaty thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, chaty</h3>\r\n <p>Dawna chata kurpiowska w Skansenie w Kadzidle</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/320x480-F0412.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, chaty" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/144x216-F0412.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, chaty" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/50x75-F0412.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, chaty thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, chaty</h3>\r\n <p>Dawna chata kurpiowska w Skansenie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/320x480-F0413.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, chaty" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/144x216-F0413.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, chaty" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/194/images/50x75-F0413.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, chaty thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_494_6 = new gallery($(''gallery_494_6''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nTradycyjne domy kurpiowskie były wyłącznie drewniane, o dwuspadowych dachach pokrytych słomą. Na szczytach domów umieszczano krzyż lub chorągiewkę. Okna składające się z sześciu szybek miały ornamentowe górne belki. Okiennice malowano zwykle na niebiesko i zdobiono w kwiaty. Podobnie ozdabiano drzwi. Chałupa kurpiowska należy do typu szerokofrontowego, asymetrycznego, czteroczęściowego o tzw. układzie dośrodkowym. Wejście znajdowało się zawsze w ścianie frontowej. Drzwi wejściowe prowadziły do sieni, za nią była komora, czasem przerobiona na małą izdebkę, obok sieni jedna duża izba, a w czwartym narożniku – alkierz. Wnętrze było ubogie, podłoga drewniana nie bielona, ściany były bielone. Jak pisze E. Korulska, „Każdy z elementów wystroju dawnej izby był elementem znaczącym: bibułkowe kwiaty, którymi przystrajano ołtarzyk, świadczyły o pobożności i zręczności wykonawczyń; żmudne, przez wiele godzin robione „kierce” dowodziły pracowitości; misterne wycinanki – zdolności i cierpliwości; białe poduszki, ułożone jedna na drugiej na starannie zasłanym łóżku, były oznaką schludności i zamożności, podobnie jak wiszące na ścianach fajansowe garnuszki i talerze, nie używane wcale lub tylko „od wielkiego dzwonu; serwetki, obrusy, kapy szykowane na wyprawę przez każdą pannę świadczyły o jej pracowitości (a także zamożności rodziców), zapowiadały dobrą lub złą gospodynię” (s. 54).</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Na Kurpiach budowano też domy podwójne, tzw. dwójki, w której zamieszkiwały dwie spokrewnione ze sobą rodziny. Składały się one z dwóch tradycyjnych chałup z izbą i alkierzem, czasem z małą komorą i wspólną sienią. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Dach kurpiowski był zawsze dwuspadowy, krokwiowy, pokryty słomą. Charakterystyczną cechą kurpiowskich zagród były spichrze – małe, jedno-, rzadziej dwukomorowe kwadratowe lub prostokątne budynki, najczęściej z wejściami szczytowymi. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <strong>Zwyczaje związane z budowaniem i przenoszeniem się do nowego domu</strong> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Zakładziny</em> to uroczystość związana z rozpoczęciem budowy. Gospodarz przyszłej siedziby wraz z żoną zapraszali majstrów i ich pomocników oraz sąsiadów na poczęstunek, który odbywał się na ociosanych belkach i podwalinach. Gości częstowano plackiem lub inną zimną przekąską, a także piwem lub kwasem.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Po zakończeniu prac nad dachem, a jeszcze przed ułożeniem poszycia słomianego (strzechy), cieśla z robotnikami urządzali <em>wianek</em>. Majster do szczytu domu przybijał krzyż z godłami swojej pracy (zwykle z węgielnicą i toporem ciesielskim), upiększony zielenią lub wiankiem, w który wplecione były czasem wstążki o barwach miejscowych. Przy poczęstunku z piwem rozliczano się ostatecznie za wykonaną pracę.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><em>Nowosiedliny</em> to uroczystość, która miała miejsce po całkowitym wykończeniu chaty. Jej uczestnikami byli sąsiedzi (przeważnie młodzi), a towarzyszyły jej muzyka i tańce na nowej podłodze – oberki i <em>powolniaki</em>. Ważnym elementem tego wydarzenia było wyświęcenie chaty przez księdza z parafii. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span><span style=""><br />\r\n</span></p>\r\n<p style="text-align:right;">\r\n<a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-zwyczaje">poprzednia</a>\r\n<a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-kuchnia">następna</a>\r\n</p>', 1, 0, 0), ('kurpie-kultura-ludowa-kuchnia', 'kurpie-kultura-ludowa-mwr', 'Kuchnia', 50005, '<h1>Kultura ludowa</h1>\r\n<table class="contentpaneopen" style="width: 712px; height: 286px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2">Karolina Bielenin-Lenczowska, Kinga Bastek, Ewelina Kwapień</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table align="right" class="contenttoc">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th style="text-align: center;">Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-mwr">Wstęp</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-stroj">Strój</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-zwyczaje">Zwyczaje</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-dom">Dom</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-kuchnia">Kuchnia</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <br />\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n \r\n<strong>Kuchnia</strong> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Tradycyjna kuchnia kurpiowska jest oparta głównie na ziemniakach, marchwi i dyni, a także na mięsie. Typowymi kurpiowskimi daniami są: <em>rejbak</em> – babka ziemniaczana pieczona z kawałkami słoniny i cebulą; chleb z ziemniakami, czyli ciasto drożdżowe wymieszane z ugotowanymi i tłuczonymi ziemniakami podawane do <em>jojek</em> <em>z cybulą, </em>a także zupa grzybowa, przygotowywana z <em>prosninek</em> – grzybów znanych w Polsce pod nazwą <em>zielone gąski </em>lub <em>zielonki. </em>Na <em>kurpsiowskim </em>stole nie mogło też zabraknąć kaszy gryczanej i klusek. Tradycyjnym chlebem był tzw. <em>grycon, </em>pieczony z mąki gryczanej z dodatkiem drożdży, ziemniaków i soli. <em>Grycon </em>jadano czasem odsmażany na tłuszczu i polany sokiem z kiszonej kapusty.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Kurpie słyną z <em>psiwa kozicowego</em> – niskoalkoholowego alkoholowego napoju z jagód (tzw. <em>kozic</em>), szyszek chmielowych i miodu pszczelego. Swą nazwę wywodzi od młodych pędów jałowca, z których Kurpie wyrabiali bicze do poganiania koni, a które nazywano <em>kozicami</em>. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Tradycyjnym pieczywem obrzędowym pieczonym na Nowym Rok są tzw. <em>byśki, </em>inaczej <em>nowe latka</em> – to ciastka sporządzone z mąki żytniej z dodatkiem soli, cukru i pieprzu. Formowano z nich figurki zwierząt – piesków, cieląt i drobiu – i obgotowywano we wrzątku, a następnie zapiekano na ruszcie. Dawniej pełniły rolę zabawek dla dzieci, dziś są ozdobą w tradycyjnych kurpiowskich domach. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Tuż przed Nowym Rokiem pieczono również <em>fafernuchy – </em>złociste pierniki o kształcie rombów, sporządzane z mąki żytniej z dodatkiem marchwi, pieczone na blasze, a następnie dopiekane w gorącym piecu lub piekarniku. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Tekst opracowano na podstawie: </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Adam Chętnik, <em>Chata kurpiowska</em>, Warszawa 1915.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Ewa Korulska, <em>Przemiany upodobań estetycznych ludności kurpiowskiej na przykładzie sposobu urządzania wnętrza mieszkalnego</em>, [w:] <em>Adam Chętnik a współczesne badania kultury wsi kurpiowskiej. Materiały z sesji kurpiowskiej Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Łomża – Marianowo – Nowogród 21-23 września 1984</em>, red. M. Drozd-Piasecka, Warszawa 1988.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span><span style=""><br />\r\n</span></p>\r\n\r\n<p style="text-align:right;">\r\n<a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-dom">poprzednia</a></p>', 1, 0, 0), ('kurpie-kultura-ludowa-mwr', 'kurpie', 'Kultura ludowa (wersja rozszerzona)', 50001, '<h1>Kultura ludowa</h1>\r\n<table class="contentpaneopen" style="width: 712px; height: 286px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2">Karolina Bielenin-Lenczowska, Kinga Bastek, Ewelina Kwapień</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table align="right" class="contenttoc">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th style="text-align: center;">Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-mwr">Wstęp</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-stroj">Strój</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-zwyczaje">Zwyczaje</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-dom">Dom</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-kuchnia">Kuchnia</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <br />\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <div><b> </b></div>\r\n <div><b>Kultura ludowa Kurpiów</b></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Nazewnictwo i charakterystyka strojów kurpiowskich</b></div>\r\n <div> </div>\r\n <div>Pierwszy ubiór Kurpiów był prosty, tak jak w innych regionach Polski. Zarówno strój codzienny, używany do pracy, jak i odświętny był na Kurpiach szyty z samodziału, tkanego przez Kurpianki na krosnach a wyrabiany z własnego lnu lub wełny. Na całym obszarze Puszczy Zielonej, tak samo u mężczyzn jak i u kobiet, miał on jednolity, prawie identyczny krój i barwę. U mężczyzn w sukmanach i kapeluszach przeważał kolor bury, brunatny, ciemnobrązowy, podobny do koloru kory sosnowej w lesie. W ubraniach kobiecych, dominował natomiast kolor czerwony z zielonym, a w haftach koszul - biały z niedużą ilością czerwonego. Bardziej zróżnicowane były natomiast stroje z regionu Puszczy Białej, gdzie dzieliły się w zależności od obszaru występowania.<span> Tradycyjny strój męski bartników i strzelców kurpiowskich składał się z lnianej koszuli, wpuszczonej w wełniane spodnie, z burej z licznymi marszczeniami z tyłu sukmany i kapelusza z niewielkim rondem. Obuwie pleciono z lipowego łyka, były to więc prymitywne chodaki. Charakterystycznym dodatkiem takiego stroju była skórzana, przeważnie borsucza torba oraz wśród strzelców nieodłączna strzelba. Kurpie rolnicy nosili siwe sukmany, a głowy okrywali granatowymi czapkami,<i> rogatywkami</i> obłożonymi ciemnym barankiem.</span></div>\r\n <div>Młodzież nosiła oprócz koszuli i lnianych spodni, krótkie, luźne kaftany tzw. <i>jaki</i>, obłożone szeroką czarną lamówką. Nakryciem głowy były plecione ze słomy kapelusze. Dopełnieniem męskiego stroju kurpiowskiego była pięknie rzeźbiona laska oraz fajka, którą to kładziono do trumny obok czapki zmarłego. Strój ten różnił się w zależności od pory roku i wykonywanych zajęć. Różniły się więc od siebie nieznacznie stroje pasterzy, rudników, spławników, bursztyniarzy. Charakterystyczny ubiór przetrwał do roku 1910.</div>\r\n <div>Kobiecy strój kurpiowski był o wiele barwniejszy niż męski. Jego największy rozkwit przypada na XIX wiek. Na lniane koszule, przyozdobione przy kołnierzykach, mankietach, a niekiedy nawet ramionach bogatym haftem, nakładały panie kolorowe albo czarne gorsety tzw.<i> wystki </i>. Do tego różnobarwne z przewagą czerwieni spódnice w wąskie pionowe paski - <i>kitle</i>, spódnice w kratę lub o jednolitym kolorze nazywane <i>mienistymi</i>. Na takie spódnice zakładały Kurpianki fartuszki w pionowe pasy, lub białe fartuszki płócienne, ozdobione ręczną koronką. Na głowy w Puszczy Białej zakładano chusty, w Puszczy Zielonej strojne aksamitne <i>czółenka</i> z kiścią sztucznych różnobarwnych kwiatów z lewej strony i barwnymi wstążkami spływającymi po plecach.</div>\r\n <div>Stroje kurpiowskie różniły się między sobą na różnych terenach Puszczy. Inaczej wyglądał ubiór noszony w Puszczy Białej, inaczej w Puszczy Zielonej. Ich charakterystyczny opis znajduje się w dalszym ciągu pracy. Należy zaznaczyć, że wyróżnia się również strój pośredni, który występował na południe od Puszczy Zielonej, na obszarze pomiędzy Puszczami.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div> </div>\r\n <div style="text-align: right;"> <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-stroj">następna</a></div>\r\n <span class="article_seperator"> </span> <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa">Wersja podstawowa</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span><span style=""><br />\r\n</span></p>', 0, 0, 0), ('kurpie-kultura-ludowa-stroj', 'kurpie-kultura-ludowa-mwr', 'Strój kurpiowski Puszczy Białej', 50002, '<h1>Kultura ludowa</h1>\r\n<table class="contentpaneopen" style="width: 712px; height: 286px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2">Karolina Bielenin-Lenczowska, Kinga Bastek, Ewelina Kwapień</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table align="right" class="contenttoc">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th style="text-align: center;">Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-mwr">Wstęp</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-stroj">Strój</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-zwyczaje">Zwyczaje</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-dom">Dom</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-kuchnia">Kuchnia</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <br />\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n <div><b>Strój kurpiowski Puszczy Białej</b></div>\r\n <div><b> </b></div>\r\n <div>Kurpiowska Puszcza Biała, rozpada się na dwie grupy, których granice wytacza cały szereg przejawów kultury ludowej: zachodnio- południową zgrupowaną wokoło Pniewa Obrytego, Porządzia, Woli Mystkowskiej i północno- wschodnią- Ostrowską z punktami centralnymi Brańszczyka, Poręby, Broku i Osuchowej. Można twierdzić, że ubiór ludności Puszczy Białej wyrósł ze wspólnego pnia grupy mazowieckiej i stanowi odmianę charakterystyczną dla obu Puszcz - Zielonej i Białej. W swoich najstarszych formach przetrwał on jednak dłużej w Puszczy Zielonej. Najbardziej wyemancypowała się za to część Pułtuska.</div>\r\n <div>Wiadomości dotyczące ubioru mieszkańców Puszczy Białej są niewielkie i sięgają nie dalej jak tylko połowy wieku XIX. Pierwszy wspomina o nich Kazimierz Wójcicki w swojej książce Kurpie Gocie, Zarysy Domowe” w 1842 roku. Pisze on w niej<i>: Kurpie pańszczyźniani różnią się nieco ubiorem od innych Kurpiów. Noszą sukmany długie z siwego sukna; chłopcy w spencerkach granatowych i takichże spodniach przepasani kolorowymi pasmami. Kapelusz, jak u Kurpiów przepasane mają(…) Niewiasty i dziewki jednakowo z Kurpiakami się noszą</i></div>\r\n <div>W książce <i>Mazowsze</i> Oskara Kolberga, również możemy przeczytać opis stroju kurpiowskiego, ale jest on bardziej mglisty. Kolberg pisze tak: <i>Ubiór męski: Czapka, rogatywka z siwym barankiem, w lecie kaszkiet, czyli czapka letnia z daszkiem. Rzadko bardzo kapelusz. Na szyji, szalik włóczkowy, kolorowy. Sukman siwy, czarno szamerowany, czarnymi wyszywany taśmami , z sukna własnej roboty z takimiż spodniami w buty włożonymi. Pas włóczkowy, ponowy, z przodu przewiązany.</i></div>\r\n <div>Jako ostatnia pojawia się w roku 1856, krótka wzmianka o stroju Bonifacego Ostrowskiego: <i>…od dziadów, pradziadów przyzwyczajony błąkać się w katance i lekkich łapciach z torbą i siekierką u pasa, w okrągłym kapeluszu.</i></div>\r\n <div> </div>\r\n <p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg\\ekr\\Kur102.jpg" rel="lightbox" title="tradycyjne stroje kurpiowskie Puszczy Białej. Ostrołęka <i>Noc muzeów </i>2010"><img width="170" height="227" src="cmsimg\\ekr\\Kur102.jpg" alt="" /></a></p>\r\n <div> </div>\r\n <div><span> Ubiór kurpiowski nie był noszony przez całą ludność zamieszkującą obszar ujęty ramionami Bugu oraz Narwi. Można powiedzieć, że tworzył on dwie wyspy położone wśród Puszczy. Na całym tym jednak obszarze tkwiły tradycje wspólnego ubioru kurpiowskiego znajdując swój wyraz w typach i motywach tkanin używanych do ostatniej chwili na bieliznę, świąteczne fartuchy noszone do stroju mieszczańskiego, codzienne fartuchy lniane, czy wreszcie Klimy i dywany.</span></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Ubiór męski</b></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Nakrycie głowy</b></div>\r\n <div>Mężczyźni zamieszkujący Puszczę Białą nosili krótko ostrzyżone włosy, rozdzielone na boku przedziałkiem. Zawsze gładko przylizane. Zarost golili, zostawiali jedynie wąsy.</div>\r\n <div>Najstarszym nakryciem głowy, o jakim się wspomina, to<i> capa</i> pokryta szarym suknem, podbita czarnym barankiem, zszyta wzdłuż linii prostej, z wywiniętym brzegiem, zawiązywana z boku na dwie kokardki. Następnie noszono tzw. <i>rogatywk</i>i uszyte z popielatego materiału obrabiane siwym lub czarnym barankiem. Nazywano je potocznie <i>cztery prawdy</i>. W tym samym okresie parobkowie nosili <i>rondelki</i>- czyli okrągłe, granatowe czapki również podszyte barankiem.<span> </span></div>\r\n <div> </div>\r\n <div>Najbardziej popularnym jednak nakryciem głowy noszonym przecz puszczańskich mężczyzn, aż do drugiej wojny światowej była granatowa <i>capka</i>, okrągła wykonana z sukna z czarnym lakierowanym daszkiem. Nad daszkiem znajdował się czarny pasek przypięty na dwa guziki. Tę czapkę noszono praktycznie przez cały rok, rzadko sięgając po słomkowe kapelusze czy w zimie po <i>majdan<span> </span></i>(czapkę o kształcie stożka).</div>\r\n <div>Wszystkie wyżej wymienione nakrycia głowy kupowano na targach lub jarmarkach w pobliskich wsiach.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Koszula</b></div>\r\n <div>Noszone koszule były stosunkowo krótkie, sięgały nieco poniżej bioder i zawsze noszono je wpuszczone do spodni. Wykonywano je z dwóch prostokątnych płatów, które były łączone na ramionach <i>przydomkiem</i>. Wokół szyi były one marszczone i wszywane w wąski kołnierzyk zawiązywany na czerwony lub wiśniowy <i>farfurek</i>, przewlekany przez dwie dziurki <i>obdziergnięte </i>(obszyte). Rękawy także szyto z dwóch prostokątnych płatów płótna.<span> Najprawdopodobniej świąteczne typy koszul miały na kołnierzyku nikły, biały haft.</span></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Spodnie, czyli portki</b></div>\r\n <div>W latach 70-tych XIX stulecia mężczyźni nosili portki w<i> bronki</i>- paski, wykonane z tkaniny bawełniano- wełnianej. Dopiero przy końcu wieku XIX weszły w użycie jednobarwne, szare <i>sukienniaki</i>. Spodnie podtrzymywano za pomocą wąskiego paska z surowej skóry, lub konopnego sznurka, gdzie sprzączkę zastępował drewniany kołeczek- <i>knedelek.</i></div>\r\n <div><i> </i></div>\r\n <div><b><br />\r\n Kamizele</b></div>\r\n <div>Kamizele, noszone na Kurpiach od święta, wykonywane były z ciemnego materiału podbitego podszewką. Szyte były z trzech części: pleców, wykonywanych z lnianego płótna oraz dwóch boków. Plecy w pasie ściągnięte były paskiem lub silnie zmarszczone. Z przodu zapinano je na drobne, okrągłe guziki.</div>\r\n <div>W nadbrzeżnych wsiach, mężczyźni powracający z <i>ryzy</i> (spławu drzewa), przywozili sobie z dalekich Prus, aksamitne kamizelki zapinane na dwa rzędy białych guziczków. Kamizele te po mimo ich bardzo okazałego wyglądu nie zostały jednak przyjęte do całościowego miejscowego ubioru ludowego.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Letniak</b></div>\r\n <div><i>Letniak </i>to w naszym współczesnym języku po prostu marynarka. Jak wyglądał owy letniak dziś wiemy tylko ze wspomnień. Wiadomo, że był szyty z czarnego kupowanego w mieście materiału. Z przodu był luźny, z tyłu natomiast był rozcięty od pasa. Zapinany był na sześć guzików i posiadał <i>okrągłe chlapki</i>.</div>\r\n <div>Późniejsze letniaki, to po prostu dłuższe marynarki, wykonane z ciemnej, bawełnianej lub wełniastej tkaniny podbitej podszewką.</div>\r\n <div>Na wprowadzenie na wieś tak wcześnie marynarki mieli niewątpliwe wpływ, małomiasteczkowi krawcy.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Sukman, sukmanek, czamara</b></div>\r\n <div>We wszystkich wzmiankach piśmienniczych (ale także w potwierdzeniach ustnych), znajdziemy informacje , że na Puszczy noszono powszechnie siwy sukman, a w święta -biały.</div>\r\n <div>Na terenie całej Puszczy noszono dwa typy sukman, <i>z chlapkami</i> i <i>z potrzebami</i>. Obydwa miały krój krawiecki. Nazwa <i>czamary </i>wskazuje na naśladownictwo do węgierskiej bekieszy noszonej przez szlachtę. Sukmany były szyte w ręku i posiadały kieszenie. W święta przepasano je czerwonym wełnianym pasem, a w dni powszednie czarnym lub granatowym.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Kożuchy</b></div>\r\n <div>Kożuchy noszone przez mężczyzn z Puszczy Białej były znane również w innych częściach Mazowsza. Kupowano je na targach lub jarmarkach od wędrownych kupców.</div>\r\n <div>Wykonywano je ze skór czarnych baranów wyprawianych na kolor jasnobrązowy, sięgały kolan.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Obuwie</b></div>\r\n <div><i>Buśki</i>, czyli chodaki były noszone powszechnie na przełomie XIX i XX wieku. Umiał je wykonywać tak naprawdę każdy mieszkaniec Puszczy. Do ich produkcji używano skóry bydlęcej. Drugim rodzajem butów, które noszono były dłuższe buty z cholewami. W lato zaś zazwyczaj chodzono boso.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Rękawice</b></div>\r\n <div>Rękawice, przeważnie z jednym palcem, wykonywano na drutach z wełny swojskiej. Często szyto rękawice z samodziałowego sukna.<br />\r\n </div>\r\n <div><b> </b></div>\r\n <div><b>Strój kobiecy </b></div>\r\n <div><b> </b></div>\r\n <div><b>Uczesanie i nakrycie głowy</b></div>\r\n <div>Wszystkie kobiety nosiły długie włosy, najczęściej czesały je w dwa warkocze i zawiązywały na końcach czerwone kokardy ze wstążek lub gałganków. W późniejszych latach chowały włosy pod trójkątnymi chustami, które nosiły tak naprawdę stale. W zwykłe dni były to <i>kramny</i>. W dni świąteczne zakładano <i>salinówkę</i>- wełnianą czapkę ze szlakiem z róż. Chustkę noszono wiązaną na okrągło. W chłodne dni wiązano je pod szyją. Zimą na targu kupowano ciepłe wełniane czapy.</div>\r\n <div>Mężatki nosiły czepki. Pod koniec XIX wieku były one duże i szyte z tiulu. Nazywano je różnie np. <i>cypek z kacurem</i>, <i>cypek ze skrzydłami</i> czy po prostu <i>cepek kupiecki</i>.<span> <i>Cypek z kacurem</i> składał się z dwóch części: głowy i skrzydeł czyli właśnie<i> kocura</i>. Głowa to nic innego jak kawałek tiulu zmarszczony i ściągniętego sznurkiem. Część ta zakrywała praktycznie całą głowę i zakończona była <i>tryfioną</i> z koronki czyli karbowana fryzką. Na taki czepek nakładano chustkę i zakręcano ją wokół głowy, tak by włosy były prawie niewidoczne.</span></div>\r\n <div>Zupełnie inaczej wyglądał <i>cypek ślachecki</i>. Nie okrywał on całej głowy, ale jedynie wąskim paskiem zakrywał przód i zawiązywany był pod brodą na dużą kokardę. Przy wiązaniu , zwracano wielką uwagę na ułożenie <i>siarf</i> , kokarda musiała być równa i symetrycznie ułożona pod brodą.<span> Głównym motywem haftów na czepkach była gwiazda sześcioramienna i gałązka jodłowa. Stosowano przy tym linię prostą, łamaną i falistą. Czepek przed włożeniem był prany, farbowany, bardzo obficie krochmalony i dopiero później prasowany. W świąteczne dni, gdy kobieta zabierała ze sobą dziecko nakładała mu na głowę czapeczkę szytą z resztek kolorowej wełny lub aksamitu. Ozdabiano je kokardkami, rozetami ułożonymi z różnokolorowych wstążeczek. W środek wszywano srebrny lub złoty <i>szych</i>. Czepki te również wiązano pod brodą.</span></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Koszula</b></div>\r\n <div>Koszule noszone przez kobiety na obszarze Puszczy Białej nie różniły się między sobą, były bardzo zbliżone wyglądem zarówno w grupie Ostrowskiej jak i w Pułtuskiej. Różnice wynikały z szerokości rękawa, kołnierza oraz mankietów. Było to związane niewątpliwie z ilością haftów, które były bardzo bogate na koszulach z grupy Pułtuskiej. Haftem pokrywano tu cały kołnierz i mankiety, przeważała w nim barwa czerwona. Motywem hafciarskim były <i>koło</i> i <i>ziele</i>. Wykończeniem była natomiast koronka czyli tzw. <i>siatka</i> wykonywana przez Kurpianki szydełkiem. Różnorodność jej motywów świadczy o rozwoju dążeń zdobniczych. Koszule wykonywano przeważnie z trzech rodzajów płótna, koloru białego, szyto je jedynie w ręku. Czasem można było spotkać koszule, których mankiety były wykonane nie z koronki, a z muślinu lub cienkiego batystu.</div>\r\n <div>Koszule noszone w dzień powszedni od świątecznych różniły się jedynie mniej starannie dobranym materiałem i dużo uboższym haftem. Często donaszano świąteczne koszule w dni powszednie, ale wtedy odpruwano jednak haftowane mankiety i kołnierz.</div>\r\n <div>W ostatnich latach noszenia stroju kurpiowskiego, materiał i krój koszul uległ zmodernizowaniu. Były to tak naprawdę bluzki szyte na maszynie z bawełny. Pozostawał na nich jedynie czerwony haft, zakrywający dużą powierzchnię, zatracił on jednak subtelność przez stosowanie dużych ściegów i prawie całkowite usunięcie nici czarnej.<br />\r\n </div>\r\n <div><b> </b></div>\r\n <div><b>Kitel czyli kiecka z kabatem</b></div>\r\n <div><i>Kitel</i> składał się zasadniczo z dwóch części: <i>kiecki</i> czyli spódnicy oraz <i>kabata</i> dziś znanego jako stanik. <i>Kieckę z kabatem</i> w obydwu częściach Puszczy noszono praktycznie taką samą, różniła się jedynie tkaniną z jakiej była wykonywana oraz przybraniem.</div>\r\n <div>W grupie Ostrowskiej noszono kitle <i> </i>( od nazwy dzianiny z jakiej spódnice były wykonywane) , nazywane inaczej <i>gurowymi</i>, <i>płócienkowymi</i>, a także <i>śnurówką</i>. Głównym motywem na tkaninie była kratka, a najbardziej popularnym wzorem <i>bicyk i słupek</i> w bardzo licznych odmianach. Do wsi leżących nad Bugiem, przeniknęła moda z pobliskiego Podlasia na spódnice w poprzeczne pasy tzw. <i>kiecki-poprzecki.</i> Były one wykonywane z kolei z wełny samodziałowej. Przeważała barwa czerwona oraz wzór <i>w połówki</i>.</div>\r\n <div>Kobiety w grupie Pułtuskiej nosiły kiecki z kabatem trzech rodzajów. Różniły się one od siebie surowcem z jakiego była wykonana tkanina, układu tkackiego nici i barwy. Zdobienie i krój były jednak identyczne. Były to więc:</div>\r\n <div><i>kiecka z wełny swojskiej</i> - typ najstarszy, tkana z czarnego farbowanego lnu tzw. partu oraz swojskiej wełny, przeważała barwa czerwona na zdobieniach przy jednoczesnym zastosowaniu pasków szafirowych, zielonych, żółtych, fioletowych oraz białych, zachowany był charakterystyczny dla regionu rytm: akcent nadawany był szerszym niż pozostałe, czerwonym pasem przeciętym dwoma żółtymi nitkami.</div>\r\n <div><i>płócienkowa</i> - lniano- bawełniana, kolorowa z przewagą czerwieni, bardzo podobna do wyżej opisanej dreliszkowej</div>\r\n <div><i>włockowa</i>- najmłodszy typ, pojawił się w Puszczy około wieku XIX, była wykonywana z dość drogiego surowca, a więc pozostawała kiecką świąteczną. Tkana była na podstawie czerwonym , parcianym materiałem , a wtrącana kupowaną w mieście włóczką.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Fartuchy</b></div>\r\n <div>W grupie Pułtuskiej fartuch do każdej kiecki był tkany z tej samej wełny, najczęściej z włóczki. Układ na fartuchu polegał na bardzo skomplikowanej rytmice pasów i wysokim użyciu czerwieni. Noszono fartuchy <i>poprzecne</i>, na które zużywano od 1 do 1, 20 metra tkaniny. Zdobiono je <i>galonem</i>, a brzeg natomiast wykańczano koronką lub ząbkami z kolorowej włóczki.</div>\r\n <div>Najczęściej noszony był jednak, zwłaszcza do kitlów płócienkowych, wełniany fartuch w kartę. Można powiedzieć, że był on jednym z ogniw łączących obie grupy zamieszkujące puszczę. Zdobiły go najczęściej włóczkowe, kolorowe ząbki lub tasiemka.</div>\r\n <div>Noszony był także <i>zabuzak</i>, tkany w wąskie pasy. Nie był on jednak nazywany w tamtych czasach strojem.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Fartuchy zapaśnie</b></div>\r\n <div>Lniane, noszone na co dzień przez kobiety fartuchy w całej Puszczy, były identyczne. <i>Parciaki były</i> tkane z lnianych nici. Zasadniczą barwą był ciemny odcień zielonego, granatowego albo czarnego. Ozdabiano je, niczym innym jak czerwonymi, niebieskimi, żółtymi lub pomarańczowymi paseczkami. Krój zależał od panującej mody, w okresie krótkich podłużnych fartuszków, noszono je dając paski pionowo, później szyto je poprzecznie. W grupie Ostrowskiej wykonywano czasami także tzw. <i>parchulu</i>- fartuchy z gorszego gatunku materiału, który miał nierówną nitkę i szybko płowiał.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Kaftan wolny</b></div>\r\n <div><i>Kaftan wolny</i> był noszony przez kobiety jako ubiór wierzchni. W grupie Ostrowskiej noszono go do <i>kiecki-poprzecki</i>, a czasem do <i>dreliszkowego kitla</i>, a także w okresie międzywojennym do ubioru mieszczańskiego, który przejęły kobiety z tej części puszczy białej. Był on zawsze wykonywany z ciemnego, gładkiego materiału (kamlotu lub wełny) przeważnie miał barwę granatową, brązową, zieloną lub wiśniową. Był luźny stąd jego nazwa- wolny, sięgał linii bioder, nachodził na spódnicę i fartuch. Zapinany był na rząd jasnych guzików (białych lub kremowych), które kontrastowały z kolorem kaftana. Ozdabiany był pionowymi rzędami zakładek biegnącymi z obu stron z przodu, pomiędzy które naszywano 2-3 centymetrową koronkę. Kaftany te nie posiadały kołnierza, tylko wokoło szyi wykończone były lamówką. Dość powszechny był też kaftan z tzw. <i>fryzką</i>- czyli 3-4 centymetrową falbanką, która obiegała kaftan dokoła.</div>\r\n <div>W przeciwieństwie do kaftanów grupy Ostrowskiej, kaftany wolne w Pułtuskim utrzymywano w barwach żywych. Ulubionym materiałem tamtejszych kobiet była lekka, gładka wełenka w barwach: nasyconego różu, turkusowej, rzadko fioletowej, zielonej oraz wiśniowej. Kaftan był tego samego kroju, co w grupie Ostrowskiej. Charakter indywidualny nadawało kaftanowi <i>przybranie</i>, czyli <i>strój</i>. Zajmowało ono przód kaftana, a składało się ono z marszczonej kolorowej tasiemki, kolorowych koralików, srebrnych <i>szych</i> i kolorowych błyszczących wstążek. Wszystkie te ozdoby, biegły rzędami obok siebie i wykończone były srebrną lub kolorową <i>frędzlą.</i><span> Najpopularniejszy ze wszystkich był kaftan z wydłużoną linia pleców i zdobiony w <i>komórki</i>. <i>Komór</i>k<i>a</i> była to ozdoba uzyskana przez półkuliste, równoległe do linii dolnej kaftana wycięcie 3-4 centymetrowego paska materiału, pod który podkładano wstążkę o kontrastującym zestawieniu barw. Na takiej płaszczyźnie rozkładano z materiału kaftana rząd rozetek zmarszczonych w środku i spiętych błyszczącym koralikiem. Komórki te stosowano tylko przy zdobieniu pleców kaftana.</span></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Fartuchy od przyodziewku</b></div>\r\n <div>Fartuchy te nie były już noszone w ostatnich latach istnienia stroju. Wcześniej jednak były identyczne w obu częściach Puszczy. Tkano je zawsze na lnianym lub konopnym <i>cianciwnym</i>, czyli na podstawie z czerwonej wełny. Na starych fartuchach, można zobaczyć złożone motywy pasków. Tą częścią garderoby kobiety okrywały plecy w chłodne dni.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Płachta, pościele, dywan</b></div>\r\n <div>W spisywanych przez Kolberga opisów stroju spod Myszyńca czy Ostrołęki, wspominane są lniane prześcieradła, które kobiety zarzucały sobie na ramiona. Znajdują one swój odpowiednik we wspomnieniach z Puszczy Białej. Z opisanych wspomnień wynika, że tamtejsze kobiety również nosiły dużą lnianą płachtę. Z dawnego okresu pochodzi również termin- <i>pościele</i>, oznaczający wełniane okrycie tkane w pasy, którym okrywały się kobiety jadąc do miasta czy kościoła zwłaszcza, gdy nosiły na swoim ciele dziecko. W okresie badań Marii Żywirskiej (1952r rok) pościele nie były już noszone przez kobiety puszczańskie, służyło ono jedynie, jako okrycie siedzenia na wozie, okrycie łóżka albo po prostu było przechowywane, jako pamiątka po babci.</div>\r\n <div>Miejsce po pościeli zajął później czteroosnowowy <i>dywan</i>, tkany w <i>śnurecki</i> lub <i>okienka</i>. Utrzymywany był w dwóch zasadniczych barwach: zielonej i czerwonej. Tkany był w kratę i zszywany z dwóch części. Zakończony był trochę innym układem kraty, czasem miał wplecioną barwę żółtą, na samym końcu znajdowały się frędzle.</div>\r\n <div>Charakterystyczną rzeczą jest zestawienie barw. Najstarsze dywany zachowują identyczne kolory jak w pościelach, a więc złamany wiśniowy i zgniłozielony. Dopiero później kolory stają się bardziej jaskrawe przez zastosowanie jasnoczerwonego i nasyconego zielonego. Marzeniem każdej kobiety puszczańskiej było posiadanie w wyprawie dywanu tkanego przez znanego na Puszczy tkacza- Składanowskiego z Wyszkowa lub jego brata mieszkającego za Bugiem w Tomaku. Był to dywan tkany na szerokim warsztacie a więc niezszywany. Miał taki sam układ barw jak nakrycia robione w domach, a więc czerwono-zielony. Motyw wzorów był dość komplikowany. Najczęściej <i>pazury</i>, ale czasem także koła. Takie dywany umiały utkać tylko najzdolniejsze tkaczki.<span> W okresie lat trzydziestych dywan zastąpiła farbowana, sukienna chustka.</span></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Angierka</b></div>\r\n <div><i>Angierką</i> nazywano wierzchni zimowy ubiór, używany przez kobiety zamieszkujące okolice Pułtuska. Było to niewątpliwie naśladownictwo mody kobiecej z drugiej połowy XIX wieku. Jedynym zdobieniem tego nakrycia było piętno ubioru ludowego.</div>\r\n <div>Angierka uszyta była z czarnej, gładkiej, fabrycznej tkaniny, podbita była watą i podszewką z samodzielnego płótna w kratę, używanego najczęściej na bieliznę nocną. Sięgała kolan, była dopasowana do figury, nie posiadała przy tym kołnierza i zapinała się z przodu na duże haftki. Zdobienie na angierce było zbliżone do przybrania kaftanu wolnego. Wokoło szyi rysowano kołnierz zakończony ostrym szpicem na plecach. Wykończeniem przybrania były niekiedy białe lub różowe guziki umieszczone na wierzchołkach trójkątów, które także akcentowały fałdy w pasie.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Obuwie</b></div>\r\n <div>Na co dzień, wszystkie kobiety chodziły boso. Nawet chodząc zimą po izbie nie zakładały żadnego obuwia, jedynie wychodząc na dwór- do obejścia czy do sąsiadki, zakładały <i>trepie</i>, które zawsze stały przy wejściu do sieni.</div>\r\n <div><i>Treple-pioruny</i> miały drewnianą podeszwę z obcasem. Wierzch stanowiły <i>przyszywy</i>, czyli nosy zakrywające tylko przednią część stopy. Uszyte były natomiast z cholewy starego, męskiego buta. Dla umocnienia przewlekano wąski pasek skóry przy podeszwie.</div>\r\n <div>Świąteczne dni, kobiety nakładały białe pończochy kupowane w mieście i czarne skórzane trzewiki na wysokim obcasie. Trzewiki te na obcasie miały mosiężną podkówkę.</div>\r\n <div>W grupie Pułtuskiej sznurowano trzewiki białą, czerwona lub różową tasiemką, a młode dziewczęta lubiły dodawać jeszcze przy końcu kwiatek uszyty z kolorowych, marszczonych wstążek w ulubionym zestawieniu zielonego lub czerwonego.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Rękawiczki</b></div>\r\n <div>Rękawiczki charakterystyczne były jedynie dla kobiet z okolic Pułtuska. Należą one bez wątpienia do najmłodszego elementu stroju kobiecego. Były one wykonywane na drutach z materiału koloru białego zielonego lub czerwonego. Dłoń ozdabiana była ponad to małymi różnokolorowymitrójkątami. Układ kolorystyczny tych trójkątów był analogiczny do układu barwnych pasów w kitlu i fartuchu.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Ozdoby</b></div>\r\n <div>Najważniejszą ozdobą dla kobiet puszczańskich były prawdziwe korale, zwane<i> sieckami</i>, zakończone medalem lub krzyżem. W miarę tego jak haft na koszulach w grupie pułtuskiej stawał się coraz bogatszy, kołnierz szerszy, kreza bujniejsza, malała rola korali. Zastępowały je kupowane na odpustach błyszczące, szklane, różnobarwne paciorki.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Strój kurpiowski Puszczy Zielonej</b></div>\r\n <div><b> </b></div>\r\n <div>Puszcza położona na północy, zwana Puszczą Zieloną, Myszyniecką lub Kurpiowską, jest mniej więcej ograniczona na wschodzie rzeką Pisą, na południu Narwią, na południowym zachodzie dolnym biegiem Omulwi, na zachodzie środkowym biegiem rzeki Orzyc, a od północy dawną granicą z Prusami, gdzie przechodzi w Puszczę Piską. Z dawnych dokumentów wiadomo, że ludność Kurpiowska Puszczy Zielonej zamieszkiwała ziemię nad środkową Narwią już w wieku XIV. Nie ma jednak wiadomości o ubiorze z tak odległych czasów. Najdawniejszy znany opis jest dostępny w <i>Obrazie statystycznym powiatu przasnyskiego</i> z 1815 roku. Szczegółowiej opisuje już te stroje m.in. Oscar Kolberg.</div>\r\n <div> </div>\r\n <p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg\\ekr\\Kur103.jpg" rel="lightbox" title="Tradycyjne stroje kurpiowskie Puszczy Zielonej. Ostrołęka <i>Noc muzeów </i>2010"><img width="170" height="227" src="cmsimg\\ekr\\Kur103.jpg" alt="" /></a></p>\r\n <p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg\\ekr\\Kur104.jpg" rel="lightbox" title="Tradycyjne stroje kurpiowskie Puszczy Zielonej. Ostrołęka <i>Noc muzeów </i>2010"><img width="170" height="227" src="cmsimg\\ekr\\Kur104.jpg" alt="" /></a></p>\r\n <div> </div>\r\n <div>Stroje te różniły się od strojów z Puszczy Białej, dlatego poniżej znajduje się ich szczegółowy opis.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Strój męski</b></div>\r\n <div><b> </b></div>\r\n <div><b>Koszula</b></div>\r\n <div>Męskie koszule, noszone do pracy, szyto z białego lub szarego lnianego płótna. Świąteczne wykonywano z cienkiego materiału, bardziej bielonego z kołnierzykiem. Była to koszula typu<i> przyramkowego</i> (tak jak w Puszczy Białej). Kołnierz pod szyją był wiązany za pomocą <i>faworka</i> czyli czerwonej lub niebieskiej wstążeczki. Około 1890 roku zaczęto używać do zapinania szklanych guzików, przeważnie jasno niebieskich, ale było to tylko zjawisko przejściowe przed przyjściem koszul ze sztywnymi przypinanymi kołnierzykami. Przez pewien okres czasu ( w latach 1900-1920) noszono koszule bez kołnierzy, co wyglądało niezbyt szczególnie.<span> Najdawniejsze świąteczne koszule przyramkowe, miały na kołnierzu nikły czerwony, biały lub niebieski haft. Nazywano go potocznie <i>kulasem</i>.</span></div>\r\n <div>Podkreślić trzeba także fakt, że na całych Kurpiach koszule noszono wpuszczone w spodnie, a nie na wierzchu, jak na terenach wschodnich.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Spodnie</b></div>\r\n <div>Na terenie Puszczy Zielonej, tak samo jak Białej noszono lniane <i>portki.</i></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Sukmany</b></div>\r\n <div>Sukmany na Kurpiach były wyrabiane z samodziałowego sukna w naturalnym kolorze, brązowym lub ciemnosiwym. Górna część przylegała do figury, a nazywano ją <i>wciętą</i>, dolna była szeroka i zwana <i>spódniczką. </i>Takie nazwy pozostawały jeszcze w użyciu podczas szycia sukman męskich zwanych niekiedy <i>czamarami </i>oraz sukman kobiecych zwanych <i>ciamerami. </i>Sukmanę bartniczą szyto z sukna <i>burego</i> ciemnobrązowego. Sięgała ona poniżej kolan i była z tyłu mocno fałdowana. Ilość fałd u kumany była oznaką władzy oraz zamożności. Strzeleckie nakrycia były krótsze, sięgały kolan i miały stojące kołnierze. Wyłożone były granatowym suknem- <i>obalonym.</i> Klapy, kieszenie i kanty obszywano czarna tasiemką a niekiedy granatowym sukmanem. Na piersiach zapinano je na cztery <i>knebelki wraz z szermowaniem</i>. Takie sukmany były modne w latach 70 XIX wieku, trwały do 1910 roku, poczym przez pewien okres czasu szyto <i>kadłubki</i>, które miały prosty krój, nie miały fałd i szermowania. Obok nich noszono również sukienne <i>sukmanki-kurtki</i> szyte według angielskiej mody.</div>\r\n <div>Sukmany z szermowaniem noszono w południowej wschodniej części Puszczy zielonej, na wzór mody idącej z Puszczy Białej. Do czasu II wojny światowej okoliczni mieszczenie nosili ciemno granatowe czamary z paroma fałdami z tyłu i wcięciem w pasie. Do takiego stroju noszono rogatywki (Przasnysz, Maków, Ostrołęka, Nowogród, Kolno). Na starych Kurpiach, to znaczy w okolicach Ostrołęki i Nowogrodu z lewej strony Narwi, utrzymywały się długie bure sukmany z leżącym kołnierzem<i>- obłożką.<br />\r\n <br />\r\n </i></div>\r\n <div><i> </i></div>\r\n <div><b>Jaki, kamizelki, lejbiki</b></div>\r\n <div><i>Jaki</i> znane są Kurpiom od ponad 150 lat. Początkowo były to płócienne nakrycia z rękawami, z wysokim kołnierzem stojącym aż po uszy. Miały dwa rzędy świecących guzików, potem nie miały już dwóch rzędów, ale jeden guzików i szyto je już bez wysokiego kołnierza. Owy kołnierz oraz rękawy były obszyte granatowymi wyłogami i wypustkami. Później <i>jaki</i> zwane <i>lejbzikami, </i>granatowe u bartników, a czerwone u strzelców, obszywano czarną tasiemką.</div>\r\n <div>Kamizelki były zawsze bez rękawów (tak jak w czasach współczesnych) i kołnierza, z jednym rzędem guzików i kieszonkami. Noszono je do nowoczesnego ubioru marynarkowego, który przedostał się na Kurpie w 1890 roku z sąsiadujących Prus. Nie wchodzą do stroju regionalnego, chociaż były często noszone pod sukmaną.</div>\r\n <div>Na ciepłe <i> lejbiki</i> z rękawami mówiono również <i>kaftany</i>. Były to ciepłe kurtki z obalonym kołnierzem, które sięgały bioder.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Uczesanie i nakrycie głowy</b></div>\r\n <div>Mężczyźni nosili dość długie włosy, podcięte tak aby <i>im włosy na ocy nie lazły</i>. Starzy Kurpie strzygli włosy krótko, młodzież uważała to za najgorszą karę. Od niepamiętnych czasów noszono na Kurpiach latem kapelusze, a zimą czapki <i>rogatywki. </i>Jeśli zakładano kapelusze, to były one niskie, twarde, brunatne lub ciemnobrązowe z małym rondem, przepasane czerwoną, niebieską lub zieloną wstążką z bursztynową sprzączką. Strzelcy ozdabiali swoje nakrycia głowy pękiem piór ptaków leśnych np. czapli, jastrzębia lub wrony.</div>\r\n <div>Obuwie</div>\r\n <div>Do <i>obucia</i> kurpiowskiego trzeba zaliczyć proste <i>kurpie, chodaki, okorki, kamasie </i>i <i>trzewiki.</i>Najczęściej wyrabiane ze skóry, szmat lub kory.</div>\r\n <div> </div>\r\n <br />\r\n <div><b>Strój kobiecy</b></div>\r\n <div>Warto zaznaczyć, że strój kobiecy Puszczy Zielonej był bardzo bogaty, w odróżnieniu od mieszkanek Puszczy Białej te kobiety miały wiele rodzajów nakryć głowy. Kurpianki same uprawiały len i tkały płótno. Miały niewątpliwie sporo takich samo robionych płócien, ponieważ wydając córkę za mąż matka dawała jej wyprawkę, a w niej 12 barwnych spódnic , 24 koszule, dodatkowo jeszcze wiele innych materiałów oraz kołowrotek i krosno.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Koszule</b></div>\r\n <div>Koszule szyto tutaj tak samo jak w drugim obszarze Puszczy. Były to więc koszule typu <i>przyramkowego.</i> Różniły się one od koszul męskich tym, że nie miały kołnierzyka, zamiast tego była <i>obszytka</i>. W zdobieniu ważna rolę spełniała przede wszystkim biała stebnówka wykonywana ręcznie. Haftowano przede wszystkim kołnierzyki, ściegiem nazywanym <i>panienki </i>lub <i>kulasy. </i>Oprócz tego zdobiono również koszule wąską koronką z czerwoną nitka.<br />\r\n </div>\r\n <div><b> </b></div>\r\n <div><b>Spódnice</b></div>\r\n <div>W dawnych latach zamiast spódnic kobiety nakładały dwa fartuchy, jeden z przodu, a drugi z tyłu. Z upływem czasy zaczęto szyć spódnice nie z dwóch, ale nawet z pięciu części. Kurpianki tkały swoje stroje w jednym kolorze, albo w większą lub mniejszą wielobarwną kratę. W tkaninach na Puszczy Zielonej dominowała barwa czerwona połączona z zielenią.</div>\r\n <div>Najdawniejsze kitle (dawna nazwa spódnic) nazywano: <i>w gronka</i>, lub <i>w gniazdka</i>. Były też kitle <i>ślepe</i> w pionowe szerokie pasy lub w bardzo drobne paseczki, a także spódnice <i>z orionkiem</i>- przewagą koloru żółtego i pomarańczowego. W latach 1900-1910, popularne stały się spódnice jednobarwne- <i>mieniste.</i></div>\r\n <div> </div>\r\n <p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg\\ekr\\Kur105.jpg" rel="lightbox" title="Tradycyjny kobiecy strój z Puszczy Zielonej, z charakterystycznym dla tego tereny nakryciem głowy - <i>cółkiem</i>. Ostrołęka <i>Noc muzeów 2010</i>"><img width="170" height="227" src="cmsimg\\ekr\\Kur105.jpg" alt="" /></a></p>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Gorsety</b></div>\r\n <div>W uroczystym, świątecznym stroju gorset obok czółenka był nieodzownym elementem. W najdawniejszych czasach noszony był tylko przez dziewczęta, później zaczęły go nosić także młode mężatki. Gorset w okolicach Myszyńca to nic innego jak <i>wystek.</i></div>\r\n <div>Kurpiowski gorset jest dopasowany z tyłu do pasa, niżej rozszerza się i tworzy klosz. Miejsca przedłużenia szwów tworzą pewien rodzaj klapek tzw. <i>lacki .</i>Gorset ma dwa luźne pasy, środkowa część jest znacznie krótsza od pozostałych i sięga powyżej pasa tak, aby było widać wystającą koszulę. Dwa ramiączka przy szyi tworzą owalne wycięcie- <i>obłóżkę</i>, która jest najczęściej obszyta czerwona tasiemką. Przód ozdabiano tasiemkami biegnącymi równolegle do zapięcia. Gorsety z Myszyńca były na ogół strojniejsze i barwniejsze, niż te z okolic Kadzidła, które były bardziej jednostajne w kolorach.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Staniki</b></div>\r\n <div>Staniki ( strój pośredni między gorsetami a <i>jakami</i>) nie były strojem obrzędowym, a raczej do wyjścia. Były bardziej dopasowane niż gorsety, krótsze i posiadały rękawy. Miały wycięcia i zdobienia, guziczkami i <i>przysrojem.<br />\r\n <br />\r\n </i></div>\r\n <div><i> </i></div>\r\n <div><b>Kaftaniki</b></div>\r\n <div>Kaftaniki zwane <i>jakami</i> służyły do pracy i do wyjścia. Nosiły je mężatki, rzadko panienki. <i>Jaki </i>to bolerka do pasa, z rękawami. Nie były zbyt strojne.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Fartuchy oraz zapaski</b></div>\r\n <div>Fartuchy były niezbędną częścią kobiecego stroju kurpiowskiego na co dzień, i od święta. Początkowo podobne do kitlów, a po I wojnie światowej obszywane tasiemką oraz koronką.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Fartuchy do przyodziewku</b></div>\r\n <div>Tak samo jak w Puszczy Białej i całej Polsce, Kurpianki z Puszczy Zielonej nosiły <i>bure </i>fartuchy do przyodziewku. Według określeń miejscowej ludności fartuchy te były <i>ślepe</i>- w spokojnych kolorach. Zazwyczaj na czerwonym tle występowały rytmiczne poprzeczne wąskie prążki- zielone, niebieskie, pomarańczowe i czarne. Fartuchy te sięgały połowy bioder i noszono je zwykle jesienią i zimą. Po wojnie fartuchy zostały zastąpione kupnymi chustkami- <i>plósówkami </i>i <i>plusiankami</i></div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Uczesanie i nakrycie głowy</b></div>\r\n <div>Uczesani Kurpianek zmieniało się w przeciągu upływu lat wraz z pojawiającą się modą. Do połowy XIX wieku mężatki nosiły rozpuszczone włosy, później przewiązywały je tasiemką, a jeszcze później zaplatały jeden gruby warkocz. Młode dziewczyny natomiast nosiły włosy uczesane w dwa warkocze, które wiązały u dołu kolorową wstążką łącząc je ze sobą. Taka moda trwała około osiemdziesięciu lat, po woli przejmowały ją zarówno mężatki jak i stare kobiety. Z czasem dziewczyny zaczęły także obcinać sobie tzw. grzywkę. Przy gładkim uczesaniu wiejskie dziewczęta wplatały sobie między kosmyki polne kwiaty, rumianki chabry czy dzikie róże.</div>\r\n <div>Jako nakrycie głowy służyły m.in. chusty. Do końca XVIII wieku lniane i białe, a w początku XIX pojawiły się na nich kwiaty i szlaczki. W czasie obrzędów weselnych na głowę zakładano wianek, który dziś zastąpiony jest welonem.</div>\r\n <div><i>Cołka</i> (czółka) to element stroku panny młodej i weselnych druhen. Nie nosiły go nigdy mężatki ani dzieci, natomiast panny zakładały go w czasie odpustów. Gdy rozłoży się czółko widać, że jest to prostokąt o zaokrąglonych katach z małym dziobem z przodu<i>. </i>Oklejony jest czarnym aksamitem- <i>masiustem</i>, a od spodu lnianą podszewką. Na końcach znajdują się kolorowe tasiemki, które związywane były wkoło głowy dziewczyny i tworzyły wielobarwny welon spadający na plecy. Przybrane jest tasiemkami, koralikami, cekinami i pazłotkiem. W okolicach Myszyńca przyczepiano do tarczy sześć kwiatów, a do wstążki dwa kogutki. Największą ozdobą czółenek były tzw. <i>wianki-</i> pęk kwiatów przymocowany przy lewej stronie. Czółenka różniły się więc od siebie jedynie przyozdobieniem. Oprócz kwiatów można było również spotkać np. pawie pióra.</div>\r\n <div><i>Czepki</i> noszone były powszechnie przez wszystkie mężatki od chwili oczepin. Po I wojnie światowej zwyczaj ich noszenia został porzucony. Szyto je z białego płótna, na wzór warmińskich <i>mycek</i> wiązanych z tyłu. Z przody nad czołem były bogato fałdowane nad czołem i zdobione tasiemkami lub jasnymi wstążeczkami.</div>\r\n <div> </div>\r\n <div><b>Obuwie </b></div>\r\n <div>Obuwie zwane na Kurpiach <i>obuciem, </i>przechodziło także szereg zmian, od plecionych z łyka, szmacianych łapci do skórzanych chodaków. Obuwie szyto z grubego płótna, sukna lub aksamitu z czerwoną kokardą na przedzie. Z czasem wprowadzono obuwie skórzane na obcasach. Na co dzień do pracy Kurpianki lubiły chodzić boso, trzymając buty w rękach.</div>\r\n <div>Pańczochy początkowo były szyte ręcznie, z materiału jaki był pod ręką. Nie były one zbyt efektowne, ale wystarczały aby zimą nie było zbyt chłodno. Po pewnym czasie zaczęto je robić na drutach z wełnianych nici. Nie były one podobne w ogóle do dzisiejszych pończoch czy rajstop. Nosiły je praktycznie wszystkie kobiety nie zależnie od wieku i nazywały je <i>łystawkami. </i>W. Czajewski w <i>Tygodniku ilustrowanym</i> z 1881 roku pisze następująco: <i>Kurpianki od kostki tylko do kolana noszą pończochy, a dalej już nastepuje zwykłe obwiązanie stopy chodakiem. </i></div>\r\n <div> </div>\r\n <div>Dziś w XXI wieku, strój kurpiowski nie jest noszony na co dzień na terenach dawnej Puszczy Zielonej czy Białej. Można go oglądać i podziwiać w Muzeach (np. Muzeum Kultury kurpiowskiej w Ostrołęce) czy <span> skansenach. W strojach występują, tańczą liczne zespoły pieśni i tańca oraz ubierają go Kurpie podczas ważnych kościelnych uroczystości jak np. Niedziela Palmowa, która we wsi Łyse obchodzona jest bardzo hucznie</span></div>\r\n <div> </div>\r\n <p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" href="cmsimg\\ekr\\Kur106.jpg" rel="lightbox" title="Ostrołęka <i>Noc muzeów 2010.</i> Występ młodzieży w tradycyjnych strojach kurpiowskich"><img width="227" height="170" src="cmsimg\\ekr\\Kur106.jpg" alt="" /></a></p>\r\n <div><b> </b></div>\r\n <div><b>Fotografie: Michał Bastek</b></div>\r\n <div><b> </b></div>\r\n <div><b>Literatura</b></div>\r\n <div><b> </b></div>\r\n <div>Maria Żywirska, <i>Strój kurpiowski Puszczy Białej, </i>[w:] <i>Atlas polskich strojów ludowych, </i>Poznań 1952.</div>\r\n <div>Adam Chętnik<i>, Strój kurpiowski Puszczy Zielonej</i>, [w:] <i>Atlas polskich strojów ludowych</i>, Wrocław 1961.</div>\r\n <div>Oskar Kolberg, <i>Mazowsze,</i> Kraków 1885.</div>\r\n <div>Kazimierz Wójcicki, <i>Kurpie-Gocie, </i>Warszawa 1842.</div>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span><span style=""><br />\r\n</span></p>\r\n<p style="text-align:right;"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-mwr">poprzednia</a> <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-zwyczaje">następna</a></p>', 0, 0, 0), ('kurpie-kultura-ludowa-zwyczaje', 'kurpie-kultura-ludowa-mwr', 'Zwyczaje ', 50003, '<h1>Kultura ludowa</h1>\r\n<table class="contentpaneopen" style="width: 712px; height: 286px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2">Karolina Bielenin-Lenczowska, Kinga Bastek, Ewelina Kwapień</td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <table align="right" class="contenttoc">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th style="text-align: center;">Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-mwr">Wstęp</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-stroj">Strój</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-zwyczaje">Zwyczaje</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-dom">Dom</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-kuchnia">Kuchnia</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <br />\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;"> </p>\r\n \r\n <strong>Zwyczaje </strong> <p style="margin-bottom: 0.49cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_494_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/640x428-F0415.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/288x193-F0415.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/100x67-F0415.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/640x428-F0416.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/288x193-F0416.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/100x67-F0416.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/321x480-F0417.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/145x216-F0417.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/51x75-F0417.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/321x480-F0418.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/145x216-F0418.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/51x75-F0418.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/640x428-F0419.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/288x193-F0419.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/100x67-F0419.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/640x428-F0420.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/288x193-F0420.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/100x67-F0420.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/321x480-F0421.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/145x216-F0421.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/51x75-F0421.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/640x428-F0422.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/288x193-F0422.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/100x67-F0422.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/640x428-F0423.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/288x193-F0423.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/100x67-F0423.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/640x428-F0424.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/288x193-F0424.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/100x67-F0424.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/321x480-F0425.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/145x216-F0425.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/51x75-F0425.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/321x480-F0426.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/145x216-F0426.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/51x75-F0426.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/321x480-F0427.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/145x216-F0427.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/51x75-F0427.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/640x428-F0428.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/288x193-F0428.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/100x67-F0428.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/640x428-F0429.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/288x193-F0429.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/100x67-F0429.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody</h3>\r\n <p>Ginące zawody. Pokaz w zagrodzie kurpiowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/640x428-F0430.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/288x193-F0430.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/195/images/100x67-F0430.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, ginące zawody thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_494_3 = new gallery($(''gallery_494_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nKurpiowski rok obrzędowy rozpoczynają przygotowania do świąt Bożego Narodzenia. W Adwencie obchodzono dwa ważne święta – św. Mikołaja i św. Łucji. W dniu patrona pasterzy oraz wilków i drapieżnych zwierząt, mężczyźni obchodzili tzw. <em>chłopski post </em>w intencji ochrony bydła przed wilkami. W dzień św. Łucji (13 grudnia) wróżono o przyszłych plonach i pogodzie na nadchodzący rok. </p> <p style="margin-bottom: 0.49cm; line-height: 150%" align="justify">W wigilię stawiano snop zboża w izbie, dzielono się opłatkiem, podawano opłatek bydłu i „budzono” drzewa w wigilijny wieczór. Charakterystycznym zwyczajem jest wykonywanie na Nowy Rok pieczywa obrzędowego – są to tzw. <em>byśki</em> i <em>nowe latka</em>, lepione z ciasta i smażone lub pieczone na blasze kuchennej. Przedstawiają figurki zwierząt domowych i leśnych. Celem było zapewnienie pomyślności w hodowli zwierząt w nadchodzącym roku.</p> <p style="margin-bottom: 0.49cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_494_4" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Rzeźby kurpiowskie (Myszyniec)</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/360x480-F8734.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/162x216-F8734.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/57x75-F8734.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Rzeźby kurpiowskie (Myszyniec)</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/360x480-F8735.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/162x216-F8735.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/57x75-F8735.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n\r\n <p>Rzeźby kurpiowskie (Myszyniec)</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/360x480-F8736.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/162x216-F8736.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/57x75-F8736.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Rzeźby kurpiowskie (Myszyniec)</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/360x480-F8737.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/162x216-F8737.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/57x75-F8737.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Rzeźby kurpiowskie (Myszyniec)</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/360x480-F8738.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/162x216-F8738.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/57x75-F8738.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Wyroby rękodzielnicze z Myszyńca</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/640x480-F8739.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/288x216-F8739.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/100x75-F8739.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Wyroby rękodzielnicze z Myszyńca</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/640x480-F8740.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/288x216-F8740.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/100x75-F8740.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Wyroby rękodzielnicze z Myszyńca</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/640x480-F8741.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/288x216-F8741.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/100x75-F8741.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Wyroby rękodzielnicze z Myszyńca</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/640x480-F8742.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/288x216-F8742.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/100x75-F8742.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n\r\n <p>Wyroby rękodzielnicze z Myszyńca</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/360x480-F8743.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/162x216-F8743.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/57x75-F8743.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Wyroby rękodzielnicze z Myszyńca</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/640x480-F8744.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/288x216-F8744.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/100x75-F8744.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Wyroby rękodzielnicze z Myszyńca</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/360x480-F8745.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/162x216-F8745.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/57x75-F8745.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Wyroby rękodzielnicze z Myszyńca</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/640x480-F8746.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/288x216-F8746.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/100x75-F8746.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Wyroby rękodzielnicze z Myszyńca</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/360x480-F8747.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/162x216-F8747.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/57x75-F8747.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo</h3>\r\n <p>Wyroby rękodzielnicze z Myszyńca</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/640x480-F8748.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/288x216-F8748.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/197/images/100x75-F8748.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, rękodzielnictwo thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_494_4 = new gallery($(''gallery_494_4''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nOd okresu przedświątecznego istniał zwyczaj chodzenia po kolędzie. Zabawy te kończyły się ostatkami lub zapustami (mięsopust). W czasie ich trwania występował zwyczaj „skakania na urodzaj” (len, konopie) – tylko kobiety tańczyły. Zabawę karnawałową kończył Zapust – młody mężczyzna na przebranym koniu. Wpadał do izby, posypywał bawiących się popiołem, wypędzał z pomieszczenia i kończył zabawę. </p> <p style="margin-bottom: 0.49cm; line-height: 150%" align="justify">W obrzędowości wiosennej szczególnie charakterystyczny jest zwyczaj obchodzenia Niedzieli Palmowej. Na Kurpiach zachował się zwyczaj wykonywania bardzo wysokich palm. Wykonywano je z prętów leszczynowych oplatanych borowiną i jałowcem. Wysokie palmy mają przynieść ich właścicielom długie życie. Przed Wielkanocą palono w pobliżu kościoła ognisko, a w nim spalano stare rzeźby, obrazy, palmy. Gospodynie zabierały do domu żar z tego ogniska, by rozpalić nim ogień w pierwszy dzień świąt.</p> <strong>Obrzędowość rodzinna</strong> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_494_5" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F0495.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F0495.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F0495.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F0496.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F0496.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F0496.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F0497.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F0497.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F0497.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/321x480-F0498.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/145x216-F0498.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/51x75-F0498.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F0499.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F0499.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F0499.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F0500.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F0500.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F0500.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8660.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8660.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8660.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8661.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8661.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8661.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x429-F8662.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8662.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8662.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x429-F8663.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8663.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8663.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8664.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8664.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8664.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8665.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8665.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8665.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/321x480-F8666.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/145x216-F8666.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/51x75-F8666.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8667.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8667.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8667.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8668.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8668.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8668.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8669.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8669.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8669.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8670.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8670.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8670.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8671.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8671.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8671.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8672.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8672.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8672.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8673.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8673.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8673.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8674.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8674.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8674.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8675.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8675.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8675.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8676.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8676.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8676.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8677.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8677.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8677.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8678.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8678.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8678.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8679.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8679.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8679.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8680.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8680.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8680.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8681.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8681.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8681.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8682.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8682.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8682.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/321x480-F8683.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/145x216-F8683.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/51x75-F8683.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8684.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8684.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8684.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - kultura ludowa, wesele</h3>\r\n <p>Wesele kurpiowskie w Kadzidle</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/640x428-F8685.jpg" title="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/288x193-F8685.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/196/images/100x67-F8685.jpg" alt="Kurpie - kultura ludowa, wesele thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_494_5 = new gallery($(''gallery_494_5''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nDo najbarwniejszych obrzędów rodzinnych należy kurpiowskie wesele. Tydzień przed uroczystością pan młody i pani młoda (osobno) zapraszają osobiście wszystkich gości. Wcześniej jednak odbywają się <em>rajby</em> (swatanie) oraz <em>opatry</em> (oględziny przyszłego majątku). Już w domu pana młodego są tańce i śpiewy. Tańczy się m.in. fafura – rodzaj lekkiego skocznego tańca, który swą nazwę wywodzi od kokardy, którym przyozdobiony jest czepiec panny młodej. Następnie pan młody z muzyką i pieśniami przyjeżdża po pannę. W domu panny młodej gromadzą się druhny, czepczarki i inni goście. Pomagają młodej wyszykować się na przyjazd przyszłego męża, jak również tańczą i śpiewają odpowiednie pieśni. Gdy przyjeżdża pan młody ze swoją drużyną, wita się z rodzicami panny i gośćmi. W tym czasie panna przebiera się w komorze w ładniejszy strój do ślubu. Pomaga jej w tym starsza druhna. Następnie panna młoda żegna się ze swym domem, rodzicami i rodzeństwem. Przed wyjazdem do ślubu, panna jest sadzana na dzieży i kobiety rozplatają jej warkocz. Jest to symboliczne pożegnanie się dziewczyny z panieństwem. Potem następuje błogosławieństwo moich przez kolejno rodziców panny i rodziców kawalera. Po powrocie ze ślubu młodych witają rodzice chlebem i solą. Na progu izby kładzie się miotłę, którą panna młoda powinna podnieść i daleko odrzucić. Jest to znak, że będzie dobrą gospodynią. Gdyby nie podniosła, oznaczałoby to, że będzie niedbała. W czasie wesela odbywa się <em>skakanie z czepkiem </em>i <em> </em> <em>sprzedaż czepka – </em>czepczarka i inne kobiety tańczą z udającym czepiec garnuszkiem owiniętym białą chustą i ozdobionym kwiatami. W garnuszku brzęczą monety. Następnie pojawia się „kupiec”, który targuje się z czepczarką. Okazuje się, że nie ma on pieniędzy i „czepek” nie zostaje sprzedany. Dopiero w tańcu odbiera go czepczarce starszy drużba. Przed oczepinami matka daje czepczarce bochen chleba, który następnie panna młoda toczy wokół stołu. Ma to zapewnić młodym dostatnie życie. Następnie kobiety zdejmują pannie młodej wianek, a czepczarka nakłada jej czepek – dar od matki chrzestnej. Potem starsza druhna przynosi czepczarce talerz, na który ona zbiera pieniądze (tzw. <em>zbieranie na czepek</em>). Każdy z gości powinien dać pieniądze, ponieważ do każdego osobiście skierowane są zwrotki przyśpiewek i z każdym ofiarodawcą (niezależnie od płci) tańczy starsza druhna. Na koniec odbywa się taniec tzw. <em>gonienie po zastolu</em>. Wszyscy goście, począwszy od starszego drużby i starszej druhny, biegają tanecznym krokiem wokół stołu. Rolą mężczyzny jest pochwycić wirującą w tańcu kobietę. W tydzień po weselu odbywały się przenosiny pani do domu męża. W domu młodej zbierają się rodzina i goście, którzy składają wiano do skrzyni młodej mężatki: matka chrzestna daje dywan, bratowa – kołowrotek, ojciec – bursztyny, a matka haftowane białe poduchy. Następnie dziewczyna dziękuje rodzicom i domowi i odjeżdża z mężem i jego drużyną. </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Co roku w czerwcu w Kadzidle odbywa się impreza folklorystyczna „Wesele Kurpiowskie” nawiązująca do opracowania ks. Wł. Sierakowskiego z 1929 r. i A. Kopcia z 1933.</p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify"><br /> </p> \r\n</td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span><span style=""><br />\r\n</span></p>\r\n\r\n<p style="text-align:right;">\r\n<a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-stroj">poprzednia</a>\r\n<a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-dom">następna</a>\r\n</p>', 1, 0, 0), ('kurpie-literatura', 'kurpie', 'Literatura', 60000, '<div id="left_side">\r\n<h1>Literatura</h1>\r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2"><span class="small"> Halina Karaś </span> </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;"><strong>Literatura dialektologiczna</strong></p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Basara Anna, <em>Studia nad wokalizmem w gwarach Mazowsza</em>, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Basara Anna, <em>Wymiana ra(>re), ja (>je) na Mazowszu</em>, „Poradnik Językowy” 1958, s. 36-43.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Chętnik Adam, <em>Słowniczek gwary kurpiowskiej</em>, rękopis przechowywany w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu w Białymstoku.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;" class="sdfootnote">Chludzińska-Świątecka Jadwiga, <em>Ze studiów nad słowotwórstwem gwar mazowieckich</em>, „Poradnik Językowy” 1961, z. 6, s. 253-258.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Czyż Dorota, <em>Obraz życia i kultury mieszkańców dawnej wsi łomżyńskiej utrwalony w</em> <em>słownictwie gwarowym</em>, Łomża 2005.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;" class="sdfootnote">Doroszewski Witold, <em>Studia fonetyczne z kilku wsi mazowieckich</em>, Wrocław 1955.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;" class="sdfootnote">Falińska Barbara (red.), <em>Gwary Mazowsza, Podlasia i Suwalszczyzny</em>, <em>II. Wach, gm. Kadzidło, pow. Ostrołęka</em>, Białystok 2004.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;" class="sdfootnote">Falińska Barbara, <em>Ginące słowa i znaczenie w gwarach mazowiecko-podlaskich, </em>[w:]<em> Polszczyzna Mazowsza i Podlasia. Śladami Kolberga i Glogera po Ziemi Łomżyńskiej</em> red., Barbara Bartnicka, Łomża 1997, s. 11-17.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Falińska Barbara, <em>Gwara Puszczy Białej</em>, [w:] <em>Brok i Puszcza Biała</em>, red. Józef Kazimierski, Ciechanów 1989, s. 410-440.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;" class="sdfootnote">Falińska Barbara, Kowalska Anna, <em>25 lat badań dialektologicznych na Mazowszu i Podlasiu</em>, [w:] <em>Mazowsze i Podlasie w badaniach historycznych</em>, Warszawa-Płock 1994, s. 37-42.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Falińska Barbara, Kowalska Anna, <em>O wyrażeniach przyimkowych typu po podpłociu na Mazowszu i Podlasiu</em>, [w:] <em>Studia dialektologiczne II</em>, red. Joanna Okoniowa, Bogusław Dunaj, Kraków 2002, s. 149-156.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Falińska Barbara, <em>O badaniach słownictwa gwarowego w powiecie pułtuskim,</em> [w:] <em>Szkice z dziejów Nasielska i dawnej ziemi zakroczymskiej,</em> red. Stanisław Pazyra, Warszawa 1970, s. 109-124.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;" class="sdfootnote">Friedrich Henryk, <em>Gwara kurpiowska</em>, Warszawa 1954.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;" class="sdfootnote">Friedrich Henryk, <em>Samogłoski nosowe we wsi Leszczydół pow. Pułtusk ze stanowiska metody ilościowej</em>, „Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Językowej TNW” I, 1937, s. 60-68.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Friedrich Henryk, <em>Studia nad nosowością w gwarach Mazowsza</em>, Warszawa 1937.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Friedrich Henryk, <em>Terminologia budownictwa ludowego. Terminologia zagrody wiejskiej na Mazowszu</em>, „Poradnik Językowy” 1935/1936, s. 17-20, 51-53, 98-101, 121-122.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Friedrich Henryk, <em>Z badań nad mazurzeniem na terenie Mazowsza. W sprawie genezy „siakania”</em>, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, 1937, VI, s.6-13.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;" class="sdfootnote">Furdal Antoni, <em>Mazowieckie dyspalatalizacje spółgłosek wargowych miękkich</em>, Wrocław 1955.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Gardzińska Janina, <em>Językowe wykładniki stopnia pewności sądów w gwarach ludowych (na podstawie tekstów z Mazowsza i Podlasia), </em>Siedlce 1996.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;" class="sdfootnote">Grad-Mucowa Maria, <em>Fleksja rzeczowników w gwarach Mazowsza</em>, Warszawa 1970.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;" class="sdfootnote">Horodyska-Gadkowska Halina, <em>Podziały terytorialne słownictwa gwarowego z zakresu hodowli na Mazowszu</em>, „Poradnik Językowy” 1963, z. 7.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Kowalczyk J., Szewczyk M., Włodarska A., <em>Informacja o pracach obozu gwaroznawczego w Myszyńcu</em>, w: <em>Polszczyzna regionalna</em>, red. H. Sędziak, t. 1, Warszawa 1994, s.128-130.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;" class="sdfootnote">Kowalska Anna, <em>Archaizmy słownikowe w gwarach mazowieckich </em>[w:]<em> Polszczyzna Mazowsza i Podlasia. Różnice w mowie pokoleń</em>, red. Barbara Bartnicka, Barbara Falińska, Anna Kowalska, Henryka Sędziak, Łomża-Warszawa 1993, s. 43-56.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Kowalska Anna, <em>Mazowiecko-podlaskie zasięgi sufiksu -icha w nazwach pospolitych i własnych</em>, „Rozprawy Slawistyczne Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, t. VII, Lublin 1993, s. 201-218.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Kowalska Anna, <em>Podziały językowe Mazowsza na tle podziałów pozajęzykowych</em>, Warszawa 1991.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;" class="sdfootnote">Kowalska Anna, <em>Północno-wschodnio-mazowieckie archaizmy fonetyczne na tle dziejów osadniczych</em>, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” XLVII-XLVIII, 1992, s. 125-134.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Kowalska Anna, Strzyżewska-Zaremba Alina, <em>Atlas gwar mazowieckich</em>, t. 2-10, Wrocław 1973-1991.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;" class="sdfootnote">Kowalska Anna, <em>Studia nad dialektem mazowieckim</em>, Warszawa 2001.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;" class="sdfootnote">Kowalska Anna, <em>Z badań nad mazowiecką leksyką ekspresywną (nazwy ‘człowieka z wytrzeszczonymi oczami’), </em>„Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego”, Gdańsk 1993, s. 129-133.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;" class="sdfootnote">Kowalska Anna, <em>Z badań nad mazowieckim słownictwem ekspresywnym (nazwy ‘człowieka, który sepleni’)</em>, [w:] <em>Polszczyzna północno-wschodnia</em>, Wrocław 1989, s. 33-45.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;" class="sdfootnote">Kowalska Anna, <em>Zróżnicowanie słowotwórcze gwar Mazowsza i Podlasia. Rzeczownik. T. 1. Atlas</em>, Wrocław 1975. (cz. 1., Mapy 1-100; cz. 2, Wykazy i komentarze do map).</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;"><em>Polszczyzna regionalna</em>, red. H. Sędziak, t. 1, Warszawa 1994, s. 130-131.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Sędziak H., Frąckiewicz M., <em>Łomżyńskie teksty gwarowe</em>, cz. 2, Łomża 1999.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;" class="sdfootnote">Sędziak Henryka, <em>Czasowniki ruchu w gwarze łomżyńskiej i we współczesnej polszczyźnie literackiej. Studium porównawcze</em>, Łomża 1993.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Sędziak Henryka, <em>Gwara ziemi łomżyńskiej, jej historia i współczesność</em>, „Studia Łomżyńskie” t.5, Łomża? Warszawa 1995, s. 201-223.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Sędziak Henryka, <em>Łączliwość składniowa czasowników ruchu w gwarze łomżyńskiej i we współczesnej polszczyźnie literackiej </em>[w:] „Studia językoznawcze. Streszczenia prac doktorskich”, t. 8, Wrocław 1981, s. 51-109.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Sędziak Henryka, <em>Łomżyńskie teksty gwarowe</em>, Łomża-Kielce 1996.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Sędziak Henryka, <em>Semantyka i składnia czasowników mówienia w gwarze łomżyńskiej</em>, Łomża 1992.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Sędziak Henryka, <em>Struktura semantyczna i składniowa czasowników z komponentem ''mówić'' : (na materiale gwary łomżyńskiej)</em>, Warszawa 1995.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;" class="sdfootnote">Sędziak Henryka, <em>Zróżnicowanie znaczeniowe czasowników mówienia w gwarze łomżyńskiej w porównaniu z polszczyzną literacką</em>, „Poradnik Językowy” 1992, s. 681-688.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Szyfer Anna, <em>Uwagi o gwarze kurpiowskiej</em>, [w:] <em>Literatura Ludowa. Kurpie</em>, red. J. Krzyzanowski, Warszawa 1961</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;" class="sdfootnote">Tarnacki Józef, <em>Próba podziału dialektycznego Mazowsza na podstawie nazw z zakresu kultury materialnej</em>, „Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Językowej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego”, Warszawa 1935.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;" class="sdfootnote">Wójtowicz Janina, <em>O wtórnej nosowości w gwarach Mazowsza</em>, „Prace Filologiczne” 1977, XX, s. 133-138.</p>\r\n <p align="justify" style="line-height: 150%;" class="sdfootnote">Zduńska Helena, <em>Studia nad fonetyką gwar mazowieckich. Konsonantyzm, </em>Wrocław 1965.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Zduńska Helena, <em>Zmiany w grupach spółgłoskowych na Mazowszu</em>. „Prace Językoznawcze” 1958, z.6, s. 303-311.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;"> </p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;"><strong>Literatura historyczna:<br />\r\n </strong></p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;"><strong>OPRACOWANIA OGÓLNE</strong>:</p>\r\n <ol>\r\n <li>\r\n <p style="margin-top: 0.42cm; margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Stanisław Achremczyk, Janusza Gołota (red.), <em>Pogranicze mazursko-kurpiowskie. Materiały z sesji naukowej (14 listopada 1997 r.</em>, Olsztyn 1998.</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Adam Białczak, <em>Kurpiowszczyzna w dobie Powstania Listopadowego</em>, Ostrołęka 2000.</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Adam Chętnik, <em>Jak Kurpie ze Szwedami wojowali</em>, Warszawa 1986.</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Adam Chętnik, <em>Z Puszczy Zielonej</em>, Warszawa 1978.</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;"><em>Dzieje Kurpiów i Kurpiowszczyzny. Wspomnienia. Mateusz Sobiech (1858-1918), </em>Kadzidło 2007.<em>, </em></p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Józef Kazimierski (red.), <em>Brok i Puszcza Biała. Przeszłość, środowisko geograficzne, kulturowe i przyrodnicze</em>, Ciechanów 1989.</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Ludwik Krzywicki, <em>Kurpie, </em>Ostrołęka 2007.</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Henryk Maćkowiak, <em>Działalność związkowa i oświatowa nauczycieli Kurpiowszczyzny w latach 1918-1939</em>, Ostrołęka 1985.</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Henryk Maćkowiak, <em>Szkolnictwo na Kurpiach 1905-1939</em>, Ostrołęka 1980.</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Henryk Maćkowiak, <em>Udział nauczycielstwa i Związku w rozwoju oświaty na Kurpiach w latach 1918-1932</em>, Ostrołęka 1981.</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Zofia Niedziałkowska, <em>Kurpie. Puszcza Ostrołęcka</em>, Warszawa 1988.</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Zofia Niedziałkowska, <em>Puszcza Zielona, Bory Ostrołęckie. Z przeszłości Kurpiów</em>, Warszawa 1981.</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Edward Niesiobędzki, <em>Z dziejów walk na Kurpiach</em>, Warszawa 1999.</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Mieczysław Ozorowski<em> </em>(red.), <em>Kultura religijna Kurpiowszczyzny</em>, red., Olecko 2004.</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Stanisław Pajka (red.), <em>Okruchy wspomnień o Henryku Sysce</em>, Ostrołęka 2001.</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Henryk Syska, <em>Zamodrzała puszcza świtem</em>, Warszawa 1980.</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Stanisław Szlązak, Eugeniusz Niedzielski, <em>Z historii kółek rolniczych na kurpiowszczyźnie</em>, Ostrołęka 1980.</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Robert Szydlik, Wincenty Szydlik, <em>Osadnictwo kurpiowskie na Puszczy Białej</em>, Ostrołęka 2001.</p>\r\n </li>\r\n </ol>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;"><strong class="western">PRZEWODNIKI:</strong></p>\r\n <ol>\r\n <li>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;"><em>Duży pierścień kurpiowski: informator</em>, Olsztyn 1985.</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;"><em>Mały pierścień kurpiowski: informator</em> , Olsztyn 1986.</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Bogumił Artur Węgiełek, <em>Kurpie zielone</em>, Warszawa 1981.</p>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Przemysław Pilich, <em>Nad Liwcem i w Puszczy Białej</em>, Warszawa 1982.</p>\r\n </li>\r\n </ol>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;"> </p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;"><strong>Literatura etnograficzna</strong></p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;"> <strong>OPRACOWANIA OGÓLNE:</strong></p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">1. Moszyński Kazimierz, <em>Kultura ludowa Słowian</em>, t. 1-2, Warszawa 1966.</p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">2. Kolberg Oskar, <em>Dzieła wszystkie</em>, t. 1-84 (z wyłączeniem tych, które dotyczą obszarów spoza Polski), Wrocław-Poznań 1961-1967 oraz Poznań 2001-2003 (i inne wydania).</p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">3. Ogrodowska Barbara, <em>Święta polskie. Tradycja i obyczaj, </em>Warszawa 2000.</p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">4. Bystroń Jan Stanisław, <em>Dzieje obyczajów w dawnej Polsce, XVI-XVIII w., </em>Warszawa 1976.</p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">5. Pokropek Marian, <em>Atlas sztuki ludowej i folkloru w Polsce, </em>Warszawa 1978.</p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">6. Ciołek Tadeusz Maciej, Olędzki Jacek, Zadrożyńska Anna, <em>Wyrzeczysko. O świętowaniu w Polsce</em>, Warszawa 1976.</p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">7. Szczypka Józef, <em>Kalendarz polski</em>, Warszawa 1979.</p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">8. Bazielich Barbara, <em>Stroje ludowe narodów europejskich</em>, cz. 2.<em> Stroje ludowe Europy Środkowej i Wschodniej</em>, Wrocław 1997.</p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">9. Pokropek Marian, <em>Budownictwo ludowe w Polsce</em>, Warszawa 1976.</p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Szczegółowe:</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Chętnik Adam, <em>Chata kurpiowska opracowana na miejscu z 207 fotografiami, planami, rysunkami wykonanymi przez autora</em>, Warszawa 1915.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Chętnik Adam, <em>Kurpie</em>, Kraków 1924.</p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Chętnik Adam, <em>Życie puszczańskie Kurpiów</em>, Warszawa 1971.</p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Chętnik Adam, <em>Pożywienie Kurpiów</em> Kraków 1936.</p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Damrosz Jerzy, <em>Kurpie-"Puszcza Zielona"</em>, w: <em>Literatura Ludowa. Kurpie</em>, red. Krzyżanowski Julian, Warszawa 1961, s. 9.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Dąbrowska Grażyna, <em>Wesele kurpiowskie</em>, Kraków 1985.</p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Kielak Bernard, <em>Rok obrzędowy Puszczy Zielonej, </em>Ostrołęka 1984.</p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Kielak Bernard, <em>Zwyczaje doroczne kurpiowskiej Puszczy Zielonej</em>, Ostrołęka 2005.</p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Wozaczyńska Antonina, <em>Pieśni kurpiowskie: ich struktura i charakterystyka w świetle zbiorów W. Skierkowskiego</em>, Wrocław 1956.</p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;"><em>Kurpie, Puszcza Zielona</em> 3, red. Kutrzeba-Pojnarowa Anna, Wrocław 1965.</p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%; margin-right: 0.13cm;">Żywirska Maria, <em>Puszcza Biała, jej dzieje i kultura,</em> Warszawa 1973.</p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%; margin-right: 0.13cm;"><strong>STRONY INTERNETOWE</strong></p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm;"><a href="http://kurpie.com.pl/">http://kurpie.com.pl</a></p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm;"> </p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm;"> </p>\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;"> </p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<span class="article_seperator"> </span>\r\n<table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev"><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=494&Itemid=23"> « poprzedni artykuł</a></th>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</div>', 0, 0, 0), ('kurpie-region-dzis', 'kurpie', 'Region dziś', 30000, '<div id=''left_side''>\r\n <h1>Region dziś</h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Monika Kresa </span>\r\n\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_495_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n\r\n <p>Boże Ciało w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0436.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0436.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0436.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Boże Ciało w Kadzidle</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0437.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0437.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0437.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Boże Ciało w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/321x480-F0438.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/145x216-F0438.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/51x75-F0438.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Boże Ciało w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0439.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0439.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0439.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Boże Ciało w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0440.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0440.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0440.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Boże Ciało w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0441.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0441.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0441.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Boże Ciało w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0442.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0442.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0442.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n\r\n <p>Boże Ciało w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0443.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0443.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0443.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Boże Ciało w Kadzidle</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0445.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0445.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0445.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Boże Ciało w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0446.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0446.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0446.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Boże Ciało w Kadzidle</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0447.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0447.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0447.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Dni Kurpiów w Warszawie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0447_.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0447_.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0447_.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Dni Kurpiów w Warszawie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0448.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0448.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0448.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Dni Kurpiów w Warszawie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0449.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0449.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0449.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n\r\n <p>Dni Kurpiów w Warszawie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0450.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0450.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0450.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Dni Kurpiów w Warszawie</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0451.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0451.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0451.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Dni Kurpiów w Warszawie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0452.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0452.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0452.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Dni Kurpiów w Warszawie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0453.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0453.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0453.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Dni Kurpiów w Warszawie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0454.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0454.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0454.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Dni Kurpiów w Warszawie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0455.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0455.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0455.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Dni Kurpiów w Warszawie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0456.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0456.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0456.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n\r\n <p>Dni Kurpiów w Warszawie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0457.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0457.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0457.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Dni Kurpiów w Warszawie</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0458.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0458.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0458.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Kiermasz</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0459.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0459.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0459.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Kiermasz</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0460.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0460.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0460.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Kiermasz</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0461.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0461.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0461.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Kiermasz</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0462.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0462.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0462.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Kiermasz</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0463.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0463.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0463.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n\r\n <p>Kiermasz</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/321x480-F0464.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/145x216-F0464.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/51x75-F0464.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Kiermasz</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0465.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0465.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0465.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Kiermasz</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0466.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0466.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0466.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Kiermasz</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0467.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0467.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0467.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Kiermasz</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0468.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0468.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0468.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Kiermasz</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0469.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0469.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0469.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Kiermasz</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0470.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0470.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0470.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n\r\n <p>Kiermasz</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0471.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0471.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0471.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 1</h3>\r\n <p>Kiermasz</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/640x428-F0472.jpg" title="Kurpie - region dziś 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/288x193-F0472.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/187/images/100x67-F0472.jpg" alt="Kurpie - region dziś 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_495_1 = new gallery($(''gallery_495_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nAdministracyjnie Kurpiowszczyzna należy dzisiaj w większości do województwa mazowieckiego, jej południowo-wschodni kraniec znajduje się w granicach województwa podlaskiego. Największe miejscowości Kurpiowszczyzny to: Ostrołęka (53 605 mieszkańców), Kadzidło (4032) Myszyniec (3032 mieszkańców). </p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Kurpiowszczyznę charakteryzuje niewielki stopień uprzemysłowienia, wyjątkiem jest tutaj Ostrołęka, której prężny rozwój nastąpił w XX wieku, w mieście znajduje się 5100 przedsiębiorstw, wśród których dominują niewielkie zakłady, małe i średnie firmy prywatne. Ze względu na geograficzne położenie miasta jego struktura gospodarcza zdominowana jest przez przemysł drzewno-papierniczy, znajdują się tutaj słynne zakłady celulozowe, ważną gałęzią produkcji jest również przetwórstwo rolno-spożywcze.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Przeważająca część ludności kurpiowskiej mieszka jednak nie w uprzemysłowionym mieście, lecz na wsiach. Ich mieszkańcy tradycyjnie zajmują się rolnictwem i leśnictwem. Mniejsze znaczenie niż w czasach historycznych ma dla Kurpiowszczyzny rękodzielnictwo bursztynowe. Bursztyn pozostał nadal wizytówką tego regionu, nie stanowi już jednak jak dawniej ważnej podstawy jego gospodarki.</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_495_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Kurpianka Cepelia</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/640x427-F0474.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/288x192-F0474.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/100x67-F0474.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Kurpianka Cepelia</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/320x480-F0475.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/144x216-F0475.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/50x75-F0475.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n\r\n <p>Kurpianka Cepelia</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/320x480-F0476.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/144x216-F0476.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/50x75-F0476.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Kurpianka Cepelia</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/640x426-F0477.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/288x192-F0477.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/100x67-F0477.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Kurpianka Cepelia</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/640x427-F0478.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/288x192-F0478.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/100x67-F0478.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Kurpianka Cepelia</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/640x426-F0479.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/288x192-F0479.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/100x67-F0479.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Kurpianka Cepelia</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/640x426-F0480.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/288x192-F0480.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/100x67-F0480.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Kurpianka Cepelia</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/640x426-F0481.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/288x192-F0481.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/100x67-F0481.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Kurpianka Cepelia</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/320x480-F0482.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/144x216-F0482.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/50x75-F0482.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n\r\n <p>Niedziela Kadzidlańska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/640x428-F0485.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/288x193-F0485.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/100x67-F0485.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Niedziela Kadzidlańska</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/322x480-F0486.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/145x216-F0486.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/51x75-F0486.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Niedziela Kadzidlańska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/640x429-F0487.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/288x193-F0487.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/100x67-F0487.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Niedziela Kadzidlańska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/640x429-F0488.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/288x193-F0488.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/100x67-F0488.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Niedziela Kadzidlańska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/640x429-F0489.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/288x193-F0489.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/100x67-F0489.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Niedziela Kadzidlańska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/640x429-F0490.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/288x193-F0490.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/100x67-F0490.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Niedziela Kadzidlańska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/322x480-F0491.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/145x216-F0491.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/51x75-F0491.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n\r\n <p>Niedziela Kadzidlańska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/640x429-F0492.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/288x193-F0492.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/100x67-F0492.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Niedziela Kadzidlańska</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/640x429-F0493.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/288x193-F0493.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/100x67-F0493.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Niedziela Kadzidlańska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/640x429-F0494.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/288x193-F0494.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/100x67-F0494.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Miodobranie w Myszyńcu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/640x480-F8718.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/288x216-F8718.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/100x75-F8718.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Miodobranie w Myszyńcu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/640x480-F8719.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/288x216-F8719.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/100x75-F8719.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Miodobranie w Myszyńcu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/360x480-F8720.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/162x216-F8720.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/57x75-F8720.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Miodobranie w Myszyńcu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/640x480-F8721.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/288x216-F8721.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/100x75-F8721.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n\r\n <p>Miodobranie w Myszyńcu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/640x480-F8722.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/288x216-F8722.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/100x75-F8722.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Miodobranie w Myszyńcu</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/360x480-F8723.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/162x216-F8723.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/57x75-F8723.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Miodobranie w Myszyńcu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/640x480-F8724.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/288x216-F8724.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/100x75-F8724.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Miodobranie w Myszyńcu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/360x480-F8725.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/162x216-F8725.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/57x75-F8725.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Witacze w Myszyńcu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/360x480-F8749.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/162x216-F8749.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/57x75-F8749.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Witacze w Myszyńcu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/640x480-F8750.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/288x216-F8750.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/100x75-F8750.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Witacze w Myszyńcu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/360x480-F8751.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/162x216-F8751.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/57x75-F8751.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Kurpie - region dziś 2</h3>\r\n\r\n <p>Witacze w Myszyńcu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/360x480-F8752.jpg" title="Kurpie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/162x216-F8752.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/188/images/57x75-F8752.jpg" alt="Kurpie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_495_2 = new gallery($(''gallery_495_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nMimo iż warunki ekonomiczne i gospodarcze zmuszają wielu do emigracji, wieś kurpiowska do dziś kultywuje swój tradycyjny, odróżniający ją od innych wsi mazowieckich charakter. Odrębność Kurpiów widoczna jest w ich języku, ludowych strojach, obrzędach, które stanowią ważny element sakralnej sfery ich życia. Bogactwem Kurpiów są lasy i kultura i oba te bogactwa mieszkańcy kurpiowskiej wsi starają się podkreślać i wykorzystywać. Działa tu prężnie Związek Kurpiów, który wydaje dwumiesięcznik regionalny „Kurpie”. Bardzo bogato prezentuje się na przykład propozycja kurpiowskich imprez, które swoim kolorytem i bogactwem zdołały zasłynąć nie tylko w Polsce, lecz także za granicą: <em>Miodobranie Kurpiowskie</em> – Zawodzie koło Myszyńca (ostatnia niedziela sierpnia); <em>Ogólnopolskie Dni Kultury Kurpiowskiej</em> – Nowogród (czerwiec); <em>Na łowy, Szopka kurpiowska, Chodzenie z gwiazdą</em> - gmina Czarnia, widowiska wystawiane przez Zespół Folklorystyczny „Czarniacy”; <em>Niedziela Palmowa</em> - gmina Łyse; <em>Kartoflisko</em> – gmina Turośl (druga niedziela września); <em>Zorenczynowka</em> – gmina Zbójna; <em>Kurpiowskie granie</em> – gmina Lelis (październik); <em>Wesele Kurpiowskie</em> - gmina Kadzidło (czerwiec); <em>Niedziela Kadzidlańska</em> - gmina Kadzidło (sierpień); <em>Śladami Kurpiów</em> – gmina Kadzidło; <em>Ginące Zawody</em> - gmina Kadzidło (czerwiec); <em>Święto kukurydzy</em> – Dylewo, gmina Kadzidło (wrzesień). Ważnym ośrodkiem kultury kurpiowskiej jest skansen w Nowogrodzie, prezentujący bogactwo architektury tego terenu, która w czasach dawniejszych znacznie różniła się od architektury wsi mazowieckiej. </p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=489&Itemid=23">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=497&Itemid=23">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 1, 0, 0), ('kurpie-slowniki', 'kurpie', 'Słowniki gwarowe', 70000, '\r\n<h1>Słowniki gwarowe</h1>\r\n<p class="fonetycznie">Halina Karaś</p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b><span style="font-size: 14pt; line-height: 150%;">Słowniki gwary kurpiowskiej</span></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Gwara kurpiowska nie doczekała się wielu opracowań leksykograficznych. W przygotowaniu pozostaje słownik o układzie tematycznym projektowany przez Barbarę Falińską. Jedyny opublikowany słownik współczesny to dziełko Stanisława Ceberka. W kartotece <i>Słownika gwar polskich PAN </i>znajdują się dwa słowniki rękopiśmienne dotyczące Kurpiów: ze wski Janki Młode ostrołęckie (14 000 kartek) i z Kadzidła ostrołęckiego (ponad 4 000 kartek) (za: Woźniak 2000: 33).</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b>Stanisław Ceberek, <i>Słownik gwary kurpiowskiej</i></b></div>\r\n<p><a title="Okładka słownika kurpiowskiego Stanisława Ceberka" rel="lightbox" href="cmsimg\\hka\\SG083.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img width="247" height="216" alt="" src="cmsimg\\hka\\SG083.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.45pt; line-height: 150%;"><i>Słownik gwary kurpiowskiej</i> Stanisława Ceberka (wyd. II uzup., Ostrołęka 2003) to typowe dziełko amatorskie.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.45pt; line-height: 150%;"><b><i> </i></b>Słowniczek zawiera ok. 900 wyrazów (zgodnie z deklaracją autora we wstępie). Część słownikowa znajduje się na s. 5-25, natomiast dalej zamieszczono różne gadki kurpiowskie opracowane przez autora, np. <i>Jek Marysi zginon łołowek w śkole.</i></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.45pt; line-height: 150%;">Struktura artykułu hasłowego jest najprostsza: wyraz i jego znaczenie, najczęściej w postaci definicji synonimicznej (odpowiednika ogólnopolskiego), por. np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.45pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">fatny – ostry </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.45pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">gitki – łaskotki </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.45pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">jeskroc – zezowaty</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.45pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">tuk – tłuszcz</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.45pt; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">wary – dreszcze.</span></div>\r\n<p><a title="Strona tytułowa słownika kurpiowskiego Stanisława Ceberka" rel="lightbox" href="cmsimg\\hka\\SG084.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img width="247" height="216" alt="" src="cmsimg\\hka\\SG084.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Brak odpowiedniego przygotowania sprawia, że opis w słowniku (na tle innych tego typu słowniczków amatorskich) jest wyjątkowo niekonsekwentny i niepójny. Przykładowo – czasowniki w główce hasła występują w różnych możliwych formach, np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">1. os. lp. czasu teraźniejszego:</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">boca - pamiętam</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">3. os. lp. czasu teraźniejszego:</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">breweruje – rozwala, psoci</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">bąbluje – hula, bawi się</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ciećwierzy sia – ociężale bierze się do roboty </span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ciupo – tętni</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">dudle – grzebie</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">dulczy – uważnie patrzy</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">3. os. l. p. czasu przeszłego:</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">cołbnon – trącił</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">dybziuł – pragnął, koniecznie chciał</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ciepoł sia – brał się, poczynał, próbuje</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">cancnioł – wiądł, marniał</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">bezokolicznik (chyba najrzadziej):</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ceckać – pieścić</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">chłambać – łapczywie pić</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">dekować – kłaść dach .</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Często definicje nie odpowiadają pod względem gramatycznym wyrazowi hasłowemu lub niepotrzebnie „rozbija się” je na dwa hasła, np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm -8.5pt 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">krozuje – układanie włosów w loki,</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm -8.5pt 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zuchelek – kęs, kawałek</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm -8.5pt 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zuchelek – mały kawałek chleba.</span></div>\r\n<p><a title="Wybrana strona słownika kurpiowskiego Stanisława Ceberka" rel="lightbox" href="cmsimg\\hka\\SG085.gif" style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;"><img width="247" height="216" alt="" src="cmsimg\\hka\\SG085.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Mimo zasadniczo dyferencyjnego charakteru słownika znalazło się w nim sporo wyrazów tożsamych z ogólnopolskimi, a różniących się jedynie sytemowymi cechami fonetycznymi, np. asynchroniczną wymową spółgłosek wargowych miękkich czy ścieśnieniami samogłosek, np.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Zielijo – Wigilia</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">trzeziki – trzewiki, obuwie damskie</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zioje – zipie, dycha (ziaje – HK)</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zziojany – zmęczony (zziajany – HK)</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Zwraca też uwagę niewłaściwy opis wyrazów z nagłosowym <i>a-</i>, gdzie autor widzi\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' Trudno się jednak dziwić autorowi bez przygotowania językoznawczego, skoro nawet lingwista profesor dwóch uniwersytetów, fonolog! podaje takie informacje (zob. Jerzy Rubach, <i>Zasady pisowni kurpiowskiego dialektu literackiego, </i>Ostrołęka 2009, s. 71-72, 92'');return false" onmouseout="hideToolTip()"> labializację (nigdy jej tam nie było, nie ma jej też teraz) </a> , stąd takie zapisy:</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">łajnioł – anioł</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">łakurot – prawidłowo</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Łantek – Antek.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Mimo wielu niedociągnięć jest to jednak pierwszy obszerny zbiór słownictwa kurpiowskiego, warto byłoby więc w kolejnym wydaniu wyeliminować oczywiste błędy i poprawić nieco opis.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em> </em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em><b><span style="line-height: 150%; font-style: normal;">Literatura cytowana: </span></b></em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em><b><span style="line-height: 150%; font-style: normal;">Opracowania:</span></b></em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em><span style="line-height: 150%; font-style: normal;">Halina Karaś, 2011, </span></em><em><span style="line-height: 150%;">Polska leksykografia gwarowa, </span></em><em><span style="line-height: 150%; font-style: normal;">Warszawa.</span></em></div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; text-indent: -35.4pt; line-height: 150%;">Kazimierz Woźniak, 2000, <i>Stan polskiej leksykografii gwarowej pod koniec XX wieku, </i>[w:] <i>Słowiańskie słowniki gwarowe, </i>pod redakcją Hanny Popowskiej-Taborskiej, Warszawa, s. 17-51.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><b>Słowniki:</b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Stanisław Ceberek, <i>2003, Słownik gwary kurpiowskiej,</i> wyd. II uzup., Ostrołęka.</div>\r\n<div> </div>\r\n', 0, 0, 0), ('kwestie-sporne', 'podstawy-dialektologii', 'Kwestie sporne przynależności niektórych gwar do określonych zespołów dialektalnych', 110100, '<h1>2.4. Kwestie sporne przynależności niektórych gwar do określonych zespołów dialektalnych</h1>\r\n<div class="autor">Halina Karaś</div>\r\n<p> </p>\r\n<div align="justify">Wyróżnianie poszczególnych dialektów i gwar ma charakter schematyczny, gdyż granice między nimi na ogół nie są wyraziste, często się ze sobą zazębiają. Zazwyczaj umownie przedstawia się takie podziały (np. na mapie lub w opisie), gdyż z reguły między poszczególnymi obszarami gwarowymi występują szersze lub węższe pasy gwar, na których ścierają się cechy obu sąsiadujących gwar, np. pewne zjawiska charakterystyczne dla jednego lub drugiego zespołu dialektalnego utrzymują się tylko w niektórych pozycjach, a w innych już nie. Ze względu na nieostrość tych granic, często ich umowność, przynależność niektórych gwar do określonych zespołów dialektalnych jest niekiedy sporna, gdyż mają one charakter przejściowy lub mieszany (zob. Gwary przejściowe i mieszane).</div>\r\n<div align="justify">Badacze różnie – przykładowo – ujmują status gwary łowickiej. W wielu opracowaniach, głównie starszych, poczynając od Kazimierza Nitscha, gwara łowicka jest zaliczana do szeroko rozumianego dialektu małopolskiego i określana jako gwara północnomałopolska, choć zaznacza się jej pierwotną przynależność do Mazowsza. Jako argumenty za małopolską przynależnością dialektalną traktuje się m.in. brak <em>e</em> pochylonego,\r\n<div id="bubble_tooltip" style="display: block; top: 512px; left: 435px;">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"><font size="2"><b>przejście wygłosowego -aj > -ej</b>:<br />\r\nKliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie</font></span></div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>rozszerzenie artykulacyjne</B>:<BR>wymowa sam. wysokich i, y, u przy niższej niż zwykle pozycji języka jako e, o'');return false" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=125&Itemid=58"><font color="#996600">rozszerzenie artykulacyjne</font></a> grup <em>-il // -yl</em>, <em>-ił // -ył</em>,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przejście wygłosowego -aj > -ej</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=140&Itemid=58"><font color="#996600">przejście <em>-aj > -ej</em></font></a> w formach rozkaźnika (<em>dej, śpiwej</em>) czy formy typu <em>niesiewa</em>. W nowszych opracowaniach sytuuje się najczęściej gwary łowickie na Mazowszu. O starych związkach gwar łowickich z dialektem mazowieckim (ich prawdopodobnej pierwotnej przynależności do zespołu dialektalnego mazowieckiego) świadczą m.in. formy <em>miołł, miołła, mielli</em> = mełł, mełła, mełli z miękką spółgłoską przed <em>eł, ''oł</em> pochodzącym z dawnego sonantu <em>l </em>(zob.\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>sonanty</B>:<BR>głoski l, r, które mogą tworzyć sylaby, nie istniejące dziś w j. polskim'');return false" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=98&Itemid=58"><font color="#996600">Sonanty</font></a>), nieliczne wyrazy z\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przejście nagłosowego ra- ? re-</B>:<BR>wymowa grup ja- i ra- na początku wyrazu (w nagłosie) jako je- i re-'');return false" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=142&Itemid=58"><font color="#996600">przejściem nagłosowego <em>ra‑ → re‑</em></font></a> i\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przejście nagłosowego ja- ? je-,</B>:<BR>wymowa grup ja- i ra- na początku wyrazu (w nagłosie) jako je- i re-'');return false" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=143&Itemid=58"><em><font color="#996600">ja‑ → je‑</font></em></a>: <em>redło, jerzmo</em>. Dziś cechy te straciły na znaczeniu, gdyż występują tylko reliktowo i są wyraźnie zleksykalizowane, niemniej jednak są również przykłady nowszych związków z Mazowszem, np.\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a class="tt" onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>narzędnik liczby mnogiej rzeczowników</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=167&Itemid=58"><font color="#996600">narzędnik liczby mnogiej rzeczowników</font></a> z końcówką <em>-amy</em> (por. <em>cepamy, dołamy</em>), przedrostek <em>‑ywa </em>(<em>usługywo</em>) czy wspólne słownictwo gwarowe. Ze względu na przemieszanie cech małopolskich i mazowieckich uznaje się je za gwary mieszane, mające zarówno cechy dialektu mazowieckiego, jak i małopolskiego. Zob. Łowickie. Gwary łowickie.</div>\r\n<div align="justify">Przykładem gwar o trudnej do ustalenia przynależności dialektalnej są gwary pogranicza wielkopolsko-małopolskiego-śląskiego, czyli sieradzko-łęczyckie. Zob. Sieradzkie. Łęczyckie. Różnie widziano także przynależność gwar północnopolskich, takich jak: kociewskie (zob. Kociewie. Gwary kociewskie), malborskie, lubawskie, warmińskie (zob. Warmia. Gwary warmińskie). Niekiedy próbowano je wyodrębniać w osobny zespół dialektalny. Na mapie Stanisława Urbańczyka przedstawiono je jako gwary należące do szeroko rozumianego dialektu wielkopolskiego, a w <em>Encyklopedii języka polskiego </em>jako peryferia dialektu mazowieckiego (por. wyżej: Ugrupowania dialektów polskich). Zob. Lubawskie. Gwary lubawskie.</div>\r\n<div align="justify"> </div>\r\n<div align="justify"><a href="?l1=podstawy-dialektologii&l2=kwestie-sporne-mwr">Powrót</a></div>\r\n<p> </p>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('kwestie-sporne-mwr', 'podstawy-dialektologi', 'Kwestie sporne przynależności niektórych gwar do określonych zespołów dialektalnych', 110000, '<h1><span style="">4. </span><span style="line-height: 150%;">Kwestie sporne przynależności niektórych gwar do określonych zespołów dialektalnych</span></h1>\r\n<p class="autor"> Halina Karaś</p>\r\n<p><span style="font-size: medium;"><small><span style="font-family: Arial;"><span style="line-height: 150%;">Wyróżnianie </span><span style="line-height: 150%;">poszczególnych dialektów i gwar </span><span style="line-height: 150%;">ma charakter schematyczny, gdyż </span><span style="line-height: 150%;">granice między nimi na ogół nie są wyraziste, </span><span style="line-height: 150%;">często się ze sobą zazębiają. </span><span style="line-height: 150%;">Zazwyczaj umownie przedstawia się takie podziały (np. na mapie lub w opisie), gdyż z</span><span style="line-height: 150%;"> reguły między poszczególnymi obszarami gwarowymi występują szersze lub węższe pasy gwar, na których ścierają się cechy obu sąsiadujących gwar, np. pewne zjawiska charakterystyczne dla jednego lub drugiego zespołu dialektalnego </span><span style="line-height: 150%;">utrzymują się tylko w niektórych pozycjach, a w innych już nie. Ze względu na nieostrość tych granic, często ich umowność przynależność niektórych gwar do określonych zespołów dialektalnych jest niekiedy sporna, gdyż mają one charakter przejściowy lub mieszany (zob. </span><a href="?l1=&l2=gwary-przejsciowe-i-mieszane-mwr"><span style="line-height: 150%;">Gwary przejściowe i mieszane</span></a><span style="line-height: 150%;">). </span></span></small></span></p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Badacze różnie – przykładowo – ujmują status gwary łowickiej. W wielu opracowaniach, głównie starszych, poczynając od Kazimierza Nitscha, gwara łowicka jest zaliczana do szeroko rozumianego dialektu małopolskiego i określana jako gwara północnomałopolska [Nitsch 1915, przedruk: 1958; Urbańczyk 1962, EJP 1991; DiGP 1995], choć zaznacza się jej pierwotną przynależność do Mazowsza [EJP 1991, 105; DiGP 1995, 78]. Jako argumenty za małopolską przynależnością dialektalną traktuje się m.in. brak <i>e</i> pochylonego, {D rozszerzenie artykulacyjne grup <i>–il//-yl</i>, <i>-ił//-ył </i>L}, {L przejście <i>-aj > -ej</i>} w formach rozkaźnika (<i>dej, śpiwej</i>) czy formy typu <i>niesiewa</i>. Do dialektu mazowieckiego zaliczają natomiast gwary łowickie Kazimierz Dejna [Dejna 1972] i Anna Kowalska, która sytuuje je na południowo-zachodnim Mazowszu [Kowalska 1991, 71-72]. O starych związkach gwar łowickich z dialektem mazowieckim (ich prawdopodobnej pierwotnej przynależności do zespołu dialektalnego mazowieckiego) świadczą m.in. formy <i>miołł</i>, <i>miołła</i>, <i>mielli</i> = mełł, mełła, mełli z miękką spółgłoską przed <i>eł, ‘oł</i> pochodzącym z dawnego sonantu <i>l</i> (zob. {D Sonanty L}), nieliczne wyrazy z {L przejściem nagłosowego <i>ra</i>‑ → <i>re</i>‑ i <i>ja</i>‑ → <i>je</i>‑}: <i>redło</i>, <i>jerzmo</i>. Dziś cechy te straciły na znaczeniu, gdyż występują tylko reliktowo i są wyraźnie zleksykalizowane, niemniej jednak są również przykłady nowszych związków z Mazowszem, np. {L narzędnik liczby mnogiej rzeczowników} z końcówką <i>-amy</i> (por. <i>cepamy</i>, <i>dołamy</i>) jako wynikiem stwardnienia miękkiego <i>m’</i>, przedrostek ‑<i>ywa</i> (<i>usługywo</i>) czy wspólne słownictwo gwarowe. Ze względu na przemieszanie cech małopolskich i mazowieckich Anna Strokowska uznaje je za gwary mieszane, stwierdzając, iż „dzisiejszy kształt gwar łowickich jest głównie rezultatem interferencji dialektu mazowieckiego i małopolskiego” [Strokowska 1978, 253]. Tak również widzi ich status autorka najnowszej rozprawy o gwarach łowickich (niepublikowanej), Renata Marciniak [2002]. Zob. <a href="?l1=&l2=&l3=lowickie">Łowickie</a>. <a href="?l1=&l2=&l3=lowickie">Gwary łowickie</a>.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Przykładem gwar o trudnej do ustalenia przynależności dialektalnej są gwary pogranicza wielkopolsko-małopolsko-śląskiego [Gala 1994]. Zob. <a href="?l1=&l2=&l3=sieradzkie">Sieradzkie.</a> <a href="?l1=mapa-serwisu&l2=&l3=leczyckie">Łęczyckie</a>. Różnie widziano także przynależność gwar północnopolskich, takie jak: kociewskie (zob. <a href="?l1=&l2=&l3=kociewie">Kociewie</a>. <a href="?l1=&l2=&l3=&l4=kociewie-gwara-regionu">Gwary kociewskie</a>), malborskie, lubawskie, warmińskie (zob. Warmia. Gwary warmińskie). Niekiedy próbowano je wyodrębniać w osobny zespół dialektalny. Na mapie Stanisława Urbańczyka przedstawiono je jako gwary należące do szeroko rozumianego dialektu wielkopolskiego, a w Encyklopedii języka polskiego jako peryferia dialektu mazowieckiego (por. wyżej: <a href="?l1=&l2=ugrupowania-dialektow-mwr">Ugrupowania dialektów polskich)</a>. Jako przykład gwary należącej do zespołu wielkopolskiego przytacza gwarę lubawską Zenon Sobierajski w swoim opracowaniu <i>Dialekty polskie i folklor z różnych regionów </i>[Sobierajski 1991, 27-30]. Inaczej widzą status gwary lubawskiej autorzy serii „Studia Warmińsko-Mazurskie” czy Marian Kucała, którzy zaliczają ją – z pewnymi zastrzeżeniami – do dialektu mazowieckiego [EJP 1991, 61 oraz mapa na s. 413]. Zob. <a href="?l1=&l2=&l3=lubawskie">Lubawskie</a>. <a href="?l1=&l2=&l3=&l4=lubawskie-gwara-regionu">Gwary lubawskie</a>.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Literatura:</div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;">Dejna Karol, <i>Dialekty polskie</i>, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1973.</div>\r\n<div style="line-height: 150%;">DiGP – Dubisz Stanisław, Karaś Halina, Kolis Nijola, <i>Dialekty i gwary polskie</i>. <i>Leksykon Omegi, </i>Warszawa 1995.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;">EJP – <i>Encyklopedia języka polskiego,</i> pod red. Stanisława Urbańczyka, Wrocław1991, (wyd. 1 pod tytułem <i>Encyklopedia wiedzy o języku polskim</i>, Wrocław 1978).</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Gala Sławomir, <i>Małopolsko-śląsko-wielkopolskie pogranicze językowe</i>, cz. 1-2, Łódź 1994.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;">Kowalska Anna, <i>Podziały językowe Mazowsza na tle podziałów pozajęzykowych</i>, Warszawa 1991.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;">Marciniak Renata, <i>Dynamika zmian w gwarach łowickich</i>, [w:] <i>Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Karolowi Dejnie</i>, pod red. Sławomira Gali, Łódź 2002, s. 307-316.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="line-height: 150%;">Nitsch Kazimierz, <i>Dialekty języka polskiego</i>, 1915, wyd. II popr., Wrocław-Kraków 1957, przedruk w: Nitsch Kazimierz, <i>Pisma dialektologiczne, </i>[w:] tegoż, <i>Wybór pism polonistycznych, </i>t. 4, Wrocław 1958.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Sobierajski Zenon, <i>Dialekty polskie i folklor z różnych regionów,</i> Poznań 1991.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="color: black;">Strokowska Anna, <i>Pogranicze językowe wielkopolsko-mazowieckie</i>, Łódź 1978.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Urbańczyk Stanisław, <i>Zarys dialektologii polskiej</i>, Warszawa 1953; wyd. 2 zmienione i rozszerzone w 1962; 1968, 1974, 1976 i n..</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><a href="?l1=podstawy-dialektologii&l2=kwestie-sporne">Wersja skrócona</a></div>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('kwestionariusze-dialektologiczne', 'podstawy-dialektologii', 'Kwestionariusze dialektologiczne', 230000, '<h1>4.4. Kwestionariusze dialektologiczne</h1>\r\n<div class="autor">Halina Karaś\r\n<p>Kwestionariusze dialektologiczne są to zestawy pytań (niejednokrotnie z ilustracjami) ułożone według działów tematycznych (np. Uprawa roli, Hodowla, Obróbka lnu, Sprzęty domowe, Wierzenia i obrzędy, System gramatyczny, itp.) służące do badań zasobu słownikowego, cech fonetycznych i morfologicznych gwar. Kwestionariusze mogą zawierać także wskazówki dla badaczy, np. o sposobach pytania i zapisywania, doborze informatorów. Najbardziej znany jest opublikowany w 1958 r. Kwestionariusz do badań słownictwa ludowego, cz. 1-4 pod redakcją Witolda Doroszewskiego. Do tej pory jest on podstawą do opracowywania zmodyfikowanych kwestionariuszy dialektologicznych. Do badania wymowy dostosowany był Kwestionariusz fonetyczny do badania gwar polskich pod redakcją Haliny Konecznej (1959). Opracowano także wiele kwestionariuszy do atlasów językowych. Kwestionariusze dialektologiczne są zróżnicowane pod względem liczby pytań, np. kwestionariusz do MAGP zawierał 607 pytań, najnowszy Kwestionariusz-notatnik do Atlasu gwar polskich Karola Dejny – 2000, a kwestionariusz ogólnosłowiański do badań słownictwa gwarowego prawie 1600. Wraz z rozszerzaniem się zakresu badań lub ich specjalizacją pojawia się potrzeba układania nowych kwestionariuszy, eliminujących pytania przestarzałe (ze względu na brak przedmiotów), a wprowadzających nowe, związane ze zmieniającymi się warunkami życia, por. np. Mały kwestionariusz do badań integracji językowej na wsi, z. 1-2 Zygmunta Zagórskiego, Kwestionariusz do badań słownictwa ludowego (1980), oprac. przez Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych.<br />\r\n </p>\r\n<p><a href="?l1=podstawy-dialektologii&l2=kwestionariusze-dialektologiczne-mwr">Powrót</a></p>\r\n</div>', 0, 0, 0), ('kwestionariusze-dialektologiczne-mwr', 'podstawy-dialektologii', 'Kwestionariusze dialektologiczne', 230000, '<h1><b>4.4. Kwestionariusze dialektologiczne </b></h1>\r\n<div><b><u>Kwestionariusze dialektologiczne</u> </b>są to zestawy pytań (niejednokrotnie z ilustracjami) ułożone wg działów tematycznych (np. Uprawa roli, Hodowla, Obróbka lnu, Sprzęty domowe, Wierzenia i obrzędy, System gramatyczny, itp.) służące do badań zasobu słownikowego, cech fonetycznych i morfologicznych gwar. Kwestionariusze mogą zawierać także wskazówki dla badaczy, np. o sposobach pytania i zapisywania, doborze informatorów. Materiały pomocnicze w badaniach terenowych mają już pewną tradycję (por. np. <i>Wskazówki dla zapisujących gwary</i> Jana Baudouina de Courtenay (1901), <i>Kwestionariusz do badań słownictwa ludowego w zakresie kultury materialnej</i> Jerzego Tarnackiego (1933). Przełomowym wydarzeniem w badaniach terenowych było opracowanie w 1958 r. <i>Kwestionariusza do badań słownictwa ludowego</i>, cz. 1-4 pod redakcją Witolda Doroszewskiego. Do tej pory jest on podstawą do opracowywania zmodyfikowanych kwestionariuszy dialektologicznych. Do badania wymowy dostosowany był <i>Kwestionariusz fonetyczny do badania gwar polskich</i> pod redakcją Haliny Konecznej (1959).Opracowano także wiele kwestionariuszy do atlasów językowych. Kwestionariusze dialektologiczne są zróżnicowane pod względem liczby pytań, np. kwestionariusz do MAGP zawierał 607 pytań, najnowszy <i>Kwestionariusz-notatnik do Atlasu gwar polskich</i> Karola Dejny – 2000, a kwestionariusz ogólnosłowiański do badań słownictwa gwarowego prawie 1600. Wraz z rozszerzaniem się zakresu badań lub ich specjalizacją pojawia się potrzeba układania nowych kwestionariuszy, eliminujących pytania przestarzałe (ze względu na brak przedmiotów), a wprowadzających nowe związane ze zmieniającymi się warunkami życia, por. np. <i>Mały kwestionariusz do badań integracji językowej na wsi</i>, z. 1-2 Zygmunta Zagórskiego, <i>Kwestionariusz do badań słownictwa ludowego</i> (1980), oprac. przez Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> <a href="?l1=podstawy-dialektologii&l2=kwestionariusze-dialektologiczne">Wersja skrócona</a></div>', 0, 0, 0), ('lagiewniki-slaskie-tekst1', 'slask-srodkowy', 'Tekst gwarowy 1 (Łągiewniki Śląskie)', 10000, '<div> </div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Informator: </b>Antoni Respondek – urodził się w 1948 roku w Łagiewnikach. Po studiach na politechnice powrócił do rodzinnej miejscowości i pracował w hucie. Ma wykształcenie wyższe techniczne.</div>\r\n<div><b>Nagranie</b>: Michal Czarnow, Szymon Majcherowicz.</div>\r\n<div><b>Zapis i opracowanie</b>: Monika Kresa.</div>\r\n<p><object height="20" width="288" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000" id="s1">\r\n<param value="#818947" name="bgcolor" />\r\n<param value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" name="movie" />\r\n<param value="true" name="allowfullscreen" />\r\n<param value="always" name="allowscriptaccess" />\r\n<param value="file=sounds/lagiewniki1.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" name="flashvars" />\r\n<param value="transparent" name="wmode" /> <embed height="20" width="288" flashvars="file=sounds/lagiewniki1.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" wmode="transparent" allowscriptaccess="always" allowfullscreen="true" src="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" bgcolor="#818947" pluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" type="application/x-shockwave-flash" name="player1"></embed></object></p>\r\n<div><b><i>O Łagiewnikach</i></b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Rodzina\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''cołki ‘cały’. Silne ścienienie samogłoski pochylonej <i>a</i> i zrównanie z <i>o</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">cołko</a>, jesce wcześniejsze\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= pokolenia. Podwyższenie artykulacyjne <i>e</i> do <i>y </i>przed spółgłoską nosową, czyli <i>eN > yN</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">pokolynia</a> byli we wsi, a moja rodzina jedna, jedna\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= część. Wąska wymowa nosówki przedniej ę.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">czy<sup>n</sup>ść</a> jest spod\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= Olesna. Prelabializacja.'');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>Ł</sup>olesna</a>, z Wysoki, a\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= druga. Dawne <i>a</i> ścieśnione wymawiane jak <i>o</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">drugo</a> jest zy Kaduba Turawskiego, ale to wszystko jest\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= Ślązak. Wąska wymowa samogłoski nosowej <i>ą</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Ślą<sup>u</sup>zak</a>, Teraz\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''nikery ‘niektóry’ (z czes.).'');return false" onmouseout="hideToolTip()">nikerzy</a> to nazywajo\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= Opolszczyzną. Prelabializacja. Asynchroniczna wymowa samogłoski nosowej ą w wygłosie jako <i>om</i> z podwyższeniem artykulacyjnym <i>o</i> do <i>u</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>Ł</sup>opolszczyznum</a>, ale to jest wszystko matecznik, tak\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= rzweczywiście, naprawdę (z niem. richtig) .'');return false" onmouseout="hideToolTip()">richtik</a> Górnego\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= Śląska. Zwężona wymowa nosówki tylnej <i>ą</i> jako <i>u</i> nosowego.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Ślu<sup>n</sup>ska</a>, stamtund my wszystkie przyszli. Moje\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= moi dziadowie. Forma męskorzeczowa zamiast męskosobowej związana z nieuksztłtowaniem się w gwarach kategorii męskoosobowości takiej jak w polszczyzźnie ogólnej.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">dziady</a> przyszli do, do Łogiewnik, za robotum,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= tak jak. Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">ta<u>g j</u>ak</a> wiynkszóść tam przyszła za robotum. Jeszcze w czasach pruskich, jak tu po wojnie prusko-francuskij za kontrybucjo, co\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= Prusaki. Wymowa <i>a</i> pochylonego jak <i>o</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Prusoki</a> dostali,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= zaczęli (śl. <i>napocząć</i> ‘zacząć’).'');return false" onmouseout="hideToolTip()">napoczli</a> tu stowiać\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= przemysł. Uproszczenie wygłosowej grupy spółgłoskowej <i>sł</i> do <i>s</i>. <i>Stowiać przemysł </i>‘rozbudowywać przemysł’.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przemys</a>, urbanizować,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= nie. Podwyższenie artykulacyjne <i>e</i> do <i>i</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">ni</a>, ni co\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= innego.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">inkszego</a>,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= tylko.'');return false" class="tt" href="#">ino</a> wtedy\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= najszybciej, najprężniej. Pochylone <i>a</i> w przedrostku <i>naj-</i> ulega jeszcze ścieśnieniu i zrównuje się w wymowie z <i>o</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">nojgibci</a> rozbudowywane miasto Keningshiti powstała na naszych łogiewnickich polach. W Łogiewnikach my mieli czszy folwarki – Nider, czyli Niskie, Midl, czyli Środkowe i Ober, czyli Górne Łagiewniki – jeszcze przez „ck” pisane na kóńcu. I z tych, z tego folwarku, z tych Górnych Łogiewnik, król pruski to wykupił od właścicieli i postawił nowoczesne miasto Keningsity,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= gdzie.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">kaj</a> na poczuntek siengali po\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= węgiel. Nosówka tylna zamiast przedniej jak w polszczyźnie ogólnej. Twarda wymowa połączenia <i>gie</i> jako <i>ge</i>.'');return false" class="tt" href="#">wągel</a>, co tam był zawdy, ino nie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= wszystkie. Uproszczenie grupy spółgłoskowej.'');return false" class="tt" href="#">wszyskie</a> jeszcze o tym wiedzieli i powstała Keningsgruby z nimiecka, a potym powstawała Hityk. Królewska huta. Kinighiti, no bo to było królewskie wiono króla pruskiego i tu z tych wszyskich powiatów ślu<sup>n</sup>skich\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= ciągnęli. Pomijanie sufiksu <i>–nę- </i>w czasie przeszłym, częste w gwarach, może w wyniku wyrównania analogicznego do form fleksyjnych innych czasowników z obocznym <i>-n</i>-, np. <i>znikli</i>/<i>zniknęli</i>.'');return false" class="tt" href="#">ciongli</a> Ślą<sup>u</sup>zaki za robotom, no i tu sie dostali noprzód do\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''familok ‘dom wielorodzinny’.'');return false" class="tt" href="#">familoków</a> i samych dzielnic,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= które (z czes.).'');return false" class="tt" href="#">kere</a> miały w swojim\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= nazwie.'');return false" class="tt" href="#">mianie</a> Łogiewniki, to było\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,'' paręnaście. Silne ścieśnienienia samogłosek: wymowa <i>a</i> pochylonego jako <i>o. </i>Szeroka wymowa nosówki przedniej ę i jej denazalizacja.'');return false" class="tt" href="#">poranoście</a>, kolónii\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= rozmaitych.'');return false" class="tt" href="#">roztomaitych</a>, kere przy tych zakładach, przy tych szybach powsta<sup>o</sup>wały, żeby ludzie mieli do roboty blisko, jag\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= gwizdnęli. Pomijanie sufiksu <i>–nę- </i>w czasie przeszłym, częste w gwarach, może w wyniku wyrównania analogicznego do form fleksyjnych innych czasowników z obocznym <i>-n</i>-, np. <i>znikli</i>/<i>zniknęli</i>.'');return false" class="tt" href="#">gwizdli</a>, żeby\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= zdąży. Asynchroniczna wymowa samogłoski nosowej <i>ą</i> jako <i>on</i> z podwyższeniem artykulacyjnym <i>o</i> do <i>u</i>.'');return false" class="tt" href="#">zdu<sup>n</sup>żył</a> tam spuścić z tego pieca, albo\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''sjechać = zjechać. Przedrostek <i>s</i>- w archaicznej postaci (nieudźwięcznionej).'');return false" class="tt" href="#">sjechać</a> na dół, jak tam keryś był no w zagrożyniu jakimś.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('lagiewniki-slaskie-tekst2', 'slask-srodkowy', 'Tekst gwarowy 2 (Łągiewniki Śląskie)', 20000, '<div><b>Nagranie</b>: Michal Czarnow, Szymon Majcherowicz.</div>\r\n<div><b>Zapis i opracowanie</b>: Monika Kresa.</div>\r\n<p><object height="20" width="288" id="s1" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115">\r\n<param name="bgcolor" value="#818947" />\r\n<param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" />\r\n<param name="allowfullscreen" value="true" />\r\n<param name="allowscriptaccess" value="always" />\r\n<param name="flashvars" value="file=sounds/lagiewniki2.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" />\r\n<param name="wmode" value="transparent" /> <embed height="20" width="288" name="player1" type="application/x-shockwave-flash" pluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" bgcolor="#818947" src="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" allowfullscreen="true" allowscriptaccess="always" wmode="transparent" flashvars="file=sounds/lagiewniki2.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom"></embed></object></p>\r\n<div><b><i>O żurze</i></b></div>\r\n<div>Jo, jo swojim dzieciom\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= gadam. Silne ścieśnienia samogłosek, wymowa <i>a</i> pochylonego jak <i>o </i>i jeszcze jej ścieśnienie pod wpływem nastepującej spółgłoski nosowej <i>m</i>.'');return false" class="tt" href="#">godo<sup>u</sup>m</a>, że jak wo<sup>u</sup>m\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= będzie. Denazalizacja nosowego <i>ę</i>.'');return false" class="tt" href="#">bedzie</a> smakowała\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= wodzianka „rodzaj zupy”.'');return false" class="tt" href="#">wodziónka</a>, to już wo<sup>u</sup>m w życiu nigdy nic złego sie nie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= przytrafi. W tej postaci z -<i>tre- </i>powszechne w gwarach śląskich.'');return false" class="tt" href="#">przytrefi</a>, bo to jest tako zupa,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,'' kerą ‘ którą’. Odnosowienie wygłosowego <i>ą</i> do <i>o</i>. Wyraz <i>kery to </i>zapożyczenie z czeskiego.'');return false" class="tt" href="#">kero</a> sie robi ze suszonego chleba, ze\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= kąska. Wąska wymowa <i>ą</i> śródgłosowego. <i>Kąsek </i>‘kawałek czegoś’.'');return false" class="tt" href="#">kunska</a> jakoś omasty i ze posiekanego\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= czosnku. Mazurzenie. Uproszczenie grupy spółgłoskowej.'');return false" class="tt" href="#">cosku</a>, powygniotanego ze\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= solą. Wymowa rozłożona wygłosowego <i>ą</i> <i>um</i>.'');return false" class="tt" href="#">solum</a> i zalonego wrzuntkiem, no to tako zupa, to sie kożdy poradzi so<sup>u</sup>m zrobić, bo zawsze jakiś <sup>ł</sup>oszczutka zostało suchego chleba i\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= kąsek (‘kawałek’).'');return false" class="tt" href="#">kąsyk</a> omasty zawsze bedzie, to jest takie by my powiedzieli nojpodlejsze jodło, ale to nie znaczy, że ono nie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= jest lubiane. Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" class="tt" href="#">je<u>z l</u>ubióne</a>. Ludzie lubiom do tego siyngać, bo prostota jest też\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,'' = pewną. Asynchroniczna wymowa samogłoski nosowej ą w wygłosie jako <i>om</i>.'');return false" class="tt" href="#">pewnom</a> cechom, co ślu<sup>n</sup>zoki jo<sup>u</sup>m szanujum. No jest w sóbota, nojczy<sup>n</sup>ściej\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''kej ‘kiedy’.'');return false" class="tt" href="#">kej</a> jest dużo roboty to jest abo jakiś\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''i>ajntopf</i> ‘jedno danie, najczęściej w postaci gęstej zupy z wkładką, tzn. z kawałkiem mięsa lub kiełbasy’ (z niem. Eintopf).'');return false" class="tt" href="#">ajntopf</a>, to jest jednodaniówka,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" class="tt" href="#">ta<u>g j</u>ak</a> by my to powiedzieli po polsku, abo żur, ale nie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= żurek. Podwyższenie artykulacyjne <i>e</i> do <i>y</i>.'');return false" class="tt" href="#">żuryk</a>, jak wy jycie w Polsce, ino żur porzundny. No, żurów to jest spora\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<i>zorta</i> ‘rodzaj’ (z niem. Sorte)..'');return false" class="tt" href="#">zortów</a>. Tak że jest żur żyniaty, kery mo swoich tam miłośników, som różne typy żurów: jedne so<sup>u</sup>m z tych sztampfkartoflami, a wienc kartoflami rozgniecionymi, inne majom we ku<sup>n</sup>skach kartofle, jedne majum z boczkiem, inne sum za<u>ź n</u>a rosole warzóne, w każdym\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">bon<u>dź r</u>azie</a> musi\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= on. Prelabializacja.'');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>on</a> być gy<sup>n</sup>sty, łyżka musi stanonć w tym żurze, a w polskim żurku stanie wo<sup>u</sup>m łyżka? Zaroz sie kipnie, ni? Nu. I jeszcze bydzie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<i>gyszyr</i> ‘zastawa, naczynia stołowe’ (z niem. Geschirr).'');return false" onmouseout="hideToolTip()">gyszyr</a>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= potrzaskany. Uproszczenie i asymilacja grupy spółgłoskowej <i>trz >cz</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">poczaskany</a>.</div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('lagiewniki-slaskie-tekst3', 'slask-srodkowy', 'Tekst gwarowy 3 (Łągiewniki Śląskie)', 30000, '<div><b><br />\r\n<br />\r\n</b>\r\n<div><b>Nagranie</b>: Michal Czarnow, Szymon Majcherowicz</div>\r\n<div><b>Zapis i opracowanie</b>: Monika Kresa</div>\r\n<b>Informator: </b>Antoni Respondek – urodził się w 1948 roku w Łagiewnikach. Po studiach na politechnice powrócił do rodzinnej miejscowości i pracował w hucie. Ma wykształcenie wyższe techniczne.<br />\r\n<br />\r\n<b><i>O święcie hutników</i></b></div>\r\n<p><object width="288" height="20" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000" id="s1">\r\n<param value="#818947" name="bgcolor" />\r\n<param value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" name="movie" />\r\n<param value="true" name="allowfullscreen" />\r\n<param value="always" name="allowscriptaccess" />\r\n<param value="file=sounds/lagiewniki3.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" name="flashvars" />\r\n<param value="transparent" name="wmode" /> <embed width="288" height="20" flashvars="file=sounds/lagiewniki3.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" wmode="transparent" allowscriptaccess="always" allowfullscreen="true" src="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" bgcolor="#818947" pluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" type="application/x-shockwave-flash" name="player1"></embed></object><b><i><br />\r\n</i></b></p>\r\n<div> </div>\r\n<div>No, to do dzisiaj świyntujemy Floriana czyli\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= patrona. Zwężenie <i>o</i> przed spółgłoską nosową, czyli <i>oN > óN</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">patróna</a>... to un to jest patron\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= więcej. Wąska wymowa nosówki przedniej <i>ę</i>. Podwyższenie artykulacyjne <i>e</i> do <i>y </i>przed jota.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">wiyncyj</a> zawodów, miendzy innymi strażaków, ale i hutników, to jes patrón tych,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= którzy.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">kerzy</a>,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= mają. Asynchroniczna wymowa wygłosowej samogłoski tylnej <i>ą</i> jako <i>om</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">majom</a> do czynienia z\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= ogniem. Prelabializacja, czyli labializacja w nagłosie.'');return false" onmouseout="hideToolTip()"><sup>ł</sup>ogniem</a> abo ze płynnym metalem, no ji to prawie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= wypada. Wymowa <i>a</i> pochylonego jak <i>o</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">wypado</a> czwartego maja i choć teraz\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= robię. Szeroka i odnosowiona wymowa wygłosowego <i>ę</i>. Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" onmouseout="hideToolTip()"><u>już r</u>obia</a> we prywatnyj firmie, ale ze starej firmy, czyli ze Huty Bobrek\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' kamraci (‘koledzy’). Forma męskorzeczowa zamiast męskoosobowej bez nacechowania związana z nieukształtowaniem się w gwarach kategorii męskoosobowości, takiej jak w polszczyźnie ogólnej.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">kamraty</a> sie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= spotykają. Asynchroniczna wymowa samogłoski nosowej <i>ą</i> w wygłosie jako <i>um</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">spotykajum</a> i sie robimy prywatne świynto.</div>\r\n<div>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= kiedyś.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Kejś</a> to sie spotykali jubilaci razem ze swojimi kobietami,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= najczęściej. Wymowa <i>a</i> pochylonego jako <i>o </i>(silne ścieśnienia) w przedrostku <i>naj-</i>. Zwężona wymowa nosówki przedniej <i>ę</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">nojczy<sup>n</sup>ścij</a> w hucie, w takim miescu zbornym i szli z\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= z orkiestrą. Asynchroniczna wymowa samogłoski nosowej <i>ą </i>w wygłosie jako <i>um</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">orkiestrum</a> do kościoła na\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= na mszę. Wynik wąskiej i odnosowionej wymowy wygłosowego <i>-ą</i> (dawna końcówka).'');return false" class="tt" href="#">mszu</a> . Górnicy na przykład to już robiom\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= pobudkę. Biernik lp. rzeczowników żeńskich na –a równy mianownikowi na skutek szerokiej i odnosowionej wymowy wygłosowego <i>ę</i>.'');return false" class="tt" href="#">pobudka</a> o szósty rano tak budzom do roboty, to już <sup>ł</sup>orkiestra idzie i cało dzielnico stawia na nogi, żeby każdy do kościoła zdążył, nu. I ta<u>g </u>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<u><a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" class="tt" href="#">j</a></u><a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" class="tt" href="#">a<u>g i</u></a> górniki do swojej patrónki do śwjentyj Barbary, ta<u>g m</u>y chodzili do uczczynio tego świynta do kościoła na mszo, no po mszy to było z kolei taki przemarsz nojczy<sup>n</sup>ściej do domu kultury abo do\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= takiego. Charakterystyczna dla wielu gwar forma D. lp. r. m. i n. na -<i>igo </i>w zaimkach i przymiotnikach miękkotematowych (zachowanie ścieśnionego <i>e</i>) .'');return false" class="tt" href="#">takygo</a> wienkszego pomieszczenio,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= gdzie.'');return false" class="tt" href="#">kaj</a> sie mogli\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<i>porozprawiać</i> ‘porozmawiać’.'');return false" class="tt" href="#">porozprawiać</a>, jakieś piwko wypić, potym\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= był. Ogólnodialektalna wymowa <i>y</i> jak <i>u</i> przed <i>ł</i>.'');return false" class="tt" href="#">buł</a> taki lepszy\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= obiad. Prelabializacja. Wymowa <i>a</i> pochylonego jak <i>o</i>.'');return false" class="tt" href="#"><sup>ł</sup>obiod</a> ślu<sup>n</sup>ski, z\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= tą. Asynchroniczna wymowa samogłoski wargowej <i>ą</i> w wygłosie jako <i>um</i>.'');return false" class="tt" href="#">tum</a> przysłowiowum roladom, kluskami, modro kapusto<sup>ł</sup>, potem\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= niektórzy.'');return false" class="tt" href="#">niekiery</a> orkiestranty z orkiestry dyntej, co ty<u>ż </u>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<u><a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= też jeszcze. Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca. Podwyższenie artykulacyjne <i>e</i> do <i>y</i>.'');return false" class="tt" href="#">j</a></u><a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= też jeszcze. Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca. Podwyższenie artykulacyjne <i>e</i> do <i>y</i>.'');return false" class="tt" href="#">eszcze</a> grali rozrywkowo, to w formie jakigoś bigbendu przygrywali do\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<i>niskory</i> ‘późny’'');return false" class="tt" href="#">niskorego</a> wieczora, wszyscy tańcowali i była kupa uciechy, no nijedyn słaby ciy<sup>n</sup>żko mu było do dom\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= trafić (w postaci <i>trefić</i> powszechny na Śląsku).'');return false" class="tt" href="#">trefić</a>, to dobrze, że mioł swoja\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<i>kole</i> ‘koło, obok’'');return false" class="tt" href="#">kole</a> siebie, to ona go tam zaprowadziła,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<i>zakludzić</i> ‘zaprowadzić’.'');return false" class="tt" href="#">zakludziła</a> do dom.</div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('lagiewniki-slaskie-tekst4', 'slask-srodkowy', 'Tekst gwarowy 4 (Łągiewniki Śląskie)', 40000, '<div><b><br />\r\n<br />\r\n</b>\r\n<div><b>Nagranie</b>: Michal Czarnow, Szymon Majcherowicz</div>\r\n<div><b>Zapis i opracowanie</b>: Monika Kresa</div>\r\n<b>Informator: </b>Antoni Respondek – urodził się w 1948 roku w Łagiewnikach. Po studiach na politechnice powrócił do rodzinnej miejscowości i pracował w hucie. Ma wykształcenie wyższe techniczne.</div>\r\n<p> </p>\r\n<p><b><i>O pracy w hucie</i></b></p>\r\n<p><object width="288" height="20" id="s1" classid="clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000" codebase="http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115">\r\n<param name="bgcolor" value="#818947" />\r\n<param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" />\r\n<param name="allowfullscreen" value="true" />\r\n<param name="allowscriptaccess" value="always" />\r\n<param name="flashvars" value="file=sounds/lagiewniki4.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom" />\r\n<param name="wmode" value="transparent" /> <embed width="288" height="20" name="player1" type="application/x-shockwave-flash" pluginspage="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" bgcolor="#818947" src="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf" allowfullscreen="true" allowscriptaccess="always" wmode="transparent" flashvars="file=sounds/lagiewniki4.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom"></embed></object></p>\r\n<p> </p>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= ja. Silne ściesnienia samogłosek, pochylone <i>a</i> zrównuje się w wymowie z <i>o</i>.'');return false" class="tt" href="#">Jo</a> , jo\r\n<div>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= od. Prelabializacja.'');return false" class="tt" href="#"><sup>ł</sup>od</a>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= pokoleń. Upowszechnienie końcówki <i>-ów</i> D l. mn. rzeczowników wszystkich rodzajów. Podwyższenie artykulacyjne <i>e</i> do <i>y </i>przed spółgłoską nosową, czyli <i>eN > yN</i>.'');return false" class="tt" href="#">pokolyniów</a> mom w tradycji hutnictwo, moj\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<i>ołpa</i> ‘dziadek’ (z niem Opa).'');return false" class="tt" href="#">ołpa</a>,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= którego (<i>kery </i>‘który’ z czes.).'');return false" class="tt" href="#">kerego</a>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= żech nie poznał = żem nie poznał, tj. nie poznałem. Czas przeszły z ruchomzm aorystycznym <i>+ch</i>. Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" class="tt" href="#">ze<u>h n</u>ie</a> poznoł, bo już był nieboszczyk, zanim jo sie urodził, robił na Hubertusie, to w\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= ten. Podwyższenie artykulacyjne <i>e</i> do <i>y </i>przed spółgłoską nosową, czyli <i>eN > yN</i>.'');return false" class="tt" href="#">tyn</a> czos była huta, kerej właścicielem był Tile Winkler i na cześć swojego synka,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= który.'');return false" class="tt" href="#">kery</a> mu sie urodził, a doł mu\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= imię.'');return false" class="tt" href="#">miano</a> Hubert, swoja\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= hutę. Biernik l.p. rzeczowników żeńskich równy mianownikowi w związku z szeroką wymową ę i jego odnosowieniem w wygłosie.'');return false" class="tt" href="#">huta</a>,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= którą. Denazalizacja wygłosowego <i>ą</i>.'');return false" class="tt" href="#">kero</a> w tyn czos\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= stawiał (‘budował’). Wymowa <i>a</i> pochylonego z jeszcze silniejszym ścieśnieniem jak <i>o</i>.'');return false" class="tt" href="#">stawioł</a>, w Łogiewnikach u nos, nazwoł Huta Hubertus. Ojciec już robił w Hucie Zygmunt, po wojnie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= ją. Asynchroniczna wymowa samogłoski nosowej <i>ą</i> w wygłosie jako <i>om</i>.'');return false" class="tt" href="#">jom</a> przemianowali – Winklery już były\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= Winklerzy już byli niemodni. Formy męskorzeczowe zamiast męskoosobowych związane z nieukształtowaniem się w wielu gwarach kategorii męskoosobowości takiej jak w polszczyźnie ogolnej.'');return false" class="tt" href="#">nimodne</a>, no to nazwali\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= ją. Asynchroniczna wymowa samogłoski <i>ą</i> jako <i>om</i> z podwyższeniem artykulacyjnym <i>o</i> do <i>u</i>.'');return false" class="tt" href="#">jum</a> Huta Zygmunt, jo tam zaczynoł\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= też. Mazurzenie. Podwyższenie artykulacyjne <i>e</i> do <i>y</i>.'');return false" class="tt" href="#">ty</a> swoja\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''‘ swoją robotę. Biernik lp. rzeczowników żeńskich i ich określeń przymiotnikowo-zaimkowych równy mianownikowi na skutek szerokiej wymowy wygłosowego <i>ę </i>jako nosowego <i>a</i> i jego odnosowienia.'');return false" class="tt" href="#">robota</a>, bo tam wtedy był Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Maszyn i Urzondzyń Walcowniczych, w skrócie OBR przy Hucie Zygmunt, i tam jako młody\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= chłopak.'');return false" class="tt" href="#">synek</a> po Politechnice\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= Śląskiej. Wąska wymowa samogłoski nosowej <i>ą</i>. Podwyższenie artykulacyjne <i>e</i> do <i>i</i>.'');return false" class="tt" href="#">Ślu<sup>n</sup>skij</a>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''= żech. Mazurzenie. Forma 1 os. lp. czasu ter. żech przyszedł = przyszedłem (żem przyszedł) z ruchomym (tu przyłaczonym do partykuły) aorystycznym <i>-ch</i>.'');return false" class="tt" href="#">zech</a> przyszedł do\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= swojej. Podwyższenie artykulacyjne <i>e</i> do <i>i</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">swojij</a> roboty, bo zech sie nie wyobrażoł, że\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= można.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">idzie</a> robić\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= gdzie.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">ka</a> indzij niz swój własny ołpa, abo swój własny\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= ojciec. Prelabializacja.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">sup>łojciec</a>. Zresztom tam bra<u>d </u>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<u><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= brat mój. Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">m</a></u><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= brat mój. Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">ój</a> robił, moja bratowo robiła,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= moi wujkowie.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">moje ujki</a>, przemysł wtedy buł i zakład pracy buł tym mjejscem,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= gdzie.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">kaj</a>, keremu sie poświyncało aby jedna\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= trzecia. Uproszczenie grupy spółgłoskowej.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">czszecio</a> swojego życio i\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= być może. Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">by<u>dź m</u>oże</a>\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= przez.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">bez</a> toż\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= też. Podwyższenie artykulacyjne <i>e</i> do <i>y</i>.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">ty<u>ż</u></a><u> n</u>a Ślą<sup>u</sup>sku sie lepij mieli niż\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<i>ka</i> ‘gdzie’.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">ka</a> indzij. Bo tu każdy ni nie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= tylko.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">ino</a> robota był, ale i robota, i właściciel o tego,\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= który.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">kery</a> w tyj robocie przebywoł, też o niego dboł, żeby po próżnicy nie\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''= szedł.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">szoł</a> do roboty, ino żeby przyniós jakiś porzundny\r\n<div id="bubble_tooltip">\r\n<div class="bubble_top"> </div>\r\n<div class="bubble_middle"> </div>\r\n<div class="bubble_bottom"> </div>\r\n</div>\r\n<a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' <i>geltak</i> ‘wypłata, zapłata’ (z niem Geldtag).'');return false" onmouseout="hideToolTip()">geltak</a>.</div>\r\n<div> </div>', 0, 0, 0), ('lasowiacy', 'dialekt-malopolski', 'Lasowiacy', 40000, '<h1>Lasowiacy</h1>\r\n<p>\r\n<table width="100%" cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" align="center" class="contentpane">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="60%" valign="top" class="contentdescription" colspan="2">\r\n <table cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" style="border: medium none; width: 180px; float: left; height: 220px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1"><img height="30" width="36" border="0" alt="Geografia" src="images/stories/iko_geo.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-geografia-regionu">Geografia regionu</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img height="30" width="36" border="0" alt="Historia regionu" src="images/stories/iko_his.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-historia-regionu">Historia regionu</a><br />\r\n Dzieje wsi<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-dabrowica">Dąbrowica</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-hucina">Hucina</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-jamnica">Jamnica</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-mazury">Mazury</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-wola-ranizowska">Wola Raniżowska</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-wola-zarczycka">Wola Żarczycka</a><br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img height="30" width="36" border="0" alt="Region dziś" style="vertical-align: top;" src="images/stories/iko_dzi.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1">\r\n <p><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-region-dzis">Region dziś</a><br />\r\n Wieś dziś:<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-region-dzis&l5=wies-dzis-dabrowica">Dąbrowica</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-region-dzis&l5=wies-dzis-hucina">Hucina</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-region-dzis&l5=wies-dzis-jamnica">Jamnica</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-region-dzis&l5=wies-dzis-mazury">Mazury</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-region-dzis&l5=wies-dzis-wola-ranizowska">Wola Raniżowska</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-region-dzis&l5=wies-dzis-wola-zarczycka">Wola Żarczycka</a><br />\r\n </p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img height="30" width="36" border="0" alt="Gwara regionu" src="images/stories/iko_gwa.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-gwara-regionu-mwr">Gwara regionu</a><br />\r\n Dąbrowica<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-gwara-regionu&l5=teksty-dabrowica-tekst1">Tekst 1</a><br />\r\n Jamnica<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-gwara-regionu&l5=teksty-jamnica-tekst2">Tekst 2</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-gwara-regionu&l5=teksty-jamnica-tekst3">Tekst 3</a> <br />\r\n Wola Żarczyńska<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-gwara-regionu&l5=tekst-wola-ranizowska-tekst4">Tekst 4</a><br />\r\n Wola Raniżowska<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-gwara-regionu&l5=teksty-wola-zarczycka-tekst5">Tekst 5</a><br />\r\n Mazury<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-gwara-regionu&l5=teksty-mazury-tekst6">Tekst 6</a><br />\r\n Hucina<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-gwara-regionu&l5=teksty-hucina-tekst7">Tekst 7</a><br />\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-slowniczek">Słowniczek</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1"><img height="30" width="36" border="0" alt="Słowniki gwarowe" src="images/stories/iko_slo.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-slowniki">Słowniki gwarowe</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><img height="30" width="36" border="0" alt="Kultura regionu" src="images/stories/iko_kul.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura">Kultura ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><img height="30" width="36" border="0" alt="Literatura regionu" src="images/stories/iko_lit.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-literatura">Literatura</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <img height="330" width="440" alt=" " src="images/stories/reg_lasowiacy.jpg" />\r\n <p style="text-align: justify;">Gwara lasowska to gwara ludności, nazywanej Lasowiakami, która zamieszkuje tereny dawnej Puszczy Sandomierskiej w widłach Wisły i Sanu, między Wisłą, Wisłoką, Sanem a Wisłokiem, czyli między Sandomierzem, Tarnobrzegiem, Mielcem na zachodzie, Dębicą i Rzeszowem na południu, Leżajskiem i Niskiem na wschodzie.</p>\r\n <p style="text-align: justify;">Dawna Puszcza Sandomierska znajdowała się na obszarze dzisiejszej Kotliny Sandomierskiej, która obejmuje obszar o powierzchni ok. 14 tys. km2. Jej granice wyznaczają: od północnego zachodu – Wyżyna Małopolska, od północnego wschodu – Roztocze, od południa – próg karpacki oraz dział wodny pomiędzy dopływami Sanu i Dniestru.</p>\r\n <p style="text-align: justify;">Dialektologicznie należy zatem gwara lasowska do wschodniej części gwar Małopolski środkowej i – częściowo – obejmuje również południowy kraniec Pogranicza wschodniego starszego (w nazewnictwie Kazimierza Nitscha: Małopolski wschodniej pierwotnej). Cechy małopolskie i te o szerszym zasięgu dialektalnym nie są jednak jedyne, liczne są także nawiązania do dialektu mazowieckiego i gwar pogranicza wschodniego.</p>\r\n <p style="text-align: justify;">Lasowiacy jako grupa etnograficzna i ich gwara od ponad stu lat byli przedmiotem zainteresowania etnografów, dialektologów i historyków. Ujęcia etnograficzne i dialektologiczne zasięgu Lasowiaków nieco się różnią (zob. wyżej mapa). Gwara lasowska jest silnie zróżnicowana, rywalizują tu ze sobą cechy gwarowe różnego pochodzenia. Występowanie pewnych zjawisk lub ich brak pozwala wyróżnić w jej obrębie 4 wyraziste mniejsze zespoły gwarowe. </p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</p>', 0, 1, 0), ('lasowiacy-geografia-regionu', 'lasowiacy', 'Geografia regionu', 10000, ' <h1> Geografia regionu </h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p class="MsoNormal" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_15_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - geografia regionu</h3>\r\n <p>Rzeka Łęg</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/640x480-1. Rzeka leg.jpg" title="Lasowiacy - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/288x216-1. Rzeka leg.jpg" alt="Lasowiacy - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/100x75-1. Rzeka leg.jpg" alt="Lasowiacy - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - geografia regionu</h3>\r\n <p>Dawna Puszcza Sandomierska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/640x480-2. Dawna Puszcza Sandomierska.jpg" title="Lasowiacy - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/288x216-2. Dawna Puszcza Sandomierska.jpg" alt="Lasowiacy - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/100x75-2. Dawna Puszcza Sandomierska.jpg" alt="Lasowiacy - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - geografia regionu</h3>\r\n <p>Borowki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/640x480-3. Borowki.jpg" title="Lasowiacy - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/288x216-3. Borowki.jpg" alt="Lasowiacy - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/100x75-3. Borowki.jpg" alt="Lasowiacy - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - geografia regionu</h3>\r\n <p>Korony drzew dawnej Puszczy Sadnomierskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/640x480-4. Korony drzew dawnej Puszczy Sadnomierskiej.jpg" title="Lasowiacy - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/288x216-4. Korony drzew dawnej Puszczy Sadnomierskiej.jpg" alt="Lasowiacy - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/100x75-4. Korony drzew dawnej Puszczy Sadnomierskiej.jpg" alt="Lasowiacy - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - geografia regionu</h3>\r\n <p>Tereny zamieszkiwane przez Lasowiaków</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/640x480-5. Tereny zamieszkiwane przez Lasowiakow.jpg" title="Lasowiacy - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/288x216-5. Tereny zamieszkiwane przez Lasowiakow.jpg" alt="Lasowiacy - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/100x75-5. Tereny zamieszkiwane przez Lasowiakow.jpg" alt="Lasowiacy - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - geografia regionu</h3>\r\n <p>Tereny zamieszkiwane przez Lasowiaków</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/640x480-8. Tereny zamieszkiwane przez Lasowiakow.jpg" title="Lasowiacy - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/288x216-8. Tereny zamieszkiwane przez Lasowiakow.jpg" alt="Lasowiacy - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/100x75-8. Tereny zamieszkiwane przez Lasowiakow.jpg" alt="Lasowiacy - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - geografia regionu</h3>\r\n <p>Lato</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/640x480-9. Lato.jpg" title="Lasowiacy - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/288x216-9. Lato.jpg" alt="Lasowiacy - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/100x75-9. Lato.jpg" alt="Lasowiacy - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - geografia regionu</h3>\r\n <p>Dawna Puszcza Sandomierska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/640x480-10. Dawna Puszcza Sandomierska.jpg" title="Lasowiacy - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/288x216-10. Dawna Puszcza Sandomierska.jpg" alt="Lasowiacy - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/100x75-10. Dawna Puszcza Sandomierska.jpg" alt="Lasowiacy - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - geografia regionu</h3>\r\n <p>Droga przez dawną Puszczę Sandomierską</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/640x480-6.jpg" title="Lasowiacy - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/288x216-6.jpg" alt="Lasowiacy - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/100x75-6.jpg" alt="Lasowiacy - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - geografia regionu</h3>\r\n <p>Okolice Dąbrowicy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/640x480-7.jpg" title="Lasowiacy - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/288x216-7.jpg" alt="Lasowiacy - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/310/images/100x75-7.jpg" alt="Lasowiacy - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_15_1 = new gallery($(''gallery_15_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nDawna Puszcza Sandomierska (którą zamieszkiwali Lasowiacy) znajdowała się na obszarze dzisiejszej Kotliny Sandomierskiej, która obejmuje obszar o powierzchni ok. 14 tys. km<sup>2</sup>. Jej granice wyznaczają: od północnego zachodu – Wyżyna Małopolska, od północnego wschodu – Roztocze, od południa – próg karpacki oraz dział wodny pomiędzy dopływami Sanu i Dniestru. Teren kotliny obniża się lekko od południa ku północy (wzniesienia osiągają przeciętnie wysokość od 150 do 200 m. </p><p class="MsoNormal" align="justify"> </p><p class="MsoNormal" align="justify">Obecnie obszar dawnej Puszczy Sandomierskiej podzielono na dwa główne mikroregiony: Równinę Tarnobrzeską i Płaskowyż Kolbuszowski. Poza nimi puszcza obejmowała (przynajmniej częściowo) również mikroreginy, takie jak: Nizina Nadwiślańska, Płaskowyż Tarnowski, Dolina Dolnej Wisły, Pradolina Podkarpacka, Dolina Dolnego Sanu.</p><p class="MsoNormal" align="justify">Cechą charakterystyczną obszaru dawnej puszczy zawsze było stosukowo duże zalesienie (świadczą o tym takie nazwy miejscowe jak: Bukowiec, Dęba, Dąbrowica, Lipnica, Olszyny, Trześń, Brzoza, Brzozówka, Grabiny). </p><p class="MsoNormal" align="justify">Głównymi rzekami są Wisła i San, Wisłok, Wisłoka oraz mniejsze Łęg i Trześniówka. Niegdyś najważniejszą rzeką tego obszaru był Łęg (w dokumentach z XV i XVI wieku nazywany Trześnią), który przebiegał przez środek Puszczy Sandomierskiej. To przy tej rzece powstały typowe wsie lasowiackie jak: Wilcza Wola, Przybyszów, Krawce, Jamnica i Zaleszany, w jej okolicach powstały również najstarsze wsie królewskie (Sokolniki, Przyszów, Stany) oraz wsie związane z ówczesnym przemysłem (Huta, Kuźnica, Maziarnia, Kopcie).</p><p class="MsoNormal" align="justify">Cechy przyrodnicze wpłynęły na społeczno-gospodarczy i kulturowy charakter regionu. Do końca<span> </span>XVIII wieku ponad 30% wsi było własnością królewską. Podstawową cechą tego regionu był słaby rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej (poziom rolnictwa lasowskiego był niski (być może wpłynęła na to izolacja od innych regionów). Życie na terenie lesistym i mokrym wiązało się z rozwojem: bartnictwa, łowiectwa, rybołóstwa, zbieractwa, przemysłu drzewnego, garncarstwa, plecionkarstwa. </p><p class="MsoNormal" align="justify">O symbiozie Lasowiaków i przyrody mówi jedno z powiedzeń lasowiackich:</p><p class="MsoNormal" align="justify"><em>Las, ociec nas, a my dzieci jigo, idzewa do nigo</em>.</p> </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td align="left" colspan="2">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=15&Itemid=18&fte=1" class="readon">\r\n </a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=16&Itemid=18">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('lasowiacy-gwara-regionu', 'lasowiacy', 'Gwara regionu (wersja podstawowa)', 40000, ' <span style=''display:none;''>(Mini-MP3-Player v2.2 (c) Ute Jacobi - unregistered version - Only Free for NonCommercial Website)</span><!-- Mini-MP3-Player v2.2 (c) Ute Jacobi - Unregistered Basis version - Only Free for NonCommercial Website --> <table class="contentpaneopen">\r\n <h1> Gwara regionu </h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_19_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy gwara</h3>\r\n <p>Mapa 1.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/10/images/490x480-M301.gif" title="Lasowiacy gwara" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/10/images/221x216-M301.gif" alt="Lasowiacy gwara" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/10/images/77x75-M301.gif" alt="Lasowiacy gwara thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy gwara</h3>\r\n <p>Mapa 2.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/10/images/620x480-M302.gif" title="Lasowiacy gwara" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/10/images/279x216-M302.gif" alt="Lasowiacy gwara" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/10/images/97x75-M302.gif" alt="Lasowiacy gwara thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_19_1 = new gallery($(''gallery_19_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nGwara lasowska to gwara ludności zamieszkującej dawne tereny Puszczy Sandomierskiej w widłach Wisły i Sanu (obszary między Małopolską a Mazowszem). Jak podaje S. Matusiak, mieszkańcy okolicznych wsi twierdzili, że ludność zamieszkująca tereny okolic Tarnobrzega "gwarzon po lasosku" (Matusiak 1880). Ze względu na swój przejściowy charakter gwara lasowska uznawana jest w opracowaniach (Stieber, 1938, Wójtowicz, 1966, 19) za gwarę mieszaną, która zawiera zarówno cechy mazowieckie (zob. <a href="index.php?option=com_content&task=view&id=506&Itemid=113">dialekt mazowiecki</a>), jak i małopolskie (zob. <a href="index.php?option=com_content&task=view&id=502&Itemid=110">dialekt małopolski</a>). </div><div align="justify" style="line-height: 150%">Według Franciszka Kotuli kultura lasowiacka objęła swym zasięgiem dość rzległy teren. Janina Wójtowicz analizując gwarę Lasowiaków badaniem objęła obszar między Wisłą, Wisłoką, Sanem a Wisłokiem. Teren ten autorka podzieliła na cztery główne zespoły gwarowe:</div><div align="justify" style="line-height: 150%"><strong>I. </strong><strong>obszar wschodni</strong>, obejmujący tereny między Sanem a Wisłokiem (jego wschodnia granica przebiega od Leżajska po Rzeszów, na zachodzie kończy się na dawnej granicy województwa sandomierskiego, lecz granica ta nie jest wyraźna). Jego cechy gwarowe to: brak mazurzenia (we wschodniej jego części), przejście o długiego w ó, występowanie ł, występowanie l'' w grupie l''i, a także półpalatalnego l'' w połączeniu z innymi samogłoskami. Do drobniejszych cech należą: uźryć, ponczoXy, łancuX, dżżyń (rdzeń). Warto jednak zaznaczyć, że zachodnia część obszaru wschodniego (pod wpływem osadników, którzy dotarli na te tereny w XVI wieku) mazurzy.</div><div align="justify" style="line-height: 150%"><strong>II. </strong><strong>obszar środkowy</strong> Puszczy Sandomierskiej, obejmujący tereny przyległe do Sanu. Cechy charakterystyczne dla tego terenu to: rozszerzona barwa nosówki przedniej, wokaliczna nosowość samogłosek nosowych, przejście grupy eN w aN, występowanie twardego k przed końcówką N lp. (bokam, rogam), brak zmiany barwy samogłoski u występującej przed N, występowanie ścieśnionego e w końcówce -ego, występowanie daej w miejsce daj (w innych wsiach dej), zachowywanie spółgłoski r w wyrazie marszczyć, zmarszczki.</div><div align="justify" style="line-height: 150%"><strong>III.</strong> <strong>obszar północny</strong>, w widłach Wisły i Sanu (wewnętrznie zróżnicowany, wyraźny pa przejściowy między gwarami sandomierskimi a gwarami środka). Na ten zespół składają się mniejsze ugrupowania gwarowe (cechami różnie realizowanymi są: wymowa nosówek, wymowa ł, wymowa twardego l przed i oraz innymi samogloskami, metateza w grupie źr) :</div><div align="justify" style="line-height: 150%">1. wsie nadsańskie (między Sanem a rzeką Łęg), z cechami zbliżonymi do części środkowej, ale też posiadające cechy , które przenikają z dialektów zza Sanu,</div><div align="justify" style="line-height: 150%">2. wsie nadwiślańskie (między Wisłą a Łęgiem), z cechami gwar sandomierskich (np. brak nosówek),</div><div align="justify" style="line-height: 150%">3. wsie z okolic Grębowa (przyjmujące część cech pierwszej i drugiej grupy).</div><div align="justify" style="line-height: 150%"><strong>IV. </strong><strong>obszar zachodni,</strong> umiejscowiony nad Wisłoką. Cechy charakterystyczne dla gwary z tego obszaru to: zachowanie w bezdźwięcznej postaci przedrostka <em>sъ</em>-, występowanie <em>chr</em>- (<em>chrosta</em>), występowanie <em>ou</em> (<em>osiou</em>), brak nosowości przy <em>ę</em>.</div><div align="justify" style="line-height: 150%">Z badań S. Matusiaka (1880) i S. Bąka (1926, 1962) wynika, że podstawowe cechy gwary lasowiackiej należy uznać:</div><div align="justify" style="line-height: 150%">-<div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=176&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>mazurzenie</B>:<BR>wymowa spółgłosek cz, sz, ż, dż jako c, s, z, dz'');return false" onmouseout="hideToolTip()">mazurzenie</a>: <em>cepcowe</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_1","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3001#L32J#18A&cr=134796852&mid=5.1.84.128","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_1" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3001#L32J#18A&cr=134796852&mid=5.1.84.128" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>karcma</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_2","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3002#L32J#18A&cr=825369417&mid=5.2.84.160","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_2" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3002#L32J#18A&cr=825369417&mid=5.2.84.160" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>cy </em><em>kosula</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_3","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3003#L32J#18A&cr=839175426&mid=5.3.84.192","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_3" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3003#L32J#18A&cr=839175426&mid=5.3.84.192" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>becke</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_4","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3004#L32J#18A&cr=259168743&mid=5.4.84.224","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_4" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3004#L32J#18A&cr=259168743&mid=5.4.84.224" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>drozdzowe</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_5","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3005#L32J#18A&cr=982714356&mid=5.5.84.256","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_5" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3005#L32J#18A&cr=982714356&mid=5.5.84.256" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,</em> <em>hucało</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_6","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3006#L32J#18A&cr=263514798&mid=5.6.84.288","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_6" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3006#L32J#18A&cr=263514798&mid=5.6.84.288" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>,</em> <em>cary jesce</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_7","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3008#L32J#18A&cr=967283514&mid=5.7.84.320","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_7" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3008#L32J#18A&cr=967283514&mid=5.7.84.320" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>pierozek</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_8","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3009#L32J#18A&cr=475219638&mid=5.8.84.352","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_8" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3009#L32J#18A&cr=475219638&mid=5.8.84.352" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em> = czepcowe, karczma, czy koszula, beczkę, drożdżowe, huczało, każdy, czary jeszcze, pierożek.</div><div align="justify" style="line-height: 150%">WYJĄTKI: wyrazy nowe, których nie było niegdyś w gwarze, wspólne gwarze i polszczyźnie literackiej, np.: <em>szkoły</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_9","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3085#L32J#18A&cr=742316859&mid=5.9.84.384","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_9" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3085#L32J#18A&cr=742316859&mid=5.9.84.384" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>starożytne</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_10","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3086#L32J#18A&cr=879412356&mid=5.10.84.416","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_10" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3086#L32J#18A&cr=879412356&mid=5.10.84.416" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>.</div><div align="justify" style="line-height: 150%; text-align: justify">-<div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=234&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>fonetyka międzywyrazowa zróżnicowana regionalnie</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">fonetyka międzywyrazowa</a>: </div><ul><li><div align="justify" style="line-height: 150%; text-align: justify"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=236&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</B>:<BR>(f. ubezdźwięczniająca) wymowa bezdźwięczna spółgłosek na końcu (w wygłosie) pierwszego wyrazu przed drugim wyrazem, który zaczyna się na samogłoskę lub na spółgłoski r, l, ł, m, n'');return false" onmouseout="hideToolTip()">fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</a> (obecna nie na całym obszarze gwary lasowskiej, wedlug S. Bąka charakteystczna tylko dla części północnej): <em>w razie piorunóf jak bijo</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_11","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3034#L32J#18A&cr=845367291&mid=5.11.84.448","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_11" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3034#L32J#18A&cr=845367291&mid=5.11.84.448" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>albo łobros nawet Matki Boski</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_12","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3035#L32J#18A&cr=941683572&mid=5.12.84.480","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_12" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3035#L32J#18A&cr=941683572&mid=5.12.84.480" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>bes mankietów</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_13","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3036#L32J#18A&cr=369125478&mid=5.13.84.512","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_13" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3036#L32J#18A&cr=369125478&mid=5.13.84.512" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>ros na tydziej</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_14","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3037#L32J#18A&cr=926814357&mid=5.14.84.544","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_14" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3037#L32J#18A&cr=926814357&mid=5.14.84.544" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = w razie piorunów jak biją, obraz nawet Matki Boskiej, bez mankietów, az na tydzień.</div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%; text-align: justify"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=235&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca</B>:<BR>wymowa dźwięczna spółgłosek na końcu (w wygłosie) pierwszego wyrazu przed drugim wyrazem, który zaczyna się na samogłoskę lub na spółgłoski r, l, ł, m, n'');return false" onmouseout="hideToolTip()">fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca</a> (występuje na południu obszaru zajmowanego przez gwarę lasowską): <em>kałamadż atrament</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_15","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3038#L32J#18A&cr=714836952&mid=5.15.84.576","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_15" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3038#L32J#18A&cr=714836952&mid=5.15.84.576" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>przyniózem</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_16","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3039#L32J#18A&cr=857964231&mid=5.16.84.608","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_16" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3039#L32J#18A&cr=857964231&mid=5.16.84.608" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = kałamarz atrament, przyniosłem.</div></li></ul><div align="justify" style="line-height: 150%">- brak <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=115&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoski nosowe</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłosek nosowych</a>: </div><ul><li><div align="justify" style="line-height: 150%">całkowity zanik rezonansu nosowego: <em>piekne</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_17","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3010#L32J#18A&cr=386459271&mid=5.17.84.640","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_17" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3010#L32J#18A&cr=386459271&mid=5.17.84.640" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>na siódmo</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_18","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3011#L32J#18A&cr=765938142&mid=5.18.84.672","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_18" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3011#L32J#18A&cr=765938142&mid=5.18.84.672" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = piękne, na siódmą.</div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=127&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>rozłożona wymowa samogłosek nosowych</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">rozłożona wymowa samogłosek nosowych</a> przed zwartymi i zwarto-szczelinowymi: <em>miondlyca</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_19","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3012#L32J#18A&cr=175429683&mid=5.19.84.704","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_19" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3012#L32J#18A&cr=175429683&mid=5.19.84.704" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>wyciongo</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_20","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3013#L32J#18A&cr=574196238&mid=5.20.84.736","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_20" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3013#L32J#18A&cr=574196238&mid=5.20.84.736" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= miądlica, wyciąga.</div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">przejście <em>o</em> nosowego > <em>oł</em>: <em>takoł</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_21","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3014#L32J#18A&cr=174925683&mid=5.21.84.768","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_21" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3014#L32J#18A&cr=174925683&mid=5.21.84.768" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>sołsiadka</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_22","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3015#L32J#18A&cr=813764925&mid=5.22.84.800","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_22" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3015#L32J#18A&cr=813764925&mid=5.22.84.800" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= taką, sąsiadka.</div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%; text-align: justify">przejście <em>ę</em>> <em>an</em> > czasem <em>a</em>: <em>kolandy</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_23","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3016#L32J#18A&cr=894716532&mid=5.23.84.832","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_23" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3016#L32J#18A&cr=894716532&mid=5.23.84.832" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>chrzoknana</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_24","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3017#L32J#18A&cr=521684739&mid=5.24.84.864","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_24" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3017#L32J#18A&cr=521684739&mid=5.24.84.864" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>piaknie</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_25","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3018#L32J#18A&cr=271836495&mid=5.25.84.896","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_25" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3018#L32J#18A&cr=271836495&mid=5.25.84.896" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>ra(n)k''amy</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_26","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3019#L32J#18A&cr=953468721&mid=5.26.84.928","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_26" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3019#L32J#18A&cr=953468721&mid=5.26.84.928" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = kolędy, chrząknęła, pięknie, rękami.</div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">przejście <em>ę</em>> <em>y</em>(<em>m</em>), <em>i</em>(<em>m</em>): <em>świ(n)ty Jagaty</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_27","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3020#L32J#18A&cr=237189456&mid=5.27.84.960","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_27" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3020#L32J#18A&cr=237189456&mid=5.27.84.960" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>klykać</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_28","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3021#L32J#18A&cr=127594836&mid=5.28.84.992","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_28" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3021#L32J#18A&cr=127594836&mid=5.28.84.992" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = święty, klękać. </div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">przejście <em>ę</em> > <em>en</em> > <em>ej</em>: <em>tejcowała</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_29","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3022#L32J#18A&cr=467513928&mid=5.29.84.1024","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_29" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3022#L32J#18A&cr=467513928&mid=5.29.84.1024" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>piejć jojek</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_30","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3023#L32J#18A&cr=146297583&mid=5.30.84.1056","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_30" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3023#L32J#18A&cr=146297583&mid=5.30.84.1056" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= tańcowała, pięć jajek. </div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">przejście <em>o</em> nosowego > <em>un</em> > <em>u</em>: <em>wysprzuntać</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_31","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3024#L32J#18A&cr=736458912&mid=5.31.84.1088","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_31" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3024#L32J#18A&cr=736458912&mid=5.31.84.1088" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>gorunc</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_32","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3025#L32J#18A&cr=528364179&mid=5.32.84.1120","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_32" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3025#L32J#18A&cr=528364179&mid=5.32.84.1120" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>gałuski</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_33","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3026#L32J#18A&cr=578461932&mid=5.33.84.1152","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_33" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3026#L32J#18A&cr=578461932&mid=5.33.84.1152" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = wysprzątać, gorąc, gałązki,</div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">przejście <em>ę </em>> <em>en</em> (w czasownikach): <em>zacerpnena</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_34","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3028#L32J#18A&cr=724183596&mid=5.34.84.1184","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_34" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3028#L32J#18A&cr=724183596&mid=5.34.84.1184" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>łobcieny</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_35","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3029#L32J#18A&cr=437619582&mid=5.35.84.1216","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_35" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3029#L32J#18A&cr=437619582&mid=5.35.84.1216" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = zaczerpnęła, obcięły.</div></li></ul><div align="justify" style="line-height: 150%; text-align: justify">- przejście <em>ń</em> > <em>j</em> (zob. uszczelinowienie i denazalizacja): błogosławiejstwo\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_36","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3030#L32J#18A&cr=981372465&mid=5.36.84.1248","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_36" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3030#L32J#18A&cr=981372465&mid=5.36.84.1248" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>zakojczyło sie</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_37","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3031#L32J#18A&cr=451376289&mid=5.37.84.1280","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_37" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3031#L32J#18A&cr=451376289&mid=5.37.84.1280" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em><sup>ł</sup>ogiej</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_38","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3032#L32J#18A&cr=659731428&mid=5.38.84.1312","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_38" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3032#L32J#18A&cr=659731428&mid=5.38.84.1312" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>pomarajcowe</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_39","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3033#L32J#18A&cr=672498315&mid=5.39.84.1344","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_39" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3033#L32J#18A&cr=672498315&mid=5.39.84.1344" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = błogosławieństwo, zakończyło się, ogień, pomarańczowe. </div><div align="justify" style="line-height: 150%; text-align: justify">- przejście <em>aN</em> > <em>eN</em> i zjawiska pochodne: <em>grosika nie miałem</em><em>, ale co miałem zrobić</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_40","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3040#L32J#18A&cr=492368751&mid=5.40.84.1376","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_40" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3040#L32J#18A&cr=492368751&mid=5.40.84.1376" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>ugotoweno</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_41","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3041#L32J#18A&cr=693842751&mid=5.41.84.1408","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_41" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3041#L32J#18A&cr=693842751&mid=5.41.84.1408" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>chodziłem</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_42","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3042#L32J#18A&cr=156479823&mid=5.42.84.1440","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_42" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3042#L32J#18A&cr=156479823&mid=5.42.84.1440" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= grosika nie miałam, ale co miałam zrobić, ugotowana, chodziłam.</div><div align="justify" style="line-height: 150%">- przejście dawnego długiego <em>o</em> w dźwięk pośredni labializujący <em><sup>ł</sup>o</em>: <em>k<sup>ł</sup>ot</em>, <em>g<sup>ł</sup>ora</em> (zjawiska nie poświadczono w zebranym materiale).</div><div align="justify" style="line-height: 150%; text-align: justify">- wymowa zębowego <em>ł</em>: błogosławiejstwo\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_43","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3030#L32J#18A&cr=582931764&mid=5.43.84.1472","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_43" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3030#L32J#18A&cr=582931764&mid=5.43.84.1472" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>najsławniejsze</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_44","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3044#L32J#18A&cr=569271843&mid=5.44.84.1504","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_44" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3044#L32J#18A&cr=569271843&mid=5.44.84.1504" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>młodej</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_45","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3045#L32J#18A&cr=745218963&mid=5.45.84.1536","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_45" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3045#L32J#18A&cr=745218963&mid=5.45.84.1536" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>ogrongło</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_46","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3046#L32J#18A&cr=631748529&mid=5.46.84.1568","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_46" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3046#L32J#18A&cr=631748529&mid=5.46.84.1568" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = błogosławieństwo, najsławniejsze, młodej, okrągła. </div><div align="justify" style="line-height: 150%; text-align: justify">- <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=180&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>labializacja</B>:<BR>poprzedzanie sam. tylnych o, u niezgłoskotwórczym ł, czyli wymowa ło, ło, łu, łu'');return false" onmouseout="hideToolTip()">labializacja </a>samogłosek <em>o</em>, <em>u</em>: <em><sup>ł</sup>ot <sup>ł</sup>ognia</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_47","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3047#L32J#18A&cr=236759841&mid=5.47.84.1600","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_47" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3047#L32J#18A&cr=236759841&mid=5.47.84.1600" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em><sup>ł</sup>obić</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_48","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3048#L32J#18A&cr=529673481&mid=5.48.84.1632","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_48" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3048#L32J#18A&cr=529673481&mid=5.48.84.1632" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em><sup>ł</sup>odgarnon</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_49","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3049#L32J#18A&cr=934178526&mid=5.49.84.1664","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_49" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3049#L32J#18A&cr=934178526&mid=5.49.84.1664" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em><sup>ł</sup>osiem</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_50","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3050#L32J#18A&cr=683512479&mid=5.50.84.1696","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_50" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3050#L32J#18A&cr=683512479&mid=5.50.84.1696" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = od ognia, obić, odgarnął, osiem.</div><div align="justify" style="line-height: 150%; text-align: justify">- występowanie twardej <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=96&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>spółgłoska l</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">spółgłoski <em>l</em></a> w grupie <em>li</em>, (według S. Matusiaka występuje również półpalatalna wymowa l przed wszystkimi innymi samogłoskami):</div><ul><li><div align="justify" style="line-height: 150%; text-align: justify">twarde <em>l</em>: <em>ogłuchly</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_51","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3051#L32J#18A&cr=196285374&mid=5.51.84.1728","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_51" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3051#L32J#18A&cr=196285374&mid=5.51.84.1728" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>uczyly</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_52","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3052#L32J#18A&cr=243589671&mid=5.52.84.1760","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_52" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3052#L32J#18A&cr=243589671&mid=5.52.84.1760" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>tablyca</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_53","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3053#L32J#18A&cr=359412678&mid=5.53.84.1792","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_53" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3053#L32J#18A&cr=359412678&mid=5.53.84.1792" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = ogłuchli, uczyli, tablica,</div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%; text-align: justify">półpalatalna wymowa (u Pani Marii Turczyn): <em>wesel''e</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_54","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3054#L32J#18A&cr=683459721&mid=5.54.84.1824","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_54" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3054#L32J#18A&cr=683459721&mid=5.54.84.1824" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>korowol''e</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_55","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3055#L32J#18A&cr=263578491&mid=5.55.84.1856","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_55" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3055#L32J#18A&cr=263578491&mid=5.55.84.1856" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = wesele, korowole.</div></li></ul><div align="justify" style="line-height: 150%; text-align: justify">- występowanie w narzędniku liczby pojedynczej rzeczowników żeńskich -<em>om</em> oraz występowanie w <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=167&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>narzędnik liczby mnogiej rzeczowników</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">narzęniku liczby mnogiej </a>końcówki -<em>my</em>: <em>sło sie hurmom</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_56","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3059#L32J#18A&cr=728453961&mid=5.56.84.1888","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_56" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3059#L32J#18A&cr=728453961&mid=5.56.84.1888" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>,<em> </em><em>z zonom</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_57","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3060#L32J#18A&cr=458216937&mid=5.57.84.1920","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_57" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3060#L32J#18A&cr=458216937&mid=5.57.84.1920" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>z temy babamy</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_58","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3056#L32J#18A&cr=625913847&mid=5.58.84.1952","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_58" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3056#L32J#18A&cr=625913847&mid=5.58.84.1952" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>gorcek z sadzamy</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_59","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3057#L32J#18A&cr=751236489&mid=5.59.84.1984","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_59" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3057#L32J#18A&cr=751236489&mid=5.59.84.1984" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>rak''amy</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_60","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3058#L32J#18A&cr=341256978&mid=5.60.84.2016","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_60" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3058#L32J#18A&cr=341256978&mid=5.60.84.2016" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em> = szło się z hurmą (grupą), z żoną, z babami, garnczek z sadzami, rankami.</div><div align="justify" style="line-height: 150%">- realizacja <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=114&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoska pochylona</B>:<BR>(inaczej: ścieśniona lub zwężona) o zwężonej (podwyższonej) artykulacji w stosunku do samogłosek jasnych; kontynuanty dawnych sam. długich'');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłosek pochylonych </a> (dawnych samogłosek długich):</div><ul><li><div align="justify" style="line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=120&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoska pochylona ou (ó)</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłoska pochylona o</a> > często u: <em>du dumu</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_61","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3061#L32J#18A&cr=743695281&mid=5.61.84.2048","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_61" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3061#L32J#18A&cr=743695281&mid=5.61.84.2048" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>hunorno</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_62","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3062#L32J#18A&cr=249168573&mid=5.62.84.2080","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_62" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3062#L32J#18A&cr=249168573&mid=5.62.84.2080" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= do domu, honorna,</div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=122&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoska pochylona au (á)</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłoska pochylona a</a>> o: <em>hunorno</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_63","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3063#L32J#18A&cr=724961853&mid=5.63.84.2112","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_63" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3063#L32J#18A&cr=724961853&mid=5.63.84.2112" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>obserwowoł</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_64","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3064#L32J#18A&cr=581962473&mid=5.64.84.2144","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_64" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3064#L32J#18A&cr=581962473&mid=5.64.84.2144" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>zmazoł</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_65","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3065#L32J#18A&cr=783462915&mid=5.65.84.2176","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_65" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3065#L32J#18A&cr=783462915&mid=5.65.84.2176" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = honorna, obserwował, zmazał, </div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=121&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoska pochylona ei/y (é)</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłoska pochylona e</a> > i/y: <em>chlyb</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_66","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3066#L32J#18A&cr=537249681&mid=5.66.84.2208","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_66" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3066#L32J#18A&cr=537249681&mid=5.66.84.2208" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>syr</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_67","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3067#L32J#18A&cr=738924516&mid=5.67.84.2240","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_67" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3067#L32J#18A&cr=738924516&mid=5.67.84.2240" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>pirsigo</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_68","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3068#L32J#18A&cr=754869312&mid=5.68.84.2272","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_68" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3068#L32J#18A&cr=754869312&mid=5.68.84.2272" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>z korzynia</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_69","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3069#L32J#18A&cr=175823469&mid=5.69.84.2304","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_69" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3069#L32J#18A&cr=175823469&mid=5.69.84.2304" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= chleb, ser, pierwszego, z korzenia.</div></li></ul><div align="justify" style="line-height: 150%">- <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=175&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>metateza</B>:<BR>przestawienie głosek w obrębie sylaby lub przestawienie sylab'');return false" onmouseout="hideToolTip()">metateza</a> w grupie <em>źr</em> w wyrazie <em>ujrzeć</em> i pokrewnych, np.: <em>urzić</em>, <em>porzić</em> (zjawisko nie odnotowane w materiale).</div><div align="justify" style="line-height: 150%">Ponadto w materiale odnotowano ciekawe cechy:</div><div align="justify" style="line-height: 150%; text-align: justify">- fleksyjne:</div><ul><li><div align="justify" style="line-height: 150%">końcówka -<em>va</em> w 1. os. lm. (w niektórych przypadkach jeszcze w znaczeniu <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=178&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>liczba podwójna</B>:<BR>do XVI w. używana w polszczyźnie do oznaczania podwójności, parzystości'');return false" onmouseout="hideToolTip()">liczby podwójnej</a>): <em>gotujewa</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_70","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3070#L32J#18A&cr=735164298&mid=5.70.84.2336","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_70" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3070#L32J#18A&cr=735164298&mid=5.70.84.2336" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>śliśwa i u/obwiązaliśwa</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_71","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3071#L32J#18A&cr=487916325&mid=5.71.84.2368","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_71" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3071#L32J#18A&cr=487916325&mid=5.71.84.2368" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = gotujemy, szliśmy i obwiązywaliśmy. </div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">występowanie form <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=151&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>pluralis maiestaticus</B>:<BR>używanie męskoosobowych. form czasowników, zaimków i przymiotników (ale nie rzecz.) w lmn. w odniesieniu do jednej osoby zarówno mężczyzny, jak i kobiety'');return false" onmouseout="hideToolTip()"><em>pluralis maiestaticus</em></a>: <em>tata miel''y pszczoły</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_72","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3072#L32J#18A&cr=561394827&mid=5.72.84.2400","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_72" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3072#L32J#18A&cr=561394827&mid=5.72.84.2400" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>miodu zostawili</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_73","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3073#L32J#18A&cr=316259487&mid=5.73.84.2432","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_73" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3073#L32J#18A&cr=316259487&mid=5.73.84.2432" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>takie podpłomyki mama upiekly</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_74","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3074#L32J#18A&cr=328765149&mid=5.74.84.2464","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_74" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3074#L32J#18A&cr=328765149&mid=5.74.84.2464" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= tata miał pszczoły, miodu zostawił, takie podpłomyki mama upiekła.</div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">brak zróżnicowania form czasownikowych na rodzaj mos. i n.mos.: <em>zamowiały</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_75","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3075#L32J#18A&cr=186579243&mid=5.75.84.2496","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_75" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3075#L32J#18A&cr=186579243&mid=5.75.84.2496" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>juz zacynały</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_76","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3076#L32J#18A&cr=125436897&mid=5.76.84.2528","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_76" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3076#L32J#18A&cr=125436897&mid=5.76.84.2528" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>chłopoki dokucały</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_77","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3077#L32J#18A&cr=629135748&mid=5.77.84.2560","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_77" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3077#L32J#18A&cr=629135748&mid=5.77.84.2560" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = zamawiali, już zaczynali, chłopcy dokuczali.</div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">dawne końcówki <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=160&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>odmiana liczebników 5-10</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">liczebników 5-10</a>: <em>pięci, sześci</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_78","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3078#L32J#18A&cr=365471982&mid=5.78.84.2592","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_78" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3078#L32J#18A&cr=365471982&mid=5.78.84.2592" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>miała pięci synów</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_79","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3079#L32J#18A&cr=481653729&mid=5.79.84.2624","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_79" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3079#L32J#18A&cr=481653729&mid=5.79.84.2624" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = pięciu, sześciu, miała pięciu synów. </div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">archaiczna postać Msc. lp. r.n. rzeczownika jeziorko: <em>na tem jeziorce</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_80","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3080#L32J#18A&cr=843125967&mid=5.80.84.2656","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_80" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3080#L32J#18A&cr=843125967&mid=5.80.84.2656" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = na tym jeziorku.</div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">brak związku rządu w złożeniach liczebnika z rzeczownikami typu <em>pięć</em>: <em>siedym kilometry</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_81","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3081#L32J#18A&cr=381692475&mid=5.81.84.2688","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_81" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3081#L32J#18A&cr=381692475&mid=5.81.84.2688" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em>, </em><em>dziewieńć flachy</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_82","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3082#L32J#18A&cr=159482376&mid=5.82.84.2720","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_82" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3082#L32J#18A&cr=159482376&mid=5.82.84.2720" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= siedem kilometrów, dziewięć flach.</div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">odmienna końcówka w D. lm. rzeczownika <em>flaszka</em>: <em>u/osiem flaszków</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_83","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS3082&mid=5.83.84.2752","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_83" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS3082&mid=5.83.84.2752" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= osiem flaszek.</div></li><li><div align="justify" style="line-height: 150%">odmienna końcówka w <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=248&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>dopełniacz liczby mnogiej rzeczowników</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">dopełniaczu liczby mnogiej rzeczowników</a>, np.: <em>nauczycielów</em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_84","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3084#L32J#18A&cr=365429187&mid=5.84.84.2784","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_84" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S3084#L32J#18A&cr=365429187&mid=5.84.84.2784" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = nauczycieli.</div></li></ul><div align="justify" style="line-height: 150%">2.słowotwórcze:</div><div align="justify" style="line-height: 150%; text-align: justify">-<div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=131&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przysłówki</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przysłówki </a>i zaimki z przyrostkami <em>-ik, -ok</em>, np. <em>tamok, hawok, dzisiok</em>, <em>cosik, którysik jakisik </em>= tam, tutaj, dziś, <span style="color: windowtext">coś, któryś, jakiś.</span></div><div align="justify" style="line-height: 150%">-<div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=44&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>zdrobnienia</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">zdrobnienia</a>:</div><ul style="line-height: 150%"><li>rzeczowniki: <em>bimberek, chłopaszek, </em><em>chłopoczek, </em><em>drewienko, </em><em>majontecek, misecusia, wionecek, </em><em>kawałeczuś</em> = alkohol, chłopiec, drewno, <span style="color: windowtext">mająteczek (mały majątek), miseczka, wianeczek, </span>kawałeczek.</li><li>przymiotniki: <em>bielusieńkie, cieniuśki</em> = bardzo białe, cieniutki. </li><li>przysłówki: <em>bardzeńko, ciepleńko, dawnieńko, cienieńko, delikatnieńko</em> = bardzo, cieplutko, bardzo dawno, cieniutko, bardzo delikatnie.</li></ul><div align="justify" style="line-height: 150%">-czasownikom ogólnopolskim z przyrostkiem <em>–ywać</em> odpowiadają najczęściej formy z <em>–ować</em>, np. <em>prześcigować się</em> = prześcigiwać się.</div><div align="justify" style="line-height: 150%">-leksykalne</div><div align="justify" style="line-height: 150%">Wiele wyrazów zachowanych w gwarze lasowskiej kontynuuje słownictwo staropolskie i jest wspólne dla wielu gwar małopolskich. Większość z nich dotyczy realiów danwego życia i odnosi się do życia domowego, sprzętów i narzędzi, którymi posługiwano się w domu i w pracy na roli, dawnych strojów i obyczajów.</div><div align="justify" style="line-height: 150%">Niektóre słowa zachowały się do dzisiaj w mowie ludności żyjącej na tym terenie (por. słownik).</div> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=298&Itemid=84">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=866&Itemid=84">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n<a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-gwara-regionu-mwr">Wersja rozrzerzona</a>\r\n', 1, 0, 0), ('lasowiacy-gwara-regionu-mwr', 'lasowiacy', 'Gwara regionu (wersja rozszerzona)', NULL, '<div> \n<h1>Gwara regionu - Lasowiacy</h1>\n</div>\n<div>Halina Karaś</div>\n<div>Instytut Języka Polskiego UW</div>\n<div>Współpraca i opracowanie map: Izabela Stąpor</div>\n<div> </div>\n<div><b> </b></div>\n<div><b> </b></div>\n<div align="center"><span style="font-size: medium;"><b>Gwara lasowska - obszar, cechy, zróżnicowanie</b></span></div>\n<div>\n<p> </p>\n<p style="text-align: justify;">Gwara lasowska to gwara ludności zamieszkującej tereny dawnej Puszczy Sandomierskiej w widłach Wisły i Sanu, między Wisłą, Wisłoką, Sanem a Wisłokiem, czyli między Sandomierzem, Tarnobrzegiem, Mielcem na zachodzie, Dębicą i Rzeszowem na południu, Leżajskiem i Niskiem na wschodzie.</p>\n<p style="text-align: justify;"><a title="Mapa nr 1. Porównanie zasięgu gwary lasowskiej według Janiny Wójtowicz i Lasowiaków jako grupy etnograficznej według Franciszka Kotuli. Za: Wójtowicz 1966, Kotula 1962." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px;" href="cmsimg/LasM01.jpg"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/LasM01.jpg" /></a></p>\n<p style="text-align: justify;">Taki obszar funkcjonowania gwary lasowskiej wyznaczyła Janina Wójtowicz po wnikliwych badaniach fonetyki omawianej gwary (1966). W szczegółach różni się on nieco od obszaru Lasowiaków wyznaczanego przez etnografów, przede wszystkim przez Franciszka Kotulę, według którego kultura lasowiacka objęła swym zasięgiem dość rozległy teren, sięgając znacznie dalej na wschód, natomiast nieco mniejszy zasięg ma na zachodzie, północy i południu (zob. Mapa nr 1. Porównanie zasięgu gwary lasowskiej według Janiny Wójtowicz i Lasowiaków jako grupy etnograficznej według Franciszka Kotuli. Za: Wójtowicz 1966, Kotula 1962). Jest to zatem szerokie ujęcie gwary lasowskiej różne od prezentowanego wcześniej w literaturze.</p>\n</div>\n<div>\n<p style="text-align: justify;"><a title="Mapa nr 2. Gwara lasowska na mapie dialektalnej <i>Encyklopedii języka polskiego</i>. Za: EJP 1991." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px;" href="cmsimg/LasM02.png"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/LasM02.png" /></a></p>\n</div>\n<div>\n<p style="text-align: justify;">Dialektologicznie należy zatem do wschodniej części gwar Małopolski środkowej i – częściowo – obejmuje również południowy kraniec Pogranicza wschodniego starszego (w nazewnictwie K. Nitscha: Małopolski wschodniej pierwotnej). Do szerszego rozumienia gwary lasowskiej nawiązuje Marian Kucała w <i>Encyklopedii języka polskiego </i>w haśle „gwara lasowska”, gdzie mówi o obszarze „w widłach Wisły i Sanu”, natomiast na schematycznej mapie dialektów polskich zaznacza gwarę lasowską w postaci napisu bez wyraźnego określania jej granic (zob. Mapa nr 2. Gwara lasowska na mapie dialektalnej Encyklopedii języka polskiego. Za: EJP 1991). Znacznie węższe rozumienie gwary lasowskiej ustaliło się wcześniej, już od końca XIX w.: od czasów publikacji Szymona Matusiaka <i>Gwara lasowska w okolicy Tarnobrzega </i>w 1880 roku, a następnie utrwaliło się dzięki badaniom Stanisława Bąka w okresie międzywojennym (Bąk 1926, 1928, 1931). Obaj badacze wydzielali gwarę lasowską tylko w okolicach Tarnobrzega, przy czym Stanisław Bąk podkreślał jej zróżnicowanie na dwa odłamy: wschodni (badany przez niego Grębów z przysiółkami i Jamnica) oraz zachodni (wsie Jeziórko, Stale, Żupawa) (Bąk 1928: 6). </p>\n<p><a title="Mapa nr 3. Zasięg gwary lasowskiej na mapie dialektu małopolskiego E. Pawłowskiego. Za: Pawłowski 1966." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px;" href="cmsimg/LasM03.gif"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/LasM03.gif" /></a></p>\n</div>\n<div style="text-align: justify;">Do tego węższego ujęcia gwary lasowskiej nawiązywał póżniej Stanisław Urbańczyk, który nie wyróżniał jej jako odrębnego suberegionu na mapie dialektalnej, ale wspominał w opisie o gwarze lasowskiej „pod Tarnobrzegiem” (1962: 29), a więc w obrębie Małopolski środkowej. Nie wydzielał jej na mapie również Kazimierz Nitsch w swoich podziałach dialektów i gwar polskich ani w opisie w <i>Dialektach polskich</i>, ale – być może – o nieco szerszym jego rozumieniu świadczy mały fragment jego późnego artykułu: „Co do „wideł” Wisły i Sanu, dawnej „puszczy sandomierskiej”, potem obszaru „Lasaków”, to jej osadnictwo jest późne” (Nitsch 1953: 390). Ujęcie gwary lasowskiej nawiązujące do publikacji Stanisława Bąka z jednoczesnym wyodrębnieniem na mapie obszaru gwary lasowskiej znajduje się w opracowaniu Eugeniusza Pawłowskiego, który w podziale dialektu małopolskiego umieścił ją w dialekcie środkowomałopolskim w grupie c) obok gwar: a) grupy kielecko-miechowskiej i b) sandomierskiej (zob. Mapa nr 3. Zasięg gwary lasowskiej na mapie dialektu małopolskiego E. Pawłowskiego. Za: Pawłowski 1966).</div>\n<div style="text-align: justify;"> </div>\n<div style="text-align: justify;">Gwara lasowska już od ponad stulecia była przedmiotem zainteresowania dialektologów, etnografów i historyków. Sam termin <i>gwara lasowska </i>upowszechnił Szymon Matusiak w swoim studium dialektologicznym z 1880 roku, w którym powoływał się na taki sposób określania tej gwary przez mieszkańców okolicznych wsi, twierdzących, iż w okolicach Tarnobrzega "<i>gwarzo<sup>n</sup> po lasosku</i>" (Matusiak 1880).</div>\n<div style="text-align: justify;">Ze względu na swój charakter, pomieszanie cech genetycznie małopolskich i mazowieckich, gwara lasowska uznawana jest w opracowaniach (Stieber, 1938, Wójtowicz, 1966, 19) za gwarę mieszaną, która zawiera zarówno cechy mazowieckie (zob. <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki">dialekt mazowiecki</a>), jak i małopolskie (zob. <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski">dialekt małopolski</a>). Jest ona mocno zróżnicowana, na co wskazują różne zasięgi cech różnego pochodzenia.</div>\n<div style="text-align: justify;"> </div>\n<div style="text-align: justify;">Opublikowane wyniki badań gwary, szczególnie Szymona Matusiaka (1880), Edwarda Klicha (1919), Stanisława Bąka (1926, 1928, 1931, 1962, 1965, 1973) i Janiny Wójtowicz (1964, 1966, 1966a, 1967, 1968), pokazują, iż za podstawowe cechy gwary lasowiackiej należy uznać zarówno zjawiska genetycznie małopolskie, jak i mazowieckie, przy czym niektóre (jak np. mazurzenie) są wspólne dla obu dialektów. Najstarsze prace ukazują stan dawny, współczesne nagrania – stan obecny.</div>\n<div style="text-align: justify;"> </div>\n<div style="text-align: justify;">Zbadane wsie, z których pochodzą nagrania zamieszczone w niniejszym kompendium, reprezentują różne części obszaru lasowskiego. Jamnica to wieś położona na północy w „widłach Wisły i Sanu, Dąbrowica – na północnym zachodzie, Hucina – na południowym zachodzie, Wola Raniżowska i Mazury – w części środkowej, natomiast Wola Żarczycka – na południowym wschodzie. Oznaczam je odpowiednio skrótami J, D, H. WR, M, WŻ.</div>\n<div style="text-align: justify;"> </div>\n<div><b>Fonetyka</b></div>\n<div><b>Mazurzenie i fonetyka międzywyrazowa</b></div>\n<div> </div>\n<div>\n<p style="text-align: justify;">Obie cechy uznawane za kryteria podziału dialektów polskich są realizowane w gwarze lasowskiej w nawiązaniu do obu dialektów, szczególnie zróżnicowana fonetyka międzywyrazowa, gdyż maurzenie to cecha wspólna: mazowiecko-małopolska (zob. Mapa nr 4. Mazurzenie i fonetyka międzywyrazowa w gwarze lasowskiej. Za: Wójtowicz 1966, mapa nr I, nr III).</p>\n<p><a title="Mapa nr 4. Mazurzenie i fonetyka międzywyrazowa w gwarze lasowskiej. Za: Wójtowicz 1966, mapa nr I, nr III." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px;" href="cmsimg/LasM04.jpg"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/LasM04.jpg" /></a></p>\n<div style="text-align: justify;"><span>a)<span> </span></span><a href="?l1=leksykon&lid=628">mazurzenie</a>: <em>cepcowe</em><em>D, </em><em>nieboscykowi, kosula, słuzyć </em><em>J, karcma</em>, <em>cy kosula, becke, drozdzowe,</em> <em>hucało,</em> <em>cary jesce, pierozek</em> <em> </em> = czepcowe, karczma, czy koszula, beczkę, drożdżowe, huczało, każdy, czary jeszcze, pierożek. Mazurzenie obejmuje większość obszaru lasowskiego, choć jako cecha gwarowa uświadamiana szybko się wycofuje, podobnie jak i na innych terenach gwarowych. Nawet już na początku XX wieku nie była to cecha występująca konsekwentnie, lecz się wycofująca (Klich 1919: 26-29, Bąk 1926: 16, Witek 1907: 288). Tę główną tendencję do odmazurzenia potwierdziła następnie na początku lat 60. Janina Wójtowicz (1966: 35), wskazując także na zależności od rodzaju głoski (większą frekwencję miało mazurzenie <i>cz</i> niż pozostałych spółgłosek dziąsłowych), charakteru wyrazu (wyraz nowy, typowo gwarowy, wspólny gwarze i polszczyźnie ogólnej), pozycji głoski dziąsłowej w wyrazie. Ponieważ gwara lasowska we wschodnio-południowej części funkcjonuje na granicy z Pograniczem wschodnim młodszym (w nazewnictwie K. Nitscha z Małopolską wschodnia późniejszą), tamtędy też biegnie izoglosa mazurzenia. Na krańcu południowo-wschodnim Lasowiaków w okolicach Leżajska mazurzenia brak;</div>\n<div style="text-align: justify;"><span> b)<span> </span></span>dwoista fonetyka międzywyrazowa (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=570">fonetyka międzywyrazowa zróżnicowana regionalnie</a>, czyli:</div>\n<ul type="disc">\n <li style="text-align: justify;"><a href="?l1=leksykon&lid=568">fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</a> jak w dialekcie mazowieckim, obecna na dużym obszarze gwary lasowskiej (Wójtowicz 1966), wedlug Stanisława Bąka charakterystyczna tylko dla części północnej (Bąk 1926: ), np. <em>w razie piorunó<u>f j</u>ak bijo</em><em>J, albo </em><em><sup>ł</sup>obro<u>s n</u>awet Matki Boski</em><em>J, </em><em>ty<u>s m</u>iało </em><em>J, ro<u>s n</u>a tydziej</em> = w razie piorunów jak biją, obraz nawet Matki Boskiej, raz na tydzień,</li>\n <li style="text-align: justify;"><a href="?l1=leksykon&lid=569">fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca</a> jak w dialekcie małopolskim, charakteryzuje południe obszaru, sięgając dość daleko na zachodzie na północ obszaru zajmowanego przez gwarę lasowską (zob. Wójtowicz 1966, mapa wyżej), <i>świa<u>d j</u>inny</i><em>, </em><em>je<u>z j</u>armak, ławe<u>g n</u>asprawioł, kawełecu<u>ź m</u>ały </em><em>= świat inny, jes(t) jarmark, ławek nasprawiał</em><em>, </em><em>także w formach historycznie złożonych, np. przyniózem</em><em>, mógem, stługem, zaseda<sup>e</sup>m </em> = przyniosłem, mogłem, stłukłem, zaszedłem.</li>\n</ul>\n<div style="text-align: justify;"> </div>\n<div><b>Samogłoski nosowe i grupy <i>eN, oN, aN</i></b></div>\n<div> </div>\n<div>\n<p style="text-align: justify;">Bardzo zróżnicowana jest wymowa <a href="?l1=leksykon&lid=691">samogłosek nosowych</a> i połączeń samogłoska ustna + spółgłoska nosowa w gwarze lasowskiej (zob. Mapa nr 5. Wymowa samogłosek nosowych i grup <em>eN, oN, aN</em> w gwarze lasowskiej. Za: Wójtowicz 1966, mapa nr II, III, IV).<span style="font-size: 12pt;"> </span></p>\n<p><a title="Mapa nr 5. Wymowa samogłosek nosowych i grup <i>eN, oN, aN</i> w gwarze lasowskiej. Za: Wójtowicz 1966, mapa nr II, III, IV" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px;" href="cmsimg/LasM05.jpg"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/LasM05.jpg" /></a></p>\n<p style="text-align: justify;">Wynika to z zetknięcia się na tym terenie gwar o różnych sposobach kontynuacji samogłosek nosowych (jw.: 105). Zróżnicowanie dotyczy zarówno rezonansu nosowego. jak i barwy tych samogłosek.</p>\n</div>\n<div> </div>\n<div style="text-align: justify;"><a href="?l1=leksykon&lid=760">Zanik nosowości</a> we wszystkich pozycjach (zarówno w śródgłosie, jak i w wygłosie obu nosówek) dotyczy wschodniego i północnego krańca obszaru gwary lasowskiej, tj. między Tarnobrzegiem i Mielcem w zakolu Wisłoki oraz na północy od Sandomierza poza wsie Stale i Jamnica, np. <i>debowe, geś, mieso, sprezyny, gołebie, jecmiej, chorogwie, jaszczu<sup>o</sup>b, prosiotko, ciognie, krozek, moka, wosso </i>= dębowe, gęś, mięso, sprężyny, gołębie, jęczmień, chorągwie, jastrząb, prosiątko, ciągnie, krążek, mąka, wąższą (Wójtowicz 1966: 105-106). W uwzględnionych w kompendium wsiach tylko Jamnica leży w obrębie obszaru z całkowitą <a href="?l1=leksykon&lid=545">denazalizacją</a>, natomiast Dąbrowica znajduje się na granicy gwar z nosówkami i beznosówkowego, stąd tez najwięcej przykładów odnosowienia z tych wsi. Współczesne nagrania utratę nosowości w śródgłosie poświadczają dość rzadko, por. np. <em>gałuski</em><em>, </em><i>pemietom</i>, <i>świecone</i>, <i>poświcono</i>, <i>w reke</i><i>, <em>klykać </em></i>J, <i>pamietom, tako prześlyca </i>D <em>= gałązki, pamiętam, święcone, poświęcone, w rękę, klękać, przęślica;</em> <span>częściej -ą</span> w wygłosie, np. <em>na siódmo</em> = na siódmą, <i>pilnować jo</i><i>,</i> <i>z jedno dziuro</i><i>, pod studnio</i><i>, przed środo popielcowo </i>D, <i>z procesjo</i> J.<em> </em>W języku informatorki z Dąbrowicy, także z Jamnicy widać dużą wariantywność, obok dość częstych form odnosowionych liczne są przykłady z zachowaniem nosowości, zazwyczaj ilustrujących wymowę wąską lub lekko tylko zwężoną, np. <i>z gronzlem</i><i>, </i><em>mio</em><em><sup>u</sup>ndlyca, wycio</em><em><sup>u</sup>ngo</em> <em> wysprzuntać, gorunc, świ(n)ty</em><em>J </em>= miądlica(= międlica), wyciąga,wysprzątać, gorąc, gałązki, święty.</div>\n<div style="text-align: justify;">Odnosowienie tylko przed spółgłoskami szczelinowymi widoczne jest we wsiach między Sanem a Wisłokiem. W innych pozycjach, np. w śródgłosie przed zwartymi i zwartoszczelinowymi, nosówki wymawiane są w sposób rozłożony, np. <em>czysto, ciżko, gysior, pechyrz, dziu<sup>o</sup>sła, su<sup>o</sup>siod, wiu<sup>o</sup>zke</em><em> </em>= często, ciężko, gęsior, pęcherz, dziąsła, sąsiad, wiązkę (zob.<a href="?l1=leksykon&lid=677">rozłożona wymowa samogłosek nosowych</a>. Co do barwy to obserwuje się zwężoną realizację obu nosówek. Dziś wymowa ta utrzymuje się niekonsekwentnie.</div>\n<div style="text-align: justify;"> </div>\n<div style="text-align: justify;">Trzeci typ gwar to te, w których nosówki przed spółgłoskami zwartymi i zwartoszczelinowymi są wymawiane w sposób rozłożony, jak w polszczyźnie ogólnej, ale występuje sporo wyrazów z zanikiem nosowości (głównie wsie łączące się z gwarami kielecko-sandomierskimi charakteryzującymi się denazalizacją), np. <i>miedlyca, predzy, pamietom, wiecy, wciogle, ksiozka </i>= międlica, prędzej, pamiętam, więcej, (w)ciągle, książka.</div>\n<div style="text-align: justify;"> </div>\n<div style="text-align: justify;">Nosowość wokaliczna we wszystkich pozycjach, także w śródgłosie przed zwartymi i zwartoszczelinowymi (a nie tylko przed szczelinowymi jak odmianie ogólnopolskiej), cechuje gwary wsi z<a href="?l1=leksykon&lid=728"> szeroką wymową samogłoski przedniej <i>ę</i></a>, np. <i>ga<sup>n</sup>si, ta<sup>n</sup>dy </i>[nie: tandy],także na pograniczu tej wymowy, np. <i>dęby</i> [nie: demby], <i>wkrąco </i>[nie: wkronco]. Samogłosce <i>ę</i> odpowiada albo dźwięk pośredni między <i>a</i> i <i>e</i> nosowym, bliższy <i>a</i>, lub jako także dźwięk pośredni, ale bliższy <i>ę</i>, zapisywany tu w sposób uproszczony jako <i>ę<sup>a</sup></i> w obu przypadkach, np. <i>gę<sup>a</sup>bę<sup>a</sup>, rę<sup>a</sup>kach, na wiesnę<sup>a</sup>, krę<sup>a</sup>ci</i> = gębę, rękach, na wiosnę, kręci. Rzadziej <i>ę</i> utożsamia się całkowicie z <i>a</i> nosowym, zapisywanym jako <i>a<sup>n</sup></i>, <i>ma<sup>n</sup>ża, pia<sup>n</sup>knie, wysta<sup>n</sup>pie, pa<sup>n</sup>drok, świa<sup>n</sup>to </i>= męża, pięknie, występie, pędrak, święto. Spośród wsi uwzględnionych w niniejszym opracowaniu Wola Raniżowska i Mazury reprezentują ten typ gwarowy, natomiast na granicy nosowości wokalicznej jest położona Dąbrowica. We współczesnych nagraniach brak takich przykładów, ale poświadczają one szeroką (co do barwy) artykulację nosówki przedniej, niekiedy z odnosowieniem, por. np. <em>kolandy, </em><i>kolandniki</i>, <i>koladowały</i>, <em>chrzoknana</em>WR<em>, piakni</em><em>e, ra(n)k''amy</em><em>, </em><i>mianki</i> M = kolędy, chrząknęła, pięknie, rękami,. Szczególnie we wsi Mazury licznie odnotowano formy beznosówkowe, np. <i>na Świe<sup>a</sup>tygo</i>, <i>piaknie</i>, <i>rakiamy</i><i>, sosiady</i><i>, do przedzienia</i> M, ale obok przykładów z nosówkami, np. <i>rankiami</i><i>, skrencało sie</i><i>, przondły</i> M, także w innych wsiach, por. <i>czestowały</i> WŻ, <i>w kocisku, </i><i>za kolede</i><i>, szczeście </i>WR = częstowały, w kącisku, za kolędę, szczęście.</div>\n<div style="text-align: justify;"> </div>\n<div style="text-align: justify;">Wymowa samogłosek taka jak w języku ogólnym, tj. rozłożona przed spółgłoskami zwartymi i zwartoszczelinowymi, a wokaliczna przed szczelinowymi, obejmuje wsie wzdłuż drogi Mielec – Dębica oraz kilka wsi wokół Rzeszowa (Wójtowicz 1966: 107). Ten typ artykulacji nosówek w związku z oddziaływaniem polszczyzny ogólnej coraz bardziej się rozszerza także na inne wsie lasowskie. Także w tej części opisywanego obszaru lasowskiego dość często obserwuje się odnosowienie w przyrostku tematycznym <i>-ną- </i>czasowników, np.<i> <sup>ł</sup>udźwignuć, zwinoć, dotchnoć, zasunoć </i>= udźwignąć, zwinąć, dotknąć, zasunąć<i>. </i></div>\n<div style="text-align: justify;">Wymowa grup <i>ęł, ęl, ął</i> w formach czasu przeszłego jest natomiast taka jak w wielu gwarach polskich, tj. jak <i>en</i>, <i>on </i>z przesunięciem nosowości na spółgłoskę, np. <em>zacerpnena</em>J<em>, </em><em><sup>ł</sup>obcien</em><i>y, <em>chrzoknana</em></i><em>, </em><i>przyje</i><i><sup>a</sup>ny</i> <em> </em>WR, <i>zacon</i><i>, wzion, zgieni</i> H = zaczerpnęła, obcięły, chrząknęła.</div>\n<div style="text-align: justify;">Sporadycznie poświadczona obecnie wymowa <i>ę</i> jako <i>ej</i> typu <em>piejć jojek</em><em>, </em><i>gejsi </i>D = pięć jajek, gęsi wynika natomiast z rozłożenia <i>ę > eń</i>, a następnie zaniku zwarcia <i>ń</i>. </div>\n<div style="text-align: justify;"> </div>\n<div style="text-align: justify;">Z artykulacją samogłosek nosowych wiąże się realizacja grup <i>eN, oN, aN</i>, czyli połączeń samogłoska ustna + spółgłoska nosowa. Grupa <i>eN</i> jest realizowana najbardziej różnorodnie w zależności od obszaru gwarowego i sposobu wymowy samogłoski nosowej <i>ę</i>. Wymowa <i>ę</i> i <i>eN</i> jest całkowicie zbieżna. Tam, gdzie panuje jej szeroka artykulacja, tam również grupa <i>eN</i> jest realizowana szeroko jako <i>a<sup>e</sup>N, aN</i>, np. <i>la<sup>e</sup>n, ta<sup>e</sup>n, ka<sup>e</sup>mia<sup>e</sup>ń, przyja<sup>e</sup>mnie, atrama<sup>e</sup>nt, żaniaty, źranica, sukianki, codzianna</i> = len, ten, kamień, przyjemnie, atrament, żeniaty (tj. żonaty), źrenica, sukienki, codzienna. Na innych terenach, zwłaszcza na samej północy w widłach Wisły i Sanu oraz pod Rzeszowem i w widłach Wisłoka i Sanu, gdzie nosówka <i>ę</i> jest wymawiana wąsko, także grupa <i>eN</i> jest tak realizowana, np. <i>zimia<sup>o</sup>ki, za<sup>o</sup>pa<sup>o</sup>lynie, g<sup>ł</sup>olynie, bochynek, kamiyń, ciymno, lyn </i>= ziemniaki, zapalenie, golenie, bochenek, kamień, ciemno, len. Artykulacja grupy <i>oN</i> jest zwężona, tak jak i nosówki tylnej <i>ą</i> przeważa nad Sanem, w widłach San – Wisłok oraz koło Rzeszowa, przy czym najczęściej samogłoska brzmi jak dźwiek pośredni między <i>u</i> i <i>o</i> (zapis <i>u<sup>o</sup></i>), rzadziej utożsamia sie z <i>u</i>, np. <i>cerwu<sup>o</sup>nka, ku<sup>o</sup>niczyna, solu<sup>o</sup>ne, bru<sup>o</sup>ń, kumora, dum</i> (jw.: 118) = czerwonka, koniczyna, solone, broń, komora, dom. Słabe ścieśnienia, a więc dźwięk pośredni między <i>o</i> i <i>u</i>, ale bliższy <i>o</i> (zapis: <i>o<sup>u</sup></i>), charakteryzują gwarę wsi nad Wisłą i Wisłoką, obocznie do <i>o</i> jasnego, np. <i>ko<sup>u</sup>nopne, sło<sup>u</sup>nina, welo<sup>u</sup>n, wro<sup>u</sup>ny, ko<sup>u</sup>minów</i> = konopne, słonina, welon, wrony, kominów. Nagrania dokonane obecnie potwierdzają częściej wymowę wąską grupy <i>eN</i> i <i>oN</i>, np. <em>z korzynia</em><em>, </em>siedym WŻ, <em>dumu, hunorno</em><em>, </em><i>słómy</i> <i>chrunić</i> J, <i>kómory</i> M <em> </em>= z korzenia, do domu, honorna, ale też i wymowę rozszerzoną samogłoski przedniej, np. <i>potam</i>, <i>le<sup>a</sup>n</i> M, <i>pod progam</i> WR.</div>\n<div style="text-align: justify;"> </div>\n<div style="text-align: justify;">Specyficzna jest realizacja grupy <i>aN </i>(zob. <a href="?l1=leksykon&lid=692">samogłoski przed spółgłoskami nosowymi</a>), gdyż zaobserwować tu można wyraźne przejście <em>aN</em> > <em>eN</em><em> || a<sup>e</sup>N, </em>które utrzymuje się zwłaszcza w pewnych pozycjach morfologicznych, takich jak: imiesłowy bierne i przymiotniki z przyrostkiem <em>-any</em><em>,</em> np. <em>kocheny, jagleno, lnieno, śkla<sup>e</sup>nne, wybra<sup>e</sup>ne, kocha<sup>e</sup>ny</em>, rzeczowniki na <em>-anie</em>, np. <em>przykozenio, skarenie, do sienio, chowenio, zebrenie, schowa<sup>e</sup>nie </em><em>= przykazania, skaranie, do siania, chowania, zebranie, schowanie,</em><em>narzędnik lmn. rzeczowników, np. </em><em>z łokemy, trachtoremy, lyściemy, krowa<sup>e</sup>my, puga<sup>e</sup>my</em> = z łąkami, traktorami, liścmi, krowami, pługami (Wójtowicz 1966: 12-114). Cecha ta została poświadczana współcześnie w nagraniach: <em>grosika nie miałem, ale co miałem zrobić, chodziłem</em><em>, </em><i>spałem</i> (kobieta), <em>ugotoweno, </em><i>pemietom<em> </em></i>J = grosika nie miałam, ale co miałam zrobić, chodziłam, ugotowana, pamiętam.</div>\n<div style="text-align: justify;"> </div>\n<div style="text-align: justify;">Samogłoska w grupie <i>uN</i> z kolei ulega obniżeniu, stąd wymowa <i>u<sup>o</sup>N</i> lub nawet <i>oN</i>, np. tru<sup>o</sup>nki, gatu<sup>o</sup>nek, kołton, gront, frasonek = trunki, gatunek, kołtun, grunt, frasunek (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=679">rozszerzenie artykulacyjne</a>. Zjawisko to charakteryzuje gwary większości wsi nad Wisłą, Wisłoką i na południe od linii łączącej Wisłokę poprzez Rzeszów z Sanem (jw.: 119). Podobnie obniżeniu podlegają samogłoski <i>i, y</i>, czyli <i>iN, yN > i<sup>e</sup>N, y<sup>e</sup>N, eN</i>, przy czym w nagłosie taka grupa zawsze jest prejotowana, por. <i>jendyki, jenteres, dziewczenka, try<sup>e</sup>nkuje, sy<sup>e</sup>na</i> = indyki, interes, dziewczynka, tynkuje, syna.</div>\n<div style="text-align: justify;"><b> </b></div>\n<div style="text-align: justify;"><b>Samogłoski pochylone</b></div>\n<div> </div>\n<div><a href="?l1=leksykon&lid=683">Samogłoski pochylone</a> utrzymują się jako dźwięki pośrednie albo na ogół podlegają jeszcze silniejszemu ścieśnieniu i zrównują się w wymowie z odpowiednimi samogłoskami wyższymi (zob. niżej Mapa nr 8 z linią zasięgu samogłoski pochylonej <i>o</i> jako dźwięku pośredniego):</div>\n<div><span> a)<span> </span></span><a href="?l1=leksykon&lid=684">samogłoska pochylona <i>a</i> </a>> <i>o</i>: <i>pracowito</i><i>, wyprowodzały</i><i>, musioł</i><i>, rózecko krzywo, biołej</i> D,<i>wigiljo</i><i>, mioł</i><i>, godało</i><i>, wsodzało</i> J,<i> śniodanie, starodowny borszcz, </i><i>z jojkami</i><i>, kwiotki</i> WŻ, <i>posioć</i><i>, </i><i>sioło</i><i> sie, pniocku,</i><i> ziorka, down</i><i>i, tkoca</i> M, <i>naprowde</i><i>, chłopok, gospodorz</i> WR, <i>cworto</i><i>, mioł, zostoł</i> H;</div>\n<div><span> b)<span> </span></span><a href="?l1=leksykon&lid=685">samogłoska pochylona <i>e</i></a> > <i>i</i> po spółgłoskach miękkich, <i>y</i> po stwardniałych i twardych: <i>śpiwała</i><i>,</i> <i>śpiwki, </i><i>świciła sie</i><i>, dziżce</i><i>, wisz</i><em>, chlyb</em><em>, syr</em><em>D,</em> <i>świciło</i>, <i>przesiwo sie</i> J, <em> </em><i>podliwać</i><i>, podsiwało</i><i>, na talirzach</i> WŻ, <i>kobity</i> M, <i>kawalir,</i><i> śmisne, dziża</i> WR, <i>nalywo</i><i>, wis</i><em>H, w grupie </em><em>-ir-||-irz-</em><em>: </em><i>sirotka</i>, <i>wirzbowy</i><i>, wirzchołek, zbirało,</i> D,<i>siekire</i>, <i>najpirw, </i><i>sie ro</i><i>zciro</i><i>, piróg</i><i>, </i>J, <i>pirszem, </i><i>dopiro</i> WŻ, <i>pirsigo </i>WR, <i>ścirznisku</i><i>, zbirać</i> M, <em>pirs</em><em>zoki </em><em>H;</em></div>\n<div><span> c)<span> </span></span><a href="?l1=leksykon&lid=686">samogłoska pochylona <i>o</i></a> > często <i>u</i>: <i>popiół</i><i>,</i><i>różeńke</i><i>, rózecke,</i> <em>du dumu</em> D, <i>wiecór </i>WR, niekiedy różnice w zakresie <i>o – ó (u), </i>np. <i>dwoch</i> WŻ, <i>spodnice</i> M.</div>\n<div>Dźwięk pośredni <i>a<sup>o</sup></i> Janina Wójtowicz notowała w wielu wsiach środka Puszczy Sandomierskiej i nad Wisłą, ale nigdy jako realizacji jedynej (obocznie z <i>o</i> i <i>a</i> jasnym), np. <i>pra<sup>o</sup>wda, pta<sup>o</sup>ski, śća<sup>o</sup>f, piosek, śniodanie, tworog</i> (1966: 85-86). Pochylone <i>o</i> jako dźwięk pośredni <i>o<sup>u</sup></i> (bliższy <i>o</i>) lub <i>u<sup>o</sup></i> (bliższy <i>u</i>) zachowało się na północy (na linii Stale – Jamnica) i na południowym wschodzie obszaru lasowskiego,np. <i>b<sup>ł</sup>oro<sup>u</sup>wki, p<sup>ł</sup>owro<sup>u</sup>z, chto<sup>u</sup>rego, żarnu<sup>o</sup>wke, źru<sup>o</sup>dło, mu<sup>o</sup>j</i> = borówki, powróz, którego, żarnówkę, źródło, mój. Na pozostałym terenie utożsamiło się w wymowie z <i>u</i>.</div>\n<div> </div>\n<div><b>Spółgłoski protetyczne</b></div>\n<div><b> </b></div>\n<div>Spośród spółgłosek protetycznych najczęściej występuje <i>u</i> niezgłoskotwórcze. <a href="?l1=leksykon&lid=624">Labializacja</a> dotyczy przede wszystkim samogłosek <i>o</i>, <i>u</i> w nagłosie, np. <em><sup>ł</sup>ot <sup>ł</sup>ognia, <sup>ł</sup>obić, <sup>ł</sup>odgarnon, <sup>ł</sup>osiem</em><em>, </em> <em><sup>ł</sup></em><i>umar</i>, <em><sup>ł</sup></em><em>utykała </em>= od ognia, obić, odgarnął, osiem, umarł, utykała, dobrze poświadczona w nagraniach współczesnych, np. <i>w <sup>ł</sup>okno</i> , <i><sup>ł</sup>od <sup>ł</sup>ognia, <sup>ł</sup>obrywało, <sup>ł</sup>ołtarz, <sup>ł</sup>obyjście</i> J,<sup> <i>ł</i></sup><i>obiło,</i><i> <sup>ł</sup>okowite </i>D, <i> <sup>ł</sup>odejść, <sup>ł</sup>oszczejsy</i> M,<i><sup>ł</sup>uciero, </i><i><sup>ł</sup>umieso sie</i>J,. Rzadka jest <a href="?l1=leksykon&lid=656">prejotacja</a>, głównie obserować ją można było w nagłosie imion, np. <i>Jada<sup>o</sup>m, Jagata, Jantek, Jagniska, </i>rzadziej w nazwach pospolitych, np. <i>jadwukot, jakurat, japtyka, jalkirz</i> = adwokat, akurat, apteka, alkierz. Także obecnie ma zasięg ograniczony, np. <i>Jagaty </i>J, <i>jigły </i>D. Podobnie rzadko pojawia się protetyczne <i>h</i> (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=670">przydech</a>), np, <i><sup>h</sup>areśt, <sup>h</sup>aptyka, <sup>h</sup>armaty = </i>areszt, apteka, armaty.</div>\n<div><b> </b></div>\n<div><b>Wymowa <i>ń</i></b></div>\n<div> </div>\n<div>Wymowa spółgłoski ń jest zróżnicowana, zależna zarówno od obszaru gwarowego, jak i od pozycji w wyrazie (przed spółgłoską szczelinową, zwartą, zwartoszczelinowa, w wygłosie). Zaobserwowano cztery sposoby artykulacji tej głoski:</div>\n<div><span> 1)<span> </span></span>we wszystkich pozycjach przejście <em>ń</em> > <i>j<sup>n</sup></i>, tj. <em>j</em> nosowe (oznaczane tu <i>j<sup>n</sup></i>, gdzie <i>n</i> w indeksie górnym oznacza nosowość), czyli uszczelinowienie <i>ń</i> z zachowaniem jednak nosowości, w środku dawnej Puszczy Sandomierskiej, np.</div>\n<div><span> 2)<span> </span></span>we wszystkich pozycjach przejście <em>ń</em> > <em>j</em><em>, a więc odnosowienie i uszczelinowienie, głównie we wsiach nad Wisłoką i nad Wisłą, w nagraniach poświadczone z Dąbrowicy, Jamnicy, Woli Żarczyckiej i Woli Raniżowskiej, np. </em><i>błogosławiejstwo<em>, zakojczyło sie,</em></i><em>WŻ, <sup>ł</sup>ogiej</em><em>J, </em><i>Kasiejke</i><i>, tajcować</i> D, <em>pomarajcowe</em> WR = błogosławieństwo, zakończyło się, ogień, pomarańczowe;</div>\n<div><span> 3)<span> </span></span>przed spółgłoska zwartą <i>c, cz</i> stwardnienie <i>ń > n</i>, tj. wymowa typu <i>łancuch, poncochy, Łancut, skoncuł</i>, obecna na krańcu południowo-wschodnim, w okolicach Leżajska, gdzie niewątpliwie jest rezultatem oddziaływania gwar kresowych (jest to już w części najdalej wysuniętej na wschód obszar Pogranicza wschodniego młodszego), notowana obecnie w Woli Żarczyckiej, np. ;</div>\n<div><span> 4)<span> </span></span>utrzymanie bez zmiany artykulacji środkowojęzykowej, zwarto-nosowej, czyli wymowa <i>ń </i>jak w polszczyźnie ogólnej we wsiach na wschodzie, między Sanem a Wisłokiem.</div>\n<div>Na wymienionych obszarach wymowa <i>ń</i> zazwyczaj nie jest konsekwentna. Obok form z odnosowieniem spotyka się przykłady z zachowaniem nosowości i uszczelinowieniem. Wymowa może się wahać nawet w języku tych samych osób. Denazalizacja <i>ń</i> nie jest ustabilizowana, stąd geografia zjawiska nie jest wyraźnie ustalona. Konsekwentna wymowa panuje tylko w niektórych wsiach nad Wisłoką i nad Wisłą. W środku obszaru lasowskiego zauważa się chwiejność wymowy (Wójtowicz 1966: 47-50). Wyraźnie terytorialne zlokalizowane zjawisko z tego zakresu to tylko wymowa typu <i>łancuch, poncochy</i> (zob. niżej Mapa nr 8, na której przedstawiono obok innych cech także izoglosę omawianego zjawiska).</div>\n<div><b> </b></div>\n<div><b>Wybrane zjawiska fonetyczne pochodzenia mazowieckiego</b></div>\n<div><b> </b></div>\n<div>Do cech charakterystycznych gwary lasowskiej genetycznie mazowieckich (zob. Pastuszeńko 1929/1930, Wójtowicz 1964) można zaliczyć następujące:</div>\n<div> </div>\n<div><span> a)<span> </span></span>zróżnicowaną także wymowę miękkiego <i>l’ </i>(tj. <i>l</i> przed samogłoską <i>i</i>), tj. stwardnienie <i>l’</i>, czyli występowanie twardej spółgłoski <i>l</i> w grupie <em>li</em>, jak w dialekcie mazowieckim, stosunkowo dobrze się utrzymującą także obecnie, np. <i>sie polyło</i> J, <i>zawalyła</i>, <i>cierlycy</i>, <i>blyskie</i> M, <i>my śly i piscely</i>, <i>tablyca, tablycke</i>, <i>spolyć</i>, <i>kupily, ujrzely</i> H, <i>miondlyła, miondlyca </i>D = się paliło, zawaliła, cierlicy, bliskie, my szli i piszczeli, tablica, tabliczkę, spalić, kupili, ujrzeli, międliła, międlica, lub spółgłoski miękkiej jak w języku ogólnym; zob. Mapa nr 6 Wybrane zjawiska pochodzenia mazowieckiego w gwarze lasowskiej. Za: Wójtowicz 1966, mapa nr V);\n<p><a title="Mapa nr 6 Wybrane zjawiska pochodzenia mazowieckiego w gwarze lasowskiej. Za: Wójtowicz 1966, mapa nr V." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px;" href="cmsimg/LasM06.jpg"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/LasM06.jpg" /></a></p>\n </div>\n<div><span> b)<span> </span></span><a href="?l1=leksykon&lid=720">stwardnienie <i>w’</i> w grupie </a><i><a href="?l1=leksykon&lid=720">św</a>’</i> zgodnie z dialektem mazowieckim, np. <i>śwynia, śwat</i> = świnia, świat, utrzymujące się reliktowo w niektórych wsiach środkowej części dawnej Puszczy Sandomierskiej (Pastuszeńko 1929/1930: 156-157, Wójtowicz 1966: 64);</div>\n<div><span> c)<span> </span></span>twarda wymowa <i>m’</i> w zaimku <i>my</i> = mi oraz w końcówce narzędnika lmn. <i>-amy, -my </i>obejmująca większość obszaru lasowskiego bez pasa południowo-wschodniego (Pastuszeńko 1929/1930: 157-158; Wójtowicz 1966: 26), także cecha genetycznie mazowiecka, potwierdzona współcześnie, por. <i>temy babamy tam</i><i>; z sadzamy</i><i>; za niemy,</i><i> sznurkamy</i>D;</div>\n<div><span> d)<span> </span></span>mieszanie <a href="?l1=leksykon&lid=714">spółgłosek tylnojęzykowych</a> <i>k’ k</i> w pewnych pozycjach morfologicznych, czyli twardą realizację <i>k’</i> w grupie <i>kie</i> w narzędniku lp. i miękką w połączeniu <i>-ke- < -ka- </i>w narzędniku lmn. lmn. rzeczowników zakończonych na spółgłoskę <i>-k-</i>, cechę pochodzenia mazowieckiego, por. np. <i>boka<sup>e</sup>m, rękiemy, rękia<sup>e</sup>my </i>= bokiem, rękami;</div>\n<div><b> </b></div>\n<div><b>Wybrane inne zjawiska fonetyczne pochodzenia małopolskiego</b></div>\n<div> </div>\n<div>Do cech fonetycznych typowo małopolskich, oprócz omówionego wyżej mazurzenia i fonetyki międzywyrazowej udźwięczniającej, silnej labializacji, zaniku zwarcia <i>ń</i>, należą jeszcze inne, takie jak m.in.:</div>\n<div><span> a)<span> </span></span><a href="?l1=leksykon&lid=669">przestawkę</a> w grupie <em>źr</em> w wyrazie <em>ujrzeć</em> i w czasownikach pokrewnych (zob. Mapa nr . ), np.: <em>urzić</em>, <em>porzić</em><em>, </em><em>nigdy w innych wyrazach (zawsze </em><em>śr, źr: środa, śrybło, źródło</em><em>),</em> jak w gwarach dużej środkowej Małopolski po lewej stronie Wisły – kielecko-sandomierskich, niepoświadczoną we współczesnym materiale, oraz inne przykłady przestawki uwarunkowane leksykalnie, np. <i>druślak</i> = druszlak (w takiej postaci w bardzo wielu gwarach, także południowomałopolskich), archaiczna postać <i>drzeń || dżdżeń</i> = rdzeń, a więc bez metatezy, jaka zaszła w polszczyźnie ogólnej w tym wyrazie (zob. niżej Mapa nr 8 z zaznaczonym zasięgiem występowania wyrazu w tej postaci), </div>\n<div><span> b)<span> </span></span><a href="?l1=leksykon&lid=666">przejście wygosowego <i>-ch > -k</i>,</a> cecha w przeszłości ogólnomałopolska, obecnie o ograniczonym zasięgu. W gwarze lasowskiej zachowała się tylko reliktowo, sporadycznie, w końcówkach fleksyjnych, np. <i>po chałupak, we wiu<sup>o</sup>onkach, we drzwiak, śtyrek, tyk baniek</i>, i w partykule <i>niek</i> = niech (Wójtowicz 196650-51). Najdalej na wschodzie była notowana we wsi Medynia położonej nad Wisłokiem;</div>\n<div><span> c)<span> </span></span><a href="?l1=leksykon&lid=535">brak przegłosu</a> <i>e > ‘o</i>, czyli upowszechnienie się tematów nieprzegłoszonych, typowe zwłaszcza dla dialektu małopolskiego, poświadczone obecnie, por. np. <i>sie wiezło</i><i>, sie gnietło</i> <i>sie niesło</i> M,<i>pieruny</i> J, <i>niesły </i>D.</div>\n<div> </div>\n<div><b>Inne cechy fonetyczne</b></div>\n<div> </div>\n<div>Wymienić tu warto archaizmy fonetyczne, takie jak wymowa <i>ł</i> przedniojęzykowo-zębowego czy palatalnego <i>l’, </i>w każdej pozycji, dźwięcznego <i>h</i>, które mogą być wsparte oddziaływaniem pobliskich gwar peryferyjnych (Pogranicza wschodniego młodszego, południowokresowych), gdzie tego typu wymowa zachowała się do dziś, por. </div>\n<div><span> a)<span> </span></span>przedniojęzykowo-zębowe <em>ł</em><em>na północy</em><em>, </em><em>poświadczone jeszcze współcześnie (zaznaczone pogrubieniem </em><em><b>ł</b></em><em>) w tekstach z Jamnicy, por. np. </em> <i>b<b>ł</b>ogos<b>ł</b>awiejstwo</i><em>, najs<b>ł</b>awniejsze, m<b>ł</b>odej, o</em><em>krong<b>ł</b>o</em><em>J, </em><i>m<b>ł</b>odygo</i>, <i>by<b>ł</b>o</i>, <i>kościo<b>ł</b>a</i> WŻ, <em> </em>= błogosławieństwo, najsławniejsze, młodej, okrągła (zob. niżej Mapa nr 8 z zaznaczonym zasięgiem występowania <i>ł</i>), </div>\n<div><span> b)<span> </span></span>różną wymowę spółgłoski <i>l </i>(tj. l przed samogłoskami <i>a, e, o, u, ę, ą</i>), tj. realizację zgodną z polszczyzną ogólną (twardą) lub wymowę półpalatalną w każdej pozycji (zachowaną także szczątkowo obecnie), np. <em>wesel''e, korowol''e</em> H = wesele, korowole, dość często jeszcze notowaną na początku lat 60. XX wieku przez Janinę Wójtowicz u najstarszego pokolenia (1966: 46-47), podczas gdy pod koniec XIX wieku rejestrowano powszechną wymowę miękką <i>l’</i> (tak jak do dziś na Kresach wschodnich) w każdej pozycji, niezależnie od następującej od niej samogłoski (Matusiak 1880: 12);</div>\n<div><span> c)<span> </span></span>dźwięczne <i>h</i> (zaznaczane pogrubieniem), tak jak na Kresach, np. <b><i>h</i></b><i>aftka, <b>h</b>arbaty, <b>h</b>ardy, <b>h</b>armonij</i>.</div>\n<div> </div>\n<div><b>Zróżnicowanie fonetyczne gwary lasowskiej</b></div>\n<div><br />\n<p><a title="Mapa nr 7. Zróżnicowanie gwary lasowskiej. Za: Wójtowicz 1967." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px;" href="cmsimg/LasM07.jpg"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/LasM07.jpg" /></a></p>\nJanina Wójtowicz, badając gwarę Lasowiaków, obszar między Wisłą, Wisłoką, Sanem a Wisłokiem podzieliła na cztery główne zespoły gwarowe ze względu na występowanie czy brak niektórych cech fonetycznych (zob. Mapa nr 7. Zróżnicowanie gwary lasowskiej. Za: Wójtowicz 1967). Widać, jak na mapach syntetycznych wyznaczają go zasięgi różnych zjawisk grupujące się w dużym nasileniu w poszczególnych częściach obszaru lasowskiego.</div>\n<div><strong> </strong></div>\n<div><strong>\n<p><a title="Mapa nr 8. Cechy wyodrębniające zespół wschodni gwary lasowskiej. Za: Wójtowicz 1966, mapa nr I." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px;" href="cmsimg/LasM08.jpg"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/LasM08.jpg" /></a></p>\nI. </strong><strong>Obszar wschodni</strong> obejmuje tereny między Sanem a Wisłokiem (zob. Mapa nr 8. Cechy wyodrębniające zespół wschodni gwary lasowskiej. Za: Wójtowicz 1966, mapa nr I). Jego wschodnia granica przebiega od Leżajska po Rzeszów, na zachodzie kończy się na dawnej granicy województwa sandomierskiego, lecz granica ta nie jest wyraźna. Jego cechy gwarowe to: brak mazurzenia (w najbardziej na wschód wysuniętej jego części), przejście <i>o</i> długiego w <i>ó</i>, występowanie <i>ł</i> przedniojęzykowo-zębowego, występowanie miękkiego <i>l''</i> w grupie <i>l''i</i>, a także półpalatalnego <i>l''</i> w połączeniu z innymi samogłoskami. Do drobniejszych cech należą: grupa <i>źr</i> w czasowniku <i>u</i><i>jr</i><i>zeć</i>i w wyrazach pokrewnych (<i>uźryć</i>), stwardnienie <i>ń</i> przed <i>c, cz</i> (<i>ponczo</i><i>chy, łancu</i><i>ch</i>), archaiczna postać <i>drzeń</i> realizowana jako <i>dżżyń</i> (rdzeń). Warto jednak zaznaczyć, że zachodnia część obszaru wschodniego (pod wpływem osadników, którzy dotarli na te tereny w XVI wieku) mazurzy.</div>\n<div><strong> </strong></div>\n<div><strong>\n<p><a title="Mapa nr 9. Cechy fonetyczne wyodrębniające zespół środkowy gwary lasowskiej. Za: Wójtowicz 1966, mapa nr II." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px;" href="cmsimg/LasM09.jpg"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/LasM09.jpg" /></a></p>\nII. </strong><strong>Obszar środkowy</strong> Puszczy Sandomierskiej to tereny przyległe do Sanu (zob. Mapa nr 9. Cechy fonetyczne wyodrębniające zespół środkowy gwary lasowskiej. Za: Wójtowicz 1966, mapa nr II). Cechy charakterystyczne dla gwar tego terenu to: rozszerzona wymowa nosówki przedniej <i>ę </i>w kierunku nosowego <i>a</i>, paralelnie do niej także szeroka realizacja grupy <i>eN</i>, czyli przejście grupy <i>eN</i> w <i>aN</i>, wokaliczna (nierozłożona) nosowość samogłosek nosowych, występowanie twardego <i>k</i> przed końcówką N lp. (<i>bokam, rogam</i>), brak zmiany barwy samogłoski <i>u</i> występującej przed <i>N</i>, tj. w grupie <i>uN</i>, występowanie ścieśnionego <i>e</i> w końcówce <i>-ego</i> w D. lp. przymiotników i zaimków przymiotnych oraz liczebników porządkowych (<i>-ego, -ygo</i>), występowanie <i>d</i><i>a<sup>o</sup>j</i> w miejsce <i>daj</i> (w innych wsiach <i>dej</i>), zachowywanie spółgłoski <i>r</i> w wyrazie <i>marszczyć, zmarszczki</i>.</div>\n<div><strong> </strong></div>\n<div><strong>\n<p><a title="Mapa nr 10. Cechy fonetyczne wyodrębniające zespół północny gwary lasowskiej. Za: Wójtowicz 1966, mapa nr III." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px;" href="cmsimg/LasM10.jpg"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/LasM10.jpg" /></a></p>\nIII.</strong> <strong>Obszar północny</strong> (zob. Mapa nr 10. Cechy fonetyczne wyodrębniające zespół północny gwary lasowskiej. Za: Wójtowicz 1966, mapa nr III) w widłach Wisły i Sanu jest wewnętrznie zróżnicowany, tworzy wyraźny pas przejściowy między gwarami sandomierskimi a gwarami środka. Na ten zespół składają się mniejsze ugrupowania gwarowe (cechami różnie realizowanymi są: wymowa nosówek, wymowa <i>ł</i>przedniojęzykowo-zebowego, wymowa twardego <i>l</i> przed samogłoska <i>i</i> oraz innymi samogłoskami, metateza w grupie <i>źr</i>) :</div>\n<div>1. wsie nadsańskie (między Sanem a rzeką Łęg), z cechami zbliżonymi do części środkowej, ale też posiadające cechy , które przenikają z gwar zza Sanu,</div>\n<div>2. wsie nadwiślańskie (między Wisłą a Łęgiem), z cechami gwar sandomierskich (np. brak nosówek),</div>\n<div>3. wsie z okolic Grębowa (wykazujące część cech pierwszej i drugiej grupy).</div>\n<div><strong> </strong></div>\n<div><strong>\n<p><a title="Mapa nr 11. Cechy fonetyczne wyodrębniające zespół zachodni gwary lasowskiej. Za: Wójtowicz 1966, mapa nr IV." rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px;" href="cmdimg/LasM11.jpg"><img width="288" border="2" alt="" src="cmsimg/LasM11.jpg" /></a></p>\nIV. </strong><strong>Obszar zachodni,</strong> umiejscowiony nad Wisłoką (zob. Mapa nr 11. Cechy fonetyczne wyodrębniające zespół zachodni gwary lasowskiej. Za: Wójtowicz 1966, mapa nr IV). Cechy charakterystyczne dla gwary z tego obszaru to: w części północnej zanik samogłosek nosowych, w południowej – brak nosowości <em>ę</em><em>,</em> zachowanie w bezdźwięcznej postaci przedrostka <i>s- < *<em>sъ</em></i>-, występowanie <em>chr</em>- (<em>chrosta</em>), występowanie form typu <em>osio</em><em>ł</em>, <i>kozioł, kocioł </i>(z <i>ł</i> wymawianym jako <i>u</i> niezgłoskotwórcze).</div>\n<div> </div>\n<div> </div>\n<div><b>Uwagi o fleksji i składni</b></div>\n<div> </div>\n<div>W odmianie rzeczowników należy wskazać na następujące zjawiska:</div>\n<div><span> a)<span> </span></span>występowanie w narzędniku liczby pojedynczej rzeczowników żeńskich -<em>om</em><em>, </em><em>np. sło sie hurmom</em>,<em> z zonom</em><em>, </em><i>kijankom</i> M, <i>z kiełbasom</i> WŻ, <em> </em> = szło się z hurmą (grupą), z żoną, oraz w narzędniku liczby mnogiej rzeczowników końcówki -<i>a<em>my</em></i>: cepomy M, <em>z temy babamy, gorcek z sadzamy, rak''amy</em><em>, </em><i>sznurkamy</i><i>, wrzecionamy</i><i>, </i><i>wieczoramy </i>D = cepami, z tymi babami, garnczek z sadzami, rękami, sznurkami, wrzecionami, wieczorami.</div>\n<div><span> b)<span> </span></span>archaiczna postać Msc. lp. r.n. rzeczownika <i>jeziorko</i>: <em>na tem jeziorce</em> = na tym jeziorku.</div>\n<div><span> c)<span> </span></span>uogólnienie w <a href="?l1=leksykon&lid=555">dopełniaczu liczby mnogiej</a> końcówki -<i>ów </i>niezależnie od rodzaju gramatycznego rzeczownika i sąsiedztwa fonetycznego (spółgłoski wygłosowej tematu fleksyjnego), <em>flaszków</em><em>, f</em><i>arbów</i>WR<i>, </i><i>karcmów </i>D, <em>nauczycielów </em>= flaszek, nauczycieli; cecha o bardzo szerokim zasięgu, prawie ogólnogwarowa, potwierdzona m.in. przez Edwarda Klicha na początku XX wieku w Borkach Nizińskich obok form z końcówką zerową, por. <i>sirotów, siostrów, nogów, przywarów, pszczołów, zarnów, <sup>ł</sup>ubraniów, </i>ale: <i>poduszek, baryłek, ślywek, la<sup>o</sup>t, ciela<sup>o</sup>t, </i> (Klich 1919: 39, 41).</div>\n<div>W <a href="?l1=leksykon&lid=645">odmianie liczebników 5 – 10</a> utrzymują się szczątkowo dawne końcówki, poświadczone współczesnie w Hucinie, np. <i>pieci synów, z pięci chłopoków, sześci</i> H = pięciu synów, z pięciu chłopaków, sześciu.</div>\n<div>W odmianie czasowników do dziś zachowała się obocznie do najczęstszej <i>-my </i>końcówka <i>-</i><i>w<em>a</em></i> w 1. os. lm. czasu teraźniejszego i przeszłego <i>-śwa</i>, w niektórych przypadkach jeszcze w znaczeniu <a href="?l1=leksykon&lid=626">liczby podwójnej</a>: <em>gotujewa</em><em>J, śliśwa i </em><em><sup>ł</sup>obwiązaliśwa</em> J = gotujemy, szliśmy i obwiązywaliśmy. W przeszłości mogła też wystąpić powstała z kontaminacji końcówka <i>-ma</i>, np. <i>posadziema, skojcema </i>(Klich 1919: 46).Charakterystyczna byłatakże dla 2. os. lmn. czasu ter. i rozkaźnika końcówka <i>-ta</i>, oraz dla czasu przeszłego <i>-śta, </i>również dualna z pochodzenia, np. <i>ma<sup>o</sup>ta, pódzieta, chodźta, czeka<sup>o</sup>jta, jechalyśta, żnelyśta, prosiłyśta</i> = macie, pójdziecie, chodźcie, czekajcie; jechaliście, żęliście, prosiłyście (jw.: 46-47). W czasie przeszłym zauważa się brak zróżnicowania form czasownikowych na męskoosobowe i niemęskoosobowe, upowszechnienie się form niemęskoosobowych, dość licznie potwierdzone we wspólczesnych nagraniach, np. <em>zamowiały, juz zacynały, chłopoki dokucały</em> = zamawiali, już zaczynali, chłopcy dokuczali.</div>\n<div>Ze zjawisk o charakterze składniowym należy wskazać na:</div>\n<div><span> a)<span> </span></span>występowanie form <a href="?l1=leksykon&lid=653">pluralis maiestaticus</a>: <em>tata miel''y pszczoły</em><em>J, miodu zostawili, takie podpłomyki mama upiekly</em> <em> </em>= tata miał pszczoły, miodu zostawił, takie podpłomyki mama upiekła, o szerokim zasięgu w gwarach polskich;</div>\n<div><span> b)<span> </span></span>inny typ składni w połączeniach liczebnika od 5 wzwyż z rzeczownikami (z mianownikiem zamist z dopełniaczem lmn): <em>siedym kilometry, dziewieńć flachy</em> = siedem kilometrów, dziewięć flach, ograniczony głównie do wschodniej części Polski i do Kresów wschodnich.</div>\n<div> </div>\n<div><b>Uwagi o słowotwórstwie i słownictwie</b></div>\n<div> </div>\n<div>W zakresie słowotwórstwa (zob. <a href="?l1=leksykon&lid=703">słowotwórstwo czasowników</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=705">słowotwórstwo rzeczowników</a>, <a href="?l1=leksykon&lid=704">słowotwórstwo przymiotników</a> charakterystyczne są:</div>\n<div> a) przysłówki i zaimki z przyrostkami <em>-ik, -ok</em>, np. <em>tamok, hawok, dzisiok</em>, <em>cosik, którysik jakisik </em>= tam, tutaj, dziś, coś, któryś, jakiś.</div>\n<div> b) <a href="?l1=leksykon&lid=763">zdrobnienia</a>:</div>\n<ul type="disc">\n <li>rzeczowniki: <em>bimberek, chłopaszek, chłopoczek, drewienko, majontecek, misecusia, wionecek, kawałeczuś</em> = alkohol, chłopiec, drewno, mająteczek (mały majątek), miseczka, wianeczek, kawałeczek.</li>\n <li>przymiotniki: <em>bielusieńkie, cieniuśki</em> = bardzo białe, cieniutki.</li>\n <li>przysłówki z przyrostkiem <i>-eńko</i>, którym na ogół odpowiadają ogólnopolskie formacje z formantem <i>-utki</i>: <em>bardzeńko, </em><em>bliziejko, ciepleńko, dawnieńko, cienieńko, delikatnieńko</em> = bardzo, bliziutko, cieplutko, bardzo dawno, cieniutko, bardzo delikatnie. Cecha ta łączy gwarę lasowską z gwarami na wschodzie, kresowymi.</li>\n</ul>\n<div><span> c)<span> </span></span>formy czasownikowe z przyrostkiem <em>-</em><em>ować</em> odpowiadające najczęściej czasownikom ogólnopolskim z sufiksem <i>-iwać || <em>-</em><em>ywać</em></i>, np. <em>prześcigować się</em> = prześcigiwać się;</div>\n<div><span> d)<span> </span></span>zachowanie się archaicznej postaci przedrostka <i>s-||ś-</i> potwierdzone w Woli Raniżowskiej, por. <i>ślazło </i>WR (por. zasięg tego zjawiska na mapie nr 11, zamieszczonej wyżej).</div>\n<div> </div>\n<div>Wiele wyrazów zachowanych w gwarze lasowskiej jest wspólnych z innymi gwarami małopolskimi. Większość z nich dotyczy dawnych realiów i odnosi się do życia domowego, sprzętów i narzędzi, którymi posługiwano się w domu i w pracy na roli, dawnych strojów i obyczajów. Część z nich zachowała się do dziś w mowie ludności lasowskiej, niekiedy już tylko w zasobie biernym, w pamięci osób najstarszych, część natomiast to regionalizmy i dialektyzmy o szerokim niekiedy zasięgu, do dziś żywe, np. <i>boisko</i> – część stodoły, <i>cacany </i>– ładny, grzeczny (o dziecku), <i>celuście </i>– przednia część wnętrza pieca chlebowego, <i>cesorka</i> – przyrząd do obróbki lnu, na którym wyczesywano włókno (wcześniej obrobione na <i>miondlycach</i> i <i>cierlycach</i>), <i>chycić się</i> – wziąć się za coś, <i>cumelek</i> – smoczek dla dziecka, <i>despetnik</i> – łobuz, <i>gazwa </i>– skórzana nasada każdej z obu części cepów, <i>hawok</i> – tutaj, <i>rychtować</i> – przygotowywać, szykować, przyrządzać, <i>schodziny</i> – spotkanie rodzin państwa młodych w celu omówienia warunków zawarcia małżeństwa, <i>spórlorz</i> – narzędzie, na którym znajdowało się wiele snowadeł, tj. małych krążków, na które nawijano nici, <i>ślubanek</i> – drewniana ława (służąca do siedzenia i do spania – głównie dla dzieci). Dawną leksykę lasowską można poznać dzięki słowniczkom dziewiętnastowiecznym zamieszczonych w studiach gwarowych: Szymona Matusiaka (1880), Gustawa Blatta z wschodniej części obszaru gwary lasowskiej, z okolic Niska (1894), częściowo w słowniczku sandomierskim Oskara Kolberga, zapiskom Kazimierza Nitscha i Ignacego Steina (1915), późniejszemu słowniczkowi Edwarda Klicha dotyczącego wsi Borki Nizińskie (1919) oraz pracom Stanisława Bąka (1931, 1965).</div>\n<div><b> </b></div>\n<div><b> </b></div>\n<div> </div>\n<div><b>Cytowana l</b><b>iteratura</b><b>:</b></div>\n<div> </div>\n<div>Stanisław Bąk, 1926, <i>Gwara "lasowska: Grębowa i okolicy</i>, "Sprawozdania TN", t. 6, Lwów 1926, s. 12-18.</div>\n<div>Stanisław Bąk, 1928, <i>Morfologia gwary "lasowskiej"</i><i> (Grębów i okolica pod Tarnobrzegiem)</i>, "Sprawozdanie PAU", t. 33, s. 6-13.</div>\n<div>Stanisław Bąk, 1931, <i>Ze słownictwa ludowego w powiecie tarnobrzeskim. I. Pokrewieństwo, II. Cepy, </i>„Lud Słowiański” II/A, s. 115-125.</div>\n<div>Stanisław Bąk, 1962, <i>O niektórych cechach gwarowych między dolną Wisłoką, Wisłą i dolnym Sanem</i>, „Sprawozdania Wrocławskiego TN", Wrocław 1962, nr 14.</div>\n<div>Stanisław Bąk, 1965, <i>Mazowieckie nazwy w budownictwie wiejskim na obszarze Puszczy Sandomierskiej, </i>„Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” V, s. 235-239.</div>\n<div>Stanisław Bąk, 1973, <i>Zmiany na wsi lasowskiej w ciągu ostatniego półwiecza, </i>„Lud” VIII, s. 177-199.</div>\n<div>Gustaw Blatt, 1894, <i>Gwara ludowa we wsi Pysznica w powiecie niskim,</i> „Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Filologiczny”, t. V (ogólnego zbioru XX), s. 365-437, słowniczek: s. 425-437.</div>\n<div>Olgierd Chomiński, 1914, <i>Sprawozdanie z badań dialektologicznych między Wisłokiem i Sanem, </i>Sprawozdania PAU, t. XIX, nr 1, s. 15.</div>\n<div>AGWK - Karol Dejna, <i>Atlas </i><i>g</i><i>warowy </i><i>w</i><i>ojewództwa </i><i>k</i><i>ieleckiego</i>, z. 1, Łódź 1962; z. 2, Łódź 1963; z. 3. Łódź 1964; z. 4. Łódź 1965, Łódź 1966.</div>\n<div>Edward Klich, 1919, <i>Narzecze wsi Borki Nizińskie</i>, Kraków.</div>\n<div>Oskar Kolberg, 1865, <i>Słowniczek </i>[w] <i>Sandomierskie, </i>(przedruk: <i>Dzieła wszystkie, </i>t. II, s. 260-266) </div>\n<div>Franciszek Kotula, 1962, <i>Z </i><i>s</i><i>andomierskiej </i><i>p</i><i>uszczy</i>, Kraków.</div>\n<div>Szymon Matusiak, 1880, <i>Gwara lasowska w okolicy Tarnobrzega. Studium dialektologiczne, </i>„Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności”, t. VIII, s. 70-179, słowniczek: s. 170-179.</div>\n<div>Kazimierz Nitsch, Ignacy Stein, 1915, <i>Zapiski gwarowe ze środkowej Galicji</i>, „Materiały i Prace Komisji Językowej AU, t. VII, s.183-234; przedruk: K. Nitsch, <i>Wybór </i><i>p</i><i>ism </i><i>p</i><i>olonistycznych</i>, t. 4, Wrocław-Kraków 1958, s. 132-170.</div>\n<div>Kazimierz Ożóg, 1978, <i>Fonetyka i fonol</i><i>o</i><i>gia gwar Górna i Sokołowa Młp. w woj. rzeszowskim – studium porównawcze</i>, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Językoznawcze, z. 59, Kraków, s. 159-169.</div>\n<div>Kazimierz Ożóg, 2006, <i>Polszczyzna małych miast i jej relacja do gwar okolicznych wsi</i> [w:] <i>Miasteczko i okolica – od średniowiecza do współczesności</i>, Kolbuszowa.</div>\n<div>Stanisława Pastuszeńko, 1929/1930, <i>Mazowieckie i ruskie cechy dialektalne między dolną Wisłoką a dolnym Sanem</i>, "Lud Słowiański", t. I A, s. 139-168.</div>\n<div>K. Ruszel, 2006, <i>Ogólna charakterystyka regionu lasowiackiego</i> [w:] <i>Tradycje naszej ziemi – ciągłość i trwanie</i>, Kolbuszowa.</div>\n<div>Zdzisław Stieber, 1938, <i>Sposoby powstawania słowiańskich gwar przejściowych</i>, Kraków.</div>\n<div>Jan Witek, 1907, <i>Gwara wielowiejska</i>, "Materiały i prace Komisji Językowej AU", T. II, s. 283-293.</div>\n<div>Janina Wójtowicz, 1964, <i>O cechach mazowieckich w gwarach między Wisłą i Sanem, </i>„Poradnik Językowy” 1964, s. 373-378.</div>\n<div>Janina Wójtowicz, 1966, <i>Charakterystyka fonetyczna gwar między Wisłą, Sanem, Wisłokiem i Wisłoką, </i>Wrocław – Warszawa- Kraków. </div>\n<div>Janina Wójtowicz, 1966a, <i>Zróżnicowanie fonetyczne gwar między Wisłą i Sanem, </i>„Rozprawy WTN” VI, s. 265-268.</div>\n<div>Janina Wójtowicz, 1967, <i>O Lasowiakach i gwarze lasowskiej</i><i>. Porównanie wniosków etnografa i językoznawcy</i>, „Etnografia Polska”, t. 11, s. 185-191.</div>\n<div>Janina Wójtowicz, 1968, <i>Atlas gwarowy dawnej Puszczy Sandomierskiej</i>, „Rocznik Przemyski” 1968, t. 12, s. 343-395.</div>\n<p><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-gwara-regionu">Czytaj wersję podstawową tego artykułu</a></p>\n</div>\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('lasowiacy-historia-regionu', 'lasowiacy', 'Historia regionu', 20000, '\r\n<h1>Historia regionu </h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_16_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - historia regionu</h3>\r\n <p>Dawna Puszcza Sandomierska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/311/images/640x480-1. Dawna Puszcza Sandomierska.jpg" title="Lasowiacy - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/311/images/288x216-1. Dawna Puszcza Sandomierska.jpg" alt="Lasowiacy - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/311/images/100x75-1. Dawna Puszcza Sandomierska.jpg" alt="Lasowiacy - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - historia regionu</h3>\r\n <p>Tereny Lasowiaków</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/311/images/640x480-2. Tereny Lasowiakow.jpg" title="Lasowiacy - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/311/images/288x216-2. Tereny Lasowiakow.jpg" alt="Lasowiacy - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/311/images/100x75-2. Tereny Lasowiakow.jpg" alt="Lasowiacy - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - historia regionu</h3>\r\n <p>Zamek w Baranowie Sandomierskim</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/311/images/640x480-3. Zamek w Baranowie Sandomierskim.jpg" title="Lasowiacy - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/311/images/288x216-3. Zamek w Baranowie Sandomierskim.jpg" alt="Lasowiacy - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/311/images/100x75-3. Zamek w Baranowie Sandomierskim.jpg" alt="Lasowiacy - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - historia regionu</h3>\r\n <p>Zamek w Baranowie Sandomierskim</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/311/images/360x480-4. Zamek w Baranowie Sandomierskim.jpg" title="Lasowiacy - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/311/images/162x216-4. Zamek w Baranowie Sandomierskim.jpg" alt="Lasowiacy - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/311/images/57x75-4. Zamek w Baranowie Sandomierskim.jpg" alt="Lasowiacy - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - historia regionu</h3>\r\n <p>Mogiła żołnierzy poległych w czasie II wojny światowej w Woli Żarczyckiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/311/images/360x480-5.jpg" title="Lasowiacy - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/311/images/162x216-5.jpg" alt="Lasowiacy - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/311/images/57x75-5.jpg" alt="Lasowiacy - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - historia regionu</h3>\r\n <p>Kościół we wsi Mazury</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/311/images/360x480-6. Kosciol we wsi Mazury.jpg" title="Lasowiacy - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/311/images/162x216-6. Kosciol we wsi Mazury.jpg" alt="Lasowiacy - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/311/images/57x75-6. Kosciol we wsi Mazury.jpg" alt="Lasowiacy - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy - historia regionu</h3>\r\n <p>Dawna Puszcza Sandomierska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/311/images/640x480-7. Dawna Puszcza Sandomierska.jpg" title="Lasowiacy - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/311/images/288x216-7. Dawna Puszcza Sandomierska.jpg" alt="Lasowiacy - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/311/images/100x75-7. Dawna Puszcza Sandomierska.jpg" alt="Lasowiacy - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_16_1 = new gallery($(''gallery_16_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nZ badań archeologicznych wynika, że niektóre fragmenty dawnej Puszczy Sandomierskiej były zamieszkiwane już w mezolicie, czyli w środkowej epoce kamienia (około 7900 - 4200 lat p.n.e.). Na terenach puszczy odnaleziono ślady kultury trzcinieckiej (1500 - 1300 lat p.n.e.), łużyckiej (od około 1300 do 400 lat p.n.e.) i przeworskiej (I - II wieku n.e.).</p><div align="justify"> </div><p class="MsoNormal" align="justify">Pierwsze osady ludzkie powstały w puszczy już w X-XIII wieku (z powodu najazdów tatarskich, ludność chroniła się w lasach, zasiedlając niedostępne dotąd tereny). W przedziale odXIV do XVI w. na terenie Puszczy Sandomierskiej powstawały liczne nowe osady (za sprawą regularnej akcji osadniczej zapoczątkowanej przez Kazimierza Wielkiego). Pośrednie dane wskazują, że północne i środkowe tereny Puszczy Sandomierskiej zostały zasiedlone przez osadników z Mazowsza (w XVI wieku Mazowsze było najbardziej zaludnionym terenem i ludność przemieszczała się w poszukiwaniu lepszych warunków życia). Najbardziej typowe dla osadnictwa puszczańskiego są wsie rozproszone, o nieregularnym układzie pól.</p><div align="justify"> </div><p align="justify">W wieku XVII tereny puszczańskie były nękane przez liczne najazdy obcych wojsk (ataki Tatarów, wielokrotne nękania przez wojska Karola Gustawa, najazdy wojsk węgierskich pod dowództwem Stefana Rakoczego).</p><div align="justify"> </div><p align="justify">Po pierwszym rozbiorze Polski region przeszedł pod panowanie austriackie. Zaborca na całym uzyskanym terenie utworzył nową prowincję pod nazwą Królestwo Galicji i Lodomerii, prowadząc systematyczną politykę kolonizacyjną, wykupując ziemię od zubożałych Polaków. Cechą charakterystyczną tego typu osiedli było ich rozplanowanie (jedna główna ulica i odbiegające od niej mniejsze uliczki).</p><div align="justify"> </div><p align="justify">W wieku XIX doszło do nasilenia zorganizowanego osadnictwa niemieckiego (tzw. kolonizacja józefińska - zorganizowana przez administrację cesarza Józefa II). Puszcza Sandomierska stała się tyglem, w którym mieszały się liczne nacje: ludność polska z<span> </span>Mazowsza i z zachodniej Małopolski, a także ludność ruska, tatarska, szwedzka, litewska, wołoska i niemiecka (świadczą o tym nazwy wsi występujących na tym terenie: Rusiny, Moskale, Mazury, Wołochy, Szwedy, Turki, Tatary). Asymilacja narodowości spowodowała wykształcenie nowej grupy ludzkiej. O dużej świadomości wspólnoty świadczy samookreślenie się nazwą "Lesioki" (Lasowiacy są jedną z nielicznych grup ludności zamieszkującej ziemie Polski, u której wykształciło się pojęcie własnej nazwy; używana obecnie dla potrzeb klasyfikacji etnograficznej nazwa "Lasowiacy" została wprowadzona do literatury pod koniec XIX wieku). </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=15&Itemid=18">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=305&Itemid=18">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('lasowiacy-kultura', 'lasowiacy', 'Kultura ludowa (wersja podstawowa)', 60000, ' <h1>Kultura ludowa </h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n \r\n<table class="contenttoc" align="right">\r\n <tr>\r\n <th>Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura" class="toclink">Wstęp</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-stroj-ludowy" class="toclink">Strój ludowy</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-kuchnia-regionalna" class="toclink">Kuchnia regionalna</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-dom-i-wypodazenie" class="toclink">Dom i jego <br />wyposażenie</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-praca" class="toclink">Praca na wsi</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-wierzenia" class="toclink">Wierzenia, obrzędy,<br /> zwyczaje</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-tworczosc" class="toclink">Twórczość ludowa</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <div class="pagenavcounter">Strona 1 z 7</div><p align="justify">Lasowiacy to jedna z nielicznych grup etnograficznych, która miała świadomość swojej odrębności językowej i kulturowej (świadczy o tym fakt, że sami mieszkańcy terenów dawnej Puszczy Sandomierskiej nazywali się <em>Lesiakami</em>). </p><p align="justify">Za cechy typowe dla kultury lasowskiej uznaje się wsie rozproszone (typowe dla osadnictwa puszczańskiego), stare formy gospodarki zbierackiej, pasiecznictwa i bartnictwa, archaiczny strój ludowy (występujący w kilku lokalnych odmianach) oraz długo zachowywane dawne obrzędy i tradycje. W niniejszym opracowaniu uwzględniono jedynie niektóre z elementów kultury ludowej Lasowiaków (szczegółowy opis kultury regionu znaleźć można w literaturze przedmiotu, którą umieszczono na końcu artykułu).</p><p> </p><p> <br /><div class="pagenavbar"><div>poprzednia - <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=18&Itemid=84&limit=1&limitstart=1">następna »»</a></div></div><br /> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=866&Itemid=84">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=1001&Itemid=84">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('lasowiacy-kultura-dom-i-wypodazenie', 'lasowiacy-kultura', 'Dom i jego wyposażenie (lasowiacy)', 40000, '<h1>Kultura ludowa</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n \r\n \r\n<table class="contenttoc" align="right">\r\n <tr>\r\n <th>Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura" class="toclink">Wstęp</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-stroj-ludowy" class="toclink">Strój ludowy</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-kuchnia-regionalna" class="toclink">Kuchnia regionalna</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-dom-i-wypodazenie" class="toclink">Dom i jego <br />wyposażenie</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-praca" class="toclink">Praca na wsi</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-wierzenia" class="toclink">Wierzenia, obrzędy,<br /> zwyczaje</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-tworczosc" class="toclink">Twórczość ludowa</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n<div class="pagenavcounter">Strona 4 z 7</div></p><h2 style="line-height: 150%; text-align: justify"><strong>Dom i jego wyposażenie</strong></h2><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Najbardziej typowe wsie dla tego regionu to wsie rozproszone o nieregularnym układzie pól (często spowodowanym warukami terenowymi). Występują również wsie leśno-łanowe (tzw. łańcuchówki) oraz wsie powstałe w czasie osadnictwa józefińskiego (tzw. ulicówki lub szeregówki). Prócz zagród do krajobrazu wiejskiego należały również: karczmy, olejarnie, kuźniie, młyny, kapliczki, wiatraki. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_18_5" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Karczma</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/7/images/640x360-F3024.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/7/images/288x162-F3024.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/7/images/100x57-F3024.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Olejarnia</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/7/images/270x480-F3025.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/7/images/122x216-F3025.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/7/images/43x75-F3025.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Kuźnia</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/7/images/360x480-F3026.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/7/images/162x216-F3026.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/7/images/57x75-F3026.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Wnętrze kuźni</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/7/images/360x480-F3027.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/7/images/162x216-F3027.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/7/images/57x75-F3027.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Młyn</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/7/images/360x480-F3028.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/7/images/162x216-F3028.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/7/images/57x75-F3028.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Młyn</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/7/images/640x480-F3085.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/7/images/288x216-F3085.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/7/images/100x75-F3085.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Kapliczka</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/7/images/270x480-F3029.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/7/images/122x216-F3029.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/7/images/43x75-F3029.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Wiatrak</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/7/images/640x360-F3030.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/7/images/288x162-F3030.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/7/images/100x57-F3030.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_18_5 = new gallery($(''gallery_18_5''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nWsie bywały zróżnicowane pod względem społecznym: występowały zagrody złożone z trzech, czterech budynków (budynek mieszkalny był umieszczony w części zagrody przylegającej do drogi, przy czym wejście do budynku znajdowało się od strony podwórza).</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n\r\n\r\n\r\n<p style="text-align: center;">\r\n<object height="480" align="center" width="640" id="monFlash" class="film" data="player_flv_maxi.swf" type="application/x-shockwave-flash">\r\n<param value="player_flv_maxi.swf" name="movie" />\r\n<param value="1" name="showvolume" />\r\n<param value="flv=images/stories/vid/V3001.flv&width=640&height=480&volume=100" name="FlashVars" /></object></p>\r\n\r\n\r\n\r\n<P style=''text-align:justify''>\r\n Budynki gospodarcze w zagrodzie lasowskiej to: stodoła, stajnia, chlew i spichlerz, zwany często komorą (jeśli zagroda była mniejsza, to w skład budynków gospodarczych wchodziła stajnia i stodoła). Pierwsze stajnie miały tylko jedno pomieszczenie, później mogły być złożone z dwóch odrębnych pomieszczeń (w jednym stały krowy, w drugim świnie). Stodoły w małych gospodarstwach zbudowane były z sąsieka i boiska. Najczęściej jednak stodoły podzielone były na trzy części (centralnie usytuowanego boiska i z dwóch sąsieków po każdej stronie). Spichlerz był niewielkim budynkiem o jednym wnętrzu z wejściem usytuowanym na ścianie szczytowej (bardziej rozbudowany spichlerz miał dodatkowo przedsionek). Bywały spichlerze połączone z wozownią lub stajnią. W spichlerzu przechowywano głównie zboże, na ścianach zawieszano narzędzia i sprzęt niezbędny w gospodarstwie. Beczki były robione z wydrążonych pni drzew. Ważnym elementem zagrody była piwnica oraz studnia z żurawiem.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Uboższe zagrody składały się z dwóch budynków (chałupy i stodoły). Ludność bezrolna miała tylko jedną chałupę (złożoną z sieni i izby), do której przylegała obora. Zagrody oddzielane były od siebie różnego rodzaju ogrodzeniami: płotami z chrustu wierzbowego, płotami z dronek (materiał darty, łupany z kloców sosnowych lub świerkowych).</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_18_6" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Zagroda z Wrzaw</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/640x360-F3105.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/288x162-F3105.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/100x57-F3105.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>zagroda z Huty Przedborskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/640x360-F3104.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/288x162-F3104.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/100x57-F3104.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Wnętrze stajni</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/640x360-F3031.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/288x162-F3031.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/100x57-F3031.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Koryto do zabijania świń</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/270x480-F3032.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/122x216-F3032.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/43x75-F3032.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Zboże przywizione do stodoły</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/360x480-F3033.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/162x216-F3033.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/57x75-F3033.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Beczki z drzew</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/270x480-F3034.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/122x216-F3034.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/43x75-F3034.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Biedny dom z Lipnicy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/640x480-F3035.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/288x216-F3035.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/100x75-F3035.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Płot z wikliny</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/640x360-F3036.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/288x162-F3036.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/100x57-F3036.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Ogrodzenie z dronek</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/640x480-F3037.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/288x216-F3037.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/100x75-F3037.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Kuźnia z dala, ogrodzenie z żerdzi</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/640x360-F3038.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/288x162-F3038.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/8/images/100x57-F3038.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_18_6 = new gallery($(''gallery_18_6''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nChałupy były budowane z drewna jodłowego i sosnowego. W budownictwie lasowiackim przetrwały najstarsze formy konstrucyjne (węgły na nakładkę i węgły gładkie), później upowszechnił się typ węgłów na rybi ogon. Konstrukcja wieńcowa ścian wsparta była na podwalinie (grube belki łączone za pomocą odpowiednich nacięć). Czterospadowe dachy miały konstrukcję krokwiową, w okresie międzywojennym upowszechniły się u Lasowiaków dachy dwuspadowe. Domy kryto słomą, dodatkowym wzmocnieniem były koźliny (krótkie żerdzie zbite na krzyż). Powała chałupy wspierała się na tragarzach (belkach), na środkowym tragarzu często wycinano krzyż i datę budowy. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Do najczęstszych na terenie puszczy należały chałupy jednotraktowe, składające się z trzech pomieszczeń, a więc z centralnie położonej sieni, z izby po jednej stronie i z komory lub stajni po drugiej. Do rzadszych należały chałupy o dwóch odrębnych izbach po obu stronach sieni.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Na wzór chałup kolonistów powstawały również chałupy dwutraktowe, znacznie większe. W obszernej sieni stał duży komin (część za kominem była często użytkowana jako kuchnia), po jednej stronie znajdowała się izba z alkierzem (lub izba i kuchnia), natomiast po drugiej stronie sieni znajdowały się dwie izby (lub izba z komorą).</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Piec usytuowany był w kącie izby przy ścianie oddzielającej ją od izby. Składał się z: paleniska otwartego lub zamkniętego pieca do pieczenia, pieca ogrzewalnego i przewodu do odprowadzania dymu (otwór w powale cechujący chałupy dymne, kapa, komin). Nowym elementem pieca była kuchnia tzw. angielska, z blachą, na której stawiano garnk. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_18_7" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Rok 1810</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/640x360-F3039.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/288x162-F3039.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/100x57-F3039.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Piec, Muzeum Etnograficzne w Rzeszowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/640x360-F3041.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/288x162-F3041.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/100x57-F3041.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Piec, na nim narzędzie do łapania much</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/640x360-F3042.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/288x162-F3042.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/100x57-F3042.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Kołyska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/360x480-F3086.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/162x216-F3086.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/57x75-F3086.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Mątewka</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/360x480-F3043.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/162x216-F3043.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/57x75-F3043.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Dzieże i sita</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/360x480-F3044.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/162x216-F3044.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/57x75-F3044.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Żelazko</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/640x360-F3108.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/288x162-F3108.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/100x57-F3108.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Kredens w chałupie lasowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/270x480-F3088.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/122x216-F3088.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/43x75-F3088.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Miejsce na ogrzewaną wodę</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/640x360-F3091.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/288x162-F3091.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/100x57-F3091.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Piesek</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/640x360-F3045.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/288x162-F3045.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/100x57-F3045.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Piesek nowoczesny</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/270x480-F3046.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/122x216-F3046.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/43x75-F3046.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Obrazy ozdobione wycinankami</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/640x360-F3083.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/288x162-F3083.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/100x57-F3083.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Robienie kwiatów z bibuły</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/360x480-F3094.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/162x216-F3094.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/57x75-F3094.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Gromnica wieszana za oknem</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/270x480-F3084.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/122x216-F3084.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/43x75-F3084.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Wycinanki Pani Anny Rzeszut</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/640x480-F3047.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/288x216-F3047.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/100x75-F3047.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Chałupa rzemieślnika z Żołyni Dolnej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/640x360-F3048.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/288x162-F3048.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/100x57-F3048.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Wnętrze chałupy lasowskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/640x360-F3103.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/288x162-F3103.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/9/images/100x57-F3103.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_18_7 = new gallery($(''gallery_18_7''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nZwykle przy ścianie za piecem zajdowało się łóżko lub prycza, na którym spali gospodarze oraz małe dzieci. Dzieci oraz dziadkowie spali na dużym piecu chlebowym, młodzież zaś na szerokich ławach (ślabankach, ślubankach). W pobliżu łóżka stała kołyska. Stół stał naprzeciw pieca (po przekątnej), w miejscu zbiegania się ław przyściennych. W uboższych domach jedzono przy ławie. U powały wisiała żerdka na ubrania. Stroje świąteczne wieszano na podobnej żerdce w komorze lub w zdobionych skrzyniach. Po drugiej stronie drzwi stała półka, na której trzymano, garnki, dzbanki, miski i inne sprzęty, np. mątewkę, która służyła do ubijania piany z białek. Dużymi mątewkami tłuczono również ziemniaki. Inne ważne sprzęty domowe to dzieże (dzize, dzizki), sita tzw. przetaki (przetoki) i maślnice (maśnice). W bogatszych domach naczynia trzymano w kredensie. Czasem przy piecy znajdowało się specjalne "naczynie" służące do ogrzewania wody. W każdym domu znajdował się tzw. piesek do zdejmowania wysokich butów. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Izby były skromnie zdobione, pierwotne elementy związane były z religią (krzyże, święte obrazy, kropielnice, figurki). Obrazy (oleodruki lub malowane ręcznie) oprawione w ramy (często zdobione dekoracją snycerską w motywy roślinne) były wieszane pochyło pod powałą, na ścianie przeciwległej do wejścia, w większości domów było ich od kilku do kilkunastu. Obrazy i okna zdobiono sztucznymi kwiatami wyrabianymi z bibuły, słomy (najbardziej w czasie świąt i ważnych uroczystości). Powałę zdobiono pająkami (najczęściej kulistymi, zwanymi też jeżami) lub światami (kule tworzone przez zlepianie ze sobą krążków różnokolorowych opłatków, które zawieszano nad stołem w trakcie wieczerzy wigilijnej – pośniku). Mniejsze pająki wieszano na środku izby, większe w rogu, w pobliżu figurki Matki Boskiej lub świętego Antoniego. W pobliżu okna wieszano gromnicę, która miala chronić całe domostwo od burz i piorunów. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Wycinanki pojawiły się w chatach lasowskich stosunkowo późno (przed I wojną światową), najczęściej były to kompozycje w kształcie kwadratu, koła lub gwiazdy. Do rzadkich należały wycinanki w kształcie zwierząt, ptaków.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Szczególnym rodzajem zdobnictwa były dywany (wszelkiego rodzaju makatki) zawieszane na ścianie. Na obszarze puszczy funkcjonowały ośrodki, które upowszechniły wieszanie dywanów w domach (Machów k. Tarnobrzega, Przedbórz k. Kolbuszowej, Kamień). Najpowszechniejszym motywem dywanów był pejzaż (na którym występowały ptaki, zwierzęta), do rzadszych należą dywany ze świętymi, Matką Boską, Aniołem Stróżem. W biedniejszych domach funkcję dywanów i makatek pełniły rysunki ścienne.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Do typowych dekoracji chat lasowskich należały również ozdoby z szyszek (z łusek szyszkowych wyklejano na papierze rysunki – najczęściej zwierząt – i przyklejano do ściany). </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"><br /><div class="pagenavbar"><div></div></div><br /> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n \r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('lasowiacy-kultura-kuchnia-regionalna', 'lasowiacy-kultura', 'Kuchnia regionalna (lasowiacy)', 30000, ' <h1>Kultura ludowa</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n \r\n <table class="contenttoc" align="right">\r\n <tr>\r\n <th>Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura" class="toclink">Wstęp</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-stroj-ludowy" class="toclink">Strój ludowy</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-kuchnia-regionalna" class="toclink">Kuchnia regionalna</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-dom-i-wypodazenie" class="toclink">Dom i jego <br />wyposażenie</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-praca" class="toclink">Praca na wsi</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-wierzenia" class="toclink">Wierzenia, obrzędy,<br /> zwyczaje</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-tworczosc" class="toclink">Twórczość ludowa</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n<div class="pagenavcounter">Strona 3 z 7</div></p><p> </p><h2>Kuchnia regionalna</h2><p> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Kuchnia lasowska była oparta na produktach, które ludność mogła wyprodukować sama (ziemniaki, zboże, kasze, sery, warzywa) lub zdobyć w okolicznych lasach (jagody, maliny, grzyby i zioła). </p><p style="line-height: 150%; text-align: left">\r\n \r\n\r\n\r\n<p style="text-align: center;">\r\n<object height="200" align="center" width="320" id="monFlash" class="film" data="player_flv_maxi.swf" type="application/x-shockwave-flash">\r\n<param value="player_flv_maxi.swf" name="movie" />\r\n<param value="1" name="showvolume" />\r\n<param value="flv=images/stories/vid/V3021.flv&width=320&height=200&volume=100" name="FlashVars" /></object></p>\r\n\r\n\r\n\r\n<P style=''text-align:justify''>\r\n Chleb pieczono samodzielnie (na liściach chrzanowych). </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n\r\n\r\n\r\n\r\n \r\n\r\n\r\n<object height="200" align="center" width="320" id="monFlash" class="film" data="player_flv_maxi.swf" type="application/x-shockwave-flash">\r\n<param value="player_flv_maxi.swf" name="movie" />\r\n<param value="1" name="showvolume" />\r\n<param value="flv=images/stories/vid/V3010.flv&width=320&height=200&volume=100" name="FlashVars" /></object>\r\n\r\n <P style=''text-align:justify''>\r\n Do częstych i lubianych przez dzieci należały placki zwane podpłomykami. W domu robiono masło i sery. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Najpopularniejsze i najczęstsze były proste potrawy przyrządzane na bazie ziemniaków, kasz (tatarczanej, jaglanej, jęczmiennej). Do ważnych składników należała również kapusta (jedzona "na słodko" i "na kwaśno"), którą gotowano z fasolą, grochem, grzybami, kaszą, mięsem, ziemniakami lub z ciastem. Najbardziej znanymi potrawami regionalnymi są: kapusta z grochem i kaszą jęczmienną, kapuśniaczki (drożdżowe bułki z kapustą), gołąbki z kaszą tatarczaną lub pęcakiem i grzybami, mieloki z mięsa i kapusty, pierogi z kapustą i grzybami. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_18_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Suszenie grzybów i ziół</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/5/images/640x360-F3017.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/5/images/288x162-F3017.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/5/images/100x57-F3017.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Suszenie ziół</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/5/images/640x360-F3098.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/5/images/288x162-F3098.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/5/images/100x57-F3098.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Podpłomyki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/5/images/640x360-F3018.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/5/images/288x162-F3018.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/5/images/100x57-F3018.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Przyrządy do robienia sera, muzeum w Rzeszowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/5/images/640x360-F3019.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/5/images/288x162-F3019.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/5/images/100x57-F3019.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Robienie masła, Jan Fila</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/5/images/270x480-F3020.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/5/images/122x216-F3020.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/5/images/43x75-F3020.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Kasza tatarczana, gryczana</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/5/images/640x480-F3021.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/5/images/288x216-F3021.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/5/images/100x75-F3021.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Kasza z grzybami</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/5/images/640x480-F3022.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/5/images/288x216-F3022.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/5/images/100x75-F3022.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_18_3 = new gallery($(''gallery_18_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nDrugim podstawowym składnikiem dań lasowskich były ziemniaki (podawane z mlekiem, rosołem, maślanką, barszczem). Do typowych dań z tego regionu należy kapusta ziemniaczana (źmiocano), potrawa z kiszonych, zakwaszanych ziemniaków z dodatkiem fasoli i omasty ze sloniny ze skwarkami. Podawano ją z chlebem i jajkami gotowanymi na twardo. Inne potrawy z ziemniaków to: tzw. kacapoły – kluski z tartych ziemniaków, placki ziemniaczane, knedle i kopytka.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Do ciekawych wypieków regionalnych należy ciasto drożdżowe z kaszą, zwane również pierogiem z kaszą. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Przepis Pani Heleny Kułagi z Jamnicy:</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_18_4" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Halina Kułaga i piróg z kasą</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/6/images/360x480-F3007.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/6/images/162x216-F3007.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/6/images/57x75-F3007.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_18_4 = new gallery($(''gallery_18_4''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n </p><p class="MsoNormal" align="justify"><span><span>\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s4\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T3092.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T3092.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </span></span></p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"><em>Najsomprzót robi sie ciasto drozdzowe, przesiwo sie monke, drozdze sie rosciro z cukrem, zeby dobze były wyrobione. Potem dodaje sie trosecke monki, stawio sie na piec, zeby to wyrosło ten roscyn. Jak ten roscyn wyrośnie, to sie tedy dodaje reste monki, jajka sie ubijo i sie daje. Daje sie tak: na kilo monki to sie daje no tak piejć jojek, to sie daje ctery zółtka i jedno całe jajo. I to sie wsysko ubijo, dodaje sie tego cukru, soli, jakiś tam zapach moze być, to sie wsysko wyrobio i to ciasto se rośnie. A w tym casie gotujewa kase. Kasa sie musi ługotować, musi być tako sypko kasa, ale musi być ugotoweno. Bierze sie potem syr, miele sie przez masynke, zeby ten syr był taki miałki, taki jak na serowiec, no i to sie potem wsysko razem łuciero, łumieso sie, łuciero sie, dodo sie trosecke masła do tego jesce, no i potem sie, to drozdzowe ciasto sie wykłado na stolnice, ''wałkuje sie i ten, te kase z tym syerem rościoro sie po tym cieście, owijo sie takie w koło, owijo sie taki pierozek i ten pierozek sie smaruje jesce jojkiem po wischu. No i to jesce chwile stoi, zeby to urosło. A jak to urosnie to potem łup go do pieca. I to tak se siedzi z godzine w tym piecu, a potem sie ''wyciongo no i sie wystudzi bo..., ale to długo musi studzić sie, bo to kasa to ta bardzo długo stygnie. No i piróg gotowy.</em></p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">W trakcie wesela w północno-wschodniej części puszczy pieczono korowol, korowolj, korowoj. Było to okrągłe i wysokie ciasto drożdżowe pieczone przez starościnę. Wierzch ciasta był bogato zdobiony gęsimi piórami, gałązkami bukszpanu i różnymi ozdobami wykonywanymi z ciasta.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"><br /><div class="pagenavbar"><div></div></div><br /> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n \r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('lasowiacy-kultura-ludowa', 'lasowiacy-kultura', 'Kultura ludowa (wersja podstawowa)', 10000, NULL, NULL, 0, 0), ('lasowiacy-kultura-praca', 'lasowiacy-kultura', 'Praca na wsi (lasowiacy)', 50000, ' <h1>Kultura ludowa</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n \r\n<table class="contenttoc" align="right">\r\n <tr>\r\n <th>Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura" class="toclink">Wstęp</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-stroj-ludowy" class="toclink">Strój ludowy</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-kuchnia-regionalna" class="toclink">Kuchnia regionalna</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-dom-i-wypodazenie" class="toclink">Dom i jego <br />wyposażenie</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-praca" class="toclink">Praca na wsi</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-wierzenia" class="toclink">Wierzenia, obrzędy,<br /> zwyczaje</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-tworczosc" class="toclink">Twórczość ludowa</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </table> \r\n<div class="pagenavcounter">Strona 5 z 7</div></p><h2 style="line-height: 150%; text-align: justify"><strong>Praca na wsi</strong></h2><h4>Uprawa roli</h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_18_8" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Bronowanie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/12/images/640x360-F3078.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/12/images/288x162-F3078.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/12/images/100x57-F3078.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Sierpy i kosy, wieniec w Muzeum Etnograficznym w Rzeszowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/12/images/270x480-F3049.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/12/images/122x216-F3049.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/12/images/43x75-F3049.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Cepy, zespół Grębowianie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/12/images/640x360-F3050.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/12/images/288x162-F3050.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/12/images/100x57-F3050.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Żarna</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/12/images/270x480-F3051.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/12/images/122x216-F3051.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/12/images/43x75-F3051.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_18_8 = new gallery($(''gallery_18_8''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nWsie dawnej Puszczy Sandomierskiej cechował słaby rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnia nej. Większość obszaru zajmują gleby mało urodzajne, które nie sprzyjały rozwojowi rolnictwa. Uprawiano głównie żyto, pszenicę, ziemniaki, warzywa. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s6\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''216''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/vid/V3012.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''216'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/vid/V3012.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n Do I wojny światowej kultura ludowa Lasowiaków charakteryzowała się dużym tradycjonalizmem samowystarczalnej gospodarki. Pierwotnie większość narzędzi wykonywano z drewna. Później pojawiły się sprzęty z elementami metalowymi. Ziemię orano drewnianym pługiem, zaopatrzonym w lemiesz i żelazną odkładnię</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s7\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''216''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/vid/V3011.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''216'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/vid/V3011.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n Obok pługa używano również drewnianych bron z żelaznymi zębami które ciągnął koń. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><h4>Uprawa zbóż</h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Zboże siano ręcznie, a rosnące w nim chwasty usuwano sierpem lub wyrywano. Sierpem (później kosą) zbierano również zboże, wiązano je w snopy i przywożono do domu. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s8\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''216''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/vid/V3013.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''216'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/vid/V3013.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n Zboże ze snopa rozkładano zazwyczaj w stodole i bito cepem (dwa grube kije połączone za pomocą skórzanych pasków, nazywanych gackami. Krótszy kij nazywał się bijak (bijok, którym się bije), a dłuższy dzierżak (dzirzok, który trzyma się w dłoni), które były niegdyś podstawowym narzędziem do młocki. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s9\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''216''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/vid/V3014.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''216'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/vid/V3014.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n Po młocce pozostawała słoma, którą wykorzystywano do krycia dachów (wiązano z nich małe wiązki - kicki oraz zboże, które przesiewano przez sita, a później mielono w żarnach na mąkę. Prócz żaren do obluskiwania ziarna służyła stępa (narzędzie złożone z drewnianego kloca z wydrążoną w nim dziurą-ducą oraz stępora – tłuczka ubijającego zboże). </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><h4>Uprawa lnu</h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Niemal w każdym domu uprawiano len i konopie. Z uprawy lnu Lasowiacy uzyskiwali włókno, jak i nasiona, z których następnie wyrabiano olej. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_18_9" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Roszenie lnu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/640x480-F3052.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/288x216-F3052.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/100x75-F3052.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Obróbka lnu</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/640x480-F3053.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/288x216-F3053.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/100x75-F3053.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Cesorka</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/360x480-F3054.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/162x216-F3054.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/57x75-F3054.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Przyrząd do robienia sznurków</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/360x480-F3092.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/162x216-F3092.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/57x75-F3092.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Robienie sznurków</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/360x480-F3095.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/162x216-F3095.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/57x75-F3095.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Miądlica</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/360x480-F3089.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/162x216-F3089.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/57x75-F3089.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Miądlica i suchy len</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/640x480-F3090.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/288x216-F3090.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/100x75-F3090.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Przęślica</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/360x480-F3056.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/162x216-F3056.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/57x75-F3056.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Obróbka lnu-motowidło</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/360x480-F3057.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/162x216-F3057.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/57x75-F3057.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Warsztat tkacki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/640x360-F3058.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/288x162-F3058.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/11/images/100x57-F3058.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_18_9 = new gallery($(''gallery_18_9''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nLen wysiewano do ziemi pod koniec maja, zbierano wyrywając całe pędy i rosząc je na łące (rozścielając len na mokrej trawie, aby usunąć z łodyg spoiwo – substancje sklejające). </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s10\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''216''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/vid/V3015.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''216'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/vid/V3015.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n Po wyroszeniu lnu usuwano paździerze, czyli zdrewniałe części łodyg (za pomocą miądlicy i cierlicy, następnie wyczesywano włókna na cesarce. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s11\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''216''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/vid/V3016.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''216'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/vid/V3016.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s12\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''216''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/vid/V3017.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''216'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/vid/V3017.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n W trakcie obróbki powstawała grubsza przędza (tzw. pakuły), które wykorzystywano do wyrobu płótna gorszego gatunku oraz do kręcenia powrozów. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s13\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''216''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/vid/V3018.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''216'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/vid/V3018.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n Z włókna najlepszego gatunku przędzono nici z których następnie wyrabiano tkaniny na odzież, pościel, obrusy. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Szczegółowy opis obróbki lnu podaje Pani Anna Rzeszut:</p><p class="MsoNormal" align="justify"><span><span>\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s14\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T3093.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T3093.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </span></span></p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"><em>No a babcia miondlyła, to była miondlyca i z jedno dziuro. A potem, jak już wymiondlyła, to była cierlyca. To jus, bo to miondlyca to wymiondlyła z grubszego paździrza, a cierlyca miaa dwie dziurki takie. To, tam już paździrz był wybity juz z tych włókien. A natomiast jeszcze były szczotki i sie czesało ten len i takie zostawały, takie pakuły to mówiły. To, to jest właśnie z tego, z tych pakuł, bo to ten len musioł być wyczesany jak dziewcyna mo warkocz włosy wyczesane. I z tego przendły, przedły wrzecionem, była tako prześlyca z gronzlem. To sie łowijało ten, to to, na ten gronzel, siadała na prześlycy i wrzecionamy przendły. Wieczoramy to przendły i to nie w każdem domu, tyko jak był numer lampy tak już ósemka czy dziesiontka. To wtedy tam przendły to, te pamientom tu nos był taki numer łosiem, to juz była wienkszo lampa. To sie schodziły tam, te sołsiadki i przendły co wieczór. To przendły, ino furgały te motacki, jak to było pieknie, późni motowidła motały. No ji na snowadła, na spórlorz, na snowadła i na warstat. I w moim domu był robiony materioł. A s tych pakuł, jak mówie cyli paceśne, zgrzebne, to róźnie mówii, albo paceśne albo zgrzebne, to znowu przendziono i znów robiono takie grubsze płótno. Takie grubsze płótno to było na płachty, co sie spało na słomie. [...] Na portki chłopom w pole, na koszule babskie tysz jak w pole szły, to nie cza było sie dropać, bo łony jak ino sie poruszoł, to cłowieku podropały po plecach, a nie cza było dropać sie. I płótno sie robiło cały, wszystkie warstaty, jak na przykład u nos w domu, to przez Post Wielki robione było płótno. Jak już trawa wyrosła troche na łogródku to był cebrzyk pod studnio i tam w tem cebrzyku był popiół wirzbowy albo gruszkowy albo jabłonkowy, z tych dżew. I tam była wlono woda pod to studnio i to płótno sie zbirało, moczyło i na te, na jedne strone sie go bielyło. Ono tak sie wybielyło, że było bielusieńkie. I z tego, mówie szyto, szyto wszystko, cały, cały strój, czy to w pole, czy do kościoła. Do kościoła to był z tych nici cienko uprzendzionej – jak mówie – haftowany, no strojny. A na codzień, to troche były węsze spódnice, koszule były bes mankietów, takie były proste.</em></p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><h4>Plecionka </h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_18_10" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Plecionka, Władysław Jachyra z Kolbuszowej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/640x480-F3059.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/288x216-F3059.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/100x75-F3059.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Plecionka, Władysław Jachyra z Kolbuszowej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/640x360-F3069.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/288x162-F3069.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/100x57-F3069.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Wędkarstwo, muzeum w Rzeszowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/640x360-F3060.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/288x162-F3060.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/100x57-F3060.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Warsztat stolarza</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/640x360-F3101.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/288x162-F3101.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/100x57-F3101.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Warsztat szewca</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/640x360-F3102.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/288x162-F3102.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/100x57-F3102.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Garncarstwo, Jan Jurek z Pogwizdowa</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/640x480-F3061.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/288x216-F3061.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/100x75-F3061.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Nad piecem garncarskim.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/640x360-F3062.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/288x162-F3062.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/100x57-F3062.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Garncarstwo</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/640x360-F3063.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/288x162-F3063.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/100x57-F3063.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Garncarstwo</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/640x480-F3064.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/288x216-F3064.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/100x75-F3064.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Ule</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/640x480-F3065.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/288x216-F3065.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/100x75-F3065.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Ule</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/640x360-F3066.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/288x162-F3066.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/13/images/100x57-F3066.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_18_10 = new gallery($(''gallery_18_10''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPlecionka – jedna z najstarszych technik znanych kulturze ludzkiej – była bardzo popularna w tradycji Lasowiaków, którzy utrzymywali się między innymi z gospodarki zbierackiej. Zajęcie to wymagało pojemników wykonanych w prosty sposób z dostępnego surowca. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Techniką plecionkarską wykonywano płoty, kosze, części wozów (tzw. półkoszki-pókoski, które nakładano na wóz lub sanie z okazji ważnych wyjazdów), kolebki koszykowe (wiązane u powały), sprzęty rybackie, w końcu bicze-harapy, kapelusze, buty i różnego rodzaju ozdoby.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Plecionkarstwem zajmowali się głównie mężczyźni, gdyż zajęcie to wymagało silnych rąk i palców. Główne typy plecionkarstwa to:</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">- technika krzyżowa (przeplatanie wici pod kątem prostym) lub krzyżowo-żeberkowa, w których podstawowym surowcem była wiklina łatwo dostępna w dolinach rzek; za pomocą tej techniki pleciono z wikliny,</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">- technika spiralna (łączenie wici przy pomocy łyka lub cieniutkiej wici); metodę tę stosowano do wyrobów z korzeni (sosny, świerka, jałowca) i słomy.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><h4 style="line-height: 150%; text-align: justify">Pszczelarstwo </h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Od najdawniejszych czasów na terenie Puszczy Sandomierskiej Lasowiacy trudnili się pszczelarstwem. Na podstawie eksponatów zgromadzonych w Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej można prześledzić ewolucję uli. Najstarsze z nich (ule kłodowe stojące i leżące pochodzą z 1. poł. XIX i z początku XX wieku, do nowszych należą ule ramkowe, słomiane tzw. koszyki oraz ule skrzynkowe. Wszystkie ule zostały zaopatrzone w daszki z gontu, słomy lub dranic. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><h4>Garncarstwo </h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s15\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''216''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/vid/V3022.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''216'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/vid/V3022.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n Pan Jan Jurek z Pogwizdowa nauczył się toczyć garnki na kole od swojego dziadka i ojca. Wytoczone garnki wypalano w piecu, a następnie malowano.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"><br /><div class="pagenavbar"><div></div></div><br /> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n \r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('lasowiacy-kultura-stroj-ludowy', 'lasowiacy-kultura', 'Strój ludowy (lasowiacy)', 20000, ' <h1>Kultura Ludowa</h1>\r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n \r\n <table class="contenttoc" align="right">\r\n <tr>\r\n <th>Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura" class="toclink">Wstęp</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-stroj-ludowy" class="toclink">Strój ludowy</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-kuchnia-regionalna" class="toclink">Kuchnia regionalna</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-dom-i-wypodazenie" class="toclink">Dom i jego <br />wyposażenie</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-praca" class="toclink">Praca na wsi</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-wierzenia" class="toclink">Wierzenia, obrzędy,<br /> zwyczaje</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-tworczosc" class="toclink">Twórczość ludowa</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n<div class="pagenavcounter">Strona 2 z 7</div></p><h2 style="line-height: 150%; text-align: justify"><strong>Strój ludowy</strong></h2><h4>Strój męski </h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Podstawowy element stroju męskiego to koszula uszyta z dwóch płatów płótna (najczęściej lnianego), z rozcięciem na piersi, które związane było czerwoną wstążką. Koszula wypuszczona na spodnie sięgała nawet do kolan. Koszule codzienne i odświętne miały ten sam krój, z tym że stroje świąteczne wykonywano z lepszego gatunku płótna. Spodnie również wykonywane były z płótna, początkowo wiązano je sznurkiem, później zapinane były na guzik. Spodnie świąteczne były dawniej koloru brązowego.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Wierzchnim elementem stroju męskiego była płótnianka (płócianka lub kamziela). Wierzch ubioru był lniany, strona spodnia natomiast wykonana była z gorszego gatunku płótna. Strój uzupełniał pas rzemienny oraz słomiany kapelusz.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_18_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kult 1/1</h3>\r\n <p>Strój męski</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/3/images/270x480-F3097.jpg" title="Lasowiacy kult 1/1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/3/images/122x216-F3097.jpg" alt="Lasowiacy kult 1/1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/3/images/43x75-F3097.jpg" alt="Lasowiacy kult 1/1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kult 1/1</h3>\r\n <p>Koszula</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/3/images/360x480-F3087.jpg" title="Lasowiacy kult 1/1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/3/images/162x216-F3087.jpg" alt="Lasowiacy kult 1/1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/3/images/57x75-F3087.jpg" alt="Lasowiacy kult 1/1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kult 1/1</h3>\r\n <p>Raniżowianie z Raniżowa</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/3/images/640x480-F3008.jpg" title="Lasowiacy kult 1/1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/3/images/288x216-F3008.jpg" alt="Lasowiacy kult 1/1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/3/images/100x75-F3008.jpg" alt="Lasowiacy kult 1/1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kult 1/1</h3>\r\n <p>Dożynki, Geidlarowa</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/3/images/640x480-F3009.jpg" title="Lasowiacy kult 1/1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/3/images/288x216-F3009.jpg" alt="Lasowiacy kult 1/1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/3/images/100x75-F3009.jpg" alt="Lasowiacy kult 1/1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kult 1/1</h3>\r\n <p>Sukmana</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/3/images/360x480-F3010.jpg" title="Lasowiacy kult 1/1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/3/images/162x216-F3010.jpg" alt="Lasowiacy kult 1/1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/3/images/57x75-F3010.jpg" alt="Lasowiacy kult 1/1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kult 1/1</h3>\r\n <p>U szewca</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/3/images/640x360-F3011.jpg" title="Lasowiacy kult 1/1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/3/images/288x162-F3011.jpg" alt="Lasowiacy kult 1/1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/3/images/100x57-F3011.jpg" alt="Lasowiacy kult 1/1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_18_1 = new gallery($(''gallery_18_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nDo stroju męskiego należała również sukmana szyta z samodziałowego sukna koloru brązowego (według F. Kotuli przed XIX wiekiem Lasowiacy nosili sukmany koloru niebieskiego) zapinana na mosiężne haftki. Do szycia sukman wykorzystywano płótno produkowane w lokalnych ośrodkach sukienniczych (Baranów Sandomierski, Rakszawa). Sukmany – podobnie jak płótnianki – były na dole nieco rozkloszowane. Stojący kołnierz stroju oraz wyłogi rękawów były miały od spodu siwe sukno, brzegi obszyte były niebieskim sznurkiem. Sukmanę przepasywano wąskim lub szerokim pasem (trzosem), w którym znajdowały się ukryte kieszenie do noszenia pieniędzy. Nakryciem glowy była magierka uszyta z brązowego sukna zdobiona czerwonym pomponem z włóczki. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Zimą noszono kożuchy (białe, rzadziej barwione).</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Na nogach noszono na chodaki (prymitywne buty szyte z prostokątnych płatów skóry), od święta zakładano przezówki (długie buty po kolana). Buty te mogły być noszone zarówno na prawej, jak i na lewej nodze (stąd ich nazwa), gdyż wykonywane były na jednym kopycie.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><h4>Strój kobiecy</h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_18_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Zapaska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/4/images/270x480-F3005.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/4/images/122x216-F3005.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/4/images/43x75-F3005.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Buty i sukmany damskie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/4/images/640x360-F3012.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/4/images/288x162-F3012.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/4/images/100x57-F3012.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Strój damski</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/4/images/270x480-F3014.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/4/images/122x216-F3014.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/4/images/43x75-F3014.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Chusta, jesionka</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/4/images/360x480-F3015.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/4/images/162x216-F3015.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/4/images/57x75-F3015.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Strój panny młodej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/4/images/270x480-F3013.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/4/images/122x216-F3013.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/4/images/43x75-F3013.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_18_2 = new gallery($(''gallery_18_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPodstwowe elementy stroju kobiecego to koszula, spódnica (fartuch) i zapaska. Koszule szysto z tego samego materiału co męskie, z głębokim rozcięciem z przodu (siegającym prawie do pasa), które wykończone lamówkami zapinało się na guziki. Koszule codzienne cechował kołnierz w kształcie stójki, podczas gdy stroje odświętne miały okazałe kryzki zdobione bogato haftem (haft zdobił również rękawy, przyramiki, rzadziej gorsety). Rękawy koszuli były długie, poszerzane pod pachami za pomocą dodatkowo wstawianych kwadratów materiału, dołem marszczone i wszywane w oszewkę zapinaną na guzik. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Szerokie i długie spódnice – zwane fartuchami – charakteryzowały się prostym krojem. Szyte były z czterech szerokości płótna (tylko spodnie fartuchy były szyte z dwóch szerokości płótna). Na fartuchy zakładano krótsze zapaski.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Istotnym elementem stroju była kolorowa krajka. Był to pas o szerokości 50 cm i długości umożliwiającej dwukrotne opasanie talii (zawiązywano go od tyłu, krzyżowano na przodzie i zawiązywano z tyłu), w kolorze czerwonym, różowym, brązowym lub też zielonym, błękitnym.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Uzupełnieniem stroju kobiecego były prawdziwe korale.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Kobiety – podobnie jak mężczyźni – nosiły płótnianki (kamziele damskie były krótsze) oraz sukmanki (wcięte w pasie i rokloszowane ku dołowi).</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Pierwotnie kobiet nosiły chodaki, zamożniejsze zakładały buty z cholewami, później upowszechniły się sznurowane trzewiki na podwyższonym obcasie. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Młode dziewczyny nosiły gorsety z cienkiej wełny, obszyte wzdłuż brzegów krepiną w różnych kolorach, najczęściej bordo lub czarnym (gorsety bywały też w innych kolorach, na przykład pomarańczowym). </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Zimą najbogatsze Lasowiaczki nosiły kożuchy (szuby), inne płachtę zwana łoktuską (duża lniana płachta zakładana na plecy), która później została zastąpiona przez wełniane chusty fabryczne (podwiki, zawicia, rańtuchy). </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Charakterystycznym elementem stroju kobiecego było przybranie głowy, które składało się z kilku elementów. Włosy zwijane były wokół drewnianej obrączki tzw. chamelki i wiązane sznurkiem na czubku głowy. Na upięte włosy zakładano czepiec - rodzaj postać małej czapeczki wykonanej z kolorowego płótna bądź siateczki. Na specjalne okazje Lasowiaczki wiązały na głowie chusty czepcowe. Były to duże kwadratowe chusty z trzema narożami bogato zdobionymi haftem, z których jeden – o najpiękniejszym hafcie – opadał na plecy, dwa pozostałe haftowane rogi zwisały ozdobnie po bokach głowy; węzeł umieszczano nad czołem. Kobieta zamężna musiała zawsze mieć czepiec na głowie. Do zamążpójścia dziewczęta idące do kościoła miały głowy odkryte, a jedyną ozdobą włosów były wpięte kwiaty. W weselnym obrzędzie oczepinowym swaszka zdejmowała z głowy panny młodej wianek zwany stroikiem i nakładała czepiec. Był to obrzędowy moment przejścia panny młodej do grupy kobiet zamężnych. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Duże znaczenie przywiązywano do koloru haftu (czerwony był typowym kolorem dla panny młodej, brązowy dla mężatek, czarny dla kobiet starszych).</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Tradycyjny haft lasowski skladał się z różnych kompozycji linii, fal, spirali, kółek i szlaczków oraz z typowych dla niego motywów roślinnych (bukietów kwiatowych, liści, serc).</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n\r\n\r\n<object height="480" align="center" width="640" id="monFlash" class="film" data="player_flv_maxi.swf" type="application/x-shockwave-flash">\r\n<param value="player_flv_maxi.swf" name="movie" />\r\n<param value="1" name="showvolume" />\r\n<param value="flv=images/stories/vid/V3009.flv&width=640&height=480&volume=100" name="FlashVars" /></object>\r\n\r\n \r\n </div>\r\n\r\n</td>\r\n</tr>\r\n</table>', 1, 0, 0), ('lasowiacy-kultura-tworczosc', 'lasowiacy-kultura', 'Twórczość ludowa (lasowiacy)', 70000, ' <h1>Kultura ludowa</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n \r\n<table class="contenttoc" align="right">\r\n <tr>\r\n <th>Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura" class="toclink">Wstęp</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-stroj-ludowy" class="toclink">Strój ludowy</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-kuchnia-regionalna" class="toclink">Kuchnia regionalna</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-dom-i-wypodazenie" class="toclink">Dom i jego <br />wyposażenie</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-praca" class="toclink">Praca na wsi</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-wierzenia" class="toclink">Wierzenia, obrzędy,<br /> zwyczaje</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-tworczosc" class="toclink">Twórczość ludowa</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </table> \r\n<div class="pagenavcounter">Strona 7 z 7</div> </p><h2 style="line-height: 150%; text-align: justify"><strong>Twórczość ludowa</strong></h2><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_18_12" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Plecionka ze słomy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/640x360-F3068.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/288x162-F3068.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/100x57-F3068.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Stanisław Naróg przy pracy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/270x480-F3110.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/122x216-F3110.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/43x75-F3110.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Drewniane zabawki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/640x360-F3082.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/288x162-F3082.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/100x57-F3082.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Pisanki babci Pani Anny Rzeszut</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/640x480-F3070.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/288x216-F3070.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/100x75-F3070.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Pisanki Pani Anny Rzeszut</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/640x480-F3071.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/288x216-F3071.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/100x75-F3071.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Pisanki wnuczki Pani Anny Rzeszut</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/640x480-F3072.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/288x216-F3072.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/100x75-F3072.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Haft lasowski</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/640x480-F3074.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/288x216-F3074.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/100x75-F3074.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Haft lasowski</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/640x480-F3075.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/288x216-F3075.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/100x75-F3075.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Haft lasowski z zamku w Baranowie Sandomierskim</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/360x480-F3076.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/162x216-F3076.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/57x75-F3076.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Jan Gula, rzeźba</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/360x480-F3077.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/162x216-F3077.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/57x75-F3077.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Piec kaflowy z motywami lasowskimi, muzeum w Rzeszowie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/640x360-F3111.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/288x162-F3111.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/15/images/100x57-F3111.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_18_12 = new gallery($(''gallery_18_12''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\n</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><h4>Ozdoby ze słomy</h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Słoma służyła zarówno do wyplatania kapelusz i sprzętów użytkowych, jak do wytwarzania różnego rodzaju ozdób: kwiatów, szyszek i figurek, które wieszano na choince. Do dziś wyrobem ze słomy zajmuje się Bronisława Pyc z Zawadki.</p><h4 style="line-height: 150%; text-align: justify">Zabawki </h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Znanym twórcą zabawek był Stanisław Naróg, którego zabawki można oglądać w Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej.</p><h4>Pisanki</h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Pisanki wykonywano w domu. Wzory malowano woskiem, a następnie moczono jajka w wywarze z cebuli lub kruszyny. </p><p class="MsoNormal" align="justify"><span><span>\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s21\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T3100.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T3100.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n Stefania Marut:</span></span></p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"><em>Taki dzióbek sie zrobiło z blaski i trzonek, i tako dziurecka. Nho i jojko sie gotowało, wtedy nie było farbów, z cebuly te wiórka sie zbirało, w tem sie włozyło i to były takie pomarajcowe, ładne. Pisanka sie opisało Aleluja, co bodej na tam. O tam ta, dobrze było pisać po jojku jak włozuł do tyj cebulki, do tyj wody gotowanyj, tak to ślazło, a pisanecka ładno była.</em></p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><h4>Haft</h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Motywy lasowiackie zachowały się w kulturze regionu. Hafty zawierające elementy typowe dla Lasowiaków pojawiają się w kościołach, w pałacach. </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><h4>Piosenki i tańce:</h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Niejednokrotnie Lasowiacy tworzyli piosenki związane z ich wsiami, tradycjami i obrzędami.</p><p class="MsoNormal" align="justify"><span><span>\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s22\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T3099.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T3099.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </span></span>Jamniczanki, <em>W Jamnicy, w Jamnicy...</em> </p><p class="MsoNormal" align="justify"><span><span>\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s23\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T3096.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T3096.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </span></span>Mazurzanie (Stefania Marut i Emilia Adamczyk), <em>Przez mazursko wieś</em> </p><p class="MsoNormal" align="justify"><span><span>\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s24\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T3098.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T3098.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </span></span>Anna Rzeszut, <em>Pieśń o wojnie tureckiej</em> (fragment piosenki, którą śpiewała babcia Pani Anny, obecnie śpiewa ją również wnuczka) </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">przyśpiewki weselne:</p><p class="MsoNormal" align="justify"><span><span>\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s25\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T3095.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T3095.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </span></span>Władysław Pogoda </p><p class="MsoNormal" align="justify"><span><span>\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s26\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T3101.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T3101.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </span></span>Władysław Pogoda, tango Capri </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Film: Władysław Pogoda z zespołem</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s27\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''216''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/vid/V3008.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''216'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/vid/V3008.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><h2 style="line-height: 150%; text-align: justify">Literatura:</h2><p style="line-height: 150%">M.Dobrowolska, <em>Osadnictwo Puszczy Sandomierskiej</em>, Kraków 1931.</p><p style="line-height: 150%">M. Dobrowolska, <em>Przemiany środowiska geograficznego Polski</em>, Warszawa 1961.</p><p style="line-height: 150%">J. Furdyna, <em>Plan budynku mieszkalnego Lasowiaków od połowy wieku XIX po czasy dzisiejsze</em>, "Lud", t. 59 (1975), s. 1112.</p><p style="line-height: 150%">W. Jarecki, <em>Ludowy przemysł drzewny Lasowiaków</em>, "Prace i Materiały Etnograficzne", t. 10 (1952/53), z. 1.</p><p style="line-height: 150%">F. Kotula, <em>Z Sandomierskiej Puszczy</em>. <em>Gawędy kulturowo-obyczajowe</em>, Kraków 1962.</p><p style="line-height: 150%">F. Kotula, <em>Folklor słowny osobliwy Lasowiaków, Rzeszowiaków i Podgórzan</em>, Lublin 1969.</p><p style="line-height: 150%">F. Kotula, <em>Hej, leluja, czyli o wygasających starodawnych pieśniach kolędniczych w Rzeszowskiem</em>, Warszawa 1970.</p><p style="line-height: 150%">F. Kotula, <em>Znaki przeszłości</em>, Warszawa 1976.</p><p style="line-height: 150%">F. Kotula, <em>Muzykanty</em>, Warszawa 1979.</p><p style="line-height: 150%">S. Matusiak, <em>Gwara "lasowska" w okolicy Tarnobrzega</em>, "Rozprawy Wydziału Filologicznego AU", t. 8, 1880, s. 70-179.</p><p style="line-height: 150%">K. Ożóg, <em>Polszczyzna małych miast i jej relacja do gwar okolicznych wsi</em> /w:/ Miasteczko i okolica – od średniowiecza do współczesności, Kolbuszowa 2006.</p><p style="line-height: 150%">J. Rawski, <em>Krótki rys historyczny północnej części Puszczy Sandomierskiej</em>, "Prace i materiały z badań etnograficznych Ośrodka Mokrzyszowsko-Grębowskiego w powiecie tarnobrzeskim", Rzeszów 1968, s. 19-47.</p><p style="line-height: 150%">K. Ruszel, <em>Studia nad kulturą ludową Puszczy Sandomierskiej</em>, Rzeszów 1978.</p><p style="line-height: 150%">K. Ruszel, <em>Lasowiacy</em>, Rzeszów 1994.</p><p style="line-height: 150%"><em>Skansen w Kolbuszowej. Przewodnik</em>, Kolbuszowa 2003.</p><p style="line-height: 150%"><em>Tradycje naszej ziemi – ciągłość i trwanie</em>, Kolbuszowa 2006.</p><p style="line-height: 150%">M. Skowroński, <em>Puszcza Sandomierska wczoraj i dziś</em>, Rzeszów 1980.</p><p style="line-height: 150%">E. Waszakowa-Szarek, <em>Archiwum do dziejów kultury ludowej</em>, cz. 1 i 2, Rzeszów 1970.</p><p style="line-height: 150%">J. Wójtowicz, <em>O Lasowiakach i gwarze lasowskiej</em>, Etnografia polska 1967, t. 11.</p><br /><div class="pagenavbar"></div><br /> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n \r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('lasowiacy-kultura-wierzenia', 'lasowiacy-kultura', 'Wierzenia, obrzędy, zwyczaje (lasowiacy)', 60000, '<br /><h1> \r\n Kultura ludowa </h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n \r\n<table class="contenttoc" align="right">\r\n <tr>\r\n <th>Spis treści</th>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura" class="toclink">Wstęp</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-stroj-ludowy" class="toclink">Strój ludowy</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-kuchnia-regionalna" class="toclink">Kuchnia regionalna</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-dom-i-wypodazenie" class="toclink">Dom i jego <br />wyposażenie</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-praca" class="toclink">Praca na wsi</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-wierzenia" class="toclink">Wierzenia, obrzędy,<br /> zwyczaje</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n \r\n <tr>\r\n <td>\r\n <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura&l5=lasowiacy-kultura-tworczosc" class="toclink">Twórczość ludowa</a>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </table> \r\n<div class="pagenavcounter">Strona 6 z 7</div></p><h2 style="line-height: 150%; text-align: justify"><strong>Wierzenia, obrzędy, zwyczaje</strong></h2><p class="MsoNormal" align="justify"><span><span>Pani Anna Rzeszut, Zabić muzykanta na boso:</span></span></p><p class="MsoNormal" align="justify"><span><span>\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s16\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T3094.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T3094.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </span></span> </p><p class="MsoNormal" align="justify"><em>Jak wigilia przysła to, to wóz wyprowadzily na kalenicce, to to jakiegoś chłopa postawiły ze słomy. Tam dzie dziewcyny były. No, a i te kolendniki były, obłać kolendników, strasznie dużo. A jusz nojbardzi jak dziewcyna była tako bogato (a hunorno, tako hunorno nie chciała z byle kiem tajcować), to we wtorek przed środo popielcowo, to ji uwionzały taki kloc z dżewa na sznurku, przypadły do chałpy, wydarły jo i tam uwionzały na łeb i musiała ciongnońć do karcmy. No i tam, jak sie łokupiła, no to ji dały spokój Cały rok były zwyczaje. Z gwiozdo we wielki... w Nowy Rok. Potem w Czech Króly scodroki, musiały być upiecone żeby sie gejsi chowały, wszystkie schodziły sie do jednego domu, z u/owsem były piecone, te scodroki, takie oportki. I to... I to... musiały zjeś i nie wolno było siojś na spódnicy, cza było podniś, żeby gejsi sie lengły. No potem. No, no to były takie zwyczaje. Późni z niedźwiedziem chodziły, jak były dziewcyny tyż takie to, to, przychodziły z tem niedźwiedziem i śpiwały: Niezapusty zaszły:</em></p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"><em>Niezapusty zeszły, dziwki za mąsz nie sły,</em></p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"><em>Po świentem Wojciechu bedo jaja niesły.</em></p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"><em>A nasy Marysi nosek sie cerwieni,</em></p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"><em>Staro dziwko bedzie, juś sie nie u/ożeni. To były przepienkne zwyczaje. Zabić muzykanta. Zabić muzykanta, jo pamietom byam takiem no, mogłam sześ lot łosiem mieć. Nie pamientom, ale tak z łosiem miaam, albo siedem. To tys tako sie jedna zeźlyła, ze ji dziewcyny ten klocek uwionzały, musiaa ciongnońć do tego. To godo, cekoj, my tu zrobimy, zabijemy muzykanta na boso. Jezus, jozem sie tak boła, moja mama szła z temy babamy tam zabić do karcmy tego muzykanta. Se myśle, no jak go szkoda, jak szkoda, jak zabijo, co to bedzie? Bo jo nie wiedziaam, co to lony zrobio. No i jedna wziena gorcek, taki ciarypiany, z sadzamy, drugo kota cornego we worek, czecio worek. I poszły. No i jo, przeesz światła nie było, spaam w takiem ślubanku, pomału wylazłam, bo mój łojciec nie chodziuł nigdzie, do żodnych karcmów. No i poszłam za niemy, ony weszły, lampe zagasiły, na muzykanta ten worek nawdzioły, sznurkamy go zwionzały, wyprowadziły na droge, gorcek rozbiły i kota puściły i to było zabić muzykanta.</em></p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><h4>Zioła</h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify">O ziołach i ich właściwościach opowiada Pani Anna Rzeszut:</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s17\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''216''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/vid/V3023.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''216'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/vid/V3023.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s18\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''216''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/vid/V3024.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''216'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/vid/V3024.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><h4>Wesele</h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify">1) Zocontek - początek wesela (Władysław Pogoda):</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"><em>Było wesele tak, ze Młody, tam sie dzieś żeniuł w drugi wiosce, cy w ty, cy tam te w czeci. To tak, to było tak łon robiuł schodziny. [...] Ale mówily tak prawidłowo: zocontek. To znacy zocontek – to mówli – ze to jez zocontek jus tego juz wesela. [...] I przewaźnie, jak był tam troski bogatsy, ci jaki, to jus tak łod godziny czeci, czwarty po południu. Ale przewaźnie wesela były w środe, w sobote było mało wesel, to juz w zimie, co tak na grande sie żenily, tak w niedziele. Ino w środe. To jus tak we wtorek – rozumis – czworto, pionto godzina, do niego sie schodzily. On tam z ty wioski se somsiadów prosiuł i tak [...] było. Nazywaly druzki, druhny, tak dziewczyny, nie? Ona prosiła druhnów i prosily swatów, chopaków. Mówily drużbów abo swatów, albo jesce późni to juz mówily ze drużbowie. Ale jesce na razie, tak pore lat, to swaty, swaty. I tam sie bawily, u tego Młodego, tajczyly, a jesce downi nie mówily starościno, ino swaska [...]. Tak. I był drużba na weselu, bo drudźba to ten był na weselu, który z Młodym przychodzily na zaloty, co sie zmowiały, targowały sie o ten majontek. Bo nie tak jak dzisioj, o pokochocie sie i żenicie sie, nie?</em></p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">2) Przebieg wesela (Anna Rzeszut):</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"><em>Wesele. [...] Nie było tak jag dzisioj w sobote czy w niedziele. Przeszczegano tego, niedziela to była świentość, a w sobote jakby było wesele, no to by w niedziele nie poszed, bo to popijoły [...]. To łokowita, no to wiadomo, że to jest jak dzisioj bimberek godajo, a to łokowita była. Nojbardzi w karcmach kupowano była, bo w sklepach nie było, tyko w karcmach. To i zamowiały, albo w karcmach ta wesela były. Jak było bogaczsze wesele, to w karczmach. No to sie opiły. Ale było wesele we wtorek, we środe i we czwartek. To już musiało być bardzo w czas. Na siódmo w kościele już musiaa być Pani Młodo z weselem. Tak. No to co, no to po prostu. Juz zacynały to wesele łod poniedziałku, jak było we środe, to juz w poniedziałek te rózge wiły i śpiwały różne śpiwki takie:</em></p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"><em>Zacynojmy różeńke wić łod środka,</em></p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"><em>Boś ty jest nie sirotka.</em></p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"><em>Piwa nom tu dawać, piwa,</em></p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"><em>Bo bedzie rózecko krzywo.</em></p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"><em>I takie. Takie rózne, jak se ktoś umyśloł, tak śpiwoł. No i ten Pon, Pon Młody, starsy drużka, drużba musioł przyniś te łokowite[...]. A rózga to była, wisz, jak robiono? Była, ten wirzchołek ze sosny ścienty. Wszystkie były te jigły wyskubane. I były na końcach pióra z biołej gejsi, takie ładne, puch... Takie odwijane. I to było albo z barwinku plecione albo z jałowca. Jak był wdowiec, jak szła za wdowca, to pleciono te rózge z jałowca. Lepszy, lepszy kawaler:</em></p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"><em>Zielono rózga jałowiec, x3</em></p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"><em>Lepszy kawalyr niż wdowiec.</em></p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"><em>To tak dośpiwywały. [...] Juz z to rózgo, w dziej ślubu, [...] do Pani Młody, do kościoła z to rózgo stary, starszy drużba jechoł. Cały cos tajcowoł z nio, wszyscy, wszystkie drużby i druhenki musiay z nio tajcować [...]. Ale jeszcze na ty rózdze, jak te piórka były na koniuszkach, pleciono takie ciostka, takie ciostka to takie, zrobiły taki wołocek i zawiozały i takie, i tu dzióbek i takie ptoszki były, takie ptoszki, łocka to robiły z pieprzu. I to było, to było tak, na tem końcu nabite, [...] oczywiście było upieczone. I z to rózgo, te ptoski w tych piórkach, no to było bardzo ładne. Jo pamientom tylko ostatnio jedno wesele takie. Pamientom, tam był zabity wół, czyly taki duży byk. I to było mienso rombane, dwa czy dni gotowały. Bo to żeby to jus, leżało na takim, tych, miskach ciarepianych, albo na deskach. To kazdy broł jak ten Pyzdra. [...] Brało każdy tak, ino gemba tak sie świciła i jak tak te kości rzuciuł za siebie, tam psów tyle było, to jadły.</em></p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><h4>Dożynki </h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_18_11" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Wieniec dożynkowy, Giedlarowa</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/14/images/640x480-F3067.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/14/images/288x216-F3067.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/14/images/100x75-F3067.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Dożynki, gospodarze</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/14/images/640x360-F3079.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/14/images/288x162-F3079.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/14/images/100x57-F3079.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Lasowiacy kultura</h3>\r\n <p>Dożynki, zabawa</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/14/images/640x360-F3081.jpg" title="Lasowiacy kultura" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/14/images/288x162-F3081.jpg" alt="Lasowiacy kultura" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/14/images/100x57-F3081.jpg" alt="Lasowiacy kultura thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_18_11 = new gallery($(''gallery_18_11''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nDożynki lub Święto Plonów to etniczne święto Słowian poświęcone zbiorom zbóż, które obchodzono jesienią. Obrzęd dożynek wywodzi się prawdopodobnie z kultu roślin i drzew. Od XVI wieku dożynki urządzano je dla żniwiarzy (służby folwarcznej i pracowników najemnych) w nagrodę za wykonaną pracę przy żniwach i zebrane plony.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s19\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''216''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/vid/V3019.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''216'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/vid/V3019.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n Obchody dożynek rozpoczynały się wiciem wieńca (tzw. "plonu"), z pozostawionych na polu zbóż, z owoców, kwiatów i jarzębiny (zdarzało się, że umieszczano w nich także żywe (z czasem sztuczne) gęsi lub koguty, co miało zapewnić przychówek gospodarski.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s20\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''216''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/vid/V3020.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''216'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/vid/V3020.flv&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n Wieniec niesiono do poświęcenia do kościoła, a następnie ze śpiewem w uroczystym pochodzie (odświętnie ubrani żniwiarze nieśli na ramionach sierpy i kosy), udawano się do dworu lub do domu gospodarza dożynek od końca XIX wieku również bogaci chłopi urządzali dożynki dla domowników, rodziny, parobków i najemników). Tam organizowano biesiady z poczęstunkiem i tańcami.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">W okresie międzywojennym zaczęto organizować dożynki gminne, powiatowe i parafialne, które do dziś są organizowane w wielu wsiach lasowskich. Towarzyszą im wystawy rolnicze, festyny i występy ludowych zespołów artystycznych.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"> </p><h4>Turki</h4><p style="line-height: 150%; text-align: justify">We wsiach między Wisłą a Sanem, zwłaszcza w okolicach Leżajska straże przy grobie Chrystusa w czasie Świąt Wielkanocnych nazywane są "Turkami wielkanocnymi" i mają charakter stowarzyszeń. Niektóre oddziały nie tylko trzymają straż przy Grobie Pańskim, ale w ciągu roku uczestniczą też w innych ważnych wydarzeniach w życiu miejscowej społeczności. Skład oddziału jest różny w poszczególnych wsiach, do najważniejszych postaci należą: Basza-dowódca, Komendant, dwóch Doktorów, Chorąży, dwóch Podchorążych oraz żołnierze.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify">Wojska tego typu określa się wspólnym mianem "turków wielkanocnych", gdyż według tradycji stroje te są wynikiem obecności na naszych ziemiach jeńców przywiezionych spod Wiednia. Według innych podań "Turki" to polscy żołnierze wracający z łupem, ktorzy – chcąc odciążyć ładunki – nałożyli na siebie stroje tureckie. Ponieważ ludność, widząc wojska tureckie, uciekła w Wielkanoc z kościołów, wracający sami wystawili wartę przy Chrystusowych grobach. Warto jednak zauważyć, że stroje dzisiejszych "Turków" odbiegają znacznie od ubiorów z czasów Jana III Sobieskiego.</p><p style="line-height: 150%; text-align: justify"><br /><div class="pagenavbar"><div></div></div><br /> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n \r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('lasowiacy-literatura', 'lasowiacy', 'Literatura', 70000, '<h1>Literatura</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <h2 style="line-height: 150%" align="justify">Literatura dialektologiczna</h2><div align="justify"> </div><p style="line-height: 150%" align="justify"> S. Matusiak, <em>Gwara "lasowska" w okolicy Tarnobrzega</em>, "Rozprawy Wydziału Filologicznego AU", t. 8, 1880, s. 70-179.</p><div align="justify"> </div><p style="line-height: 150%" align="justify"> Kazimierz Ożóg, <em>Polszczyzna małych miast i jej relacja do gwar okolicznych wsi</em> /w:/ Miasteczko i okolica – od średniowiecza do współczesności, Kolbuszowa 2006.</p><div align="justify"> </div><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Janina Wójtowicz, <em>Atlas gwarowy dawnej puszczy Sandomierskiej</em>, „Rocznik Przemyski” 1968, s. 343-395.</p><div align="justify"> </div><p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%" align="justify">Janina Wójtowicz, <em>Charakterystyka fonetyczna gwar między Wisłą, Sanem, Wisłokiem i Wisłoką</em>, Warszawa 1966.</p><div align="justify"> </div><p style="line-height: 150%" align="justify"> Janina Wójtowicz, <em>O Lasowiakach i gwarze lasowskiej</em>, Etnografia polska 1967, t. 11.</p><div align="justify"> </div><p style="line-height: 150%" align="justify"> <br /><br /> </p><div align="justify"> </div><h2 style="line-height: 150%" class="western" align="justify">Literatura historyczna</h2><div align="justify"> </div><p style="line-height: 150%" align="justify"> M.Dobrowolska, <em>Osadnictwo Puszczy Sandomierskiej</em>, Kraków 1931.</p><div align="justify"> </div><p style="line-height: 150%" align="justify"> M. Skowroński, <em>Puszcza Sandomierska wczoraj i dziś</em>, Rzeszów 1980.</p><div align="justify"> </div><h2 style="line-height: 150%" class="western" align="justify">Literatura etnograficzna</h2><div align="justify"> </div><p style="line-height: 150%" align="justify"> M. Dobrowolska, <em>Przemiany środowiska geograficznego Polski</em>, Warszawa 1961.</p><div align="justify"> </div><p style="line-height: 150%" align="justify"> J. Furdyna, <em>Plan budynku mieszkalnego Lasowiaków od połowy wieku XIX po czasy dzisiejsze</em>, "Lud", t. 59 (1975), s. 1112.</p><div align="justify"> </div><p style="line-height: 150%" align="justify"> W. Jarecki, <em>Ludowy przemysł drzewny Lasowiaków</em>, "Prace i Materiały Etnograficzne", t. 10 (1952/53), z. 1.</p><div align="justify"> </div><p style="line-height: 150%" align="justify"> F. Kotula, <em>Z Sandomierskiej Puszczy</em>. <em>Gawędy kulturowo-obyczajowe</em>, Kraków 1962.</p><div align="justify"> </div><p style="line-height: 150%" align="justify"> F. Kotula, <em>Folklor słowny osobliwy Lasowiaków, Rzeszowiaków i Podgórzan</em>, Lublin 1969.</p><div align="justify"> </div><p style="line-height: 150%" align="justify"> F. Kotula, <em>Hej, leluja, czyli o wygasających starodawnych pieśniach kolędniczych w Rzeszowskiem</em>, Warszawa 1970.</p><div align="justify"> </div><p style="line-height: 150%" align="justify"> F. Kotula, <em>Znaki przeszłości</em>, Warszawa 1976.</p><div align="justify"> </div><p style="line-height: 150%" align="justify"> F. Kotula, <em>Muzykanty</em>, Warszawa 1979.</p><div align="justify"> </div><p style="line-height: 150%" align="justify"> J. Rawski, <em>Krótki rys historyczny północnej części Puszczy Sandomierskiej</em>, "Prace i materiały z badań etnograficznych Ośrodka Mokrzyszowsko-Grębowskiego w powiecie tarnobrzeskim", Rzeszów 1968, s. 19-47.</p><div align="justify"> </div><p style="line-height: 150%" align="justify"> K. Ruszel, <em>Studia nad kulturą ludową Puszczy Sandomierskiej</em>, Rzeszów 1978.</p><div align="justify"> </div><p style="line-height: 150%" align="justify"> K. Ruszel, <em>Lasowiacy</em>, Rzeszów 1994.</p><div align="justify"> </div><p style="line-height: 150%" align="justify"> <em>Skansen w Kolbuszowej. Przewodnik</em>, Kolbuszowa 2003.</p><div align="justify"> </div><p style="line-height: 150%" align="justify"> <em>Tradycje naszej ziemi – ciągłość i trwanie</em>, Kolbuszowa 2006.</p><div align="justify"> </div><p style="line-height: 150%" align="justify"> E. Waszakowa-Szarek, <em>Archiwum do dziejów kultury ludowej</em>, cz. 1 i 2, Rzeszów 1970.</p><div align="justify"> </div><p style="margin-bottom: 0cm" align="justify"><br /> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=18&Itemid=84">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('lasowiacy-region-dzis', 'lasowiacy', 'Region dziś', 30000, '<h1>Region dziś</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p class="MsoNormal" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_17_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Region</h3>\r\n <p>Puszcza</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/360x480-F3093.jpg" title="Region" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/162x216-F3093.jpg" alt="Region" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/57x75-F3093.jpg" alt="Region thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_17_1 = new gallery($(''gallery_17_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nObszar dawnej Puszczy Sandomierskiej nie stanowi dzisiaj odrębnego regionu zarówno pod względem geograficznym, jak i administracyjnym.</p><p class="MsoNormal" align="justify">Tereny puszczy obejmowały północne obszary dzisiejszej Kotliny Sandomierskiej, która jest makroregionem fizyczno-geograficznym położonym w południowo-wschodniej Polsce. Cała Kotlina Sandomierska zajmuje obszar o powierzchni ok. 15. tys. km2, w tym podregion rzeszowsko-tarnobrzeski leży na 7 tys. 513 km2 (GUS, Powierzchnia i ludność w 2006 r., z dnia 31 XII 2006).</p><p class="MsoNormal" align="justify">Zgodnie z podziałem administracyjnym Polski z 1 stycznia 1999 r. tereny dawnej Puszczy Sandomierskiej należą obecnie do województwa podkarpackiego (zajmują jego północną część). Obejmują następujące powiaty: mielecki (jego wschodnią część), dębicki (północna część), ropczycko-sędziszowski (północno-wschodnia część), tarnobrzeski, stalowo-wolski, niżański, leżajski, kolbuszowski i rzeszowski (północną<span> </span>część, do Rzeszowa). </p><p class="MsoNormal" align="justify">Najważniejsze miasta regionu to Mielec i Tarnobrzeg. Do mniejszych należą Leżajsk i Kolbuszowa. Ogólna liczba ludności zamieszkującej podregion rzeszowsko-tarnobrzeski wynosi 1 158 522, zaludnienie na 1 km2 szacuje się na 154 osoby. (GUS, Powierzchnia i ludność w 2006 r., z dnia 31 XII 2006).</p><p class="MsoNormal" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_17_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Region</h3>\r\n <p>Trasa przez dawną puszczę</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-F3099.jpg" title="Region" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-F3099.jpg" alt="Region" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-F3099.jpg" alt="Region thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_17_2 = new gallery($(''gallery_17_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nTeren dawnej puszczy to dziś region przemysłowo-rolniczy. Rozwija się przemysł wydobywczy (największe znaczenie mają złoża siarki wydobywanej w Tarnobrzegu, wydobywa się również gaz ziemny oraz surowce skalne, m.in.: wapienie, margle, piaskowce, diatomity, anhydryty oraz piaski), przemysł maszynowy i metalowy (Stalowa Wola, Tarnobrzeg, Nowa Dęba, Dębica), chemiczny, głównie gumowy (Tarnobrzeg), środków transportu (Mielec), meblowy (w Kolbuszowej, meblarstwo kolbuszowskie czasy swojej świetności przeżywało w XVII-XVIII wieku) i spożywczy (Ropczyce, Leżajsk). W Podkarpackiem od kilku lat w ramach takich obszarów funkcjonują dwie specjalne strefy ekonomiczne: Tarnobrzeska Specjalna Strefa Ekonomiczna WISŁOSAN oraz Specjalna Strefa Ekonomiczna EURO-PARK Mielec, przy czym mielecką SSE utworzono jako pierwszą tego typu w Polsce. </p><p class="MsoNormal" align="justify">Na omawianym terenie przeważa rolnictwo tradycyjne, słabo rozwinięte, przeciętna pow. gospodarstwa<span> </span>to 3,5 ha. Stan ten przyczynił się do masowych migracji ludności, obecnie znaczna część mieszkańców okolicznych miasteczek i wiosek pracuje za granicą (we Francji, we Włoszech lub w Anglii).</p><p class="MsoNormal" align="justify">Przez teren regionu przebiegają międzynarodowe szlaki drogowe: trasa E-40 (Wrocław-Rzeszów-Lwów) łącząca Europę Zachodnią z Ukrainą, trasa E-371 (Radom-Rzeszów-Koszyce) oraz droga krajowa nr 19 tzw. Via Baltica, łącząca kraje nadbałtyckie z południową częścią Europy. Przez tereny północnego Podkarpacia przebiega magistrala kolejowa E-30 relacji Drezno-Wrocław-Kraków-Rzeszów-Lwów-Kijów (tzw. europejski ciąg transportowy) oraz linia hutniczo-siarkowa, przebiegająca przez północną część województwa, łącząca Górny Śląsk z Ukrainą.<span> </span></p><p class="MsoNormal" align="justify"> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=310&Itemid=84">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=294&Itemid=84">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('lasowiacy-slowniczek', 'lasowiacy', 'Słowniczek', 50000, ' <h1> Słowniczek słów gwarowych występujących w tekstach</h1> \r\n \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Izabela Stąpor </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify">arenda - dzierżawa</p> <p align="justify">arendować - dzierżawić</p> <p align="justify"> baby - kobiety</p> <p align="justify">barchan – tkanina bawełniana, po lewej stronie włochata, podobna do grubej flaneli</p> <p align="justify">bardzeńko - bardzo</p> <p align="justify"> barwinek – roślina o zimnotrwałych, skórzastych liściach i niebieskich kwiatach</p> <p align="justify"> basy - kantrabasy</p> <p align="justify">bez – przez (np.bez okno)</p> <p align="justify"> bielusieńkie – bardzo białe</p> <p align="justify">bijok, bijak – kij przytwierdzony do rękojeści cepa, służący do młócenia (część cepa)</p> <p align="justify"> bimberek - alkohol</p> <p align="justify">bociek - bocian</p> <p align="justify">bodej, bodaj – spójnik wyrażający obojętność wobec wyboru (bodej co = cokolwiek)</p> <p align="justify">bodaj jaki, bodej jaki – jakikolwiek</p> <p align="justify">boisko – część stodoły</p> <p align="justify">borówka - jagoda</p> <p align="justify"> brodzicek – bródka, mała broda</p> <p align="justify">capnąć – złapać</p> <p align="justify">cebrzyk – drewniane okrągłe naczynie przeznaczone do prania, mycia, itp.</p> <p align="justify">cedzidło – cedzak</p> <p align="justify"> cep – drewniany ręczny przyrząd do młócenia zboża</p> <p align="justify">cepcowe, czepcowe - związane z oczepinami</p> <p align="justify"> ceremonie – podniosłe obrzędy, tradycje</p> <p align="justify"> cesorka - przyrząd do obróbki lnu, na którym wyczesywano włókno (wcześniej obrobione na miondlycach i cierlycach)</p> <p align="justify"> chaziajka – z ros. gospodyni</p> <p align="justify">chałupa, |chałpa – dom </p> <p align="justify">chłopacyna - chłopiec</p> <p align="justify">chłopaczysko – niegrzeczny chłopak</p> <p align="justify">chłopaszek - chłopiec</p> <p align="justify"> chłopoczek - chłopiec</p> <p align="justify">chodzić na kawalyrke – zwyczaj polegająca na odwiedzaniu domów panien przez kawalerów</p> <p align="justify">chomonto, chomąto – część uprzęży w kształcie drewnianego kabłąka na miękkim podkładzie, wkładana na szyję koniowi pociągowemu</p> <p align="justify">chować - chodować</p> <p align="justify"> chrzonknena - chrząknęła</p> <p align="justify"> chtóro - która</p> <p align="justify"> hulać - tańczyć </p> <p align="justify"> chwasta zawalyła – chwasty zarosły </p> <p align="justify"> chycić - złapać</p> <p align="justify"> chycić się – wziąć się za coś</p> <p align="justify"> ciarypiany </p> <p align="justify"> ciarypiana miska – drewniana miska</p> <p align="justify">cienieńko - cieniutko</p> <p align="justify">cieniuśki - cieniutki</p> <p align="justify">ciepleńko - cieplutko</p> <p align="justify"> cierlyca – przyrząd do obróbki lnu (z dwoma otworami), który już został obrobiony na miondlycach</p> <p align="justify"> co bodej - cokolwiek</p> <p align="justify">cokolik - cokolwiek</p> <p align="justify">cosi - coś</p> <p align="justify">cumelek – smoczek dla dziecka</p> <p align="justify">czepczyk, czepiec – kobiece nakrycie głowy, często bogato zdobione, wiązane pod brodą; noszone przez mężatki i wdowy</p> <p align="justify">czepiny - oczepiny</p> <p align="justify">czerpak – naczynie drewniane albo metalowe z trzonkiem, służace do czerpania cieczy lub ciał sypkich</p> <p align="justify">dawnieńko – bardzo dawno</p> <p align="justify">delikatnieńko – bardzo delikatni</p> <p align="justify">despekt – uchybienie, obraza</p> <p align="justify">despektować – uchybiać komuś, sprawić komuś przykrość</p> <p align="justify">despetnik - łobuz</p> <p align="justify"> deszczułka - deseczka </p> <p align="justify"> do dzisiednia – do dzisiaj </p> <p align="justify">dockać - doczekać</p> <p align="justify">dojrzeć - zobaczyć</p> <p align="justify">dopomagać - pomagać</p> <p align="justify">dopytować się – dopytywać się</p> <p align="justify">drewienko – małe drewno</p> <p align="justify">drobny - mały</p> <p align="justify"> dronka – belka, kij</p> <p align="justify"> druzki, drużki, druhny, druhenki – drużki weselne(kobieta, zazwyczaj panna, towarzysząca pannie młodej do ślubu)</p> <p align="justify"> drużbowie, drużby – drużba weselny (mężczyzna, zazwyczaj kawaler, towarzyszący panu młodemu do ślubu), por. swat</p> <p align="justify"> drugoki - drugoklasiści</p> <p align="justify"> duda - muzyk</p> <p align="justify"> dychać - oddychać</p> <p align="justify">dynarek – metalowy trojnóg, ustawiany nad paleniskiem</p> <p align="justify">dyscyplina – kij, którym nauczyciel wyznaczał kary</p> <p align="justify">dyszel – drąg umocowany do przedniej części wozu, umożliwiający kierowaniem pojazdu zaprzęgniętego w konie</p> <p align="justify">dziegieć – ciemnobrunatna gęsta ciecz otrzymywana w procesie destylacji rozkładowej różnych gatunków drewna</p> <p align="justify">dzierżak – dłuższy kij cepa trzymany w ręku podczas młócenia </p> <p align="justify">dziewka, dziwka - dziewczyna</p> <p align="justify">dzieża – drewniane naczynie, ujete w metalowe obręcze oraz pokrywę drewnianą, pomocne w kuchni</p> <p align="justify">dzieżka – mała dzieża</p> <p align="justify"> flaska, flaszka – butelka </p> <p align="justify"> furgały – fruwały </p> <p align="justify"> furmanka - wóz konny, fura</p> <p align="justify"> garce, garnce – duże garnki</p> <p align="justify"> gdowiec - wdowiec</p> <p align="justify">godać – mówić, nazywać</p> <p align="justify"> gorcek - garnek</p> <p align="justify"> gorunc – gorąco, upał, skwar (gorunc przyokropny)</p> <p align="justify"> gosztki – małe garście lnu </p> <p align="justify">gościniec – główna ulica wsi </p> <p align="justify">grądziel, gronzel, grążęl, krężel - krążek w kołowrotku</p> <p align="justify"> gromadom - grupą </p> <p align="justify"> gruchot – stary mebel, grat</p> <p align="justify"> harap – bicz</p> <p align="justify">hawok – tutaj</p> <p align="justify"> hunorno - honorowa</p> <p align="justify">inakszy - inny</p> <p align="justify">ino - tylko</p> <p align="justify">inszy - inny</p> <p align="justify"> iść hurmom – iść w grupie</p> <p align="justify">izba – pomieszczenie mieszkalne w domu</p> <p align="justify">jakisi, jakisik - jakiś </p> <p align="justify"> jeno - tylko</p> <p align="justify"> jeździć lotnikiem – latać samolotem</p> <p align="justify">jużci - już</p> <p align="justify"> kaj - gdzie</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 0.35cm; text-decoration: none" align="justify"> kalenica – górna pozioma krawędź dachu, stanowiąca przecięcie połaci dachowych</p> <p align="justify"> kałamadż - kałamarz</p> <p align="justify"> kamziela – rodzaj koszuli dla mężczyzn, por. pócienka</p> <p align="justify">kaszkiet – czapka męska z daszkiem</p> <p align="justify"> kawalir, kawalyr - kawaler</p> <p align="justify"> kawalyrka – zwyczaj polegająca na odwiedzaniu domów panien przez kawalerów</p> <p align="justify">kawałeczuś - kawałeczek</p> <p align="justify">kądziel – pęk włókna lnianego przygotowany do przędzenia, umocowany na przęślicy lub kołowrotku</p> <p align="justify">kąkol - chwast </p> <p align="justify">kiedysi - kiedyś</p> <p align="justify"> kijanka – drewniana łopatka służąca do prania bielizny i obijania lnu </p> <p align="justify"> klepisko – część boiska, równa, gładka płaszczyzna z mocno ubitej, uklepanej ziemi</p> <p align="justify"> kloc – pień zrąbanego drzewa, ociosany z gałęzi</p> <p align="justify">kłósko - kłosek </p> <p align="justify">kojtnąć - umrzeć </p> <p align="justify">kolonijo - kolonia </p> <p align="justify"> komendant – dowódca żołnierzy w procesji </p> <p align="justify"> korowolj, korowol, korowojl – placek weselny, z wierzchu bogato zdobiony </p> <p align="justify">którysik - któryś</p> <p align="justify"> kumora – część domu, rodzaj spiżarni </p> <p align="justify">lekutko - leciutko </p> <p align="justify">lotać – biegać </p> <p align="justify"> majontecek – mająteczek, mały majątek</p> <p align="justify">matuś – mama, mateńka </p> <p align="justify">międlić,miendlić, miondlyć – obrabiać na miądlicach</p> <p align="justify">międlica, miondlyca –drewniane narzędzie do obróbki lnu (do pierwszego etapu obróbki lnu), złożone z podstawy i pojedynczego miecza (z jednym otworem)</p> <p align="justify">migotać – błyszczeć się </p> <p align="justify"> misecusia - miseczka </p> <p align="justify"> motacki – motowidła</p> <p align="justify"> motać - zwijać</p> <p align="justify">motowidło - przyrząd do odmierzania i zwijania w motki nici, przędzy</p> <p align="justify"> na grande – nagle, szybko</p> <p align="justify"> nadgnijaty – nadgnity</p> <p align="justify"> najsomprzót – na początku </p> <p align="justify"> nasykować – przygotować, przyrządzić</p> <p align="justify">naświcić - zaświecić </p> <p align="justify">nawdzioć – nałożyć </p> <p align="justify"> niezapusty – mięsopusty, zapusty</p> <p style="margin-bottom: 0cm; line-height: 0.35cm; text-decoration: none" align="justify"> obłać – tłum, duża grupa</p> <p align="justify">obzierać się – oglądać się</p> <p align="justify">okowita, <sup>ł</sup>okowita – okowita, rodzaj alkoholu</p> <p align="justify"> okupacyja – okupacja</p> <p align="justify">onuca, onyca, <sup>ł</sup>onyca – pas tkaniny do owijania stopy, zastępujący skarpetę </p> <p align="justify"> oportek – coś drobnego, małego</p> <p align="justify">oskrobać - obrać</p> <p align="justify">oszukaństwo - kłamstwo</p> <p align="justify">paceśne – grube, tkane z włókna gorszego rodzaju (o materiale, ubraniu) </p> <p align="justify">pakuły – grube włókno – gorszego rodzaju – powstające podczas obróbki lnu </p> <p align="justify">paździrz, paździerze, paździora - grube, ostre części włókna lnianego usuwane podczas miądlenia</p> <p align="justify">piejtki, jejtki – muzycy (zamawiani na wesele) </p> <p align="justify"> pirszoki, drugoki – pierwszaki, drugoklasiści </p> <p align="justify"> płachta – duży płat grubego płótna</p> <p align="justify"> pniocek – mały pniak</p> <p align="justify">podliwać - podlewać </p> <p align="justify">podpieracz, podpierac – podpórka </p> <p align="justify"> podpłomyki – płaskie placki z wody i mąki, pieczone przed pieczeniem chleba lub po jego wyjęciu </p> <p align="justify"> popijać – pić alkohol</p> <p align="justify"> popiół wirzbowy, gruszkowy, jabłonkowy – popiół z poszczególnych gatunków drzew </p> <p align="justify">portki - spodnie </p> <p align="justify">pócienka, płócienka – rodzaj koszuli lnianej dla mężczyzn, por. kamziela </p> <p align="justify"> procesyjnie – z procesją</p> <p align="justify"> proso – roślina zbożowa (z niego kasza jaglana)</p> <p align="justify"> przeganiać - przepędzać </p> <p align="justify"> przemienić - zamienić</p> <p align="justify"> prześcigować się – robić coś na wyścigi </p> <p align="justify">prześlyca, przęślica – drążek osobno stojący lub przytwierdzony do ławy, na której siedzi prządka, służący do umocowania kądzieli (przy przędzeniu na wrzecionach) </p> <p align="justify"> przetok – duże sito z większymi otworami, służące zwykle do odsiewania, oczyszczania ziarna</p> <p align="justify">przycyniać - przygotować</p> <p align="justify">przyśpiewki – krótka solowa (rzadziej chóralna) piosenka ludowa, zwykle okolicznościowa (tworzona z okazji wesela, dożynek, zabaw wiejskich) </p> <p align="justify"> robotna, robotno - pracowita</p> <p align="justify"> rozmaitości - różności</p> <p align="justify"> rozpiąsta – zabawa</p> <p align="justify"> rózga, rózecka – symbol weselny, pięknie przyozdobiony specjalnie pieczonymi ciatkami i kwiatkami</p> <p align="justify"> rychtować – przygotowywać, szykować, przyrządzać</p> <p align="justify">rysik – przyrząd z łupku obrobiony w kształcie ołówka, używany w szkole do pisania na tabliczce </p> <p align="justify"> rzempolić – grać nieumiejętnie na jakimś instrumencie, zwłaszcza strunowym; fałszować </p> <p align="justify">sakramucki, sakramencki – przeklęty, diabelski (w wyzwiskach) </p> <p align="justify">schodziny – spotkanie rodzin państwa młodych w celu omówienia warunków zawarcia małżeństwa, por. zacontek </p> <p align="justify">scodroki, szczodroki, szczodraki – rodzaj ciastek pieczonych w Wielkanoc dla kolędników</p> <p align="justify"> skubać pióra – odrywać puch od piór, który miał być przeznaczony na pościel </p> <p align="justify"> snowadła – małe krążki, na które nawijano nici</p> <p align="justify"> spórlorz – narzędzie, na którym znajdowało się wiele snowadeł</p> <p align="justify"> stara dziwka – stara panna</p> <p align="justify"> starosta weselny – osoba odpowiedzialna za wesele, czuwająca nad uroczystością</p> <p align="justify"> starościno, starościna – osoba odpowiedzialna za wesele, czuwająca nad uroczystością</p> <p align="justify"> starso druhna – starsza drużka</p> <p align="justify"> starsy drużba – starszy drużba</p> <p align="justify">strojny – elegancki </p> <p align="justify">swaska, swaszka – starościna </p> <p align="justify"> swaty – drużbowie </p> <p align="justify"> sykować, szykować – przygotowywać </p> <p align="justify">ścirznia, ścirznie, ścirznisko – pole po skoszeniu zboża, z pozostawionymi dolnymi częściami roślin</p> <p align="justify"> ślubanek – drewniana ława (służąca do siedzenia i do spania – głównie dla dzieci)</p> <p align="justify">śpiwki – krótka solowa (rzadziej chóralna) piosenka ludowa, zwykle okolicznościowa (tworzona z okazji wesela, dożynek, zabaw wiejskich), por. przyśpiewki</p> <p align="justify">tablycka – tabliczka, na której pisano w szkole </p> <p align="justify">tatarka – zboże, gatunek gryki (z niej kasza tatarczana, zwana też gryczaną) </p> <p align="justify">tkac – tkacz </p> <p align="justify"> tracht – trakt</p> <p align="justify"> Turki – straż czuwająca przy grobie Chrystusa w czasie Świąt Wielkanocnych</p> <p align="justify">oczepiny,<sup> ł</sup>ocepiny – zwyczaj polegający na zdjęciu pannie młodej wianka i nałożeniu czepca (na znak przyjęcia przez nią obowiązków żony i mężatki)</p> <p align="justify"> umyśloł - wymyślił</p> <p align="justify"> ustulać – wymyślić coś </p> <p align="justify"> uwalić - uderzyć </p> <p align="justify"> wcinały – wciągały, wsuwały</p> <p align="justify">wiano, wieno – posag, wyprawa panny młodej</p> <p align="justify"> wigilijo – wigilia </p> <p align="justify"> wionek, wionecek – wianek noszony do ślubu przez pannę młodą i zdejmowany podczas oczepin</p> <p align="justify"> wkej – kiedy </p> <p align="justify"> wkiedy – kiedy </p> <p align="justify"> włosie, włósie – sztywne włosy (elementy wystające z materiału)</p> <p align="justify"> wojować – walczyć, bic się</p> <p align="justify"> wrotka, wrotki – roślina (prawdopodobnie wrotycz)</p> <p align="justify"> wrzeciono – prosty drewniany przyrząd do przędzenia ręcznego w postaci wałka zaostrzonego na obu końcach</p> <p align="justify">wydawać się – o kobiecie: wychodzić za mąż</p> <p align="justify"> wywionowano, wywianowana – posiadająca wiano, posag (gotowa do zamążpójścia)</p> <p align="justify">zabić muzykanta na boso – zwyczaj, obrzęd </p> <p align="justify"> zacepić, zaczepić – nałożyć dziewczynie czepiec (symbol zamążpójścia)</p> <p align="justify"> zaciongać – zawieszać </p> <p align="justify"> zagasić – zgasić </p> <p align="justify"> zagon – długi pas ziemi uprawnej, ograniczony bruzdami</p> <p align="justify">zeźlić się – zazłościć się </p> <p align="justify">zgrzebne – utkane z grubej przędzy lnianej (o materiale, ubraniu); parciane </p> <p align="justify">ziorka, ziórka (jedno ziórko) - ziarnka</p> <p align="justify"> zocontek - spotkanie rodzin państwa młodych w celu omówienia warunków zawarcia małżeństwa, por. schodziny</p> <p align="justify"> żeniacka – poślubienie, małżeństwo, ślub</p> <p align="justify">żurow – w studni: przyrząd do wyciągania wody ze studni, w kształcie drąga dwuramiennego obciążonego ciężarkiem i umieszczonego na wysokiej podstawie </p> <p align="justify"> żyrdki, żerdki, żerdzie – tyczka zrobiona z długiej prostej gałęzi</p> <p align="justify"> <br /> </p> </td>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=19&Itemid=84">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=18&Itemid=84">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('lasowiacy-slowniki', 'lasowiacy', 'Słowniki gwarowe', 80000, '<h1 style="font-size:16pt;">Słowniki gwarowe</h1>\r\n<div class="fonetycznie">\r\n<p class="autor">Halina Karaś</p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b><span style="font-size: 14pt; line-height: 150%;">Słowniki gwary lasowskiej </span></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"> </div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Ściśle gwarze lasowskiej poświęcony został słowniczek Szymona Matusiaka, dwa kolejne mają trochę inny zasięg. Sandomierskiego (którego znaczna część to właśnie obszar Lasowiaków) dotyczy słownik Oskara Kolberga, a pogranicza Sandomierskiego, Pogórza i Pogranicza wschodniego starszego (wieś Pysznica koło Niska) zbiór leksyki Gustawa Blatta. W kartotece <i>Słownika gwar polskich </i>PAN znajduje się rękopiśmienny słownik gwary wsi Poręby-Majdan kolbuszowski z obszaru Lasowiaków (ponad 10 000 kartek) oraz z Sandomierskiego wsi Świątniki sandomierskie (ponad 9 000 kartek) (za: Woźniak 2000: 33).</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b>Oskar Kolberg, <i>Słowniczek </i>[w] <i>Sandomierskie</i></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Słowniczek opublikowany w 1865 roku w tomie <i>Sandomierskie </i>(przedruk: <i>Dzieła wszystkie, </i>t. II, s. 260-266) jest jednym z czterech obszerniejszych zbiorów leksykalnych opracowanych przez Oskara Kolberga.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Autor porównał zebraną leksykę gwarową ze słownikiem Lindego, zaznaczając, które w tym leksykonie zostały odnotowane. Chodziło mu o pokazanie zwłaszcza archaizmów, funkcjonujących w przeszłości w języku literackim, a w czasach mu współczesnych już w nim nieobecnych, żywych natomiast w gwarach. Zwracał również uwagę na te wyrazy, które w dziele Lindego zarejestrowano w innych znaczeniach. Wyrazy „czysto sandomierskie”, a zatem charakterystyczne dla gwar tego obszaru, oznaczył autor skrótem S., natomiast te, które mają szerszy zasięg terytorialny („wychodzące poza obręb téj ziemi, a niektóre w całéj Polsce znane”) – określeniem: Powszechne. Dzieki temu zabiegowi słownik ma równiez wartość porównawczą.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Słownik liczy 352 hasła, a wyrazów nieco więcej z uwagi na ówczesną tendencje do opracowywania w jednym haśle niejednokrotnie kilku jednostek leksykalnych (przede wszystkim wyrazów pokrewnych, reprezentujących różne części mowy), por.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">herny, herno, hernie, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">hardy, wyniosły, krnąbrny, hardo, <i>herność </i>(L. hardy).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">okaźność, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">pokaźność, ujmująca powierzchowność, <i>okaźny, </i>miły, (L. okazały, inne znaczenie).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">walcyć, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">nastawać, dokuczać; <i>walka, </i>nastawanie, chęć szkodzenia, np. ma walkę na mnie. (L.).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zadawać, zadać, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">oskarżać; <i>zadawca, </i>oskarżyciel. (L.).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Budowa artykułu hasłowego jest wieloskładnikowa. Oprócz wyrazu i jego znaczenia (znaczeń) najczęściej występują porównania ze słownikiem Lindego (aż 216 razy), por. np. </div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">chibki, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">szybki, giętki. (L. chypki).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ciekawy, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">chętny, np. ciekawy do siekiery, do roboty, (pragnący się uczyć roboty siékierą). (L. ciekawy, szybki, prędki, popędliwy).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">garny, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">wybrydny, <i>niegarny, </i>łakomy, łapczywy w jedzeniu (mówi się o bydlęciu). (L. garnąć, porywać).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">gzić się, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">figlować, żartować (powszechne) (L. gzić się, pałać, pożądliwym być).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kędry, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">włosy mężatki pozostałe po ucięciu warkocza przy oczepinach (L. kędzierze, kędziory, włosy kręcone w loki).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kocołować, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zmarudzić na czuwaniu w niepogodzie (L. kotować się).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">nurek, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">człowiek z wejrzeniem ponurém, nieśmiałém. (L.).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">pochrobotać, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">potłuc. (L. chrobotać, tłuc). </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">powłocka, przewłocka, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">włóczenie się, włóczęga, przeprowadzanie się. (L. powłoka).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Bardzo często mamy także do czynienia – zgodnie z deklaracją autora – z określeniem zasięgu terytorialnego (geografii) i częstości użycia (choć nie zawsze trafne, por. <i>jankur</i>), np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">dziargan, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">gałgan, chłystek, śmiałek niegrzeczny. S.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">karantować, ukarantować, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">połajać, uśmierzyć. S.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">jankur, jankurność, ankur, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">usposobienie skwapliwe, krewkość, ochota, junakeryja, np. J-Antek ma jankur do zeniacki. Janek to jankurny chuop, idzie z wielkim ankurem do bitwy. S.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">krępsić, skrępsić, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kraść małe rzeczy, S. (L. grypsnąć).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">morasić, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zniszczyć, potargać, np. burza mi zboże zmórasiła. S. </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">nieśmieluch, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">nieśmiały. S.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">przepałkonić się, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">przetrzeć się, wyjaśnić się (o chmurach i pogodzie). S. </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">Ciołak, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ciele, cielątko. (Powszechne) (L.).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kęs, kęsiołek, kąsiołek, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kawałek, odrobina (powszechne) np. kęsiołek żelaza, łąki, pola. (L. kęs, kąsek).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zabacyć, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zapomnieć. (L. zabaczyć), (powszechne).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Znacznie rzadziej w hasłach występuje dokumentacja tekstowa; cytaty są czasem źródłem nowych wyrazów, np. czasowników prefiksalnych, por.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">chamrać, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zniszczyć coś, zepsuć w czém porządek, np. na piekne (tj. zupełnie) mi pochamrało zboże. Pochamrał mi ktoś odziewek, lub włosy na guowie. S.</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">krątwić, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zaboléć, zakręcić się, np. zakrątwiło mi wele serca, ino com nie zemglał. W ocach mi zakrątwiło. S. </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">scyrny, scyry, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">szczery, otwarty, czysty, pusty (całkowicie), np. moja rola to scyrny piasek, po żniwie to ino scyrne pole. (L. szczery, szczérny).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">śpieg, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ciekawy, zdatny, np. Józefka to śpieg dziewcyna, wsyćko umie zrobić. S. (L. inne znacz.). </span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">układ, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">rozsądek, np. dobry ma układ w guowie (głowie). (L. inne znaczenie).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">wymyskać się, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">wymknąć się, wykręcić się, wywinąć, np. ledwom sie z bidy wymyskał. S. (L. wymknąć się, wymykać się).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zacharować, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">umizgać się, np. <i>Jasiek zacharuje wedle Kaśki. </i>Janek umizga się do Kasi. ob. ocharużyć, lub harować.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Bardzo rzadko autor określa pochodzenie wyrazów, tylko niewielkiej części zapożyczeń, głównie germanizmów, np.</div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">rychtyk, rychtycek, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zupełnie tak, nie inaczéj, akurat (z niemiec. richtig) (L.).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">sachraj, siachraj, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">szachraj, oszukaniec (o zydach, z niem. Schacher).</span></div>\r\n<div style="margin: 0cm 1cm 0.0001pt 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">świedlerz, świedlirz, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">oszust, uwodziciel (może od Schwindler?).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Sporadycznie pojawiają się inne informacje, takie jak:</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">- porównania z innymi gwarami, np.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">stykot, styk, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">narzędzie, którém się wygarnia ziemię z pługa. (L. styk, istyk, w Krak. i u Górali).;</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">- elementy informacji gramatycznej, np.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">wyciągi, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">(plur.) datek pieniężny wyłudzony przez wydrwigrosza. (L. inne znacz.).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">czy też określenie zabarwienia emocjonalnego wyrazów, np.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">okara, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">człek lub zwierze niezgrabne (pogardliwie) szpetne na duszy i ciele, nieudolne. S. (L.).</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Słownik sandomierski Oskara Kolberga – dzięki dobremu opracowaniu leksykograficznemu, licznym porównaniom ze słownikiem Lindego, określaniem uogólnionej geografii wyrazów – jest cennym przyczynkiem do badań nad słownictwem gwarowym.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b>Szymon Matusiak <i>Gwara lasowska w okolicy Tarnobrzega. Studium dialektologiczne</i></b></div>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" title="Strona tytułowa Gwary lasowskiej Szymona Matusiaka" rel="lightbox" href="cmsimg\\hka\\SG023.gif"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\hka\\SG023.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Słowniczek gwary lasowskiej jest częścią opracowania Szymona Matusiaka <i>Gwara lasowska w okolicy Tarnobrzega. Studium dialektologiczne </i>(druk: „Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności” 1880, t. VIII, s. 70-179, słowniczek znajduje sie na stronach 170-179.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Zawiera 253 hasła, a wyrazów nieco więcej, gdyż w jednym artykule hasłowym odnotowano nieraz dwa różne wyrazy – synonimiczne lub pokrewne, por. np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zdźérca </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">lub <i>zdźérnik, </i>lubiący drugich zdzierać, krzywdzić.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zdexlák </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">lub <i>xyrlák</i>, <i>człowiek</i> słabowity. </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zmyśny, zmyśnik, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ten co chętnie zmyśla lub coś łatwo wymyśli.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">smagły, smagławy, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">okrągły, okrągławy, np. smagły na gëb’e.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">czasowniki różniące sie aspektem (pary aspektowe sufiksalne i prefiksalne), por.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">capać, capnôć, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">łapać, chwytać;</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">warianty morfologiczne lub fonetyczne, por.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">śvyńa</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> lub <i>śvyj</i>, świnia</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">kuklá</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> lub <i>kuplá</i>, strucla świątecznie długa.</span></div>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" title="Wybrana strona słowniczka gwary lasowskiej Szymona Matusiaka" rel="lightbox" href="cmsimg\\hka\\SG024.gif"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\hka\\SG024.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Artykuły hasłowe są na ogół krótkie, dwuelementowe: wyraz hasłowy i jego znaczenie, często w postaci definicji synonimicznej, rzadziej – opisowej, sporadycznie gramatycznej, por.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">gárdźelńik</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, pijak, krzykała</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">u</span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">obrôb, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zagroda</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">u</span></sup></i><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">obyśće</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> = <i>obrôb</i></span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">pa<sup>e</sup>m’e<sup>o</sup>tńik</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, ten, co pamięta.</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">głupka</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, fem. do głupiec</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">jëcm’eńisko</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, pole po zżęciu jęczmienia</span></div>\r\n<div style="text-indent: 34pt; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">p<sup>u</sup>om<sup>u</sup>oǵel, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">pomocnik leśniczego.</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">p<sup>u</sup>odvika, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">biała perkalowa chustka, dość wielka, używana przy obchodzie weselnym.</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">śrëzoga, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">powietrze lśniące w czasie pogody i upału.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">W części haseł pojawiają sie dodatkowo cytaty ilustrujące użycie przytaczanych wyrazów, por. np.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">łabudać, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">zbierać, np. ułabudáł spory vëzełek gřybuóv.</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">nádba, </span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">nadzieja np. <sup>u</sup>on má v ńém nádbe, třa ḿeć v bogu nádbe.</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ślepać</span></i><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, z mozołem zbierać np.: ŭuśléṕał so</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"></span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">e páre grajcaruóv i te mu ŭukradźono.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Zupełnie wyjątkowo pojawiają się inne informacje. Zapis jest fonetyczny, ale z pewnymi odstępstwami od transkrypcji fonetycznej, np. pisownia <i>ṷ</i> niezgłoskotwórczego przez <i>ŭ</i> (znak dla <i>u</i> krótkiego) lub <i>u</i>, pisownia <i><span style=""></span></i> przez <i>dź</i> itd.</div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;"><b>Gustaw Blatt, <i>Gwara ludowa we wsi Pysznica w powiecie niskim</i> </b></div>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" title="Strona tytułowa opracowania Gustawa Blatta" rel="lightbox" href="cmsimg\\hka\\SG005.gif"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\hka\\SG005.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%;">Gustaw Blatt opracował na podstawie materiałów dostarczonych przez Zygmunta Wierzchowskiego <i>Gwarę ludową we wsi Pysznica w powiecie niskim </i>(„Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Filologiczny” 1894, t. V (ogólnego zbioru XX), s. 365-437). Słowniczek gwary tej wsi znajduje się na stronach 425-437. Pysznica (położona między Stalową Wolą i Niskiem) to obecnie wieś gminna w powiecie Stalowa Wola, woj. podkarpackie.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> Słownik jest stosunkowo obszerny, zawiera 627 haseł ułożonych alfabetycznie (choć w porządku niekiedy zaburzonym). Autor deklaruje zapis fonetyczny, choć przyjęte rozwiązania nie zawsze są z nim zgodne (por. np. zapisy typu <i>ḿendzuch, </i>przestrzeń oddzielająca dwa domy). </div>\r\n<p><a style="float: left; clear: left; margin-top: 5px; margin-right: 5px;" title="Przykładowa strona opracowania Gustawa Blatta" rel="lightbox" href="cmsimg\\hka\\SG006.gif"><img height="216" width="247" alt="" src="cmsimg\\hka\\SG006.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"> Budowa artykułu hasłowego jest na ogół prosta, najczęściej dwuelementowa (wyraz i jego znaczenie), przy czym definicje najczęściej są synonimiczne w postaci odpowiednika ogólnopolskiego (nie zawsze jasnego, zwłaszcza gdy jest nim wyraz polisemiczny), por. np.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">kukavka</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, kukułka</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">nálepa</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, ognisko</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">pazerovać</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, wygadywać</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">probantny</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, doświadczony</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">zó</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">ṷ</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">ćeń</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, jaskier</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">lub realnoznaczeniowe (opisowe), również niekiedy mało precyzyjne, por.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">u</span></sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">obźdźibróg</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, niedbały gospodarz</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">u</span></sup><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">ohendóska</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, czyste ubranie</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">prácka</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, deska położona na brzegu rzeki do prania.</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">reliǵiján</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, człowiek nabożny</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Bardzo rzadko występują inne informacje: o użyciu wyrazu, jego etymologii (przy niektórych pożyczkach), nacechowaniu, odsyłacze, por.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">dychtyk</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;"> (z niem.) tęgo, mocno</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">dybka</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, dziura wyżłobiona w drzewie przy żarnach; wyraz rzadziej używany, jest dziś nazwiskiem niektórych rodów wiejskich.</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">gulása</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">, potrawa z tatarczanej i jęczmiennej mąki; por. kulása.</span></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; line-height: 150%;"><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%; letter-spacing: 1pt;">mać, maćora, matczysko</span><span style="font-size: 10pt; line-height: 150%;">} z pogardą.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;">Słownik stanowi w zasadzie spis wyrazów wraz z ich znaczeniem, często jednak mało precyzyjnym, niemniej jednak jest cenny z tego względu, iż z tego terenu brak właściwie innych opracowań słownikowych.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em> </em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em> </em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%;"><em><b><span style="line-height: 150%; font-style: normal;">Literatura cytowana: </span></b></em></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;"><b>Opracowania:</b></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;">Halina Karaś, 2011, <i>Polska leksykografia gwarowa, </i>Warszawa.</div>\r\n<div style="margin-left: 35.4pt; text-align: justify; text-indent: -35.4pt; line-height: 150%;">Mieczysław Karaś, 1961a, Z historii badań nad słownictwem gwarowym, „Język Polski” XLI, z.,3, s. 161-180; z. 5, s. 355-369.</div>\r\n<div><b>Słowniki:</b></div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;">Gustaw Blatt, <i>Gwara ludowa we wsi Pysznica w powiecie niskim,</i> „Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Filologiczny” 1894, t. V (ogólnego zbioru XX), s. 365-437, słowniczek: s. 425-437.</div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;">Oskar Kolberg, <i>Słowniczek </i>[w] <i>Sandomierskie, </i>1865 (przedruk: <i>Dzieła wszystkie, </i>t. II, s. 260-266) </div>\r\n<div style="margin-left: 34pt; text-align: justify; text-indent: -35.45pt; line-height: 150%;">Szymon Matusiak, <i>Gwara lasowska w okolicy Tarnobrzega. Studium dialektologiczne, </i>„Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności” 1880, t. VIII, s. 70-179, słowniczek: s. 170-179.</div>\r\n</div>', 0, 0, 0), ('leczyckie', 'dialekt-malopolski', 'Łęczyckie', 20000, '<h1>Łęczyckie</h1>\r\n<p>\r\n<table width="100%" cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" align="center" class="contentpane">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="60%" valign="top" class="contentdescription" colspan="2">\r\n <table cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" style="border: medium none; float: left; width: 180px; height: 220px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1"><img width="36" height="30" border="0" src="images/stories/iko_geo.gif" alt="Geografia" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-geografia-regionu">Geografia regionu</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img width="36" height="30" border="0" src="images/stories/iko_his.gif" alt="Historia regionu" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-historia-regionu">Historia regionu </a><br />\r\n Dzieje wsi<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-bogdanczew">Bogdańczew</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-tum">Tum</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-dobrow">Dobrów</a><br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img width="36" height="30" border="0" src="images/stories/iko_dzi.gif" style="vertical-align: top;" alt="Region dziś" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-region-dzis">Region dziś</a> <br />\r\n Wieś dziś<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-region-dzis&l5=wies-dzis-bogdanczew">Bogdańczew</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-region-dzis&l5=wies-dzis-tum">Tum</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-region-dzis&l5=wies-dzis-dobrow">Dobrów</a><br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img width="36" height="30" border="0" src="images/stories/iko_gwa.gif" alt="Gwara regionu" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1">\r\n <p><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-gwara-regionu-mwr">Gwara regionu </a><br />\r\n Teksty gwarowe<br />\r\n Bogdańczew<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-gwara-regionu&l5=teksty-bogdanczew-tekst1">Tekst 1</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-gwara-regionu&l5=teksty-bogdanczew-tekst2">Tekst 2</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-gwara-regionu&l5=teksty-bogdanczew-tekst3">Tekst 3</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-gwara-regionu&l5=teksty-bogdanczew-tekst4">Tekst 4</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-gwara-regionu&l5=teksty-bogdanczew-tekst5">Tekst 5</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-gwara-regionu&l5=teksty-bogdanczew-tekst6">Tekst 6</a> <br />\r\n Tum<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-gwara-regionu&l5=teksty-tum-tekst7">Tekst 7</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-gwara-regionu&l5=teksty-tum-tekst8">Tekst 8</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-gwara-regionu&l5=teksty-tum-tekst9">Tekst 9</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-gwara-regionu&l5=teksty-tum-tekst10">Tekst 10</a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-gwara-regionu&l5=teksty-tum-tekst11">Tekst 11</a> <br />\r\n Dobrów<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-gwara-regionu&l5=teksty-dobrow-tekst12">Tekst12</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-gwara-regionu&l5=teksty-dobrow-tekst13">Tekst13</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-gwara-regionu&l5=teksty-dobrow-tekst14">Tekst14</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-gwara-regionu&l5=teksty-dobrow-tekst15">Tekst15</a><br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-gwara-regionu&l5=teksty-dobrow-tekst16">Tekst16</a></p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1"><img width="36" height="30" border="0" src="images/stories/iko_slo.gif" alt="Słowniki gwarowe" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-slowniki">Słowniki gwarowe</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><img width="36" height="30" border="0" src="images/stories/iko_kul.gif" alt="Kultura regionu" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-kultura">Kultura ludowa</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><img width="36" height="30" border="0" src="images/stories/iko_lit.gif" alt="Literatura regionu" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-literatura">Literatura</a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;"> <img width="440" height="370" src="/cmsimg/image/mapy/leczyckie.gif" alt="" /></p>\r\n <p align="justify">Za Łęczyckie uznaje się tu obszar administracyjny województwa łęczyckiego z lat 1351-1793, ponieważ w XVI w., a więc wtedy, kiedy istniało województwo łęczyckie (z pięcioma tylko większymi miastami: Łęczycą, Brzezinami, Piątkiem, Inowłodzem i Kłodawą), ukształtował się ostatecznie polski język literacki wraz z terytorialnym podziałem na dialekty. W porównaniu z obecnym powiatem łęczyckim jest to terytorium obszarowo większe. Łęczyckie leży w pasie Nizin Środkowopolskich, jednak w kilku makroregionach geograficznych, np. okolice Łęczycy i obszary na wschód od tego miasta to mezoregion Równina Łowicko-Błońska należący do makroregionu Nizina Środkowomazowiecka, zaś południowo-wschodni obszar dawnego województwa łęczyckiego to makroregion Wzniesienia Południowomazowieckie z mezoregionem Wysoczyzna Łódzka.</p>\r\n <p align="justify">Gwary Łęczyckiego to gwary przejściowe między trzema wielkimi dialektami polskimi: wielkopolskim, małopolskim i mazowieckim.</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</p>', 0, 1, 0), ('leczyckie-geografia-regionu', 'leczyckie', 'Geografia regionu', 10000, '<div id=''left_side''><h1>Geografia regionu</h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Alina Kępińska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n\r\n <p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_716_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Mapa. Łęczyckie</h3>\r\n <p>Mapa. Łęczyckie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x464-M241.jpg" title="Mapa. Łęczyckie" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x209-M241.jpg" alt="Mapa. Łęczyckie" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x73-M241.jpg" alt="Mapa. Łęczyckie thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_716_1 = new gallery($(''gallery_716_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nZa Łęczyckie uznaje się tu obszar administracyjny województwa łęczyckiego istniejącego w latach 1351-1793, ponieważ w XVI w., a więc wtedy, kiedy istniało województwo łęczyckie (z pięcioma tylko większymi miastami: Łęczycą, Brzezinami, Piątkiem, Inowłodzem i Kłodawą), ukształtował się ostatecznie polski język literacki wraz z terytorialnym podziałem na dialekty. W porównaniu z obecnym powiatem łęczyckim jest to terytorium obszarowo większe, przykładowo na wschodzie obejmuje takie miejscowości, jak Łodzia (dziś Łódź – stolica województwa, ale w drugiej połowie XVI w. niewielkie miasteczko, stanowiące własność duchowną), Stryków, Zgierz (dziś oba w woj. łódzkim, w powiecie zgierskim, ale w drugiej połowie XVI w. Zgierz to miasteczko królewskie, zaś Stryków – duża wieś szlachecka), Brzeziny (dziś stolica powiatu brzezińskiego), Ujazd czy Inowłódz (obecnie oba w woj. łódzkim, w powiecie tomaszowskim), na północy zaś sięga niemal po Kutno (obecnie stolica powiatu kutnowskiego w woj. łódzkim), obejmując Dąbrowice (obecnie w powiecie kutnowskim) czy Kłodawę (dziś w woj. wielkopolskim, w powiecie kolskim). Województwo łęczyckie graniczyło z województwami: sieradzkim, kaliskim, brzeskim kujawskim, rawskim i sandomierskim. Granica między województwem łęczyckim a sandomierskim była granicą bardzo krótką, natomiast granicą najdłuższą, wcześnie ukształtowaną, najbardziej naturalną (prawie w całości wyznaczoną przez dwie rzeki, Ner i Wolbórkę) była granica między województwem łęczyckim a sieradzkim.</p><p align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_716_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Równiny ziemi łęczyckiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/640x480-F2440.jpg" title="Łęczyckie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/288x216-F2440.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/100x75-F2440.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łęczyckie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Równiny ziemi łęczyckiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/640x480-F2441.jpg" title="Łęczyckie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/288x216-F2441.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/100x75-F2441.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - geografia regionu</h3>\r\n\r\n <p>Pradolina Warszawsko-Berlińska</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/640x480-F2442.jpg" title="Łęczyckie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/288x216-F2442.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/100x75-F2442.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Bzura</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/640x480-F2443.jpg" title="Łęczyckie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/288x216-F2443.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/100x75-F2443.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Bzura</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/640x480-F2444.jpg" title="Łęczyckie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/288x216-F2444.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/100x75-F2444.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Bzura</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/640x480-F2445.jpg" title="Łęczyckie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/288x216-F2445.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/100x75-F2445.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Nad Bzurą</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/640x480-F2446.jpg" title="Łęczyckie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/288x216-F2446.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/100x75-F2446.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Nad Bzurą</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/640x480-F2447.jpg" title="Łęczyckie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/288x216-F2447.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/100x75-F2447.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łęczyckie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Nad Bzurą</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/640x480-F2448.jpg" title="Łęczyckie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/288x216-F2448.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/100x75-F2448.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - geografia regionu</h3>\r\n\r\n <p>Okolice Soboty</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/640x480-F2449.jpg" title="Łęczyckie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/288x216-F2449.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/100x75-F2449.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Okolice Soboty</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/640x480-F2450.jpg" title="Łęczyckie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/288x216-F2450.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/100x75-F2450.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Okolice Soboty</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/640x480-F2451.jpg" title="Łęczyckie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/288x216-F2451.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/100x75-F2451.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Geometryczny środek Polski</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/640x480-F2452.jpg" title="Łęczyckie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/288x216-F2452.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/100x75-F2452.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Geometryczny środek Polski</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/640x480-F2453.jpg" title="Łęczyckie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/288x216-F2453.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/100x75-F2453.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Jedyne wzgórze w okolicach Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/640x480-F2454.jpg" title="Łęczyckie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/288x216-F2454.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/100x75-F2454.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łęczyckie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Góra św. Małgorzaty</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/640x480-F2455.jpg" title="Łęczyckie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/288x216-F2455.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/328/images/100x75-F2455.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_716_2 = new gallery($(''gallery_716_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nŁęczyckie leży w pasie Nizin Środkowopolskich, położone jest jednak w kilku makroregionach geograficznych, np. południowo-wschodni obszar dawnego województwa łęczyckiego to makroregion Wzniesienia Południowomazowieckie z mezoregionem Wzniesienia Łódzkie (nazywane też Wysoczyzną Łódzką), stwarzający początkowo dla osadnictwa niezbyt korzystne warunki, zaś okolice Łęczycy i obszary na wschód od tego miasta leżą w mezoregionie Równina Łowicko-Błońska należącym do makroregionu Nizina Środkowomazowiecka. Obszar ten stanowi część Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej, położonej równoleżnikowo, najdłuższej na obszarze Polski, objętej programem Natura 2000, którego celem jest ochrona środowiska naturalnego, w tym unikatowych ptaków. W tym regionie, zwłaszcza nad rzekami, gdzie były żyzne mady, lekkie i łatwe do uprawy, najwcześniej rozwinęło się osadnictwo; nieprzypadkowo przeszłość Łęczycy i pobliskiego Tumu sięga VI w. n.e. </p><p align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_716_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Równiny Ziemi Łęczyckiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/145/images/640x480-F2401.jpg" title="Łęczyckie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/145/images/288x216-F2401.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/145/images/100x75-F2401.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łęczyckie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Wysoczyzna Łódzka, okolice Łodzi, dawna Ziemia Łęczycka</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/145/images/640x480-F2402.jpg" title="Łęczyckie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/145/images/288x216-F2402.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/145/images/100x75-F2402.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - geografia regionu</h3>\r\n\r\n <p>Gniazdo bocianie w Piątku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/145/images/640x480-F2404.jpg" title="Łęczyckie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/145/images/288x216-F2404.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/145/images/100x75-F2404.jpg" alt="Łęczyckie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_716_3 = new gallery($(''gallery_716_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nNa terenie Łęczyckiego przebiega granica wododziału między dorzeczami Wisły i Odry, a wzdłuż biegu Neru i Bzury, na północny zachód i północny wschód od Łęczycy znajduje się duży pas błot i bagien, znany już w XVI w. jako „Błota Łęczyckie”.</p><p align="justify">W Piątku, na terenie Łęczyckiego leży geometryczny środek Polski, gwary tego regionu zatem nieprzypadkowo noszą miano „gwar Polski centralnej”; tak o gwarach dawnych województw łęczyckiego i sieradzkiego pisała Maria Kamińska, autorka monografii „Gwary Polski centralnej”, Wrocław 1968. Są to gwary przejściowe między trzema wielkimi dialektami polskimi, mianowicie wielkopolskim, małopolskim i mazowieckim, które nie wytworzyły specyficznych, sobie tylko właściwych cech dialektalnych.</p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=715&Itemid=39">\r\n następny artykuł »</a>\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n', 1, 0, 0), ('leczyckie-gwara-regionu', 'leczyckie', 'Gwara regionu (wersja podstawowa)', 40000, '<div id=''left_side''>\r\n <span style=''display:none;''>(Mini-MP3-Player v2.2 (c) Ute Jacobi - unregistered version - Only Free for NonCommercial Website)</span><!-- Mini-MP3-Player v2.2 (c) Ute Jacobi - Unregistered Basis version - Only Free for NonCommercial Website --> <h1>Gwara regionu</h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Alina Kępińska </span>\r\n \r\n </td>\r\n\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%">Gwary łęczyckie wspólnie z gwarami sieradzkimi zajmują obecnie centralny obszar Polski, a na owo centralne usytuowanie wskazuje już określenie gwary Polski centralnej, które jest tytułem monografii Marii Kamińskiej, wydanej we Wrocławiu w 1968 r., a poświęconej właśnie gwarom dawnej ziemi łęczycko-sieradzkiej. Zajmując znacznie mniejszy obszar niż gwary sieradzkie, podobnie jak i one są różnie traktowane przez dialektologów, albo jako małopolskie (np. Kazimierz Nitsch, Zdzisław Stieber, Stanisław Urbańczyk), albo jako pierwotnie wielkopolskie (np. Karol Dejna, Maria Kamińska). \r\nW istocie na tym terenie – pogranicznym pomiędzy trzema wielkimi regionami Polski, czyli Wielkopolską, Małopolską a Mazowszem – spotyka się cechy charakterystyczne dla wszystkich tych trzech głównych dialektów polskich; stąd też dialektolodzy obecnie traktują je jako typowe <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>dialekty przejściowe</B>:<BR>gwary pograniczne, w których w różnych pozycjach fonetycznych i funkcjach występują cechy dwu (rzadziej kilku) sąsiednich dialektów'');return false" onmouseout="hideToolTip()">dialekty przejściowe</a>. Historycznie Łęczyckie, podobnie jak i Sieradzkie, związane było z Wielkopolską, bo przedrozbiorowe województwo łęczyckie należało do prowincji wielkopolskiej.<strong> </strong>W XIX wieku<strong> </strong>natomiast ziemie dawnego województwa administracyjnie przynależały do Mazowsza. </div><div align="justify" style="line-height: 150%"> Historycznie Łęczyckie, podobnie jak i Sieradzkie, związane było z Wielkopolską, bo przedrozbiorowe województwo łęczyckie należało do prowincji wielkopolskiej. W XIX wieku natomiast ziemie dawnego województwa administracyjnie przynależały do Mazowsza. \r\nW opisie gwary danego terenu spór o jej przynależność dialektalną nie jest aż tak istotny; ważniejszy jest sam rejestr najważniejszych cech i wskazanie ich zasięgu czy genezy. Dlatego uwzględnia się tu cechy dialektalne najbardziej typowe dla Łęczyckiego, ewentualnie później dopiero sygnalizując, czy dana cecha jest ogólnogwarowa, czy łączy Łęczyckie z Wielkopolską bądź z Małopolską lub Mazowszem. W istocie rozmowa z trzema osobami, z Bogdańczewa i z z Mąkolic, wykazuje, że informatorzy posługują się polszczyzną zbliżoną do standardowej, a cechy gwarowe są mało wyraziste. \r\n\r\n</div><div align="justify" style="line-height: 150%">Dwie podstawowe cechy dialektalne łączą gwary łęczyckie głównie z Małopolską, tzn.:</div><div align="justify" style="line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=235&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca</B>:<BR>wymowa dźwięczna spółgłosek na końcu (w wygłosie) pierwszego wyrazu przed drugim wyrazem, który zaczyna się na samogłoskę lub na spółgłoski r, l, ł, m, n'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca</a>, np.: <em>ja</em><em><u>g n</u></em><em>a </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_1","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2401#L32J#18A&cr=853142967&mid=41.1.184.128","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_1" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2401#L32J#18A&cr=853142967&mid=41.1.184.128" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>ja</em><em><u>g o</u></em><em>roł </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_2","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2402#L32J#18A&cr=674238195&mid=41.2.184.160","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_2" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2402#L32J#18A&cr=674238195&mid=41.2.184.160" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>ni</em><em><u>dz ni</u></em><em>e robił </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_3","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2403#L32J#18A&cr=593671248&mid=41.3.184.192","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_3" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2403#L32J#18A&cr=593671248&mid=41.3.184.192" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>siedym la</em><em><u>d mi</u></em><em>ałam </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_4","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2404#L32J#18A&cr=579286341&mid=41.4.184.224","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_4" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2404#L32J#18A&cr=579286341&mid=41.4.184.224" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>ja</em><em><u>g u</u></em><em> nas </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_5","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2405#L32J#18A&cr=521948376&mid=41.5.184.256","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_5" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2405#L32J#18A&cr=521948376&mid=41.5.184.256" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> itp. Udźwięcznianie dotyczy ponadto 1. os. lm. cz. przeszłego, której końcówka fleksyjna <em>-śmy </em>jest realizowana najczęściej jako <em>-źmy</em>, np. <em>byliźmy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_6","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2406#L32J#18A&cr=698175423&mid=41.6.184.288","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_6" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2406#L32J#18A&cr=698175423&mid=41.6.184.288" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>chodziliźmy </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_7","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2408#L32J#18A&cr=675843912&mid=41.7.184.320","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_7" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2408#L32J#18A&cr=675843912&mid=41.7.184.320" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>wyglądaliźmy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_8","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2409#L32J#18A&cr=613958472&mid=41.8.184.352","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_8" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2409#L32J#18A&cr=613958472&mid=41.8.184.352" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>mieszkaliźmy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_9","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2444#L32J#18A&cr=371562498&mid=41.9.184.384","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_9" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2444#L32J#18A&cr=371562498&mid=41.9.184.384" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>.</div><div align="justify" style="line-height: 150%">Spółgłoska dźwięczna odpowiadająca ogólnopolskiej spółgłosce bezdźwięcznej pojawia się ponadto w wyniku <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=68&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>udźwięcznienie</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">udźwięcznienia</a> spółgłoski przed samogłoską w niektórych wyrazach, np. <em>poledziało </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_10","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2417#L32J#18A&cr=539678214&mid=41.10.184.416","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_10" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2417#L32J#18A&cr=539678214&mid=41.10.184.416" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>skródziło sie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_11","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2418#L32J#18A&cr=369457821&mid=41.11.184.448","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_11" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2418#L32J#18A&cr=369457821&mid=41.11.184.448" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = poleciało, skróciło się, czy w formie <em>pastużym </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_12","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2419#L32J#18A&cr=396152487&mid=41.12.184.480","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_12" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2419#L32J#18A&cr=396152487&mid=41.12.184.480" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> (powstałej prawdopodobnie w wyniku skrzyżowania dwóch wyrazów: <em>pastuch </em>i <em>pastuszek</em>), w której obok udźwięcznienia <em>sz > ż </em>w wyrazie <em>pastusz</em> występuje ponadto <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=38&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>zwężenie artykulacji samogłosek przed spółgłoskami półotwartymi</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">zwężenie artykulacji samogłoski przed spółgłoską półotwartą</a> nosową <em>m</em>, w końcówce N. lp. r.m. <em>-em</em>.<em> </em></div><div align="justify" style="line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=176&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>mazurzenie</B>:<BR>wymowa spółgłosek cz, sz, ż, dż jako c, s, z, dz'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Mazurzenie</a> notowane tylko w pojedynczych przykładach:<em> juz </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_13","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2412#L32J#18A&cr=489275136&mid=41.13.184.512","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_13" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2412#L32J#18A&cr=489275136&mid=41.13.184.512" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>cegoś jesce </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_14","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2420#L32J#18A&cr=975612348&mid=41.14.184.544","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_14" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2420#L32J#18A&cr=975612348&mid=41.14.184.544" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>zeście upiekli </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_15","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2577#L32J#18A&cr=915278346&mid=41.15.184.576","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_15" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2577#L32J#18A&cr=915278346&mid=41.15.184.576" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>csa </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_16","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2410#L32J#18A&cr=582963471&mid=41.16.184.608","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_16" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2410#L32J#18A&cr=582963471&mid=41.16.184.608" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>czsza </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_17","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2411#L32J#18A&cr=358619724&mid=41.17.184.640","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_17" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2411#L32J#18A&cr=358619724&mid=41.17.184.640" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = już, czegoś jeszcze, żeście upiekli, trzeba (trza). Dotyczy też nazwy miejscowości Bogdańczew<strong> </strong>(i form od niej pochodnych); po pobycie w terenie byłam przekonana, że wieś nazywa się <em>Bogdancew</em>, ewentualnie<em> Bogdańcew</em>, niepomna tego, że na obecność w tej dzierżawczej nazwie spółgłoski<em> cz</em> (pierwotnie miękkiej) wskazuje już przyrostek <em>-‘ew</em>, wskazujący na północnopolską <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=162&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>oboczność -ew-//-ow-,</B>:<BR>wymowa ew zamiast ow po spłg. miękkich i stwardniałych (c, dz, cz, sz, ż, l), a ow po twardych'');return false" onmouseout="hideToolTip()">oboczność <em>–‘ew // -ow</em></a>. </div><div align="justify" style="line-height: 150%">Pewien związek z mazurzeniem ma <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="#" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,'' siakanie '');return false" onmouseout="hideToolTip()"></a>, np. <em>źryć </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_18","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2415#L32J#18A&cr=894132756&mid=41.18.184.672","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_18" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2415#L32J#18A&cr=894132756&mid=41.18.184.672" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>reśte </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_19","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2421#L32J#18A&cr=516948237&mid=41.19.184.704","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_19" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2421#L32J#18A&cr=516948237&mid=41.19.184.704" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>śpaler </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_20","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2422#L32J#18A&cr=891236754&mid=41.20.184.736","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_20" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2422#L32J#18A&cr=891236754&mid=41.20.184.736" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> czy <em>ciort </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_21","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2423#L32J#18A&cr=843579216&mid=41.21.184.768","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_21" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2423#L32J#18A&cr=843579216&mid=41.21.184.768" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = żreć, resztę, szpaler, czart. Miękka spółgłoska <em>ś </em>jest też rezultatem <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=66&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>upodobnienie fonetyczne</B>:<BR>częściowe lub pełne dostosowanie artykulacji głosek sąsiednich'');return false" onmouseout="hideToolTip()">upodobnienia fonetycznego</a> do następującej spółgłoski miękkiej, np. <em>kesini </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_22","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2429#L32J#18A&cr=493256187&mid=41.22.184.800","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_22" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2429#L32J#18A&cr=493256187&mid=41.22.184.800" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript>, <em>przyśli </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_23","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2416#L32J#18A&cr=341259786&mid=41.23.184.832","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_23" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2416#L32J#18A&cr=341259786&mid=41.23.184.832" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>pośli, wyśli </em>= kieszeni, przyszli, poszli, wyszli.</div><div align="justify" style="line-height: 150%">Odmienna od języka literackiego jest wymowa dawnych <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=111&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoska ścieśniona</B>:<BR>(pochylona) o zwężonej (podwyższonej) artykulacji w stosunku do samogłosek jasnych; kontynuanty dawnych samogłosek długich'');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłosek ścieśnionych </a>, tj.: </div><div align="justify" style="line-height: 150%"><strong>dawnego </strong><em><strong>é</strong></em> jako <em>y</em> (lub dźwięk pośredni <em>y</em><sup><em>e</em></sup>) po spółgłoskach twardych i stwardniałych, np. <em>dwudziestygo ósmygo </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_24","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2469#L32J#18A&cr=269317845&mid=41.24.184.864","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_24" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2469#L32J#18A&cr=269317845&mid=41.24.184.864" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>pierszygo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_25","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2465#L32J#18A&cr=784612539&mid=41.25.184.896","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_25" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2465#L32J#18A&cr=784612539&mid=41.25.184.896" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>z jednygo</em><em> </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_26","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2487#L32J#18A&cr=683415279&mid=41.26.184.928","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_26" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2487#L32J#18A&cr=683415279&mid=41.26.184.928" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>mlykim </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_27","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2472#L32J#18A&cr=186493257&mid=41.27.184.960","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_27" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2472#L32J#18A&cr=186493257&mid=41.27.184.960" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>plyśnieje </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_28","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2425#L32J#18A&cr=865729413&mid=41.28.184.992","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_28" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2425#L32J#18A&cr=865729413&mid=41.28.184.992" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>znalyźć </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_29","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2474#L32J#18A&cr=172854963&mid=41.29.184.1024","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_29" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2474#L32J#18A&cr=172854963&mid=41.29.184.1024" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = dwudziestego ósmego, pierwszego, z jednego mlekiem, pleśnieje, znaleźć, a po miękkich zaś przeważnie jako <em>i</em>, np. <em>do śmichu </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_30","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2459#L32J#18A&cr=896123457&mid=41.30.184.1056","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_30" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2459#L32J#18A&cr=896123457&mid=41.30.184.1056" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>śmiszne </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_31","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2460#L32J#18A&cr=583914267&mid=41.31.184.1088","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_31" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2460#L32J#18A&cr=583914267&mid=41.31.184.1088" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>kobitom </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_32","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2461#L32J#18A&cr=523471689&mid=41.32.184.1120","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_32" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2461#L32J#18A&cr=523471689&mid=41.32.184.1120" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>przyniś </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_33","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2442#L32J#18A&cr=319285476&mid=41.33.184.1152","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_33" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2442#L32J#18A&cr=319285476&mid=41.33.184.1152" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>powidz </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_34","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2473#L32J#18A&cr=523768941&mid=41.34.184.1184","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_34" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2473#L32J#18A&cr=523768941&mid=41.34.184.1184" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>do drugig</em><sup><em>ł</em></sup><em>o </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_35","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2468#L32J#18A&cr=951247386&mid=41.35.184.1216","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_35" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2468#L32J#18A&cr=951247386&mid=41.35.184.1216" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript>, ale <em>śpiywa</em><sup><em>ł</em></sup><em>am </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_36","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2464#L32J#18A&cr=869314572&mid=41.36.184.1248","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_36" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2464#L32J#18A&cr=869314572&mid=41.36.184.1248" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = też, do śmiechu, śmieszne, kobietom, przynieś, powiedz, drugiego, śpiewałam, </div><div align="justify" style="line-height: 150%"><strong>dawnego </strong><em><strong>á</strong></em> jako <em>o</em>, np. <em>dziod </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_37","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2436#L32J#18A&cr=195824736&mid=41.37.184.1280","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_37" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2436#L32J#18A&cr=195824736&mid=41.37.184.1280" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>,<em> loske </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_38","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2437#L32J#18A&cr=954782631&mid=41.38.184.1312","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_38" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2437#L32J#18A&cr=954782631&mid=41.38.184.1312" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>po śniodaniu </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_39","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2446#L32J#18A&cr=732658491&mid=41.39.184.1344","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_39" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2446#L32J#18A&cr=732658491&mid=41.39.184.1344" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>kozały </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_40","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2442#L32J#18A&cr=874523691&mid=41.40.184.1376","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_40" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2442#L32J#18A&cr=874523691&mid=41.40.184.1376" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>,<em> słuchocie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_41","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2438#L32J#18A&cr=457192836&mid=41.41.184.1408","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_41" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2438#L32J#18A&cr=457192836&mid=41.41.184.1408" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>schowoł </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_42","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2429#L32J#18A&cr=321947586&mid=41.42.184.1440","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_42" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2429#L32J#18A&cr=321947586&mid=41.42.184.1440" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>wyganioł </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_43","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2455#L32J#18A&cr=759812364&mid=41.43.184.1472","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_43" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2455#L32J#18A&cr=759812364&mid=41.43.184.1472" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>zabroł </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_44","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2457#L32J#18A&cr=931842756&mid=41.44.184.1504","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_44" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2457#L32J#18A&cr=931842756&mid=41.44.184.1504" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>dużo</em>, <em>drewniano </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_45","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2449#L32J#18A&cr=479312856&mid=41.45.184.1536","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_45" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2449#L32J#18A&cr=479312856&mid=41.45.184.1536" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript><em> </em>= dziad, laskę, po śniadaniu, kazały, słuchacie,<em> </em>schował, wyganiał, zabrał, duża drewniana, a także w przyrostkach, takich jak <em>-ak</em>, <em>-arz </em>czy <em>-al</em>, np. <em>dzieciok </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_46","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2431#L32J#18A&cr=387619452&mid=41.46.184.1568","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_46" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2431#L32J#18A&cr=387619452&mid=41.46.184.1568" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>,<em> chłopoków </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_47","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2428#L32J#18A&cr=165749283&mid=41.47.184.1600","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_47" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2428#L32J#18A&cr=165749283&mid=41.47.184.1600" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>świnioka </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_48","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2435#L32J#18A&cr=316458297&mid=41.48.184.1632","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_48" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2435#L32J#18A&cr=316458297&mid=41.48.184.1632" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>gospodorz </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_49","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2432#L32J#18A&cr=941326785&mid=41.49.184.1664","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_49" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2432#L32J#18A&cr=941326785&mid=41.49.184.1664" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>kowol </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_50","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2433#L32J#18A&cr=926813547&mid=41.50.184.1696","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_50" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2433#L32J#18A&cr=926813547&mid=41.50.184.1696" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>.</div><div align="justify" style="line-height: 150%">Ten sam rezultat, czyli <em>y </em>lub <em>i </em>na miejscu ogólnopolskiego <em>e</em>,<em> </em>zaś <em>o </em>na miejscu <em>a</em>, wynika ponadto ze <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=38&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>zwężenie artykulacji samogłosek przed spółgłoskami półotwartymi</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">zwężenia artykulacji samogłosek przed spółgłoskami półotwartymi</a>, rzadszego przed ustnymi <em>r</em>, <em>l</em>, <em>ł</em>, np. <em>ciort </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_51","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2426#L32J#18A&cr=473526819&mid=41.51.184.1728","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_51" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2426#L32J#18A&cr=473526819&mid=41.51.184.1728" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, częstszego zaś przed nosowymi, np. <em>siedym </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_52","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2404#L32J#18A&cr=142567983&mid=41.52.184.1760","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_52" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2404#L32J#18A&cr=142567983&mid=41.52.184.1760" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> czy <em>razym </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_53","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2407#L32J#18A&cr=372684519&mid=41.53.184.1792","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_53" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2407#L32J#18A&cr=372684519&mid=41.53.184.1792" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>nom </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_54","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS24456#L32J#18A&mid=41.54.184.1824","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_54" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS24456#L32J#18A&mid=41.54.184.1824" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>,<em> wom </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_55","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2445#L32J#18A&cr=174685923&mid=41.55.184.1856","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_55" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2445#L32J#18A&cr=174685923&mid=41.55.184.1856" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>som </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_56","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2458#L32J#18A&cr=984326715&mid=41.56.184.1888","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_56" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2458#L32J#18A&cr=984326715&mid=41.56.184.1888" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>,<em> pon </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_57","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2451#L32J#18A&cr=914287563&mid=41.57.184.1920","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_57" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2451#L32J#18A&cr=914287563&mid=41.57.184.1920" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>. </div><div align="justify" style="line-height: 150%">Gwary łęczyckie zachowują dawne grupy <em>ir</em>, <em>yr </em>z brakiem <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=125&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>rozszerzenie artykulacyjne</B>:<BR>wymowa sam. wysokich i, y, u przy niższej niż zwykle pozycji języka jako e, o'');return false" onmouseout="hideToolTip()">rozszerzenia artykulacyjnego</a>, np. <em>prześciradło </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_58","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2476#L32J#18A&cr=748962531&mid=41.58.184.1952","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_58" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2476#L32J#18A&cr=748962531&mid=41.58.184.1952" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>,<em> przebirało sie </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_59","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2463#L32J#18A&cr=327981564&mid=41.59.184.1984","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_59" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2463#L32J#18A&cr=327981564&mid=41.59.184.1984" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>,<em> zabirali </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_60","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2462#L32J#18A&cr=938241675&mid=41.60.184.2016","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_60" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2462#L32J#18A&cr=938241675&mid=41.60.184.2016" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>ubiyrali </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_61","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2475#L32J#18A&cr=659731824&mid=41.61.184.2048","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_61" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2475#L32J#18A&cr=659731824&mid=41.61.184.2048" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> czy <em>piyrszy </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_62","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2464#L32J#18A&cr=124569378&mid=41.62.184.2080","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_62" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2464#L32J#18A&cr=124569378&mid=41.62.184.2080" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, poza tym też z ogólnopolską grupą <em>-er- </em>jako<em> pierszygo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_63","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2465#L32J#18A&cr=249873516&mid=41.63.184.2112","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_63" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2465#L32J#18A&cr=249873516&mid=41.63.184.2112" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>.</div><div align="justify" style="line-height: 150%">Wskazana powyżej realizacja <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=113&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoski przed spółgłoskami nosowymi</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłosek przed spółgłoskami nosowymi</a> sprowadza się nie tylko do wymowy w tej pozycji samogłoski:</div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>e</em> jako <em>y </em>po spółgłoskach twardych, zaś jako <em>i </em>– po spółgłoskach miękkich (głoska <em>y </em>jest w tej pozycji wyjątkowa), por. więcej przykładów: <em>jednymu </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_64","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2485#L32J#18A&cr=852947316&mid=41.64.184.2144","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_64" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2485#L32J#18A&cr=852947316&mid=41.64.184.2144" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>pod </em><sup><em>ł</em></sup><em>oknym </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_65","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2503#L32J#18A&cr=385472196&mid=41.65.184.2176","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_65" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2503#L32J#18A&cr=385472196&mid=41.65.184.2176" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>potym </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_66","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2507#L32J#18A&cr=632479815&mid=41.66.184.2208","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_66" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2507#L32J#18A&cr=632479815&mid=41.66.184.2208" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript>, <em>tyn Nimcioszek </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_67","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2522#L32J#18A&cr=148623957&mid=41.67.184.2240","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_67" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2522#L32J#18A&cr=148623957&mid=41.67.184.2240" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>,<em> wy mnie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_68","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2519#L32J#18A&cr=315827964&mid=41.68.184.2272","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_68" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2519#L32J#18A&cr=315827964&mid=41.68.184.2272" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> oraz <em>na tydziń </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_69","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2482#L32J#18A&cr=431928567&mid=41.69.184.2304","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_69" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2482#L32J#18A&cr=431928567&mid=41.69.184.2304" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>piniążek </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_70","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2493#L32J#18A&cr=897523164&mid=41.70.184.2336","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_70" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2493#L32J#18A&cr=897523164&mid=41.70.184.2336" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>Nimiec </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_71","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2497#L32J#18A&cr=189324765&mid=41.71.184.2368","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_71" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2497#L32J#18A&cr=189324765&mid=41.71.184.2368" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>kijim </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_72","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2488#L32J#18A&cr=328975614&mid=41.72.184.2400","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_72" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2488#L32J#18A&cr=328975614&mid=41.72.184.2400" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>pługim </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_73","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2500#L32J#18A&cr=867349512&mid=41.73.184.2432","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_73" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2500#L32J#18A&cr=867349512&mid=41.73.184.2432" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>zimia </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_74","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2516#L32J#18A&cr=589674132&mid=41.74.184.2464","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_74" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2516#L32J#18A&cr=589674132&mid=41.74.184.2464" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>ni mogły </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_75","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2502#L32J#18A&cr=149235867&mid=41.75.184.2496","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_75" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2502#L32J#18A&cr=149235867&mid=41.75.184.2496" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>ni mo zimi </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_76","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2440#L32J#18A&cr=168479253&mid=41.76.184.2528","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_76" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2440#L32J#18A&cr=168479253&mid=41.76.184.2528" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> i <em>po swojymu </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_77","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2504#L32J#18A&cr=547326918&mid=41.77.184.2560","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_77" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2504#L32J#18A&cr=547326918&mid=41.77.184.2560" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, </div><div align="justify" style="line-height: 150%">ale także niekonsekwentnie i rzadko (czasem tylko w opowiastkach ludowych):</div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>o </em>jako <em>u</em>, np.: <em>una </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_78","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2499#L32J#18A&cr=836425197&mid=41.78.184.2592","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_78" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2499#L32J#18A&cr=836425197&mid=41.78.184.2592" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <sup><em>ł</em></sup><em>un </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_79","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2498#L32J#18A&cr=185697324&mid=41.79.184.2624","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_79" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2498#L32J#18A&cr=185697324&mid=41.79.184.2624" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>kuńczyny </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_80","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2492#L32J#18A&cr=514298736&mid=41.80.184.2656","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_80" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2492#L32J#18A&cr=514298736&mid=41.80.184.2656" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>kuniec </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_81","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2490#L32J#18A&cr=296831745&mid=41.81.184.2688","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_81" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2490#L32J#18A&cr=296831745&mid=41.81.184.2688" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = ona, on, kończyny, koniec. </div><div align="justify" style="line-height: 150%">Podobnie wymowa <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=115&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoski nosowe</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">samogłosek nosowych</a> w gwarach łęczyckich bywa zwężona <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=61&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>wąska (zwężona) wymowa samogłosek nosowych</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Wąska (zwężona) wymowa samogłosek nosowych</a>, czyli: </div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>ę </em>jako nosowe <em>y</em> lub grupa yN po spółgłoskach twardych lub jako nosowe <em>i </em>(iN) – po miękkich, <em>głymbij </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_82","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2484#L32J#18A&cr=923854176&mid=41.82.184.2720","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_82" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2484#L32J#18A&cr=923854176&mid=41.82.184.2720" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>kryńciło </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_83","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2514#L32J#18A&cr=492583761&mid=41.83.184.2752","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_83" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2514#L32J#18A&cr=492583761&mid=41.83.184.2752" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>pryndzyj </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_84","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2506#L32J#18A&cr=361495728&mid=41.84.184.2784","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_84" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2506#L32J#18A&cr=361495728&mid=41.84.184.2784" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>pynkła </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_85","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2508#L32J#18A&cr=458961327&mid=41.85.184.2816","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_85" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2508#L32J#18A&cr=458961327&mid=41.85.184.2816" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>ze synkatym </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_86","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2524#L32J#18A&cr=712584936&mid=41.86.184.2848","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_86" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2524#L32J#18A&cr=712584936&mid=41.86.184.2848" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>mi</em><sup><em>n</em></sup><em>sa </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_87","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2532#L32J#18A&cr=452976813&mid=41.87.184.2880","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_87" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2532#L32J#18A&cr=452976813&mid=41.87.184.2880" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript>, <em>dziesińć </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_88","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2483#L32J#18A&cr=258943167&mid=41.88.184.2912","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_88" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2483#L32J#18A&cr=258943167&mid=41.88.184.2912" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>wincy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_89","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2495#L32J#18A&cr=582193764&mid=41.89.184.2944","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_89" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2495#L32J#18A&cr=582193764&mid=41.89.184.2944" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = głębiej, prędzej, pękła, z sękatym, mięsa, dziesięć, więcej; </div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>ą – </em>jako nosowe <em>u </em>przed spółgłoskami szczelinowymi, np. <em>su</em><sup><em>n</em></sup><em>siada </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_90","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2466#L32J#18A&cr=281957364&mid=41.90.184.2976","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_90" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2466#L32J#18A&cr=281957364&mid=41.90.184.2976" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>su</em><sup><em>n</em></sup><em>siadka </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_91","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2467#L32J#18A&cr=943875216&mid=41.91.184.3008","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_91" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2467#L32J#18A&cr=943875216&mid=41.91.184.3008" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, ale też <em>piniążek </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_92","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2493#L32J#18A&cr=293561748&mid=41.92.184.3040","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_92" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2493#L32J#18A&cr=293561748&mid=41.92.184.3040" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript>. </div><div align="justify" style="line-height: 150%">Rzadka jest <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=127&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>rozłożona wymowa samogłosek nosowych</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">rozłożona wymowa samogłoski nosowej</a> <em>-ą </em>w wygłosie, np. <em>krawcowom </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_93","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2530#L32J#18A&cr=713924856&mid=41.93.184.3072","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_93" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2530#L32J#18A&cr=713924856&mid=41.93.184.3072" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>przebili jum </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_94","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2534#L32J#18A&cr=617384592&mid=41.94.184.3104","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_94" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2534#L32J#18A&cr=617384592&mid=41.94.184.3104" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript>,<em> tom zimią </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_95","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2533#L32J#18A&cr=854612793&mid=41.95.184.3136","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_95" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2533#L32J#18A&cr=854612793&mid=41.95.184.3136" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = krawcową, przebili ją, tą ziemią.</div><div align="justify" style="line-height: 150%">Częsty jest natomiast <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=47&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>zanik nosowości</B>:<BR>wymowa samogłosek nosowych bez rezonansu nosowego jako odpowiadających im ustnych'');return false" onmouseout="hideToolTip()">zanik nosowości</a> w czasie przyszłym czasownika <em>być</em>, np. <em>bydziesz </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_96","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2535#L32J#18A&cr=876319425&mid=41.96.184.3168","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_96" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2535#L32J#18A&cr=876319425&mid=41.96.184.3168" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>bydzie </em>więcej<em> </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_97","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2536#L32J#18A&cr=185967243&mid=41.97.184.3200","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_97" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2536#L32J#18A&cr=185967243&mid=41.97.184.3200" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>bydzie </em>mioł \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_98","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2426#L32J#18A&cr=514283679&mid=41.98.184.3232","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_98" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2426#L32J#18A&cr=514283679&mid=41.98.184.3232" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript>, <em>bydzimy </em>jeść \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_99","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2537#L32J#18A&cr=185623794&mid=41.99.184.3264","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_99" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2537#L32J#18A&cr=185623794&mid=41.99.184.3264" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, też <em>bede </em>mogła \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_100","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2540#L32J#18A&cr=613729854&mid=41.100.184.3296","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_100" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2540#L32J#18A&cr=613729854&mid=41.100.184.3296" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>.</div><div align="justify" style="line-height: 150%">Przed spółgłoskami <em>l</em>, <em>ł </em>spotyka się typowo gwarową realizację typu: <em>rozdyna sie </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_101","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2512#L32J#18A&cr=826931475&mid=41.101.184.3328","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_101" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2512#L32J#18A&cr=826931475&mid=41.101.184.3328" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>wzinam </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_102","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2515#L32J#18A&cr=528391467&mid=41.102.184.3360","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_102" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2515#L32J#18A&cr=528391467&mid=41.102.184.3360" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>. </div><div align="justify" style="line-height: 150%">Rzadko występuje <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=180&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>labializacja</B>:<BR>poprzedzanie sam. tylnych o, u niezgłoskotwórczym ł, czyli wymowa ło, ło, łu, łu'');return false" onmouseout="hideToolTip()">labializacja</a> w nagłosie,<em> </em>np.: <sup><em>ł</em></sup><em>ojciec </em><sup><em>ł</em></sup><em>oroł </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_103","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2501#L32J#18A&cr=819425673&mid=41.103.184.3392","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_103" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2501#L32J#18A&cr=819425673&mid=41.103.184.3392" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>pod </em><sup><em>ł</em></sup><em>oknym </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_104","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2503#L32J#18A&cr=213657984&mid=41.104.184.3424","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_104" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2503#L32J#18A&cr=213657984&mid=41.104.184.3424" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>,<em> </em><sup><em>ł</em></sup><em>od sąsiadki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_105","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2556#L32J#18A&cr=142537968&mid=41.105.184.3456","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_105" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2556#L32J#18A&cr=142537968&mid=41.105.184.3456" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <sup><em>ł</em></sup><em>oba </em>i<sup><em> ł</em></sup><em>o Jezus kochany </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_106","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2542#L32J#18A&cr=641925387&mid=41.106.184.3488","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_106" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2542#L32J#18A&cr=641925387&mid=41.106.184.3488" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> <sup><em>ł</em></sup><em>okno </em>i<sup><em> ł</em></sup><em>oczom </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_107","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2543#L32J#18A&cr=398517642&mid=41.107.184.3520","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_107" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2543#L32J#18A&cr=398517642&mid=41.107.184.3520" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = ojciec orał, pod oknem, od sąsiadki, oba, o Jezus kochany, okno, oczom, sporadycznie w śródgłosie, np. <em>do drugig</em><sup><em>ł</em></sup><em>o </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_108","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2468#L32J#18A&cr=547619328&mid=41.108.184.3552","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_108" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2468#L32J#18A&cr=547619328&mid=41.108.184.3552" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = do drugiego. </div><div align="justify" style="line-height: 150%">Rzadkie jest też <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=139&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przejście wygłosowego �ej > -i/-y</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przejście wygłosowego -<em>ej > -i(j)/-y(j)</em></a>, np. <em>najwięcyj </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_109","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2496#L32J#18A&cr=865732914&mid=41.109.184.3584","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_109" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2496#L32J#18A&cr=865732914&mid=41.109.184.3584" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>,<em> </em><em>pryndzyj </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_110","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2506#L32J#18A&cr=765948123&mid=41.110.184.3616","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_110" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2506#L32J#18A&cr=765948123&mid=41.110.184.3616" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>głymbij </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_111","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2484#L32J#18A&cr=864752319&mid=41.111.184.3648","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_111" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2484#L32J#18A&cr=864752319&mid=41.111.184.3648" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>mnij wincy </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_112","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2495#L32J#18A&cr=193826754&mid=41.112.184.3680","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_112" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2495#L32J#18A&cr=193826754&mid=41.112.184.3680" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>tyj</em>, <em>swojyj </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_113","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2547#L32J#18A&cr=236817549&mid=41.113.184.3712","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_113" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2547#L32J#18A&cr=236817549&mid=41.113.184.3712" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>,<em> czternastyj </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_114","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2544#L32J#18A&cr=965813472&mid=41.114.184.3744","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_114" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2544#L32J#18A&cr=965813472&mid=41.114.184.3744" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>dali </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_115","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2546#L32J#18A&cr=468321759&mid=41.115.184.3776","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_115" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2546#L32J#18A&cr=468321759&mid=41.115.184.3776" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = najwięcej, prędzej, głębiej, mniej więcej, tej, swojej, czternastej, dalej. </div><div align="justify" style="line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=140&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przejście wygłosowego -aj > -ej</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Przejście wygłosowego <em>-aj </em>> <em>–ej</em></a> występuje zarówno w przysłówkach typu <em>tutej </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_116","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2551#L32J#18A&cr=415869237&mid=41.116.184.3808","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_116" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2551#L32J#18A&cr=415869237&mid=41.116.184.3808" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, jak i w formach 2 os. lp. trybu rozkazującego, np. <em>czekej </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_117","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2548#L32J#18A&cr=832459176&mid=41.117.184.3840","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_117" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2548#L32J#18A&cr=832459176&mid=41.117.184.3840" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>pchej </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_118","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2550#L32J#18A&cr=914375862&mid=41.118.184.3872","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_118" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2550#L32J#18A&cr=914375862&mid=41.118.184.3872" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, a w wyniku <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=285&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>analogia</B>:<BR>upodabniający wpływ jednej jednostki językowej na inną'');return false" onmouseout="hideToolTip()"> analogii</a> – także w liczbie mnogiej, np. <em>dejcie </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_119","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2549#L32J#18A&cr=413852697&mid=41.119.184.3904","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_119" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2549#L32J#18A&cr=413852697&mid=41.119.184.3904" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>.</div><div align="justify" style="line-height: 150%">Konsekwentny brak <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=144&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przegłos</B>:<BR>historyczny proces przejścia psł. samogłosek przednich ě *tzw. jać), e, ę przed spłg. przedniojęzykowo-zębowymi twardymi w �a, �o, �ą, który spowodował powstanie oboczności e : a (kwiat : kwiecie), e : o (wiozę : wieziesz), ę : ą (zatartą przez późniejszy rozwój nosówek)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">przegłosu </a> samogłoski <em>e </em>w <em>o</em> dotyczy form czasownikowych, a wynika z <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=51&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>wyrównania analogiczne we fleksji</B>:<BR>ujednolicanie tematów i końcówek fleksyjnych wywołane wpływem form pokrewnych, ale nieusprawiedliwione rozwojem fonetycznym systemu'');return false" onmouseout="hideToolTip()">wyrównań analogicznych we fleksji</a>, tu polegających na ujednoliceniu tematów w odmianie, np. <em>przyniese </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_120","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2553#L32J#18A&cr=385214769&mid=41.120.184.3936","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_120" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2553#L32J#18A&cr=385214769&mid=41.120.184.3936" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>przyniesłam </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_121","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2554#L32J#18A&cr=957438261&mid=41.121.184.3968","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_121" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2554#L32J#18A&cr=957438261&mid=41.121.184.3968" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>,<em> przyniesłaś </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_122","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2552#L32J#18A&cr=529187346&mid=41.122.184.4000","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_122" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2552#L32J#18A&cr=529187346&mid=41.122.184.4000" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>przyniesły </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_123","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2435#L32J#18A&cr=581927634&mid=41.123.184.4032","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_123" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2435#L32J#18A&cr=581927634&mid=41.123.184.4032" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = przyniosę, przyniosłam, przyniosłaś, przyniosły.</div><div align="justify" style="line-height: 150%">Gwary łęczyckie cechuje typowy dla Polski południowej i zachodniej, związany z <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=123&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>ruchome e</B>:<BR>takie e, które wymienia się z zerem dźwięku w formach pokrewnych (np. występuje w mianowniku, a nie ma go w pozostałych przypadkach w odmianie tego samego wyrazu)'');return false" onmouseout="hideToolTip()"> ruchomym <em>e</em></a> szerszy zakres występowania przyimków i przedrostków <em>we</em>, z<em>e</em>, łączących się z wyrazami zaczynającymi się pojedynczą, taką samą lub podobną spółgłoską, co potwierdzają takie przykłady, jak: <em>we wojne </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_124","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2525#L32J#18A&cr=796152384&mid=41.124.184.4064","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_124" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2525#L32J#18A&cr=796152384&mid=41.124.184.4064" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>ze synkatym </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_125","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2524#L32J#18A&cr=518962437&mid=41.125.184.4096","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_125" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2524#L32J#18A&cr=518962437&mid=41.125.184.4096" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> czy <em>ze żydowskich nosów</em>.</div><div align="justify" style="line-height: 150%">Także uproszczenia <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=214&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>grupy spółgłoskowe w dialektach</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">grup spółgłoskowych w dialektach</a> łączą gwary łęczyckie raczej z dialektami małopolskim i wielkopolskim, np. <em>przyniś </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_126","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2442#L32J#18A&cr=735126984&mid=41.126.184.4128","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_126" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2442#L32J#18A&cr=735126984&mid=41.126.184.4128" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>pierszygo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_127","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2465#L32J#18A&cr=683942517&mid=41.127.184.4160","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_127" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2465#L32J#18A&cr=683942517&mid=41.127.184.4160" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>piyrszy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_128","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2464#L32J#18A&cr=697284153&mid=41.128.184.4192","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_128" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2464#L32J#18A&cr=697284153&mid=41.128.184.4192" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>śpiywa</em><sup><em>ł</em></sup><em>am </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_129","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2464#L32J#18A&cr=723148569&mid=41.129.184.4224","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_129" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2464#L32J#18A&cr=723148569&mid=41.129.184.4224" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = przynieść, pierwszego, pierwszy, śpiewałam. Konsekwentna jest realizacja <em>wszysko </em>oraz uproszczenia fragmentów wyrazów takich jak: <em>se </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_130","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2600#L32J#18A&cr=741385269&mid=41.130.184.4256","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_130" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2600#L32J#18A&cr=741385269&mid=41.130.184.4256" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>czsza </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_131","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2411#L32J#18A&cr=361298457&mid=41.131.184.4288","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_131" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2411#L32J#18A&cr=361298457&mid=41.131.184.4288" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = sobie, trzeba.<em> </em>Zanikają też wygłosowe spółgłoski, np. <em>tera </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_132","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2557#L32J#18A&cr=183592476&mid=41.132.184.4320","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_132" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2557#L32J#18A&cr=183592476&mid=41.132.184.4320" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>. </div><div align="justify" style="line-height: 150%">Zmiana w <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=213&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>grupy spółgłoskowe z ch</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">grupach spółgłoskowych z <em>ch</em></a> obejmuje przejście tej szczelinowej spółgłoski w spółgłoskę zwartowybuchową <em>k </em>w takich wyrazach, jak: <em>kcioł </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_133","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2434#L32J#18A&cr=369574128&mid=41.133.184.4352","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_133" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2434#L32J#18A&cr=369574128&mid=41.133.184.4352" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> czy <em>krzciny</em>.</div><div align="justify" style="line-height: 150%">Z dialektem mazowieckim łączą z kolei gwary łęczyckie wyraziste fonetyczne cechy mazowieckie, których w porównaniu z gwarami sieradzkimi jest tu więcej. Są to, poświadczone na ogół sporadycznie:</div><div align="justify" style="line-height: 150%">a) <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=272&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>asynchroniczna wymowa spółgłosek wargowych miękkich</B>:<BR>wymowa dwuelementowa powstała na skutek niejednoczesnych ruchów warg i języka, co powoduje wyodrębnianie się miękkości w postaci joty lub spółgłoski szczelinowej (ź, ś, h, ch)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">asynchronicza wymowa spółgłosek wargowych miękkich</a>, tu tylko w wyrazie <em>mniałam </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_134","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2576#L32J#18A&cr=927865134&mid=41.134.184.4384","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_134" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2576#L32J#18A&cr=927865134&mid=41.134.184.4384" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>,<em> </em></div><div align="justify" style="line-height: 150%">b) związane z <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=272&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>asynchroniczna wymowa spółgłosek wargowych miękkich</B>:<BR>wymowa dwuelementowa powstała na skutek niejednoczesnych ruchów warg i języka, co powoduje wyodrębnianie się miękkości w postaci joty lub spółgłoski szczelinowej (ź, ś, h, ch)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">asynchroniczą wymową spółgłosek wargowych miękkich</a> stwardnienie spółgłoski wargowej zarówno w grupach <em>św’, ćw’, dźw’</em>, tu tylko w formie <em>śwyństwo </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_135","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2552#L32J#18A&cr=371594628&mid=41.135.184.4416","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_135" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2552#L32J#18A&cr=371594628&mid=41.135.184.4416" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> także stwardnienie <em>m’ </em>w odmianie zaimka <em>ja</em>, por. <em>między innymy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_136","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2599#L32J#18A&cr=526739841&mid=41.136.184.4448","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_136" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2599#L32J#18A&cr=526739841&mid=41.136.184.4448" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>celownik <em>my </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_137","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2575#L32J#18A&cr=516748293&mid=41.137.184.4480","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_137" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2575#L32J#18A&cr=516748293&mid=41.137.184.4480" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = mi, </div><div align="justify" style="line-height: 150%">c) uproszczenie grup spółgłoskowych powstałych w wyniku <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=272&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>asynchroniczna wymowa spółgłosek wargowych miękkich</B>:<BR>wymowa dwuelementowa powstała na skutek niejednoczesnych ruchów warg i języka, co powoduje wyodrębnianie się miękkości w postaci joty lub spółgłoski szczelinowej (ź, ś, h, ch)'');return false" onmouseout="hideToolTip()">asynchronicznej wymowy spółgłosek wargowych miękkich</a> przez zaniechanie wargowości, co dotyczy tylko spółgłosek wargowych szczelinowych <em>w’</em>, <em>f’ </em>oraz nosowej <em>m’</em>, a co tu poświadcza wyjątkowa forma <em>cojek </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_138","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2413#L32J#18A&cr=317526849&mid=41.138.184.4512","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_138" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2413#L32J#18A&cr=317526849&mid=41.138.184.4512" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = człowiek, </div><div align="justify" style="line-height: 150%">d) sporadyczna twarda wymowa spółgłoski miękkiej <em>k’ </em>(zob. <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=91&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>spółgłoski tylnojęzykowe</B>:<BR>g, k, ch, g�, k�, ch�'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Spółgłoski tylnojęzykowe</a>), np. <em>kesini </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_139","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2429#L32J#18A&cr=743962851&mid=41.139.184.4544","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_139" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2429#L32J#18A&cr=743962851&mid=41.139.184.4544" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>take </em>Nimcy<em> </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_140","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2590#L32J#18A&cr=692715483&mid=41.140.184.4576","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_140" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2590#L32J#18A&cr=692715483&mid=41.140.184.4576" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>take </em>było \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_141","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2597#L32J#18A&cr=297816534&mid=41.141.184.4608","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_141" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2597#L32J#18A&cr=297816534&mid=41.141.184.4608" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = kieszenie, takie,</div><div align="justify" style="line-height: 150%">e) wyjątkowa wymowa twarda <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=96&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>spółgłoska l</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">spółgłoski <em>l</em></a>, np. <em>polyliśmy </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_142","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2598#L32J#18A&cr=593846217&mid=41.142.184.4640","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_142" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2598#L32J#18A&cr=593846217&mid=41.142.184.4640" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>. </div><div align="justify" style="line-height: 150%"><br /></div><h4 align="justify"><strong>Cechy fleksyjne</strong></h4><div align="justify" style="line-height: 150%">Pojedynczo tylko poświadczona jest odmienna od ogólnopolskiej forma <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=172&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>mianownik liczby pojedynczej rzeczowników nijakich</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">mianownika liczby pojedynczej rzeczowników nijakich</a> miękkotematowych <em>powietrzo</em> \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_143","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2586#L32J#18A&cr=582679143&mid=41.143.184.4672","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_143" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2586#L32J#18A&cr=582679143&mid=41.143.184.4672" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, wyrównana do form deklinacji nijakiej na <em>-o</em>. </div><div align="justify" style="line-height: 150%"><div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=248&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>dopełniacz liczby mnogiej rzeczowników</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">Dopełniacz liczby mnogiej rzeczowników</a> rodzaju żeńskiego i nijakiego sporadycznie przyjmuje końcówkę –<em>ów</em>, z deklinacji męskiej, co tu potwierdzają formy: <em>zwrotków </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_144","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2571#L32J#18A&cr=236475819&mid=41.144.184.4704","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_144" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2571#L32J#18A&cr=236475819&mid=41.144.184.4704" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> oraz <em>ciastków</em>, poprawiona natychmiast na <em>ciastek </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_145","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2572#L32J#18A&cr=625831947&mid=41.145.184.4736","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_145" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2572#L32J#18A&cr=625831947&mid=41.145.184.4736" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>: „<em>Ciastków, ciastek </em>wziłam”.</div><div align="justify" style="line-height: 150%">W odmianie zaimków zachowuje się archaiczna końcówka M lmn. form niemęskoosobowych, np. <em>uny </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_146","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2590#L32J#18A&cr=351289476&mid=41.146.184.4768","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_146" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2590#L32J#18A&cr=351289476&mid=41.146.184.4768" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>: „<em>Uny </em>były tam <sup>ł</sup>od Buga czy gdzieś, take Nimcy”.</div><div align="justify" style="line-height: 150%">Powyższy przykład potwierdza także różnice między gwarami łęczyckimi a polszczyzną standardową w realizacji <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=193&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>kategoria męskoosobowości</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">kategorii męskoosobowości</a>, co przejawia się brakiem korelacji form. W odniesieniu do rzeczowników męskoosobowych mamy bowiem z jednej strony formy niemęskoosobowe (w powyższym zdaniu: <em>uny</em>, <em>były</em>, <em>take</em>), z drugiej zaś – męskoosobowe (tu: <em>Nimcy</em>); więcej przykładów tego typu to: formy męskoosobowe <em>wyśta byli </em>i <em>byliśta </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_147","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2580#L32J#18A&cr=478913562&mid=41.147.184.4800","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_147" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2580#L32J#18A&cr=478913562&mid=41.147.184.4800" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, a niemęskoosobowe <em>mądre </em>i <em>takie</em> z następującego zdania: „<em>Wyśta byli mądre</em> jak cholera, <em>takie mądre</em> <em>byliśta</em>” (o Niemcach) czy <em>oba takie były </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_148","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2593#L32J#18A&cr=674391285&mid=41.148.184.4832","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_148" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2593#L32J#18A&cr=674391285&mid=41.148.184.4832" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> (o dwóch chłopcach).</div><div align="justify" style="line-height: 150%">W związku z odmienną realizacją kategorii męskoosobowości męskie osobowe rzeczowniki twardotematowe obok końcówek ogólnopolskich mają też końcówkę -<em>y</em>, np. <em>muzykanty </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_149","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2594#L32J#18A&cr=678259413&mid=41.149.184.4864","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_149" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2594#L32J#18A&cr=678259413&mid=41.149.184.4864" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript>: <em>przychodziły muzykanty</em> czy <em>chłopy </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_150","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2591#L32J#18A&cr=845916723&mid=41.150.184.4896","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_150" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2591#L32J#18A&cr=845916723&mid=41.150.184.4896" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>: <em>chłopy ubirały</em>, a miękkotematowe – końcówkę <em>-e</em>, np. <em>Nimce </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_151","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2592#L32J#18A&cr=924156783&mid=41.151.184.4928","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_151" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2592#L32J#18A&cr=924156783&mid=41.151.184.4928" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>Ruskie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_152","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2595#L32J#18A&cr=782915436&mid=41.152.184.4960","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_152" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2595#L32J#18A&cr=782915436&mid=41.152.184.4960" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>:<strong> </strong>„<em>Porząnne były Ruskie</em>, <em>poprzywoziły </em>takie różne rzeczy, to <em>rozdawały</em>”. </div><div align="justify" style="line-height: 150%">W wyniku <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=285&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>analogia</B>:<BR>upodabniający wpływ jednej jednostki językowej na inną'');return false" onmouseout="hideToolTip()">analogii</a> w D. lp. r. męskiego i nijakiego zaimków pojawia się końcówka <em>-igo</em>, np. <em>jakigo </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_153","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2470#L32J#18A&cr=169832547&mid=41.153.184.4992","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_153" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2470#L32J#18A&cr=169832547&mid=41.153.184.4992" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>takigo </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_154","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2471#L32J#18A&cr=958246731&mid=41.154.184.5024","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_154" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2471#L32J#18A&cr=958246731&mid=41.154.184.5024" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>. </div><div align="justify" style="line-height: 150%">Wśród <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=225&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>formy 1. os. lmn. czasu przeszłego</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">form 1 os. lmn. czasu przeszłego</a> na uwagę zasługuje pojedynczo poświadczona, typowa dla gwar Polski północnej forma z archaiczną końcówką <em>-m</em>: <em>poroślim </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_155","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2579#L32J#18A&cr=872549361&mid=41.155.184.5056","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_155" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2579#L32J#18A&cr=872549361&mid=41.155.184.5056" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>. </div><div align="justify" style="line-height: 150%">Równie rzadka wśród form <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=263&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>czas przeszły</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">czasu przeszłego</a> jest wywodząca się z liczby podwójnej końcówka <em>-śta </em>w 2 os. lmn., poświadczona tu w formach <em>wyśta byli </em>i <em>byliśta </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_156","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2580#L32J#18A&cr=217648395&mid=41.156.184.5088","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_156" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2580#L32J#18A&cr=217648395&mid=41.156.184.5088" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>. W zakresie realizacji <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=263&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>czas przeszły</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">czasu przeszłego</a> częste jest natomiast oparcie jego ruchomych końcówek na partykule <em>że</em>, co dotyczy form 1 i 2 os. lp. i lmn., np.: <em>żym pasła </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_157","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2523#L32J#18A&cr=458792631&mid=41.157.184.5120","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_157" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2523#L32J#18A&cr=458792631&mid=41.157.184.5120" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>żeśmy wciskali </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_158","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2599#L32J#18A&cr=625493871&mid=41.158.184.5152","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_158" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2599#L32J#18A&cr=625493871&mid=41.158.184.5152" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>,<em> żeśmy wyrwali </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_159","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2582#L32J#18A&cr=918265743&mid=41.159.184.5184","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_159" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2582#L32J#18A&cr=918265743&mid=41.159.184.5184" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>: <em>żeśmy wyrwali </em>jakigoś konika, <em>zeście upiekli </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_160","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2577#L32J#18A&cr=917254386&mid=41.160.184.5216","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_160" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2577#L32J#18A&cr=917254386&mid=41.160.184.5216" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>żeście słyszeli </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_161","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2581#L32J#18A&cr=865934712&mid=41.161.184.5248","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_161" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2581#L32J#18A&cr=865934712&mid=41.161.184.5248" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>:<em> </em>czy państwo <em>żeście słyszeli</em>.</div><div align="justify" style="line-height: 150%">W odmianie czasownika <em>zemleć </em>obserwuje się wzajemne wyrównania wynikające z różnicy między tematem czasu przeszłego (i bezokolicznika) a tematem czasu teraźniejszego, por. w tekstach z Tumu o pieczeniu chleba i ciasta: <em>zmelić </em>(tu ponadto z mazowieckim przyrostkiem <em>–ić</em>) czy <em>zmieli sie</em>.</div><div align="justify" style="line-height: 150%"><br /></div><h4 align="justify"><strong>Słowotwórstwo (wybrane zagadnienia):</strong></h4><div align="justify" style="line-height: 150%">Mazowiecki przyrostek <em>–ić</em>, np. <em>polecić </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_162","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2570#L32J#18A&cr=268954137&mid=41.162.184.5280","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_162" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2570#L32J#18A&cr=268954137&mid=41.162.184.5280" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>wiedzić </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_163","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2568#L32J#18A&cr=938762415&mid=41.163.184.5312","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_163" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2568#L32J#18A&cr=938762415&mid=41.163.184.5312" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, też: <em>zmelić </em>‘zemleć’, <em>mić </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_164","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2569#L32J#18A&cr=264185793&mid=41.164.184.5344","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_164" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2569#L32J#18A&cr=264185793&mid=41.164.184.5344" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>= mieć.</div><div align="justify" style="line-height: 150%">Liczne <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=44&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>zdrobnienia</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">zdrobnienia</a> nie tylko rzeczowników, np.: <em>pioseneczka </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_165","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2563#L32J#18A&cr=935148276&mid=41.165.184.5376","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_165" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2563#L32J#18A&cr=935148276&mid=41.165.184.5376" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>krótkie sukieneczki </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_166","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2564#L32J#18A&cr=347261895&mid=41.166.184.5408","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_166" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2564#L32J#18A&cr=347261895&mid=41.166.184.5408" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, tak o sukienkach ślubnych,<em> Nimcioszek </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_167","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2522#L32J#18A&cr=837596412&mid=41.167.184.5440","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_167" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2522#L32J#18A&cr=837596412&mid=41.167.184.5440" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>piniążki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_168","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2566#L32J#18A&cr=475162938&mid=41.168.184.5472","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_168" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2566#L32J#18A&cr=475162938&mid=41.168.184.5472" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, ale także przymiotników i przysłówków, np.: <em>bialutka </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_169","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2559#L32J#18A&cr=732186954&mid=41.169.184.5504","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_169" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2559#L32J#18A&cr=732186954&mid=41.169.184.5504" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>czyściutki </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_170","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2560#L32J#18A&cr=754963821&mid=41.170.184.5536","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_170" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2560#L32J#18A&cr=754963821&mid=41.170.184.5536" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>drobniutko </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_171","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2561#L32J#18A&cr=192657384&mid=41.171.184.5568","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_171" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2561#L32J#18A&cr=192657384&mid=41.171.184.5568" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>.</div><div align="justify" style="line-height: 150%">Zdrobnienia wpływają na <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=240&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>ekspresywne nacechowanie wypowiedzi</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" onmouseout="hideToolTip()">ekspresywne nacechowanie wypowiedzi</a>, które uzyskiwane jest ponadto dzięki <div id="bubble_tooltip"><div class="bubble_top"><span></span></div><div class="bubble_middle"><span id="bubble_tooltip_content"></span></div><div class="bubble_bottom"></div></div><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=43&Itemid=58" class="tt" onmouseover="showToolTip(event,''<B>zgrubienia</B>:<BR>formacje słowotwórcze, które służą na ogół do wyrażenia negatywnego stosunku do rozmówcy bądź otoczenia.'');return false" onmouseout="hideToolTip()">zgrubieniom</a>, np. <em>lache </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_172","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2517#L32J#18A&cr=265871493&mid=41.172.184.5600","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_172" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2517#L32J#18A&cr=265871493&mid=41.172.184.5600" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>zagryche </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_173","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2455#L32J#18A&cr=157268934&mid=41.173.184.5632","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_173" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2455#L32J#18A&cr=157268934&mid=41.173.184.5632" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, oraz swoistym przerywnikom typu <em>cholewa </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_174","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2574#L32J#18A&cr=524173968&mid=41.174.184.5664","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_174" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2574#L32J#18A&cr=524173968&mid=41.174.184.5664" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>w pierony </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_175","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2567#L32J#18A&cr=234159687&mid=41.175.184.5696","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_175" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2567#L32J#18A&cr=234159687&mid=41.175.184.5696" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> i wezwaniom typu <sup><em>ł</em></sup><em>o Jezus kochany </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_176","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2542#L32J#18A&cr=457896231&mid=41.176.184.5728","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_176" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2542#L32J#18A&cr=457896231&mid=41.176.184.5728" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, a także formom zwrotu, bardzo familiarnym nawet w odniesieniu do osób obcych, np. <em>kochanie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_177","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2478#L32J#18A&cr=287193546&mid=41.177.184.5760","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_177" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2478#L32J#18A&cr=287193546&mid=41.177.184.5760" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_178","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2480#L32J#18A&cr=417295863&mid=41.178.184.5792","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_178" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2480#L32J#18A&cr=417295863&mid=41.178.184.5792" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> czy <em>kotuś </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_179","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2481#L32J#18A&cr=125798436&mid=41.179.184.5824","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_179" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2481#L32J#18A&cr=125798436&mid=41.179.184.5824" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>. </div><div align="justify" style="line-height: 150%"><br /></div><h4 align="justify"><strong>Słownictwo (wybór):</strong></h4><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>aby </em>– partykuła ‘tylko’: „Umiał śpiewać, to łączył tam swoje jeszcze trzy grosze, a nie umiał, to <em>aby </em>mówił, żeby na niego nie śpiewać”.</div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>bania </em>‘dynia’.</div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>bułka </em>‘ciasto zostawiane jako zakwas do następnego wypieku’, też: ‘bochenek chleba’.</div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>dziargotać </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_180","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2504#L32J#18A&cr=641789523&mid=41.180.184.5856","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_180" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2504#L32J#18A&cr=641789523&mid=41.180.184.5856" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript><em> </em>‘mówić niby innym, niezrozumiałym językiem’: „Po swojymu tam <em>dziargotałam</em>”.</div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>dzieża // dzierża </em>‘drewniane, zwykle okrągłe naczynie do zarabiania chleba’.</div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>galancie </em>\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_181","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2562#L32J#18A&cr=829617345&mid=41.181.184.5888","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_181" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2562#L32J#18A&cr=829617345&mid=41.181.184.5888" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> ‘dużo’, też: ‘dobrze, ładnie, fajnie’: „<em>Galancie </em>ty margaryny było”. </div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>ino </em>– partykuła ‘tylko’: <em>ino </em>jednymu<em> </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_182","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2485#L32J#18A&cr=246817395&mid=41.182.184.5920","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_182" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2485#L32J#18A&cr=246817395&mid=41.182.184.5920" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>ino </em>pilnowała dzieci \r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_183","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2489#L32J#18A&cr=345721896&mid=41.183.184.5952","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_183" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2489#L32J#18A&cr=345721896&mid=41.183.184.5952" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>; w tym znaczeniu ponadto <em>aby </em>oraz ogólnopolskie <em>tylko</em>. </div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>kobieta </em>– tak o żonie: „Przyszed do mnie, z kobitą przyszed”. </div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>kopańka </em>‘duże, podłużne drewniane naczynie do zarabiania chleba’.</div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>leberka </em>– przez samą informatorkę zdefiniowana jako: „to inaczej pasztetowa”; wyraz potwierdza wpływy niemieckie w gwarze.</div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>nażreć się </em>‘najeść się’: „Jak sie <em>nażarła</em>, to sie rozdyna i pynkła” (o krowie), występujące obok ogólnopolskiego <em>najeść się</em>: „No, jak <em>sie</em> tak <em>najadła</em> kończyny za dużo, no to ju, takie miała boki oba, wielkie”.</div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>pasztetowa </em>– wędlina jak pasztet, z mięsa mielonego; wyraz potwierdza uniwerbizację.</div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>przewoziny </em>\r\n\r\n<script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_184","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2596#L32J#18A&cr=852163749&mid=41.184.184.5984","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>\r\n<noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_184" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S2596#L32J#18A&cr=852163749&mid=41.184.184.5984" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> ‘obrzęd kończący wesele, a polegający na przewiezieniu państwa młodych wozem przez wieś, z towarzyszącymi im muzykantami’;<strong> </strong>w drugiej połowie XX w. zwyczaj miał charakter zabawowy.</div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>przód </em>– przysłówek ‘najpierw, początkowo, wcześniej’: „<em>Przód</em> to tak było rzetelnie, że kiedy sie urodził, to czsza było zapisać”.</div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>stary mój </em>– tak o mężu: „Mówił stary mój, że to ze żydowskich nosów”. </div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>tarka </em>‘ręczna pralka do prania’. </div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>wychodzić </em>‘pochodzić’: „Z bogatego rodu ona wychodziła”.</div><div align="justify" style="line-height: 150%"><em>zsiadłe</em> ‘kwaśne’, tak o mleku. </div><div align="justify" style="line-height: 150%">żarcie ‘jedzenie dla zwierząt’, ekspresywnie bądź niestarannie tak też o jedzeniu dla ludzi. </div> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=711&Itemid=39">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=698&Itemid=39">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n\r\n<a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-gwara-regionu-mwr">Wersja rozrzerzona</a>\r\n', 1, 0, 0), ('leczyckie-gwara-regionu-mwr', 'leczyckie', 'Gwara regionu (wersja rozszerzona)', NULL, '<h1><br />\r\nGwara regionu</h1>\r\n<p><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n <o:OfficeDocumentSettings>\r\n <o:AllowPNG/>\r\n </o:OfficeDocumentSettings>\r\n</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n <w:WordDocument>\r\n <w:View>Normal</w:View>\r\n <w:Zoom>0</w:Zoom>\r\n <w:TrackMoves/>\r\n <w:TrackFormatting/>\r\n <w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>\r\n <w:PunctuationKerning/>\r\n <w:ValidateAgainstSchemas/>\r\n <w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>\r\n <w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>\r\n <w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>\r\n <w:DoNotPromoteQF/>\r\n <w:LidThemeOther>PL</w:LidThemeOther>\r\n <w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>\r\n <w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>\r\n <w:Compatibility>\r\n <w:BreakWrappedTables/>\r\n <w:SnapToGridInCell/>\r\n <w:WrapTextWithPunct/>\r\n <w:UseAsianBreakRules/>\r\n <w:DontGrowAutofit/>\r\n <w:SplitPgBreakAndParaMark/>\r\n <w:EnableOpenTypeKerning/>\r\n <w:DontFlipMirrorIndents/>\r\n <w:OverrideTableStyleHps/>\r\n </w:Compatibility>\r\n <m:mathPr>\r\n <m:mathFont m:val="Cambria Math"/>\r\n <m:brkBin m:val="before"/>\r\n <m:brkBinSub m:val="--"/>\r\n <m:smallFrac m:val="off"/>\r\n <m:dispDef/>\r\n <m:lMargin m:val="0"/>\r\n <m:rMargin m:val="0"/>\r\n <m:defJc m:val="centerGroup"/>\r\n <m:wrapIndent m:val="1440"/>\r\n <m:intLim m:val="subSup"/>\r\n <m:naryLim m:val="undOvr"/>\r\n </m:mathPr></w:WordDocument>\r\n</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n <w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"\r\n DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"\r\n LatentStyleCount="267">\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="0" Name="Default Paragraph Font"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"\r\n UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>\r\n <w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>\r\n </w:LatentStyles>\r\n</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>\r\n<style>\r\n /* Style Definitions */\r\n table.MsoNormalTable\r\n {mso-style-name:Standardowy;\r\n mso-tstyle-rowband-size:0;\r\n mso-tstyle-colband-size:0;\r\n mso-style-noshow:yes;\r\n mso-style-priority:99;\r\n mso-style-parent:"";\r\n mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;\r\n mso-para-margin:0cm;\r\n mso-para-margin-bottom:.0001pt;\r\n mso-pagination:widow-orphan;\r\n font-size:10.0pt;\r\n font-family:"Times New Roman","serif";}\r\n</style>\r\n<![endif]-->Alina Kępińska</p>\r\n<p><b><br />\r\n</b><b>Gwary łęczyckie – między Wielkopolską, Małopolską a Mazowszem</b></p>\r\n<p><a title="Mapa nr 1. Województwo łęczyckie w II poł. XVI w., opr.: Aleksandra Krawczyk-Wieczorek" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/LeczM011.gif"><img border="2" alt="" width="288" src="cmsimg/LeczM011.gif" /></a></p>\r\n<div>Gwary łęczyckie wspólnie z gwarami sieradzkimi zajmują obecnie centralny obszar Polski, a na owo centralne usytuowanie wskazuje już samo określenie <i>gwary Polski centralnej</i>, czyli tytuł monografii Marii Kamińskiej (Kamińska 1968), poświęconej właśnie gwarom dawnej ziemi łęczycko-sieradzkiej i dawnych odrębnych, graniczących ze sobą województw sieradzkiego (głównie) i łęczyckiego (w mniejszym zakresie), istniejących przez cały okres I Rzeczypospolitej. A ponieważ o dialektach jako odrębnych odmianach terytorialnych w ramach polszczyzny literackiej można mówić już od XVI w., czyli czasów, kiedy oba województwa przeżywały największy rozkwit, właśnie obszar każdego z obu dawnych województw jest tu umownie traktowany jako Łęczyckie (i odpowiednio Sieradzkie, omówione w innym miejscu opracowania); oczywiście i przed wiekiem XVI polszczyzna była zróżnicowana terytorialnie, a dawny podział plemienny jest nawet podstawą wyodrębniania dzisiejszych dialektów. To jednak obszary rozległe terytorialnie, zatem wewnętrzy podział w ramach poszczególnych dialektów może pokrywać się z dawnym podziałem administracyjnym, zwłaszcza że przynajmniej częściowo granice dawnych województw były naturalne, wcześnie ukształtowane, wyznaczone – jak granica między województwem sieradzkim i łęczyckim – prawie w całości przez dwie rzeki, Ner i Wolbórkę. Granice obu województw są tu ustalone na podstawie map zawartych w 5. tomie <i>Atlasu historycznego Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku</i> (Rutkowski (red.) 1998). </div>\r\n<p><a title="Geometryczny środek Polski w Piątku" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/LeczF011.JPG"><img border="2" alt="" width="288" src="cmsimg/LeczF011.JPG" /></a></p>\r\n<div>Dziś sami mieszkańcy tych terenów nazywają je Polską centralną, jak w wypowiedzi mieszkańca z Dobrowa, wsi położonej na samym północno-wschodnim krańcu Łęczyckiego: <i>Tu, w Polsce centralny żniwa każdy sprzontnył, a na zachodzie były żniwa wcześnij ja<u>g u</u> nas</i>. Mieszkańcy okolicy też wiedzą, że na ich terenie, w Piątku, znajduje się geometryczny środek Polski.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Zajmując znacznie mniejszy obszar niż gwary sieradzkie, podobnie jak i one są różnie traktowane przez dialektologów, mianowicie Kazimierz Nitsch (Nitsch 1928: 451-465 oraz 1960: 8, 26 i mapa), Zdzisław Stieber (Stieber 1933) oraz Stanisław Urbańczyk (Urbańczyk 1984) traktują je jako małopolskie, podczas gdy Karol Dejna (Dejna 1973) i Maria Kamińska (Kamińska 1968) uznają za pierwotnie wielkopolskie. Stan ten ilustruje mapa główna w tym wydawnictwie przedstawiająca schematyczny podział polskich dialektów według Stanisława Urbańczyka, na który został nałożony podział Karola Dejny (zob. <a href="http://dialektologia.itks.pl/index2.php?l1=opis-dialektow">Mapa główna</a> ). Sporne, zakreskowane na mapie tereny, stanowiące obszar pograniczny między Małopolską, Wielkopolską a Mazowszem, to właśnie tereny Łęczyckiego (a także Sieradzkiego i Łowickiego).</div>\r\n<p><a title="Mapa nr 2. Łęczyckie na tle podziałów dialektalnych, opr.: Aleksandra Krawczyk-Wieczorek" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/LeczM012.gif"><img border="2" alt="" width="288" src="cmsimg/LeczM012.gif" /></a></p>\r\n<div>Dyskusyjną przynależność Łęczyckiego (tu w granicach szesnastowiecznego województwa łęczyckiego) ilustruje mapa ukazująca Łęczyckie jako niemal w całości należące do Małopolski (według Kazimierza Nitscha) lub jako leżące w Wielkopolsce (według Karola Dejny). Mapa ta, na której dawne województwo łęczyckie mieści się niemal w całości w każdym z obu zaproponowanych podziałów, ukazuje przydatność traktowania obszarów dawnych jednostek administracyjnych (zwłaszcza tak długotrwałych jak województwo łęczyckie) jako obszarów językowych. Obszary dawnego województwa wykraczające poza podziały dialektologów wynikają w dużej mierze z tego, że podziały dialektalne są ogólne, schematyczne, wyznaczane prostymi liniami. </div>\r\n<div> </div>\r\n<p><a title="Mapa nr 3. Małopolska zachodnia na mapie Kazimierza Nitscha, opr.: Aleksandra Krawczyk-Wieczorek" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/LeczM013.gif"><img border="2" alt="" width="288" src="cmsimg/LeczM013.gif" /></a></p>\r\n<div>Kazimierz Nitsch przedstawiając wybór polskich tekstów gwarowych, podzielił Polskę na obszary, uwzględnione na mapie dołączonej do wyboru. Wyodrębnił m.in. Małopolskę zachodnią, z podanym w nawiasie podtytułem: głównie Sieradzko-Wieluńskie, a w ramach tego obszaru znalazło się właśnie Łęczyckie (obok Uniejowskiego, Wieluńskiego, Radomszczańskiego, Włoszczowskiego i Pogranicza śląskiego); przy braku samego Sieradzkiego (Nitsch 1960: 8-9). W krótkim omówieniu każdego z wyodrębnionych zespołów gwarowych tak pisał o obszarze Małopolski zachodniej: „Wpływy zachodnie, wielkopolskie, najwidoczniejsze w rozłożonej wymowie nosówek i <i>–um <-ą</i>; wymowa samogłosek pochylonych <i>å</i>, <i>ė</i>,<i> ó</i>, zwłaszcza w części północnej, zrównana z <i>o</i>, <i>y </i>(′<i>i</i>), <i>u</i>. Wskutek tego obecny system fonetyczny niemal równy wymowie kulturalnej, co najwybitniejsze w Łęczyckiem; ′<i>y </i>nieraz jednak przed płynnymi. Mazurzenie często już bardzo osłabione. Wyrazowe wpływy kujawsko-pomorskie, ewentualnie śląskie. Słabe wpływy mazowieckie (acc. sg. zaimka <i>me </i>i końcówka instr. pl. <i>–my</i>) od północy tylko po Uniejowskie.” (Nitsch 1960: 26). Już ta krótka charakterystyka wskazuje na pograniczny, przejściowy charakter Łęczyckiego, leżącego na północno-wschodnim krańcu tak wyodrębnionej Małopolski zachodniej. Także Kazimierz Nitsch, apelując o atlas językowy województwa łódzkiego, podkreślał ten przejściowy charakter gwar Łęczyckiego (i Sieradzkiego): „Sieradzkie wahało się pierwotnie między Wielką i Małą Polską, a Łęczyckie wahać się raczej musiało między Wielkopolską a Mazowszem” (Nitsch 1930: 6).</div>\r\n<p><a title="Mapa nr 4. Łęczyckie na mapie Stanisława Urbańczyka, opr.: Aleksandra Krawczyk-Wieczorek" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/LeczM014.gif"><img border="2" alt="" width="288" src="cmsimg/LeczM014.gif" /></a></p>\r\n<div>Stanisław Urbańczyk proponując schematyczny podział dialektów polskich, wzorował się na ustaleniach Kazimierza Nitscha, niekiedy wprowadzając dokładniejsze podziały. W Małopolsce w granicach Kazimierza Nitscha uwzględnił właśnie Łęczyckie jako odrębny obszar na północno-wschodnim krańcu Małopolski. Od południowego zachodu graniczyło ono z Sieradzkiem. Ten podział obu obszarów niemal w całości pokrywa się z obszarami dawnych województw łęczyckiego i sieradzkiego. Jest to jednak obszar schematyczny i w ramach tak wyodrębnionego Łęczyckiego znalazł się Piotrków Trybunalski i jego okolice; Piotrków przez cały okres I Rzeczypospolitej leżał w województwie sieradzkim. W tym zakresie mapa Stanisława Urbańczyka różni się od mapy Kazimierza Nitscha, gdzie obok schematycznych podziałów przeprowadzonych prostymi kreskami są zaznaczone granice niektórych ziem, a w Małopolsce zachodniej wyodrębnione jest Sieradzkie z Piotrkowem, Radomskiem, Wieluniem, Kępnem, Sieradzem i Uniejowem. Jest też Łęczyckie z Łodzią i Łęczycą.</div>\r\n<div> </div>\r\n<p><a title="Mapa nr 5. Łęczycko-Sieradzkie według Eugeniusza Pawłowskiego, opr.: Aleksandra Krawczyk-Wieczorek" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg/LeczM015.gif"><img border="2" alt="" width="288" src="cmsimg/LeczM015.gif" /></a></p>\r\n<div>Nieznacznie różniące się między sobą gwary łęczyckie i sieradzkie są też traktowane jako jeden wspólny zespół dialektalny, jak w ugrupowaniu gwar małopolskich zaproponowanym przez Eugeniusza Pawłowskiego, który wyodrębnia dialekt północnomałopolski, a w jego ramach m.in. "opisany już przez K. Nitscha dialekt "centralny" (Łęczyckie i część Sieradzkiego)" (Pawłowski 1966: 201). Taka klasyfikacja jest częściowo zgodna (tylko częściowo, bo nie wiadomo, gdzie się podziała pozostała część Sieradzkiego, o czym w omówieniu Sieradzkiego) z ustaleniami historyków, zwłaszcza Jana Natansona-Leskiego (Natanson-Leski 1953), które tak przywołuje Maria Kamińska: „ziemie łęczycka i sieradzka winny być traktowane łącznie – stanowią bowiem obszar nabyty przez Polan w zamierzchłych czasach. Odrębności żadnej ten teren nie ujawniał. Połączony z dzielnicą senioralną, był przez pewien czas we władaniu Piastów z linii mazowiecko-kujawskiej, potem znów wrócił w obręb Wielkopolski. W administracji kościelnej ziemia sieradzka była związana z archidiecezją gnieźnieńską. Sieradzkie nad Wartą stanowi integralną część Wielkopolski, okolice zapilickie stanowią przejście do Małopolski. Nie ma podstaw, by wyodrębniać tu osobne terytorium szczepowe, można tylko wyróżnić w Sieradzko-Łęczyckiem rdzenną Wielkopolskę i połacie wschodnie, gdzie jeszcze w dobie plemiennej występuje ekspansja osadnicza Polan”. (Kamińska 1968: 6). W istocie oboje monografiści gwar dawnych województw łęczyckiego i sieradzkiego – Zdzisław Stieber (1933) i Maria Kamińska (1968) – traktują je jako jeden wspólny obszar.</div>\r\n<div>Sprzeczne są jednak ustalenia obojga wspomnianych badaczy co do pierwotnej przynależności tych ziem (i gwar) do większych obszarów dialektalnych. Zdzisław Stieber, autor pierwszego większego opracowania gwar dawnych województw łęczyckiego i sieradzkiego, popartego systematycznymi badaniami kwestionariuszowymi, uznaje gwary Łęczyckiego za pierwotnie małopolskie (jak Kazimierz Nitsch, Stanisław Urbańczyk i Eugeniusz Pawłowski), Maria Kamińska – przywołując ustalenia historyków, a także wyraziste wielkopolskie cechy gwarowe – za genetycznie wielkopolskie (jak Karol Dejna).</div>\r\n<div>Dobór punktów w monografii Marii Kamińskiej, z których najbardziej wysunięte na północ leżą na południe od Łodzi, wskazuje, że monografia o gwarach Polski centralnej jest głównie poświęcona Sieradzkiemu; tylko kilka ze zbadanych wsi należy do pogranicznych południowych terenów Łęczyckiego, jak Prawda (pow. Łódź) czy Praszki (pow. Brzeziny). Także w samej monografii na określenie omawianych gwar używa się głównie terminu <i>Sieradzkie</i>. Zatem do opisu gwar Łęczyckiego (w granicach dawnego województwa łęczyckiego) opracowanie Marii Kamińskiej jest mało użyteczne.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Łęczyckie stanowi teren pograniczny pomiędzy trzema wielkimi regionami Polski, czyli Wielkopolską, Małopolską a Mazowszem. Spotyka się tu cechy charakterystyczne dla wszystkich tych trzech głównych dialektów polskich; są to zatem typowe <a href="?l1=leksykon&lid=594">dialekty przejściowe</a>. Miejscowości pograniczne w ramach poszczególnych obszarów gwarowych bywają traktowane jako pograniczne, jak w pracy Anny Strokowskiej o pograniczu wielkopolsko-mazowieckim, uwzględniającej kilka wsi z Łęczyckiego (jak Pęcławice w gminie Piątek czy Mętlew w gminie Góra Św. Małgorzaty) (Strokowska 1978). Te same miejscowości są też uznawane za należące bądź do jednego z sąsiadujących obszarów (traktowałabym wskazane miejscowości jako rdzennie łęczyckie, podobnie jak Bogdańczew w gminie Góra Świętej Małgorzaty), bądź do drugiego z nich – te wsie są objęte badaniem nad gwarami łowickimi (Marciniak 2008).</div>\r\n<div>Historycznie Łęczyckie, podobnie jak i Sieradzkie, związane było z Wielkopolską, bo przedrozbiorowe województwo łęczyckie należało do prowincji wielkopolskiej.W XIX wiekunatomiast ziemie dawnego województwa administracyjnie przynależały do Mazowsza. Nie tylko z racji dawnej przynależności administracyjnej nadal spotyka się tu wyraziste cechy mazowieckie. Dla połowy XX wieku poświadcza je także uważna lektura wydanej w Łodzi w 1961 r. monografii gwary jednej okolicy Łęczyckiego, czyli pracy Mieczysława Szymczaka <i>Gwara Domaniewka i wsi okolicznych w powiecie łęczyckim</i>, choć autor koncentruje się nie na rejestrze cech dialektalnych i ustaleniu ich przynależności do większych obszarów dialektalnych, lecz przeprowadza systematyczny opis systemu gwarowego, po kolei przedstawiając poszczególne działy gramatyki, mianowicie fonetykę, fleksję, słowotwórstwo i składnię – z wszystkimi kolejnymi kategoriami gramatycznymi. Dopełnieniem systematycznego opisu gwary Domaniewka jest wydany w latach 1962-1973 we Wrocławiu ośmioczęściowy <i>Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim</i>, słownik, którego zadaniem „jest ukazanie mniej więcej pełnego zasobu leksykalnego badanej gwary” (Szymczak 1962: 5). Nie jest to zatem słownik o charakterze dyferencyjnym, lecz rejestrujący wszystkie wyrazy znane w gwarze, także tożsame z polszczyzną standardową.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div>Zwłaszcza obecnie, gdy zanikają najbardziej wyraziste cechy dialektalne, w opisie gwary danego regionu spór o jej przynależność dialektalną nie jest aż tak istotny; ważniejszy jest sam rejestr najważniejszych cech i wskazanie ich zasięgu czy genezy. Dlatego uwzględnia się tu cechy dialektalne najbardziej typowe dla Łęczyckiego, ewentualnie dopiero później sygnalizując, czy dana cecha jest ogólnogwarowa, czy łączy Łęczyckie z Wielkopolską bądź z Małopolską lub Mazowszem. W istocie rozmowa z trzema informatorami, mianowicie p. Anną Baranowską z Tumu, p. Teresą Sobczak z Bogdańczewa i z p. Józefem Sobczakiem z Mąkolic (ostatnie nagranie niestety nie zachowało się), wykazuje, że informatorzy posługują się polszczyzną zbliżoną do standardowej, a cechy gwarowe są mało wyraziste. Wszyscy troje mają też świadomość, że używają języka ogólnopolskiego, bez naleciałości gwarowych. Zwłaszcza pan Sobczak podkreślał duże różnice między polszczyzną własną i najbliższych sąsiadów a polszczyzną mieszkańców pobliskich wsi łowickich. Również troje informatorów z Dobrowa posługuje się polszczyzną zbliżoną do standardowej; wszystkie ustalenia o gwarze Dobrowa pochodzą z pracy magisterskiej Aleksego Beśki <i>Między Małopolską, Mazowszem a Wielkopolską. Gwara wsi Dobrów w powiecie gostynińskim</i>, Warszawa 2010. Opis gwar Łęczyckiego w przyszłości powinien zostać rozszerzony o dane z okolic Ozorkowa, Łodzi, Tomaszowa Mazowieckiego – z jednej strony, z drugiej zaś – z terenów położonych na północny zachód od Łęczycy. Badania winny dostarczyć kolejnego materiału gwarowego, ale rejestr cech prawdopodobnie nie ulegnie zmianie. Gwary łęczyckie – jako pograniczne – są bowiem zbliżone do polszczyzny standardowej, nie mają wyrazistych, sobie tylko właściwych cech dialektalnych.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Uwagi o fonetyce</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W gwarach łęczyckich obecnie niekonsekwentnie występują <b>fonetyczne cechy dialektalne</b>, takie jak:</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>1.<a href="?l1=leksykon&lid=569">Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca</a>, np.: <i>ja<u>g n</u>a</i>, <i>ja<u>g o</u>roł</i>, <i>ni<u>dz ni</u>e robił</i>, <i>siedym la<u>d mi</u>ałam</i>, <i>ja<u>g u</u> nas</i> itp. Formy tego typu występują na całym badanym obszarze; dokładne badania Aleksego Beśki w Dobrowie ukazują w badanych tekstach, pochodzących od trojga informatorów aż 94 formy poświadczające fonetykę międzywyrazową udźwięczniającą między dwoma wyrazami, z których drugi rozpoczyna samogłoska lub spółgłoska półotwarta, co stanowi 83,19% całości takich wyrażeń, jak: <i>czemu<u>ż j</u>a</i>,<i> dokon<u>d m</u>róz</i>, <i>dostołe<u>ź a</u>ż</i>, <i>dziesiń<u>dź m</u>etrów</i>, <i>ja<u>g mi</u>ołeś</i>, <i> ja<u>g ni</u>e</i>, <i>je<u>z j</u>uż</i>, <i>ju<u>ż mi</u>oł</i>,<i> ju<u>ż mi</u>ołeś</i>, <i>mogłe<u>ź j</u>eś</i>, <i>śnie<u>g n</u>osiłam</i>,<i> ta<u>g j</u>ak</i>, <i> ta<u>g ł</u>adnie</i>, <i> ty<u>ż m</u>ałe </i>czy<i> znowu<u>ż m</u>ama</i>.Udźwięcznianie dotyczy ponadto 1. os. lm. cz. przeszłego, której dzisiejsza końcówka fleksyjna <i>-śmy</i>, skrócony kontynuant dawnego samodzielnego wyrazu, jest realizowana jako <i>-źmy</i>, np. w Tumie: <i>byliźmy</i>, <i>chodziliźmy</i>, <i>wyglądaliźmy </i>oraz w Dobrowie: <i>budowaliźmy</i>, <i>chodziliźmy</i>,<i> lecieliźmy</i>, <i>mieliźmy</i>,<i> mieszkaliźmy</i>, <i>porobiliźmy</i>, <i> składaliźmy</i>, <i>sprzedawaliźmy</i>, <i> wyjeżdżaliźmy </i>czy <i>żeźmy robili</i>. Analizowany materiał ukazuje, że w mowie mieszkańców badanych wsicecha nie jest konsekwentna, zwłaszcza w Bogdańczewie rzadkie są formy typu <i>mieszkaliźmy</i>.</div>\r\n<div>Ten sam rezultat co po udźwięcznieniu międzywyrazowym, czyli spółgłoska dźwięczna odpowiadająca ogólnopolskiej spółgłosce bezdźwięcznej, pojawia się ponadto w wyniku <a href="?l1=leksykon&lid=738">udźwięcznienia</a> spółgłoski przed samogłoską w niektórych wyrazach, np. <i>poledziało </i>‘poleciało’, <i>skródziło się </i>‘skróciło się’ czy w poświadczającej więcej zmian formie <i>pastużym </i>‘pastuchem’, w której obok wymowy spółgłoski <i>sz </i>jako <i>ż </i>w wyrazie <i>pastusz</i> (powstał prawdopodobnie w wyniku kontaminacji dwóch wyrazów: <i>pastuch </i>i <i>pastuszek</i>) występuje ponadto <a href="?l1=leksykon&lid=769">zwężenie artykulacji samogłoski przed spółgłoską półotwartą nosową</a> <i>m</i>, w końcówce N. lp. r.m. <i>-em</i>. Rzeczownik <i>pastuż </i>‘pastuch’ jest na tym terenie poświadczony zarówno w Tumie, skąd pochodzą poprzednie przykłady, jak i w Dobrowie: <i>Pastuże dwa byli, tak jak trza</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>2. Tzw. <a href="?l1=leksykon&lid=570">fonetyka międzywyrazowa (zróżnicowana regionalnie)</a> wiąże Łęczyckie zarówno z Wielkopolską, jak i Małopolską. Natomiast z Małopolską i Mazowszem łączy omawiane gwary kolejna cecha, mianowicie <a href="?l1=leksykon&lid=628">mazurzenie</a>, dziś już notowane bardzo rzadko:<i> juz</i>, <i>cegoś jesce</i>, <i>zeście upiekli</i>, z których na uwagę zasługuje zwłaszcza dwukrotna postać <i>csa</i> formy <i>czsza</i>, powstałej po uproszczeniuwyrazu <i>trzeba </i>(wszystkie realizacje w polszczyźnie tej samej informatorki z Tumu). W tym idiolekcie ponadto – obok ogólnopolskiej formy <i>człowiek</i>: „Oj, <i>człowiek</i> sie namęczył, cholewa” – wyjątkowa artykulacja <i>cojek </i>‘człowiek’, poza mazurzeniem poświadczająca także inne cechy, mianowicie <a href="?l1=leksykon&lid=741">uproszczenie grupy spółgłoskowej</a> w nagłosie oraz <a href="?l1=leksykon&lid=531">asynchroniczną wymowę spółgłosek wargowych miękkich</a> i uproszczenie powstałej w jej wyniku grupy spółgłoskowej <i>wj</i>, czego rezultatem jest gwarowa realizacja <i>w’ </i> jako <i>j</i>. Podobna forma <i>cłojeku </i>jest notowana także w Dobrowie, gdzie spółgłoska <i>cz </i>uległa mazurzeniu ponadto 73 razy, co poświadczają przykładowe formy: <i>baniecki</i>, <i>bocnica</i>, <i>cego</i>, <i>cłowiek</i>, <i>ctery</i>, <i>cworo</i>, <i>cynna</i>, <i>dołecki</i>, <i>dziedzicka</i>, <i> dziewcynki</i>, <i>kacke</i>, <i>klusecki</i>, <i>kwiatecki</i>, <i>lecył</i>, <i>pałacysko</i>, <i>patyckiem</i>, <i>pocontku</i>, <i>pokońcylim</i>, <i>siatecki</i>, <i>skórecka</i>, <i>smacne</i>, <i>snopecki</i>, <i>ucyć</i>, <i>upiecone</i> czy <i>wiecor</i>. Znacznie rzadsze jest tu mazurzenie <i>sz </i>oraz <i>ż</i>: <i>jesce</i>, <i>mniejse</i>, <i>sukali</i>, <i>tys</i>, <i>wsysko</i>, <i>zniscone </i>oraz <i>juz</i>, <i>mozna</i>, <i> świezom</i>, <i>zebym</i>, <i>zniwa </i>czy <i>zwir</i>. U informatorki z Bogdańczewa mazurzenie pojawiło się tylko w nazwie miejscowości <i>Bogdancew </i>oraz w wyrazie <i>gozołki</i> z ludowej opowiastki, w którym mamy do czynienia ze swoistym hiperyzmem, ale nie w odniesieniu do języka standardowego, lecz do gwary (skoro w gwarze powinno się mówić <i>z </i>zamiast <i>ż</i>, to ta spółgłoska pojawia się nawet wtedy, gdy nie ma warunków do mazurzenia, bo nie podlega mu spółgłoska <i>rz</i>, mimo identycznej obecnie wymowy z <i>ż</i>). Mazurzenie już w okresie międzywojennym było niekonsekwentne, na co wskazują ustalenia Witolda Doroszewskiego w podpłockiej wsi Staroźreby (Doroszewski 1934). Także badania gwary Domaniewka i okolicznych wsi przeprowadzone na początku drugiej połowy XX w. potwierdzają, że „o jakimś konsekwentnym mazurzeniu – nawet u pokolenia najstarszego – w ogóle nie może być mowy, (…) a w rozmowie z ludźmi z miasta form zmazurzonych informatorzy starają się unikać, gdyż formy te w ich poczuciu są uważane zdecydowanie za gorsze.” (Szymczak 1961: 77).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>3. Pewien związek z mazurzeniem ma <a href="?l1=leksykon&lid=696">siakanie</a>, czyli wymowa spółgłosek szumiących typu <i>sz</i>, <i>cz</i>, <i>ż </i>jako głosek miękkich <i>ś</i>, <i>ć</i>, <i>ź</i>, co dotyczy przykładowych wyrazów zanotowanych w Tumie: <i>źryć </i>‘żreć’, <i>reśte </i>‘resztę’, <i>śpaler </i>‘szpaler’ czy <i>ciort </i>‘czart’. Miękka spółgłoska <i>ś </i>jest też rezultatem <a href="?l1=leksykon&lid=740">upodobnienia fonetycznego</a> do następującej spółgłoski miękkiej, np. <i>kesini</i> <i>‘</i>kieszeni’, czy często zwłaszcza w formach typu <i>przyśli </i>‘przyszli’, <i>pośli </i>‘poszli’. Siakanie, w odniesieniu do realizacji głoski <i>cz </i>jako <i>ć </i>nazywane też „ciakaniem” (Szymczak 1961: 78), jest potwierdzone we wszystkich przywoływanych tu wsiach, np. w Dobrowie: <i>bułećke</i>, <i>śklonka</i>, <i>ślachetniejsze</i>, <i>śniureczek </i>czy <i>ćtery</i>; tę ostatnią formę można tłumaczyć analogią do leksemów oznaczających czwartą część całości, takich jak: <i>ćwierć</i>,<i> ćwiartka</i>, <i>ćwiarteczka</i>. W okolicach Domaniewka notował je także Mieczysław Szymczak (Szymczak 1961: 78-80).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>4. Rzadko już odmienna od języka literackiego wymowa dawnych <a href="?l1=leksykon&lid=687">samogłosek ścieśnionych</a>, kontynuantów dawnych długich samogłosek <i>e </i>oraz <i>a</i>, które są realizowane odpowiednio:</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>a) dawne <i>é</i> jako <i>y</i> (lub bardzo rzadko dźwięk pośredni <i>y<sup>e</sup></i>) po spółgłoskach twardych i stwardniałych, po miękkich zaś przeważnie jako <i>i</i>, choć w tej pozycji zdarza się też wymowa <i>y</i>, np. w formach z Tumu i Bogdańczewa: <i>tyż</i>, <i>do śmichu</i>, <i>śmiszne</i>, <i>kobitom</i>, <i>przyniś</i>, <i>powidz </i>ale <i>śpiywa<sup>ł</sup>am</i>, <i>mlykim</i>, <i>plyśnieje</i>, <i>znalyźć </i>czy wyjątkowe <i>chly<sup>e</sup>b</i>, bo poza tym kilkakrotnie <i>chleb </i>– w rdzeniach wyrazów, oraz w końcówkach fleksyjnych przymiotników, imiesłowów, liczebników porządkowych i liczebnika <i>jeden</i>, np. <i>dwudziestygo ósmygo</i>, <i>pierszygo</i>, <i>z jednygo</i>, <i>do drugig<sup>ł</sup>o</i>, a także – w wyniku <a href="?l1=leksykon&lid=518">analogii</a> – w końcówkach zaimków, w których jest dawne <i>e </i>krótkie, poza tym nie ulegające zwężeniu, np. <i>jakigo</i>, <i>takigo</i>. Podobne przykłady podaje Aleksy Beśka z Dobrowa: <i>bida</i>, <i>dziża</i>, <i>drugigo</i>, <i>mojigo</i>, <i>wisz</i>, także: <i>całygo</i>, <i>samygo</i>, <i>tamtygo </i>i wyjątkowo jako dźwięk pośredni: <i>te<sup>y</sup>go</i>, <i>takie<sup>i</sup>go</i>, <i>śnie<sup>i</sup>giem</i>. Analogiczne formy notował przed pół wiekiem Mieczysław Szymczak w Domaniewku (Szymczak 1961: 44-45). Stan jest zgodny z jeszcze wcześniejszymi ustaleniami Zdzisława Stiebera: „Pod względem wymowy <i>e </i>dzieli się nasz obszar na dwie części. Całe Łęczyckie i duża część Sieradzkiego mówią <i>b’ida</i>, <i>śm’ich</i>, <i>gńif</i>, <i>śif</i>, ale <i>žyka</i>, <i>syr </i>(<i>i </i>po miękkiej, <i>y </i>po twardej), gdy południowy wschód Sieradzkiego mówi <i>b’yda</i>, <i>śm’ych</i>, <i>gńyf</i>, <i>śyf</i> , <i>žyka</i>, <i>syr </i>(<i>y </i>w każdej pozycji).” (Stieber 1933: 39).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>b) dawne <i>á</i> zaś realizowane jako <i>o</i>, wciąż obecne w rdzeniach niektórych wyrazów, np. we wszystkich badanych wsiach w zaimku <i>jo </i>‘ja’, też: <i>dziod</i>,<i> loske</i>, <i>po śniodaniu</i> czy <i>kozały</i>,<i> mo</i>, <i>słuchocie</i>,a także w przyrostkach, takich jak <i>-ak</i>, <i>-arz </i>czy <i>-al</i>, np. <i>dzieciok</i>,<i> chłopoków</i>, <i>świnioka</i>, <i>gospodorz</i> czy <i>kowol</i>, oraz w formach fleksyjnych – zwłaszcza w 3. os. lp. r.m. cz. przeszłego, np. <i>mioł</i>,<i> oroł</i>, <i>schowoł</i>, <i>wyganioł</i>, <i>zabroł</i>,<i> chcioł</i>, też <i>kcioł</i> czy <i>jod </i>‘jadł’,rzadziej zaś w M. lp. r.ż. przymiotników i imiesłowów, jak w Bogdańczewie <i>starszo </i>druhna i w Tumie np.: <i>przebito</i>, <i>dużo</i>, <i>drewniano</i>, <i>gotowano</i>, oraz w D. lp. tych rzeczowników rodzaju nijakiego, które w M. lp. mają dawne <i>e </i>długie, np. <i>do żarcio</i>. Pod wpływem form przymiotników i imiesłowów <i>o </i>pojawia się też niekiedy w odmianie zaimków, np. <i>tako</i>: „<i>Tako dużawo </i>kostka była”. Wymowa jest bardzo niekonsekwentna; nawet w tym samym zdaniu występują ogólnopolskie formy typu <i>pokrojona </i>obok gwarowych realizacji, jak <i>gotowano</i>. Sporo przykładów tego typu podaje z Dobrowa Aleksy Beśka, np. przymiotniki i imiesłowy: <i>czerwono</i>, <i>dawniejszo</i>, <i>kochano</i>, <i>młodo</i>, <i>młodszo</i>, <i>niemłodo</i>, <i>nowo</i>, <i>prasowano</i>, <i>rusko</i>, <i>starszo</i>, <i>wrzucono</i>, <i>wyndzono</i>, <i>zagotowano</i>, <i>zmasakrowano</i>, <i>zwijano</i>, formy 3 os. lp. r.m. cz. przeszłego: <i>nakłod</i>, <i>broł</i>, <i>chcioł</i>, <i>doł</i>, <i>dostoł</i>, <i>mioł</i>, <i>musioł</i>, <i>nakopoł</i>, <i>nasypoł</i>, <i>nazywoł</i>, <i>odbudowoł</i>, <i>pobudowoł</i>, <i>podpisoł</i>, <i>popadoł</i>, a także derywaty, jak: <i>guślorz</i>, <i>zaboboniorz</i>, <i>trepiorz </i>czy <i>dzieciok</i>, <i>rzepok</i>, <i>szczupok</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>5. Ten sam rezultat, czyli <i>y </i>lub <i>i </i>na miejscu ogólnopolskiego <i>e</i>, zaś <i>o </i>(rzadko nawet <i>u</i>) na miejscu <i>a</i>, wynika ponadto ze <a href="?l1=leksykon&lid=769">zwężenia artykulacji samogłosek przed spółgłoskami półotwartymi</a>, co jest rzadkie przed spółgłoskami ustnymi <i>r</i>, <i>l</i>, <i>ł</i> (por. przykładowe formy z Tumu: <i>ciort </i>‘czart’, <i>pore </i>‘parę’), częste zaś przed spółgłoskami nosowymi, jak w przykładach: <i>siedym</i>, <i>razym</i>, <i>jednymu</i>, <i>pod <sup>ł</sup>oknym</i>, <i>potym</i>, <i>tyn Nimcioszek</i>,<i> wy mnie </i>‘we mnie’ oraz <i>tydziń</i>, <i>piniążek</i>, <i>Nimiec</i>, <i>kijim</i>, <i>pługim</i>, <i>zimia</i>, <i>ni mogły</i>, <i>ni mo zimi </i> – z jednej strony, oraz: <i>nom </i>‘nam’,<i> wom </i>‘wam’, <i>som </i>‘sam’,<i> pon </i>‘pan’ – z drugiej. Realizacja jest niekonsekwentna, bo nawet w tym samym idiolekcie formy gwarowe występują obok ogólnopolskich, por. wyrazy: <i>żym pasła </i>i <i>siedem </i>w przykładowym zdaniu informatorki z Tumu: „To <i>żym siedem </i>lat <i>pasła</i>”, a także dwojaką wymowę wyrazu <i>dam</i> w zdaniu: „Dwanaście kilo wam <i>dom</i>, tej mąki wam <i>dam</i>”. Analogiczny stan na obszerniejszym materiale ukazuje Aleksy Beśka w Dobrowie, co tu jest ilustrowane tylko wybranymi przykładami z samogłoską <i>i </i>po spółgłosce miękkiej: <i>cycuszkim</i>, <i>jajkim</i>, <i>kamienim</i>, <i>wytłokim </i>czy <i>Bronim</i>, <i>Piotrkim</i>, ale także <i>y </i>w tej pozycji: <i>swojymu</i>, <i>ośym </i>oraz z samogłoską <i>y</i> po spółgłosce twardej: <i>cukrym</i>, <i>dachym</i>, <i>drzewym</i>, <i>głosym</i>, <i>krawcym</i>, <i>miodym</i>, <i>pokostym</i>, <i>samolotym</i>, <i>tłuszczym</i>, <i>traktorym</i>, <i>zbożym </i>czy <i>każdymu</i>, <i>tymu</i>, <i>tyn</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Obecność grup <i>ir</i>, <i>yr </i>zwykle nie jest innowacją dialektalną, lecz archaizmem, poświadczającym nie zwężenie, lecz brak <a href="?l1=leksykon&lid=679">rozszerzenia artykulacyjnego</a>, jak w przykładowych formach z gwary tumskiej: <i>prześciradło</i>,<i> przebirało sie</i>,<i> zabirali</i>, <i>ubiyrali</i> czy <i>piyrszy</i>, <i>pirf </i>‘pierw’ i dobrowskiej: <i>dopiro</i>, <i>dzirlande </i>‘girlandę’, <i>najpirw</i>, <i>pirszego</i>, <i>pirszym </i>czy <i>rozbirało</i>. We wszystkich badanych wsiach wskazane formy są rzadkie, współwystępujące obok standardowych, a jak pokazują dokładne wyliczenia Aleksego Beśki 62 formy tego typu są realizowane zgodnie z normą ogólnopolską, co stanowi 84% wszystkich wyrazów z tą grupą, a co potwierdzają przykładowe: <i>dopiero</i>, <i>najpierw</i>, <i>nazbieralim</i>, <i>nazbieramy</i>, <i>papieru</i>, <i>papiery</i>, <i>pierdziołki </i>‘o gruszkach’, <i>pierniczki</i>, <i>pierogi</i>, <i>piersiowo</i>, <i>pierszy</i>, <i>pierwsza</i>, <i>pierwy</i>, <i>poumierali</i>, <i>siekierki</i>, <i>sierp</i> czy <i>zbierali</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>6. Wskazana powyżej realizacja <a href="?l1=leksykon&lid=692">samogłosek przed spółgłoskami nosowymi</a> sprowadza się nie tylko do wymowy w tej pozycji samogłoski <i>e</i> jako <i>y </i>po spółgłoskach twardych, zaś jako <i>i </i>– po spółgłoskach miękkich (głoska <i>y </i>jest w tej pozycji wyjątkowa), ale także wymowy:</div>\r\n<div><i>o </i>jako <i>u</i>, np. w przykładowych formach z Tumu.: <i>una</i>, <i><sup>ł</sup>un</i>, jednak nawet w tym samym idiolekcie występują formy wariantywne, np.: <i>kończyny</i> oraz <i>kuńczyny</i>. Stan jeszcze bardziej zbliżony do języka ogólnego jest w polszczyźnie informatorki z Bogdańczewa, gdyż gwarowa realizacja dotyczy tylko form z opowiastek ludowych, np. <i>kuniec</i>. Aleksy Beśka w dużym materiale z Dobrowa zauważył 50 takich form, jak: <i>kumorach</i>, <i>kuni</i>, <i>ogunie</i>, <i>parokunny</i>, <i>skuńczyli</i>, <i>skuńczył</i>, <i>słumę</i>, <i>welun </i>oraz częste <i>un</i>, <i>una</i>, <i>uni</i>; to stosunkowo niewiele.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>7. Paralelną zmianą zależną w artykulacji samogłoski <i>o </i>jest zwężenie tej głoski do <i>u </i>w wygłosowej grupie <i>–or</i>; zmiana zachodzi na całym badanym terenie, a z Dobrowa poświadczają ją przykładowe formy: <i>motur</i>, <i>traktur</i>. Liczne formy tego typu podaje także Mieczysław Szymczak w gwarach Domaniewka i okolic (Szymczak 1961: 52). Pojawiają się one nawet w polszczyźnie potocznej, czasem jako element stylizacji gwarowej, co poświadcza obecność takich form, jak <i>doktur</i>, <i>dyrektur </i>czy <i>profesur</i> w internetowym <i>Narodowym Korpusie Języka Polskiego</i> (<a href="http://nkjp.pl/">http://nkjp.pl</a>, dostęp: 20.01. 2011).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>8. Wymowa samogłosek przed spółgłoskami nosowymi ma związek z barwą ustną <a href="?l1=leksykon&lid=691">samogłosek nosowych</a>, która w gwarach łęczyckich bywa zwężona. <a href="?l1=leksykon&lid=745">Wąska (zwężona) wymowa samogłosek nosowych</a> dotyczy:</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>a) samogłoski <i>ę </i>realizowanej jako nosowe <i>y</i> po spółgłoskach twardych, zaś <i>i </i>– po miękkich, które podobnie jak w języku ogólnopolskim wymawiane jest synchronicznie przed spółgłoskami szczelinowymi, a asynchronicznie – przed zwartymi i zwartoszczelinowymi, por. po spółgłoskach twardych w gwarze tumskiej: <i>głymbij</i>, <i>kryńciło</i>, <i>pryndzyj</i>, <i>pynkła</i>, <i>ze synkatym</i> oraz po spółgłoskach miękkich: <i>mi<sup>n</sup>sa</i>, <i>dziesińć</i>, <i>wincy</i>; nawet w tym samym idiolekcie formy gwarowe występują obok ogólnopolskich, por. wyrazy <i>pyntało sie </i>i <i>pęta</i> w przykładowym zdaniu: „<i>Pyntało</i> <i>sie </i>je, były takie <i>pęta</i>”(wymawiane jako <i>penta</i>), a także przykładowe realizacje zgodne z normą ogólnopolską, np. <i>prętko</i>, <i>najwięcyj</i>,<i> ręką</i>. Dokładne wyliczenia Aleksego Beśki na materiale z Dobrowa wskazują mniej więcej równy rozkład form ze zwężeniem samogłoski <i>ę</i> oraz jej wymowy ogólnopolskiej. To znacznie więcej gwarowych realizacji niż w materiale z Tumu i Bogdańczewa, a przyczyną tych rozbieżności może być typ kontaktu między informatorami a eksploratorem; w Dobrowie był to kontakt nieoficjalny, eksplorator jest dobrze znany informatorom. Jak ustalił Alek Beśka, w analizowanym materiale poświadczono 199 wyrazów z samogłoską <i>ę </i>w śródgłosie. Najczęściej, bo aż 107 razy, co stanowiło 54% całości, samogłoska ta była realizowana wąsko, przy czym barwa ustna tej głoski po spółgłosce miękkiej to <i>i</i>, po twardej zaś <i>y</i>, np.: <i>dziesińć</i>, <i>mintowe</i>, <i>najwincyj</i>, <i>paminta</i>, <i>pindź</i>, <i>pinindzy</i>, <i> pińcioro</i>, <i>pińdzisiontym</i>, <i>pocintym</i>, <i>podzinkowali</i>, <i>pojińcia</i>, <i>poświncone</i>, <i>przypinte</i>, <i>świńcił</i>, <i>wincyj</i>, <i>winksza </i>oraz <i>bymben</i>, <i>bymbynek</i>, <i>gymbie</i>, <i>kryńć</i>, <i>nastympowały</i>, <i>pryndzy</i>, <i>rynczne</i>, <i>rynkach</i>, <i>ukrynciłam</i>, <i>wszyndzie</i>, <i> wyndeczke</i>, <i>wyndzone </i>czy <i>zwierzyntami</i>. Jak wskazują powyższe realizacje, samogłoska nosowa jest wymawiana asynchronicznie przed spółgłoskami zwartymi i zwartoszczelinowymi. Co więcej taka realizacja jest także częsta, choć nie wyłączna, przed spółgłoską szczelinową, np. <i>cinżko </i>czy <i>mynżczyzna</i>, <i>mynżem</i>, <i>potynżne</i>, ale też jak w polszczyźnie ogólnej <i>mięso</i>, <i>gęsto</i>, <i>pięście</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>b) samogłoski <i>ą – </i>wymawianej bardzo rzadko jako nosowe <i>u </i>w pozycji przed spółgłoskami szczelinowymi, w gwarze tumskiej, np. <i>su<sup>n</sup>siada</i>, <i>su<sup>n</sup>siadka</i>, ale też <i>pieniążek </i>– bez zwężenia głoski; tak też, jednak ponadto dość często asynchronicznie w gwarze dobrowskiej, np. <i>pinionżki</i>, <i>wionzałki </i>czy <i>zdążył</i>, obok wymowy synchronicznej, np. <i>mąż</i>, <i>wiąche</i>, <i>wiązke</i>. Wąska wymowa samogłoski nosowej tylnej jest rzadka, bo w pozycji przed spółgłoskami zwartymi i zwartoszczelinowymi zwykle występuje taka sama artykulacja jak w polszczyźnie standardowej, np. w gwarze tumskiej: <i>gołąbki</i> (w przykładowej transkrypcji dokładnej jako <i>gołompki</i>), <i>mąki </i>czy <i>skąd</i>. Także w gwarze Dobrowa zwężona barwa ustna samogłoski nosowej jest wyjątkowa (inaczej niż w przypadku samogłoski <i>ę</i>), jak w wyrazie <i>piuntym </i>‘piątym’, poza tym formy zgodne z normą ogólnopolską, np. <i>ciongnie</i>, <i>dokond</i>, <i>mondrze</i>, <i>nastompiła</i>, <i>oglondać</i>, <i>okrongłygo</i>, <i>oprzontać </i>czy <i>poczontku</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>9. Wartość nosowa samogłosek nosowych jest na ogół zgodna z normą ogólnopolską, a podane wyżej przykłady odmiennej od ogólnopolskiej asynchronicznej wymowy przed spółgłoską szczelinową – stosunkowo nieliczne. Dużym odstępstwem w tym zakresie jest natomiast <a href="?l1=leksykon&lid=677">rozłożona wymowa samogłosek nosowych</a>, co dotyczy wygłosowego <i>–ą</i>, np. <i>krawcowom</i>, <i>przebili jum</i>,<i> tom zimią</i>, ale też synchronicznie: <i>pod tą skibe</i>. Na szczególną uwagę zasługuje tu stan na terenach Łęczyckiego graniczących z gwarami mazowieckimi, jak w wypadku Dobrowa. Mamy tu bowiem wymowę asynchroniczną, synchroniczną oraz formy po denazalizacji wygłosowego <i>–ą</i>, przy czym najczęstsza jest pierwsza z nich, znacznie rzadsza – druga, a tylko kilkunastokrotnie poświadczona – trzecia, co kolejno poświadczają następujące przykłady: <i>bolom</i>, <i>całom</i>, <i>cebulkom</i>, <i>cebulom</i>, <i>ciesiułkom</i>, <i>ciotkom</i>, <i>dobrom</i>, <i>drewnianom</i>, <i>drugom</i>, <i>dużom</i>, <i>igłom</i>, <i>jadom </i>oraz <i>jeżdżą</i>, <i>mną</i>, <i>mówią</i>, <i>popsutą</i>, <i>słomą</i>, <i>swoją</i>, a także: <i>karuzelo</i>,<i> wojno</i>, <i>renczno</i>, <i>piersiowo</i> czy <i>pokazujo</i>. Ta wariantywność spowodowana jest zapewne trudnością w wymowie samogłosek nosowych, ale także interferencją między różnymi realizacjami gwarowymi – typową głównie dla Wielkopolski asynchroniczną realizacją wygłosowego <i>–ą </i>oraz mazowiecką denazalizacją tej głoski.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>10. W zakresie realizacji samogłosek nosowych na uwagę zasługuje ponadto ich wymowa w pozycji przed spółgłoskami <i>l</i>, <i>ł</i>. Jest ona wariantywna, bo poza formami po denazalizacji, takimi jak w polszczyźnie standardowej, np.: <i>owineli</i>, <i>przyjeli</i>, w tym ze zwężeniem samogłoski nosowej, np. <i>wyjyłam</i>, <i>wziła</i>, <i>zaczyły</i>, <i>zaczyłam</i> czy <i>rąbnuł</i>, spotyka się typowo gwarową realizację typu: <i>rozdyna sie</i>, <i>wzinam</i>, którą można tłumaczyć uproszczeniem spółgłoski etymologicznej w grupie spółgłoskowej powstałej po asynchronicznej wymowie samogłoski nosowej. Wymowa zaś typu <i>rąbnył</i>, <i>wyciągnył</i> warunkowana jest nie tyle zmianami fonetycznymi, co wyrównaniem analogicznym do form typu <i>rąbnęła</i>, <i>rąbnęli</i>, co jest typowe dla polszczyzny potocznej w ogóle. Powyższe przykłady notowałam w Tumie i Bogdańczewie, a Aleksy Beśka uzupełnia je następującymi z Dobrowa: zgodnymi z polszczyzną ogólną – <i>nacieli</i>, <i><sup>ł</sup>obcieło </i>‘obcięło’i <i>ciongnoł</i>, <i>nacioł</i>, <i>zaczoł</i>, <i>zajoł</i>, gwarowymi ze zwężoną samogłoską – <i>usnyłam </i>‘usnęłam’, oraz wyrównanymi do innych form fleksyjnych – <i>zginył </i>‘zginął’, <i>huknył</i>, <i>sprzontnył</i>, <i>wyciongnył</i>, <i>przyciongnył </i>‘przyciągnął’, <i>przycingłem </i>‘przyciągnąłem’. Ta ostatnia forma poświadcza ponadto elipsę przyrostka <i>–ną- </i>// -<i>nę- </i>w formach czasu przeszłego, co również w wyrazach <i>ciągło </i>‘ciągnęło’, <i>pociongłam </i>‘pociągnęłam’ i <i>pociongło </i>‘pociągnęło’; podobna elipsa także w trybie rozkazującym: <i>podciąg </i>‘podciągnij’.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>11. Rzadko występuje <a href="?l1=leksykon&lid=624">labializacja</a> nagłosowego <i>o-</i>, która dotyczy także samogłoski <i>o</i> realizowanej jako <i>u</i>, w wyniku zwężenia przed spółgłoską nosową, np. w gwarze tumskiej: <i><sup>ł</sup>oba</i>,<i><sup> ł</sup>ojciec <sup>ł</sup>oroł</i>, <i>pod <sup>ł</sup>oknym</i>,<i> <sup>ł</sup>od sąsiadki</i>, <i> <sup>ł</sup>un</i> czy w wykrzyknieniu<i><sup> ł</sup>o Jezus kochany</i>. W idiolekcie informatorki z Bogdańczewa niekonsekwentna labializacja tylko w opowiastkach ludowych, por. <i><sup>ł</sup>okno </i>i<i><sup> ł</sup>oczom</i> w zdaniu: „Patrze przez <i> <sup>ł</sup>okno </i>i własnym <i><sup>ł</sup>oczom </i>nie wierze”. Nieco inaczej jest jedynie w gwarze dobrowskiej, w której Aleksy Beśka skrupulatnie zliczył aż 323 wyrazy po labializacji nagłosowego <i>o-</i>, co stanowiło 64% wszystkich form z nagłosową samogłoską <i>o-</i>, a co tu tylko ilustrują wybrane formy: <i><sup>ł</sup>obalił</i>, <i><sup>ł</sup>obcinali</i>, <i><sup>ł</sup>obecnej</i>, <i> <sup>ł</sup>obiad</i>, <i><sup>ł</sup>obiecuję</i>, <i><sup>ł</sup>obiera</i>, <i><sup>ł</sup>obory</i>, <i><sup>ł</sup>ochotnika</i>, <i><sup>ł</sup>ociec</i>, <i><sup>ł</sup>oczepiny</i>¸<i><sup>ł</sup>od</i>, <i><sup>ł</sup>odnawia</i>, <i><sup>ł</sup>odpust </i>czy <i><sup>ł</sup>odstompiły</i>. Tak duża rozbieżność w zakresie liczebności form tego typu w badanych wsiach Łęczyckiego może wynikać z typu kontaktu: swobodny, niewymuszony kontakt ze znanym eksploratorem sprzyja pojawianiu się form gwarowych, których w kontakcie oficjalnym się unika. Zgodnie z ustaleniami Karola Dejny (Dejna 1979: 179-180) labializacja, typowa raczej dla Polski południowo-zachodniej, to bardzo istotna cecha odróżniająca ten teren od Polski północnej. Częsta labializacja w Dobrowie łączy tę gwarę raczej z Wielkopolską i Małopolską niż z Mazowszem.</div>\r\n<div>Bardzo rzadko jest w Tumie poświadczona labializacja śródgłosowego <i>o</i>, występującego po spółgłoskach wargowych i tylnojęzykowych, np. <i>do drugig<sup>ł</sup>o</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>12. <a href="?l1=leksykon&lid=665">Przejście wygłosowego –<i>ej > -ij/-yj</i></a><span>, czyli </span>zwężona wymowa samogłoski <i>e </i>w wygłosowej grupie <i>–ej</i>, po spółgłosce twardej do <i>y</i>, zaś po miękkiej – do <i>i</i> (rzadko <i>y</i>), czasem z zanikiem wygłosowej spółgłoski, jest częsta zarówno w Tumie i Bogdańczewie, np., <i>głymbij</i>, <i>mnij</i>,<i>najwięcyj</i>,<i> pryndzyj</i>, <i>tyj</i>, <i>swojyj</i>,<i> czternastyj</i>, też <i>dali</i>, <i>więcy</i>, <i>dwunasty</i>, jak również w Dobrowie, np. <i>dalij</i>, <i>dawnij</i>, <i>lepij</i>, <i>poźnij</i>, <i>przynajmnij</i>, <i>wcześnij</i>, też <i>drugij</i>, <i>swojij</i>, <i>takij</i>, <i>trzecij </i>oraz <i>całyj</i>, <i>ciemnyj</i>, <i>czystyj</i>, <i>jednyj</i>, <i>kożdyj</i>, <i>lewyj</i>, <i>prawyj</i>, a także <i>inaczy </i>‘inaczej’, <i>ty kukurydzy </i>‘tej kukurydzy’, <i>ty słomy</i>, <i>ty papy </i>czy <i>do ruski granic</i>y.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>13. <a href="?l1=leksykon&lid=664">Przejście wygłosowego <i>–aj </i>> <i>–ej</i></a> zarówno w przysłówkach typu <i>tutej</i>, <i>dzisiej</i>,jak i w formach 2 os. lp. trybu rozkazującego, np. <i>czekej</i>, <i>dej</i>, <i>pchej</i>, a w wyniku <a href="?l1=leksykon&lid=518">analogii</a> – także w liczbie mnogiej, np. <i>dejcie </i>– jest z rzadka poświadczone w gwarach wszystkich trzech wsi.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>14. <a href="?l1=leksykon&lid=662">Przejście nagłosowego <i>ra- </i>w <i>re-</i></a> niegdyś typowe dla Polski północnej dziś w Łęczyckiem jest już cechą recesywną, skostniałą, utrzymującą się w nielicznych wyrazach typu: <i>redło</i>,<i> redlić</i>,<i> redlina </i>czy<i> redzić</i>. W gwarze dobrowskiej poświadczają ją formy: <i>na jedny <span>redlinie</span></i>, <i>redlinki</i>, a także czasowniki prefigowane <i>obredliłeś </i>i <i>doredze </i>‘doradzę’.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>15. Konsekwentny <a href="?l1=leksykon&lid=535">brak przegłosu</a> samogłoski <i>e </i>w <i>o</i> dotyczy w gwarach łęczyckich form czasownikowych, a wynika z <a href="?l1=leksykon&lid=756">wyrównań analogicznych we fleksji</a>, polegających na ujednoliceniu tematów w ramach paradygmatu dzięki analogii do tych osobowych form czasowników, w których przegłos nie zaszedł, bo nie było do niego warunków, czyli do wszystkich form cz. teraźniejszego, z wyjątkiem 1. os. lp. i 3. lm., jak w formach: <i>bierom</i>, <i>przywieze</i>, tak także w czasie przeszłym: <i>obgnietło</i>, <i>przyniesło</i>, <i>przyniesły</i>, <i>rozniesła</i>, <i>wygnietłam</i>, <i>zawiezły </i>(to z Dobrowa) oraz <i>przyniese</i>, <i>przyniesłam</i>,<i> przyniesłaś</i>, <i>przyniesły</i> czy <i>przyniesło sie </i>(z Tumu). Rzadki jest brak przegłosu w formach rzeczowników, jak w gwarze tumskiej w ekspresywnej formie <i>pierony</i>: „To wszystko w pierony uciekało”, oraz w gwarze dobrowskiej – <i>mietła </i>i <i>mietłe</i>. Formy bez przegłosu łączą gwarę łęczycką z Małopolską i Wielkopolską. Wyjątkowo w gwarze Dobrowa poświadczony jest typowy raczej dla Mazowsza brak przegłosu prasłowiańskiej głoski <i>*ě </i>w <i>''a </i>w czasowniku <i>powieda </i>‘powiada’.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>16. Rzadko już notowany jest brak <a href="?l1=leksykon&lid=617">kontrakcji</a> grup z interwokalicznym <i>j </i>w czasownikach typu <i>bojać</i>, <i>stojać</i>; formy tego typu pochodzą tylko z Dobrowa: <i>stojały</i>, <i>stojoł </i>czy <i>bojoł</i>: „Myśloł, że go się bynde całe życie <i>bojoł</i>”.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>17. Gwary łęczyckie cechuje typowy dla Polski południowej i zachodniej, związany z <a href="?l1=leksykon&lid=681">ruchomym <i>e</i></a> szerszy zakres występowania przyimków i przedrostków <i>we</i>, z<i>e</i>, łączących się z wyrazami zaczynającymi się pojedynczą, tożsamą lub bliską artykulacyjnie spółgłoską, co potwierdzają takie wyrażenia, jak: <i>we wojne</i>, <i>ze synkatym</i> czy <i>ze żydowskich nosów </i>(przykłady z Tumu) oraz <i>we wiadro</i>, <i>we wodzie</i>, <i>we wojsku </i>oraz <i>ze serem</i>, <i>ze synem</i>, <i>ze szybkom </i>(przykłady z Dobrowa). Obecność wtórnej samogłoski <i>e </i>nieuzasadnionej etymologicznie zapobiega asymilacji, uproszczeniu grupy spółgłoskowej złożonej z dwóch spółgłosek jednakowych bądź podobnych. Zmiana nawiązuje do obecnych w gwarach (i polszczyźnie ogólnej) dwóch par przyimków, mianowicie <i>w </i>i <i>we </i>oraz <i>z </i>i <i>ze</i>, co jest rezultatem różnego rozwoju dawnych jerów – mocnych i słabych. Jest też związana z silną tendencją do upraszczania grup spółgłoskowych w Wielkopolsce i Małopolsce.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>18. Uproszczenia <a href="?l1=leksykon&lid=590">grup spółgłoskowych w dialektach</a> łączą gwary łęczyckie z dialektami małopolskim i wielkopolskim. Uproszczenia powodują m.in. zanik jednej ze spółgłosek półotwartych w wyrazach takich, jak: <i>garka</i>, <i>ziarko</i>. Słabo artykułowane spółgłoski półotwarte <i>l </i>oraz <i>j</i> mają tendencję do zaniku ponadto w takich wyrazach, jak: <i>ty<sup>l</sup>ko</i>, <i>pó<sup>j</sup>de</i>, <i>pó<sup>j</sup>dziesz</i>, <i>przy<sup>j</sup>dzie</i>, <i>przy<sup>j</sup>dźcie</i>, <i>przy<sup>j</sup>ś</i>, a spółgłoska <i>ł </i>– zanika nawet w pozycji interwokalicznej, zwłaszcza w formach czasu przeszłego, np.<i> śpiywa<sup>ł</sup>am</i>, też: <i>żebym mia<sup>ł</sup>a</i>, <i>zmienia<sup>ł</sup>am</i>: „Ton <i>zmienia<sup>ł</sup>am</i> cygański” czy<i> ko<sup>ł</sup>o siedemdziesiątki</i>. Z kolei w grupie spółgłoskowej <i>–ndn-</i> (powstałej w wyniku asynchronicznej wymowy samogłoski nosowej przed spółgłoską zwartą <i>d</i>) uproszczeniu ulega spółgłoska zwarta <i>d</i> w takich wyrazach, jak: <i>porzonnie </i>‘porządnie’, <i>porzonne </i>‘porządne’, <i>pierszorzenny </i>‘pierwszorzędny’. W tym ostatnim poświadczone jest ponadto wyjątkowo konsekwentne uproszczenie spółgłoski w grupie <i>–rwsz-</i>, które dotyczy ponadto takich wyrazów, jak <i>pierszygo</i>, <i>piyrszy</i>. Konsekwentna jest także realizacja <i>wszysko </i>oraz uproszczenia nie tylko grup spółgłoskowych, ale całych fragmentów wyrazów takich jak: <i>se </i>‘sobie’ czy <i>czsza </i>‘trzeba’; ostatnio wskazane zmiany dotyczą zwłaszcza leksemów o dużej frekwencji tekstowej. Uwaga o konsekwentnych uproszczeniach odnosi się także do form czasownikowych, mianowicie do bezokoliczników z wygłosową grupą <i>–ść </i>typu: <i>przyniś</i>, też: <i>jeś</i>, <i>przy<sup>j</sup>ś</i>, a także do form 3 os. lp. r.m. czasu przeszłego zakończonych na grupę spółgłoskową, typu <i>jod</i>, <i>przyszed</i>, też: <i>poszed</i>, <i>przyniós</i> czy <i>zaniós</i>. </div>\r\n<div>Wygłosowe spółgłoski zanikają także wtedy, gdy występują nie w grupie spółgłoskowej, ale pojedynczo, co dotyczy zwłaszcza przysłówków, takich jak <i>tera</i>, i po zwężeniu samogłoski <i>tero</i>. Powyższe przykłady pochodzą z Tumu i Bogdańczewa, ale analogiczne są także w Dobrowie: <i>desz </i>‘deszcz’, <i>króleskie</i>, <i>podziedzicoski</i>, <i>wszysko</i>, <i>wszyskie</i>, też <i><sup>ł</sup>opor się </i>‘oparł się’, <i>urós</i> ‘urósł’ czy <i>tero // tera</i>, <i>zara</i>, <i>przecie</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>19. Zmiana w <a href="?l1=leksykon&lid=591">grupach spółgłoskowych z <i>ch</i></a> obejmuje przejście tej szczelinowej spółgłoski w spółgłoskę zwartowybuchową <i>k </i>w takich wyrazach, jak: <i>kcioł</i> czy <i>krzciny </i>– tak w ludowej opowiastce o głuchmanie z Bogdańczewa czy <i>krzesny </i>– z Dobrowa. Z kolei zastąpienie głoski <i>k </i>głoską <i>ch </i>wynika z rozpodobnienia w grupie dwóch spółgłosek zwartych <i>kt</i>, i głównie dotyczy zaimków <i>chto</i>, <i>chtoś</i>, <i>nicht </i>(przykłady z Dobrowa). W tej ostatniej gwarze podobne rozpodobnienie także w grupie <i>tk </i>w wyrazie <i>zatchane</i>. Pojawia się jednak też tendencja odwrotna, w wyniku której powstaje grupa spółgłoskowa złożona z dwóch spółgłosek zwartych, jak w wyrazach <i>wypkła </i>‘wypchnęła’ i <i>zapkłeś </i>‘zapchnąłeś’, w których ponadto elipsa czasownikowego przyrostka <i>–ną-//-nę-</i> w formach czasu przeszłego<i>. </i></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Z dialektem mazowieckim łączą z kolei gwary łęczyckie takie wyraziste fonetyczne cechy mazowieckie z zakresu konsonantyzmu, poświadczone na ogół sporadycznie, jak:</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>20. <a href="?l1=leksykon&lid=531">asynchronicza wymowa spółgłosek wargowych miękkich</a>, tu tylko wyjątkowo u informatorki z Tumu w wyrazie <i>mniałam</i>, por. poza tym zgodne z normą ogólnopolską <i>ofiaro</i> czy <i>owineli</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>21. Związane z <a href="?l1=leksykon&lid=531">asynchroniczą wymową spółgłosek wargowych miękkich</a> stwardnienie spółgłoski wargowej w grupach <i>św’, ćw’, dźw’</i>, co w gwarze tumskiej występuje tylko w formie <i>śwyństwo</i> (poza tym zgodne z normą ogólnopolską, może jedynie z nieco twardszym <i>w’</i>, jak w wyrazie <i>świnioka</i>), w gwarze dobrowskiej zaś w wyrazach <i>śwynconka</i>,<i> śwynci</i>,<i> śwynia</i>, <i>śwyni</i>, <i>śwynie</i>, <i>śwyniom</i>, <i>śwyń </i>oraz<i> śwyniaka</i>. Analogiczna zmiana dotyczy także zaniku elementu palatalnego w grupie spółgłoskowej powstałej po asynchronicznej wymowie spółgłoski wargowej nosowej <i>m’</i>, zwłaszcza w końcówkach rzeczowników <i>-ami > -amy</i> i <i>-mi > -my </i>oraz przymiotników <i>–ymi //</i> <i>-imi > -ymy // -imy</i>, a także w odmianie zaimka <i>ja</i>, co ilustrują przykłady z Tumu: pojedynczy między<i> innymy </i>oraz celownik <i>my</i>: „I dała <i>my</i> tyj bułki pierszy raz” czy „Jakie placki <i>my </i>sie upiekły”, a także z Dobrowa: <i>kosamy</i>, <i>pistoletamy </i>oraz poświadczone trzykrotnie <i>me </i>‘mię’ i czterokrotnie <i>my </i>‘mi’; to jedyne takie przykłady, poza tym wymowa ogólnopolska. Być może pewien związek z unikaniem grupy spółgłoskowej <i>mń</i>, rezultatu asynchronicznej wymowy spółgłosek wargowych miękkich, ma też stałe używanie formy B <i>mie </i>(po denazalizacji wygłosowej samogłoski), podczas gdy w polszczyźnie standardowej częstsza jest forma <i>mnie</i> – druga z obocznych form B. tego zaimka.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>22. Uproszczenie grup spółgłoskowych powstałych w wyniku <a href="?l1=leksykon&lid=531">asynchronicznej wymowy spółgłosek wargowych miękkich</a> przez zaniechanie wargowości, co dotyczy tylko spółgłosek wargowych szczelinowych <i>w’</i>, <i>f’ </i>oraz nosowej <i>m’</i>, a co tu poświadcza wyjątkowa forma <i>cojek </i>‘człowiek’, zanotowana w tej postaci w Tumie, a jako <i>cłojeku</i>, <i>człojeku </i>– w Dobrowie, gdzie ponadto także <i>pojado </i>‘powiada’, <i>pojedział </i>‘powiedział’ czy <i>pojedziała</i>, <i>pojedziałem</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>23. Twarda wymowa spółgłoski miękkiej <i>k’ </i>jest odstępstwem od stanu ogólnopolskiego w zakresie artykulacji <a href="?l1=leksykon&lid=714">spółgłosek tylnojęzykowych</a>; jest ona poświadczona w polszczyźnie informatorki z Tumu tylko w formach: <i>kesini </i>‘kieszeni’ oraz trzykrotnej <i>take </i>‘takie’, poza tym stale <i>takie</i>, konsekwentnie też np. <i>kieliszka</i> i <i>kieliszkim</i>; równie rzadka mazowiecka wymowa tej głoski w Dobrowie: <i>jake</i>, <i>jakegoś</i>, <i>jakeś </i>i <i>kedyś</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>24. Wariantywna wymowa spółgłoski <i>l’</i>, czyli zarówno z gwarowym stwardnieniem, jak i miękko, jak w wyrazie <i>polyliśmy</i>; stwardnienie <i>l </i>występuje także przed głoską powstałą w wyniku zwężonej artykulacji <i>e</i>, np. <i>mlykim</i>, <i>plyśnieje</i>, <i>znalyźć</i> czy <i>chly<sup>e</sup>b</i>; poza tym wymowa ogólnopolska, np. <i>wsiadali</i>, <i>grali</i>. Powyższa konstatacja dotyczy gwary tumskiej; równie rzadkie podobne realizacje w gwarze dobrowskiej, gdzie Aleksy Beśka zanotował tylko 15 wyrazów ze stwardniałym <i>l </i>przed <i>i</i>, co stanowiło jedynie 4,32 % całości tego typu form (ogólna liczba wyrazów z <i>li </i>to 362), mianowicie: <i>byly</i>, <i>dzielyly</i>, <i>Halynowem</i>, <i>lynii</i>, <i>Modlyna</i>, <i>napolył</i>, <i>palyć</i>, <i>palyniem</i>, <i>podpalyło</i>, <i>poszlym</i>, <i>spalył</i>, <i>stanyly</i>, <i>tulypan </i>i <i>zbily</i>.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>Uwagi o fleksji</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Wyraziste odmienne od ogólnopolskich cechy fleksyjne to:</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>1. Pojedynczo tylko poświadczona jest odmienna od ogólnopolskiej forma <a href="?l1=leksykon&lid=632">mianownika liczby pojedynczej rzeczowników nijakich</a> miękkotematowych <i>powietrzo</i>, wyrównana do form deklinacji nijakiej z końcówką M. lp. <i>–o</i><span>. </span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>2. Kolejna zmiana dotyczy rzeczowników rodzaju nijakiego zakończonych w mianowniku na <i>–ę</i>. Rzeczowniki te należały do prasłowiańskiej deklinacji spółgłoskowej i miały dwa tematy w paradygmacie: krótszy (w M., B. i W. lp.) oraz dłuższy – w pozostałych przypadkach. W gwarze Dobrowa dochodzi do wyrównania tematu dopełniacza i pozostałych przypadków zależnych do formy mianownika, co dotyczy rzeczownika <i>imię</i>, a co poświadczają konteksty: „Butelki z <i>imiym</i> i nazwiskiem były, kartki wpuszczane w butelki, Zakopać butelke z <i>imiym</i> i nazwiskiem, głymboko wpuścić i kamiyń duży zakopać”. Przywołując ustalenia dialektologów w tym zakresie, Renata Marciniak wskazuje na związki „tego obszaru z dialektem mazowieckim” (Marciniak 2008: 146).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>3. Formy typu: bierze <i>banana</i>, <i>wałka</i>, <i>kawała </i>sie powi, odpinał <i>kwiata</i> czy <i>rucianygo wianko </i>wiążą się z odmiennym w porównaniu z polszczyzną standardową stanem w zakresie <a href="?l1=leksykon&lid=676">rodzaju gramatycznego</a> w gwarach. Synkretyzm D. i B. lp., czyli wyrównanie B. do D. wykracza tu poza rzeczowniki męskożywotne. Jest to cecha ogólnogwarowa, typowa też w polszczyźnie potocznej.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>4. <a href="?l1=leksykon&lid=555">Dopełniacz liczby mnogiej rzeczowników</a> rodzaju żeńskiego i nijakiego sporadycznie przyjmuje końcówkę –<i>ów</i>, z deklinacji męskiej, co tu potwierdzają formy: <i>zwrotków </i>(z Bogdańczewa) oraz <i>ciastków</i>, poprawiona natychmiast na <i>ciastek</i>: „<i>Ciastków, ciastek </i>wziłam” (z Tumu), a także <i>baletniców</i>, <i>borówków</i>, <i>myszów </i>i <i>rybków </i>(z Dobrowa).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>5. W odmianie zaimków pojedynczo poświadczona jest archaiczna końcówka M. lm. form niemęskoosobowych <i>–y </i>w wyrazie <i>uny </i>w gwarze tumskiej: „<i>Uny </i>były tam <sup>ł</sup>od Buga czy gdzieś, take Nimcy”.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>6. Powyższy przykład potwierdza ponadto różnice między gwarami łęczyckimi a polszczyzną standardową w realizacji <a href="?l1=leksykon&lid=611">kategorii męskoosobowości</a>, co przejawia się brakiem korelacji form, a co jest cechą fleksyjno-składniową. W odniesieniu do rzeczowników męskoosobowych mamy bowiem z jednej strony formy niemęskoosobowe (w powyższym zdaniu: <i>uny</i>, <i>były</i>, <i>take</i>), z drugiej zaś – męskoosobowe (<i>Nimcy</i>); więcej przykładów tego typu to w gwarze tumskiej: formy męskoosobowe <i>wyśta byli </i>i <i>byliśta</i>, a niemęskoosobowe <i>mądre </i>i <i>takie</i> z następującego zdania: „<i>Wyśta byli mądre</i> jak cholera, <i>takie mądre</i> <i>byliśta</i>” (o Niemcach) czy <i>oba takie były</i> (o dwóch chłopcach).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>7. Realizowana niekiedy inaczej niż w polszczyźnie standardowej <a href="?l1=leksykon&lid=611">kategoria męskoosobowości</a> wpływa nie tylko na wyżej sygnalizowane zmiany (w istocie składniowe), ale także na postać <a href="?l1=leksykon&lid=630">mianownika liczby mnogiej rzeczowników męskich</a>. Męskie osobowe rzeczowniki twardotematowe obok końcówek ogólnopolskich mają też końcówkę –<i>y</i>, np. <i>muzykanty</i>: <i>przychodziły muzykanty</i> czy <i>chłopy</i>: <i>chłopy ubirały</i>, a miękkotematowe – końcówkę <i>-e</i>, np. <i>Nimce</i>, <i>Ruskie</i>:„<i>Porząnne były Ruskie</i>, <i>poprzywoziły </i>takie różne rzeczy, to <i>rozdawały</i>”. W powyższych zdaniach formy wszystkich wyrazów odnoszących się do mężczyzn są niemęskoosobowe; pojawiają się one często zwłaszcza w relacji z czasów wojny, por. ponadto: <i>poszykowały </i><i>se</i>: „<i>Poszykowały</i> <i>se</i> w nocy wszysko” (o Niemcach).Powyższa, gwarowa realizacja kategorii męskoosobowości jest rzadka, obok niej formy ogólnopolskie, np. <i>muzykanci</i>: <i>muzykanci wsiadali, grali</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>8. Wśród <a href="?l1=leksykon&lid=574">form 1 os. lmn. czasu przeszłego</a> na uwagę zasługuje pojedynczo tylko poświadczona w Tumie, typowa dla gwar Polski północnej forma z archaiczną końcówką <i>-m</i>: <i>poroślim</i>. Zupełnie odmienny stan w tym zakresie jest w gwarze Dobrowa, gdzie końcówka ta jest najbardziej rozpowszechniona wśród obocznych końcówek 1 os. lm. cz. przeszłego, najczęstsza: <i>bylim</i>, <i>chodzilim</i>, <i>dostawalim</i>, <i>jedlim</i>, <i>jeździlim</i>, <i>kulim</i>, <i>kupilim</i>, <i>kupywalim</i>, <i>mielim</i>, <i>mieszkalim</i>, <i>musielim</i>, <i>nazbieralim</i>, <i>patrzelim</i>, <i>płacilim</i>, <i>pohandlowalim</i>, <i>pojechalim</i>, <i>pokoncylim</i>, <i>porozkuwalim</i>, <i>poserzalim</i>, <i>poślim</i>, <i>przyjechalim</i>, <i>przyślim</i>, <i>robilim</i>, <i>rozkulim</i>, <i>schodzilim</i>, <i>skladalim</i>, <i>stalim</i>, <i>szukalim</i>, <i>tłuklim</i>, <i><sup>ł</sup>odnaleźlim</i>, <i>wchodzilim</i>, <i>weszlim</i>, <i>wyjechalim</i>, <i>zachrzanialim </i>‘intensywnie pracowaliśmy’, <i>zgadalim się</i>, <i>zjedlim </i>czy <i>znaleźlim </i>(oczywiście w tej gwarze występują również formy z końcówką ogólnopolską, jak np. <i>porobiliźmy</i>). Obecność tych gwarowych form na peryferyjnym, graniczącym z Mazowszem obszarze Łęczyckiego nie dziwi; jest to wyrazista cecha, notowana też w gwarach łowickich, oraz właśnie w sąsiadujących gwarach łęczyckich. Jak pisze Renata Marciniak, przywołując ustalenia innych badaczy, „to końcówka północno-polska, a jej południowa izoglosa przebiega przez eksplorowany obszar na linii Koło-Kutno, skąd zmierza w kierunku Warszawy”. (Marciniak 2008: 156).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>9. Końcówką ogólnogwarową, wykorzystywaną często do stylizacji gwarowej jest natomiast wśród form <a href="?l1=leksykon&lid=540">czasu przeszłego</a> wywodząca się z liczby podwójnej końcówka <i>–śta </i><span>oraz <i>–ta </i>w </span>2. os. lm., poświadczona tu w formach czasu przeszłego <i>wyśta byli </i>i <i>byliśta </i> z następującego zdania informatorki z Tumu: „<i>Wyśta byli </i>mądre jak cholera, takie mądre <i>byliśta</i>”, a także w trybie rozkazującym w Dobrowie: <i>słuchajta</i>. Jest to końcówka wyraźnie różniąca się od ogólnopolskiej, a trzeba powiedzieć, że dziś już nie ma na wsi ludzi, którzy nie zetknęli się z polszczyzną ogólną, dlatego pojawia się stosunkowo rzadko: już to w formach nacechowanych, już to w ramach świadomej stylizacji na gwarę.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>10. W zakresie realizacji <a href="?l1=leksykon&lid=540">czasu przeszłego</a> częste jest natomiast oparcie jego ruchomych końcówek na partykule <i>że</i>, co dotyczy form 1 i 2 os. lp. i lmn., np. w przykładach z Tumu: <i>żym pasła</i>, <i>żeśmy wciskali</i>,<i> żeśmy wyrwali</i>, <i>zeście upiekli</i>, <i>żeście słyszeli</i>, oraz wybranych przykładach z Dobrowa: „A jag <i><span>żeś przejodł</span></i> sadzyniaki, abo <i>żeś zmroził</i>, to już miołeś bide., Jak była ziemja drenowana, to <i>żeś</i> na sztych <i>wzioł</i>., To była tako bela, że cłowieku, rynki <i>żeś</i> nie <i>podłożył</i>., Jak go <i>żeś </i>nie<i> ruszył</i>, ale <i>żeś ciongnoł</i> za to., Jak <i>żeś </i>se<i> nakopoł </i>i zmagazynowołeś, to miołeś, a jak <i>żeś </i>se nie <i>ukopoł</i>, to ni miołeś., Jag <i>żeś</i> ciniutko <i>pokroił</i> cybule na chleb., To <i>żeśmy zbierali</i> i nazbieralim i z mamom chodziłam do skupu, sprzedawaliźmy., <i>Żeśmy mieszkali</i> i ogolnie <i>żeśmy</i> ziemie wszystko <i>obrabiali</i>”.Przywołane konteksty pokazują, że sygnalizowany sposób nie jest wyłączny, lecz występuje obok fleksyjnych form ogólnopolskich (<i>miołeś</i>, <i>zmagazynowołeś </i>czy <i>sprzedawaliźmy</i>) bądź innych gwarowych (<i>nazbieralim</i>).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>11. W odmianie czasownika <i>zemleć </i>obserwuje się wzajemne wyrównania wynikające z różnicy między tematem czasu przeszłego (i bezokolicznika) a tematem czasu teraźniejszego, por. w tekstach z Tumu o pieczeniu chleba i ciasta: <i>zmelić </i>(tu ponadto z mazowieckim przyrostkiem <i>–ić</i>) czy <i>zmieli się</i>, ale w tekstach z Dobrowa zachowują się formy ogólnopolskie, o proweniencji małopolsko-wielkopolskiej w języku standardowym: <i>pełło</i>, <i>mełło</i>, <i>zmełło</i>, <i>zmełł</i>: „Późnij sie grachom <i>pełło</i>, na kolanach przerywało się., Na młynie <i>mełło</i> <i>sie</i> mąke, na chlebek, na, na kluski., <i>Zmełło</i> sie, przywiozło sie, chleb sie piekło, samemu, ciasto samemu., Młynarz <i>zmełł</i>, ile on brał tej odsypki, to nie wim”.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>Wybrane cechy składniowe:</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>1. <a href="?l1=leksykon&lid=653"><i>Pluralis maiestaticus</i></a> to zjawisko składniowe polegające na stosowaniu form liczby mnogiej w zwrotach do człowieka starszego, poważanego, do któregoś z rodziców czy dziadków. W wypowiedzi informatorki z Tumu pojawia się bardzo wiele form typu <i>przyjdźcie</i>, <i>poczszebujecie</i>, <i>żebyście upiekli</i>, <i>wy upieczecie</i>, które do niej kierował Niemiec. <i> </i>Informatorka mówiła, że to nie tyle forma grzecznościowa, co typowy zwrot Niemców pochodzących „od Buga” do zależnych od nich sąsiadów, por. wypowiedź: „Jim sie mówiło, panie, a uni to nom mówili wy. Oni to wszystkim mówili, jak starszym, a jak młodszym, to ty mówili nam”.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>Słowotwórstwo (wybrane zagadnienia):</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>1. Powstałe jako rezultat uniwerbizacji rzeczowniki z przyrostkiem <i>–ka</i>, takie jak <i>podstawówka</i>, <i>finansówka</i> czy <i>siedemdziesiątka </i>‘siedemdziesiąt lat’, są charakterystyczne nie tylko dla gwar, ale dla polszczyzny potocznej w ogóle.Uniwerbizacja realizuje jedną z podstawowych tendencji językowych: tendencję do skrótu. Poświadczają ją także takie nazwy, które powstały po elipsie określanego rzeczownika, jak np.: <i>młody </i>‘pan młody’, <i>młoda </i>‘panna młoda’, <i>młodzi </i>‘państwo młodzi’; tak też w nazwach zup, wędlin czy kotletów, typu <i>ogórkowa</i>, <i>pomidorowa</i>, też <i>pasztetowa </i>czy <i>mielony </i>‘kotlet mielony’.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>2. Mazowiecki przyrostek <i>–ić</i>, np. <i>polecić</i>, <i>wiedzić</i>, też: <i>zmelić </i>‘zemleć’, <i>mić </i>‘mieć’.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>3. Liczne <a href="/?l1=leksykon&lid=763">zdrobnienia</a> rzeczowników, jak np. w przykładach z Tumu: <i>pioseneczka</i>, <i>Nimcioszek</i>, <i>piniążki </i>(w zdaniu obok formy niezdrobniałej: „<i>Piniążki </i>były, to mówi, o, taki to bydzie mioł, nawet zimi ni mo, a <i>pieniądze </i>są”) czy <i>pentko</i> ‘pęto, o kiełbasie’, z Bogdańczewa: <i>krótkie sukieneczki </i>‘tak o sukienkach ślubnych’ oraz z Dobrowa: <i>harmoszka </i>‘o harmonii’,<i> babeczki</i>,<i> bułeczki</i>, <i>baniecki</i>, <i>kluseczki</i>, <i>siatecki</i>, <i>skórecki</i>, <i>wstążeczki</i>, <i>wódeczka </i>czy <i>barszczyk</i>, <i>chlebek</i>, <i>dołecki</i>, <i>kwiatecki</i>, <i>patyczek</i>, <i>snopeczek</i>, <i>śnureczek</i>, <i>śwynioczek</i>, <i>wałeczek</i>, <i>woreczek</i>, <i>wianeczek</i>, <i>wianuszek </i>czy <i>słoneczko</i>. W gwarze łęczyckiej – podobnie jak w innych gwarach polskich – występują ponadto formacje hipokorystyczne od przymiotników i przysłówków, np.: <i>bialutka</i>, <i>czyściutki</i>, <i>drobniutko</i>: „Tak <i>drobniutko </i>szły sobie”, tu: o małych krokach spętanych krów, czy <i>żółciutkie</i>.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>4. Zdrobnienia wpływają na <a href="?l1=leksykon&lid=564">ekspresywne nacechowanie wypowiedzi</a>, które uzyskiwane jest ponadto dzięki {D: zgrubieniom}, np. <i>lacha</i> (obok też jednak <i>laska </i>i <i>loska</i>: „I był z takum, nie z <i>laską</i>, ino ze synkatym kijim takim przyszed, bo mu <i>loske</i> zabrały”), <i>zagryche</i>, oraz swoistym przerywnikom typu <i>cholewa</i>, <i>cholera</i>, <i>cholera jasna</i>, <i>jak cholera</i>, <i>w pierony</i>: „Jak tu zaczyły już Ruskie wchodzić, to wszysko <i>w pierony </i>uciekało”, i wezwaniom typu <i><sup>ł</sup>o Jezus kochany</i>, a także formom zwrotu, bardzo familiarnym nawet w odniesieniu do osób obcych, np. informatorki z Tumu i Bogdańczewa do eksploratorki zwracały się formami typu <i>kochanie </i>czy <i>kotuś</i>, a w Tumie ten ostatni rzeczownik wystąpił także w W. lm. <i>kotusie</i>, w ten sposób do eksploratorek oraz do robotników remontujących tumską katedrę; por. też w podwójnym zwrocie obok <i>kochanie </i>ponadto <i>aniołku</i>: „Oczepinami, <i>kochanie</i>, dobrze, <i>aniołku</i>”. Podobne ekspresywne formy także w Dobrowie, np. <i>gracha </i>‘graczka, czyli narzędzie do pielenia i kopania ziemniaków’ (o tym narzędziu też w postaci zdrobniałej <i>gracuszka</i>), <i>pałaczysko </i>‘o pałacu’, a także analogiczne formy zwrotu do rozmówcy, np.: <i>dobrze, kochanie, już odpowiadam</i>;<i> tak, kruszynko</i>; <i>tak, słoneczko</i>;<i> tak, maluszku</i>, a nawet w zwrocie do młodego mężczyzny: <i>tak, laleczko </i>czy<i> tak, panieneczko</i>.</div>\r\n<div><b> </b></div>\r\n<div><b>Wybrane słownictwo:</b></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W gwarach charakterystyczne jest przekręcanie słownictwa obcego pochodzenia, co tu poświadczają takie formy z Dobrowa, jak <i>chidrygantka </i><span>‘fidrygantka’, <i>agzamin </i>‘egzamin’ oraz kilkakrotnie użyte <i>alygancko </i>‘elegancko’, <i>aleganckie </i>‘eleganckie’, <i>alygancki </i>‘elegancki’, a także leksem <i>prosecja</i>, który przyjmuje zakończenie typowe dla innych obcych wyrazów zakończonych na <i>–cja</i>: „<i>w Boże Ciało prosecja szła, to on czopke pod poche i chodził po miedzach tak: zbierom plony, ale wszyskie, zbierom plony, ale wszystkie</i>”<i>. </i>Często słownictwo obcego pochodzenia – konkretnie niemieckie – pojawia się w relacjach o okupacji, np.: <i>szuły </i>‘buty’<i>, zontakszuły </i>‘buty świąteczne’<i>, arbajtszuły </i>‘buty do pracy’czy <i>pucen </i>‘czyścić’, także <i>Lyncin </i>niemiecki odpowiednik imienia <i>Helena</i>.</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Z wyrazistych cech leksykalnych typowych dla polszczyzny potocznej w ogóle, w tym gwar, pełniących funkcję kodu codziennej komunikacji, jest występowanie znacznie większej liczby różnorodnych wyrazów onomatopeicznych. W gwarze Dobrowa są to następujące wyrazy dźwiękonaśladowcze, często o znaczeniu czasownikowym, jak np.:</div>\r\n<div><i>bołtu, bołtu, bołtu </i>‘o ubijaniu śmietany, robieniu masła’: „Nachyliło sie, żeby mleko zeszło, i śmietanke w kamieniocki sie wlewało, żeby się troszke podkwasiła i do kieżynki, <i>bołtu, bołtu, bołtu, bołtu</i> i masełko wyskoczyło, ładnie sie otoczyło”,</div>\r\n<div><i>cyk, cyk </i>‘o szybkim ruchu’: „Przeremble na rzece, jak galancie przymarzło, to rombalim, to te ryby do powietrza szły, bo to nie było powietrza tam, to sie patyki po prostu wrzucało pod spód, patyckiem <i>cyk, cyk</i>, bo szły do powietrza”,</div>\r\n<div><i>ptu, ptu, ptu </i>‘o splunięciu’: „A tak jak urok był, to <i>ptu, ptu, ptu</i>, trzy razy trza było splunonć, bo uroku dziecko dostało”.</div>\r\n<div>W podobny sposób powstają komendy wydawane koniowi, np. <i>eśta, wiśta</i>, <i>wio</i>: „<sup>ł</sup>Opar <b><i> </i></b>sie, tam lejcow nic nie było, jeden śniureczek, <i>eśta, wiśta, wio</i>”.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>W gwarach ponadto zachowują się archaizmy leksykalne; czasem jak w Dobrowie jest to świadomie używana archaiczna fonetyczna postać wyrazu, jak w wypadku wyrazu <i>ociec</i>: „No, a to zapoznał sobie panienke i, i czy mu<i> oćec </i>zezwoli sie żenić z niom”.</div>\r\n<div>W ramach archaizmów można też rozpatrywać nie do końca ustabilizowane znaczenie przyimków <i>bez </i>i <i>przez</i>: oba używane są wymiennie, przy czym zakres użycia zwiększa zwłaszcza przyimek <i>bez</i>, co poświadczają przykładowe konteksty z Dobrowa: „Zarzucił temu kuniowi <i>bez łeb</i> tu na ten kłąb i zaraz klatke piersiowo ten pas, takie parciane., Rzucił babce <i>bez <sup>ł</sup>okno </i>te piniondze czy: Pyndzi <i>bez pola, bez łonki</i> i do bicia do mnie”.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div>Poniżej w porządku alfabetycznym są zestawione wybrane wyrazy o charakterze dyferencyjnym w stosunku do polszczyzny standardowej. Zestawienie nie jest wyczerpujące, raczej jedynie sygnalizuje swoistość gwarowej leksyki; po znaczeniu lub cytacie w nawiasie podano lokalizację w postaci pierwszej litery nazwy miejscowości, czyli: B – Bogdańczew, D – Dobrów<span> oraz T – Tum:</span></div>\r\n<div> </div>\r\n<div><i>aby </i>– partykuła ‘tylko’: „Umiał śpiewać, to łączył tam swoje jeszcze trzy grosze, a nie umiał, to <i>aby </i>mówił, żeby na niego nie śpiewać” (B).</div>\r\n<div><i>bułka </i>‘ciasto zostawiane jako zakwas do następnego wypieku’, też: ‘bochenek chleba’ (T).</div>\r\n<div><i>chłop </i>‘mąż’: „A ostatni raz to takom sobie wieczerze zrobiłam, że tag jak chłopmi leżał w szpitalu”, cytat z Dobrowa, ale tak w gwarach łęczyckich (i nie tylko) powszechnie.</div>\r\n<div><i>duśdać </i>‘ugniatać’: „Przycedziłam, a no poźniej ładnie podrosło i nasypałam mąki i duśdałam, wygnietłam do bochenków.” (D).</div>\r\n<div><i>dziargotać </i>‘mówić niby innym, niezrozumiałym językiem’: „Po swojymu tam <i>dziargotałam</i>” (B),</div>\r\n<div>zarabiania chleba’ (T).<!--[if gte mso 9]><xml>\r\n<o:OfficeDocumentSettings>\r\n<o:AllowPNG />\r\n</o:OfficeDocumentSettings>\r\n</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n<w:WordDocument>\r\n<w:View>Normal</w:View>\r\n<w:Zoom>0</w:Zoom>\r\n<w:TrackMoves />\r\n<w:TrackFormatting />\r\n<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>\r\n<w:PunctuationKerning />\r\n<w:ValidateAgainstSchemas />\r\n<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>\r\n<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>\r\n<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>\r\n<w:DoNotPromoteQF />\r\n<w:LidThemeOther>PL</w:LidThemeOther>\r\n<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>\r\n<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>\r\n<w:Compatibility>\r\n<w:BreakWrappedTables />\r\n<w:SnapToGridInCell />\r\n<w:WrapTextWithPunct />\r\n<w:UseAsianBreakRules />\r\n<w:DontGrowAutofit />\r\n<w:SplitPgBreakAndParaMark />\r\n<w:EnableOpenTypeKerning />\r\n<w:DontFlipMirrorIndents />\r\n<w:OverrideTableStyleHps />\r\n</w:Compatibility>\r\n<m:mathPr>\r\n<m:mathFont m:val="Cambria Math" />\r\n<m:brkBin m:val="before" />\r\n<m:brkBinSub m:val="--" />\r\n<m:smallFrac m:val="off" />\r\n<m:dispDef />\r\n<m:lMargin m:val="0" />\r\n<m:rMargin m:val="0" />\r\n<m:defJc m:val="centerGroup" />\r\n<m:wrapIndent m:val="1440" />\r\n<m:intLim m:val="subSup" />\r\n<m:naryLim m:val="undOvr" />\r\n</m:mathPr></w:WordDocument>\r\n</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>\r\n<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"\r\nDefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"\r\nLatentStyleCount="267">\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="0" Name="Default Paragraph Font" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="0" Name="Hyperlink" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid" />\r\n<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"\r\nUnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography" />\r\n<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading" />\r\n</w:LatentStyles>\r\n</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>\r\n<style>\r\n/* Style Definitions */\r\ntable.MsoNormalTable\r\n{mso-style-name:Standardowy;\r\nmso-tstyle-rowband-size:0;\r\nmso-tstyle-colband-size:0;\r\nmso-style-noshow:yes;\r\nmso-style-priority:99;\r\nmso-style-parent:"";\r\nmso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;\r\nmso-para-margin:0cm;\r\nmso-para-margin-bottom:.0001pt;\r\nmso-pagination:widow-orphan;\r\nfont-size:10.0pt;\r\nfont-family:"Times New Roman","serif";}\r\n</style>\r\n<![endif]--></div>\r\n<div><i>dzieża</i><i> // dzierża </i><span> </span>‘drewniane, zwykle okrągłe naczynie do zarabiania chleba’: „Rano wstałam, rozczyn zrobiłam w tej dzieży, bo taka dzieża, była drewniano.” (D); tak też w Tumie.</div>\r\n<div><i>galancie </i>‘dużo’, też: dobrze, ładnie, fajnie, świetnie’: „<i>Galancie </i>ty margaryny było” (T), „Przeremble na rzece, jak galancie przymarzło, to rombalim, to te ryby do powietrza szły, bo to nie było powietrza tam, to sie patyki po prostu wrzucało pod spód, patyckiem cyk, cyk, bo szły do powietrza.” (D).</div>\r\n<div><i>graczka </i>‘rodzaj motyki do kopania kartofli’: „A tu ziemniak urós, graczka na, na, o trzech pazurkach i kosz i sie szło i sie kopało.” (D).</div>\r\n<div><i>ino </i>– partykuła ‘tylko’: <i>ino </i>jednymu, <i>ino </i>pilnowała dzieci; w tym znaczeniu ponadto <i>aby </i>oraz ogólnopolskie <i>tylko </i>(T).</div>\r\n<div><i>kieżynka </i>‘naczynie do robienia masła’: „Nachyliło sie, żeby mleko zeszło, i śmietanke w kamieniocki sie wlewało, żeby sie troszkę podkwasiła i do kieżynki, bołtu, bołtu, bołtu, bołtu i masełko wyskoczyło, ładnie sie otoczyło.” (D).</div>\r\n<div><i>kobieta </i>– tak o żonie: „Przyszed do mnie, z kobitą przyszed” (T).</div>\r\n<div><i>kopańka </i>‘duże, podłużne drewniane naczynie do zarabiania chleba’ (T).</div>\r\n<div><i>kundus </i>‘o małym dziecku’: „No za jakimś czasem mama nie dała za wygranom, powiada, no un tu jez, to jez starszy, a una mało, młodo, jeszcze, no, dźiwińć lat to co, taki kundus.” (D).</div>\r\n<div><i>leberka </i>– przez samą informatorkę zdefiniowana jako: „to inaczej pasztetowa” (T); wyraz potwierdza wpływy niemieckie w gwarze.</div>\r\n<div><i>mamałyga </i>‘potrawa z maki kukurydzianej i wody’: „I z ty kukurydzy to mioły mamałyge, mąke, kasze, ja to jadłem i to lubiałem, mamałygi nie, ale te, te bułki takie z ty kukurydzy” (D).</div>\r\n<div><i>nażreć się </i>‘najeść się’: „Jak sie <i>nażarła</i>, to sie rozdyna i pynkła” (o krowie), występujące obok ogólnopolskiego <i>najeść się</i>: „No, jak <i>sie</i> tak <i>najadła</i> kończyny za dużo, no to ju, takie miała boki oba, wielkie”. (T)</div>\r\n<div><i>odsypka </i>‘odsypana część mąki jako zapłata dla młynarza’: Młynarz zmełł, ile on brał tej odsypki, to nie wim.” (D).</div>\r\n<div><i>pierdziołki</i> ‘owoce dzikiej gruszy’: „O Jezu, jakie dobre były gruszki do jedzenia, do suszenia było luks, luks, takie zwane dzikie pierdziołki, tag ludzie dawniyj wołali.” (D).</div>\r\n<div><i>pierwyj </i>– przysłówek o znaczeniu ‘wpierw, najpierw, kiedyś''; tak zarówno w Dobrowie, jak i Tumie.</div>\r\n<div><i>pierzok </i>‘wspólne darcie pierza, też: poczęstunek po darciu pierza’: Tych pierzy sie zdarło, gospodyni poźnij pierzoka wyprawiła.” (D).</div>\r\n<div><i>przewoziny</i> ‘obrzęd kończący wesele, a polegający na przewiezieniu państwa młodych wozem przez wieś, z towarzyszącymi im muzykantami’;w drugiej połowie XX w. zwyczaj miał charakter zabawowy. (B)</div>\r\n<div><i>przód </i>– przysłówek ‘najpierw, początkowo, wcześniej’: „<i>Przód</i> to tak było rzetelnie, że kiedy sie urodził, to czsza było zapisać”. (T)</div>\r\n<div><i>przydziobywać </i>‘dokuczać komuś’: „Ale tam mi sie w ogrodzie nie, nie podobało, bo un za mocno przydziobywał, ten ogrodnik.” (D).</div>\r\n<div><i>rozczyn </i> ‘zaczyn na chleb lub placek drożdżowy’: „Musi być najpierw na rozczynzłożone troche mąki”; cytat z Dobrowa, ale tak też w pozostałych miejscowościach.</div>\r\n<div><i>stary </i>– tak o mężu: „Mówił stary mój, że to ze żydowskich nosów”. (T)</div>\r\n<div><i>stryka </i>‘stryj, brat ojca’: „Na wieczór poślim ze strykom.” (D)</div>\r\n<div><i>śturma<sup>o</sup>k </i>‘osoba nieporadna życiowo’: „A jag nie, jak był śturma<sup>o</sup>k, to poszed do Żychlina i kupił i ludziom zapłacił za palemke.” (D).</div>\r\n<div><i>tarka </i>‘ręczna pralka do prania’ (T).</div>\r\n<div><i>usytlić </i>‘zaspokoić ochotę’: „Bo jag nieroz mi sie chciało usytlić, to se zrobiłam jakie ponczki ładne.” (D).</div>\r\n<div><i>wychodzić </i>‘pochodzić’: „Z bogatego rodu ona wychodziła” (B).</div>\r\n<div><i>zsiadłe</i> ‘kwaśne’, tak o mleku; we wszystkich miejscowościach.</div>\r\n<div><i>żarcie</i> ‘jedzenie dla zwierząt’ (T), ekspresywnie też o jedzeniu dla ludzi’: „Jej, jej, jej, jakie to żarcie było z tych rybków." (D).</div>\r\n<div> </div>\r\n<div><b>Cytowana literatura:</b></div>\r\n<div>Aleksy Beśka, 2010, <i>Między Małopolską, Mazowszem a Wielkopolską. Gwara wsi Dobrów w powiecie gostynińskim</i>, Warszawa, praca magisterska napisana w IJP UW pod kierunkiem A. Kępińskiej.</div>\r\n<div>Karol Dejna, 1993, <i>Dialekty polskie</i>, wyd. 2, przejrz. i popr., Wrocław.</div>\r\n<div>Witold Doroszewski, 1934, <i>Mowa mieszkańców wsi Staroźreby</i>, „Prace Filologiczne”,</div>\r\n<div>t. XVI, s. 249-278.</div>\r\n<div>Maria Kamińska, 1969, <i>Gwary Polski centralnej</i>, Wrocław.</div>\r\n<div>Renata Marciniak, 2008, <i>Gwary łowickie dawniej i dziś na tle innych gwar polskich</i>, Łódź.</div>\r\n<div>Jan Natanson-Leski, 1953, <i>Zarys granic i podziałów Polski najstarszej</i>, Wrocław.</div>\r\n<div>Kazimierz Nitsch, 1928, <i>Z historii narzecza małopolskiego</i><span>,</span>[w:]<i> Symbolae grammaticae in honorem J. Rozwadowski, </i>t. II, Kraków, s. 451-465.</div>\r\n<div>Kazimierz Nitsch, 1930, <i>O atlas językowy województwa łódzkiego</i>, „Rocznik Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego, 1929-1930, Łódź.</div>\r\n<div>Kazimierz Nitsch, 1960, <i>Wybór polskich tekstów gwarowych</i>, wyd. drugie, zmien. przez autora, Warszawa (tu mapa z Łęczyckiem w Małopolsce zachodniej).</div>\r\n<div>Eugeniusz Pawłowski, 1966, <i>Podział gwar małopolskich na tle wzajemnych wpływów gwarowych oraz nowych tendencji językowych</i>, Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego VI, s. 191-202.</div>\r\n<div>Henryk Rutkowski (red.), 1998, <i>Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku</i>, pod red. Stanisława Trawkowskiego, t. 5. <i>Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku</i>, oprac. Krzysztof Chłapowski, Anna Dunin-Wąsowiczowa, Stefan K. Kuczyński, Kazimierz Pacuski, Elżbieta Rutkowska, Stanisław Trawkowski, Małgorzata Wilska, Warszawa, cz. 1. <i>Mapy, plany</i>, cz. 2. <i>Komentarz, indeksy</i>.</div>\r\n<div>Zdzisław Stieber, 1933, <i>Izoglosy gwarowe na obszarze dawnych województw łęczyckiego i sieradzkiego</i>, z 8 mapami, Kraków.</div>\r\n<div>Anna Strokowska, 1978, <i>Pogranicze językowe wielkopolsko-mazowieckie</i>, Łódź.</div>\r\n<div>Mieczysław Szymczak, 1961, <i>Gwara Domaniewka i wsi okolicznych w powiecie łęczyckim</i>, Łódź.</div>\r\n<div>Mieczysław Szymczak, 1962-1973, <i>Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim</i>, cz. 1-8, Wrocław.</div>\r\n<div>Stanisław Urbańczyk, 1984, <i>Zarys dialektologii polskiej</i>, wyd. 7, Warszawa.</div>\r\n<p><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-gwara-regionu">Czytaj wersję podstawową tego tekstu</a></p>', 0, 0, 0), ('leczyckie-historia-regionu', 'leczyckie', 'Historia regionu', 20000, '<div id=''left_side''>\r\n <h1>Historia regionu</h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Alina Kępińska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p align="justify">Historia osadnictwa w Łęczyckiem sięga VI w., na co wskazuje m.in. grodzisko w Tumie, usytuowane ok. 300 m od kolegiaty, wzniesionej w XII w. prawdopodobnie z rozkazu księżnej Salomei, wdowy po królu Bolesławie Krzywoustym, która w latach 1138-44 mieszkała w Łęczycy. </p><p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_715_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu, mapy</h3>\r\n <p>Granice województwa łęczyckiego w XVI w.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/329/images/640x464-M243.jpg" title="Łęczyckie - historia regionu, mapy" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/329/images/288x209-M243.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu, mapy" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/329/images/100x73-M243.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu, mapy thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu, mapy</h3>\r\n <p>Województwo łęczyckie w XVI w. i współczesny powiat łęczycki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/329/images/640x464-M241.jpg" title="Łęczyckie - historia regionu, mapy" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/329/images/288x209-M241.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu, mapy" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/329/images/100x73-M241.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu, mapy thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu, mapy</h3>\r\n <p>Polska w XIV w.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/329/images/542x480-M244.jpg" title="Łęczyckie - historia regionu, mapy" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/329/images/244x216-M244.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu, mapy" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/329/images/85x75-M244.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu, mapy thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_715_1 = new gallery($(''gallery_715_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nWspółcześni historycy negują wywodzącą się od Joachima Lelewela tezę, że w czasach przedpiastowskich ziemie te zamieszkiwało odrębne plemię Łęczycan (sąsiadujące z Łęczyckiem Sieradzkie miało zaś zamieszkiwać plemię Sieradzan, nazywanych też Wiercianami). Tezę tę podważył Stanisław Zajączkowski, sądząc, że „na istnieniu późniejszych ziem łęczyckiej i sieradzkiej jako odrębnych jednostek terytorialno-ustrojowych nie można opierać twierdzenia o istnieniu odrębnych plemion Łęczycan i Sieradzan w czasach dawniejszych. Proces formowania się dzielnic łęczyckiej i sieradzkiej w XIII w. wskazuje bowiem na to, że nie można uważać ich za jednostki polityczno-terytorialne istniejące jeszcze od okresu plemiennego; przeciwnie, należy podkreślić, że pierwotnie stanowiły one jedną całość, następstwem czego było księstwo łęczyckie Konrada Mazowieckiego. Okoliczność ta przemawia przeciwko przyjmowaniu istnienia dwóch pierwotnych plemion Łęczycan i Sieradzan, a dopuszcza co najwyżej hipotezę o istnieniu jednego plemienia na terytorium łęczycko-sieradzkim, w granicach określonych bullą z 1136 r., z ośrodkiem w Łęczycy”. (<em>Studia nad terytorialnym formowaniem ziemi łęczyckiej i sieradzkiej</em>, Łódź 1951, s. 70). Powyższy pogląd przyjęli także językoznawcy opisujący gwary Łęczyckiego, mianowicie Mieczysław Szymczak oraz Maria Kamińska. </p><p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_715_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu 2</h3>\r\n\r\n <p>Łęczyca, znak drogowy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/360x480-F2456.jpg" title="Łęczyckie - historia regionu 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/162x216-F2456.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/57x75-F2456.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu 2</h3>\r\n <p>Łęczyca, szlak romański</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/360x480-F2457.jpg" title="Łęczyckie - historia regionu 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/162x216-F2457.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/57x75-F2457.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu 2</h3>\r\n <p>Zamek Królewski w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/640x480-F2458.jpg" title="Łęczyckie - historia regionu 2" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/288x216-F2458.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/100x75-F2458.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu 2</h3>\r\n <p>Zamek w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/640x480-F2433.jpg" title="Łęczyckie - historia regionu 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/288x216-F2433.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/100x75-F2433.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu 2</h3>\r\n <p>Zamek w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/360x480-F2434.jpg" title="Łęczyckie - historia regionu 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/162x216-F2434.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/57x75-F2434.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu 2</h3>\r\n <p>Zamek w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/640x480-F2459.jpg" title="Łęczyckie - historia regionu 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/288x216-F2459.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/100x75-F2459.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu 2</h3>\r\n <p>Muzeum na zamku</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/360x480-F2460.jpg" title="Łęczyckie - historia regionu 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/162x216-F2460.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/57x75-F2460.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu 2</h3>\r\n\r\n <p>Wnętrze muzeum</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/640x480-F2461.jpg" title="Łęczyckie - historia regionu 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/288x216-F2461.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/100x75-F2461.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu 2</h3>\r\n <p>Wnętrze muzeum</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/640x480-F2462.jpg" title="Łęczyckie - historia regionu 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/288x216-F2462.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/100x75-F2462.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu 2</h3>\r\n <p>Ratusz w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/360x480-F2463.jpg" title="Łęczyckie - historia regionu 2" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/162x216-F2463.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/57x75-F2463.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu 2</h3>\r\n <p>Ratusz w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/640x480-F2464.jpg" title="Łęczyckie - historia regionu 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/288x216-F2464.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/100x75-F2464.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu 2</h3>\r\n <p>Ratusz w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/640x480-F2465.jpg" title="Łęczyckie - historia regionu 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/288x216-F2465.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/100x75-F2465.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu 2</h3>\r\n <p>Figura Matki Boskiej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/360x480-F2466.jpg" title="Łęczyckie - historia regionu 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/162x216-F2466.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/57x75-F2466.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu 2</h3>\r\n <p>Baszta obronna jako dzwonnica</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/640x401-F2467.jpg" title="Łęczyckie - historia regionu 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/288x181-F2467.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/330/images/100x63-F2467.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_715_2 = new gallery($(''gallery_715_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nDziewiętnastowieczni historycy słusznie natomiast wiązali nazwę rzekomego plemienia z łęgami, ale ich ustalenia można dziś odnieść do nazwy miasta Łęczyca, por.: „Nazwa Łęczycan, Łęczan, powstała od wielkiej ilości łęgów czyli łąk (nad Nerem i Bzurą), wśród których leżały ich siedliska. Licznie rozrodzoną tu szlachtę, jako osiadłą wśród błotnistych nizin, nazywano żartobliwie „piskorzami”. (Zygmunt Gloger, <em>Geografia historyczna ziem dawnej Polski</em>. W tekście 63 autentycznych rycin, Kraków 1903).</p><p align="justify">Powstałe w połowie XIII w. księstwo łęczyckie około 1262 r. podzieliło się na dwa księstwa: mniejsze łęczyckie i dwukrotnie większe sieradzkie, a w następnym stuleciu po zjednoczeniu Królestwa księstwa te stały się województwami. Księstwo łęczyckie stało się integralną częścią Korony Królestwa Polskiego, przekształconą w województwo po śmierci w 1351 r. Władysława dobrzyńskiego, bratanka króla Władysława Łokietka, a syna Kazimierza Konradowica. </p><p align="justify">Województwo łęczyckie zajmowało powierzchnię 4326 km<sup>2</sup> i dzieliło się na trzy powiaty: łęczycki, brzeziński i orłowski, których granice ustabilizowały się w XVI w. W hierarchii ziem, wyrażającej się w ustalonej kolejności wojewodów i kasztelanów pod względem dostojeństwa, województwo łęczyckie stało niżej od województwa sieradzkiego. </p><p align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_715_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Herb województwa łęczyckiego w XVI w.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/143/images/436x480-F2428.gif" title="Łęczyckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/143/images/196x216-F2428.gif" alt="Łęczyckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/143/images/68x75-F2428.gif" alt="Łęczyckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu</h3>\r\n <p>Herb współczesnego powiatu łęczyckiego</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/143/images/387x480-F2429.gif" title="Łęczyckie - historia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/143/images/174x216-F2429.gif" alt="Łęczyckie - historia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/143/images/61x75-F2429.gif" alt="Łęczyckie - historia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_715_3 = new gallery($(''gallery_715_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nStolicę regionu, czyli Łęczycę, lokował nieco przed 1268 r. książę Kazimierz, syn Konrada Mazowieckiego. Miasto usytuowane w centrum ówczesnej Polski, było ważnym ośrodkiem władzy. Odbyło się w nim wiele świeckich zjazdów oraz kościelnych synodów. W roku 1331, nieco na zachód od dawnego centrum, Kazimierz Wielki wzniósł warowny zamek, wokół którego powstała rzemieślniczo-handlowa osada. Zniszczenia w czasie szwedzkiego „potopu” sprawiły, że Łęczyca nie odzyskała już dawnego znaczenia. </p><p align="justify">Województwo łęczyckie przetrwało do drugiego rozbioru Rzeczypospolitej w 1793 r., kiedy to jako departament łęczycki weszło w skład nowej prowincji, nazwanej Prusami Południowymi. W czasach Księstwa Warszawskiego (1807-1815) ziemie dawnego województwa łęczyckiego wchodziły w skład departamentu warszawskiego. Ten administracyjny związek z Mazowszem zachowały początkowo również w Królestwie Polskim (1815-1914), w latach 1816-1837 wchodząc w skład województwa mazowieckiego ze stolicą w Warszawie, w latach 1837-1844 należąc do guberni mazowieckiej, zaś w latach 1845-1866 – do guberni warszawskiej, powstałej z połączenia guberni mazowieckiej i guberni kaliskiej. Dopiero po zmianie podziału administracyjnego od 1867 r. należały do guberni kaliskiej.</p><p align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_715_4" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu 2</h3>\r\n <p>Archikolegiata łęczycka w Tumie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/331/images/360x480-F2430.jpg" title="Łęczyckie - historia regionu 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/331/images/162x216-F2430.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/331/images/57x75-F2430.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu 2</h3>\r\n <p>Kościół pw. św. Andrzeja w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/331/images/640x480-F2468.jpg" title="Łęczyckie - historia regionu 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/331/images/288x216-F2468.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/331/images/100x75-F2468.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu 2</h3>\r\n\r\n <p>Kościół pw. św. Andrzeja w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/331/images/360x480-F2469.jpg" title="Łęczyckie - historia regionu 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/331/images/162x216-F2469.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/331/images/57x75-F2469.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu 2</h3>\r\n <p>Kościół Benardynów w Łęczycy</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/331/images/640x480-F2470.jpg" title="Łęczyckie - historia regionu 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/331/images/288x216-F2470.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/331/images/100x75-F2470.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu 2</h3>\r\n <p>Kościół Benardynów w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/331/images/360x480-F2471.jpg" title="Łęczyckie - historia regionu 2" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/331/images/162x216-F2471.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/331/images/57x75-F2471.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu 2</h3>\r\n <p>Kościół Benardynów w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/331/images/640x480-F2472.jpg" title="Łęczyckie - historia regionu 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/331/images/288x216-F2472.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/331/images/100x75-F2472.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - historia regionu 2</h3>\r\n <p>Kościół Benardynów w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/331/images/640x480-F2473.jpg" title="Łęczyckie - historia regionu 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/331/images/288x216-F2473.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/331/images/100x75-F2473.jpg" alt="Łęczyckie - historia regionu 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_715_4 = new gallery($(''gallery_715_4''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPo odzyskaniu niepodległości w 1918 r. utworzono m.in. województwo łódzkie, w którym znalazł się duży powiat łęczycki mający ponad 1300 km<sup>2 </sup>oraz 147 600 mieszkańców. Wśród 13 powiatów województwa pod względem powierzchni zajmował piąte miejsce, pod względem liczby ludności – ósme. W okresie okupacji powiat łęczycki wcielono do Rzeszy, przyporządkowując go rejencji w Kaliszu, którą po przeniesieniu w 1941 r. siedziby do Łodzi nazywano rejencją kalisko- łódzką. </p><p align="justify">Po II wojnie światowej przywrócony został przedwojenny podział administracyjny kraju. Większy od obecnego powiat łęczycki obejmował 3 miasta, tj. Łęczycę, Ozorków i Poddębice oraz 15 gmin.</p><p align="justify">Powiat łęczycki uległ zmniejszeniu podczas zmian administracyjnych i terytorialnych dokonanych w latach 1954-1957, a związanych z likwidacją gmin wiejskich oraz powołaniem gromad jako nowych jednostek podziału administracyjnego, a także po utworzeniu w województwie łódzkim nowych powiatów: bełchatowskiego, pajęczańskiego, poddębickiego i wieruszowskiego.</p><p align="justify">Dalsze zmniejszenie powiatu łęczyckiego nastąpiło po kolejnej zmianie w 1972 r., kiedy ponownie przywrócono gminy, likwidując gromady. W nowym powiecie łęczyckim znalazły się 2 miasta i gminy: Łęczyca i Ozorków oraz 7 innych gmin: Daszyna, Góra Św. Małgorzaty, Grabów, Parzęczew, Piątek, Świnice Warckie i Witonia. </p><p align="justify">W latach 1975-1998, kiedy w Polsce nie było powiatów, lecz 49 województw podzielonych na gminy, ziemie powiatu łęczyckiego znalazły się w województwach: płockim (miasto i gmina Łęczyca oraz gminy Daszyna, Góra Św. Małgorzaty, Piątek i Witonia), łódzkim (miasto i gmina Ozorków oraz Parzęczew, a także Gieczno wraz z południową częścią gminy Piątek) oraz konińskim (Grabów i Świnice Warckie). </p><p align="justify">Po kolejnej zmianie administracyjnej od 1999 r. istnieje ponownie powiat łęczycki w województwie łódzkim. Jest to najmniejszy powiat w całej historii powiatu łęczyckiego, zajmuje bowiem powierzchnię 774 km<sup>2</sup> i obecnie liczy 54 tys. mieszkańców. W jego skład wchodzi miasto i gmina Łęczyca oraz 6 gmin: Daszyna, Góra Św. Małgorzaty, Grabów, Piątek, Świnice Warckie i Witonia.</p><p align="justify">Do długotrwałej i bogatej historii ziemi łęczyckiej nawiązuje społeczność i władze powiatu, przy współudziale mieszczącego się w zamku Muzeum organizując liczne imprezy. Do najbardziej znanych należą obchody rocznicowe Bitwy nad Bzurą, turnieje rycerskie na zamku łęczyckim czy tradycyjne dni „Łęczyca w barwach jesieni”. </p><p align="justify"> </p><h4 align="justify">Literatura:</h4><p align="justify"><em>Atlas </em>– <em>Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku</em>, pod red. Stanisława Trawkowskiego, t. 5. <em>Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku</em>, pod red. Henryka Rutkowskiego opracowali Krzysztof Chłapowski, Anna Dunin-Wąsowiczowa, Stefan K. Kuczyński, Kazimierz Pacuski, Elżbieta Rutkowska, Stanisław Trawkowski, Małgorzata Wilska, Warszawa 1998, cz. 1. <em>Mapy, plany</em>, cz. 2. <em>Komentarz, indeksy</em>.</p><p><em>Brzeziny. Dzieje miasta do 1995 roku</em>, red. Kazimierz Badziak, Łódź – Brzeziny 1997.</p><p align="justify">Jan Dylik, <em>Województwo ze stolicą bez antenatów. Geografia historyczna województwa łódzkiego</em>, Łódź 1971.</p><p align="justify">Zygmunt Gloger, <em>Geografia historyczna ziem dawnej Polski</em>. W tekście 63 autentycznych rycin, Kraków 1903.</p><p align="justify"><em>Ilustrowany atlas Polski. Nasza ojczyzna – mapy, informacje, krajobrazy</em>, red. prowadzący Barbara Karpińska, Elżbieta Maissner, wyd. 3, Reader’s Digest, Warszawa 2006, s. 166.</p><p align="justify">Maria Kamińska, <em>Gwary Polski centralnej</em>, Wrocław 1968.</p><p align="justify"><em>Łęczyca. Dzieje miasta w średniowieczu i w XX wieku. Suplement do monografii miasta</em>, red. Janusz Szymczak, Łęczyca – Łódź 2003.</p><p align="justify"><em>Łęczyca. Monografia miasta do 1990 roku</em>, pod red. Ryszarda Rosina, Łęczyca 2001.</p><p align="justify">Andrzej Nadolski, <em>Łęczyca we wczesnym średniowieczu</em>, [w:] <em>Ziemia Łęczycka. Szkice o teraźniejszości i przeszłości</em>, Łódź 1964, s. 67-89.</p><p align="justify"><em>Przewodnik po Łęczycy i regionie łęczyckim</em>, Łęczyca 2005.</p><p align="justify"><em>Studia nad terytorialnym formowaniem ziemi łęczyckiej i sieradzkiej</em>, Łódź 1951, s. 70.</p><p align="justify">Mieczysław Szymczak, <em>Gwara Domaniewka i wsi okolicznych w powiecie łęczyckim</em>, Łódź 1961. </p><p align="justify">Stanisław Zajączkowski, <em>Studia nad terytorialnym formowaniem ziemi łęczyckiej i sieradzkiej</em>, Łódź 1951.<em> </em></p><p align="justify"><a href="http://www.leczyca.pl/">http://www.leczyca.pl</a> </p><p align="justify"><a href="http://powiatleczycki.republika.pl/">http://powiatleczycki.republika.pl</a></p><p align="justify"><a href="http://zamek.leczyca.pl/">http://zamek.leczyca.pl</a></p><p align="justify"><a href="http://pthlodz.uni.lodz.pl/dydaktyka/papiernik/htm">http://pthlodz.uni.lodz.pl/dydaktyka/papiernik/htm</a></p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=716&Itemid=39">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=713&Itemid=39">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 1, 0, 0), ('leczyckie-kultura', 'leczyckie', 'Kultura ludowa (wersja podstawowa)', 50000, '<div id=''left_side''>\r\n <h1>Kultura ludowa</h1> <br />Alina Kępińska \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n \r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <h2>Ludowy strój łęczycki</h2><h4 class="nagłówek-4">Strój kobiecy </h4><p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_697_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Ludowy strój kobiecy, Mąkolice</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/339/images/271x480-F2412.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/339/images/122x216-F2412.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/339/images/43x75-F2412.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Strój ludowy w Muzeum w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/339/images/360x480-F2572.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/339/images/162x216-F2572.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/339/images/57x75-F2572.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Strój ludowy w Muzeum w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/339/images/360x480-F2573.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/339/images/162x216-F2573.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/339/images/57x75-F2573.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Kobieta w chustce kamelowej; Muzeum w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/339/images/640x480-F2574.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/339/images/288x216-F2574.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/339/images/100x75-F2574.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Wzór stroju i ilustracja: M.H. Czurko</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/339/images/204x480-F2575.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/339/images/92x216-F2575.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/339/images/32x75-F2575.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 1</h3>\r\n <p>Wzór stroju i ilustracja: M.H. Czurko</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/339/images/410x480-F2576.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/339/images/185x216-F2576.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/339/images/64x75-F2576.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 1</h3>\r\n\r\n <p>Ziemia łęczycka, mapa oprac. przez. J. Sosnowskiego</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/339/images/381x480-F2577.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 1" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/339/images/172x216-F2577.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 1" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/339/images/60x75-F2577.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 1 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_697_1 = new gallery($(''gallery_697_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nŁęczycki strój kobiecy z końca XIX i początku XX wieku składał się z czepka, chustek, koszuli, wełniaka, zapaski do pasa i do odziewu, kaftana, chust na ramiona, biżuterii i obuwia. Szyte z samodziałowej wełny suknie kobiece, nazywane zarówno w Łęczyckiem, jak i w Sieradzkiem <em>wełniakami</em>, niewiele się w obu regionach różniły; podstawowa różnica sprowadzała się do tego, że w Łęczyckiem stanik takiej sukni mógł mieć niekiedy rękawy, gdy w Sieradzkiem zawsze był to bezrękawnik. Wełniaki z rękawami są jeszcze w posiadaniu mieszkanek Łęczyckiego, por. na zdjęciu z Mąkolic. Spódnice wełniaków w Łęczyckiem są też bardziej sute, bardziej marszczone niż te, które mają jeszcze w domach mieszkanki Sieradzkiego. </p><p align="justify">W obu regionach podobne były także dwa rodzaje zapasek, zwykle samodziałowych, wełnianych. przy czym różnica pomiędzy <em>zapaskami do pasa </em>a<em> zapaskami do odziewu </em>wynikała z ich funkcji – te ostatnie bowiem pełniły rolę okrycia wierzchniego, zarzucanego w chłodne dni bądź to na ramiona, bądź na głowę. I jako takie były większe od zapasek do pasa oraz wszyte w szerszy pasek. </p><p align="justify">W chłodniejsze dni oprócz zapasek do <em>odziewu</em> kobiety nosiły chusty oraz kaftany. W zależności od kroju wśród kobiecych kaftanów wyróżniano <em>wcinaki </em>(sięgające bioder, o zwężających się przy dłoni rękawach mocno dopasowane w talii, szyte z cienkich tkanin fabrycznych, zimowe były ocieplany watą) oraz <em>okrąglaki </em>(uźne dwurzędowe sięgające do pasa z jednokolorowych zwykle czarnych i granatowych wełnianych tkanin fabrycznych), podczas gdy <em>kaftany proste </em>nosili mężczyźni. </p><p align="justify">W Łęczyckiem było wiele rodzajów chust. Spośród nich warto wymienić duże ciepłe chusty, jak <em>baranówki </em>czy <em>chusty francuskie </em>(też <em>tureckie</em>) czy nieco mniejsze <em>szalinówki </em>i <em>chustki kamletowe </em>(też <em>kamelowe</em>). Zwykle chusty były wzorzyste, przykładowo <em>szalinówka </em>miała duże kolorowe kwiaty wzdłuż boków, a <em>chusta francuska </em>– motywy wzorowane na orientalnych. Jednak typowa dla tych terenów <em>chusta kamelowa </em>jest jednobarwna, można powiedzieć, bardziej elegancka, stylowa. Jest to chusta „biała lub czarna, ręcznie robiona szydełkiem z wełny najczęściej wielbłądziej, o wymiarach 87 x 87 cm, 90 x 90 cm, 102 x 102 cm i 105 x 105 cm, składająca się z kwadratowego płata dzianiny („stołu”) wykończonego wzdłuż wszystkich boków koronką szydełkową i robioną na widełkach. Muzeum w Łęczycy, które m.in. patronuje projektowi rekonstrukcji łęczyckich chust kamelowych, posiada obecnie w zbiorach wyjątkowo ładne takie chusty, nie tylko białe i czarne, lecz także beżowe czy czerwone. </p><h4 class="nagłówek-4">Strój męski</h4><p align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_697_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Strój ludowy w Muzeum w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/340/images/360x480-F2578.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/340/images/162x216-F2578.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/340/images/57x75-F2578.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 2</h3>\r\n <p>Wzór stroju i ilustracja: M.H. Czurko</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/340/images/253x480-F2579.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/340/images/114x216-F2579.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/340/images/40x75-F2579.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 2</h3>\r\n\r\n <p>Wzór stroju i ilustracja: M.H. Czurko</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/340/images/394x480-F2580.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/340/images/178x216-F2580.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/340/images/62x75-F2580.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_697_2 = new gallery($(''gallery_697_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nStrój męski, wykazujący większą tendencję do zaniku niż strój kobiecy, „w wersji odświętnej noszonej pod koniec XIX wieku składał się z nakrycia głowy, koszuli, chustki, kamizelki (<em>lejbika</em>), kaftana (<em>spencerka</em>), spodni, <em>sukmany</em>, pasa i obuwia.</p><p align="justify">Większość elementów tego stroju odnajdujemy także w Sieradzkiem, choć w szczegółach <em>lejbiki</em>, <em>spencerki</em>, <em>sukmany </em>czy <em>portki z fartuszkiem</em>, czyli archaiczne nawet dla tradycyjnego stroju spodnie z zapinaną na guziki klapką na przodzie, zastępowane spodniami z rozporkiem już w końcu XIX w.,<em> </em>mogą się w obu regionach między sobą różnić. </p><p align="justify">Dawne <em>spencery</em>, <em>sukmany </em>i <em>portki </em>były szyte z samodziału wełnianego, najczęściej jednobarwnego – zwykle czarnego, granatowego lub zielonego. Mogły być ponadto w innym kolorze (np. naturalnym bądź siwym) lub w prążki najczęściej na czerwonym tle – jak <em>spencer</em>, a także w wąskie lub szerokie paski (czarne, czerwone, modre, zielone w różnych odcieniach) najczęściej na zielonym tle – jak <em>portki z fartuszkiem</em>; tylko długie sukmany były zwykle jednobarwne. Krótsze od nich, sięgające poniżej pasa spencerki miały też bardziej różnorodny krój i wykończenie. Mogły być bez kołnierza (najstarsze), mieć kołnierz stojący (najczęściej) lub wykładany. Po bokach miały też zwykle wpuszczane kieszenie, zapinane bądź to na czarne, białe, czerwone czy srebrne guziki, bądź to na drewniane kołeczki. </p><p align="justify">Między sobą różniły się też zakładane na koszulę kamizelki (<em>lejbiki</em>), jedyny element odzieży zwierzchniej w ciepłe dni. Były albo z kołnierzem – czy to stojącym, czy to leżącym, albo gładko wykończone przy szyi, jednorzędowe lub dwurzędowe – z guzikami czarnymi, białymi lub czerwonymi, z kieszonkami w dolnej części, przysłoniętymi klapką, najczęściej ozdobioną czarną tasiemką. </p><p align="justify">Bardzo zróżnicowane były także nakrycia głowy – od słomianych i fabrycznych kapeluszy poprzez czapki <em>luśniówki </em>(też <em>wścieklice</em>), czapki futrzane (<em>krymki </em>i <em>kurzojki </em>) po <em>kaszkiety </em>i <em>rogatywki</em>.</p><p align="justify">Strój ludowy jest najbardziej charakterystycznym składnikiem kultury ludowej danego regionu, dlatego opracowano go tu nieco dokładniej. </p><p align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_697_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Wnętrze izby; Muzeum w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/341/images/640x480-F2581.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/341/images/288x216-F2581.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/341/images/100x75-F2581.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Pająki; Muzeum w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/341/images/640x480-F2582.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/341/images/288x216-F2582.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/341/images/100x75-F2582.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 3</h3>\r\n\r\n <p>Kuchnia; Muzeum w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/341/images/353x480-F2583.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/341/images/159x216-F2583.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/341/images/56x75-F2583.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Naczynia i narzędzia gospodarskie; Muzeum w Łęczycy</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/341/images/640x480-F2584.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/341/images/288x216-F2584.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/341/images/100x75-F2584.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Prasa do wyciskania sera; Muzeum w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/341/images/640x480-F2585.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/341/images/288x216-F2585.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/341/images/100x75-F2585.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Kołowrotek w Muzeum w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/341/images/360x480-F2586.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/341/images/162x216-F2586.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/341/images/57x75-F2586.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 3</h3>\r\n <p>Warsztat tkacki w Muzeum w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/341/images/640x480-F2587.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/341/images/288x216-F2587.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/341/images/100x75-F2587.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_697_3 = new gallery($(''gallery_697_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nOpracowanie kultury ludowej nie jest jednak celem samym w sobie, dlatego dalsza jego część zawiera głównie uwagi o takich jej składnikach, z których Łęczyckie słynie, które są dla niego typowe (jak np. legendy o Borucie), bądź takich, które pojawiły się w wypowiedziach informatorów. Przytoczone wypowiedzi informatorów opatrzono krótkim komentarzem o charakterze popularnonaukowym. </p><p align="justify">Ważnym elementem dawnej kultury materialnej wsi łęczyckiej było pieczenie chleba. Tak o tym, jak się robiło chleb, opowiadała p. Anna Baranowska z Tumu:</p><h4 class="nagłówek-4">O pieczeniu chleba </h4><p>\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n\r\n <object id=s1\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T784.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T784.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n\r\n </p><p> </p><p> </p><p align="justify"><em>A jak się robiło chleb? </em></p><p align="justify">Zakwaszało sie. Przyniesło sie <sup>ł</sup>od sąsiadki, bo jak pierwszy roz, nie, bo tak to mieliśmy chleb taki kupiony, kupowaliźmy, ale nie starczało. I ten nasz gospodorz tam co tam był, kuźnia była. To, mówi tak, to dam wom zboże i sobie, żeby zmelić i piec chleb, to bydzie więcej. Tako była dosyć dużo dzieża, taka drewniano i tam sie to to zakwaszało ten chleb, tam w tyj dzierży. No na przykład jak tero chleb tam su<sup>m</sup>siadka miała i <sup>ł</sup>una sobie zostawiła tyj, tego chleba już do drugiygo. Taką bułke zostawiała taką sporą, i tam jak poszłam i dała my tyj bułki pierszy raz tam troche, i jo to właśnie na noc zakwasiłam w tyj dzierży swojij. Rano sie wody wlało i mąki sie wsypało i sie wy|robiło dobrze ręką. Dobrze sie wyrobiło i sie nakryło i to już rosło, o, drożdży sie troche wsypało.</p><p align="justify"><em>Drożdże były?</em></p><p align="justify">Drożdże, no i, kochanie, potym jak już rosło, to sie brało, taka była dużo kopańka tako sie nazywa<sup>ł</sup>a tako, no i to sie, oj, człowiek sie namęczył, cholewa, to sie kładło, brało sie tyle ciasta, ile mnij wincy, i takie koszyczki były do chleba, nie? Posypało sie tam mąką w środku i to sie tego ciasta wzieło, wyrobiło sie na tyj kopańce ładnie, taki bochynek sie zrobiło, taką bułke wiynkszą i si włożyło do tego koszyczka, no i to, tam ile sie tam w piecu mieściło, sześć siedem takich bułek, ty<sup>l</sup>ko to urosły. I, kochanie, i to u Niemców sie jeszcze piekło. Słomą polyliśmy w piecach, ale sie upiek chlyb, fajny był, dobry.</p><p align="justify"><em>Długo był świeży?</em></p><p align="justify">Ze dwa tygodnie, ze trzy, i dobry był, a tero, dwa dni mo, i na trzeci dziń to już bierze i plyśnieje. Ja nie wim, co to za chleb. Ile razy mi, tak jeszcze sie troche zostaje, bo ja kupuje ten krojony, krojony, bo jest łatwij wziąć, a nie kroić, to patrze, a un jest już szary w środku.</p><p align="justify">W wypowiedzi informatorki znajdujemy nazwy naczyń i sprzętów potrzebnych do wypieku chleba. Są to: <em>dzieża </em>nazywana też <em>dzierżą</em>, czyli drewniane, zwykle okrągłe naczynie do zarabiania chleba; <em>kopańka</em>, czyli duże, podłużne drewniane naczynie do zarabiania chleba i koszyczki, w które wkładało się uformowane bochenki chleba. Takie bochenki nazywane były <em>bułkami</em>, a wyraz ten oznaczał ponadto ciasto zostawiane jako zakwas do następnego wypieku. Kilka bochenków chleba pieczono raz w tygodniu w sobotę.</p><p align="justify"> </p><h2>Twórczość ludowa w Łęczyckiem</h2><p align="justify">Twórczość ludowa w Łęczyckiem jest różnorodna. Artyści ludowi tworzą rzeźby, instrumenty muzyczne, wyroby garncarskie i ceramiczne, plecionki z wikliny i słomy, tkaniny i inne wyroby rękodzielnicze, np. znane w regionie chusty kamelowe, wycinanki, pająki, kwiaty z bibuły i inne ozdoby. Ważnym składnikiem twórczości ludowej były pieśni, legendy i opowieści ludowe, przekazywane zwłaszcza dawniej z pokolenia na pokolenie. Wiele z tych, które dotąd przetrwały, dotyczy obrzędowości związanej z zaślubinami. </p><p align="justify">Znanym artystą ludowym jest Andrzej Dębowski z Piątku, który za pomocą niewielkiego kozika, rzadziej dłut już od 50 lat rzeźbi przede wszystkim ptaki w drewnie lipowym, wierzbowym i topolowym. Jego ptaki mają wierne naturze kształty i rozmiary oraz charakterystyczną barwę. Spod rąk rzeźbiarza wychodzą ponadto większe formy, jak diabły, anioły, figury różnych postaci – już to bartnika czy rybaka, już to handlarki czy wiejskiej dziewczyny, a także szopki. Wszystkie zyskują uznanie na licznych konkursach i wystawach. Dwie rzeźby ptaszków siedzących na drzewie zdobią też wydany w 1960 r. zbiór <em>Legendy łęczyckie</em>, zebrany i opracowany przez Jadwigę Grodzką.</p><p align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_697_4" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Pan Andrzej Dębowski i jego ptaki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/342/images/640x480-F2405.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/342/images/288x216-F2405.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/342/images/100x75-F2405.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Pan Andrzej Dębowski i jego ptaki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/342/images/640x480-F2406.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/342/images/288x216-F2406.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/342/images/100x75-F2406.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 4</h3>\r\n\r\n <p>Pan Andrzej Dębowski i jego ptaki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/342/images/640x480-F2407.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/342/images/288x216-F2407.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/342/images/100x75-F2407.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Pająk w Muzeum w Łęczycy</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/342/images/345x480-F2588.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/342/images/156x216-F2588.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/342/images/54x75-F2588.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Pająk M. Lasotowej w Muzeum w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/342/images/559x480-F2589.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/342/images/252x216-F2589.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/342/images/88x75-F2589.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 4</h3>\r\n <p>Rzeźba króla Kazimierza Wielkiego przed Muzeum w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/342/images/360x480-F2590.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 4" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/342/images/162x216-F2590.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 4" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/342/images/57x75-F2590.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 4 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_697_4 = new gallery($(''gallery_697_4''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nSztuka rzeźbiarska rozwijała się przez cały XX wiek, w pierwszej jego połowie uznanym w regionie rzeźbiarzem był Wojciech Nerga z Łęczycy, w drugiej zaś – m.in. Ignacy Kamiński z Oraczewa. Obaj w swej twórczości nawiązywali między innymi do legend o Borucie. Zdaniem Jadwigi Grodzkiej, te legendy są „wkładem Łęczyckiego do literatury ludowej” (<em>Łęczycka sztuka ludowa</em>, [w:] <em>Ziemia Łęczycka. Szkice o teraźniejszości i przeszłości</em>, Łódź 1964, s. 173). To opowiadania o znanym w całej Polsce łęczyckim diable Borucie otwierają zbiór <em>Legendy łęczyckie</em>, zebrany i opracowany przez tę badaczkę kultury ludowej regionu, wydany w Łodzi w 1960 roku. Boruta jest obecny nie tylko w twórczości ludowej. W "Zaczarowanym kole" tak pisał o nim Lucjan Rydel, Pan Młody z "Wesela" Stanisława Wyspiańskiego:</p><p align="justify"><span style="font-size: 9pt; color: black; font-family: Verdana">„<span>Nie znasz mnie? Na Belzebuba!/ – To ty nie wiesz, błotna mszyco,/ Kto od czasów Lecha króla/ Rezyduje pod Łęczycą,/ Kto po dworach z szlachtą hula?/ Ko na fecie i na stypie,/ Przy sowitym traktamencie/ Oracje z rękawa sypie?/ (...)/ Nie wiesz, ty mizerny głąbie,/ Kto jest ów łęczycki śmiałek/ Do szklanki, do karabeli,/ Szlachcic – z końską nogą w bucie,/ Diabeł, co pije i rąbie?/ Nie słyszałeś, mylidrogo,/ O imci panu Borucie?!” </span></span></p><p align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_697_5" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 5</h3>\r\n <p>Boruta w kominie Muzeum w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/360x480-F2591.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 5" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/162x216-F2591.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 5" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/57x75-F2591.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 5 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 5</h3>\r\n <p>Boruta w kominie Muzeum w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/360x480-F2592.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 5" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/162x216-F2592.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 5" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/57x75-F2592.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 5 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 5</h3>\r\n\r\n <p>Diabły w Muzeum w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/640x480-F2593.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 5" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/288x216-F2593.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 5" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/100x75-F2593.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 5 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 5</h3>\r\n <p>Diabły w Muzeum w Łęczycy</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/640x480-F2594.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 5" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/288x216-F2594.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 5" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/100x75-F2594.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 5 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 5</h3>\r\n <p>Diabły w Muzeum w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/640x480-F2595.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 5" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/288x216-F2595.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 5" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/100x75-F2595.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 5 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 5</h3>\r\n <p>Diabły w Muzeum w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/360x480-F2596.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 5" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/162x216-F2596.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 5" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/57x75-F2596.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 5 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 5</h3>\r\n <p>Diabły w Muzeum w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/360x480-F2597.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 5" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/162x216-F2597.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 5" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/57x75-F2597.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 5 thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 5</h3>\r\n <p>Rzeźby w muzeum w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/640x480-F2409.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 5" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/288x216-F2409.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 5" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/100x75-F2409.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 5 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 5</h3>\r\n <p>Boruta chce przewrócić tumską katedrę; Muzeum w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/640x480-F2598.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 5" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/288x216-F2598.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 5" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/100x75-F2598.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 5 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 5</h3>\r\n\r\n <p></p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/640x360-F2410.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 5" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/288x162-F2410.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 5" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/100x57-F2410.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 5 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - kultura ludowa 5</h3>\r\n <p></p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/640x480-F2411.jpg" title="Łęczyckie - kultura ludowa 5" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/288x216-F2411.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 5" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/343/images/100x75-F2411.jpg" alt="Łęczyckie - kultura ludowa 5 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_697_5 = new gallery($(''gallery_697_5''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nKażde omówienie kultury ludowej regionu łęczyckiego zawiera choćby znikomy wybór opowieści o Borucie. Przytaczane są one także przez informatorów, np. p. Anna Baranowska nie tylko mówiła, że „Boruta chcioł kościół przewrócić. To są pazury jego na wieży odciśnięte, moge wom pokazać. Pod podłogą tam przechodził, do Łęczycy, do zamku. Tam przechodził, tam <sup>ł</sup>odrobioł cuda. Ludzi wyganioł, bił ich, tam cuda robił”, ale także podczas oprowadzania eksploratorek po tumskiej katedrze pokazała odciśnięte na wieży „pazury Boruty”. </p><p align="justify">Opowiastka pani Anny Baranowskiej nawiązuje do dwóch legend, mianowicie o przejściu podziemnym z katedry tumskiej do zamku w Łęczycy, oraz o przewracaniu przez Borutę tumskiego kościoła. Legendy te występują w wielu różnorodnych wariantach, co poświadcza zbiór Jadwigi Grodzkiej. Poniższe dwie legendy o przewracaniu tumskiego kościoła pochodzą właśnie z tego zbioru.</p><p align="justify">Czemu Boruta chciał kościół w Tumie przewrócić (w r. 1956 opowiedział Andrzej Góra, l. 81 z Tumu, [w:] <em>Legendy łęczyckie</em>, s. 33):</p><p align="justify">„Boruta się zakochał w zwykłej dziewczynie. Budowali kościół, a dziewczyna mu świciała, jak mogła, że budują karczmę i Boruta znosił kamienie. Jak się dowiedział, że to nie karczma będzie, a kościół, to chciał go przewrócić i ślady jego pazurów wyciśnięte w kamieniu są na wieży do dziś”.</p><p align="justify">Czemu Boruta chciał kościół w Tumie rozwalić (w r. 1957 opowiedział Józef Urbaniak, l. 45 z Góry Bełdrzychowskiej, op. cit, s. 34-35):</p><p align="justify">„Diabeł Boruta zakochał się w pannie. Chodził do niej, chciał się żenić, a ona mu powiedziała: – Dobrze, ale ślub muszę brać w nowym kościele. Diabeł w jedną noc kościół w Tumie postawił, a panna, która coś miarkowała, poszła do księdza i prosiła, żeby ksiądz kościół poświęcił. Boruta nic o tym nie wiedział. Na drugi dzień diabeł powiedział: – Kościół gotów.</p><p align="justify">Pojechali do ślubu. Młoda weszła naprzód, a diabeł nie mógł wejść, bo kościół był wyświęcany; więc ze złości chciał go rozwalić, chwycił za wieżę i jego łapy widać do dziś. </p><p align="justify">Legendę: O lochu z Łęczycy do Tumu (w r. 1959 opowiedział Stanisław Cyrek, l. 45 z Kozikówki, op. cit, s. 25)</p><p align="justify">„Słyszałem, że w dużej piwnicy w zamku łęczyckim zaraz na prawo były żelazne drzwi i był korytarz. Tym korytarzem chłopcy chodzili. Loch prowadził do Tumu i za wielkim ołtarzem był wylot, a pod bocznym wejściem do kościoła w Tumie było zejście do lochu.</p><p align="justify">W tym lochu w Łęczycy beczki ze złotem stały i stoją i Boruta nikomu do nich przystępu nie daje”. </p><p align="justify">Legendy z Łęczyckiego występują w różnych wariantach, są różnej długości, często też dostosowane do realiów współczesnych. Zainteresowanie budzi nie tylko Boruta, lecz także błota i trzęsawiska, zwierzęta, zwłaszcza ptaki na nich żyjące czy wyjątkowe na tym terenie polodowcowe wzniesienie w Górze św. Małgorzaty. Następującą legendę o tym wzniesieniu i nazwie Góra Św. Małgorzaty opowiedziała p. Teresa Sobczak, informatorka z Bogdańczewa: </p><p align="justify">„Prosze panią, tu legenda głosi, że, kiedyś święta Małgorzata, ona chodziła tak po wsiach i wszędzie ją, ona była, z bogatego rodu wychodziła, ale ona chciała to dziewictwo zachować i ona później wyszła sobie i tak chodziła. I wszędzie ona była wypędzana, a tu w Górze właśnie przyjeli ją i nawet, jakbyście państwo chcieli wiedzić, nawet teraz takie było w „Gościu”, „Niedzielnym”, że som tu dobrzy ludzie, tu są bardzo gościnni ludzie i te lu, ci ludzie ją przyjeli".</p><p align="justify">Kilka wariantów tej legendy rejestruje także Jadwiga Grodzka (op. cit., s. 55-57). Najładniejszym, najdłuższym z nich jest opowieść Tadeusza Twardowskiego, l. 27 ze wsi Zagaj (op. cit., s. 55-56):</p><p align="justify">„Od starych ludzi słyszałem.</p><p align="justify">Bardzo dawno temu przyszła w te strony święta Małgorzata, męczenniczka. Zmęczyła się długą drogą, zziębła i zgłodniała. W pierwszej wsi, gdzie chciała odpocząć, chłopy wyszczuli ją psami, w innych nikt jej nic nie dał, dopiero w tej, gdzie dzisiaj Góra św. Małgorzaty, przyjęli ją gościnnie chlebem i solą. Św. Małgorzata chciała się za to ludziom odwdzięczyć. Nie wiedziała jak. Spojrzała dokoła. A tu wszędzie równina, trzęsawiska i błota. Pomyślała święta Małgorzata: – Ludziom brakuje gór. I nocą przy świetle księżyca święta Małgorzata brała piasek z przypasanego fartuszka i usypała wielką górę na pamiątkę swojego pobytu i na podziękowanie ludziom. Jak kończyła sypać górę, zobaczył ją diabeł Boruta. I święta Małgorzata go spostrzegła. A jak spostrzegła, to zaczęła prędko uciekać, żeby jej diabeł nie dogonił. W Bryskach otrząsnęła z piachu fartuszek i z tego trocha piasku powstała maleńka górka, ledwo, ledwo.</p><p align="justify">W Górze stanął drewniany kościółek, a ten, co teraz stoi, to pobudowano w miejscu starego drewnianego.</p><p align="justify">W zakrystii są cztery obrazy: na pierwszym gospodarze szczują świętą Małgorzatę męczenniczkę psami, na drugim – przyjmują ją chlebem i solą, na trzecim – sypie górę przy świetle księżyca, na czwartym jest kościół w Górze”.</p><p align="justify">W końcowej części nagrania zawierającego legendę o Górze Świętej Małgorzaty pani Teresa Sobczak przytoczyła także żartobliwą opowiastkę o wsadzaniu przez chłopa i babę rury do pieca. Tego typu opowieści znane są ponadto ze szkoły, o czym świadczy kolejne nagranie „O głuchmanie”.</p><h4 class="nagłówek-4">Legendy, opowiastki – o nazwie Góra Świętej Małgorzaty, o dziurze </h4><p align="justify">\r\n\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s2\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T790.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T790.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </p><p align="justify"> </p><p align="justify"> </p><p align="justify">No ja akurat, ja tam i do chóru należałam i do asysty, więc wypożyczane były sukienki, bo była nawe<u>d u</u> nas, w Górze taka moda, że asysta była przepiękna, w kościele.</p><p align="justify"><em>To kiedy to się Pani ubierała?</em></p><p align="justify">Wielkanoc, Boże Ciało, odpust, trzynasty lipiec, to ju<u>ż j</u>e<u>z ni</u>eod, na niedziele nie przekładamy, tak do dzisiejszego dnia jest od zarania, jak tylko</p><p align="justify"><em>No bo to jest</em></p><p align="justify">Małgorzaty.</p><p align="justify"><em>Dlaczego miejscowość nazywa się Góra </em></p><p align="justify"><em>Świętej Małgorzaty?</em></p><p align="justify">Prosze panią, tu legenda głosi, że, kiedyś święta Małgorzata, ona chodziła tak po wsiach i wszędzie ją, ona była, z bogatego rodu wychodziła, ale ona chciała to dziewictwo zachować i ona później wyszła sobie i tak chodziła. I wszędzie ona była wypędzana, a tu w Górze właśnie przyjeli ją i nawet, jakbyście państwo chcieli wiedzić, nawet teraz takie było w „Gościu”, „Niedzielnym”, że som tu dobrzy ludzie, tu są bardzo gościnni ludzie i te lu, ci ludzie ją przyjeli.</p><p align="justify">No i późnij jeszcze taki:</p><p align="justify">Mówisz, że kuniec troche za gruby, wszak i ta dziura troche za mało. A baba: Co? Jak jo bym była na twoim miejscu, tobym ze sto razy już wepchała. No, pchej <sup>ł</sup>ofiaro, nie rób miny, dziura jak złoto, sama sie prosi i nie potrzeba tu wazeliny. Nerwowo wom nie wytrzymałam, co tam sie dzieje, pomyślałam sobie inne rzeczy, patrze, wielka ciekawość wy mnie wziła góre, patrze przez <sup>ł</sup>okno i własnym <sup>ł</sup>oczom nie wierze, a tam chłop z babą zwykłą do pieca wsadzają rure.</p><h4 class="nagłówek-4">O głuchmanie – opowieść ze szkoły </h4><p align="justify">\r\n\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s3\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T791.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T791.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </p><p align="justify"> </p><p align="justify"> </p><p align="justify">– O, dzień dobry sąsiedzie, cóż to, słuchocie muzyki?</p><p align="justify">– Tak, tak, słuchom muzyki.</p><p align="justify">– Ale jo wos pytom co innego.</p><p align="justify">– Co? Na jednego mie zapraszacie, z przyjemnością se gozołki wypije.</p><p align="justify">– Ale ja nie myśle wcale o tym.</p><p align="justify">– Potym? Może być i potym, niepilno mi przecie.</p><p align="justify">– E, sąsiad troche nie dosłyszy i z tego wychodzi ambaras.</p><p align="justify">– Ano, dlatego nie zaraz, bo czekam tu na kogoś, a umówiłem sie z nią właśnie.</p><p align="justify">– Mniejsza z tym. A jak tam waszyj córki zdrowie?</p><p align="justify">– Hy, romanse? Romanse to mi już nie w głowie, to nie dla mnie.</p><p align="justify">– Toż to można dostać z nim żółtaczki!</p><p align="justify">– Bliźniaczki? Tak, tak, bliźniaczki, dwóch ślicznych chłopczyków.</p><p align="justify">– Ciort swoje i dziod swoje, toż to istne kpiny!</p><p align="justify">– Ano mówili mi, że bydą krzciny, bydzie muzyka, dużo gości.</p><p align="justify">– Żegnom cie, stary bałwanie!</p><p align="justify">– Moje uszanowanie, moje uszanowanie.</p><p align="justify">– Toż to można dostać z nim gorączki!</p><p align="justify">– Całuje rączki, całuje rączki.</p><p align="justify">– Sąsiedzie, do licha ciężkiego, czy żeście sie wściekli?</p><p align="justify">– O, kure żeście upiekli, o, lubie, bardzo lubie kure.</p><p align="justify">– Uch, żeby cie pokręciło!</p><p align="justify">– Ano, bardzo mi było miło.</p><p align="justify">– Uch, żebyś diabła zjod, pieronie!</p><p align="justify">– Ano, powim żonie, przyjdziemy tu razym.</p><p align="justify">– Gwałtu, rety, szlag go trafi!</p><p align="justify">– Ona sama tu nie trafi.</p><p align="justify">– Uch, żebyś spuch, głuchmanie!</p><p align="justify">– Moje uszanowanie.</p><p align="justify">– Uch, żebyś spuch jak ta deska!</p><p align="justify">– Mm, bardzo miła sąsiadeczka, tylko że ma jeden feler, że troche przygłucho.</p><p align="justify"><em>Gdzie takie opowiadanie się mówiło?</em></p><p align="justify">To właśnie w szkole sie nauczyłam, w podstawówce, takie mieli śmy na, tam jakieś tam, akademia czy coś takiego, to we dwóch żeśmy występowali, i to, wie pani, to było było było i, później jakoś jak już tu, w osimdzisiątym, szóstym roku, piątym, w osimdzisiątym czwartym zawiązała sie, ta, znaczy do tej, bo tu mieliśmy kapele, i jak ja sie tam zapisałam do tej kapeli, to ja sobie to odtworzyłam, no i tak, wie pani, czy na dożynkach, czy na jakimś tam, coś tam było, to tam między innymy żeśmy wciskali coś takiego. O, nawet jak w Krzyżanowie byłam, też żeśmy byli na, na takim przeglądzie, to właśnie to już późnij wcisnełam. To wystarczy, że tak, sobie troche utrwale i to na pamięć. </p><p align="justify">Wśród zwyczajów i obrzędów rodzinnych najważniejsze były związane ze ślubem i weselem, które poprzedzone były zaręczynami i zapraszaniem gości. Kolejność czynności w samym dniu ślubu i wesela była dokładnie ustalona, poczynając od ubierania i przeprowadzania panny młodej do domu weselnego poprzez błogosławieństwo i pożegnanie aż po ceremonię zaślubin i wieńczącego ją wesela. Już podczas samego wesela najważniejsze były oczepiny, po których następowały zdawiny i wywoziny. Po weselu odbywały się poprawiny. Każdemu z tych obrzędów towarzyszyła muzyka i pieśni. Dawne zwyczaje zanikają bądź ewoluują, np. zwyczaj wywozin już w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku miał charakter zabawowy. Już wówczas dla żartu przebierano się za dziadów bądź za Cyganów, a do wozu, którym przez całą wieś jechali państwo młodzi z muzykantami, przywiązywano „krowę, cielę lub psa. Był to symboliczny posag panny młodej nawiązujący do dawnych przenosin, w czasie których przewożono jej wiano do domu męża”. (Jan Piotr Dekowski, Zbigniew Hauke, <em>Folklor Ziemi Łęczyckiej</em>, Warszawa 1981, s. 378). O takim zwyczaju, zwanym przewozinami, jako występującym jeszcze w drugiej połowie XX wieku opowiedziała p. Teresa Sobczak z Bogdańczewa. Informatorka zaśpiewała też piosenki weselne.</p><h4 class="nagłówek-4">O ślubie i weselu </h4><p align="justify">\r\n\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s4\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T787.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T787.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </p><p align="justify"> </p><p align="justify"> </p><p align="justify"><em>W jakie dni wesela były?</em></p><p align="justify">Kiedyś, kochanie, były niedziela. Na sumie to był rzymski ślub, raczej na nieszporach u nas.</p><p align="justify"><em>Jaka to była różnica?</em></p><p align="justify">Na sumie, to rzymski, to taka różnica, to ta była msza, m<sup>ł</sup>odzi to jakoś tam, ja już to nie pamiętam, wie pani, że osobno najpirw byli, później dopiro sie schodzili, na klęcznikach osobno klękali, no i sie schodzili, to była inna taka oprawa kościelna, a normalnie na nieszporach, no to były normalne śluby. W niedziele, i to ja pani powiem, tu w naszym rejonie to było, ja w szeździsiątym drugim roku brałam, to dopiero zaczyły sie w sobote, tak, że gdzieś do szeździsiątego, bo siostra brała w pińdziesiątym ósmym, i było w niedziele. I siostra jeszcze, jak brała, to jeszcze były bryki.</p><p align="justify"><em>A Pani? </em></p><p align="justify">A, to ja już połowa na połowe.</p><p align="justify">Pare zwrotków sie śpiewało, jak sie młoda ubrała, przychodziły muzykanty i wtedy im sie zaśpiewało przed kościołem. Pojechali do kościoła, przyjechali, to znowu było do kawy. No później była przerwa, tańce i do oczepin właśnie. A oczepiny, no to trwały dość długo. Tak sobie układałam zawsze, że jak zaczyłam ten wianek zdejmować, to tak sobie według piosenek sobie układałam, i dopiero tam, jak sie zdjeło, tu jest taka pioseneczka, że oddaj wianek mamie i podziękuj ładnie za jej wychowanie, no to sie w tym czasie dawało. Ten młody dziękował mamie, a później przyśpiewki takie, śmiszne nie śmiszne.</p><p align="justify"><em>Ale to może właśnie te związane z oczepinami?</em></p><p align="justify">Oczepinami, kochanie, dobrze, aniołku. Teraz tylko sie do oczepin śpiewa, tylko oczepiny są w modzie. No i późnij jeszcze taki, przebieram sie za, taką ciocie z Ameryki, takie prezenty, nie wiem, czy państwo żeście słyszeli.</p><p align="justify"><em>Nie.</em></p><p align="justify">Nie, to tam sie bierze różne, i miotłe, i łańcuszek i młodej tam majteczki, młodemu majteczki i buty oficery, i banana, i proszki od tego, od bólu głowy, co tam jeszcze, siteczko, wałka, no tam tysiące. No ja mam to spisane w tej chwili, bo, żeby to zapamiętać, bo już tera troche sie już nie śpiewa, bo młodzież tylko, no nie, a, albo muzykańci, a my, no to już stare, to już tam, to już teraz nie. </p><p align="justify"><em>A wianek kto zdejmował, Pani czy chrzestna?</em></p><p align="justify">Ja, nie, ja. Druhna obskakiwała już wszystko. Starsza druhna to prowadziła cały ten obrzęd.</p><p align="justify"><em>Ktoś jeszcze był do pomocy?</em></p><p align="justify">Starszy drużba to tam odpinał młodemu kwiata, i to wszystko. Umiał śpiewać, to łączył tam swoje jeszcze trzy grosze, a nie umiał, to tylko aby mówił, żeby na niego nie śpiewać.</p><p align="justify"><em>I taką druhną mogła być osoba obca?</em></p><p align="justify">Tak, tak, tak. Obca, najczęściej właśnie tu w tych okolicach, no to ja, jeszcze jako mężatka już, to jeszcze chodziłam, jeszcze chodziłam, jeszcze teraz, bo ja wiem ile, z dziesięć lat temu. No i jeszcze musze państwu powiedzieć, że ju, na przyszły rok u rodziny: ciociu, ty musisz prowadzić całe wesele. Ja mówie: dejcie mi spokój, ani mój wygląd już nie pasuje na to. Nie, ty jesteś posadzona koło młodych i ty musisz jim to wszystko. Ja mówie: no nie wim, czy se poradze, czy nie.</p><h4 class="nagłówek-4">Wesela ciąg dalszy, przewoziny </h4><p align="justify">\r\n\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s5\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T788.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T788.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </p><p align="justify"> </p><p align="justify"> </p><p align="justify">A wesela to były przeróżne, przebirało sie, a najczęściej to ja sie przebierałam na Cyganke, ton zmienia<sup>ł</sup>am cygański, tam nie wiedzia<sup>ł</sup>am słów, ale tam po swojymu tam dziargotałam, wie pani, to było cały ubaw, bo to nie tak jak teraz, że godzina czwarta rano, piąta, szósta; wesele trwało do dwunastej, do pierszej po obiedzie. A ranek był najlepszy, każdy czekał tego ranka, bo były przewoziny.</p><p align="justify"><em>A co to są przewoziny?</em></p><p align="justify">Przewoziny, kochanie, to tak, ubirali w wóz konia, tam sie kładło różne tam, a to pralki jak takie tarki jeszcze ręczne, a to garki, a to to, wsadzało sie młodych, muzykanty, starszo druhna i sie jechało przez całą wieś czy tam, bo tak kiedyś to były przecież nie tak jak tera w salach czy w restauracjach. Normalnie w domach były. Budowało sie szałasy do tańca czy coś takiego. To, wie pani, to były te przewoziny, muzykańci wsiadali, grali całą droge, najpierw grali „Kiedy ranne wstają zorze”, wychodziło wszystko, całe wesele wychodziło na dwór, wysłuchały tej pieśni, no i wtedy chłopy tam ubiyrały tyn wóz i wio, młodych na ten wóz, a czasami na taczki, a czasami, wiy pani, na jakąś bryke, no, co tam było podręczne. Jak sie przyjyżdżało, to później znowu cuda wianki, znowu tam, ja też, tego mi nie brakowało, jak człowiek był młody, brałam se drugiego tam do siebie, to jakigo Cygana i wtedy sie bojerowało, to już sie wtedy i wróżyłam piąte przez dziesiąte. Znałam, to tam mniej więcej coś mówiłam, do śmichu, do żartu, a nieroz to tak sie wszystko śmiało, że nie wiem. Byliśmy kiedyś na weselu, miałam taką dobrą dziewczyne, kompanke, no i żeśmy bryke ubrali, tam, żeśmy kończyny nasiali, w prześciradło żeśmy owineli, z tyłu psa. No i tak żeśmy wyrwali jakigoś konika, taki że jak sie go batem rzuciło, to on ogonem machnoł i se szed wolno, o to nam chodziło, no i na tą bryke, i wie pani i przez wieś, znowu przyjechaliśmy, wróżenie, cudowanie, to było, to było wtedy najlepsze wesele, każdemu sie to najlepij podobało.</p><p align="justify"><em>A w czym Pani brała ślub?</em></p><p align="justify">U nas wszystko w białyj sukni. Ale młoda już biała, bialutka, na biało ubrana. Był moment, że były i krótkie sukieneczki też. To właśnie zaczeły sie troche krótkie, ale to szybko znikły, bo każdy mówi, że nie ma jak młoda jest w długiej sukni, no i pozostała ta długa, do dzisiejszego dnia, som długie właśnie. No jeszcze kiedyś jak moja siostra brała ślub i ja, to ile druhen, tyle drużbów. No i dziewczyny były na jednakowo ubrane i taki śpaler za młodymi szed. Nie było jeszcze chlebków, tak jak teraz, że tam dzieciaki idom. Przed młodymi dzieci idom, chłopczyk i dziewczynka, i chłopczyk niesie wino, a dziewczynka chlebek. A nawet jeszcze, już teraz taka, w niektórych oczywiście, że jest poduszeczka i tam som obrączki. Bo w zasadzie niós starszy drużba obrączki, podawał księdzu.</p><p align="justify"><em>Czy są jeszcze drużbowie nadal?</em></p><p align="justify">To jest tak zwany, już tera drużbów nie mówią, tylko świadkowie, tylko dwoje.</p><p align="justify"><em>To świadek, a kobieta jak?</em></p><p align="justify">Jako świadkowa.</p><h4 class="nagłówek-4">Piosenki weselne </h4><p align="justify">\r\n\r\n <!--[if IE]><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none''><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' style=''margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height:20px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none;background-color: #818947''><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN=''2'' ROWSPAN=''2''>\r\n <object id=s6\r\n classid=''clsid:D27CDB6E-AE6D-11cf-96B8-444553540000''\r\n codebase=''http://download.macromedia.com/pub/shockwave/cabs/flash/swflash.cab#version=9.0.115'' \r\n width=''288'' height=''20''>\r\n <param name=bgcolor value=''#818947''>\r\n <param name=movie value=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''>\r\n <param name=allowfullscreen value=''true''>\r\n <param name=allowscriptaccess value=''always''>\r\n <param name=''flashvars'' value=''file=images/stories/mp3/T789.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''>\r\n <param name=''wmode'' value=''transparent''>\r\n <embed name=''player1'' \r\n type=''application/x-shockwave-flash'' \r\n pluginspage=''http://www.macromedia.com/go/getflashplayer'' \r\n width=''288'' height=''20'' \r\n bgcolor=''#818947'' \r\n src=''http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mediaplayer/player.swf''\r\n allowfullscreen=''true''\r\n allowscriptaccess=''always''\r\n wmode=''transparent''\r\n flashvars=''file=images/stories/mp3/T789.mp3&backcolor=818947&frontcolor=eaf2b9&lightcolor=eaf2b9&screencolor=818947&fullscreen=true&controlbar=bottom''></embed></object>\r\n\r\n </TD><TD WIDTH=''1'' VALIGN=''TOP'' STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r2.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD STYLE=''background-image: url(r4.gif)''><IMG SRC=''r4.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r5.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD STYLE=''background-image: url(r6.gif)''><TABLE WIDTH=''100%'' CELLSPACING=''0'' CELLPADDING=''0'' BORDER=''0''><TR><TD WIDTH=''100%''><IMG SRC=''r6.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD><TD WIDTH=''1900''></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH=''1''><IMG SRC=''r7.gif'' BORDER=''0'' WIDTH=''10'' HEIGHT=''10''></TD></TR><TR><TD></TD></TR></TABLE><P style=''text-align:justify''>\r\n </p><p align="justify"> </p><p align="justify"> </p><p align="justify">Przed oczepinami:</p><p align="justify"><em>Czy mi pozwolicie do wianeczka śpiewać,</em></p><p align="justify"><em>Jeśli pozwolicie, proszę posłuchajcie,</em></p><p align="justify"><em>Ja będę śpiewała, muzykańci grajcie.</em></p><p align="justify"><em>Na samym początku śpiewania mojego</em></p><p align="justify"><em>Życzę młodej parze szczęścia najlepszego,</em></p><p align="justify"><em>Szczęścia najlepszego i moc powodzenia,</em></p><p align="justify"><em>By się wam spełniły te moje życzenia.</em></p><p align="justify">Gdzieś miałam właśnie ten zeszyt swój.</p><p align="justify"><em>Podajcie mi teraz dwa białe talerze,</em></p><p align="justify"><em>Jeden na wianeczek, a drugi na róże.</em></p><p align="justify"><em>I tu go kładę przed tobą na stole,</em></p><p align="justify"><em>A ty, Kasieńko, pożegnaj go czule.</em></p><p align="justify"><em>Będziesz płakała jak rodnej matki,</em></p><p align="justify"><em>Gdy cię obsiądą maleńkie dziatki,</em></p><p align="justify"><em>A teraz ty, młody, weź go z lewej strony,</em></p><p align="justify"><em>Żebyś pomyślał, że masz go od żony.</em></p><p align="justify"><em>A teraz ty, Janku, oddaj wianek mamie</em></p><p align="justify"><em>I podziękuj ładnie za jej wychowanie.</em></p><p align="justify"><em>Gdy młody dziękował, ona się spojrzała,</em></p><p align="justify"><em>Ostatnia już chwila, z wiankiem się rozstała.</em></p><p align="justify"><em>Nie płacz, nie żałuj młodego roku, </em></p><p align="justify"><em>Bo masz już męża przy swoim boku,</em></p><p align="justify"><em>Nie płacz, nie żałuj wianka mercianego,</em></p><p align="justify"><em>Dostałaś mężulka z domu porządnego.</em></p><p align="justify"><em>A wianek merciany to znaczy z merty?</em></p><p align="justify">Nie, no jak ta młoda była. Merciany, czyli czysty, jako panienka czysta.</p><p align="justify"><em>A zna Pani takie ziele, merta albo mirta?</em></p><p align="justify">Tak.</p><p align="justify"><em>Dla mnie merciany wianek to właśnie z tej merty, tak?</em></p><p align="justify">Mhy, tylko że to w piosence jest tak, a przecież już nie każdy mercianygo wianko plot, bo se kupował gotowy, nie? no, ale to jest taka pioseneczka, piosenka. </p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=708&Itemid=39">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=696&Itemid=39">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 1, 0, 0), ('leczyckie-literatura', 'leczyckie', 'Literatura', 60000, '<p> </p>\r\n<h1>Literatura</h1>\r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td align="left" width="70%" valign="top" colspan="2"><span class="small">Alina Kępińska </span> </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <h3>Literatura dialektologiczna:</h3>\r\n <p>Karol Dejna, <em>Dialekty polskie</em>, Wrocław 1973.</p>\r\n <p>Maria Kamińska, <em>Gwary Polski centralnej</em>, Wrocław 1968.</p>\r\n <p>Kazimierz Nitsch, <em>Z historii narzecza małopolskiego, </em>[w<em>:</em>]<em> Symbolae grammaticae in honorem J. Rozwadowski, </em>t. II, Kraków 1928, s. 451-465.</p>\r\n <p>Kazimierz Nitsch, <em>O atlas językowy województwa łódzkiego</em>, Rocznik Historyczny, Łódź 1930.</p>\r\n <p>Kazimierz Nitsch, <em>Wybór polskich tekstów gwarowych</em>, wyd. drugie, zmien. przez autora, Warszawa 1960.</p>\r\n <p>Jerzy Reichan, <em>Gwary polskie w końcu XX w.</em>, [w:] <em>Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci</em>, pod red. Walerego Pisarka, Kraków 199, s. 262-278.</p>\r\n <p>Zdzisław Stieber, <em>Izoglosy gwarowe na obszarze dawnych województw łęczyckiego i sieradzkiego</em>. Z 8 mapami, Kraków 1933.</p>\r\n <p>Anna Strokowska, <em>Pogranicze językowe wielkopolsko-mazowieckie</em>, Łódź 1978.</p>\r\n <p>Mieczysław Szymczak, <em>Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim</em>, Cz. 1 – 8, Wrocław 1962-1973.</p>\r\n <p>Mieczysław Szymczak, <em>Gwara Domaniewka i wsi okolicznych w powiecie łęczyckim</em>, Łódź 1961.<em> </em></p>\r\n <p>Stanisław Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej</em>, wyd. 7, Warszawa 1984.</p>\r\n <p> </p>\r\n <h3>Literatura historyczna, etnograficzna i inna:</h3>\r\n <p><em>Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku</em>, pod red. Stanisława Trawkowskiego, t. 5. <em>Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku</em>, pod red. Henryka Rutkowskiego opracowali Krzysztof Chłapowski, Anna Dunin-Wąsowiczowa, Stefan K. Kuczyński, Kazimierz Pacuski, Elżbieta Rutkowska, Stanisław Trawkowski, Małgorzata Wilska, Warszawa 1998, cz. 1. <em>Mapy, plany</em>, cz. 2. <em>Komentarz, indeksy</em>.</p>\r\n <p><em>Brzeziny. Dzieje miasta do 1995 roku</em>, red. Kazimierz Badziak, Łódź – Brzeziny 1997.</p>\r\n <p align="justify">Zbigniew Ciekliński, <em>Zabytki Ziemi Łęczyckiej</em>, [w:] <em>Ziemia Łęczycka. Szkice o teraźniejszości i przeszłości</em>, Łódź 1964, s. 141-168.</p>\r\n <p>Jan Piotr Dekowski, Zbigniew Hauke, <em>Folklor Ziemi Łęczyckiej</em>, Warszawa 1981.</p>\r\n <p>Jan Dylik, <em>Ukształtowanie powierzchni i podział na krainy podłódzkiego obszaru</em>, Łódź 1948.</p>\r\n <p>Jan Dylik, <em>Województwo ze stolicą bez antenatów. Geografia historyczna województwa łódzkiego</em>, Łódź 1971.</p>\r\n <p>Zygmunt Gloger, <em>Geografia historyczna ziem dawnej Polski. W tekście 63 autentycznych rycin</em>, Kraków 1903.</p>\r\n <p>Zygmunt Gloger, <em>Encyklopedia staropolska</em>, t. I, Warszawa 1972.</p>\r\n <p align="justify">Wiktoryn Grąbczewski, <em>Łęczyckie bajanie o Borucie panie</em>, Warszawa 1990.</p>\r\n <p align="justify"><em>Legendy łęczyckie</em>. Zebrała i opracowała Jadwiga Grodzka, Łódź 1960.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-top: 0.49cm; margin-bottom: 0.49cm;">Jadwiga Grodzka, <em>Łęczyca i okolice</em>, Łódź 1972.</p>\r\n <p align="justify">Jadwiga Grodzka, <em>Łęczycka sztuka ludowa</em>, [w:] <em>Ziemia Łęczycka. Szkice o teraźniejszości i przeszłości</em>, Łódź 1964, s. 169-179.</p>\r\n <p><em>Ilustrowany atlas Polski. Nasza ojczyzna – mapy, informacje, krajobrazy</em>, red. prowadzący Barbara Karpińska, Elżbieta Maissner, wyd. 3, Reader’s Digest, Warszawa 2006.</p>\r\n <p align="justify"><em>Łęczyca. Dzieje miasta w średniowieczu i w XX wieku. Suplement do monografii miasta</em>, red. Janusz Szymczak, Łęczyca – Łódź 2003.</p>\r\n <p align="justify"><em>Łęczyca. Monografia miasta do 1990 roku</em>, pod red. Ryszarda Rosina, Łęczyca 2001.</p>\r\n <p align="justify">Andrzej Nadolski, <em>Łęczyca we wczesnym średniowieczu</em>, [w:] <em>Ziemia Łęczycka. Szkice o teraźniejszości i przeszłości</em>, Łódź 1964, s. 67-89.</p>\r\n <p>Elżbieta Piskorz-Branekova, <em>Polskie stroje ludowe</em>. <em>Część druga trzytomowego dzieła opisującego stroje noszone na terenie Polski</em>, Warszawa 2007 (o stroju łęczyckim, s. 226-237).</p>\r\n <p><em>Rocznik Statystyczny Województw 2007 GUS</em>, red. gł. Halina Dmochowska, Warszawa 2007.</p>\r\n <p>Henryk Rutkowski, <em>Granice państwowych jednostek terytorialnych</em>, [w:] <em>Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku</em>, pod red. Stanisława Trawkowskiego, t. 5. <em>Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku</em>, pod red. Henryka Rutkowskiego opracowali Krzysztof Chłapowski, Anna Dunin-Wąsowiczowa, Stefan K. Kuczyński, Kazimierz Pacuski, Elżbieta Rutkowska, Stanisław Trawkowski, Małgorzata Wilska, Warszawa 1998, cz. 2. <em>Komentarz, indeksy</em>, s. 26-29.</p>\r\n <p>Małgorzata Wilska, <em>Środowisko geograficzne</em>, [w:] <em>Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku</em>, pod red. Stanisława Trawkowskiego, t. 5. <em>Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku</em>, pod red. Henryka Rutkowskiego opracowali Krzysztof Chłapowski, Anna Dunin-Wąsowiczowa, Stefan K. Kuczyński, Kazimierz Pacuski, Elżbieta Rutkowska, Stanisław Trawkowski, Małgorzata Wilska, Warszawa 1998, cz. 2. <em>Komentarz, indeksy</em>, s. 19-25.</p>\r\n <p>Stanisław Zajączkowski, <em>Studia nad terytorialnym formowaniem ziemi łęczyckiej i sieradzkiej</em>, Łódź 1951.</p>\r\n <p align="justify">Stanisław Zajączkowski, W sprawie plemion Łęczycan i Sieradzan, Slavia Antiqua 1953, t. 4,</p>\r\n <p>Stanisław Zajączkowski, Zajączkowski Stanisław Marian, <em>Materiały do słownika geograficzno-historycznego dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej</em>, cz. 1. <em>(Abramowce – Mzurki)</em>, cz. 2. <em>(Nacki – Żywocin oraz dodatek i uzupełnienia)</em>, Łódź 1966-1970.</p>\r\n <p align="justify"><em>Ziemia Łęczycka. Szkice o teraźniejszości i przeszłości</em>, Łódź 1964.</p>\r\n <p align="justify"> </p>\r\n <h3>Strony internetowe poświęcone Łęczyckiemu:</h3>\r\n <p align="justify"><a href="http://www.leczyca.pl/">http://www.leczyca.pl</a></p>\r\n <p align="justify"><a href="http://powiatleczycki.republika.pl/">http://powiatleczycki.republika.pl</a></p>\r\n <p align="justify"><a href="http://zamek.leczyca.pl/">http://zamek.leczyca.pl</a></p>\r\n <p align="justify"><a href="http://pthlodz.uni.lodz.pl/dydaktyka/papiernik/htm">http://pthlodz.uni.lodz.pl/dydaktyka/papiernik/htm</a></p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p><span class="article_seperator"> </span></p>\r\n<table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev"><a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=697&Itemid=39">« poprzedni artykuł</a></th>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n<p> </p>', 0, 0, 0), ('leczyckie-region-dzis', 'leczyckie', 'Region dziś', 30000, '<div id=''left_side''>\r\n <h1>Region dziś</h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Alina Kępińska </span>\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n\r\n <p align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_712_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - region dziś</h3>\r\n <p>Województwo łęczyckie w XVI w. i współczesny powiat łęczycki</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/335/images/640x464-M241.jpg" title="Łęczyckie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/335/images/288x209-M241.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/335/images/100x73-M241.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łęczyckie - region dziś</h3>\r\n <p>Ratusz w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/335/images/360x480-F2508.jpg" title="Łęczyckie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/335/images/162x216-F2508.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/335/images/57x75-F2508.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - region dziś</h3>\r\n\r\n <p>Ratusz w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/335/images/640x480-F2509.jpg" title="Łęczyckie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/335/images/288x216-F2509.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/335/images/100x75-F2509.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - region dziś</h3>\r\n <p>Ratusz w Łęczycy</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/335/images/640x480-F2510.jpg" title="Łęczyckie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/335/images/288x216-F2510.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/335/images/100x75-F2510.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - region dziś</h3>\r\n <p>Ratusz w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/335/images/640x480-F2511.jpg" title="Łęczyckie - region dziś" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/335/images/288x216-F2511.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/335/images/100x75-F2511.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - region dziś</h3>\r\n <p>Ratusz w Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/335/images/640x480-F2512.jpg" title="Łęczyckie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/335/images/288x216-F2512.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/335/images/100x75-F2512.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - region dziś</h3>\r\n <p>Pola uprawne pod Łęczycą</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/335/images/640x480-F2513.jpg" title="Łęczyckie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/335/images/288x216-F2513.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/335/images/100x75-F2513.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_712_1 = new gallery($(''gallery_712_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nDziś Łęczyckie, utożsamiane tu z dawnym przedrozbiorowym województwem łęczyckim, pod względem administracyjnym nie jest jednolitym odrębnym regionem. Ziemie dawnego województwa wchodzą w skład kilku powiatów utworzonego w r. 1999 województwa łódzkiego; tylko nieduży skrawek północno-zachodni należy do dzisiejszego województwa wielkopolskiego. Za czasów I Rzeczypospolitej, czyli np. w XVI w. sama Łódź (ówczesna nazwa to Łodzia) i jej okolice leżały w województwie łęczyckim.</p><p align="justify">Współczesny powiat łęczycki jest znacznie okrojony w porównaniu z dawnym województwem łęczyckim, co obrazuje mapa dawnego województwa łęczyckiego i współczesnego powiatu łęczyckiego. Centrum Łęczyckiego stanowiły i stanowią ziemie dzisiejszego powiatu łęczyckiego. </p><p align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_712_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Panorama Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/640x480-F2514.jpg" title="Łęczyckie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/288x216-F2514.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/100x75-F2514.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łęczyckie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Panorama Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/640x480-F2515.jpg" title="Łęczyckie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/288x216-F2515.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/100x75-F2515.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - region dziś 2</h3>\r\n\r\n <p>Panorama Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/640x480-F2516.jpg" title="Łęczyckie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/288x216-F2516.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/100x75-F2516.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Panorama Łęczycy</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/640x480-F2517.jpg" title="Łęczyckie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/288x216-F2517.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/100x75-F2517.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Panorama Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/640x480-F2518.jpg" title="Łęczyckie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/288x216-F2518.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/100x75-F2518.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Widok z wieży zamkowej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/640x480-F2519.jpg" title="Łęczyckie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/288x216-F2519.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś 2" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/100x75-F2519.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Widok z wieży zamkowej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/640x480-F2520.jpg" title="Łęczyckie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/288x216-F2520.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/100x75-F2520.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Widok z wieży zamkowej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/640x480-F2521.jpg" title="Łęczyckie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/288x216-F2521.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/100x75-F2521.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łęczyckie - region dziś 2</h3>\r\n <p>Widok z wieży zamkowej</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/640x480-F2522.jpg" title="Łęczyckie - region dziś 2" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/288x216-F2522.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś 2" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/336/images/100x75-F2522.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś 2 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_712_2 = new gallery($(''gallery_712_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nBadane wsie leżą w powiecie łęczyckim, toteż dane z tego powiatu są tu istotne. Powierzchnia powiatu to 773 km<sup>2</sup>, a liczba ludności w roku 2006 wynosiła 53317 mieszkańców, co daje 69 osób na 1 km<sup>2</sup>. Pod względem powierzchni jest to średni powiat w województwie łódzkim, natomiast pod względem gęstości zaludnienia – jeden z pięciu najmniejszych w tym województwie. Granice powiatu łęczyckiego zmieniały się w historii; największy obszarowo był powiat łęczycki w województwie łódzkim, istniejący w okresie międzywojennym (na obszarze ponad 1300 km<sup>2</sup> mieszkało wówczas 147 600 ludzi), obecny zaś, istniejący od 1 I 1999 r., jest najmniejszym, a liczba mieszkańców zmniejsza się w wyniku ujemnego przyrostu naturalnego. W latach 1998-2003 ubytek ten wyniósł około 4 tys. Ludzi.</p><p align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_712_3" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - region dziś</h3>\r\n <p>Panorama Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/141/images/640x480-F2416.jpg" title="Łęczyckie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/141/images/288x216-F2416.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/141/images/100x75-F2416.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łęczyckie - region dziś</h3>\r\n <p>Panorama Łęczycy</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/141/images/640x480-F2417.jpg" title="Łęczyckie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/141/images/288x216-F2417.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/141/images/100x75-F2417.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - region dziś</h3>\r\n\r\n <p>Okolice Łodzi, dawne województwo łęczyckie</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/141/images/640x480-F2418.jpg" title="Łęczyckie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/141/images/288x216-F2418.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/141/images/100x75-F2418.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łęczyckie - region dziś</h3>\r\n <p>Okolice Łodzi, dawne województwo łęczyckie</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/141/images/640x480-F2419.jpg" title="Łęczyckie - region dziś" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/141/images/288x216-F2419.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/141/images/100x75-F2419.jpg" alt="Łęczyckie - region dziś thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_712_3 = new gallery($(''gallery_712_3''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nJest to powiat rolniczy, o małym uprzemysłowieniu, z wysoką stopą bezrobocia i brakiem możliwości zatrudnienia dla absolwentów szkół średnich i wyższych, co powoduje dużą migrację ludności. Szansą dla regionu jest zlokalizowanie w Łęczycy jednej z 10 podstref rozproszonej Łódzkiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, utworzonej w 1997 roku na okres 20 lat, co stwarza warunki do prowadzenia działalności gospodarczej na specjalnych zasadach.</p><p align="justify">Łęczyca jest jednym z miast założycieli Stowarzyszenia Miast Króla Kazimierza Wielkiego, powołanego 29 IV 2008 r. w związku z przypadającą w 2010 roku 700-rocznicą urodzenia w Kowalu na Kujawach jednego z największych królów Polski - Kazimierza Wielkiego. Ziemia łeczycka była wówczas jednym z ważniejszych regionów Polski.</p><p align="justify">Dziś stolica regionu to niewielkie, liczące ok. 16 tys. mieszkańców, „spokojne miasteczko nad Bzurą, ośrodek niewielkiego zagłębia rud żelaza i drobnego przemysłu. Warto tu obejrzeć kościół parafialny wybudowany w XVI wieku i przebudowany w okresie baroku, klasztor i kościół Bernardynów z XVII wieku oraz pełne wdzięku neoklasyczne kamienice w centrum miasta. W pobliżu znajduje się godny odwiedzenia rezerwat Błonie, gdzie na obszarze ponad 20 ha można podziwiać silnie zasolone torfowisko o ciekawej szacie roślinnej” (zob. niżej <em>Ilustrowany atlas Polski</em>). </p><p align="justify"> </p><p>Dane statystyczne za:</p><p align="justify"><em>Ilustrowany atlas Polski. Nasza ojczyzna – mapy, informacje, krajobrazy</em>, Wyd. Reader’s Digest, Warszawa 2006, s. 166.</p><p><em>Przewodnik po Łęczycy i regionie łęczyckim</em>, Łęczyca 2005. </p><p><em>Rocznik Statystyczny Województw 2007 GUS</em>, red. gł. Halina Dmochowska, Warszawa 2007, s. 194-196.</p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=714&Itemid=39">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=710&Itemid=39">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 1, 0, 0), ('leczyckie-slowniki', 'leczyckie', 'Słowniki gwarowe', 70000, '<h1>Słowniki gwarowe</h1><div class="fonetycznie">\r\n\r\n<p class="autor">Halina Karaś</p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><b><span style="line-height: 150%; font-size: 14pt">Słowniki gwar łęczyckich</span></b></div>\r\n<div style="line-height: 150%"><b><i> </i></b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><span style="line-height: 150%">Z Łęczyckiego pochodzi naukowy, niezwykle obszerny, pełny słownik gwary jednej wsi – Domaniewka autorstwa Mieczysława Szymczaka, językoznawcy – autochtona, który przedstawiam niżej. Gwary Łęczyckiego uwzględnia też opracowanie </span>Karola Dejny <i>Słownictwo ludowe z terenów województw kieleckiego i łódzkiego</i>, które należy uznać za największy zbiór leksyki gwar Małopolski środkowo-północnej. Obejmuje pod względem dialektalnym Kielecczyznę, Łęczyckie i część Sieradzkiego. O słowniku Dejny zob. <a href="?l1=&l2=&l3=&l4=leczyckie-slowniki">Słowniki gwarowe Kieleckie</a>.</div>\r\n<div style="line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"> </div>\r\n<div style="line-height: 150%"><b><i> </i></b></div>\r\n<div style="line-height: 150%"><b><i><span style="line-height: 150%; font-size: 14pt">Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim </span></i></b><b><span style="line-height: 150%; font-size: 14pt">Mieczysława Szymczaka</span></b></div>\r\n<div> </div>\r\n<p><a title="Okładka słownika gwary Domaniewka Mieczysława Szymczaka" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg\\hka\\SG088.gif"><img alt="" width="247" height="216" src="cmsimg\\hka\\SG088.gif" /></a></p>\r\n<div style="line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><i>Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim </i>Mieczysława Szymczaka został opublikowany w latach 1962-1973 w ośmiu częściach (Część I: A – E, Wrocław-Warszawa-Kraków 1962; Część II: F – J, Wrocław-Warszawa-Kraków 1964; Część III: K – Ł, Wrocław-Warszawa-Kraków 1964; Część IV: M – Ń, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965; Część V: O – Pś, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967; Część VI: Pš – S, Wrocław-Warszawa-Kraków 1969; Część VII: Ś – V’, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970; Część VIII: Z – Ž, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1973). Łącznie liczy 1226 stron.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Jest to słownik pełny, czyli nieograniczony tylko do leksyki typowo gwarowej, lokalny, rejestrujący słownictwo jednej wsi z Łęczyckiego, tj. z obszaru pogranicza małopolsko-wielkopolsko-mazowieckiego, synchroniczny, obrazujący leksykę początku II poł. XX wieku. SzymSGD ma układ haseł alfabetyczny, zawiera ich ok. 29 000. Opracowany przez dialektologa – autochtona ma ogromną wartość naukową jako pełny, do dziś największy zbiór leksyki jednej wsi (dla porównania słownik Kucały ma ok. 7 000 haseł), por. np. opinię Mariana Kucały:</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">[..] jest to słownik dość niezwykły. Niezwykły przez swoją objętość i zawartość. [...] Słownik M. Szymczaka jest imponującym zbiorem słownictwa z jednej wsi w Polsce centralnej, słownictwa używanego w tej wsi na początku drugiej połowy XX wieku. Stan opracowania poszczególnych haseł nasuwa cały szereg uwag, zarówno o stronach dodatnich, jak i o niedociągnięciach i niekonsekwencjach. Największą zaletą tego opracowania [...] jest na ogół dokładne określanie znaczeń wyrazów i bogata dokumentacja tekstowa. [...] Słownik M. Szymczaka jest poważnym osiągnięciem w dziedzinie leksykografii gwarowej i pozostanie niewątpliwie na długie lata najobszerniejszym i najbardziej szczegółowym słownikiem jednej gwary w Polsce (Kucała 19??: 102-103, 107)</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Wśród wad słownika Marian Kucała (1963: 102-106) wymienił przede wszystkim nadmierne poszerzenie listy haseł przez uwzględnienie leksyki ogólnopolskiej, nie tylko wspólnej z gwarami, ale także tej najnowszej, niezadomowionej w gwarze, prawdopodobnie nieużywanej lub używanej okazjonalnie, brak przemyślanego systemu odsyłaczy, trudności z odszukiwaniem niektórych haseł ze względu na ich postać gwarową przy braku odpowiednich odsyłaczy, niekonsekwencję w podawaniu wariantów fonetycznych w główce hasła oraz w przytaczaniu formy D. lp. rzeczowników (końcówka lub zakończenie, czasem pełna forma), rzadkie przykłady niezadawalającego objaśniania znaczeń.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Mieczysław Szymczak opracował słownik gwary Domaniewka na podstawie wieloletnich samodzielnie prowadzonych badań (lata 1950-1957), w czym niewątpliwie pomagała mu doskonała znajomość tej gwary wyniesiona z domu rodzinnego. Tak duża liczba haseł wynika m.in. z opracowywania osobno wszystkich czasowników różniących się aspektem (zarówno par prefiksalnych, jak i sufiksalnych), wszystkich czasowników z <i>się</i>, wszystkich wariantów słowotwórczych wyrazu.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Właściwą część słownikową poprzedza krótki wstęp (s. 5-9), w którym znalazł się opis wsi i pobieżne tylko omówienie zawartości słownika oraz wykaz. Zastosowane zasady redakcyjne i strukturę słownika można zatem poznać dopiero po lekturze większych jego fragmentów. </div>\r\n<p><a title="Wybrana strona słownika gwary Domaniewka Mieczysława Szymczaka" rel="lightbox" style="margin-top: 5px; float: left; clear: left; margin-right: 5px" href="cmsimg\\hka\\SG089.gif"><img alt="" width="247" height="216" src="cmsimg\\hka\\SG089.gif" /></a></p>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">Budowa artykułu hasłowego jest następująca:</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">1) wyraz hasłowy w wersji gwarowej w transkrypcji fonetycznej, jednowyrazowy, np. <i>skru</i><i>ʒyńe</i>, <i>skrumnoś</i>, <i>skrynćić</i>, <i>skubnyć </i>(ogp. skrócenie, skromność, skręcić, skubnąć);</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">2) ewentualne warianty fonetyczne wyrazu hasłowego, np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ma</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">drovać || mańdrovać </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(rzadz.); <i>mašerovać || maśerovać || mašyrovać</i>;<i> maśelńica || maśńica</i>; </span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ometra || </span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">umetra || </span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">e</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ometra || </span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">e</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">umetra || </span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ǵ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">e</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ometra</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">; <i> </i></span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">niekiedy także morfologiczne (np. inny typ odmiany, inny derywat), por.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">nas</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">uχovać</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"> a. <i>nas</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">uχ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">yvać</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">; <i>-ue</i>, <i>-ue</i>, <i>-ovoṷ</i> a. <i>-yvoṷ</i>; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">prazoḱi </span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">|| prazoχ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">y </span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">|| prazuχy, -uf </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">pl.t. ‘gotowane kartofle tłuczone z mąką’;</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">3) informacja gramatyczna, podstawowa fleksyjna, konsekwentnie podawana, choć niepełna, zawsze końcówki lub zakończenie D. lp. albo pełne formy przy rzeczownikach, formy 1. i 2. os. cz. ter. czasowników (dość regularnie, ale nie zawsze), także podawane trojako (końcówki, zakończenia lub pelne formy), por. np. </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">naspać śe</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, <i>naś</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṕ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">iš śe</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, <i>naś</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṕ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">i śe</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, <i>naspo</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"> śe</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">; ale: <i>nasmro</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ić</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, <i>-e</i>, <i>-iš</i>, <i>-i</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">; ale: <i>natoropać śe</i>, <i>-pe śe</i>, <i>-</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṕ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">eš śe</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, <i>-po</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"> śe</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin-left: 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷogńo</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ḿ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">e</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">š</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, -e</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ž</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">a</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">; ale: <i>many</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">š</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">dop. <i>many</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ž</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">a</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">; </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">4) ewentualne kwalifikatory (chronologiczne: <i>daw</i>., <i>mł</i>., <i>st</i>., <i>wyr.n</i>.; frekwencyjne: <i>powsz</i>., <i>rzad</i>., <i>rzadz</i>., <i>sporad</i>.; stylistyczno-ekspresywne: <i>iron</i>., <i>pogardl</i>., <i>przen</i>., <i>wulg</i>., <i>żart</i>.; pragmatyczne: <i>dziec</i>.), np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">oguńoš, -oza </span></i><u><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">wulg</span></u><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">. ‘kobieciarz’ </span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">orac, -a </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">‘ts.’ (<u>rzad</u>.)</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">prezyd</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">o, </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">nieodm. a. <i>-d</i></span><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt"></span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">i </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">(<u>wyr. nowy</u>);</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">5) objaśnienie znaczenia (w łapkach), <i>a</i><i>ṷoška</i> ‘cielę płci żeńskiej’; poszczególne znaczenia sa numerowane cyframi arabskimi, np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">maŋ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ḱ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">etńik</span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">, <i>-a</i> 1. ‘oszukaniec’; 2. ‘mariawita’; 3. ‘heretyk’; człowiek, który odszedł od wiary katolickiej’.</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; margin: 0cm 1cm 0pt 34pt"><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ṷ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">o</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">ǵ</span></i><i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">erńik, -a </span></i><span style="line-height: 150%; font-size: 10pt">1. mężczyzna, zwłaszcza starszy, uganiający się za kobietami’; 2. ‘napój przyrządzany przez czarownice z ziół, wzmacniający popęd płciowy u mężczyzn’;</span></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">6) cytaty (dokumentacja tekstowa) w transkrypcji fonetycznej, por. np. w haśle <i>a</i><i>ṷoška</i>:<i> za každym razym mo </i><i>a</i><i>ṷoške </i>[sc. krowa]; <i>a</i><i>ṷoš</i><i>ḱi to troχe škoda na ślaχt</i>;</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">7) na końcu haseł rzeczownikowych i przymiotnikowych ewentualnie deminutiwa i augmentatiwa rzeczownikowe oraz intensiwa przymiotnikowe, np.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt"><i>a</i><i>ṷoška, </i>(...) <u>dem. </u><i><u>a</u></i><i><u>ṷośa, </u></i><i><u>a</u></i><i><u>ṷuńa</u></i><u> (rzadz.), </u><i><u>a</u></i><i><u>ṷošecka</u></i><u>; augm. </u><i><u>a</u></i><i><u>ṷoχa</u></i>; zob. <i>a</i><i>ṷufka</i>.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: 35.4pt">8) odsyłacze (por. wyżej).</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%">Słownik Mieczysława Szymczaka wartość naukowa zawdzięcza nie tylko faktowi, że jest to najwiekszy zbiór leksyki gwary jednej wsi, ale także dobremu opracowaniu znaczeń (różnorodność precyzyjnych definicji), dużemu zakresowi informacji gramatycznej, obszernej dokumentacji tekstowej, dbałości o ich dokładność, stronę fonetyczną, czyli dobremu opracowaniu zebranej leksyki i trafnym na ogół rozwiązaniom redakcyjnym. Do dziś SzymSGD pozostaje największym i najlepiej opracowanym słownikiem lokalnym, tj. słownikiem gwary jednej wsi.</div>\r\n<div> </div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%"><b> </b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%"><em> </em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%"><em><b><span style="line-height: 150%; font-style: normal">Literatura cytowana: </span></b></em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%"><b>Opracowania:</b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.4pt; margin-left: 35.4pt">Stanisław Cygan, 2007, <i>Sposoby kwalifikowania wyrazów przez użytkowników gwary (na przykładzie zbioru leksyki Karola Dejny </i>Słownictwo ludowe z terenu byłych województw kieleckiego i łódzkiego, [w:] <i>W kręgu dialektów i folkloru. Prace ofiarowane Doktor Teresie Gołębiowskiej, Docent Wandzie Pomianowskiej i Docent Zofii Stamirowskiej, </i>pod red. S. Cygana, Kielce 2007, s. 149-168.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.4pt; margin-left: 35.4pt"><em><span style="line-height: 150%; font-style: normal">Halina Karaś, 2011, </span></em><em><span style="line-height: 150%">Polska leksykografia gwarowa, </span></em><em><span style="line-height: 150%; font-style: normal">Warszawa.</span></em></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.4pt; margin: 0cm 0cm 0pt 35.4pt"><span style="color: black">Marian Kucała, 1963, [rec.] <i>Mieczysław Szymczak, Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim. Część I: A – E. Prace Językoznawcze PAN nr 33, Wrocław – Warszawsa – Kraków 1962, ss. 180, </i>„Język Polski” XLIII, z. 1-2, s. 101-107.<i> </i></span></div>\r\n<div style="text-indent: -35.45pt; margin: 0cm 0cm 0pt 34pt"><b>Słowniki:</b></div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.45pt; margin-left: 34pt">Karol Dejna, <i>Słownictwo ludowe z terenów województw kieleckiego i łódzkiego, </i>„Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”: 1974, XX, s. 189-277 (A-B); 1975, XXI, s. 135-290 (C-D);1976, XXII s. 135-268 (E-J); 1977, XXIII, s. 147-290 (K); 1978, XXIV, s. 149-274 (L-M); 1979, XXV, s. 123-276 (N-Ó); 1980, XXVI, s. 117-257 (P-Por); 1981, XXVII, s. 129-281 (Pos-R); 1982, XXVIII, s. 119-261 (S-Sy); 1983, XXIX, s. 83-233 (Sz-U); 1984, XXX, s.91-213 (W); 1985, XXXI, s. 143-265 (Z-Ż).</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%; text-indent: -35.4pt; margin-left: 35.4pt">Mieczysław Szymczak, <i>Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim,</i> cz. I-VIII, Wrocław 1962-1973.</div>\r\n<div style="text-align: justify; line-height: 150%"><em> </em></div>\r\n</div>', 0, 0, 0), ('leksykon', 'root', 'Leksykon terminów', 50000, '<table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n \r\n </td>\r\n\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%; text-align: justify" class="MsoNormal">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_95_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Leksykon</h3>\r\n <p>Udźwięcznianie spółgłosek w poszczególnych wyrazach. Opracowała I. Stąpor na podstawie: Dejna 7.</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/640x480-M932.jpg" title="Leksykon" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/288x216-M932.jpg" alt="Leksykon" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/100x75-M932.jpg" alt="Leksykon thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_95_1 = new gallery($(''gallery_95_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nSpółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne<strong> </strong>mają w dialektach ludowych nieco inny niż w języku ogólnym zakres występowania. Na zachodzie (część Śląska, Wielkopolski, Kujaw i tereny północne po Ostródzkie) zachowała się dźwięczność <em>w</em>, <em>w’</em> po spółgłoskach bezdźwięcznych (tu zaznaczona pogrubieniem <em><strong>w</strong></em>): <em>s<strong>w</strong>ój</em>, <em>ch<strong>w</strong>ała</em>, <em>łat<strong>w</strong>o</em>, <em>k<strong>w</strong>iat</em> (tak jak w języku prasłowiańskim i w językach wschodniosłowiańskich), co wynikało z dłuższego utrzymania się dwuwargowej wymowy <em>w</em> na tych terenach. Podobne zjawisko zachowania dźwięczności – jako rezultat wpływów białorusko-ukraińskich – występuje w kresowych odmianach polszczyzny. W różnych dialektach, zwłaszcza w pozycji przed spółgłoskami sonornymi, utrzymują się dawne przedrostki <em>s</em>: <em>srękowiny</em>, <em>smo<sup>u</sup>wić</em>, <em>śla<sup>o</sup>tać</em>, <em>sjąć</em>, <em>słożyć,</em> oraz szczątkowo <em>ot</em>: <em>otmienić</em>, <em>otlać</em>, <em>otnowić</em>. Stare <em>s</em> rzadko, a <em>ot</em> wyjątkowo (na Warmii) spotyka się też w przyimku: <em>s</em> <em>nam’i</em>,<em> ś nim</em>, <em>ot</em> <em>okna</em>, <em>ot</em> <em>brata</em> (usunięte z języka ogólnego przed poł. XVI wieku na rzecz nowszych form <em>z</em>, <em>od</em>). Różnice co do dźwięczności występują też w poszczególnych wyrazach, np. gwary północnomazowieckie zachowały pierwotne bezdźwięczne <em>t</em> w liczebniku <em>siedem</em> : <em>śetem</em>. Alternacje spółgłosek dźwięcznych i bezdźwięcznych w obrębie odmiany danego wyrazu typu: <em>kret</em> : <em>kredy</em>, <em>plizga</em> : <em>plisk</em>, <em>piazda</em> – <em>piast</em> objaśnia się analogią do form typu: <em>bród </em>– <em>brody</em>, <em>gwiazda</em> – <em>gwiazd </em>(wymawianych z bezdźwięcznym -<em>t, -st</em>) itp. W znacznej części gwar utrwaliła się wymowa <em>besu</em>, <em>besem</em> (na podstawie M. lp. <em>bez </em>wymawianego z ubewzdźwięcznieniem jako <em>bes</em>). Dźwięczne <em>h</em>, odpowiednik bezdźwięcznego <em>ch</em>, występuje na pograniczu wschodnim jako wynik wpływów ukraińskich i białoruskich oraz na południowym Śląsku jako rezultat wpływów czeskich. Zob. <u><a href="?l1=leksykon&lid=570">Fonetyka międzywyrazowa zróżnicowana dialektalnie</a></u>.</p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_prev">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=96&Itemid=58">\r\n « poprzedni artykuł</a>\r\n\r\n </th>\r\n <td width="50"> \r\n\r\n </td>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=94&Itemid=58">\r\n następny artykuł »</a>\r\n </th>\r\n </tr>\r\n\r\n </table>\r\n', 1, 1, 0), ('leksykon-kaszubski', 'root', 'Leksykon kaszubski', 55000, NULL, NULL, 1, 0), ('linkownia', 'root', 'Kultura ludowa', 44000, '<h1>Kultura ludowa</h1>\n<ul>\n <ul>\n <li>I. <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-kultura">Dialekt mazowiecki </a><br />\n <blockquote>\n <ul>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=mazowsze-blizsze-kultura">1.1. Mazowsze bliższe<br />\n </a></li>\n <li> <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-blizsze&l4=kobielszczyzna&l5=kobielszczyzna-kultura-ludowa">1.1.1. Kołbielszczyzna</a></li>\n <li><a href="http://dialektologia.itks.pl/index2.php?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-dalsze&l4=mazowsze-dalsze-kultura">1.2. Mazowsze dalsze</a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=kurpie&l4=kurpie-kultura-ludowa-mwr">1.3. Kurpie<br />\n </a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-kultura">1.4. Łowickie<br />\n </a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=podlasie&l4=podlasie-kultura-ludowa">1.5. Podlasie<br />\n </a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=suwalszczyzna&l4=pojezierze-suwalsko-augustowskie-kultura">1.6. Suwalszczyzna</a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazury&l4=mazury-kultura">1.7. Mazury<br />\n </a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=warmia&l4=warmia-kultura-lud">1.8. Warmia<br />\n </a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-kultura">1.9. Ostródzkie</a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=mazowsze-kultura">1.10. Lubawskie</a><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=pojezierze-suwalsko-augustowskie-kultura"><br />\n </a></li>\n </ul>\n </blockquote></li>\n <li>II. <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=dialekt-wielkopolski-kultura-ludowa-mwr">Dialekt wielkopolski </a><blockquote>\n <ul>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=wielkopolska-zachodnia&l4=wielkopolska-zach-kultura">2.1. Wielkopolska zachodnia<br />\n </a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=wielkopolska-wschodnia&l4=wielkopolska-wsch-kultura">2.2. Wielkopolska wschodnia<br />\n </a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=wielkopolska-poludniowa&l4=wielkopolska-pld-kultura">2.3. Wielkopolska południowa<br />\n </a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=wielkopolska-srodkowa&l4=wielkopolska-srod-kultura">2.4. Wielkopolska środkowa<br />\n </a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=wielkopolska-polnocna&l4=wielkopolska-pn-kultura">2.5. Wielkopolska północna<br />\n </a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=krajna&l4=krajna-kultura">2.6. Krajna</a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kociewie-kultura-ludowa">2.7. Kociewie<br />\n </a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=bory-tucholskie-kultura-ludowa-mwr">2.8. Bory Tucholskie<br />\n </a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=kujawy&l4=kujawy-kultura2">2.9. Kujawy</a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-wielkopolski&l3=ziemia-chelminsko-dobrzynska&l4=zcd-kultura">2.10. Ziemia chełmińsko-dobrzyńska<br />\n </a></li>\n </ul>\n </blockquote></li>\n <li>III. <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=dialekt-malopolski-kultura-ludowa">Dialekt małopolski</a><blockquote>\n <ul>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=pogranicze-mazowsza&l4=pogranicze-maz-kultura">3.1. Pogranicze Mazowsza<br />\n </a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=leczyckie&l4=leczyckie-kultura">3.2. Łęczyckie</a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=kieleckie&l4=kieleckie-kultura">3.3. Kieleckie</a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lasowiacy&l4=lasowiacy-kultura">3.4. Lasowiacy<br />\n </a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowiacy-wschodni&l4=krakowiacy-wsch-kultura">3.5. Krakowiacy wschodni<br />\n </a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lubelszczyzna-zachodnia&l4=lubelszczyzna-zach-kultura">3.6. Lubelszczyzna zachodnia</a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=lubelszczyzna-wschodnia&l4=lubelszczyzna-wsch-kultura-mwr">3.7. Lubelszczyzna wschodnia<br />\n </a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=przemyskie&l4=przemyskie-kultura">3.8. Przemyskie</a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=ziemia-biecka&l4=ziemia-biecka-kultura">3.9. Ziemia biecka<br />\n </a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=sadecczyzna&l4=sadecczyzna-kultura">3.10. Sądecczyzna<br />\n </a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=podhale&l4=podhale-kultura">3.11. Podhale</a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=spisz&l4=spisz-kultura">3.12. Spisz<br />\n </a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=orawa&l4=orawa-kultura">3.13. Orawa</a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=zywiecczyzna&l4=zywiecczyzna-kultura">3.14. Żywiecczyzna<br />\n </a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=sieradzkie&l4=sieradzkie-kultura">3.15. Sieradzkie<br />\n </a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=krakowskie&l4=krakowskie-kultura">3.16. Krakowskie</a></li>\n </ul>\n </blockquote></li>\n <li><a href="?l1=dialekt-slaski&l2=slaska-kultura-ludowa">IV. Dialekt śląski</a><br />\n <blockquote>\n <ul>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=dialekt-slaski-kultura">4.1. Śląsk północny<br />\n </a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=dialekt-slaski-kultura">4.2. Śląsk środkowy<br />\n </a></li>\n <li><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=slask-poludniowy&l4=slask-poludniowy-kultura">4.3. Śląsk południowy</a><a href="fckeditor.html?l1=podstawy-dialektologii&l2=kwestionariusze-dialektologiczne-mwr"><br />\n </a></li>\n </ul>\n </blockquote></li>\n </ul>\n</ul>\n<p> </p>', 0, 1, 0), ('literatura', 'root', 'Literatura', 80000, NULL, NULL, 1, 0), ('lowickie', 'dialekt-mazowiecki', 'Łowickie', 40000, '<div class="componentheading">Łowickie</div>\r\n<p>\r\n<table width="100%" cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" align="center" class="contentpane">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="60%" valign="top" class="contentdescription" colspan="2">\r\n <table cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" style="border: medium none; float: left; width: 180px; height: 220px;">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1"><img height="30" width="36" border="0" alt="Geografia" src="images/stories/iko_geo.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-geografia-regionu"><font>Geografia regionu</font></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img height="30" width="36" border="0" alt="Historia regionu" src="images/stories/iko_his.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-historia-regionu"><font>Historia regionu </font></a><br />\r\n Dzieje wsi<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-boczki"><font>Boczki</font></a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-pisaki"><font>Piaski</font></a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-urzecze"><font>Urzecze</font></a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-historia-regionu&l5=dzieje-wsi-zabostow"><font>Zabostów</font></a> <br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img height="30" width="36" border="0" alt="Region dziś" style="vertical-align: top;" src="images/stories/iko_dzi.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-region-dzis"><font>Region dziś</font></a> <br />\r\n Wieś dziś<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-region-dzis&l5=wies-dzis-boczki"><font>Boczki</font></a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-region-dzis&l5=wies-dzis-piaski"><font>Piaski</font></a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-region-dzis&l5=wies-dzis-urzecze"><font>Urzecze</font></a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-region-dzis&l5=wies-dzis-zabostow"><font>Zabostów</font></a> <br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td style="vertical-align: top;"><img height="30" width="36" border="0" alt="Gwara regionu" src="images/stories/iko_gwa.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-gwara-regionu-mwr"><font>Gwara regionu </font></a><br />\r\n Teksty gwarowe<br />\r\n Boczki<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-gwara-regionu&l5=teksty-boczki-tekst1"><font>Tekst 1</font></a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-gwara-regionu&l5=teksty-boczki-tekst2"><font>Tekst 2</font></a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-gwara-regionu&l5=teksty-boczki-tekst3"><font>Tekst 3</font></a> <br />\r\n Piaski<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-gwara-regionu&l5=teksty-piaski-tekst4"><font>Tekst 4</font></a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-gwara-regionu&l5=teksty-piaski-tekst5"><font>Tekst 5</font></a> <br />\r\n Urzecze<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-gwara-regionu&l5=teksty-urzecze-tekst6"><font>Tekst 6</font></a> <br />\r\n Zabostów<br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-gwara-regionu&l5=teksty-zabostówi-tekst7"><font>Tekst 7</font></a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-gwara-regionu&l5=teksty-zabostówi-tekst8"><font>Tekst 8</font></a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-gwara-regionu&l5=teksty-zabostówi-tekst9"><font>Tekst 9</font></a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-gwara-regionu&l5=teksty-zabostówi-tekst10"><font>Tekst 10</font></a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-gwara-regionu&l5=teksty-zabostówi-tekst11"><font>Tekst 11</font></a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-gwara-regionu&l5=teksty-zabostówi-tekst12"><font>Tekst 12</font></a> <br />\r\n - <a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-gwara-regionu&l5=teksty-zabostówi-tekst13"><font>Tekst 13</font></a> <br />\r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td class="sectiontableentry1"><img height="30" width="36" border="0" alt="Słowniki gwarowe" src="images/stories/iko_slo.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-slowniki">Słowniki gwarowe</a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><img height="30" width="36" border="0" alt="Kultura regionu" src="images/stories/iko_kul.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-kultura"><font>Kultura ludowa</font></a></td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td><img height="30" width="36" border="0" alt="Literatura regionu" src="images/stories/iko_lit.gif" /></td>\r\n <td class="sectiontableentry1"><a href="?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki&l3=lowickie&l4=lowickie-literatura"><font>Literatura</font></a></td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n </table>\r\n <img height="378" width="440" alt="Mapa regionu" src="images/stories/reg_lowickie.jpg" />\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Łowickie to region językowy, historyczny i etnograficzny w Polsce centralnej. Pod względem dialektologicznym jego przynależność jest określana różnie. Łowickie bywa włączane zarówno do gwar Małopolski, jak i Mazowsza, a w części prac podkreśla się jego pograniczny charakter małopolsko-mazowiecko-wielkopolski. Etnograficznie natomiast jest traktowane jako część Mazowsza. Pod względem historycznym Łowickie to obszar dawnego Księstwa Łowickiego – posiadłości arcybiskupów gnieźnieńskich, prymasów Polski. Księstwo Łowickie obejmowało tereny w dolinie Bzury i jej dopływów od rzeki Mrogi z zachodu do Rawki na wschodzie między 37,22<sup><font size="1">o</font></sup> a 37,57<sup><font size="1">o</font></sup> długości wschodniej i 51,46<sup><font size="1">o</font></sup> a 52,16<sup><font size="1">o</font></sup> szerokości północnej.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Księżacy Łowiccy jako grupa etnograficzna od sąsiadów wyróżniali się nie tylko gwarą, ale też zwyczajami, obrzędami, strojem, sztuką, budownictwem, urządzeniem wnętrza mieszkalnego, wreszcie muzyką, pieśnią i tańcem.</p>\r\n <p align="justify" style="margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;">Obecnie określenia <em>Łowickie, ziemia łowicka </em>są niejednoznaczne, gdyż rozumie się przez nie zarówno obszar dawnego Księstwa Łowickiego, jak i obszar powiatu łowickiego. Tereny te nie pokrywają się całkowicie, gdyż południowe ziemie Księstwa Łowickiego znajdują się poza powiatem łowickim, a z kolei do obecnego powiatu łowickiego należą oprócz ziem dawnego Księstwa także ziemie przyłączone do północnych i wschodnich części powiatu, m.in. dawne dobra nieborowskie (majątek Radziwiłłów) obejmujące współcześnie gminę Nieborów w powiecie łowickim.</p>\r\n </td>\r\n </tr>\r\n </tbody>\r\n</table>\r\n</p>', 0, 1, 0), ('lowickie-geografia-regionu', 'lowickie', 'Geografia regionu', 10000, '<div id=''left_side''>\r\n <h1>Geografia regionu </h1> \r\n <table class="contentpaneopen">\r\n <tr>\r\n <td width="70%" align="left" valign="top" colspan="2">\r\n <span class="small">\r\n Halina Karaś </span>\r\n\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n <p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_786_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łowickie - geografia regionu</h3>\r\n\r\n <p>Krajobrazy Łowickiego. Arkadia</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/640x480-F0601.jpg" title="Łowickie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/288x216-F0601.jpg" alt="Łowickie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/100x75-F0601.jpg" alt="Łowickie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łowickie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Krajobrazy Łowickiego. Arkadia</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/640x480-F0602.jpg" title="Łowickie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/288x216-F0602.jpg" alt="Łowickie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/100x75-F0602.jpg" alt="Łowickie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łowickie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Krajobrazy Łowickiego. Arkadia</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/640x480-F0603.jpg" title="Łowickie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/288x216-F0603.jpg" alt="Łowickie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/100x75-F0603.jpg" alt="Łowickie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łowickie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Krajobrazy Łowickiego. Arkadia</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/640x480-F0604.jpg" title="Łowickie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/288x216-F0604.jpg" alt="Łowickie - geografia regionu" class="full" />\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/100x75-F0604.jpg" alt="Łowickie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łowickie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Krajobrazy Łowickiego. Arkadia</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/640x480-F0605.jpg" title="Łowickie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/288x216-F0605.jpg" alt="Łowickie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/100x75-F0605.jpg" alt="Łowickie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łowickie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Krajobrazy Łowickiego. Arkadia</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/640x480-F0606.jpg" title="Łowickie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/288x216-F0606.jpg" alt="Łowickie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/100x75-F0606.jpg" alt="Łowickie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n\r\n <h3>Łowickie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Krajobrazy Łowickiego</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/640x480-F0607.jpg" title="Łowickie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/288x216-F0607.jpg" alt="Łowickie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/100x75-F0607.jpg" alt="Łowickie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łowickie - geografia regionu</h3>\r\n\r\n <p>Krajobrazy Łowickiego</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/640x480-F0608.jpg" title="Łowickie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/288x216-F0608.jpg" alt="Łowickie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/100x75-F0608.jpg" alt="Łowickie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łowickie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Krajobrazy Łowickiego</p>\r\n\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/640x480-F0609.jpg" title="Łowickie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/288x216-F0609.jpg" alt="Łowickie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/100x75-F0609.jpg" alt="Łowickie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łowickie - geografia regionu</h3>\r\n <p>Krajobrazy Łowickiego</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/640x480-F0610.jpg" title="Łowickie - geografia regionu" class="open"></a>\r\n\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/288x216-F0610.jpg" alt="Łowickie - geografia regionu" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/211/images/100x75-F0610.jpg" alt="Łowickie - geografia regionu thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_786_1 = new gallery($(''gallery_786_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: 1, showCarousel: 1, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nŁowickie to region dialektologiczny, historyczny i etnograficzny w Polsce centralnej. Pod względem dialektologicznym jego przynależność dialektalna jest określana różnie. Łowickie bywa włączane zarówno do Małopolski, jak i Mazowsza, a w części prac podkreśla się ich pograniczny charakter małopolsko-mazowiecko-wielkopolski. Etnograficznie natomiast jest traktowane jako część Mazowsza. Pod względem historycznym Łowickie to obszar dawnego Księstwa Łowickiego – posiadłości arcybiskupów gnieźnieńskich, prymasów Polski. Księstwo Łowickie obejmowało tereny w dolinie Bzury i jej dopływów od rzeki Mrogi z zachodu do Rawki na wschodzie między 37,22<sup>o</sup> a 37,57<sup>o</sup> długości wschodniej i 51,46<sup>o</sup> a 52,16<sup>o</sup> szerokości północnej (zob. Mapa Księstwa Łowickiego. Źródło: J. Warężak, <em>Osadnictwo kasztelanii łowickiej (1136-1847)</em>, cz. I, Łódź 1952), H. Świderska, <em>Dialekt Księstwa Łowickiego, </em>„Prace Filologiczne” XIV, 1929).</p><p style="line-height: 150%" align="justify">\r\n\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_786_2" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Łowickie - geografi regionu, mapa</h3>\r\n <p>Mapa Księstwa Łowickiego</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/212/images/640x480-M067.gif" title="Łowickie - geografi regionu, mapa" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/212/images/288x216-M067.gif" alt="Łowickie - geografi regionu, mapa" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/ugm/212/images/100x75-M067.gif" alt="Łowickie - geografi regionu, mapa thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_786_2 = new gallery($(''gallery_786_2''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n\r\n</script>\r\nObecnie określenia <em>Łowickie, ziemia łowicka </em>są niejednoznaczne, gdyż rozumie się przez nie zarówno obszar dawnego Księstwa Łowickiego, jak i obszar powiatu łowickiego. Tereny te nie pokrywają się całkowicie, gdyż południowe ziemie Księstwa Łowickiego znajdują się poza powiatem łowickim, a z kolei do obecnego powiatu łowickiego należą oprócz ziem dawnego Księstwa także ziemie przyłączone do północnych i wschodnich części powiatu, m.in. dawne dobra nieborowskie (majątek Radziwiłłów) obejmujące współcześnie gminę Nieborów w powiecie łowickim. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Geograficznie Łowickie leży w obrębie dwóch jednostek fizyczno-geograficznych: Równiny Kutnowskiej i Równiny Łowicko-Błońskiej na terenie Niziny Środkowomazowieckiej. Północna część powiatu położona na Równinie Kutnowskiej znajduje się na północ od doliny Bzury. To teren typowo rolniczy, mało zalesiony o dość monotonnym krajobrazie. Środkowo-południowa część powiatu położona na południe od doliny Bzury na Równinie Łowicko-Błońskiej ma więcej lasów niż część północna. Żyzne gleby są podstawą dobrze rozwiniętego rolnictwa. </p><p style="line-height: 150%" align="justify">Administracyjnie Łowickie obejmuje powiat łowicki w województwie łódzkim oraz częściowo powiat skierniewicki.</p><p>Dane geograficzne za:</p><p style="margin-bottom: 0cm">J. Warężak, <em>Osadnictwo kasztelanii łowickiej (1136-1847)</em>, cz. I, Łódź 1952.</p><p style="margin-bottom: 0cm">Program ochrony środowiska powiatu łowickiego, [w:] <a href="http://www.powiat.lowicz.pl/">http://www.powiat.lowicz.pl</a> (z dnia 21.02.2009 r.)</p><p style="margin-bottom: 0cm"> </p><p style="margin-bottom: 0cm">Fot. Piotr Wysocki, Katarzyna Węglicka.</p> </td>\r\n\r\n </tr>\r\n </table>\r\n\r\n <span class="article_seperator"> </span>\r\n\r\n <table align="center" style="margin-top: 25px;">\r\n <tr>\r\n <th class="pagenav_next">\r\n <a href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=780&Itemid=24">\r\n następny artykuł »</a>\r\n\r\n </th>\r\n </tr>\r\n </table>\r\n </div>\r\n', 1, 0, 0), ('lowickie-gwara-regionu', 'lowickie', 'Gwara regionu (wersja podstawowa)', 40000, '<div id="left_side">\r\n<h1>Gwara regionu</h1>\r\n<table class="contentpaneopen">\r\n <tbody>\r\n <tr>\r\n <td width="70%" valign="top" align="left" colspan="2"><span class="small"> Halina Karaś </span> \r\n\r\n \r\n </td>\r\n </tr>\r\n <tr>\r\n <td valign="top" colspan="2">\r\n\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%">\r\n<!--[if IE]><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:0px; margin-bottom: 0px; float: left; clear: left; width: 288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><![endif]--><!--[if !IE]>--><TABLE CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" style="margin-left:0px; margin-right:10px; margin-bottom: 10px; float: left; clear: left; width:288px; height: 216px; z-index: 5; text-indent: 0px; display: block; border:none"><!--<![endif]--><TR><TD COLSPAN="2" ROWSPAN="2" STYLE="background-color: #f5f5e8"><div id="gallery_774_1" style="float: left; clear:left; width: 288px; height: 216px; z-index:5; text-indent: -2000px;"> <div class="imageElement">\r\n <h3>Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa tr 3</h3>\r\n <p>Łowickie na mapie dialektu małopolskiego Stanisława Urbańczyka (za Kazimierzem Nitschem)</p>\r\n <a href="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/604x480-M065.gif" title="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa tr 3" class="open"></a>\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/272x216-M065.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa tr 3" class="full" />\r\n <img src="mambots/content/smoothgallery/cache/images/stories/pic/95x75-M065.gif" alt="Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Urbańczyk 1968, mapa tr 3 thumb" class="thumbnail" />\r\n </div></div></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r2.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR><TR><TD STYLE="background-image: url(r4.gif)"><IMG SRC="r4.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="196"></TD></TR><TR><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r5.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD STYLE="background-image: url(r6.gif)"><TABLE WIDTH="100%" CELLSPACING="0" CELLPADDING="0" BORDER="0"><TR><TD WIDTH="100%"><IMG SRC="r6.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD><TD WIDTH="1900"></TD></TR></TABLE></TD><TD WIDTH="1"><IMG SRC="r7.gif" BORDER="0" WIDTH="10" HEIGHT="10"></TD></TR></TABLE><P style="text-align:justify">\r\n\r\n<script type="text/javascript">\r\nfunction startGallery() {\r\n var gallery_774_1 = new gallery($(''gallery_774_1''), {height: 216, width: 288, showArrows: false, showCarousel: false, showInfopane: 1, thumbHeight: 75, thumbWidth: 100, embedLinks: 1, fadeDuration: 500, timed: 0, delay: 9000, slideInfoZoneOpacity: 0.7, carouselMinimizedOpacity: 0.4, carouselMinimizedHeight: 20, carouselMaximizedOpacity: 0.7, lightbox: 1});\r\n }\r\n window.onDomReady(startGallery);\r\n</script>\r\nPrzynależność gwar łowickich do określonego zespołu dialektalnego (dialektu) budzi spory i wątpliwości. W opracowaniach starszych zalicza się je do dialektu małopolskiego (zob. Mapa. Łowickie na mapie dialektu małopolskiego Stanisława Urbańczyka (za Kazimierzem Nitschem). Źródło: S. Urbańczyk, <em>Zarys dialektologii polskiej</em>, wyd. II, Warszawa 1962, mapa nr 1, wycinek mapy), choć wspomina się też o ich pierwotnym podłożu mazowieckim. Podobnie określono status gwar łowickich w <em>Encyklopedii języka polskiego </em>(Warszawa 1991) i w innych pracach (np. w popularnonaukowym opracowaniu Mariana Kucały <em>Twoja mowa Cię zdradza. O regionalizmach i dialektyzmach języka polskiego</em>). W nowszej literaturze dialektologicznej podkreśla się pograniczny charakter gwar łowickich (pogranicze małopolsko-mazowiecko-wielkopolskie) lub zdecydowanie włącza się do dialektu mazowieckiego. W przewodniku za Anną Kowalską potraktowaliśmy – umownie – gwary łowickie jako należące do zespołu dialektalnego mazowieckiego (zob. Mapa. Łowickie na mapie dialektalnej Mazowsza południowo-zachodniego. Źródło: A. Kowalska, <em>Podziały językowe Mazowsza na tle podziałów pozajęzykowych, </em>Warszawa 1991, s. 125, mapa nr 29).</p>\r\n </div>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">Zasięg gwar łowickich jest nieco szerszy niż obszar byłego Księstwa Łowickiego (zob. <a href="index.php?option=com_content&task=view&id=786&Itemid=24">Mapa Księstwa Łowickiego</a>), gdyż obejmuje tereny pierwotnie do niego nienależące, ale bliskie Łowiczowi i administracyjnie od dawna z nim związane (np. dawne dobra nieborowskie, dziś gmina Nieborów).</div>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">Gwary łowickie zachowują dobrze\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>mazurzenie</B>:<BR>wymowa spółgłosek cz, sz, ż, dż jako c, s, z, dz'');return false" class="tt" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=176&Itemid=58">mazurzenie</a>, np. <em>nawiesane</em>, <em>załoze</em><script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_2","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0602#L32J#18A&cr=196243875&mid=41.2.176.160","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_2" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0602#L32J#18A&cr=196243875&mid=41.2.176.160" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>zniscone</em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_3","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0603#L32J#18A&cr=384629571&mid=41.3.176.192","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_3" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0603#L32J#18A&cr=384629571&mid=41.3.176.192" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <sup><em>ł</em></sup><em>oscyndzoł </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_4","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0604#L32J#18A&cr=392584716&mid=41.4.176.224","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script>, <em>kozuchy</em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_5","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0605#L32J#18A&cr=874316925&mid=41.5.176.256","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_5" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0605#L32J#18A&cr=874316925&mid=41.5.176.256" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>pokaleceły</em><script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_6","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0606#L32J#18A&cr=479236185&mid=41.6.176.288","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> , <em>rózycki </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_7","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0607#L32J#18A&cr=684935721&mid=41.7.176.320","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> , <em>drozdzowy</em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_8","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0608#L32J#18A&cr=175463289&mid=41.8.176.352","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_8" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0608#L32J#18A&cr=175463289&mid=41.8.176.352" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = nawieszane, założyło, zniszczone, oszczędzał, kożuchy, pokaleczyły, różyczki, drożdżowy; ze zjawiskiem tym wiąże się\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>siakanie</B>:<BR>wymowa spółgłosek sz, ż jako ś, ź; termin używany też często w znaczeniu sziakania, czyli wymowy spółgłosek sz, ż, cz, dż i ś, ź, ć, dź jako sz, ż, cz, dż'');return false" class="tt" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=108&Itemid=58">siakanie</a>, np. <em>śnirowane</em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_9","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0609#L32J#18A&cr=894235617&mid=41.9.176.384","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_9" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0609#L32J#18A&cr=894235617&mid=41.9.176.384" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>śnirówki </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_10","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0610#L32J#18A&cr=361847529&mid=41.10.176.416","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_10" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0610#L32J#18A&cr=361847529&mid=41.10.176.416" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>śtywne </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_11","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0611#L32J#18A&cr=694872153&mid=41.11.176.448","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_11" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0611#L32J#18A&cr=694872153&mid=41.11.176.448" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>zielazym </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_12","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0612#L32J#18A&cr=731286594&mid=41.12.176.480","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_12" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0612#L32J#18A&cr=731286594&mid=41.12.176.480" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = sznurowane, sznurówki, sztywne, żelazem. Mazurzenie łączy obszar łowicki zarówno z Małopolską, jak i z Mazowszem.</div>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">Druga cecha wskazywana zazwyczaj w dotychczasowych opracowaniach gwar łowickich, tj.\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca</B>:<BR>wymowa dźwięczna spółgłosek na końcu (w wygłosie) pierwszego wyrazu przed drugim wyrazem, który zaczyna się na samogłoskę lub na spółgłoski r, l, ł, m, n'');return false" class="tt" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=235&Itemid=58">fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca</a> wskazuje na związki z dialektem małopolskim (i wielkopolskim), np. <em>punckó</em><em><u>w n</u></em><em>apiekły </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_13","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0615#L32J#18A&cr=856279143&mid=41.13.176.512","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_13" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0615#L32J#18A&cr=856279143&mid=41.13.176.512" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>. Jednakże w Łowickiem szerzy się obecnie\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</B>:<BR>(f. ubezdźwięczniająca) wymowa bezdźwięczna spółgłosek na końcu (w wygłosie) pierwszego wyrazu przed drugim wyrazem, który zaczyna się na samogłoskę lub na spółgłoski r, l, ł, m, n'');return false" class="tt" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=236&Itemid=58">fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca</a> z Mazowsza jako cecha utożsamiana z wymową ogólnopolską, np. <em>jak jus </em><sup><em>ł</em></sup><em>obroncki </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_14","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0613#L32J#18A&cr=954361782&mid=41.14.176.544","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_14" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0613#L32J#18A&cr=954361782&mid=41.14.176.544" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>za munsz</em><em><u> m</u></em><em>iała </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_15","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0614#L32J#18A&cr=456928137&mid=41.15.176.576","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_15" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0614#L32J#18A&cr=456928137&mid=41.15.176.576" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>pie</em><em><u>c na </u></em><em>śmalcu </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_16","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0616#L32J#18A&cr=185423679&mid=41.16.176.608","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_16" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0616#L32J#18A&cr=185423679&mid=41.16.176.608" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>ja</em><em><u>k j</u></em><em>esce </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_17","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0619#L32J#18A&cr=152379486&mid=41.17.176.640","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_17" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0619#L32J#18A&cr=152379486&mid=41.17.176.640" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>ty</em><em><u>s mi </u></em><em>sie nolezy </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_18","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0620#L32J#18A&cr=614528793&mid=41.18.176.672","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_18" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0620#L32J#18A&cr=614528793&mid=41.18.176.672" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>. Łączy ona wraz z innymi cechami gwary łowickie z dialektem mazowieckim.</div>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">Samogłoski pochylone w gwarach łowickich są realizowane następująco:</div>\r\n <ul>\r\n <li>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;"><em>a </em>pochylone na ogół utożsamia się w wymowie z <em>o </em>(jak w dialekcie małopolskim), a więc podwyższa swoją artykulację, rzadko zachowuje się jako odrębny dźwięk pośredni między samogłoską <em>a</em> i <em>o</em>, np. <em>ziorko </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_19","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0621#L32J#18A&cr=736592418&mid=41.19.176.704","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_19" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0621#L32J#18A&cr=736592418&mid=41.19.176.704" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>pogodoł </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_20","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0622#L32J#18A&cr=673928541&mid=41.20.176.736","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_20" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0622#L32J#18A&cr=673928541&mid=41.20.176.736" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>jojko </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_21","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0623#L32J#18A&cr=149526873&mid=41.21.176.768","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_21" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0623#L32J#18A&cr=149526873&mid=41.21.176.768" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>wydom sie </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_22","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0624#L32J#18A&cr=769842531&mid=41.22.176.800","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_22" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0624#L32J#18A&cr=769842531&mid=41.22.176.800" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>nie wydom sie </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_23","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0625#L32J#18A&cr=562841397&mid=41.23.176.832","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_23" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0625#L32J#18A&cr=562841397&mid=41.23.176.832" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>; <em>lotały </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_24","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0626#L32J#18A&cr=593412867&mid=41.24.176.864","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_24" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0626#L32J#18A&cr=593412867&mid=41.24.176.864" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>gwiozdki </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_25","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0627#L32J#18A&cr=762159834&mid=41.25.176.896","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_25" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0627#L32J#18A&cr=762159834&mid=41.25.176.896" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>siodały </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_26","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0628#L32J#18A&cr=563927148&mid=41.26.176.928","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_26" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0628#L32J#18A&cr=563927148&mid=41.26.176.928" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>wysprzątano </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_27","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0629#L32J#18A&cr=158946237&mid=41.27.176.960","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_27" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0629#L32J#18A&cr=158946237&mid=41.27.176.960" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>wymieciono </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_28","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0630#L32J#18A&cr=189526743&mid=41.28.176.992","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_28" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0630#L32J#18A&cr=189526743&mid=41.28.176.992" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>piosek </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_29","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0631#L32J#18A&cr=196472583&mid=41.29.176.1024","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_29" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0631#L32J#18A&cr=196472583&mid=41.29.176.1024" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>= ziarnko, pogadał, jajko, wydam się, nie wydam się, latały, gwiazdki, siadały, wysprzątana, wymieciona, piasek;</div>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;"><em>o </em>pochylone jak w większości gwar zachowało się jako odrębny dźwięk pośredni między <em>o</em> i <em>u</em>, np. <em>na ko</em><sup><em>u</em></sup><em>łku</em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_30","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0634#L32J#18A&cr=126358947&mid=41.30.176.1056","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_30" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0634#L32J#18A&cr=126358947&mid=41.30.176.1056" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>kołowro</em><sup><em>u</em></sup><em>t</em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_31","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0635#L32J#18A&cr=145897263&mid=41.31.176.1088","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_31" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0635#L32J#18A&cr=145897263&mid=41.31.176.1088" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>;</div>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">różni się natomiast od wielu gwar rozwój <em>e</em> pochylonego, gdyż w wymowie zrównało się z <em>e</em> jasnym (a nie jak w większości gwar z <em>i/y</em>), np. <em>ser</em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_32","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0632#L32J#18A&cr=932674851&mid=41.32.176.1120","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_32" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0632#L32J#18A&cr=932674851&mid=41.32.176.1120" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>mleka </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_33","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0633#L32J#18A&cr=526793814&mid=41.33.176.1152","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_33" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0633#L32J#18A&cr=526793814&mid=41.33.176.1152" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>. Brak <em>e </em>pochylonego wyróżnia gwary łowickie spośród pozostałych gwar polskich, jednocześnie przybliżając go do języka ogólnego, który tak samo realizuje dawne <em>e</em> pochylone. Taka opinia często jest formułowana w pracach dialektologicznych, niemniej jednak w wielu badaniach już od okresu międzywojennego notowano tu również niekonsekwentnie na miejscu pochylonego <em>e </em>samogłoski <em>i/y</em>. Często także na miejscu ogólnopolskiego <em>e </em>występuje <em>i</em> lub <em>y </em>ze względu na zmiany barwy zachodzące przed spółgłoskami nosowymi, czyli w grupie <em>eN</em> (o czym niżej).</div>\r\n </li>\r\n </ul>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>samogłoski nosowe</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" class="tt" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=115&Itemid=58">Samogłoski nosowe</a> są na ogół wymawiane w sposób zwężony.\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>wąska (zwężona) wymowa samogłosek nosowych</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" class="tt" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=61&Itemid=58">Wąska wymowa samogłosek nosowych</a> dotyczy zarówno nosówki tylnej, jak i przedniej.</div>\r\n <ul>\r\n <li>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">Samogłoska przednia <em>ę </em>jest zatem realizowana w\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>śródgłos</B>:<BR>środkowa część wyrazu'');return false" class="tt" href="#">śródgłosie</a> przed\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>spółgłoski szczelinowe</B>:<BR>s, ś, sz, z, ź, ż, ch, ch�, w, w�, f, f�'');return false" class="tt" href="#"> spółgłoskami szczelinowymi</a> jako <em>i</em> nosowe (w zapisie <em>i</em><sup><em>n</em></sup>) po spółgłoskach miękkich lub <em>y </em>nosowe (w zapisie <em>y</em><sup><em>n</em></sup>) po spółgłoskach twardych i\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>spółgłoski stwardniałe</B>:<BR>kiedyś miękkie, które straciły miękkość, czyli stwardniały (c, dz, cz, ż, sz, dż, l)'');return false" class="tt" href="#">stwardniałych</a>, np. <em>gy</em><sup><em>n</em></sup><em>si</em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_34","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0643#L32J#18A&cr=943185267&mid=41.34.176.1184","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_34" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0643#L32J#18A&cr=943185267&mid=41.34.176.1184" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, a w pozostałych pozycjach jako połączenie <em>in </em>po spółgłoskach miękkich, np. <em>wincyj </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_35","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0642#L32J#18A&cr=843291657&mid=41.35.176.1216","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_35" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0642#L32J#18A&cr=843291657&mid=41.35.176.1216" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>zajincie </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_36","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0644#L32J#18A&cr=612394758&mid=41.36.176.1248","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_36" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0644#L32J#18A&cr=612394758&mid=41.36.176.1248" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>winkse </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_37","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0645#L32J#18A&cr=479162538&mid=41.37.176.1280","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_37" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0645#L32J#18A&cr=479162538&mid=41.37.176.1280" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = więcej, zajęcie, większe; lub<em> yn</em> po spółgłoskach stwardniałych i twardych, np. <em>lyngły </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_38","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0636#L32J#18A&cr=925813764&mid=41.38.176.1312","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_38" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0636#L32J#18A&cr=925813764&mid=41.38.176.1312" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>kolyndy </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_39","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0639#L32J#18A&cr=162395487&mid=41.39.176.1344","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_39" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0639#L32J#18A&cr=162395487&mid=41.39.176.1344" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>sie zlynkła</em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_40","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0646#L32J#18A&cr=941538672&mid=41.40.176.1376","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_40" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0646#L32J#18A&cr=941538672&mid=41.40.176.1376" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>. <em>zakryncoł </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_41","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0637#L32J#18A&cr=248157396&mid=41.41.176.1408","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_41" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0637#L32J#18A&cr=248157396&mid=41.41.176.1408" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>nojcynścij </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_42","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0638#L32J#18A&cr=176453829&mid=41.42.176.1440","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_42" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0638#L32J#18A&cr=176453829&mid=41.42.176.1440" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>w ryncy </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_43","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0640#L32J#18A&cr=462513789&mid=41.43.176.1472","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_43" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0640#L32J#18A&cr=462513789&mid=41.43.176.1472" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>sie naprzyndło </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_44","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0641#L32J#18A&cr=231546789&mid=41.44.176.1504","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_44" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0641#L32J#18A&cr=231546789&mid=41.44.176.1504" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = lęgły, kolędy, się zlękła, zakręcał, najczęściej, w ręce, się naprzędło. W pozycji przed spółgłoskami półotwartymi <em>ł, l </em>samogłoski nosowe tracą nosowość, która wówczas „przechodzi” na spółgłoskę, stąd formy typu <em>sie wzino </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_45","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0649#L32J#18A&cr=132758946&mid=41.45.176.1536","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_45" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0649#L32J#18A&cr=132758946&mid=41.45.176.1536" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>zaceny </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_46","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0650#L32J#18A&cr=813526497&mid=41.46.176.1568","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_46" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0650#L32J#18A&cr=813526497&mid=41.46.176.1568" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = się wzięło, zaczęły; częste także w wielu innych gwarach.</div>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">Podobnie <em>ą </em>wymawia się wąsko jako <em>un </em>(lub <em>u </em>nosowe przed spółgłoskami szczelinowymi), np. <em>gałunzka </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_47","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0651#L32J#18A&cr=829165437&mid=41.47.176.1600","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_47" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0651#L32J#18A&cr=829165437&mid=41.47.176.1600" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>powunchać </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_48","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0652#L32J#18A&cr=714956328&mid=41.48.176.1632","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_48" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0652#L32J#18A&cr=714956328&mid=41.48.176.1632" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>sie przyglundała </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_49","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0653#L32J#18A&cr=863145279&mid=41.49.176.1664","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_49" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0653#L32J#18A&cr=863145279&mid=41.49.176.1664" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>piniundze </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_50","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0654#L32J#18A&cr=382654791&mid=41.50.176.1696","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_50" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0654#L32J#18A&cr=382654791&mid=41.50.176.1696" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>.</div>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">W\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>wygłos</B>:<BR>zakończenie wyrazu, głoska końcowa'');return false" class="tt" href="#">wygłosie</a> natomiast\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>rozłożona wymowa samogłosek nosowych</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" class="tt" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=127&Itemid=58">rozłożona wymowa</a> dotyczy samogłoski tylnej <em>ą</em>, na skutek czego słyszymy -<em>om</em> lub ze zwężeniem <em>-um</em>, np. w wygłosie: <em>z takom miłościom </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_51","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0657#L32J#18A&cr=174532968&mid=41.51.176.1728","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_51" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0657#L32J#18A&cr=174532968&mid=41.51.176.1728" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>oglądajom </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_52","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0658#L32J#18A&cr=712456893&mid=41.52.176.1760","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_52" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0658#L32J#18A&cr=712456893&mid=41.52.176.1760" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>podobajom sie </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_53","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0659#L32J#18A&cr=245389671&mid=41.53.176.1792","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_53" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0659#L32J#18A&cr=245389671&mid=41.53.176.1792" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>zyniom sie </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_54","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0660#L32J#18A&cr=967152843&mid=41.54.176.1824","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_54" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0660#L32J#18A&cr=967152843&mid=41.54.176.1824" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>z tom wsiom </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_55","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0661#L32J#18A&cr=654318972&mid=41.55.176.1856","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_55" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0661#L32J#18A&cr=654318972&mid=41.55.176.1856" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>jesinium</em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_56","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0655#L32J#18A&cr=673192485&mid=41.56.176.1888","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_56" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0655#L32J#18A&cr=673192485&mid=41.56.176.1888" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>najedzum</em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_57","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0656#L32J#18A&cr=629845317&mid=41.57.176.1920","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_57" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0656#L32J#18A&cr=629845317&mid=41.57.176.1920" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, = z taką miłością, oglądają, podobają się, żenią się, z tą wsią, jesienią, najedzą; co łączy gwary łowickie z dialektem wielkopolskim, natomiast <em>ę </em>tak jak w polszczyźnie ogólnej traci nosowość w wygłosie, np. <em>na marmolady</em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_58","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0647#L32J#18A&cr=896452137&mid=41.58.176.1952","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_58" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0647#L32J#18A&cr=896452137&mid=41.58.176.1952" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>takom jaglanom kase </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_59","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0648#L32J#18A&cr=349128765&mid=41.59.176.1984","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_59" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0648#L32J#18A&cr=349128765&mid=41.59.176.1984" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>.</div>\r\n </li>\r\n </ul>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">Podobnie jak samogłoski nosowe zachowują się połączenia samogłosek ustnych <em>e, o</em> ze spółgłoskami nosowymi <em>m, m’, n, ń,</em> czyli grupy <em>eN</em> i <em>oN</em>, które cechuje wymowa zwężona.</div>\r\n <ul>\r\n <li>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">Grupa <em>eN </em>zatem jest realizowana jako <em>iN </em>po spółgłoskach miękkich, np. <em>cinse </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_60","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0667#L32J#18A&cr=954367281&mid=41.60.176.2016","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_60" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0667#L32J#18A&cr=954367281&mid=41.60.176.2016" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>,<sup> </sup><sup><em>ł</em></sup><em>osiym </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_61","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0668#L32J#18A&cr=986174235&mid=41.61.176.2048","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_61" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0668#L32J#18A&cr=986174235&mid=41.61.176.2048" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>z tym Andrzejim </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_62","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0670#L32J#18A&cr=568132947&mid=41.62.176.2080","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_62" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0670#L32J#18A&cr=568132947&mid=41.62.176.2080" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript> = cieńsze, osiem, z tym Andrzejem, i jako <em>yN </em>po spółgłoskach stwardniałych i twardych, np. <em>sie te le</em><sup><em>y</em></sup><em>n przyndło</em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_63","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0662#L32J#18A&cr=482563917&mid=41.63.176.2112","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_63" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0662#L32J#18A&cr=482563917&mid=41.63.176.2112" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>myndel</em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_64","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0681#L32J#18A&cr=254876391&mid=41.64.176.2144","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_64" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0681#L32J#18A&cr=254876391&mid=41.64.176.2144" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, j<em>edyn </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_65","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0663#L32J#18A&cr=912657384&mid=41.65.176.2176","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_65" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0663#L32J#18A&cr=912657384&mid=41.65.176.2176" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>latym </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_66","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0664#L32J#18A&cr=674913582&mid=41.66.176.2208","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_66" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0664#L32J#18A&cr=674913582&mid=41.66.176.2208" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>psynno </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_67","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0665#L32J#18A&cr=753128469&mid=41.67.176.2240","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_67" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0665#L32J#18A&cr=753128469&mid=41.67.176.2240" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>dynecko </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_68","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0666#L32J#18A&cr=451789623&mid=41.68.176.2272","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_68" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0666#L32J#18A&cr=451789623&mid=41.68.176.2272" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>kropidłym </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_69","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0669#L32J#18A&cr=482319765&mid=41.69.176.2304","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_69" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0669#L32J#18A&cr=482319765&mid=41.69.176.2304" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>cudyńka </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_70","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0671#L32J#18A&cr=426183759&mid=41.70.176.2336","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_70" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0671#L32J#18A&cr=426183759&mid=41.70.176.2336" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = się ten len przędło, mendel, jeden, latem, pszenną, deneczko, kropidłem, cudeńka. O pierwotnej jednak szerokiej wymowie <em>eN </em>jako <em>aN </em>(jak na Mazowszu bliższym) świadczą formy z przejściem <em>aN > eN</em>, np. <em>zeniesły</em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_71","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0699#L32J#18A&cr=984763152&mid=41.71.176.2368","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_71" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0699#L32J#18A&cr=984763152&mid=41.71.176.2368" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = zaniosły.</div>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">Grupa <em>oN </em>ścieśniana jest d <em>óN</em>, np. <em>w póni</em><sup><em>e</em></sup><em>działek </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_72","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0672#L32J#18A&cr=594712863&mid=41.72.176.2400","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_72" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0672#L32J#18A&cr=594712863&mid=41.72.176.2400" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>kóniem </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_73","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0673#L32J#18A&cr=376519284&mid=41.73.176.2432","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_73" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0673#L32J#18A&cr=376519284&mid=41.73.176.2432" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>kóniom </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_74","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0675#L32J#18A&cr=253948167&mid=41.74.176.2464","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_74" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0675#L32J#18A&cr=253948167&mid=41.74.176.2464" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>z ty stróny </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_75","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0674#L32J#18A&cr=182467539&mid=41.75.176.2496","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_75" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0674#L32J#18A&cr=182467539&mid=41.75.176.2496" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript>, <em>jabłónce </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_76","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0676#L32J#18A&cr=491327685&mid=41.76.176.2528","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_76" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0676#L32J#18A&cr=491327685&mid=41.76.176.2528" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = w poniedziałek, koniem, koniom, z tej strony, jabłonce.</div>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">Podobnie wymawia się grupę <em>aN</em> (z dawnym <em>a</em> długim, następnie <em>a</em> pochylonym), np. <em>nie do</em><sup><em>u</em></sup><em>m </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_77","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0677#L32J#18A&cr=712569843&mid=41.77.176.2560","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_77" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0677#L32J#18A&cr=712569843&mid=41.77.176.2560" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>ni mom </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_78","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0678#L32J#18A&cr=832657941&mid=41.78.176.2592","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_78" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0678#L32J#18A&cr=832657941&mid=41.78.176.2592" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = nie dam, nie mam.</div>\r\n </li>\r\n </ul>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">Bardzo charakterystyczną cechą gwary łowickiej jest\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>rozszerzenie artykulacyjne</B>:<BR>wymowa sam. wysokich i, y, u przy niższej niż zwykle pozycji języka jako e, o'');return false" class="tt" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=125&Itemid=58">rozszerzenie artykulacyjne</a> samogłosek wysokich <em>i, y</em> przed spółgłoskami półotwartymi ustnymi <em>ł, l,</em> widoczne szczególnie w formach czasownikowych, czyli przejście <em>ił, ył, ił, yl > eł, el,</em> np. <em>wrózeły </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_79","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0682#L32J#18A&cr=576341892&mid=41.79.176.2624","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_79" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0682#L32J#18A&cr=576341892&mid=41.79.176.2624" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>urobieły </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_80","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0683#L32J#18A&cr=134578629&mid=41.80.176.2656","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_80" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0683#L32J#18A&cr=134578629&mid=41.80.176.2656" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>liceła </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_81","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0684#L32J#18A&cr=213678495&mid=41.81.176.2688","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_81" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0684#L32J#18A&cr=213678495&mid=41.81.176.2688" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>umyśleła</em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_82","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0685#L32J#18A&cr=845792613&mid=41.82.176.2720","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_82" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0685#L32J#18A&cr=845792613&mid=41.82.176.2720" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>przynosieł </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_83","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0686#L32J#18A&cr=934872561&mid=41.83.176.2752","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_83" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0686#L32J#18A&cr=934872561&mid=41.83.176.2752" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>prowadzieły </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_84","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0687#L32J#18A&cr=713845269&mid=41.84.176.2784","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_84" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0687#L32J#18A&cr=713845269&mid=41.84.176.2784" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>to sie jeździeło </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_85","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0688#L32J#18A&cr=978526134&mid=41.85.176.2816","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_85" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0688#L32J#18A&cr=978526134&mid=41.85.176.2816" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>to sie młócieło </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_86","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0689#L32J#18A&cr=295468713&mid=41.86.176.2848","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_86" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0689#L32J#18A&cr=295468713&mid=41.86.176.2848" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>robieły </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_87","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0690#L32J#18A&cr=976235148&mid=41.87.176.2880","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_87" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0690#L32J#18A&cr=976235148&mid=41.87.176.2880" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>beło</em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_88","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0691#L32J#18A&cr=721354968&mid=41.88.176.2912","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_88" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0691#L32J#18A&cr=721354968&mid=41.88.176.2912" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>wychodzieły </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_89","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0692#L32J#18A&cr=914753268&mid=41.89.176.2944","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_89" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0692#L32J#18A&cr=914753268&mid=41.89.176.2944" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = wróżyły, urobiły, liczyła, umyśliła, przynosił, prowadziły, to się jeździło, to się młóciło, robiły, było, wychodziły.</div>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">Nie obserwuje się natomiast rozszerzenia w grupie <em>ir, yr </em>(typowego dla polszczyzny ogólnej), np. <em>pirsy </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_90","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0774#L32J#18A&cr=691238745&mid=41.90.176.2976","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_90" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0774#L32J#18A&cr=691238745&mid=41.90.176.2976" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>papiru </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_91","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0775#L32J#18A&cr=546231789&mid=41.91.176.3008","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_91" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0775#L32J#18A&cr=546231789&mid=41.91.176.3008" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>pozbirało </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_92","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0776#L32J#18A&cr=178364295&mid=41.92.176.3040","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_92" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0776#L32J#18A&cr=178364295&mid=41.92.176.3040" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = pierwszy, papieru, pozbierało.</div>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">Stosunkowo częste są formy z <em>e</em> zamiast ogólnopolskiego <em>o</em>, czyli tzw.\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>brak przegłosu e > �o, ě > �a.</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" class="tt" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=268&Itemid=58">brak przegłosu</a> <em>e > ‘o</em>, np. <em>nieze</em><sup><em>y</em></sup><em>niatych </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_93","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0693#L32J#18A&cr=215678934&mid=41.93.176.3072","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_93" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0693#L32J#18A&cr=215678934&mid=41.93.176.3072" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>niesły sie </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_94","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0694#L32J#18A&cr=961347528&mid=41.94.176.3104","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_94" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0694#L32J#18A&cr=961347528&mid=41.94.176.3104" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>gnietły </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_95","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0695#L32J#18A&cr=914875362&mid=41.95.176.3136","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_95" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0695#L32J#18A&cr=914875362&mid=41.95.176.3136" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>podniesły sie </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_96","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0696#L32J#18A&cr=921753846&mid=41.96.176.3168","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_96" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0696#L32J#18A&cr=921753846&mid=41.96.176.3168" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>zaniesło sie </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_97","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0697#L32J#18A&cr=698134572&mid=41.97.176.3200","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_97" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0697#L32J#18A&cr=698134572&mid=41.97.176.3200" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>sie przyniesło </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_98","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0698#L32J#18A&cr=175638924&mid=41.98.176.3232","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_98" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0698#L32J#18A&cr=175638924&mid=41.98.176.3232" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = nieżonatych, niosły się, gniotły, podniosły się, zaniosło się, się przyniosło.</div>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">Sporadycznie został natomiast w naszych materiałach poświadczony brak przegłosu <em>ě > ‘a</em>, czyli upowszechnione formy z e na miejscu ogólnopolskiego <em>a </em>po spółgłosce wargowej, np. <em>wietraki </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_99","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0700#L32J#18A&cr=314269587&mid=41.99.176.3264","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_99" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0700#L32J#18A&cr=314269587&mid=41.99.176.3264" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>wymietały </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_100","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS0778#L32J#18A&mid=41.100.176.3296","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_100" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS0778#L32J#18A&mid=41.100.176.3296" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = wiatraki, wymiatały, co łączy gwary łowickie z Mazowszem, podczas gdy brak przegłosu <em>e > ‘o </em>jest typowy szczególnie dla Małopolski. Obok tego typu form pojawiają się na skutek wyrównań postaci z <em>a</em>, np. <em>na wiatrze </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_101","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS0701#L32J#18A&mid=41.101.176.3328","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_101" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=mambots#1.39content#1.39mmp3#1.39notfound#L32J#18AS0701#L32J#18A&mid=41.101.176.3328" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = na wietrze.</div>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">Z Mazowszem łączą też w zakresie wymowy Łowickie takie cechy, jak:</div>\r\n <ul>\r\n <li>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">stwardnienie miękkiego m’ w końcówce <em>-ami </em>(zob. niżej) oraz w formach zaimków osobowych, np. <em>jak my powies</em><em> , </em><em>przed namy</em> = jak mi powiesz, przed nami;</div>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>stwardnienie w� w grupach św�, ćw�, dźw�</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" class="tt" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=290&Itemid=58">stwardnienie w grupie <em>św’</em></a>, np. <em>śwyniom </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_102","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0724#L32J#18A&cr=351694872&mid=41.102.176.3360","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_102" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0724#L32J#18A&cr=351694872&mid=41.102.176.3360" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = świniom;</div>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">twarde <em>l </em>w grupie <em>li</em>, np. <em>ślywki </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_103","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0725#L32J#18A&cr=397168254&mid=41.103.176.3392","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_103" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0725#L32J#18A&cr=397168254&mid=41.103.176.3392" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = śliwki;</div>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">brak ściągnięcia w czasownikach typu <em>stać, bać się</em>, np. <em>posztojały </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_104","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0721#L32J#18A&cr=843129657&mid=41.104.176.3424","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_104" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0721#L32J#18A&cr=843129657&mid=41.104.176.3424" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = postały (cecha o szerszym, północnopolskim zasięgu).</div>\r\n </li>\r\n </ul>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">Inne cechy wymowy o różnym zasięgu potykane w wielu gwarach, niektóre prawie ogólnogwarowe, to m.in.:</div>\r\n <ul>\r\n <li>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">wprowadzanie tzw.\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>ruchome e</B>:<BR>takie e, które wymienia się z zerem dźwięku w formach pokrewnych (np. występuje w mianowniku, a nie ma go w pozostałych przypadkach w odmianie tego samego wyrazu)'');return false" class="tt" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=123&Itemid=58">ruchomego <em>e</em></a> do mianownika i biernika lp. na wzór tych rzeczowników, w których odmianie pojawia się oboczność<em> e </em>– zero dźwięku, np. <em>za meter</em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_105","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0747#L32J#18A&cr=415267398&mid=41.105.176.3456","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_105" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0747#L32J#18A&cr=415267398&mid=41.105.176.3456" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = metr (bo: orzeł – orła);</div>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>labializacja</B>:<BR>poprzedzanie sam. tylnych o, u niezgłoskotwórczym ł, czyli wymowa ło, ło, łu, łu'');return false" class="tt" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=180&Itemid=58">labializacja</a> głównie w nagłosie, przed samogłoską <em>o</em>, np. <sup><em>ł</em></sup><em>obkryncił </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_106","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0702#L32J#18A&cr=682571349&mid=41.106.176.3488","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_106" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0702#L32J#18A&cr=682571349&mid=41.106.176.3488" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <sup><em>ł</em></sup><em>osewka </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_107","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0703#L32J#18A&cr=813476259&mid=41.107.176.3520","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_107" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0703#L32J#18A&cr=813476259&mid=41.107.176.3520" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>,<sup><em> ł</em></sup><em>obhaftówane </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_108","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0704#L32J#18A&cr=947361528&mid=41.108.176.3552","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_108" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0704#L32J#18A&cr=947361528&mid=41.108.176.3552" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <sup><em>ł</em></sup><em>ozeniełam </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_109","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0705#L32J#18A&cr=791354268&mid=41.109.176.3584","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_109" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0705#L32J#18A&cr=791354268&mid=41.109.176.3584" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>,<sup> </sup><sup><em>ł</em></sup><em>obesły dookoła i </em><sup><em>ł</em></sup><em>obśpiewały </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_110","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0706#L32J#18A&cr=285376194&mid=41.110.176.3616","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_110" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0706#L32J#18A&cr=285376194&mid=41.110.176.3616" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = okręcił, oszewka, ohaftowane (tj. wyhaftowane), ożeniłam, obeszły dookoła i obśpiewały; oraz przed samogłoską <em>u</em>, np. <sup><em>ł</em></sup><em>umyć </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_111","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0707#L32J#18A&cr=491875632&mid=41.111.176.3648","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_111" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0707#L32J#18A&cr=491875632&mid=41.111.176.3648" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>to </em><sup><em>ł</em></sup><em>uny </em><sup><em>ł</em></sup><em>od nos </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_112","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0708#L32J#18A&cr=165374298&mid=41.112.176.3680","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_112" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0708#L32J#18A&cr=165374298&mid=41.112.176.3680" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = umyć, one od nas;</div>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>prejotacja</B>:<BR>poprzedzenie samogłosek na początku wyrazu (w nagłosie) przez j'');return false" class="tt" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=148&Itemid=58">prejotacja</a> przed samogłoskami <em>a, i</em> w nagłosie, np. <em>Jandrzeja </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_113","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0709#L32J#18A&cr=968473521&mid=41.113.176.3712","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_113" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0709#L32J#18A&cr=968473521&mid=41.113.176.3712" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, jiść <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_114","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0712#L32J#18A&cr=389526147&mid=41.114.176.3744","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_114" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0712#L32J#18A&cr=389526147&mid=41.114.176.3744" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>jinny </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_115","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0714#L32J#18A&cr=674892135&mid=41.115.176.3776","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_115" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0714#L32J#18A&cr=674892135&mid=41.115.176.3776" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = Andrzeja, iść, inny; oraz w śródgłosie, np. <sup><em>ł</em></sup><em>olejandry </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_116","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0710#L32J#18A&cr=165392784&mid=41.116.176.3808","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_116" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0710#L32J#18A&cr=165392784&mid=41.116.176.3808" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>ustro</em><sup><em>j</em></sup><em>eł </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_117","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0711#L32J#18A&cr=381724596&mid=41.117.176.3840","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_117" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0711#L32J#18A&cr=381724596&mid=41.117.176.3840" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>strojeły </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_118","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0713#L32J#18A&cr=324781956&mid=41.118.176.3872","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_118" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0713#L32J#18A&cr=324781956&mid=41.118.176.3872" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = oleandry, ustroił, ustrojeły;</div>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przejście wygłosowego �ej > -i/-y</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" class="tt" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=139&Itemid=58">przejście wygłosowego <em>-ej > -i / -y</em></a>, zwłaszcza w formach stopnia wyższego przysłówków, np. <em>downi </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_119","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0715#L32J#18A&cr=435869721&mid=41.119.176.3904","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_119" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0715#L32J#18A&cr=435869721&mid=41.119.176.3904" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>wincy </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_120","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0716#L32J#18A&cr=762813495&mid=41.120.176.3936","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_120" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0716#L32J#18A&cr=762813495&mid=41.120.176.3936" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>śmieli </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_121","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0717#L32J#18A&cr=236419857&mid=41.121.176.3968","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_121" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0717#L32J#18A&cr=236419857&mid=41.121.176.3968" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = dawniej, więcej, śmielej, oraz w końcówce <em>-ej </em>przymiotników, zaimków przymiotnych i liczebników porządkowych, np. <em>ty w</em><sup><em>ł</em></sup><em>ody</em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_122","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0718#L32J#18A&cr=582473961&mid=41.122.176.4000","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_122" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0718#L32J#18A&cr=582473961&mid=41.122.176.4000" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <sup><em>ł</em></sup><em>od piąty godziny</em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_123","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0719#L32J#18A&cr=867319542&mid=41.123.176.4032","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_123" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0719#L32J#18A&cr=867319542&mid=41.123.176.4032" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = tej wody, od piątej godziny;</div>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>przejście wygłosowego -aj > -ej</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" class="tt" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=140&Itemid=58">przejście wygłosowego <em>-aj > -ej</em></a> w formach rozkaźnika niektórych czasowników, np. <em>pogodej </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_124","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0720#L32J#18A&cr=382915647&mid=41.124.176.4064","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_124" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0720#L32J#18A&cr=382915647&mid=41.124.176.4064" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = pogadaj (małopolsko-wielkopolskie);</div>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>rozpodobnienie</B>:<BR>(dysymilacja) zróżnicowanie takich samych lub podobnych głosek, sąsiadujących ze sobą w wyrazie'');return false" class="tt" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=126&Itemid=58">rozpodobnienie</a> grupy <em>kt > cht</em>, np. <em>jach tam umiały </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_125","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0726#L32J#18A&cr=762493185&mid=41.125.176.4096","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_125" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0726#L32J#18A&cr=762493185&mid=41.125.176.4096" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n\r\n</noscript>, <em>dychtura </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_126","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0727#L32J#18A&cr=539482761&mid=41.126.176.4128","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_126" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0727#L32J#18A&cr=539482761&mid=41.126.176.4128" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>chtoś </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_127","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0728#L32J#18A&cr=645913782&mid=41.127.176.4160","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_127" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0728#L32J#18A&cr=645913782&mid=41.127.176.4160" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>chtoś </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_128","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0728#L32J#18A&cr=319562874&mid=41.128.176.4192","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_128" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0728#L32J#18A&cr=319562874&mid=41.128.176.4192" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>nicht </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_129","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0729#L32J#18A&cr=573694128&mid=41.129.176.4224","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_129" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0729#L32J#18A&cr=573694128&mid=41.129.176.4224" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = jak tam umiały, tektura, ktoś, nikt;</div>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">miękkie <em>ch’ </em>w grupie <em>chy</em>, np. <em>pod pachi </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_130","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0723#L32J#18A&cr=423916587&mid=41.130.176.4256","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_130" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0723#L32J#18A&cr=423916587&mid=41.130.176.4256" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = pod pachy;</div>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">nietypowe zmiękczenia i nietypowa (niekiedy archaiczna) postać niektórych wyrazów, np. <em>bibiuły </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_131","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0748#L32J#18A&cr=751968342&mid=41.131.176.4288","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_131" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0748#L32J#18A&cr=751968342&mid=41.131.176.4288" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>pofróbować </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_132","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0749#L32J#18A&cr=321946578&mid=41.132.176.4320","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_132" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0749#L32J#18A&cr=321946578&mid=41.132.176.4320" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>śnirowane </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_133","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0609#L32J#18A&cr=386549172&mid=41.133.176.4352","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_133" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0609#L32J#18A&cr=386549172&mid=41.133.176.4352" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>śnirówki </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_134","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0610#L32J#18A&cr=278456319&mid=41.134.176.4384","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_134" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0610#L32J#18A&cr=278456319&mid=41.134.176.4384" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>wesielo </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_135","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0750#L32J#18A&cr=956821374&mid=41.135.176.4416","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_135" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0750#L32J#18A&cr=956821374&mid=41.135.176.4416" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = bibuły, popróbować, sznurowane, sznurówki, wesela;</div>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>uproszczenie grup spółgłoskowych powstałych w wyniku asynchronicznej wymowy spółgłosek wargowych miękkich</B>:<BR>zanik jednej lub dwóch spółgłosek w grupie kilku spółgłosek'');return false" class="tt" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=65&Itemid=58">uproszczenia grup spółgłoskowych</a>, zwłaszcza <em>trz, strz</em> wymawianych jako <em>cz, szcz </em>(małopolsko-wielkopolskie), np,. <sup><em>ł</em></sup><em>oszczygło </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_136","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0769#L32J#18A&cr=513942687&mid=41.136.176.4448","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_136" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0769#L32J#18A&cr=513942687&mid=41.136.176.4448" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>czewiki </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_137","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0770#L32J#18A&cr=276398451&mid=41.137.176.4480","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_137" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0770#L32J#18A&cr=276398451&mid=41.137.176.4480" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>cza </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_138","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0771#L32J#18A&cr=586241973&mid=41.138.176.4512","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_138" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0771#L32J#18A&cr=586241973&mid=41.138.176.4512" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = ostrzygło, trzewiki, trza (tj. trzeba), <em>lo tych </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_139","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0772#L32J#18A&cr=917658234&mid=41.139.176.4544","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_139" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0772#L32J#18A&cr=917658234&mid=41.139.176.4544" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = dla tych, zanik spółgłosek wygłosowych, np. <em>tero</em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_140","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0773#L32J#18A&cr=817235649&mid=41.140.176.4576","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_140" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0773#L32J#18A&cr=817235649&mid=41.140.176.4576" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript> = teraz.</div>\r\n </li>\r\n </ul>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;"> </div>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">W odmianie wyrazów, czyli we fleksji, wymienić można następujące zjawiska o rżnym zasięgu i stopniu rozpowszechnienia, takie jak:</div>\r\n <ul>\r\n <li>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>narzędnik liczby mnogiej rzeczowników</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" class="tt" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=167&Itemid=58">narzędnik liczby mnogiej rzeczowników</a> z końcówką <em>-amy</em>, pochodzącą ze stwardnienia <em>m’</em> (<em>-amy < -amni/-amji < -ami</em>), np. <em>wiązadełkamy</em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_141","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0735#L32J#18A&cr=369571284&mid=41.141.176.4608","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_141" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0735#L32J#18A&cr=369571284&mid=41.141.176.4608" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>chmuramy </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_142","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0736#L32J#18A&cr=467852913&mid=41.142.176.4640","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_142" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0736#L32J#18A&cr=467852913&mid=41.142.176.4640" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>kwiotkamy </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_143","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0737#L32J#18A&cr=146258739&mid=41.143.176.4672","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_143" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0737#L32J#18A&cr=146258739&mid=41.143.176.4672" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, <em>za śwyniamy </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_144","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0738#L32J#18A&cr=879123645&mid=41.144.176.4704","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_144" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0738#L32J#18A&cr=879123645&mid=41.144.176.4704" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="noborder" />\r\n <param name="bgcolor" value="#F3E8AA" />\r\n <param name="menu" value="true" /> <param name="wmode" value="transparent" />\r\n <param name="pluginurl" value="http://www.macromedia.com/go/getflashplayer" /> \r\n </object>\r\n</noscript>, typowo mazowiecką i rozszerzającą się na przyległe tereny Małopolski;</div>\r\n </li>\r\n <li>\r\n <div align="justify" style="line-height: 150%;">\r\n <div id="bubble_tooltip">\r\n <div class="bubble_top"> </div>\r\n <div class="bubble_middle"> </div>\r\n <div class="bubble_bottom"> </div>\r\n </div>\r\n <a onmouseout="hideToolTip()" onmouseover="showToolTip(event,''<B>dopełniacz liczby mnogiej rzeczowników</B>:<BR>Kliknij wyraz i czytaj więcej w leksykonie'');return false" class="tt" href="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=248&Itemid=58">dopełniacz liczby mnogiej rzeczowników</a> z upowszechnioną końcówką <em>-ów </em>niezależnie od ich rodzaju gramatycznego, np. <em>chmurów </em> <script type="text/JavaScript">\r\n<!-- \r\nPlayMMP("Play Sound", "mmp_145","http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf","middle","15","15","src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0730#L32J#18A&cr=138647295&mid=41.145.176.4736","#F3E8AA","Play Sound","noborder","1", "");\r\n-->\r\n</script> <noscript>\r\n\r\n<object type="application/x-shockwave-flash" title="Play Sound" name="mmp_145" data="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" style="vertical-align:middle;" width="15" height="15">\r\n <param name="movie" value="http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/mambots/content/mmp3/angular1.swf" />\r\n <param name="FlashVars" value="src=images#1.39stories#1.39mp3#1.39S0730#L32J#18A&cr=138647295&mid=41.145.176.4736" />\r\n <param name="allowScriptAccess" value="always">\r\n <param name="quality" value="best" /><param name="scale" value="